Post on 19-Jan-2023
รายงานจากหองปฏบตการ วกรมวทยพ2556;55(4):246-257
246
การประเมนความปลอดภยของหองเอกซเรยในสถานพยาบาล
ประเภทไมรบผปวยไวคางคน
คทายทธ นกาพฤกษศนยวทยาศาสตรการแพทยท 8 (อดรธาน) กรมวทยาศาสตรการแพทย อ�าเภอเมอง อดรธาน 41330
Accepted for publication, 5 August 2013
บทคดยอ การวจยนมวตถประสงคเพอส�ารวจและประเมนความปลอดภยของหองเอกซเรยจากปรมาณรงสกระเจงและปรมาณรงสรวจากการถายภาพรงสวนจฉยทวไปและภาพรงสฟน ส�าหรบสถานพยาบาลประเภทไมรบผปวยไวคางคน
จ�านวน13แหงทยงไมเคยไดรบการตรวจสอบความปลอดภยมากอนโดยใชเครองส�ารวจรงสแบบดจตอลวดปรมาณรงสท
ต�าแหนงตางๆทงบรเวณดานในและดานนอกหองเอกซเรยรวมทงบรเวณเพอนบานทอยตดกนผลการตรวจวดปรมาณรงส
และประเมนการไดรบปรมาณรงสตอสปดาหส�าหรบกลมผปฏบตงานดานรงสกลมบคคลทวไปทอาศยอยในอาคารเดยวกน
และกลมบคคลทวไปทเปนเพอนบานตดกนพบวามคาอยในชวงระหวาง0.5-50.1µGy/wk2.9-95.4µGy/wkและ
0.2-3.1µGy/wkตามล�าดบซงพบวาจ�านวนสถานพยาบาลจ�านวน10แหง (77%)นนมคาปรมาณรงสทกลมบคคล
ทวไปทอาศยอยในอาคารเดยวกนไดรบตอสปดาหเกนกวาขดจ�ากดตามทคณะกรรมาธการวาดวยการปองกนอนตรายจาก
รงสนานาชาตฉบบท103(ICRP103)ไดก�าหนดไวนอกจากนในงานวจยนยงไดค�านวณขนาดความหนาของก�าแพงหรอ
ผนงหองเอกซเรยวนจฉยทวไปและหองเอกซเรยฟนตามขอเสนอแนะของสภาแหงชาตวาดวยการปองกนอนตรายจากรงสและ
การวดรงสของสหรฐอเมรกา ฉบบท 147 และ 145 (NCRP 147,NCRP 145) ตามล�าดบ เพอใชเปนแนวทางในการ
ออกแบบและสรางหองเอกซเรยส�าหรบสถานพยาบาลประเภทไมรบผปวยไวคางคนตอไป
บทน�าปจจบนไดมการใชรงสจากเครองเอกซเรย
เพมมากขนส�าหรบทงการวนจฉยโรคทวไปและ
โรคฟนตามจ�านวนของสถานพยาบาลประเภทไมรบ
ผปวยไวคางคนทมมากขนโดยเฉพาะสถานพยาบาล
ขนาดเลกหรอคลนก การใชรงสในทางการแพทย
จะตองมมาตรการดานความปลอดภยของหอง
เอกซเรยทเพยงพอหองเอกซเรยทมขนาดเลกและ
ไมไดรบการออกแบบนน อาจจะสงผลใหมปรมาณ
รงสกระเจงสงภายในหองเอกซเรยและมปรมาณ
รงสรวออกมาภายนอกหองเอกซเรยมากเกนกวา
คาทก�าหนดตามเกณฑความปลอดภยได สถาน
พยาบาลขนาดเลกหลายแหงจะด�าเนนการสราง
หองเอกซเรยขนมาเองโดยไมไดมการออกแบบและ
ค�านวณแบบแปลนหองเอกซเรยมากอน ซงสวน
ใหญจะเปนการดดแปลงและตอเตมจากตวอาคาร
เดมโดยใชวสดทกนรงสไดนอยและมความหนาท
ไมเพยงพอ นอกจากนหองเอกซเรยหลายแหงยง
ไมเคยไดรบการตรวจวดและประเมนความปลอดภย
จากรงส ในการออกแบบและสรางหองเอกซเรย
ใหสามารถปองกนรงสไดอยางเพยงพอและมความ
ปลอดภยในการใชงานตอผปฏบตงานและบคคล
ทวไปนน จะพจารณาเกณฑความปลอดภยจาก
คาขดจ�ากดปรมาณรงส(doselimit)โดยจ�าแนก
ตามกลมของผไดรบรงสตามทคณะกรรมาธการวา
ดวยการปองกนอนตรายจากรงสระหวางประเทศ
(InternationalCommissiononRadiological
ประเมนความปลอดภยของหองเอกซเรย คทายทธนกาพฤกษ
247
