การจัดการศพและอัตลักษณ์ของสัปเหร่อในบริบทพ...

การจดการศพและอตลกษณของสปเหรอในบรบทพนทนาภาคใต กรณศกษาชมชนวดมชฌมภผา (ดอนกลาง) อ าเภอรอนพบลย

จงหวดนครศรธรรมราช FUNERAL MANAGEMENT AND UNDERTAKER IDENTIFICATION IN

CONTEXT OF NA IN SOUTH AREA CASE STUDY OF WATMATCHIMPHUPHA (DONKLANG) COMMUNITY,

RONPIBOON, NAKHON SI THAMMARAT.

ด ารงศพนธ ใจหาววระพงศ เกตถวา บญปราการ

มหาวทยาลยสงขลานครนทร

ณฐพงศ จตรนรตน มหาวทยาลยทกษณ

บทคดยอ การวจยนมวตถประสงค 1) เพอศกษารปแบบและความเชอการจดการศพของชมชนวดมชฌมภผา(ดอนกลาง) และ 2) เพอศกษาอตลกษณของสปเหรอประจ าวดมชฌมภผา (ดอนกลาง) โดยวธวจยเชงคณภาพ มขอบเขตการศกษาดานเวลาศกษาเฉพาะในชวงป พ.ศ. 2540-2561 เกบขอมลจากเอกสารและภาคสนาม ในพนทศกษาชมชนวดมชฌมภผา (ดอนกลาง) โดยใชการสงเกตแบบไมมสวนรวม และ การสมภาษณแบบเจาะลก จากกลมผอาวโสในชมชน พระสงฆ สปเหรอ ขอมลทไดจะถกน ามาจ าแนกหมวดหม ตความ สรางขอสรป และน าเสนอดวยวธการวเคราะหเชงพรรณนา

ผลการศกษาพบวา ในชวงป พ.ศ. 2540 - 2561 ชมชนวดมชฌมภผา (ดอนกลาง) มการเปลยนแปลงดานสงคม เศรษฐกจ ระบบสาธารณปโภค หนวยงานรฐเอกชน องคกรชมชน รวมถงรปแบบและความเชอในการจดการศพ ไดเปลยนแปลงไปตามวถแหงสงคมเมอง บรรยากาศงานศพเปนการ

วารสารมหาจฬานาครทรรศน ปท 5 ฉบบท 3 (กนยายน – ธนวาคม 2561) | 825

เตรยมพรอมอยางด มความสวยงาม หรหรา สะดวกสบาย มการเชาบรการรานคา รานดอกไม ประดบประดาตกแตงโลงศพดวยกระดาษสทอง สวยงาม โลงแอรคอนดชน จดงานศพทบาน บางศพมาตงทศาลาวดเนองจากความสะดวกสบายประหยดเงนและเวลา ไมเหนอยยาก บรรยากาศในงานศพเปนไปอยางครกครน ในสวนอตลกษณของสปเหรอของวดมชฌมภผา (ดอนกลาง) พบวา มพลวตเปลยนแปลงไปพรอมกบวธแหงการเผาศพ กลาวคอ จากอดตมการเผาแบบสามสาง (เชงตะกอน) สปเหรอไมมตวตนทชดเจน เมอมการเปลยนมาเปนการเผาศพแบบเมร สปเหรอมความชดเจนขน ปจจบนการมเมรเผาศพแบบเตาเผา ท าใหต าแหนงสปเหรอเคลอนตวเปน “นกจดการศพ” นอกจากมความรการเผาศพแลว ยงมความช านาญในการดแล ท าความสะอาด ซอมแซมเตาเผาศพ นอกจากนยงสามารถพบเหนไดงาย เรยกใชงาย แตงตวด ใจกลา นกเลง ไมกลวผ ปฏบตอยในศล ไมมอาคมมาก มอาชพหลากหลาย เปนมคทายก น าไหวพระทกงานบญประเพณของชาวพทธ ท าสวน อตลกษณทโดดเดนทยงธ ารงไวอยางเหนยวแนนคอการมคตความเชอท าบญสวนกศล ไมรบอามสสนจางในการเผาศพ

ค าส าคญ: บรบทพนทนาภาคใต, ชมชนวดมชฌมภผา (ดอนกลาง), สปเหรอ

Abstract This article has aimed 1) to study the patterns and beliefs of funeral management of Watmatchimphupha (Donklang) community; and 2) to study the identity of the undertaker of Watmatchimphupha (Donklang) community. This study was the qualitative research and set time of study during 1997-2018, collected data from documents and fields in Watmatchimphupha (Donklang) community by using non-participant observation and in-depth interviews from seniors group in the community, monks, and undertakers. The data was classified, interpreted, constructed and presented with descriptive analysis.

826 | Journal of MCU Nakhondhat Vol.5 No.3 (September – December 2018)

The study found that: During 1997-2018, Watmatchimphupha (Donklang) community has changed social, economy, utility systems, government and private organizations, community organizations and including forms and beliefs in funeral arrangements. It has changed according to the way of society. Funeral atmosphere has well preparation, beauty, elegant, comfortable, the shop service such the flower decoration of coffins with gold paper, coffin with air conditioning. There is organizing a funeral at home and some is located at temple because there are comfortable, save money and time, easier management and the atmosphere in the funeral is lively. For the identity of undertaker of Watmatchimphupha (Donklang) community found that there has the dynamics changed of the cremation method that means there had Samsang crematorium (bier crematorium) in the past and indefinite the status of the undertaker. After that, there was changing to new crematorium, the undertaker identity is vibrant. Presently, the oven crematorium is the newest crematorium, has changed the position of undertaker to be the "funeral manager" with knowledge of cremation. They have also skilled in taking care, cleaning, and repairing the furnace. Moreover, they are easy to see, fast service, dress well, be brave, not afraid of ghosts, practice in the precepts, no more magic, variety of career, as liaison of praying in all Buddhist’s traditional merits, doing fruits fields. They has the unique certainly identity that still hold the beliefs in philanthropy, refusing the charge of the cremation.

