T. Pimwern 113

กระบวนการมสวนรวมในการพฒนามาตรฐานความอยสบายของทอยอาศยและชมชน The Participatory Process in the Development of Housing and Community

Comfortable Living Performance Standards

ถรวฒน พมพเวนTirawat Pimwern

สาขานวตกรรมการพฒนาอสงหารมทรพย คณะสถาปตยกรรมศาสตรและการผงเมอง มหาวทยาลยธรรมศาสตรDepartment of Innovative Real Estate Development, Faculty of Architecture and Planning, Thammasat University

Email: tirawat@ap.tu.ac.th

Received 27/2/2019 Revised 16/8/2019 Accepted 20/8/2019

บทคดยอ

บทความนนำาเสนอการวเคราะหกระบวนการมสวนรวมในการพฒนามาตรฐานความอยสบายของทอยอาศยและชมชน ซงเปนสวนหนงในโครงการวจยเพอการวางแผนพฒนาทอยอาศย ผวจยไดใชแนวคดการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Research: PAR) อกทงมความพยายามสอดแทรกกระบวนการมสวนรวมในทกกระบวนการ เพอใหเกดการมสวนรวมและปฏสมพนธของผมสวนเกยวของทกภาคสวน ซงถอเปนการพฒนาความร เกณฑ และมาตรฐาน ในการประเมนสภาวะความอยสบายของทอยอาศยและชมชนในเชงคณภาพ (Housing and

Community Performance Standards) ทยงไมไดรบความนยมมากนกในการนำามาศกษาในประเทศไทย บทความชนน มวตถประสงคในการถายทอดประสบการณและถอดความรของผวจย ในโครงการศกษามาตรฐานฯทยงไมไดถกบนทก โดยมวธการวจยภายใตแนวคดการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม 11 ขนตอน ผลการศกษา พบวา ทกกระบวนการเปนไปตามทแนวคดการมสวนรวมไดระบไว ทงในเรองระดบของการมสวนรวมทประชาชนสามารถเขามามสวนรวมไดเพยงระดบท 4 จาก 5 ระดบเทานน เนองจากภาคเครอขายไมสามารถทำาการประเมนผลกระบวนการหากปราศจากการใหคำาแนะนำาของผวจย และขอคนพบของกระบวนการมสวนรวมในการศกษาวจย คอ 1) ผวจยตองมความเขาใจภาคเครอขายและกลมเปาหมายอยางถองแท 2) ผเขารวมกระบวนการเปนตวแปรทสำาคญทจะทำาใหเกดผลสมฤทธในดานตางๆ เชน คณภาพในดานเนอหา ความเขมขนของกระบวนการมสวนรวม และระยะเวลาในการดำาเนนงาน 3) การออกแบบเครองมอและวธการศกษาถอวามความสำาคญทจะสงเสรมใหเกดกระบวนการมสวนรวมอยางแทจรง ผวจยหวงเปนอยางยงวากระบวนการมสวนรวมภายใตการศกษามาตรฐานฯดงกลาว จะสามารถนำาไปใชเปนแนวทางในการศกษาวจย ออกแบบกระบวนการในการวางแผนการพฒนาทอยอาศยและชมชนทงในเชงนโยบายและนำาไปสการปฏบตไดในหลายกรณตอไป

คำาสำาคญ กระบวนการมสวนรวมมาตรฐานความอยสบายทอยอาศยการพฒนาทอยอาศยชมชน

JARS 16(2). 2019114

Abstract

The research aims to evaluate the participatory process in Community Comfortable Living Performance

Standards to provide a better guideline for community participation under Participatory Action Research (PAR)

conceptual framework. According to PAR, the participatory process in stakeholders network making was

emphasized. The other participatory processes such as workshop, study trips, in-dept interviews and public

hearing were included which was the development of knowledge and measurement of Housing and Community

Living Performance Standards. All stakeholders, including National Housing Authority (NHA), local authority,

community leaders and community members participated in all processes to achieve Community Comfortable

