ภาวะโลหิตจางในผู้สูงอายุภาคเหนือตอนบนของประเทศไทย...

133

ปยะภร ไพรสนธ และคณะ

Thai Journal of Nursing Council Vol. 32 No.1 January-March 2017

ภาวะโลหตจางในผสงอายภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย*ปยะภร ไพรสนธ พย.ม.**

พรทพย สารโส พย.ม.***

พชราภรณ อารย วท.ด.****

วราภรณ เสถยรนพเกา Ph.D.*****

อไรวรรณ ชยมนทร ส.ม.******

ปยะนช พลววฒน วท.บ*******

บทคดยอ

วตถประสงค: เพอศกษาความชกของภาวะโลหตจางในผสงอายภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย อาการทสมพนธกบภาวะโลหตจาง และภาวะโภชนาการในผสงอายทมภาวะโลหตจาง

การออกแบบวจย: การวจยเชงพรรณนา

วธดำาเนนการวจย: คดเลอกกลมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง จากผทมอายตงแต 60 ป ขนไป อาศยอยในเขตภาคเหนอ 4 จงหวด ไดแก เชยงราย เชยงใหม พะเยา และลำาพน จำานวน 477 คน เกบขอมลโดยการสมภาษณและเจาะเลอดสงตรวจทางหองปฏบตการ วเคราะหขอมลโดยการแจกแจงความถ รอยละ และคาเฉลย

ผลการวจย: กลมตวอยางจำานวน 477 คน มภาวะโลหตจางจำานวน 130 คน (รอยละ 27.3) สวนใหญ เปนเพศหญง (รอยละ 65.4) โดยเพศหญงมภาวะโลหตจาง (Hb < 12 g/dL) 85 คน คดเปนรอยละ 28.1 เพศชายมภาวะโลหตจาง (Hb < 13 g/dL) 45 คน คดเปนรอยละ 25.7 มภาวะโลหตจางจากการขาดธาตเหลก 3 คน คดเปนรอยละ 2.3 มอาการทสมพนธกบภาวะซด ภายใน 1 สปดาหทผานมา 5 อนดบแรก ไดแก อาการหลงลมงาย คดชา คดไมคอยออก ขาเปนตะครว นอนไมหลบ และรสกไมคลองแคลว อาการสวนใหญอยในระดบไมรนแรง มภาวะโภชนาการระดบปกต รอยละ 54.6 และมความเสยงตอการเกดภาวะทพโภชนาการ รอยละ 44.6

ขอเสนอแนะ: บคลากรสขภาพควรตระหนกถงความสำาคญของภาวะโลหตจางในผสงอาย มการประเมนตดตามอยางตอเนอง รวมถงเฝาระวงอาการทสมพนธกบภาวะโลหตจางทอาจเกดขน

วารสารสภาการพยาบาล 2560; 32(1) 133-145

คำาสำาคญ: ภาวะโลหตจาง ผสงอายไทย ภาวะโภชนการ อาการทสมพนธกบภาวะโลหตจาง

*ไดรบทนสนบสนนจากงบประมาณแผนดน มหาวทยาลยแมฟาหลวงป พ.ศ. 2557**ผเขยนหลก อาจารย สำานกวชาพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยแมฟาหลวง E-mail: [email protected]***อาจารย สำานกวชาพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยแมฟาหลวง****รองศาสตราจารย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม*****ผชวยศาสตราจารย คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล******สำานกงานสาธารณสขจงหวดเชยงราย*******นกเทคนคการแพทย โรงพยาบาลมหาวทยาลยแมฟาหลวง

134

ภาวะโลหตจางในผสงอายภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย

วารสารสภาการพยาบาล ปท 32 ฉบบท 1 มกราคม-มนาคม 2560

Anaemia in Elderly People in Upper-Northern Thailand*Piyaporn Praison, M.N.S. (Adult Nursing)**Porntip Sareeso, M.N.S. (Adult Nursing)***

Patcharaporn Aree, Ph.D. (Nutrition)****Waraporn Satheannoppakao, Ph.D. (Nutrition and Food Management)*****

Yraiwan Chaimin, M.P.H.******Piyanut Poolviwat, B.Sc. (Medical Technology)*******

Abstract Objective: To study the prevalence of anaemia amongst elderly people in upper-northern Thailand, anaemia-related symptoms and nutritional conditions in elderly people with anaemia. Design: Descriptive research. Procedure: This study was conducted on a purposively sampled population of 477 elderly people aged 60 or higher in 4 upper-northern provinces of Thailand, namely, Chiang Rai, Chiang Mai, Phayao and Lamphun. Data were collected by means of interviews and through the laboratory analysis of the participants’ blood samples. The data were analysed in terms of frequency, percentage and mean. Results: Out of the 477 participants, 302 (63.3%) were female and 175 (36.7%) were male. Nearly one-third of the participants, 130 (27.3%), had been diagnosed with anaemia. Also, almost one-third of the female participants (28.1%) had an average Hb level of Hb < 12 g/dL, whilst about a quarter of the 175 male participants (25.7%) showed an average Hb level of Hb < 13 g/dL. Of the 130 participants diagnosed with anaemia, only 3 (2.3%) were found with iron deficiency. The 5 most detected symptoms accompanying paleness during the week before the blood-test included absent-mindedness, slow thinking, leg cramps, sleeplessness and lack of agility, although most of these symptoms were not severe. More than half of the participants (54.6%) showed normal nutritional conditions, whilst the remaining 44.6% faced a risk of malnutrition. Recommendations: Healthcare personnel are advised to pay close attention to anaemia in elderly patients, to perform an on-going follow-up programme and to be on alert for the occurrence of any anaemia-related symptoms. Thai Journal of Nursing Council 2017; 32(1) 133-145Keywords: anaemia; elderly Thais; nutritional conditions; anaemia-related symptoms

*Project Grant by Mae Fah Luang University 2014**Corresponding author, Lecturer, School of Nursing, Mae Fah Luang University, E-mail: [email protected]***Lecturer, School of Nursing, Mae Fah Luang University****AssociatedProfessor, Faculty of Nursing, Chiang Mai University***** Assistant Professor, Faculty of Public Health, Mahidol University******Chiang Rai Provincial Public Health Office*******Mae Fah Luang University Hospital