Keywords: Context of Southern Na, Watmatchimphupha (Dongkang) Community, Undertaker


บทน า สงคมไทยมความเชอวาเมอญาตพนองตายลงจะเปลยนแปลงสภาพไปเปนผ คนทตายมความตองการเหมอนกบคนเปน จงตองท าพธเซนไหวของตาง ๆ ไปให ในเมอผตายกลายสภาพเปนผกตองมวธไมใหผรบกวนคนเปน และความเชอเรองการท าบญอทศไปใหคนตายในโลกหนาไดประโยชนมากทสด ส าหรบพธกรรมขนตอนตาง ๆ ทเกยวของกบศพ จะตองไดรบการจดการทถกตองตามประเพณจากผทมความร ช านาญในพธการ มฉะนนเชอวาจะสงผลกระทบในทางรายตอบคคลในครอบครวทยงอยและตอวญญาณของผตาย การจดการศพเปนประเพณทส าคญของคนไทยมาต งแตสมยโบราณกาลและไดมการ สบทอดตอกนมา ผานลกหลาน เครอญาต เพอประกอบพธกรรมเกยวกบชวต การจดการศพถอเปนประเพณทเกยวกบชวตทเรยกกนวาประเพณการตาย ความเชอในความตายและพธกรรมงานศพ คอ การจากไปของบคคลในครอบครวเปนภาวะทท าใหเกดความเศราโศก แตกมความเชอวาคนตายไปจะเปนผ ซงเปนสงทนากลว จงเปนประเพณเพอผอนคลายความเศราโศก และตดสมพนธระหวางคนกบผ พธท าศพสวนใหญจะตองคลอยตามความเชอทางศาสนา ซงโดยทวไปจะมเพยง 2 วธ คอ การฝงและการเผา พธศพเปนพธส าคญของชวตคน เปนพธสดทายเพออ าลาจากชวตในโลกนไปสโลกหนา เปนการท าเพอไวอาลยแดการจากไปของผเปนท รก โดยญาตและคนรจกจากทวสารทศจะมารวมตวกนเพอแสดงความเคารพเปนครงสดทาย (เสถยร โกเศศ, 2553) สปเหรอ เปนบคคลหนงทมบทบาทและมความจ าเปนในกระบวนการจดการศพในสงคมไทยมาตงแตอดตมสวนส าคญในการรกษาวฒนธรรมทสบทอดกนมาตงแตสมยพทธกาล สปเหรอ มบทบาทตงแตวนแรกของการตายจวบจนวนสดทายของวาระชวต และไดกระท าหนาทตามกระบวนการตาง ๆ ทสบทอดกนมาอยางเปนล าดบขนตอนมาเปนเวลาชานาน ไมวาจะเปนการเบกโลง การหอศพ การมดตราสง หรอแมแตการลางหนาศพ แตอยางไรกตามจากการทสภาวะสงคม เศรษฐกจ ท เปลยนแปลงไปดวยอทธพลของภาวะความทนสมย (Modernization) (Giddens, 1992) เปนหวใจหลกของการเกดการเปลยนแปลงวฒนธรรมในยคปจจบนท าใหการหยบยมผสมผสานทางวฒนธรรม ซบซอนและหลากหลาย สงผลใหรปแบบการจดการศพและการเผาศพนนเปลยนแปลงไปจากอดต กลาวคอ จากการเปนเผาแบบสามสาง (เชงตะกอน) มาสการเผาแบบเตาเผาถาน (เมร) กระทงปจจบนเปนการเผาแบบ


เตาเผาไฟฟาหรอเมรไฟฟา แสดงใหเหนถงววฒนาการรปแบบการเผาศพทเปลยนแปลงไป ยอมสงผลกระทบสงผลท าใหสปเหรอ ตองปรบเปลยนวถ การกระท าในการจดการศพ กระบวนการท างาน หรอทเรยกวา “อตลกษณ (Identity)” (ณฐพงศ จตรนรตน, 2553) เปลยนแปลงไปดวย จากปรากฏการณดงกลาวขางตน ผวจยจงเกดค าถามในยคปจจบน (ป พ.ศ. 2540-2561) ชาวชมชนวดมฌมภผา (ดอนกลาง) ต าบลรอนพบลย อ าเภอรอนพบลย จงหวดนครศรธรรมราช มรปแบบและความเชอในการจดการศพอยางไร และสปเหรอประจ าวดมชฌมภผา (ดอนกลาง) มอตลกษณตวตนอยางไรในยคสมยปจจบน ทงนเพอเกดเปนองคความร เขาใจวถชวตของสปเหรอในสงคมภาคใต น าไปสการท าความเขาใจตวตนของสปเหรออยางถองแท เปนการลดอคตทตายตวทผกตดกบค าวา “คนเผาผ” นอกจากนยงเปนการเสรมสรางเปดพนทใหสปเหรอไดมตวตนทางสงคมบนพนฐานศกดศรความเปนมนษยเชนเดยวกบทกคนในสงคม

วตถประสงค 1. เพอศกษารปแบบและความเชอการจดการศพของชมชนวดมฌมภผา (ดอนกลาง) ต าบลรอนพบลย อ าเภอรอนพบลย จงหวดนครศรธรรมราช 2. เพอศกษาอตลกษณของสปเหรอประจ าวดมชฌมภผา (ดอนกลาง) ต าบลรอนพบลย อ าเภอรอนพบลย จงหวดนครศรธรรมราช

ระเบยบวธวจย การวจยชนน ศกษาโดยวธวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) โดยมขอบเขตการศกษาดานเวลา คอ ศกษาเฉพาะในชวงป พ.ศ. 2540-2561 โดยเกบขอมลจากเอกสารและจากภาคสนาม มพนทการศกษา คอ ชมชนวดมชฌมภผา (ดอนกลาง) ซงเปนพนทประชาชนสวนใหญมอาชพท านา โดยทผวจยเรยกวา (บรบทพนทนา) ต าบลรอนพบลย อ าเภอรอนพบลย จ งหวดนครศรธรรมราช โดยใชการส ง เกตแบบไมม ส วนร วม ( Non-participation observation) และ การสมภาษณแบบเจาะลก (In-depth Interview) จากผใหขอมล ไดแก กลมผอาวโสในชมชน พระสงฆ และคนเผาศพ ขอมลทไดจะถกน ามาจ าแนกหมวดหม ตามวตถประสงคของการศกษา ตความ สรางขอสรป และน าเสนอดวยวธการวเคราะหเชงพรรณนา


(Descriptive Analysis Method) ซงเปนการน าขอมลทไดจากการสมภาษณ มาสงเคราะห และแยกเปนประเดนตามเนอหา