Protection: ICRP) ไดเสนอแนะไวในรายงาน
ฉบบท 103(1) วาเจาหนาทผ ปฏบตงานดานรงส
จะตองไดรบปรมาณรงสยงผลไมเกน20mSvตอป
และไมเกน 1 mSv ตอป ส�าหรบบคคลหรอ
ประชาชนทวไปเพอปองกนไมใหเกดโรคมะเรงชนด
ตางๆขนในภายหลง
ดงนนเพอให ทราบถงระดบความเสยง
ดงกลาวในงานวจยนจงไดท�าการส�ารวจขอมลพนฐาน
ของหองเอกซเรยส�าหรบสถานพยาบาลประเภทไม
รบผปวยไวคางคนขนาดเลกในเขตพนทรบผดชอบ
ของศนยวทยาศาสตรการแพทยท 8 โดยเนนไป
ยงกลมหองเอกซเรยทยงไมเคยผานการตรวจสอบ
มากอน และตรวจวดระดบปรมาณรงสทต�าแหนง
ตางๆ ทงบรเวณภายในและภายนอกหองเอกซเรย
รวมถงบรเวณบานขางเคยงทมผนงอาคารตด
กน แลวน�าขอมลทไดมาวเคราะหและประเมนถง
ระดบความเสยงจากรงสทอาจจะไดรบส�าหรบกลม
ผปฏบตงานดานรงสและกลมบคคลทวไป จากนน
จะไดค�านวณหาขนาดความหนาของผนงหอง
เอกซเรยทเพยงพอส�าหรบบคคลทอาศยหรอท�างาน
อยทงในบรเวณควบคมหรอบรเวณไมควบคม โดย
จะตองไดรบรงสไมเกนกวาคาขดจ�ากดปรมาณ
รงส เพอใชเปนตวอยางหรอแนวทางส�าหรบสถาน
พยาบาลประเภทไมรบผปวยไวคางคนขนาดเลก
ตอไป
วสดและวธการการส�ารวจ
ศกษาขอมลสถานพยาบาลเดมทมอยแลว
จากกรมวทยาศาสตรการแพทยและทส�ารวจเพม
เตมในเขตพนทรบผดชอบของศนยวทยาศาสตร
การแพทยท 8อดรธานจากนนเลอกกลมตวอยาง
ซงประกอบดวยหองเอกซเรยของสถานพยาบาล
ประเภทไมรบผปวยไวคางคนหรอคลนก จ�านวน
13 แหง ซงไมเคยผานการตรวจสอบมากอนทง
หองเอกซเรยเกาและใหม โดยจ�าแนกออกเปน
กลมทใชเครองเอกซเรยวนจฉย จ�านวน 8 แหง
และเครองเอกซเรยฟนจ�านวน5แหงจากจ�านวน
ทงหมดประมาณ 30 แหง กลมบคคลทมโอกาส
ไดรบรงสประกอบดวย กล มของเจาหนาทดาน
รงสหรอบคคลทจะตองท�างานอย ภายในบรเวณ
ควบคม กล มของบคคลทวไปทตองท�างานหรอ
อาศยอยบรเวณใกลเคยงหองเอกซเรย และกลม
ของบคคลทวไปทท�างานหรออาศยอยคนละอาคาร
แตผนงหองตดกนซงในทนจะเรยกวาเพอนบาน
ในการส�ารวจนนจะเกบรวบรวมขอมลเกยวกบ
จ�านวนของผปวยทไดรบการถายภาพรงส คาตว
แปรเทคนคทใช ชนดและขนาดก�าลงงานของ
เครองเอกซเรย ขนาดความกวางและยาวของหอง
เอกซเรยการก�าหนดขอบเขตบรเวณรงสชนดของ
วสดทใชท�าผนงหองและก�าแพงหรอฉากก�าบงรงส
ลกษณะบรเวณรอบๆหองเอกซเรย (เชน อยตด
กนกบหองหรอสวนไหนภายในอาคารของสถานท
นน สวนภายนอกอาคารของสถานทนนอยตดกบ
เพอนบานใกลเคยงหรอไม)สดสวนเวลาการอาศย
อยของบคคลรอบๆหองเอกซเรย ทศทางการฉาย
ล�ารงสไปในแตละผนง ลกษณะของหองควบคม
เครอง วสดปองกนรงส (เชน เสอตะกว) ลกษณะ
ของประตหองปายหรอสญลกษณเตอนภยทางรงส
สญญาณไฟเตอนขณะถายภาพรงส แลววเคราะห
สภาพปญหาจากกลมตวอยางและประเมนลกษณะ
ความเสยงทอาจจะเกดขนไดส�าหรบแตละคลนก
จากนนไดท�าการตรวจวดรงสดวยเครองส�ารวจรงส
แบบดจตอลผลตภณฑของ Fluke Biomedical
ร น 451 P ทมความไวตอปรมาณรงสระดบต�า
(µR)ซงไดรบการสอบเทยบจากบรษทผผลตโดย
การวดรงสทต�าแหนงตางๆ ทงบรเวณภายในและ
ภายนอกหองเอกซเรย เชน หลงฉากก�าบงรงส