135



ความเปนมาและความสำาคญปญหาของปญหา

เปนทประจกษวาประเทศไทยเขาสสงคมผสง

อายตงแตป พ.ศ. 2548 เปนตนมา ดวยวามจำานวน

ประชากรทเปนผสงอายมากกวา รอยละ 10 ของจำานวน

ประชากรทงหมด ในป พ.ศ. 2553 ผสงอายเพมเปน

รอยละ 11.7 ของประชากรทงหมด หรอมจำานวน

ผสงอาย 7.5 ลานคน คาดการณวาในป พ.ศ. 2573

ประชากรไทยรอยละ 25 ของประชากรทงหมดจะเปน

ผสงอาย โดยจะมผสงอายเพมมากขนถง 17.8 ลานคน1

ในสวนของภาคเหนอจำานวนผสงอายมแนวโนมเพมขน

อยางตอเนองเชนกน จากในป พ.ศ. 2549 มผสงอาย

รอยละ 12.2 และเพมเปนรอยละ 13.6 ในป พ.ศ. 2553

และคาดการณวาในป พ.ศ. 2563 จะมผสงอายถง

รอยละ 21.2 (ยทธศาสตรการวจยภาคเหนอ พ.ศ.

2555-2559) จากแนวโนมจำานวนผสงอายทเพมมากขน

รวดเรวตอเนองน สะทอนถงประเดนปญหาสขภาพใน

กลมผสงอาย เนองจากวยนมการเปลยนแปลงในทาง

ถดถอยทงดานรางกาย จตใจ เศรษฐกจ และสงคม สงผล

ใหผสงอายมปญหาสขภาพ โดยเฉพาะการเจบปวย

ดวยโรคเรอรง ปญหาโภชนาการ ทพพลภาพ อยใน

สภาพทตองพงพา2

ปญหาโภชนาการในผสงอาย ไดแก นำาหนกตว

นอย นำาหนกเกน และภาวะโลหตจาง ซงภาวะโลหตจาง

เปนปญหาทพบไดบอยในผสงอาย ตามเกณฑของ

องคการอนามยโลก ภาวะโลหตจาง (anemia) หมายถง

ภาวะทมฮโมโกลบน (hemoglobin: Hb) นอยกวา

13 g/dl ในผชาย และนอยกวา 12 g/dl ในผหญง3

ภาวะโลหตจางมแนวโนมเพมขนตามอายทมากขน4

พบในเขตชนบทมากกวาในเมอง5 และมความแตกตาง

ระหวางเพศ โดยเพศหญงมภาวะโลหตจางมากกวา

เพศชายในวยเจรญพนธ แตเพศชายมภาวะโลหตจาง

มากกวาเพศหญงเมออายมากขน6 อบตการณของภาวะ

โลหตจางในผสงอาย จากรายงานในตางประเทศม

ความแตกตางกนในแตละงานวจย ซงอยระหวางรอยละ

5.5-37.887,8,9,10,11 สวนในประเทศไทยพบอบตการณ

สงกวาตางประเทศถง 2 เทา กลาวคออยระหวางรอย

ละ 16.5-62.65,12,13, 14

ภาวะโลหตจางในผสงอาย แบงสาเหตออกได

เปน 3 กลม คอ การขาดสารอาหาร (รอยละ 34) จาก

โรคเรอรง (รอยละ 32) และไมทราบสาเหต (รอยละ

34) จากการศกษาในประเทศสหรฐอเมรกาพบวา

รอยละ 34 ของผสงอายทมภาวะโลหตจางจากการขาด

สารอาหาร มสาเหตมาจากการขาดธาตเหลก โฟเลต

และวตามนบ 12 โดยอาจจะขาดเพยงอยางใดอยางหนง

หรอขาดควบคกน6 แตภาวะโลหตจางจากการขาด

ธาตเหลกพบไดบอยทสด15 โดยพบรอยละ 60 และ

เกดจากการขาดโฟเลตและวตามนบ 12 รอยละ 4016

ภาวะโลหตจางจากการขาดสารอาหารในผสงอายน

มกเกดจากการทผสงอายรบประทานอาหารไมเพยงพอ

และรางกายดดซมสารอาหารไดนอยลง3 นอกจากน

ผสงอายอาจมปญหาเรองฟน ตองใชฟนปลอม ม

โรคเหงอก ทำาใหรบประทานอาหารไมสะดวก รบประทาน

อาหารไดนอยลง และความสงอายทำาใหตอมรบรส

อาหารทำางานลดลง ผสงอายจงรสกรบประทานอาหาร

ไมอรอยและทำาใหไมอยากรบประทานอาหาร17

ผลทตามมาจากภาวะโลหตจางสงผลใหผสงอาย

มอาการออนเพลย ไมมเรยวแรง หนามด วงเวยนศรษะ

เนองจากออกซเจนไปเลยงสมองนอย ความสามารถ

ในการปฏบตกจวตรประจำาวนตางๆ ลดนอยลง รวมถง

ประสทธภาพการทำางานของรางกายลดลงดวย เชน

การทรงตว ความเรวในการเดน การลกจากเกาอ เปนตน

แมวาภาวะโลหตจางอยในระดบนอยหรออยในเกณฑ

ปกตระดบลาง (low normal level) อาการดงกลาวก

เกดขนไดเชนกน18,19 ซงทำาใหผสงอายไมสามารถอย

136



ตามลำาพงได ตองอยในสภาพพงพา20 นอกจากนยง

พบวาความแขงแรงและมวลความหนาแนนของ

กลามเนอลดลง สงผลใหผสงอายมความเสยงตอเกด

การพลดตกหกลมและกระดกหกไดงาย โดยพบวา

อบตการณการเกดกระดกสะโพกหกในผสงอายทม

ภาวะโลหตจางเทากบ 21.4 ตอผสงอาย 1000 ราย7

และอบตการณพลดตกหกลมและกระดกหกสงเปน

1.66 เทาของผสงอายทไมมภาวะโลหตจาง21 ในทาง

ตรงกนขามภาวะกระดกหกจะสงผลใหผสงอายมภาวะ

ซดมากขน และทสำาคญภาวะกระดกหกเปนทมาของ

ภาวะทพพลภาพ ผสงอายตองอยในสภาพพงพาเสย

ชวต มคาใชจายในการรกษาพยาบาลมหาศาล22 และ

มอตราการเสยชวตเพมเปน 2 เทา ในผสงอายทมภาวะ

โลหตจาง23 นอกจากนภาวะโลหตจางยงสงผลใหผสงอาย

มความบกพรองในการรคด (cognitive impairment)