ผลการวจย ผลการวจยสามารถแบงออกเปน 2 ดาน ตามวตถประสงค คอ ดานรปแบบและความเชอการจดการศพ และดานอตลกษณของสปเหรอประจ าวดวดมชฌมภผา (ดอนกลาง) ต าบลรอนพบลย อ าเภอรอนพบลย จงหวดนครศรธรรมราช โดยสรปไดดงน

1. รปแบบและความเชอในการจดการศพของชมชนวดมชฌมภผา (ดอนกลาง) ชมชนวดมชฌมภผา (ดอนกลาง) ตงอยบนถนนดอนกลาง หมท 6 ต าบลรอนพบลย อ าเภอรอนพบลย จงหวดนครศรธรรมราช พนทสวนใหญจะเปนพนท ทงนา อาชพคนในชมชนสวนใหญมอาชพปลกขาวท านา ในชวงป พ.ศ. 2540-2561 บรบทชมชนดอนกลางไดมการเปลยนแปลงอยางเหนไดชด ทงดานสภาพพนทการท ามาหากน ชวตความเปนอย เงนทองเขามามบทบาทในการด ารงชวตมากขน ชาวบานในชมชนตองหาอาชพทท าใหเกดรายไดเพมมากขน ตองน าเงนมาเพอเปนทนการศกษาใหลกเนองจากในชวงสมยนรฐบาลบงคบใหเยาวชนตองเรยนจบชนมธยมศกษาปท 3 พอแมตองล าบาก ตองออกท างานออกบาน งานทไดรบความนยม ในชวง พ.ศ. 2540 -2550 คอ งานรบเหมากอสราง และผลผลตจากสวนยางพารา กเรมออกสตลาดมากขนท าใหผลผลตทางการการเกษตรใหราคาดในชวงนนท าใหชาวบานมความเปนอยทด แตการท าการเกษตรกจะยดถอแบบดงเดม มการปลกผก เลยงสตว การท านากจะมบางในบางพนท มคลอง มล าหวยเหมอนเดม มประปาเขามาอยางทวถง มรานคาในชมชนเพมมากขน มเครองมอสอสารมากมาย มโรงพยาบาลททนสมย มโรงเรยนและสถานทราชการ มถนนคอนกรตเขาตามหมบาน มไฟฟามอนเทอรเนตเขามาใชในบานอยางทวถง แตชาวบานกบวดยงคงมความเกยวของในการท าพธวฒนธรรมทางศาสนา การจดการศพในพนทชมชนวดมชฌมภผา (ดอนกลาง) นนไดมการเปลยนแปลงไปตามพลวตแหงสงคมเหตเพราะสงคมและวถชวตของผคน มการเปลยนแปลงไปตามกระแสสงคม วฒนธรรม เศรษฐกจ ท าใหวถชวตดงเดมเปลยนแปลงไปเปนการด ารงชวตแบบสงคมเมอง ความผกพนระหวางคนเปนกบคนตายเรมหางไกล รวมถงความผกพนระหวางผคน ครอบครว เครอญาต เพอนบาน วด หรอชมชนไดเปลยนแปลงไปตามวถชวตแบบสงคมเมอง


การจดงานศพของชาวชมชนดอนกลางมการเปลยนแปลงไป แตยงคงมรปแบบและความเชอในการจดการศพ ดงน 1) กอนตายจะมลกหลานมาดแลปฏบตก าลงใจ มการนมนตพระมาสวดบงสกลเปน เปนการตออายและเปนการบอกทางแกคนใกลตาย 2) เมอตายลง จะมจดการศพ ขอขมาศพ อาบน าศพ น าศพบรรจโลงศพ แจงเรองการตายใหผน าหมชมชน พระ บรรดาญาตทราบ การเตรยมสถานทตงบ าเพญกศลศพ บรรดาญาต ๆ เพอนฝงจะมางาน มการตดตอรานขายโลง รานเชาเตนท เครองเสยง ผรบท าอาหารเลยงแขก ผรวมงาน ตดตอพระเพอขอหยบยมเครองมออปกรณส าหรบพธสวดศพ ตดตอรานดอกไม ตดตอคนผกตราสง รดน าศพ ขอขมาศพ น าศพบรรจโลง 3) ประเพณการในการสวดกจะมการสวดพระอภธรรม 7 คมภร เพออทศสวนกศลใหกบผตาย ตามจ านวนความสะดวกและความเชอเรองการเผาศพ สวนใหญ จะ 5 วนและ 7 วน 4) การเผาศพ ปจจบนมพธ 2 ตอน คอ ขนตอนแรกเผาเปนพธทเรยกวาเผาหลอก ตอนทสองเปนการเผาจรง เปนการจดไฟเผาศพ เมอถงก าหนดประชมเพลง สปเหรอจะยกศพลงจากทตงโลงศพ แลวเปดฝาโลงเพอใหญาตไดดเปนครงสดทายหรอจะใหคนทวไปดเพอปลงอนจจา จากนนสปเหรอจะใชน ามะพราวลางหนาศพ เพราะเชอกนวา น ามะพรา วเปนน าบรสทธ ผตายไดไปอยางบรสทธ จากนนลกหลานจะชวยกนน าศพเขาเมร สปเหรอจะท าการเผาศพจนเหลอเฉพาะกระดกและเถาถาน 5) ประเพณการบวชหนาไฟ คอ ลกหลานของผตายบวชเปนเณรหรอเปนพระในวนเผาเรยกวา บวชหนาไฟหรอหนาศพ เพออทศสวนกศลใหผตายสวนใหญจะบวชเพยง 3, 5,7 วน 6) ประเพณการเกบอฐและท าบญอทศใหแกผตาย เมอท าพธเผาศพแลว สปเหรอจะนดแนะเจาภาพใหเตรยมของเกบกระดกกอนนกกาตนบนขาม กลาวคอประมาณเวลา 05.00 น. และท าบญอฐชวงเชา กอนทจะน าเศษกระดกทเหลอไปเกบ ฝง หรอ น าไปลอยองคารในแมน าล าคลอง ทะเล ตามแตสะดวกเจาภาพ เพอกลบคนสธาตเดม เพราะเชอวามนษยเกดจากธาตดน น า ไฟ และลม เปนอนเสรจพธการจดการศพ บรรยากาศการจดงานศพของชมชนวดมชฌมภผา (ดอนกลาง) ในยคปจจบนจะเหนไดวาเปนการด าเนนการทเตรยมพรอมเปนอยางดไมวาจะเปนดอกไมทมการจดอยอยางเพยบพรอมอยหนาโลงศพ โลงศพสสนสดใส สวยงาม ระบบปองกนไมใหศพเนาเปอยดวยระบบความเยนแอรคอนดชน ซงมโลงขนาดเลกบรรจในโลงแอรอกชนหนง ประดบประดาดวยสสนพรอมไฟประดบ มพวงหรดเปนชอดอกไม พดลม เครองไทยธรรมใชถวายพระของบรรดาญาต เพอนฝง ขาราชการชนผใหญ ตงประดบ แขวนเรยงรายดานหนา ดานขาง ดานบนหบศพ