Living Performance Standards. Even though, the participatory process conformed with participatory theories,

the result has shown that it reached level 4 out of 5 levels. This was because community members were not

able to evaluate themselves without guidances from the researcher. To achieve the highest scale of participation,

1) the researcher should thoroughly understand needs and behaviours of all stakeholders and the target groups

2) all stakeholders are significant variables, contributing to obtaining quality of data collected and shortening

time consumed during the participatory process and 3) the design of participatory tools and process are also

important to encourage and promote a genuine participatory process. Finally, the findings of this paper would

be a useful guideline to the participatory processes in future housing and community development projects

elsewhere.

Keywords

Participatory Process

Standards of Comfortable Living

Housing

Housing Development

Community

T. Pimwern 115

1. บทนำา โครงการศกษามาตรฐานความอยสบายของทอยอาศยและชมชน เพอการวางแผนพฒนาทอยอาศย โดยกระบวนการมสวนรวม เปนโครงการวจยทการเคหะแหงชาตไดมอบหมายใหศนยบรการวชาการแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลยดำาเนนการศกษาเมอป พ.ศ. 2559 โดยมรองศาสตราจารย ดร.กณฑลทพย พานชภกด เปนหวหนาโครงการ (Panitchpakdi, Pimwern and Laohapiyawisut,

2018) โครงการศกษามาตรฐานความอยสบายฯ เปนโครงการนำารองการพฒนามาตรฐานจากชมชนทถอไดวามความอยสบายในประเทศไทย โดยใชพนทรมแควออม จงหวดสมทรสงครามเปนกรณศกษา ซงเปนหนงในพนททไดรบการคดเลอกการจากโครงการจดทำาแผนพฒนาทอยอาศยและแผนปองกน/แกไขปญหา ชมชนแออด กลมจงหวดภาคกลาง ในป พ.ศ. 2542 ใหเปนชมชนทมความนาอย นาสบายทสดชมชนหนง โครงการศกษามาตรฐานความอยสบายฯ มเปาหมายในการสงเสรมใหเกดการพฒนามาตรฐานความอยสบายฯทมลกษณะการคดรเรมจากลางขนสบน (Bottom -Up Approach) แทนการจดทำามาตรฐานทอยอาศยเดมทใชแนวคดจากบนลงลาง (Top-Down Approach) ทมกเกดจากการนำามาตรฐานจากตางประเทศมาปรบใชเปนหลก เชน มาตรฐานทอยอาศยและชมชนของการเคหะแหงชาต พ.ศ. 2531 (National

Housing Authority, 1986) ทประกอบดวยมาตรฐานเพยงมตดานกายภาพและตวชวดทสามารถวดไดโดยใชขอมลทางสถตและวธทางวทยาศาสตรเทานน เชน อณหภม ความชน และคณภาพของนำา เปนตน ซงไมครอบคลมกบลกษณะความอยสบายของทอยอาศยและชมชนในบรบทของไทยทผอยอาศยใหความสำาคญกบความอยสบายในมตทหลากหลาย ไมวาจะเปน มตดานกายภาพ มตดานเศรษฐกจ มตดานสงคมวฒนธรรม และมตดานสงแวดลอม และเพอบงชคณลกษณะ ตวแปร และหลกเกณฑในการประเมนคณลกษณะความอยสบายในทอยอาศยและชมชนทไดรบการยอมรบจากผมสวนเกยวของ รวมถงมการวเคราะหขอมลอยางครอบคลมทวถง (Reason and

Rowan, 1981; Graves, 1992; Fawcett, 1990; O’Fallon,

Tyson and Dearry, 2003) ผวจยไดใชแนวคดการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Research:

PAR) มาเปนกรอบแนวคดในการวจยคขนานไปกบการศกษาเชงวชาการตลอดระยะเวลาศกษา 12 เดอน ซงผวจยไดมความพยายามในการสอดแทรกกระบวนการมสวนรวม