ไดแก ความสามารถในการบรหารจดการ เชน การ

วางแผน การตรวจตรา และการแกปญหา ทำาใหไม

สามารถจดการกบกจกรรมในชวตประจำาวนได และ

ในระยะยาวอาจทำาใหเกดโรคสมองเสอม24 ยงกวานน

ยงสงผลใหผ สงอายเพศหญงมภาวะซมเศราได

อกดวย25

จะเหนไดชดเจนวา ภาวะโลหตจางในผสงอาย

เปนปญหาสขภาพสำาคญทสงผลกระทบตอผสงอาย

ทงดานรางกาย จตใจ สงคม สตปญญาและเศรษฐกจ

อนสงผลตอคณภาพชวตของผสงอายโดยตรง และ

ยงสงผลคกคามตอชวตของผสงอายอยางชดเจน

ภาวะโลหตจางในผสงอายนจงมความจำาเปนอยางยง

ทจะตองไดรบการปองกนและแกไขอยางเรงดวน

เพอลดอบตการณของการเกดภาวะโลหตจางและ

สงเสรมใหผสงอายสามารถใชชวตไดอยางปกตสข

ลดปจจยเสยงตอการเสยชวตจากหลายโรคซงเปน

ผลตามมาจากภาวะโลหตจาง

ภาวะโลหตจางทเกดขนกบผสงอาย กลาวไดวา

เปนปญหาทถกมองขามและไมไดรบความสนใจจาก

ทมสขภาพเทาทควร16 จากการทบทวนวรรณกรรม

เกยวกบภาวะโลหตจางในผสงอายชวง 10 ปทผานมา

พบวาประเทศไทยมการศกษานอยมาก พบเพยง 3 เรอง

และเปนการศกษาภาวะโลหตจางจากการตรวจเลอด

หาคาฮโมโกลบน และฮมาโตครตเทานน12,13,14 จงยง

ไมครอบคลมภาวะโลหตจางจากการขาดสารอาหาร

ในภาพรวม และยงไมไดคำาตอบถงสถานการณปญหา

ของภาวะโลหตจางของผสงอายในบรบทของสงคมไทย

อยางแทจรง ถงกระนนกตามยงพบวาความชกของ

การเกดภาวะโลหตจางในผสงอายคอนขางสงเมอ

เปรยบกบการรายงานจากตางประเทศ ดวยเหตนทม

ผวจยจงตระหนกถงความจำาเปนและมความสนใจท

ศกษาความชกของภาวะโลหตจางในผสงอายภาคเหนอ

ตอนบนของประเทศไทย อาการทสมพนธกบภาวะ

โลหตจางและภาวะโภชนาการในผสงอายทมภาวะ

โลหตจาง

วตถประสงคของการวจย

1. ศกษาความชกของภาวะโลหตจางใน

ผสงอายภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย

2. ศกษาอาการทสมพนธกบภาวะโลหตจาง

และภาวะโภชนาการในผสงอายทมภาวะโลหตจาง

วธดำาเนนการวจย

การวจยครงนเปนวจยเชงพรรณนา

ประ ากรและกลมตวอยาง

กลมตวอยางทใชในการวจยครงน คอผสงอาย

ทมอายตงแต 60 ป ขนไป อาศยอยในเขตภาคเหนอ

8 จงหวด ไดแก จงหวดนาน พะเยา แมฮองสอน แพร

ลำาพน ลำาปาง เชยงราย และเชยงใหมสามารถสอสาร

137



ภาษาไทยและใหขอมลได ไมเปนโรคไต หรอโรคมะเรง

ทกระบบทไดรบเคมบำาบด จบคจงหวดทมจำานวน

ประชากรผสงอายใกลเคยงกนแลวทำาการจบฉลาก

4 จงหวด ไดแก จงหวดเชยงราย เชยงใหม พะเยา

และลำาพน ประชากรผสงอายใน 8 จงหวดภาคเหนอ

ตอนบน มจำานวนทงหมด 746,510 คน26 กำาหนดขนาด

กลมตวอยางโดยใชสตรคำานวณของยามาเน ประชากร

มากกวา 100,000 คน ทระดบความเชอมน 95 และ

ขนาดความคลาดเคลอนท .05 (n = N/1+N(e)2)

ไดขนาดกลมตวอยางอยางนอย 400 คน ผวจยเผอม

การสญหายจงเพมจำานวนกลมตวอยางเปน 500 คน

เลอกพนทในการเกบขอมลตามความสะดวกโดยคด

ตามสดสวนจำานวนผสงอายในแตละจงหวด และแบง

เปนเขตอำาเภอเมองและนอกเขตอำาเภอเมอง

เครองมอทใ ในการวจยและการตรวจสอบคณภาพ

เครองมอ

เครองมอทใชในการวจย ม 4 ชด ไดแก

1. แบบสอบถามขอมลสวนบคคลและขอมล

ดานสขภาพ จำานวน 8 ขอ ไดแก เพศ อาย สถานภาพ

สมรส ระดบการศกษา อาชพ รายได จำานวนสมาชก

ในครอบครว และประวตโรคเรอรง

2. แบบสอบถามอาการทสมพนธกบภาวะซด

ใชประเมนความถและระดบความรนแรงของอาการ

ทเกดขน แบบสอบถามนพฒนาขนโดย งามเนตร

ทองฉม14 ผวจยขออนญาตนำามาใช มทงหมด 20 อาการ

ใหคะแนนความถของการเกดอาการ 5 ระดบ คอ

ระดบ 0 คะแนน หมายถงไมมอาการเลย 1 คะแนน

หมายถงมอาการบางวน 2 คะแนน หมายถงมอาการ

บอยครง 3 คะแนนหมายถงมอาการเกอบทกวน และ

4 คะแนน หมายถงมอาการทกวน และใหคะแนน

ระดบความรนแรงของอาการ คอ ระดบ 0 คะแนน

หมายถง ไมรนแรง 1 คะแนน หมายถงรนแรงเลกนอย

2 คะแนน หมายถงรนแรงปานกลาง 3 คะแนนหมายถง

รนแรงมาก และ 4 คะแนน หมายถงรนแรงมากทสด

ซงผานการพจารณาจากผทรงคณวฒ 5 ทาน ตรวจสอบ

ความตรงตามเนอหาและความสอดคลองทางคลนก

ไดคาความตรงเชงเนอหา 0.97 ผวจยนำาไปทดลองใช

ในผสงอายจำานวน 10 คน หาความเชอมน (reliability)