มธป เพอตอนรบผทเขามารวมงานศพในการไหวเคารพผตายเปนครงสดทาย อกทงบรเวณงานศพยงมอาหารเตรยมพรอมรองรบผทเขามารวมงานศพเพอเปนการตอนรบ และในวนสดทายของการจดงานศพคอวนฌาปนกจ จะมพธกรคอยบอกกลาวถงพธกรรมสดทายของชวต โดยจะนมนตพระสงฆมาสวดมนตเพอสวดสงทายใหกบผตายและเทศนาสงสอนคตธรรม โดยศพจะตงยกตงไวบนเมรเปนทเรยบรอย และทเมรกจะมการประดบประดามการผกผาขาวด าทเมร มการจดวางพวงหรดและดอกไมประดบเมร พธกร (มคทายก) จะน าทกคนสพธการทอดผาบงสกลโดยเรยงล าดบการใหเกยรตผใหญทเคารพไวหลงสดจะนมนตพระชนผใหญชกผาบงสกลในล าดบทาย

ภาพท 1 การตกแตงหนาศพ/โลงศพในชมชนวดมชฌมภผา (ดอนกลาง)

ในยคปจจบนพธกรรมการจดการศพนน ชาวชมชนวดมชฌมภผา (ดอนกลาง) สะดวกมากยงขน เนองจากทางวดไดมการสรางศาลาไวส ารองใหมการตงบ าเพญกศลศพทวด และตงแตป พ.ศ. 2553 วดไดจดสรางศาลาคเมร ไวตงบ าเพญกศลศพตามทเจาภาพ ญาตผตายมความประสงค เนองจากศพกมากขน ญาต ๆ ผตาย สวนใหญอยตางถนตางท และมอาชพท างานหนาทตาง ๆ จงไมมเวลาสะดวกในจดงาน วดจงสรางศาลาไวรองรบการจดงานศพของชมชน มไวใหบรการทงสงของทจ าเปนส าหรบงานศพ อปกรณครว เกาอ เครองเสยง พรอมส าหรบ การจดงานศพ การเผาศพ สถานท ตลอดจนพระสงฆกเดนทางไปมาสะดวกไมตองรบสงเปนธระยงยาก ดงค าสมภาษณ


“...หากใครไมสะดวกทไวศพทบาน กมาไวทวดได ทางวดไมคดคาใชจายมากมาย แตจะใหบรจาคคาน าคาไฟ บารงวด เจาภาพทกรายกจะจดถวายสวนใหญจะถวายไมตากวา 2,000 บาท ถอวาสะดวกและคมมาก ไมเหมอนกบจดทบานเสยคาเชาเตนทแพง เครองเสยง คนอยกนท งคนบางทมเลนการพนนดวย ถาจดทวดสวดศพปกตพอถง 3 ทมสวนใหญกกลบบานกนหมด เหลอเจาภาพอยนอนเฝาศพ ถงวนเผาศพกไมตองเคลอนยายมาก ทาพธในน ถงเวลายกข นไปบนเมรเผาทเดยว สะดวก รวดเรว ไมลาบากเจาภาพ พระกอยในน ...”

(พระครธ ารงภมธรรม, 2561)

ส าหรบการเผาศพทวดมชฌมภผา (ดอนกลาง) นนปจจบนเปนการเผาศพแบบเมร เปนเตาเผาศพ1 เตา ใชถานเปนเชอเพลง ในการเผาใชถาน 2 กระสอบตอการเผา 1 ศพ จงท าใหเผาไดครงละ 1 ศพเทานน โดยลกษณะของเตาเผาศพท ามาจากอฐทนไฟ วธการใชรถเขนเพอเปนฐานในการวางถานและศพ โดยบนรถเขนจะใสถานใหเตมแลวจงวางโลงศพไวดานบน ในการเผาแตละศพใชเวลาประมาณ 4 – 5 ชวโมงเพราะความแขงของแอรจบตวไวนานเกน คนอวนจะเผาไดเรวกวาคนผอมเพราะคนอวนมไขมนเยอะ ส าหรบคาใชจายจะอยทศพละ 3,000 บาท ใหกบสปเหรอศพละ 1,000 บาท