ในทกกระบวนการ เพอสงเสรมใหเกดการมสวนรวมระหวางผมสวนเกยวของทกภาคสวน และเกดเปนมาตรฐานความอยสบายฯทเกดจากการมสวนรวมอยางแทจรง ซงถอเปนการพฒนาความรและเกณฑในการประเมนสภาวะความอยสบายของทอยอาศยและชมชนในเชงคณภาพ (Housing and Community Performance

Standards) ทยงไมไดรบความนยมในการนำามาศกษาในประเทศไทย บทความชนน มวตถประสงคในการถายทอดประสบการณทผวจยไดพบตลอดระยะเวลาในโครงการศกษามาตรฐานความอยสบายของทอยอาศยและชมชน เพอการวางแผนพฒนาทอยอาศย ทยงไมไดถกบนทกกระบวนการเครองมอ ขอคนพบ และบทเรยนทไดจากการวจยปฏบตการอยางมสวนรวมดงกลาว ผวจยหวงเปนอยางยงวามาตรฐานความอยสบายฯ นจะสามารถนำาไปใชในการวางแผนการพฒนาทอยอาศยและชมชนทงในเชงนโยบายและนำาไปสการปฏบตไดในหลายกรณตอไป

2. การทบทวนวรรณกรรม

2.1การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory

Action Research: PAR)

การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม เปนกระบวนการในการวจยทบรณาการกจกรรมระหวางการศกษาสงคมเชงลก การศกษาเชงวชาการ และการลงมอปฏบต โดยการรวบรวมขอมลทงทางดานปรมาณและคณภาพทชวยใหผวจยสามารถทำาใหบรรลสเปาหมายของงานวจยทผมสวนเกยวของสามารถเรยนรและสรางองคความรไปพรอมกน (White, Suchowierska & Campbell, 2004,

pp. 3-12) การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (PAR) ของแตละศาสตรมลกษณะรวมกน คอ 1) ภาคเครอขายเขารวมในทกกระบวนการของการวจย 2) การแบงปนและสรางสมดลอำานาจระหวางนกวจยและภาคเครอขาย 3) การยอมรบและเคารพในองคความรของผเขารวมทแตกตางกน 4) การเรยนรสองทางระหวางนกวจยและภาคเครอขาย 5) การแปลงผลจากการวจยไปสนโยบายใหม โครงการ และนำาไปสการเปลยนทางสงคม และ 6)ประชาชนและภาคเครอขายมบทบาทหลกในการทำางานแตกตางจากการวจยรปแบบเดม การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (PAR) จะชวยใหมการพฒนาทตรงประเดนตามคำาถามการวจย เกดเครองมอในการพฒนาท เปนสอดคลองกบผ เขารวม

JARS 16(2). 2019116

กระบวนการ เกดแนวทางในการแกปญหาทไดรบการยอมรบ เกดการวเคราะหขอมลอยางครอบคลมทวถง และการเผยแพรไดอยางมประสทธภาพ นอกจากนยงชวยปรบปรงความนาเชอถอและความถกตองของการคนควานน ซงในการดำาเนนการ PAR ตองคำานงถง 4 องคประกอบดงตอไปน 1) การคดเลอกผเขารวมหรอการรบคน ประกอบดวย การระบกลมทมศกยภาพ การประชาสมพนธเพอสรางโอกาสในการทำา PAR การเขาหากลม การสรางความสมพนธ การมงสบคคลทมศกยภาพ การคดเลอกบคคล และการรกษาการเปนสมาชกของคณะทำางานใหดำารงอยตอไป 2) การกำาหนดบทบาทและหนาทสำาหรบนกวจยและผเขารวม ประกอบดวย การระบกรอบของ PAR การระบบทบาทของสมาชก การระบความรบผดชอบของสมาชก และการจดสรรอำานาจ 3) การใหความรแกคณะทำางาน ประกอบดวย การใหความรทจำาเปนสำาหรบนกวจย ใหความรทจำาเปนสำาหรบผเขารวม และเปดโอกาสในการเรยนรใหมสำาหรบผเขารวมและนกวจย 4) การจดการและใหความชวยเหลอ ประกอบดวย การระบความตองการดานการจดการระบความจำาเปนทตองไดรบการสนบสนน และการมอบหมายหนาทความรบผดชอบและทรพยากร การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมมลกษณะทโดดเดนในเรองการคนหาขอมลและแนวคดเพอใชในการแกไขปญหารวมกน ซงผมสวนรวมจะตองเขารวมในทกกระบวนการของการวจย การแบงปนและสรางสมดลดานอำานาจระหวางนกวจยและผมสวนรวม การยอมรบและเคารพในองคความรทแตกตาง ทำาใหเกดการเรยนรสองทาง มการแปลงผลจากการวจยไปสนโยบายหรอโครงการใหม ภาคประชาชนเปนกลมทมบทบาทหลกในการพฒนาซงเกณฑทใชในการประเมนคณคาของ PAR ในการวจยน คอกระบวนการและผลลพธทเกดขน (Chaowarat, Sawangchaeng & Piriyakarnnon, 2016)