Cronbach’s alpha เทากบ 0.89

3. แบบประเมนภาวะโภชนาการ (Mini Nutrition

Assessment: MNA) ของสถาบนวจยโภชนาการ

มหาวทยาลยมหดล27 มจำานวน 18 ขอ คะแนนสงสด

30 คะแนน แบงเปน 2 สวนไดแก สวนท 1 ขอ 1-6

เปนการคดกรองความเสยงการขาดอาหาร (14 คะแนน)

สวนท 2 ขอ 7-18 เปนการประเมนภาวะโภชนาการ

(16 คะแนน) คะแนนทไดแบงเปน 3 กลม คอ คะแนน

มากกวา 23.5 ปกตมภาวะโภชนาการเพยงพอ คะแนน

17-23.5 เสยงตอภาวะทพโภชนาการ และคะแนน

นอยกวา 17 มภาวะทพโภชนาการ แบบประเมนภาวะ

โภชนาการ (MNA) พฒนาโดยศนยวจยเนสทเล

ประเทศสวตเซอรแลนด28 ไดรบการแปลเปนภาษาไทย

โดยสถาบนวจยโภชนาการ มหาวทยาลยมหดล เปน

เครองมอทไดรบการยอมรบและนำามาใชในการประเมน

ภาวะโภชนาการของผสงอายอยางแพรหลายทงในกลม

ทอยในโรงพยาบาลและในชมชน ผานการตรวจสอบ

ความถกตอง ความนาเชอถอ และความไวอยในระดบ

สง และมคาความเชอมน Cronbach’s alpha เทากบ

0.8329 ผวจยนำามาทดลองใชในผสงอายจำานวน 30 คน

ไดคา Cronbach’s alpha เทากบ .63

4. แบบประเมนการทรงตว (Time Up and Go

Test) เปนการประเมนความสามารถในการทรงตวท

138



เกยวของกบการเปลยนทาทางจากการนงไปยนและเดน

เพอประเมนวาผสงอายมความเสยงตอการพลดตก

หกลมหรอไม โดยใหผสงอายลกขนยนจากเกาอ เดน

ดวยความเรวปกตในระยะทาง 3 เมตร หมนตวกลบ

เดนกลบมาทเกาอและนงลงแลวจบเวลา หากใชเวลา

มากกวา 29 วนาท แสดงวามความเสยงตอภาวะหกลม

มคาความไวรอยละ 87 และความจำาเพาะรอยละ 8730

5. เจาะเลอดสงตรวจทางหองปฏบตการเพอ

หาคาฮโมโกลบน (hemoglobin: Hb) โดยใชเครอง

automated cell count cell tac รน 8222 และ feritin

ดวยเครอง elecsys 170 ซงไดรบการตรวจสอบ

มาตรฐานของเครองมอทก 1 ป ทหองปฏบตการ

ของโรงพยาบาลมหาวทยาลยแมฟาหลวง และบรษท

โปรแลปทกราย ใชรหสแทนชอ นามสกลจรง โดยใช

เกณฑขององคการอนามยโลก คอ เพศชายทม Hb

นอยกวา 13 g/dl และเพศหญงทม Hb นอยกวา 12

g/dl เปนผทมภาวะโลหตจาง3 สวนคา ferritin เพศ

ชายมคาเทา 30-400 ng/mL เพศหญงมคาเทากบ

13-150 ng/mL

การพทกษสทธกลมตวอยาง

การวจยครงนผานการพจารณาและรบรอง

จากคณะกรรมการจรยธรรมการวจยในมนษยของ

มหาวทยาลยแมฟาหลวง เลขท REH-57082 ลงวนท

2 ธนวาคม 2557 ดำาเนนการเกบรวบรวมขอมลโดย

อธบายวตถประสงคของการวจย ขนตอนการเกบขอมล

ทมการสมภาษณ ตรวจรางกาย และเจาะเลอด และ

แจงใหทราบวาขอมลทงหมดจะเกบเปนความลบ

ผลการวจยนำาเสนอในภาพรวมเทานนแลวใหกลม

ตวอยางตดสนใจในเขารวมการวจย หากกลมตวอยาง

ตดสนใจเขารวมการวจย ใหลงนามยนยอมการเขารวม

วจยกอนเกบรวบรวมขอมล และเจาะเลอด

วธเกบรวบรวมขอมล

เมอไดรบการรบรองโครงการวจยและอนญาตใหเกบขอมลไดจากมหาวทยาลยแมฟาหลวง ผวจยทำาหนงสอถงนายกเทศมนตรและผอำานวยการโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพประจำาตำาบลทไดจากการสมแตละจงหวดเพอขออนญาตในการเกบรวบรวมขอมล เมอไดรบการอนมต ผวจยสำารวจรายชอผสงอาย คดเลอกกลมตวอยางตามเกณฑทกำาหนดไว จากนนดำาเนนการตามการพทกษสทธของกลมตวอยางทเขารวมวจย หากผสงอายสมครใจเขารวมการวจย ใหผสงอายลงนามยนยอมเขารวมวจย แลวจงสมภาษณตามแบบสอบถามและใหนกเทคนคการแพทยเจาะเลอดสงตรวจทางหองปฏบตการ ผวจยตรวจสอบความ