ภาพท 2 การตกแตงบรเวณเมรเผาศพในวนเผาศพ


2. อตลกษณตวตนของสปเหรอชมชนวดมชฌมาวาส (ดอนกลาง) สปเหรอ หรอ คนเผาผ วดดอนกลางยคปจจบนมบทบาทส าคญมากตอการจดการพธศพของชมชน ใหเปนไปอยางเรยบรอยและถกตองเปนไปตามประเพณ สปเหรอวดดอนกลางเปนผทมความเชยวชาญมความเชอศรทธา และมความรในการเตรยมการเผาศพและมความช านาญในการเผาศพ รจกและเขาใจวสดทใชในการเผา การแตงกายทคอนขางเรยบรอย เปนผมความนาเชอถอ ประพฤตปฏบตอยในศลธรรม เขาใจและสามารถบอกถงกระบวนการ สงทตองใชตองด าเนนการแกเจาภาพไดทกขนตอน มความรเกยวกบคตธรรม ค าสอนในงานศพและสอดประสานกบความเชอในการจดการศพเปนอยางไร ลงสวาง อดตผใหญบานหมท 6 (ดอนกลาง) อาย 69 ป สปเหรอวดดอนกลาง เลาใหฟงวา การทเขามาเปนสปเหรอนน เปนเหตผลวาเรมมาจากเหนคนทเผาศพคนเดม เปนคนดมเหลา เมาสรา เวลาเผาศพ มการเกบเงนคาเผาศพ เกบคาใชบรการเมร จากเจาภาพ ตนเองจงทนเหนรบสภาพไมได เนองจากมองวาสมควรปฏบตตวใหเปนคนด มศลธรรม และไมมการเกบคาใชจายในการเผาศพอะไรทงสน เนองจากเมรนนถอเปนบานหลงสดทายของผตาย อกอยางหนงคนทตายหรอเจาภาพสวนใหญแลวเปนคนในชมชน ซงไดบรจาคเงนท าบญสรางโบสถ สรางศาลา สรางเมรใหกบวดอยแลว จงไมนาจะตองเกบคาบรการอก เพราะเปนเงนททกคนเปนคนรวมสรางกนมา ดงค าสมภาษณ “...ลงทนดไมได เพราะสปเหรอคนกอนน ข เมา กนเหลา ดไมด จดการเผาศพกไมคอยถกตองนก สกแตวาใหไดทาเสรจเปนพอ ทรบไมไดเลยคอการเรยกเกบเงน เกบทอง กบเจาภาพคาเผาศพ คาบารงเมร อนน ลงรบไมได เพราะวาเมรน ชาวบานทกคนไดรวมกนสราง เงนของชาวชมชนน ท งน น ฉะน นไมนาตองมาเกบเงนกนอก ลงจงไปบอกกบสปเหรอ และเจาอาวาสตรง ๆ วาตอไปน ลงจะจดการเผาศพเอง ลงไมเกรงกลวอะไร เพราะเปนผใหญบาน เปนผชวย เปนอาสาสมครของอาเภออยกอนหนาน ...”

(สวาง เดชสถต, 2561)

ส าหรบหลกการของสปเหรอนน ลงสวางบอกวา การไมเลอกปฏบตตองเผาศพใหเจาภาพทกราย โดยไมเลอกทรกมกทชงหรอฐานะความยากดมจน ตองท าหนาทดวยความเปนมออาชพมความรบผดชอบในหนาทใหส าเรจเรยบรอยทกขนตอนตงแตท าความสะอาดเตาเผาจนถงเกบกระดก ส าหรบขนตอนและกระบวนการเผาศพในยคปจจบนนน โดยจะเรมตนทการ


จดพธรดน าศพ เพราะมความเชอวาการท าความเคารพและการเทน าอบลงบนฝามอเปนการขออโหสกรรมกบผลวงลบไปอยางสงบ การเบกโลงและการมดตราสงใหศพ และการเตรยมเมรเผาศพกวาดเถากระดกของศพทเผากอนหนาไมไดปะปนกบศพทก าลงจะเผาและขอซอทจากเทวดาเจาทชอ ยายกะล ตากะลา กอนเผา จะเปดฝาโลงและตดดายทมดมอมดเทาศพและลางหนาดวยน ามะพราวเมอญาตผตายชวยเคลอนศพไปสเมรสปเหรอจะท าการเผาตามขนตอนประมาณ 1- 2 ชวโมง ขนตอนกอนเผาศพนน ลงสวาง บอกวา จะตองตดดายทมดหวแมมอและหวแมเทาของศพออกเสยกอน โดยการตดนลงหวางไมจ าเปนตองวาคาถา เชนเดยวกบการมด ท างานนเพอเอาบญ จงอยทใจวาจะสามารถปลงตกหรอไม นอกจากนยงมองวา การมคาถาก ากบนนเปนเรองความเชอของแตละบคคล ซงใครท าดกไดด ขนอยกบการปฏบตตวมากกวา ดงค าพด “...ไมตองทองอะไรท งน น เราทาบญทากศล ผทไหนจะมาหลอก เมอตดดายเสรจกทบมะพราวลางหนาศพ ในการเผาน นเราตองดงเสอหรอหมอนออกเสยกอน เพราะกลววาเวลาเผาน นถาไมดงออก เขมาจากการเผาไหมสงเหลาน จะไปตดอยกบผนงเตา...”


ขนตอนจากนนจ าเปนตองเปดฝาโลงซงเปนเหตใหกลนจากศพลอยคลงออกมา ลงสวางบอกวา สงนไมไดเปนอปสรรคตอการท างาน ไมวากลนจะแรงมากเพยงใด ลงไมเคยปฏเสธการเผาศพเลย การเผานนจ าเปนตองไหว “เจาท” เสยกอน โดยการไหวเจาทนน ลงสวาง เรยนรจากคนเฒา คนแกทเคยเผาศพในชมชน ยายกะลา ตากะล เปนผดแลปาชาทกแหง การไหวยายกะลา ตากะล เปนเสมอนการขออนญาตใหดวงวญญาณผทลวงลบไดมาอาศยอยในปาชา และขอใหคณยาย คณตา ชวยดแล รวมถงเปนการขออนญาตใหสปเหรอเพอท าหนาท อยทใจมากกวา ดงค าพด “...ไมมอะไรมากแตจะมคาขอซ อจากเทวดาเจาทซ อ ยายกะลา ตากะล ขอทอยอาศย กอนเผา กอนเผา-หลงเผาจะมขาวบอก คอ ขาวปลา ปลาทมหวมหาง ธป 1 ดอก ดอกไมเพอเปดทางใหดวงวญญาณ ไหวทเมร ธปเทยน กตองจด บางทกรดน ามนต เพอไมใหอปรย จญไรเขาตว ปองกนเอาไว ไมรเหมอนกนเหนเขาทากนมา เรากทาตามเขา ไมไดมอะไรหรอก มนเปนทใจของเรา...”



ลงสวาง ใหความเหนตอเรองผและวญญาณ ซงผคนทวไปแลวยอมเหนวาเปนเรองนากลวแตลงสวาง กลบมองวา ผตางหากทจะตองมากลวตน “...กลวอะไร ไมนกเลย มแตผนนแหละทจะกลวเรา เพราะเราแทงสามงามเขาตอนกลบศพ แทงผ ตอนเผามนไหมไมด กตองแทงกลบ จะไดไหมเรวๆ...”