จากแนวคดและหลกการของการมสวนรวมดงนำาเสนอมาขางตน สามารถสรปไดวาการมสวนรวม เปนยทธวธทสำาคญทำาใหการดำาเนนงานเกดประสทธภาพ ประสทธผล และเปนการสรางกระบวนการเรยนรรวมกนอยางตอเนองซ งม เทคนคทหลากหลาย ขนอยกบวตถประสงคของกระบวนการ (Erwin, 1976; Jeanthumrong,

1987)

2.2แนวคดการมสวนรวม(Participation)

การมสวนรวม (Participation) เปนกระบวนการทนำามาใชในการศกษาเพอพฒนาชมชน ซงเปนกระบวนการทสนบสนนใหเกดปฏสมพนธ (Interaction) นำาไปสการแลกเปลยนและสรางความเขาใจรวมกนของผทเกยวของ เพอใหสามารถกอใหเกดประโยชนในมตตางๆตอผทมสวนเกยวของทมความหลากหลายเปนไปอยางมประสทธภาพ ชวยใหเกดการใชทรพยากรทมอยอยางจำากดไดอยางเหมาะสม โดยทกคนตองมสวนรวมในกระบวนการพฒนาขนตอนอยางเสร (Detchpiban, 2011) ปจจบนแนวคดการมสวนรวมในงานพฒนา ไดรบการยอมรบและไดใชเปนแนวทางปฏบตในการพฒนาชมชนและทอยอาศย กระบวนการมสวนรวมไมไดขนอยกบกบภาครฐในการรเรม วางแผน แตกระบวนการขนอยกบประชาชนในชมชนเปนหลก คอ ประชาชนในชมชนตองเขามามสวนรวมในกระบวนการอยางเปนอสระ โดยเนนการทำางานในกลมหรอองคกรชมชนทมวตถประสงคทชดเจน พลงกลมจะเปนตวการสำาคญทททำาใหการพฒนาตางๆ บรรลเปาหมาย นอกจากนการพฒนาในรปแบบการมสวนรวม จำาเปนตองมภาคหรอเครอขายทหลากหลาย ยกตวอยางเชน ภาครฐ ภาคเอกชน องคกรพฒนาเอกชน นกวชาการ บรษทผพฒนา และประชาชน เพอรวมกนแกไขปญหา การมสวนรวมของประชาชน มใชการบงคบ การขอรอง การขเขน หรอการเสยสละ และแตกตางจากการใหความรวมมอ (Rapeepat, et al., 1982) โดยทวไป การมสวนรวมของประชาชนอาจแบงออกไดเปน 5 ระดบ โดยคนในคอผอยอาศย และคนนอกคอผพฒนาโครงการ ดงน ระดบท 1 ประชาชนมสวนรวมในการคนหาปญหาและความตองการของชมชน เรยงลำาดบความสำาคญของปญหารวมกบผปฏบตงานรวมในขณะนน ซงคนนอกมบทบาทเปนผนำา ไมวาจะเปนการคด แสดงความคดเหน และการลงมอทำา ระดบท 2 ประชาชนมสวนรวมในการวเคราะหหาสาเหต ปญหา และแนวทางการแกไข โดยทคนในชมชนมบทบาทมากขน ระดบท 3 ประชาชนมสวนรวมในการพจารณาแนวทางและวธการทจะใชในการแกไขปญหา และวางแผน เพอแกปญหารวมกนกบผปฏบตงานรวมในขณะนน ซงถอวาคนในมบทบาทมากขนอยางชดเจน โดยเฉพาะดานการแสดงความคดเหน