สมบรณของแบบสอบถามกอนนำาไปวเคราะหขอมล

การวเคราะหขอมล

วเคราะหดวยสถตเชงพรรณนา โดยการแจกแจงความถ รอยละ และคาเฉลย

ผลการวจย

จากกลมตวอยางทงหมด จำานวน 500 คน ความสมบรณครบถวนของแบบสมภาษณมจำานวน 477 คน คดเปนรอยละ 95.4 แบงไดเปน 2 กลม คอกลมทไมมภาวะโลหตจางจำานวน 347 คน คดเปนรอยละ 72.7 และกลมทมภาวะโลหตจางจำานวน 130 คน คดเปนรอยละ 27.3 โดยพบวากลมทมภาวะโลหตจางสวนใหญเปนเพศหญง รอยละ 65.4 อาย 60-69 ป รอยละ 55.4 สถานภาพสมรสค รอยละ 60.0 มการศกษาระดบประถมศกษา รอยละ 77.7 สวนใหญไมไดประกอบอาชพ รอยละ 40.8 รายไดตำากวา 5,000 บาทตอเดอน รอยละ 86.1 อยกบสมาชกในครอบครว 4 คนขนไป รอยละ 37.7 และมโรคเรอรงอยางนอย

1 โรค รอยละ 39.3 ดงแสดงในตารางท 1

139



ตารางท1 ขอมลสวนบคคลของกลมตวอยาง (n = 477)

ลกษณะ ไมมภาวะโลหตจางn = 347 (72.7%)

มภาวะโลหตจางn=130(27.3%)

เพศหญงชาย

217(62.5)130(37.5)

85(65.4)45(34.6)

อาย60-69 ป70-79 ป80-89 ป>90 ป

243(70)87(25.1)16(4.6)1(0.3)

= 67.45, SD = 6.03min = 60, max = 93

72(55.4)39(30.0)19(14.6)

-= 69.92, SD = 6.97

min = 60, max = 87สถานภาพสมรส

คหมายโสดหยา/แยก

226(65.1)88(25.4)21(6.0)12(3.5)

78(60.0)40(30.8)

7(5.4)5(3.8)

ระดบการศกษาไมไดเรยนประถมศกษามธยมศกษาอนปรญญาหรอเทยบเทาปรญญาตร

36(10.4)273(78.7)

22(6.3)4(1.2)

12(3.4)

14(10.8)101(77.7)

11(8.5)2(1.5)2(1.5)

อาชพไมไดประกอบอาชพประกอบอาชพรบจางเกษตรกรรมคาขายขาราชการบำานาญ

125(36.0)222(64.0)96(27.7)63(18.1)46(13.3)17(4.9)

53(40.8)77(59.2)37(28.5)18(13.8)17(13.1)

5(3.8)รายได

< 5000 บาท5001-10000 บาท10001-15000 บาท15001-20000 บาท

275(79.3)45(13.0)12(3.5)8(2.3)

112(86.1)16(12.3)

-1(0.8)

140



ตารางท1 ขอมลสวนบคคลของกลมตวอยาง (n = 477) (ตอ)

ผลการวจย พบวาผสงอายทมภาวะโลหตจาง

เพศหญงมภาวะโลหตจาง (Hb < 12 g/dL) จำานวน

85 คน คดเปนรอยละ 28.1 เพศชายมภาวะโลหตจาง

(Hb < 13 g/dL) จำานวน 45 คน คดเปนรอยละ 25.7

ดงแสดงในตารางท 2 และพบภาวะโลหตจางจากการ

ขาดธาตเหลกจำานวน 3 คน คดเปนรอยละ 2.3 โดย

พบในเพศหญง (ferritin < 13 ng/mL) จำานวน 2 คน

คดเปนรอยละ 2.4 และในเพศชายจำานวน 1 คน

คดเปนรอยละ 2.2 (ferritin < 30 ng/mL) ดงแสดงใน

ตารางท 3

ลกษณะ ไมมภาวะโลหตจางn = 347 (72.7%)

มภาวะโลหตจางn=130(27.3%)

> 20000 บาท 7(2.0)= 3881.87, SD = 4807.60min = 600, max =30,000

1(0.8)= 3022.85, SD = 3283

min = 600, max = 24,000จำานวนสมาชกในครอบครว

1 คน

2 คน

3 คน

4 คนขนไป

36(10.4)

81(23.3)

74(21.3)

156(45.0)

15(11.5)

43(33.1)

23(17.7)

49(37.7)จำานวนโรคเรอรง

ไมม

ม

1 โรค

2 โรค

3 โรค

อนๆ

105(30.2)

242(69.8)

142(41.0)

41(11.8)

5(1.4)

54(15.6)

33(25.4)

97(74.6)

51(39.3)

17(13.0)

4(3.1)

25(19.2)

ตารางท2 แสดงภาวะโลหตจางในผสงอาย (n=477)

เพศ มภาวะโลหตจางn(%) ไมมภาวะโลหตจางn(%)หญง (n=302) (Hb < 12 g/dL) 85(28.1) (Hb ≥ 12 g/dL) 217(71.9)ชาย (n=175) (Hb < 13 g/dL) 45(25.7) (Hb ≥ 13 g/dL) 130(74.3)

ตารางท3 แสดงภาวะโลหตจางจากการขาดธาตเหลกในผสงอายทมภาวะโลหตจาง (n=130)

เพศ มภาวะโลหตจางจากการขาดธาตเหลกn(%)

ไมมภาวะโลหตจางจากการขาดธาตเหลกn(%)

หญง (n=85) (ferritin < 13 ng/mL ) 2(2.4) (ferritin 13-150 ng/mL) 83(97.6)ชาย (n=45) (ferritin < 30 ng/mL) 1(2.2) (ferritin 30-400 ng/mL) 44(97.8)

141



ผสงอายทมภาวะโลหตจางมอาการทสมพนธ

กบภาวะโลหตจางภายใน 1 สปดาหทผานมา 5 อนดบแรก

จากทงหมด 20 อาการ ไดแก อาการหลงลมงาย คดชา

คดไมคอยออก ขาเปนตะครว นอนไมหลบ และรสก

ไมคลองแคลว โดยมความรนแรงของอาการสวนใหญ

อยในระดบไมรนแรง ดงแสดงในตารางท 4

ตารางท4 แสดงอาการทสมพนธกบภาวะโลหตจางภายใน 1 สปดาหทผานมา (n=130)

อาการแสดง*ความถn(%) ความรนแรงn(%)