การเผาศพนนเปนเรองไมยงยากอะไร โดยเฉพาะเมอมเตาเผาแบบเมร ซงมกลไก ในการดดลมท าใหไฟแรงขน ทฐานเมรดานหลงจะมชองเปดส าหรบใหลมเขาไปในเตาซงเปนทบรรจศพ ลมจากดานลางจะผานรางของศพซงตดไฟอย ท าใหไฟแรงขน จากนนลมซงมความรอนจะลอยขนสดานบน ระบายออกทางปลองเมร ทงนจะเผาไวหรอชาขนอยกบปลองดดลมไดดมากนอยเพยงใด แตอยางไรกตามศพบางประเภทกสรางปญหาในการเผาไดเชนกน เชน ศพทเสยชวตจากการจมน า ส าหรบรปแบบการเผาศพ ลงสวาง บอกวา ไมไดมคาถาอาคมอะไรทงสน มแตค าขอซอจากเทวดาเจาทซอ ตากะล ยายกะลา กอนเผา กอนเผา-หลงเผาจะมขาวบอก คอ ขาวปลา ปลาทมหวมหาง ธป 1 ดอก ดอกไมเพอเปดทางใหดวงวญญาณ “...การทาหนาทน เปนการทาเอาบญ และมความสบายใจทไดทา แมบางคร งจะมคนแสดงอาการรงเกยจบาง ซงกไมจานวนนอย แตลงไมโกรธเขาเหลาน น คนเขาสะอาด ๆ หนอย แบบวามองวาเราไปจบศพ คนเขาคดแบบวาสะอาด สกปรก จบศพ สกปรก จบชอน มนมองไปไกลตวเรา เขาไมไดคดวนหนาเขาเองกตองตาย ตองเนาอยางเขาเหมอนกน คดแตจะหน มนษยเรากตองตายดวยกนท งน น...”


สปเหรอ มความส าคญตอการจดการศพในชมชน หรอมการสบทอดหลกธรรมทางพทธศาสนาและปฏบตตนอยในศลธรรม เปนคนทมความรทางศาสนาพธเปนอยางด มมนษยสมพนธทด สรางเอกลกษณหรอสญลกษณทางความเชอและพธกรรมทางไสยศาสตรซงมผลตอคตความเชอตอคนในชมชน ส าหรบอตราคาบรการในการเผาศพทวดมชฌมภผา (ดอนกลาง) น ขนอยกบความศรทธาหรอการบรจาคของเจาภาพทมความประสงค ไมมการก าหนดเอาไวแตประการใด


“...จรง ๆ แลวการรบเงนไมควรทา เพราะเขาทาบญสรางเมร ทอดผาปา มาใหวดแลว พอเขาตายยงเกบเงนเขาอก นคอเหตผลทลงมาเปนคนเผาผ ทวดน ไลคนเกาออกไปเลย แตกมบางแลวแตเจาภาพเขาจะเอาเงนทาบญคาน าคาไฟวด เปนเรองทหามกนไมได บางทเจาภาพกใหมาเหมอนการแตคนเขารวาผมไมเอา เผาฟรทาบญ...”


การท างานทเมรนนในชวงเชาวนทจะมการเผาศพ ลงสวาง จะมาท าหนาทท าความสะอาดเมรท าความสะอาดเตา และรอบ ๆ กวาดเถาถานของศพหนทแลวใหหมดเกลยง จากนนกจะท าการไหวเตา ซงเครองบชา ไดแก ดอกไม ธปเทยน หมากพล และเงน ในระหวางการเผาศพ นนจะมเจาภาพใกลชดกบศพมาพดคยกบลงสวาง บรรยากาศเชนนเกดขนเปนปกต บางคนกไมไดขนมาพดคยอยางเดยว แตจะหยบสามงามขนมาเขยศพ ชวยเผาศพ หรอบางคนเฝาคอยมาเปดฝาซงเปนชอง ๆ เลก ๆ ส าหรบเปดดไฟ หรอชองส าหรบใสเหลกเขยศพ บอยครงเพอดวาศพไหมเปนอยางไร ไปถงไหนแลว แตบางศพ พอเรมจดไฟตดเจาภาพเกบขาวของกลบบานหมด จะกลบมาอกทตอนต 5 หวรงเพอมาท าการดบธาตเกบกระดก ท าบญตกบาตรพระ นอกจากอาชพของลงสวางทเปนสปเหรอแลวนน ลงสวางยงรบหนาทเปนพธกรทางศาสนา, พธกรทอดผาปา มเครองมอสอสารโทรศพทไวส าหรบตดตอผานพระสงฆ บรรดาเจาภาพงานตาง ๆ ลงสวางบอกวา ลงไมเคยอบรมหลกสตรใดเลยทเกยวกบการเผาศพใชความสามารถทใชอยในปจจบน ความช านาญดวยประสบการณการเปนสปเหรอมากวา 20 ป ซงจากสายตาคนนอกแลวนน สปเหรอวดกลางกลางเปนคนทมความร มความคาดหวงจากคนในชมชน ไดรบความไววางใจ ดแลจดการศพของญาตๆเขาโดยไมตองสงสยประการใด ๆ เลย ดงค าสมภาษณ “...ผใหญหวาง เปนคนทมความรเรองการเผาศพ ทาพธทกอยางต งแตแนะนาเรองมดตราสง ไปจนถงนาไหวพระ เผาศพ คาถาอาคมทานคงมบาง แตเรองเชนน เขาไมบอก ไมอวดกน ลงไมเรยกรองเงนคาทาอะไรเลย เปนคนนกเลง ใจถง ชอบชวยเหลอคน พดเสยงดง ฟงชด เวลามคนตายกตองเชญทานมา เจาภาพไมตองกงวลอะไรเลย และทานไมเคยรงเกยจคนไมวาจะยากดมจน...”

(บรรเจด ด าสวสด, 2561)


ส าหรบมมมองของคนภายนอกสวนใหญจะมองวา สปเหรอเปนคนทมความรในการจดการเผาศพ ไมเลอกปฏบตและมเอกลกษณเฉพาะตว และยดถอปฏบตระเบยบพธ รปแบบและขนตอนดงเดม มความเชอ ในเรองการจดการศพ และเปนมตรกบเจาภาพและคนอน ๆ ดวย และไมแสดงกรยารงเกยจศพผตาย และปฏบตตนตามความเชอประเพณอยางเครงครด มความเชอเกยวกบประเพณการตาย มความรเกยวกบไสยศาสตร อาคาอาคม ในการประกอบพธกรรมและมความช านาญตอการจดการศพ ทงนสปเหรอ ไดถกก าหนดบทบาทหนาทใหเปนผจดการศพประจ าฌาปนสถานชมชน “...หากไมมสปเหรอคงลาบาก เพราะในชมชนไมมใครทาได การทมสปเหรอชวยใหญาตทนาศพไปเผาสบายใจวาไดทาตามถกตอง ฉะน นสปเหรอ มความสาคญมากเมอมคนตายลง...”