248
RadiationshieldingevaluationoftheX-rayRoom KhatayutNigapruke
บรเวณควบคมเครองต�าแหนงทเจาหนาทยนผนง
ในแตละดานประตและบรเวณอนๆทบคคลทวไป
อาศยหรอท�างานอย เปนตน โดยใชน�าบรรจใน
ภาชนะพลาสตกหนาประมาณ20เซนตเมตรแทน
ตวผปวยจรง แลววเคราะหขอมลเพอประเมนคา
ปรมาณรงสตอสปดาหทคาดวาแตละกลมบคคลจะ
ไดรบโดยใชคาภาระงาน(workload)เทากบ300
mAmin/wkและ17.5mAmin/wkส�าหรบ
เครองเอกซเรยวนจฉยทวไปและเครองเอกซเรยฟน
ตามล�าดบ(ซงไดจากการวเคราะหจ�านวนผปวยและ
คาตวแปรเทคนคทตง)
การค�านวณความหนาของผนงหองเอกซเรย
จากขอมลของขนาดพนทหองเอกซเรยท
ส�ารวจไวแลว ไดทดลองออกแบบหองเอกซเรย
เพอเปนตวอยาง โดยก�าหนดใหขนาดพนทหอง
เอกซเรยวนจฉยทวไปเทากบ 3× 3 ตารางเมตร
และหองเอกซเรยฟนเทากบ 2 × 2 ตารางเมตร
(ภาพท1และ2)ตามล�าดบ
โดยใชวธการค�านวณของสภาแหงชาตวา
ดวยการปองกนอนตรายจากรงสและการวดรงส
(NationalCouncilonRadiationProtection
andMeasurements)NCRP no.147(2)และ
NCRPno.145(3)ส�าหรบหองเอกซเรยวนจฉยทวไป
และหองเอกซเรยฟนตามล�าดบ รวมกบโปรแกรม
XRAYBARR(4,5)ส�าหรบค�านวนหาความหนาของ
ตะกวคอนกรตยปซมเหลกกระจกและไมส�าหรบ
หลอดเอกซเรยทมเปาแอโนดเปนทงสเตนหรอ
โมลบดนมและใชคากโลโวลตระหวาง25-150kVp
ส�าหรบระบบไฟฟาแบบ3เฟสหรอแบบความถสง
ในการค�านวนนนไดก�าหนดใหคาขดจ�ากดปรมาณ
รงส (dose limit) เทากบ5และ1mGyตอป
ส�าหรบผทอาศยอยในบรเวณควบคมและบรเวณไม
ควบคมตามล�าดบ
ในกรณของการถายภาพรงสวนจฉยทวไปได
เลอกชนดของการกระจายคาภาระงาน(Workload
distribution)(6)เปนแบบRadRoom(allbar-
riers)ส�าหรบการค�านวณผนงทตยภมจากการถาย
ภาพรงสรวมทงหมด โดยค�านวณจากผปวยจ�านวน
ภาพท 1หองเอกซเรยวนจฉยทวไปขนาด3×3ตาราง
เมตร ทใชในการค�านวณความหนาของผนงในดานA
(ดานขางและประต)B(ดานเอกซเรยทรวงอกทายน)
C(ดานทาขามเตยง)D(หองควบคมเครอง)และE
(ดานหลงหอง)
ภาพท 2 หองเอกซเรยฟนขนาด2x2ตารางเมตรท
ใชในการค�านวณความหนาของผนงในดานA(ดานหนา
ผปวย)BและC(ดานขางผปวย)และD(ดานหลง
ผปวย)
ประเมนความปลอดภยของหองเอกซเรย คทายทธนกาพฤกษ
249
120รายตอสปดาหซงมคาเทากบ294.3mAmin/
wkเลอกชนดของการกระจายคาภาระงานเปนแบบ
RadRoom(floororotherbarriers)ส�าหรบ
การค�านวณผนงปฐมภมจากการถายภาพรงสใน
ทานอนบนเตยงและทาขามเตยง (cross-table
wall) ทงหมด โดยค�านวณจากผปวยจ�านวน 60
รายตอสปดาห ซงมคาเทากบ 111.1mAmin/
wkและเลอกชนดของการกระจายคาภาระงานเปน
แบบRadRoom (chest bucky) ส�าหรบการ
ค�านวณผนงปฐมภมจากการถายภาพรงสทรวงอก
โดยค�านวณจากผปวยจ�านวน60รายตอสปดาหซง
มคาเทากบ36.1mAmin/wkโดยคาปจจยการ
ไดรบรงสปฐมภม(U)จะเทากบ0.89,0.09,0.02
ส�าหรบพนผนงดานทาขามเตยง(cross-table)
และผนงดานถายภาพทรวงอกทายนตามล�าดบสวน