ไมมอาการ

มบางวน

มบอยครง

มเกอบทกวน

มทกวน

ไมรนแรง

เลกนอย

ปานกลาง

มาก มากทสด

1. หลงลมงาย 37(28.5) 74(56.9) 17(13.1) 1(0.8) 1(0.8) 113(86.9) 15(11.5) 2(1.5) - -2. คดชา คดไมคอยออก 55(42.3) 63(48.5) 8(6.2) 3(2.3) 4(0.8) 119(91.5) 9(6.9) 2(1.5) - -3. ขาเปนตะครว 66(50.8) 50(38.5) 7(5.4) 4(3.1) 3(2.3) 113(86.9) 12(9.2) 3(2.3) 2(1.5) -4. นอนไมหลบ 79(60.8) 40(30.8) 7(5.4) 1(0.8) 3(2.3) 120(92.3) 7(5.4) 3(2.3) - -5. รสกไมคลองแคลว 83(63.8) 39(30.0) 5(3.8) 1(0.8) 2(1.5) 123(94.6) 6(4.6) 1(0.8) - -

*คนเดยวอาจมหลายอาการ

เมอประเมนภาวะโภชนาการของผสงอาย พบวา

ผสงอายทมภาวะโลหตจาง สวนใหญมภาวะโภชนาการ

ระดบปกต จำานวน 71 คน (รอยละ 54.6) และมความ

เสยงตอการเกดภาวะทพโภชนาการ จำานวน 58 คน

(รอยละ 44.6) และมภาวะทพโภชนาการจำานวน 1 คน

(รอยละ 0.8) สวนผสงอายทไมมภาวะโลหตจาง ม

ความเสยงตอการเกดภาวะทพโภชนาการ จำานวน

141 คน (รอยละ 40. 6) และมภาวะทพโภชนาการ

จำานวน 8 คน (รอยละ 2.3) ดงแสดงตารางท 5 และ

ผสงอายทมภาวะโลหตจางทงหมดไมมความเสยง

ตอภาวะหกลม (ใชเวลานอยกวา 30 วนาท)

ตารางท5 แสดงภาวะโภชนาการของผสงอาย (n = 477)

ไมมภาวะโลหตจาง347รายn(%)

มภาวะโลหตจาง130รายn(%)

ทพโภชนาการ (MNA < 17) 8(2.3) 1(0.8)เสยงตอภาวะทพโภชนาการ (MNA 17-23.5) 141(40.6) 58(44.6)โภชนาการปกต (MNA 24-30) 198(57.1) 71(54.6)

การอภปรายผล

ผลการศกษาในครงนพบความชกของการเกดภาวะโลหตจางในผสงอายภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย รอยละ 27.3 ซงสอดคลองกบการศกษาทผานมาในประเทศไทยทพบภาวะโลหตจางคอนขางสง คอระหวางรอยละ 16.5-62.65,12 ในขณะทตางประเทศพบความชกระหวางรอยละ 5.5-37.887,8,9,10,11 ขนอย

กบกลมตวอยางและสถานทในการศกษา อกทงภาวะ

โลหตจางมแนวโนมเพมขนตามอายทมากขน6,31 การ

ทพบภาวะโลหตจางในผสงอายคอนขางสงอาจเกดจาก

การเปลยนแปลงทางดานรางกายและสรรวทยาของ

ผสงอายเองตามกระบวนการเสอมตามอาย (aging

process) ทำาใหเซลลตนกำาเนดเมดเลอดภายในไขกระดก

มการเปลยนแปลง ความสามารถในการเพมจำานวนและ

142



สรางเซลลใหมลดลง สงผลใหจำานวนเมดเลอดแดงและ

ระดบฮโมโกลบนลดลง นอกจากนอายทเพมขนยงทำาให

การสรางฮอรโมนอรโทรโพอตนลดลง ซงฮอรโมนน

มผลตอการสรางเมดเลอดแดง จงทำาใหผสงอายม

ภาวะโลหตจางสงกวาวยอน32

ความชกของภาวะโลหตจางในการศกษาครงน

มความแตกตางกนระหวางเพศ โดยพบในเพศหญง

มากกวาเพศชาย รอยละ 28.1 และ 25.7 ตามลำาดบ

ซงตางกบการศกษาในตางประเทศทพบภาวะโลหต

จางในเพศหญงมากกวาเพศชายในวยเจรญพนธ แตจะ

พบภาวะโลหตจางในเพศชายมากกวาเพศหญงเมอ

อายมากขน33 ความชกของภาวะโลหตจางทมความแตก

ตางกนระหวางชวงอาย อาจเกดจากเพศหญงในชวง

วยเจรญพนธมการสญเสยเลอดเรอรงจากการม

ประจำาเดอน และเพศชายเมอมอายมากขนทำาให

ขาดฮอรโมนเพศชาย (androgen) กระบวนการสราง

เมดเลอดแดงลดลง จงทำาใหเพศชายมภาวะโลหตจาง

มากขนเมออายมากขน3 อยางไรกตามกลมตวอยาง

ในการศกษาครงนเปนเพศหญงมากกวาเพศชาย

อาจทำาใหพบภาวะโลหตจางในเพศหญงสงกวาเพศชาย

ได ทงนยงพบวากลมตวอยางสวนใหญเปนโรคเรอรง

(รอยละ 74.6) โดยพบโรคความดนโลหตสง เบาหวาน

เกาท และอนๆ ซงทำาใหตองรบประทานยาอยางตอเนอง

อาจสงผลตอการทำางานของไตทำาใหมการสรางฮอรโมน

อรโทรโพอตนลดลง จงอาจทำาใหเกดภาวะโลหตจางได

นอกจากนยงพบวาการตดเชอแบบเฉยบพลนและ

เรอรงในผทเปนโรคเรอรงทำาใหมการเพมขนของ

ไซโตไคนในกระแสเลอด การตอบสนองตอเซลล

ตนกำาเนดเมดเลอด (stem cell) และเซลลตนแบบเลอด

(hematopoietic progenitor) ตอ growth factor และ

ฮอรโมนอรโทรโพอตนลดลงจงทำาใหเกดภาวะโลหตจาง

ได23,34

ผสงอายทมภาวะโลหตจางทงหมด 130 ราย ม

ภาวะโลหตจางจากการขาดธาตเหลกเพยง 3 ราย คดเปน

รอยละ 2.3 โดยพบในเพศหญง (ferritin < 13 ng/mL)