(สมหมาย สมแกว, 2561)

อภปรายผล ในชวงป พ.ศ. 2540 - 2561 ชมชนวดมชฌมภผา (ดอนกลาง) มการเปลยนแปลงทางดานสงคม เศรษฐกจ ระบบสาธารณปโภค รวมถงประเพณการจดการศพจากอดตหลายประการ กลาวคอ ในอดตการจดงานศพนนมการชวยเหลอของเพอนบาน มพธกรรมทางศาสนาอยางเครงครด และอาจกลาวไดวามการเปลยนแปลงการปฏบตไปตามยค ตามสมย คานยม ประเพณ เชน การอาบน าศพ การใชโลงใสศพ การประดบประดาโลงศพ การจดดอกไมประดบโลงศพ พวงหรด เตนทส าหรบงานศพ เครองเสยง บรการอาหารเครองดม พระเทศนา พระสวด คณะเจาภาพ ซงตองมผมชอเสยง มหนามตาในสงคม ของช ารวยทดหรหรา ราคาแพง พระนกเทศนทมชอเสยง การจดงานศพมการลดขนตอนในการเตรยมงานใหนอยลงและมความรวดเรวมากขน และรบเอาวฒนธรรมอนเขามาปฏบตทดแทน ทงนสาเหตมาจากการเปลยนแปลงวถชวต คานยม วฒนธรรม ประเพณของคนในชมชนและการเปลยนแปลงของสงคมและวฒนธรรมจากภายนอก สอดคลองกบงานวจยของ (พระพพฒนพงษ ฐานวฑโฒ, 2554) ทระบวา การเปลยนแปลงการจดงานศพของชาวพทธนนมาจากวถชวตทเปลยนแปลงไปท าใหเกดคานยมความสะดวกสบายมากกวาความสามคค คานยมของเจาภาพงานศพทตองการความทดเทยมกบผอน เปนไปในทศทางเดยวกบงานวจยของ (พระครโกศลอรรถกจ, ป


ท 4 เลมท 2 กรกฎาคม-ธนวาคม 2560) ทสรปวา การเปลยนแปลงการจดงานศพจากอดตมาสยคปจจบนทมความเจรญของสงคมและคานยมของเจาภาพเองทไดเปลยนไปเพอใหการจดงานศพไดมความสะดวกและรวดเรวของงาน ท าใหคนในทองถนบางสวนลมพธกรรมเกาแกทโบราณไดยดถอปฏบตมา นอกจากนยงมปจจยภายนอกการแลกเปลยนวฒนธรรมตางทองถน กระแสของทนนยม กสงผลตอการเปลยนแปลงการจดงานศพของชาวชมชนดอนกลางเชนเดยวกนทมการแขงขนความมฐานะทางสงคม มความตองการความสะดวก รวดเรว จงกลายมาเปนเรองของธรกจบรการขายโลงศพ พวงหรด บรการอาหาร เตนทเชา รานบรการงานศพครบวงจรความเชอเรองชวตหลงความตายทถกกลบมดไปเพราะโลกทเจรญกาวหนาและความคดทเปนสงคมเมองมากขน สอดคลองกบงานวจยของ (พระมหาจรญ จตตสงวโร, 2553) ไดสรปทเกยวของกบการจดการศพกลายเปนงานศพของธรกจขายโลงศพ ขายปราสาทศพ ขายพวงหรด ธรกจของกลมฌาปนกจสงเคราะหและกจกรรมซอขายการจดพธกรรมและงานวจยของ (ธรรมพร สขม และเกตถวา บญปราการ, 2558) ทไดสรปไววา การจดงานศพยคปจจบนใหความหมายในเชงสถานภาพทางสงคมอนเปนการประกอบสรางในลกษณะสขคตพาณชยตอบสนองความตองการของเจาภาพ สะดวกสบาย รวดเรว หรหรา ส าหรบประเดนอตลกษณสปเหรอของชมชนดอนกลางมพลวตทเปลยนแปลงจากอดตในยคแหงการเผาแบบสามสาง ทไมมตวตนทชดเจน คนเผาศพคอบรรดาญาตผตาย เพอนฝง ผมารวมงานศพ หรอผกลาผน าในชมชน เมอมการเปลยนแปลงรปแบบการเผาศพมาเปนเตาเผาแบบปด (เมร) การจ ากดตวบคคลผรบหนาทเผาศพกเกดขน สงผลใหความเปนสปเหรอมความชดเจนขน คนทมาเปนสปเหรอจะตองไดรบความเหนชอบจากเจาอาวาสหรอกรรมการวด ซงจะตองเปนคนทรจกไดรบการยอมรบในชมชน มความรความสามารถในพธและการเผาศพเปนอยางด สอดคลองกบงานวจยของ (พระชาญชย ชยเมธ (ค าวชย), 2556) ทระบวา สปเหรอเปนผจดการศพประจ าฌาปนสถานของชมชน ไดรบการยอมรบจากมตชมชน เปนผทมความรมความเชยวชาญเฉพาะบคคล เปนทปรากฏแกสายตาของประชาชนท าใหเปนทยอมรบในศกยภาพและบทบาทหนาทของสปเหรอในภาพลกษณของผทมความส าคญตอการจดการพธศพใหเปนไปตามความคาดหวงของคนในชมชน และปจจบนการมเมรเผาศพแบบถาวรท าใหต าแหนงสปเหรอเคลอนตวส “นกจดการศพ”