คาปจจยการอาศยอย(T)เทากบ1ซงจะเปนการ
ปองกนรงสในระดบสงสด ก�าหนดใหขนาดของ
ล�ารงสเทากบ1535ตารางเซนตเมตร(ขนาดฟลม
14×17ตารางนว)และเทคนคการค�านวณปรมาณ
รงสรวเทากบ150kV3mA
ในกรณของการถายภาพรงสฟนจะพจารณา
จากเครองเอกซเรยฟนทใชระบบไฟฟาแบบ1เฟส
ทคากโลโวลต70kVp7mAโดยไดประมาณการ
จ�านวนผปวยเทากบ50รายตอสปดาห(ขนาดปาน
กลาง) คาภาระงานเทากบ 17.5mAmin/wk
เทคนคการค�านวณปรมาณรงสรวเทากบ70kV0.5
mA(เกณฑของปรมาณรงสรวไมเกน0.25mGy/hr
โดยคาปจจยการไดรบรงสปฐมภม (U) เทากบ
0.4, 0.2 ส�าหรบผนงดานขางและดานหลงผปวย
ตามล�าดบสวนคาปจจยการอาศยอย(T)เทากบ1
และคาสมประสทธการทะลผานรงสปฐมภมจากชอง
ปากและฟนของผปวยเทากบ0.07โดยทขนาดพนท
ล�ารงสประมาณ46ตารางเซนตเมตร
ผลการส�ารวจ
จากการส�ารวจและเกบรวบรวมขอมลหอง
เอกซเรยจ�านวน 13 แหง พบวาขนาดของหอง
เอกซเรยฟนสวนใหญจะมขนาดเลกโดยมขนาด
พนทประมาณ 2.2× 2.2 ตารางเมตร สวนขนาด
ของหองเอกซเรยวนจฉยทวไปจะมหลายขนาดโดย
มพนทอยในชวงระหวาง1.8×3.6ตารางเมตรถง
4×4ตารางเมตรพบวาสถานพยาบาลทมลกษณะ
ขอบเขตของหองทชดเจนมจ�านวน9แหง (69%)
และไมมขอบเขตทชดเจนมจ�านวน4แหง (31%)
ในกรณทไมมขอบเขตชดเจนนประกอบดวยกลมท
ใชเครองเอกซเรยวนจฉยทวไปจ�านวน1แหงและ
กลมทใชเครองเอกซเรยฟนจ�านวน 3 แหง พบวา
คลนกทมฉากหรอก�าแพงก�าบงรงสนนมจ�านวน11
แหง (84%) โดยทเปนก�าแพงก�าบงรงสนนมเพยง
1แหง และไมมฉากหรอก�าแพงก�าบงรงสมจ�านวน
2แหง(16%)ซงเปนกลมของเครองเอกซเรยฟน
พบวาชนดของวสดทใชท�าผนงหองประกอบไปดวย
คอนกรตไมบตะกวไมอดและแผนกระจกโดยท
คอนกรตนนมความหนาอยในชวงระหวาง9-17
เซนตเมตร พบวาคลนกทมประตบตะกวมจ�านวน
6 แหง (46%)ประตไมธรรมดา 5 แหง (38%)
และไมมประต2แหง(16%)พบวาไมมสญญาณ
ไฟเตอนขณะถายภาพรงสจ�านวนทงหมด 13 แหง
(100%)ไมมปายค�าเตอนและสญลกษณบรเวณรงส
12แหง(92%)ไมมเครองวดรงสประจ�าบคคล13
แหง (100%)พบวาคลนกทมเสอตะกวไวใชงานม
จ�านวน7แหง(54%)และไมมเสอตะกว6แหง
(46%) และพบวาคลนกทมผนงหองเอกซเรยอย
ตดกนกบผนงบานของเพอนบานมจ�านวน12แหง
(92%) โดยทเปนผนงปฐมภมดวยจ�านวน 1 แหง
และคลนกทไมมผนงตดกนกบเพอนบาน (เปน
อาคารเดยว)นนม1แหง(8%)ดงแสดงในภาพท3
250
RadiationshieldingevaluationoftheX-rayRoom KhatayutNigapruke
ผลการตรวจวดปรมาณรงสและประเมน
คาปรมาณรงสทบคคลไดรบตอสปดาหส�าหรบใน
แตละกลมบคคลสรปไดดงนส�าหรบกลมเจาหนาท
ผปฏบตงานดานรงส ผลปรากฏวาไมมคลนกราย
ใดทมคาปรมาณรงสตอสปดาหเกนขดจ�ากด (100
µGy/wk)โดยมคาอยในชวงระหวาง0.5−50.1
µGy/wk และมคาเฉลยเทากบ 16.5 µGy/wk
และพบวาคลนกทมคาปรมาณรงสเกน 20 µGy/
wkนนมจ�านวน 4 แหง (31%)ดงแสดงในภาพ
ท4ส�าหรบกลมบคคลทวไปทอยในอาคารเดยวกน
กบหองเอกซเรยผลปรากฏวามคลนกจ�านวน10แหง
(77%) ทมคาปรมาณรงสตอสปดาหเกนขดจ�ากด
(20µGy/wk)โดยมคาอยในชวงระหวาง2.9-95.4