จำานวน 2 คน (รอยละ 2.4) และในเพศชาย (ferritin

< 30 ng/mL) จำานวน 1 คน (รอยละ 2.2) ซงเปน

ความชกทคอนขางตำากวาการศกษาทผานมาทพบภาวะ

โลหตจางจากการขาดธาตเหลกเปนสาเหตทพบมากทสด

ของภาวะโลหตจางทเกดจากการสารอาหาร โดยพบ

มากถงรอยละ 15-303 ทงนอาจเกดจากลกษณะของ

กลมตวอยางทศกษาครงนเปนผสงอายทมสขภาพด

แมจะมโรคประจำาตวกตาม เนองจากภาวะโลหตจาง

จากการขาดธาตเหลกมปจจยหลกอย 3 ประการ คอ

การรบประทานธาตเหลกลดลง การสญเสยเลอดเรอรง

และมความผดปกตในการดดซมธาตเหลก35 นอกจากน

ยงมความเกยวของกบการขาดโฟเลต วตามนบ 12

และวตามนซ เนองจากเปนสารอาหารทชวยในการ

ดดซมธาตเหลก3,16

สำาหรบอาการทสมพนธกบภาวะโลหตจาง

ภายใน 1 สปดาหทผานมา 5 อนดบแรก ไดแก อาการ

หลงลมงาย คดชา คดไมคอยออก ขาเปนตะครว นอน

ไมหลบ และรสกไมคลองแคลว และอาการทเกดขน

อยในระดบไมรนแรง ซงสอดคลองกบการศกษาทผานมา

ทพบวาผทมภาวะโลหตจางระดบเลกนอยทำากจกรรม

ตางๆ ไดลดลง ออนเพลย ไมคอยมแรง ทำากจวตร

ประจำาวนไดลดลง รวมทงยงทำาใหมการรคดบกพรอง9,24

นอกจากนยงพบวาผสงอายทไมมภาวะโลหตจางม

สมรรถภาพทางกายทงแรงบบมอ การงอเขา การลกจาก

เกาอ การทรงตว และความเรวในการเดนดกวาผสงอาย

ทมภาวะโลหตจาง18 อยางไรกตามอาการทสมพนธกบ

ภาวะโลหตจางทอยในระดบไมรนแรงนนอาจทำาให

ผสงอายและผดแลมองขามได สงผลใหเกดอาการ

รนแรงขนและเกดอนตรายได

143



ภาวะโภชนาการในผสงอายทมภาวะโลหตจาง

สวนใหญอยในระดบปกต รอยละ 54.6 เนองจาก

ผสงอายสวนใหญอาศยอยกบสมาชกในครอบครว 4 คน

ขนไป ทำาใหมโอกาสไดรบการดแลเอาใจใสจากสมาชก

ในครอบครวทงทางดานรางกายและจตใจมากกวา

ผสงอายทอาศยอยตามลำาพง จงทำาใหมภาวะโภชนาการ

ปกต12 และพบวาผสงอายรอยละ 44.6 มความเสยง

ทจะเกดภาวะทพโภชนาการ เนองจากผสงอายอาจ

มปญหาเกยวกบโรคเหงอก ตองใชฟนปลอมในการ

รบประทานอาหาร ทำาใหรบประทานอาหารไดนอยลง

รวมถงตอมรบรสอาหารในผสงอายทำางานลดลง การ

หลงเอนไซมในกระเพาะอาหารและลำาไสลดลง การ

บบตวของลำาไสลดลง พนทในการดดซมสารอาหาร

ลดลง การไหลเวยนเลอดในระบบทางเดนอาหารลดลง

ผสงอายจงรสกวารบประทานอาหารไมอรอยและไม

อยากรบประทานอาหาร ทำาใหผสงอายรบประทาน

อาหารไมเพยงพอ จงอาจทำาใหเกดภาวะโลหตจาง

ในผสงอายได32,36

ขอจำากดของการวจย

ลกษณะกลมตวอยางทใชในการศกษามความ

แตกตางกนระหวางเพศ รวมถงปจจยตางๆ ทอาจ

สงผลตอการเกดภาวะโลหตจาง นอกจากนการเกบ

รวบรวมขอมลเปนเพยงการสมภาษณและเจาะเลอด

สงตรวจทางหองปฏบตการเทานน ไมไดสอบถามถง

วถการดำาเนนชวตทอาจสงผลตอภาวะโลหตจางท

เกดขน

ขอเสนอแนะในการนำาผลวจยไปใ

ดานการพยาบาล

บคลากรสขภาพควรตระหนกถงความสำาคญ

ของภาวะโลหตจางในผสงอาย ประเมนตดตามผสงอาย

อยางตอเนอง รวมถงเฝาระวงอาการทสมพนธกบภาวะ

โลหตจางทอาจเกดขน

ดานการวจย

ควรมการศกษาเปรยบเทยบระหวางผสงอาย

เพศชายและหญง รวมถงศกษาเชงลกเกยวกบวถการ

ดำาเนนชวต การรบประทานอาหาร และอาการทสมพนธ

กบภาวะโลหตจางในระยะยาว

References

1. Office of The National Economic and Social Development Board. (2011). Elderly Population 1990-2030. Retrieved August 7, 2012, From http://social.nesdb. go.th/SocialStat/StatReport_Final.aspx?reportid=192 &template=2R1C&yeartype=M&subcatid=27

2. Ministry of Social Development and human Security. (2005). Situation the Elderly Thailand 2005. Retrieved August 7, 2012, From https://www.msociety.go.th/article_attach/3680/4111.pdf

3. Tiaotrakul N. Anemia in older adults. J Hematol Transfus 2011; 21(4): 267-72.

4. Laudicina RJ. Anemia in an aging population. Clin Lab Sci 2008; 21(4): 232-9.

5. Boonvisut S, Watcharangkul P, Pusrimuang S, Chanchai S, Sinawat S. (1998). Nutritional status in the Thai Elderly, Thailand. Retrieved August 7, 2012, From http://advisor.anamai.moph.go.th/ 213/ 21308.html. (In Thai)

6. Guralnik JM, Eisenstaedt RS, Ferrucci L, Klein HG, Woodman RC. Prevalence of anemia in person 65 years and older in the United States: evidence for a high rate of unexplained anemia. Blood 2004; 104(8): 2263-8.