T. Pimwern 117

ระดบท 4 ประชาชนมสวนรวมในการดำาเนนงานตามแผนเพอแกปญหา ในระดบนเองทแสดงใหเหนวา คนในไดผนตวมาเปนมากกวาผดำาเนนการและลงมอดวยตนเอง เพอสามารถขบเคลอนกระบวนการพฒนาไดอยางมประสทธภาพ ระดบท 5 ประชาชนมสวนรวมในการตดตามผลการปฏบตงานรวมกบผปฏบตงาน ซงถอเปนระดบขนสงสดของการมสวนรวม เพราะคนในสามารถเขามามสวนรวมในการประเมนผลกระบวนการทผอยอาศยคดเปนดำาเนนการดวยตนเอง

ทมา: ผเขยน, 2017รปท 1 ระดบการมสวนรวมในการวางแผนปฏบตการพฒนาชมชน Nabeel Hamdi. (1997) (Level of participation in

community development planning)

Nabeel Hamdi ผเชยวชาญดานกระบวนการมสวนรวม ไดเตอนใหนกวางแผนตระหนกวา นกวางแผนเปน “คนนอก” และความยงยนของแผนขนอยกบระดบความมสวนรวมของ “คนใน” ชมชน หาก “คนใน” มสวนรวมในระดบมากขนเทาไร ยอมทำาใหกระบวนการวางแผนมความยงยน และมการนำาไปสการปฏบตไดมากขนเทานน (Hamdi, 1996)

3. วธการศกษา

กระบวนการมสวนรวมในศกษามาตรฐานความอยสบายของทอยอาศยและชมชน โดยกระบวนการมสวนรวม เปนการศกษารวมกนของภาคเครอขายเพอการพฒนาทอยอาศยสมทรสงคราม ทประกอบดวย หนวยงานในระดบตางๆ ทงหนวยงานระดบจงหวด องคการปกครองสวนทองถน ผอยอาศยในพนท ปราชญทองถน สถาบนการศกษาทงในและนอกพนท และคณะผวจย โดยรวมกน

สำารวจ ศกษา เกบขอมลทงภาพรวมและขอมลเชงลก รวมกนคด วเคราะห และพฒนามาตรฐานความอยสบายฯ ซงภาคเครอขายแตละกลมมบทบาทหนาทและความสำาคญทแตกตางกน ซงขนอยกบลกษณะกจกรรมทเกดขน โดยมการจดกจกรรมรวมกน โดยกระบวนการมสวนรวมเฉพาะทเปนอยางทางการ 11 ขนตอน ดงน

ทมา: ผเขยน, 2017รปท 2 กระบวนการมสวนรวมในการพฒนามาตรฐานความอย สบายฯ (Participatory process in Development of

Housing and Community Comfortable Standards)

โดยบทความชนน จะเปนการอภปรายรายละเอยดของกระบวนการมสวนรวม ภายใตกรอบแนวคดการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action

Research: PAR) และแนวคดการมสวนรวม (Participation)

เพอแสดงใหเหนถงแนวทาง ความสำาคญ ขอจำากด และขอควรระวง ผานวธการ กระบวนการ และเครองมอทถกใชตลอดระยะเวลาของโครงการฯ