µGy/wk และมคาเฉลยเทากบ 30.3 µGy/wk
(ภาพท 5) และส�าหรบกล มบคคลทวไปทเปน
เพอนบาน ผลปรากฏวาไมมคลนกรายใดทมคา
ปรมาณรงสตอสปดาหเกนขดจ�ากด(20µGy/wk)
โดยมคาอยในชวงระหวาง0.2-3.1µGy/wkและ
มคาเฉลยเทากบ0.8µGy/wk(ภาพท6)
การค�านวณความหนาของผนงหองเอกซเรย
ผลการค�านวณขนาดความหนาของผนงหอง
เอกซเรยวนจฉยทวไปขนาดพนท3×3ตารางเมตร
และหองเอกซเรยฟนขนาดพนท2×2ตารางเมตร
(ตารางท1และ2)ตามล�าดบ
1009080706050
4030
20100
ไมมขอบ
เขตทชด
เจน
ไมมฉาก
หรอก�าแ
พงก�าบง
รงส
ประตไม
ธรรมดา
ไมมประ
ตหอง
ไมมปาย
และสญญาณ
ไฟเตอน
ไมมสญลกษ
ณบรเวณ
รงส
ไมมเครองว
ดรงสปร
ะจ�าบคค
ล
ไมมเสอ
ตะกว
ผนงหอง
ตดกบผน
งเพอนบ
าน
ผนงเพอ
นบานเป
นผนงปฐ
มภม
ภาพท 3 รายการส�ารวจองคประกอบของหองเอกซเรย จ�าแนกตามรายการทยงไมม และทพบวาปองกน
รงสไดไมเพยงพอและอาจมความเสยงจากการไดรบรงสของเพอนบาน
รายการส�ารวจหองเอกซเรย
เปอรเซนต
(%)
ประเมนความปลอดภยของหองเอกซเรย คทายทธนกาพฤกษ
251
สถานพยาบาล
ภาพท 4 ปรมาณรงสทบคคลไดรบตอสปดาหส�าหรบกลมเจาหนาทผปฏบตงานดานรงส
ภาพท 5 ปรมาณรงสทบคคลไดรบตอสปดาหส�าหรบกลมบคคลทวไปทอยในอาคารเดยวกน
A B C D E F G H I J K L M
120
100
80
60
40
20
0
ปรมาณรงส(µGy/wk)
ปรมาณรงส(µGy/wk)
สถานพยาบาล
A B C D E F G H I J K L M
60
50
40
30
20
10
0
252
RadiationshieldingevaluationoftheX-rayRoom KhatayutNigapruke
สถานพยาบาล E F H I K
3.5
3
2.5
2
1.5
1
0.5
0
ปรมาณรงส(µGy/wk)
ภาพท 6 ปรมาณรงสทบคคลไดรบตอสปดาหส�าหรบกลมบคคลทวไปทเปนเพอนบาน
A.ดานประตหอง S* 0 1.8 0.72 59.6 5.7 189.0
B1.ดานเอกซเรยทรวงอกทายน P+,S 1 2.2 1.76 137.0 17.2 429.0
ไมรวมกรดและคาสเซท
B2.ดานเอกซเรยทรวงอกทายน P,S 1 2.2 1.52 114.0 15.4 357.0
รวมกรดและคาสเซท
C1.ดานทาขามเตยง P,S 0.09 2 0.94 75.6 6.8 238.0
C2.ดานทาขามเตยง P,S 0.02 2 0.68 56.6 4.8 181.0
D.หองควบคมเครอง S 0 0.9 0.76 62.1 6.1 197.0
E.ดานหลงหอง S 0 1.8 0.72 59.6 5.7 189.0
*Sคอผนงทตยภม+Pคอผนงปฐมภม
ตารางท 1 ความหนาของวสดตางๆ ส�าหรบแตละดานของหองเอกซเรยวนจฉยทวไปขนาดพนท
3×3ตารางเมตร
ประเภท ปจจยการ ระยะทาง ตะกว คอนกรต เหลก ยปซม
ต�าแหนง ผนง ไดรบรงส d(ม.) (มม.) (มม.) (มม.) (มม.)
(U)
ประเมนความปลอดภยของหองเอกซเรย คทายทธนกาพฤกษ
253
A.ดานหนาผปวย/ประตหอง S* 0 1 0.28 23.3 1.52 53.8
B.ดานขางผปวย P+,S 0.4 1 0.36 30.0 1.97 81.9
C.ดานขางผปวย P,S 0.4 1 0.36 30.0 1.97 81.9
D.ดานหลงผปวย P,S 0.2 1 0.44 36.7 2.41 84.0
*Sคอผนงทตยภม+Pคอผนงปฐมภม
ตารางท 2ความหนาของวสดตางๆส�าหรบแตละดานของหองเอกซเรยฟนขนาดพนท2×2ตารางเมตร
ประเภท ปจจยการ ระยะทาง ตะกว คอนกรต เหลก ยปซม
ต�าแหนง ผนง ไดรบรงส d(ม.) (มม.) (มม.) (มม.) (มม.)