7. Chen Z, Thomson CA, Aickin M, Nicholas JS, Van WD, Lewis CE, et al. The relationship between incidence of fracture and anemia in older multiethnic women. J Am Geriatr Soc 2010; 58: 2337-44.

144



8. Lopez CMJ, Zamora PS, Lopez MA, Marin JF,

Zamora S, Perez LF. Dietary intake and iron status

of institutionalized elderly people: relationship with

different factors. J Nutr Health Aging 2010; 14(10):

816-21.

9. Denny SD, Kuchibhatla MN, Cohen HJ. Impact

of anemia on motality, cognition, and function in

community-dwelling elderly. Am J Med 2006;

119(4): 327-34.

10. Shavelle RM, MacKenzie R, Paculdo DR. Anemia

and mortality in older person: does the type of anemia

affect survival. Int J Hematol 2012; 95: 248-56.

11. Alwar V, Reethi K, Rameshkumar K. Geriatric anemia:

An Indian perspective. Indian J Hematol Blood Transfus

2011; 27(1): 26-32.

12. Pheankul K. Prevalence of anemia and factors leading

to iron deficiency anemia among elderly at Meafaekmal

sub-district, San Sai district, Chiang Mai Province.

[dissertation]. Chiang Mai: Chiang Mai Univ.; 2002.

13. Polsripradist P. Prevalence and risk factors of anemia

in elderly living in Sukang Village, Taku subdistict,

Pakthongchai district, Nakhon Ratchasima Province.

[dissertation]. Nakhon Ratchasima: KhonKaen Univ.,

2004.

14. Thongchim N. An implementation of nurse practitioner

project management of rural older adults with anemia.

[dissertation]. Nakhon Si Thammarat: Walailak Univ.,

2008.

15. Woodman R, Ferrucci L, Guralnik J. Anemia in older

adults. Curr Opin Hematol 2005; 12(2): 123-8.

16. Andres E, Federici L, Serraj K, Kaltenbach G. Update

of nutrient-deficiency anemia in elderly patients.

Eur J Intern Med 2008; 19: 488-93.

17. Institute of Geriatric Medicine. (2005). Treatment

of elderly care disciplines. Bankok: Agriculture

Cooperatives of Thailand. (In Thai)

18. Sabol VK, Resnick B, Galik E, Baldini AG, Morton

PG, Hicks GE. Anemia and it impact on function in

nursing home residents: What do we know. J Am

Acad Nurse Pract 2010; 22: 3-16.

19. Dharmarajan TS, Dharmarajan L. Anemia in older

adults: An indicator requiring evaluation. Family

Practice Recertification 2007; 29(6): 16-26.

20. Balducci L. Anemia, fatigue and aging. Transfus

Clin Biol 2010; 17: 375-81.

21. Duh MS, Mody SH, Lefebvre P, Woodman RC,

Buteau S, Piech CT. Anemia and the risk of injurious

fall in a community-dwelling elder population.

Drugs Aging 2008; 25(4): 325-34.

22. Robinson B. Cost of anemia in the elderly. J Am

Geriatr Soc 2003; 51: S14-17.

23. Balducci L, Ershler WB, Krantz S. Anemia in the

elderly-Clinical findings and impact on health. Crit

Rev Oncol Hematol 2006; 58: 156-65.

24. Malouf R, Sastre AA. (2009). Vitamin B12 for

cognition. Retrieved August 7, 2012, From http://

www.thecochranelibrary.com.

25. Umegaki H, Yanagawa M, Endo H. Association of

lower hemoglobin level with depressive mood in

elderly women at high risk of requiring care. Geriatr

Gerontol Int 2011; 11: 262-6.

26. Bureau of Policy and Strategy. (2010). Demographic

2010. Retrieved August 20, 2012, From http://bps.

ops.moph.go.th/index.php?mod =bps&doc=5_1

27. Banjong O, Charoonruk G, Eg-kantrong P,

Tamachotipong S. Masticatory ability and nutritional

status in the non-institutionalized elderly. J Health,

January-March 2006, 77-90.

28. Guigoz Y, Vellas B, Garry PJ. Assessing the nutrition

status of the elderly: the mini nutritional assessment

as part of the geriatric evaluation. Nutr Rev 1996,

1: 59-65.

145



29. Nilmanat K, Naka K, Kong-in W, Sai-jew A,

Chailungka P, Boonphadh P. Nutritional conditions

of elderly people in the Three Southernmost Border

Provinces. Thai J Nurs 2013; 28(1) 75-84.

30. Shumway-Cook A, Brauer S, Woollacott M.

Predicting the probability for falls in community-

dwelling older adults using the Time Up & Go Test.

Phys Ther 2000; 80: 896-903.

31. Eisenstaedt R, Penninx B, Woodman RC. Anemia

in the elderly: current understanding and emerging

concepts, Blood Rev 2006; 20: 213-26.

32. Sareeso P. Anemia in older people: An often overlooked

problem. Thai J Nurs 2012; 27(4):05-15.

33. Patel KV. Epidemiology of anemia in older adults. Semin Hematol 2008; 45(4): 210-7.

34. Gabrilove J. Anemia and the elderly: clinical considerations. Best Pract Res Clin Haematol 2005; 18(3): 417-22.

35. Barragan-Ibanez G, Santoyo-Sanchez A, Ramos-Penafiel CO.Iron deficiency anaemia. Rev Med Hosp Gen Mex 2016, 79(2): 88-97.

36. Caruso LB, Silliman RA. Geriatric medicine. In Hasper DL, Braunwald E, Fauci AS,

37. Hauser SL, Longo DL, & Jameson JL (Eds.), Harrisons’ principles of internal medicine (17th ed., pp. 53-62). New York: McGraw-Hill Medical

Publishing, 2008.

ภาวะโลหิตจางในผู้สูงอายุภาคเหนือตอนบนของประเทศไทย...

Documents

Transcript of ภาวะโลหิตจางในผู้สูงอายุภาคเหนือตอนบนของประเทศไทย...