4. พนทศกษา

4.1ลกษณะทวไปของพนทศกษา ขอบเขตพนทศกษา ไดแก พนทรมคลองแควออม จงหวดสมทรสงคราม ใน 2 ฝงคลอง เปนระยะทาง 7 กโลเมตร โดยฝงดานทศเหนออยในเขตอำาเภอบางคนท ประกอบไปดวย ต.บางกง ต.บางสะแก และ ต.บานปราโมทย ในฝงดานทศใตอย ในเขตอำาเภออมพวา ประกอบดวย ต.แควออม และ ต.เหมองใหม (Burana,

2013)

4.2ความอยสบายของทอยอาศยและชมชนรมแควออม ความอยสบายของทอยอาศยและชมชนรมแควออมเกดจากความสมพนธระหวางหลายองคประกอบ ซงมลกษณะเปนองครวม ประกอบดวย การรกษาระบบนเวศ การมสงคมสงบสข การมอาชพทพงพาระบบนเวศและ

JARS 16(2). 2019118

ทมา: ผเขยน, 2017รปท 3 พนทศกษา ชมชนรมแควออม จงหวดสมทรสงคราม

(Locations of the study communities along Khwae Awm Canal, Samut Songkhram)

ทตงของแควออม(Location of Khwae Awm)

ขอบเขตพนทศกษา รมแควออม(Banks of Khwae Awm Canal)

สภาพแวดลอมทางธรรมชาต พอเพยง มธยสถ เขมแขง พงพาตนเอง สบทอดดำารงรกษาภมปญญาทองถนในการตงถนฐานทสอดคลองกบภมประเทศ ภมอากาศ ระบบนเวศสามนำา และคนสวนใหญพงพอใจใหบานเมองของตนเตมไปดวยตนไม สายนำา อากาศบรสทธ ดำารงเอกลกษณ เมองสงบ นาอย รวมตวเปนกลม เชอมรอยเปนเครอขาย ชวยกนดแลทองถน สรางความตระหนกรและรวมกนรกษาความเปนชมชนทมระบบนเวศสามนำาเพอการดำารงชพอยางพอเพยง (รปท 4) โดยองคประกอบทมความสำาคญตอความอยสบายของทอยอาศยและชมชน ประกอบดวยดงตอไปน

ทมา: ผเขยน, 2017รปท 4 ภมวฒนธรรมอนสวยงามของพนทศกษา (The cultural beauty of the study locations)

1) ลกษณะสภาพแวดลอมทางธรรมชาต แควออมเปนลำานำาทสำาคญสายหนงของจงหวด เปนสวนหนงของระบบนเวศสามนำา (นำาจด, นำาเคม และนำากรอย) มความอดมสมบรณดวยพชพนธธญญาหาร เปนแผนดนชมนำาทมแมนำาลำาคลองมากมาย สานกนเปนตารางเลกๆทวพนท เปนทรองรบนำาเวลานำาขน สามารถรบมอกบนำาหลาก นำาขน นำาลงไดอยางมประสทธภาพ เปนระบบนเวศทมความหลากหลายทางชวภาพทงทรพยากรพชและสตว 2) ลกษณะทางสงคมและวฒนธรรม ในปจจบนรมแควออม ประกอบดวย 5 ตำาบล 33 หมบาน 9,888 ครวเรอน ประชากร 3,201 คนซงถอไดวามความหนาแนน