(U)
จากตารางท 1 โดยท P คอผนงปฐมภม
S คอผนงทตยภม U คอปจจยการไดรบรงส
ปฐมภมและdคอระยะจากหลอดเอกซเรยหรอแหลง
กระเจงรงสถงต�าแหนงทตองการปองกนรงสซง
จะก�าหนดใหหางจากผนง30เซนตเมตรในทนจะขน
อยกบต�าแหนงABCDและEซงจะมคาตงแต
0.9-2.2เมตรสวนหนวยของความหนาของวสด
จะเปนมลลเมตรเชนในดานA(ประตหอง)ตะกว
จะหนา 0.72 มลลเมตร ซงหนานอยกวาคอนกรต
อยประมาณ83เทาส�าหรบในดานอนๆนนความ
หนาของตะกวจะแตกตางกนไปตงแต0.05-1.76
มลลเมตร โดยดานทเปนผนงปฐมภมจะหนากวา
ดานทเปนผนงทตยภมผนงดานBและCจะเปนได
ทงแบบปฐมภมและทตยภม ซงจะเลอกเอาผลการ
ค�านวณของดานทใหคาความหนามากกวามารายงาน
นอกจากนแลวในดานB1และB2นนจะค�านวณแยก
เปนกรณทรวมและกรณทไมรวมกรดและคาสเซท
ตามล�าดบ ซงอาจจะเกดขนไดจรงในทางปฏบต
เชนกรณใชcheststandรนเกาการค�านวณโดย
รวมกรดและคาสเซทจะชวยลดความหนาของผนง
ปฐมภมลงได13.6%,16.8%,10.5%และ16.8%
ส�าหรบตะกวคอนกรตเหลกและยปซมตามล�าดบ
หรอลดลงประมาณ1.2เทาสวนในดานC1และC2
ส�าหรบทาขามเตยง(cross-tablelateralview)
นนบางแหงอาจจะมความถการใชงานแตกตางกน
ซงในทนผลการค�านวณเมอใหUเทากบ0.02จะ
ใหคาความหนานอยกวาเมอใหUเทากบ0.09อย
ประมาณ28%
จากตารางท 2 เพอความสะดวกในการ
ค�านวณส�าหรบหองเอกซเรยฟนขนาดพนท 2× 2
ตารางเมตร นนจะสมมตใหผปวยนงอยตรงกลาง
หองพอด จงไดก�าหนดใหระยะ d เทากนหมดทก
ดานคอ1เมตรในการค�านวณจะก�าหนดใหคาU
เทากบ0.4ส�าหรบผนงดานขางเพราะโดยสวนมาก
แลวการถายภาพรงสฟนกรามจะมความถมากกวา
การถายภาพรงสฟนตดและฟนเขยว ผนงหอง
เกอบทกดานจะเปนไดทงผนงปฐมภมและทตยภม
ยกเวนเฉพาะตรงดานหนาผปวย โดยเลอกเอาผล
การค�านวณของดานทใหคาความหนามากกวามา
รายงานและพบวาผนงดานหลงผปวยนนจะมความ
หนามากกวาดานอนๆประมาณ1.2-1.6เทาสวน
ผนงดานขางทงสองนนจะมความหนาเทากน
254
RadiationshieldingevaluationoftheX-rayRoom KhatayutNigapruke
วจารณจากผลการส�ารวจและเกบรวบรวมขอมล
หองเอกซเรยจ�านวน 13แหง สามารถจ�าแนกองค
ประกอบของหองเอกซเรยออกเปน 4 สวนดงนคอ
สวนทหนงเกยวของกบตวหองเอกซเรยประกอบ
ดวย ผนง ก�าแพงก�าบงรงสและประต สวนทสอง
เกยวกบอปกรณปองกนรงสประกอบดวยฉากก�าบง
รงสและเสอตะกวสวนทสามเกยวของกบการเตอน
ภยทางรงสประกอบดวยสญญาณไฟและสญลกษณ
เตอนภยรงส และสวนทส เกยวกบการก�าหนด
ขอบเขตบรเวณรงส (กรณทไมมหองเอกซเรย
ชดเจน) ประกอบดวยขอความ สญญลกษณและ
เสนแสดงขอบเขตบรเวณรงสซงปญหาทพบในสวน
ทหนงคอการไมมประตหองผนงหองเปนไมธรรมดา
หรอไมอดและบางผนงหองแตละดานไมชดตดกน
แลวเกดชองวางระหวางผนง และผนงตดกบเพอน
บานและเปนผนงปฐมภมดวย ซงถอวาเปนปญหา
ส�าคญทควรปรบปรงแกไขเรงดวนสวนรายการหรอ
สงของทยงไมมทพบมากทสดคอ ไมมสญญาณไฟ
และสญลกษณเตอนภยรงสไมมเสอตะกวไมมการ
ก�าหนดขอบเขตหอง และไมมฉากก�าบงรงส ตาม
ล�าดบดงนนจงจ�าเปนทจะตองมการรณรงคและให
ความรเรองมาตรฐานหองเอกซเรยและการปองกน
อนตรายจากรงสใหกบสถานพยาบาลขนาดเลก
หรอคลนกเหลาน นอกจากนการทหองเอกซเรย
สวนใหญนนใชฉากก�าบงรงสแทนก�าแพงก�าบงรงส
และมเพยงฉากเดยว (เพราะขอจ�ากดของขนาด
หองทเลก) และในบางแหงนนไมมฉากก�าบงรงส
เจาหนาทผปฏบตงานจงมความเสยงสงทจะไดรบ
อนตรายหรอการบาดเจบทางรงสแมจะมการสวม
ใสเสอตะกวแลวกตาม
จากภาพท 4 กรณของเจาหนาทผ ปฏบต
งานดานรงส พบวามคลนกสองแหงทมคาปรมาณ
รงสต อสปดาหสงเกนกว า 45 µGy/wk ซง
สวนใหญเกดขนกบหองเอกซเรยทมขนาดเลก
เนองจากจะมความเขมรงสกระเจงทสงกวาปกตและ
ใชฉากทมขนาดเลกเกนไป (กวาง 80 เซนตเมตร
สง180เซนตเมตร)เพราะไมสามารถปองกนรงส