สรป ในชวงป พ.ศ. 2540 - 2561 ชมชนวดมชฌมภผา (ดอนกลาง) มการเปลยนแปลงทางดานสงคม เศรษฐกจ ระบบสาธารณปโภค รปแบบและความเชอในการจดการศพซงไดเปลยนแปลงไปตามพลวตวถชวตของคนในชมชนไดเปลยนแปลงไปตามวถชวตแบบสงคมเมอง บรรยากาศงานศพในยคปจจบนเปนการด าเนนการทเตรยมพรอมมาเปนอยางด มความสวยงาม หรหรา ประดบประดา สะดวกสบาย มการเชาบรการรานคาทกกระบวนการตงแตโลงศพ ดอกไม อาหารเครองดม พวงหรด การประดบประดาเมร ของทระลก พระสงฆสวด พระสงฆเทศนา เจาภาพทมหนามตาในสงคมทถกเชญมา รวมไปถงผเผาศพทมการประสานเตรยมพรอมเปนอยางด บรรยากาศภายในงานเผาศพเตมไปดวยรานคาบรการขายของผเขารวมงาน ความเชอเรองชวตหลงความตายก าลงจะถกกลบไปเพราะความเจรญกาวหนาทนสมยของโลก ส าหรบอตลกษณของสปเหรอวดมชฌมภผา (ดอนกลาง) มพลวตเปลยนแปลงไปพรอมกบวธแหงการเผาศพของชมชน เมอมการเปลยนรปแบบการเผาศพมาเปนเตาเผาแบบเมรการจ ากดตวบคคลผรบหนาทเผาศพกเกดขน ท าใหตองมผรบผดชอบดแล สงผลใหความเปนสปเหรอมความชดเจนขน คนทมาเปนสปเหรอจะตองไดรบความเหนชอบจากเจาอาวาสหรอกรรมการวด ซงจะตองเปนคนทรจกไดรบการยอมรบในชมชนมความรความสามารถในพธและการเผาศพเปนอยางด ท าใหต าแหนงสปเหรอเคลอนตวส “นกจดการศพ” สปเหรอมตวตนมากขนผานพฒนาการของเมรเผาศพ ในยคปจจบนเปนคนทพบเหนไดงาย เรยกใชงายเวลามคนตาย แตงตวดเรยบรอย ใจกลา ไมกลวผสาง ปฏบตอยในศล มอ านาจในการตอรองกบเจาภาพ มอาชพทหลากหลาย มคทายกวด น าไหวพระทกประเพณท าบญของชาวพทธ ส าหรบอตลกษณทโดดเดนของสปเหรอชมชนวดมชฌมภผา (ดอนกลาง) ทยงธ ารงไวอยางเหนยวแนนคอการมคตความเชอในการท าบญสวนกศล ไมรบอามสสนจางเผาศพ

ขอเสนอแนะ 1. ขอเสนอแนะในการน าวจยไปใชประโยชน 1.1 หนวยงานเกยวของควรสรางความตระหนกในความมคณคาของการจดการศพ พธกรรม และนยยะทแฝงดวยหลกธรรมค าสอน ปรศนาธรรม เพอเปนการลด ละเลก กเลส


ความโลภ ความโกรธ ความหลงยงตนอยในความไมประมาทของชวต สรางความผาสกใหกบการด าเนนชวต 1.2 ควรสงเสรมใหชาวชมชนในสงคม ไดมสวนรวมในกระบวนการจดการศพ ศกษาเรยนรการจดการศพ เพอเปนกระบวนการงานศพเปนตวยกลางในการสรางสงคมแหงภรดรภาพ ความเปนญาตมตร วงศาคณาญาต น าไปสความเขมแขงของชมชน สงคม ประเทศชาต

2. ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป 2.1 ควรมการศกษาการจดการศพและอตลกษณสปเหรอในพนทอน 2.2 ควรมการศกษา แนวทางอนรกษ เผยแพรปรศนาธรรมอนเนองมาจากการจดการศพ

เอกสารอางอง ณฐพงศ จตรนรตน. (2553). อตลกษณชมชน. สงขลา: มหาวทยาลยทกษณ. ธรรมพร สขม และเกตถวา บญปราการ. (2558). การประกอบสรางอตลกษณของโลงศพใน

สงคมไทยพทธสมยใหม. การประชมวชาการระดบชาต มหาวทยาลยราชภฎภเกต ครงท 4ในหวขอ“การพฒนางานวจยบนฐานแนวคดใหม เพอกาวสประชาคมอาเซยน ระหวางวนท 7-8 พฤษภาคม (หนา 46-53). ณ ศนยประชมมหาวทยาลยราชภฏภเกต: มหาวทยาลยราชภฏภเกต.

บรรเจด ด าสวสด. (29 มนาคม 2561). ความเชอเกยวกบประเพณการตาย. (ผศ. ด ารงศพนธ ใจหาววระพงศ, ผสมภาษณ)

พระครโกศลอรรถกจ. (ปท 4 เลมท 2 กรกฎาคม-ธนวาคม 2560). ศกษาประเพณงานศพของชาวไทยพทธทองถน อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา. มหาจฬานาครทรรศน, 65-82.

พระครธ ารงภมธรรม. (19 มนาคม 2561). ความเชอเกยวกบประเพณการตาย. (ผศ. ด ารงศพนธ ใจหาววระพงศ, ผสมภาษณ)

พระชาญชย ชยเมธ (ค าวชย). (2556). บทบาทของสปเหรอทมตอพธงานศพกรณศกษา ในเขตเทศบาลต าบลหลวงใต อ าเภองาว จงหวดล าปาง. กรงเทพมหานคร: มหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย.


พระพพฒนพงษ ฐานวฑโฒ. (2554). การเปลยนแปลงการจดงานศพของชาวพทธ กรณศกษาบานหมนต าบลนาปรง อ าเภอปง จงหวดพะเยา. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พระมหาจรญ จตตสงวโร. (2553). การศกษาแนวคดความเชอเชงวฒนธรรมในการสรางปราสาทศพของชาวพทธลานนา . พทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

สมหมาย สมแกว. (31 มนาคม 2561). ความเชอเกยวกบประเพณการตาย. (ผศ. ด ารงศพนธ ใจหาววระพงศ, ผสมภาษณ)

สวาง เดชสถต. (3 มนาคม 2561). ความเชอเกยวกบประเพณการตาย. (ผศ. ด ารงศพนธ ใจหาววระพงศ, ผสมภาษณ)

เ ส ถ ย ร โ ก เ ศ ศ . ( 2 5 5 3 ) . ป ร ะ เ พ ณ เ ก ย ว ก บ ช ว ต ค ว า ม ต า ย . น น ท บ ร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

A Giddens. (1992). The Transformation of Intimacy Sexuality, Love, and Eroticism in Modern Societies. Stanfor: Stanford University Press.

การจัดการศพและอัตลักษณ์ของสัปเหร่อในบริบทพ...

Documents

Transcript of การจัดการศพและอัตลักษณ์ของสัปเหร่อในบริบทพ...