กระเจงทมาจากดานขางและดานบนไดเพยงพอโดย
เฉพาะดานขางล�าตว ศรษะ และสวนมอและแขนท
ตองยนออกไปกดสวตซถายภาพรงสขางนอกฉาก
ซงสวนใหญไมมการสวมใสเสอตะกวขณะท�างาน
ดงนนโอกาสทจะไดรบปรมาณรงสตอสปดาหเกนคา
ขดจ�ากดนนยอมมสงกวาปกตส�าหรบแนวทางแกไข
คอจะตองมฉากก�าบงรงสบตะกวหนาอยางนอย 1
มลลเมตรทมขนาดกวาง90เซนตเมตรและสง210
เซนตเมตร เปนอยางนอย(2) และฉากนนจะตองม
กระจกชองมองทหนาเทยบเทากบตะกว1มลลเมตร
ขนาดไมนอยกวา30×30ตารางเซนตเมตร(7)จาก
ภาพท 5 กรณของกลมบคคลทวไปทอยในอาคาร
เดยวกนกบหองเอกซเรยทไดรบคาปรมาณรงสตอ
สปดาหเกนกวาขดจ�ากดจ�านวน10แหงนนสามารถ
จ�าแนกสาเหตไดดงนคอ ผนงมชองวางหรอท�าดวย
ไมอด(30%)ประตท�าดวยไม(30%)ขอบประตท�า
ดวยไม(20%)และไมมขอบเขตรงสหรอไมมประต
(20%)และจากภาพท6กรณของกลมบคคลทวไป
ทเปนเพอนบานนนแมจากผลการตรวจวดไมพบวา
มคลนกแหงใดทมคาปรมาณรงสตอสปดาหสงเกน
กวา20µGy/wkกตามแตกไมไดหมายความวา
ทกคลนกทมหองเอกซเรยทมผนงตดกบเพอนบาน
จะปลอดภยเสมอไปถาเงอนไขการถายภาพรงสนน
แตกตางไปจากทระบไวในงานวจยน และในกรณ
ทผนงทตดกนกบเพอนบานนนเปนผนงปฐมภม
ถาหากความหนาไมเพยงพอมความถในการใชงาน
มาก และเพอนบานอาศยอยเปนประจ�าทบรเวณ
ผนงนน โอกาสทเพอนบานนนจะไดรบรงสเกนขด
จ�ากดกจะเพมมากขน ดงนนเพอเปนการปองกน
ไวกอนจงควรเสรมผนงดานนนดวยแผนตะกวหนา
ประเมนความปลอดภยของหองเอกซเรย คทายทธนกาพฤกษ
255
ประมาณ 1 มลลเมตร ใหครอบคลมขนาดของ
ล�ารงสและแนะน�าใหเพอนบานจ�ากดเวลาการอาศย
อยในบรเวณนนใหนอยทสดหรออยใหหางไกลจาก
ผนงนนใหมากทสด
จากตารางท 1 กรณทความหนาของแผน
ตะกวหรอเหลกทมจ�าหนายตามทองตลาดไมตรง
กนกบทค�านวณไวใหเลอกเอาทความหนาใกลเคยง
กนแตหนามากกวา(2)ความหนาของผนงแตละดาน
อาจจะลดลงไดอกถาคาปจจยการอาศยอย(T)ลด
ลงเปน0.5,0.25และ0.05 เปนตนและส�าหรบ
กรณทมการถายภาพรงสทรวงอก (PA chest)
เปนสวนใหญแลว ความหนาของผนงทงหมดอาจ
จะเปลยนแปลงโดยเฉพาะความหนาของก�าแพง
ก�าบงรงสทท�าดวยคอนกรตอาจจะลดนอยลงไปได
อกประมาณ 13 เทา (92.4%) ดงนนเพอความ
แมนย�าควรจะมการออกแบบและค�านวณความหนา
ของหองเอกซเรยใหมทกครงทมการเปลยนแปลง
เงอนไขรวมถงเมอจ�านวนผปวยหรอคาภาระงานไม
ตรงกนกบทค�านวณไวในงานวจยน(6) เมอเปรยบ
เทยบวสดทจะเลอกใชระหวางตะกวกบเหลกหรอ
ระหวางคอนกรตกบยปซม ควรจะพจารณาเรอง
ของราคา ความกะทดรด และการรบน�าหนกของ
โครงสราง ซงโดยทวไปแลวจะเลอกใชตะกวกบ
คอนกรตแทนเหลกและยปซมตามล�าดบจากตาราง
ท2สาเหตทผนงดานหลงของผปวยนนมความหนา
มากกวาดานอนๆ เปนเพราะผนงดานนมโอกาส
ไดรบรงสกระเจงจากการถายภาพรงสฟนกรามทง
สองขางมากกวาดานอนๆ(3) และจากตารางท 2
จะเหนวาความหนาของวสดยปซมมากทสดคอ84.0
มลลเมตรกรณเชนนอาจจะตดสนใจเลอกเอายปซม
แทนตะกวหรอคอนกรตได เพราะราคาไมแพงและ
การกอสรางกงายกวา โดยทแผนยปซมส�าเรจรปท
มความหนาประมาณ12มลลเมตรจ�านวน7แผน
กเพยงพอตอการปองกนรงสไดแลว
สรปจากการส�ารวจสถานพยาบาลประเภทไมรบ
ผปวยไวคางคนหรอคลนกพบวาเกอบทกแหงนนไม
ไดค�านวณแบบแปลนหองเอกซเรยกอนด�าเนนการ
กอสราง สงผลใหหองเอกซเรยนนไมไดมาตรฐาน
กลาวคอไมสามารถปองกนรงสรวออกมาจาก
หองเอกซเรยได สงผลใหบคคลทวไปทปฏบตงาน
หรออาศยอยใกลหองเอกซเรยนนมโอกาสไดรบ
ปรมาณรงสมากเกนกวาเกณฑมาตรฐานของICRP
103โดยพบวามจ�านวนสถานพยาบาลประเภทไมรบ
ผปวยไวคางคนมากถง 10 แหง หรอ 77%ทเกน
เกณฑดงกลาวซงควรจะมมาตรการในการปรบปรง
แกไขตอไป เชน การสรางประตบตะกว การเพม
ความหนาของผนงหองและใชวสดทดดกลนรงส
ได ด พร อมกบการกระต นเตอนใหเกดความ
ตระหนกถงอนตรายจากรงสและไดปฏบตตาม
ขอก�าหนดมาตรฐานหองเอกซเรยตอไปนอกจากน
ในงานวจยนยงได ค�านวณความหนาของผนง
หองเอกซเรยวนจฉยทวไปขนาด3×3ตารางเมตร
ตามวธการของ NCRP 147 ซงความหนาของ
ผนงหองแตละดานจะอยในชวงระหวาง0.8-1.8
มลลเมตรส�าหรบตะกวและ57-137มลลเมตร
ส�าหรบคอนกรต และความหนาของผนงหอง
เอกซเรยฟนขนาด2×2ตารางเมตรตามวธการของ
NCRP 145 ซงความหนาของผนงหองแตละดาน
จะอยในชวงระหวาง0.3-0.5มลลเมตรส�าหรบ
ตะกว และ 24 - 37 มลลเมตร ส�าหรบคอนกรต
โดยทหลงจากสรางหองเอกซเรยเสรจเรยบรอย
แลวจะตองมการตรวจสอบความปลอดภยอกครง
เพอเปนหลกประกนวาหองเอกซเรยนนจะสามารถ
ปองกนรงสไดอยางเพยงพอ
256
RadiationshieldingevaluationoftheX-rayRoom KhatayutNigapruke
เอกสารอางอง 1.The 2007 Recommendations of the
InternationalCommissiononRadiological
Protection. ICRPPublication 103. Ann.
ICRP37(2-4).
2.NCRPReportNo.147.Structuralshielding
designformedicalX-rayimagingfacilities.
Bethesda, MD: National Council on
RadiationProtectionandMeasurements;
2004.
3.NCRPReportNo.145.Radiationprotection
in dentistry. Bethesda,MD:National
Council on Radiation Protection and
Measurements;2003.
4.SimpkinDJ.DiagnosticX-rayshielding
calculationsforeffectivedoseequivalent
(abstract).MedPhys1994;21:893.
5.SimpkinDJ.XRAYBARR,Documentation.
Mukwonago,Wisconsin53149;1996.
6.PesianianI,MesbahiA,ShafaeeA.Shielding
evaluation of a typical radiography
department:acomparisonbetweenNCRP
reportsNo.49and147.IranJRadiatRes
2009;6(4):183-188.
7.Radiation shielding requirements for
diagnostic x-ray facilities. Western
Australia:RadiationHealthBranch;2004.
ประเมนความปลอดภยของหองเอกซเรย คทายทธนกาพฤกษ
257
Radiation shielding evaluation of the X-ray room
in small private clinics
Khatayut NigaprukeRegional of Medical Sciences Center, 8 (Udon Thani) Department of Medical Sciences, Amphoe Muang,
Udon Thani 41000, Thailand
ABSTRAcT ThepurposeofthisstudywastoexploreandevaluatethesafetyoftheX-rayroom
from scattered and leakage radiation doses arising fromdiagnostic and dental radiography for 13
small private clinics that have not passed safety testing. The digital surveymeterwas used for
measurementoftheradiationdoseatdifferentlocationsbothinsideandoutsidetheX-rayroomsas
wellastheadjacentneighbors.Theresultsshowedthatoccupationaldose,publicdoseforpersonwho
livesinthesamebuilding,andpublicdoseforpersonwholivesintheadjacentbuildingorneighbor
were0.5-50.1µGy/wk,2.9-95.4µGy/wk,and0.2-3.1µGy/wk,respectively.Itwasfoundthat
members of the public groupwho live in the same building from 10 small private clinics (77%)
receivedtheradiationdoseexceed20uGy/wk,whichisthedoselimitrecommendedbytheInternational
CommissiononRadiologicalProtection(ICRP)reportNo.103.Inaddition,thecalculationofbarrier
orwallthicknesswasmadeaccordingtotherecommendationoftheNationalCouncilonRadiation
ProtectionandMeasurements(NCRP)reportno.145andno.147,andshouldbeservedasaguideline
ofthex-rayroomforsmallprivateclinicsinfuture.
Keywords : x-ray room, dose limit