T. Pimwern 119

นอยมาก ไมมความแออดในการอยอาศย ทงหมดนบถอพระพทธศาสนา มวดในพนทมากถง 11 วด สวนใหญจะเปนผสงอายอาศยอยเปนหลก ผคนสวนใหญยงมวถชวตแบบเปนคนรกความสงบ และมกจกรรมทางนำารวมกนเปนประจำา เชน การตกบาตร การหาปลา และการขดรอกคลอง 3) ลกษณะทางเศรษฐกจ ประชาชนสวนใหญมอาชพเปนชาวสวน ปลกพชแบบผสมผสาน ลนจ สมโอ มะพราว มทดนเฉลย 5 ไรตอครอบครว มการประกอบการคาอยบางตามรมนำาและรมถนนทเปนจดรวมชมชน สวนใหญเปนผมฐานะด ดำารงชวตตามหลกเศรษฐกจพอเพยง ขยน ทำางานหนก พงพาตนเอง มธยสถ มเงนออม อนงคนสมทรสงครามเสยภาษตอหวมากเปนทสองรองจากกรงเทพ ซงถอเปนผทมความสามารถในการจายไดอยางสบาย 4) ลกษณะทางกายภาพของชมชน ตลอดพนท 7 กโลเมตรตามแนวลำาแควออมมการตงบานเรอนแทรกอยในแมกไมดานทตดคลอง ดานในเปนพนทสวนผสม และมถนนสายเลกๆ คดเคยว ยาวขนานแควออมทงสองฝง บรรยากาศเหมาะกบการอยอาศยเปนอยางมาก การตงถนฐานทางฝงคลองดานใตจะมความหนาแนนมากกวาฝงเหนอ สามารถแบงชมชนตามลกษณะการตงถนฐานไดเปน 3 ชวงคอ (1) ชมชนบรเวณปากคลองดานแมนำาแมกลอง เปนชมชนทเคยทำาการคา มเรอนไมพนถนทอยกนคอนขางหนาแนนกวาอก 2 พนท (2) ชมชนบรเวณกลางคลอง สวนใหญจะเปนเรอนไทยตงกระจายหางๆ กนอาศยแทรกอยกบสวนผลไม และมเรอนไมพนถนประเภทรานคา ซงสะทอนใหเหนวาเปนชมชนของผมรายไดคอนขางสงในพนท และ (3) ชมชนทายคลองบรเวณวดแกวเจรญ อดตเปนชมชนการคาทรงเรอง ปจจบนเปนเรอนแถวไมพนถนคาขายประปราย มลกษณะควรคาแกการอนรกษ จะเหนไดวา องคประกอบความอยสบายของทอยอาศยและชมชนรมแควออมไมไดมเฉพาะองคประกอบทางดานกายภาพ หรอตวแปรทสามารถวดไดดวยวธการทางวทยาศาสตรเทานน แตยงประกอบดวยองคประกอบดานตางๆ ทมาตรฐานฯ ตางประเทศไมไดระบไว ดงนน การพฒนามาตรฐานความอยสบายฯในครงน จงไดนำาแนวคดการวจยอยางมสวนรวมมาใชเพอสามารถพฒนามาตรฐานฯทเกดจากการรวมศกษาของภาคเครอขายในภาคสวนตางๆ อยางแทจรง

5. ผมสวนรวมในการพฒนามาตรฐานความอยสบายฯ

ในการพฒนามาตรฐานความอยสบายของทอยอาศยฯ ผวจยไดใชกระบวนการมสวนรวมในการพฒนาฯ เปนหลก ดงนน กระบวนการทมความสำาคญมากทสดกระบวนการหนง คอ การคดเลอกผมสวนรวม ผเขารวมกระบวนการ และผมสวนไดสวนเสยเพอสรางภาคเครอขายในการพฒนามาตรฐานฯในครงน ซงสามารถแบงกลมผมสวนรวมออกเปน 5 กลมหลก จากทงหมด 50 คน โดยแนวคดในการคดเลอกผมสวนรวมในการศกษาครงนไดแก 1) ผทมบทบาทในระดบนโยบายและการวางแผนพฒนาทอยอาศยในพนท ไมวาจะเปนระดบจงหวด และระดบทองถน คดเปนรอยละ 50 2) สถาบนการศกษาและนกวชาการดานทอยอาศยทงในและนอกพนท คดเปนรอยละ 29 และ 3) ผอยอาศยและผมสสวนเกยวของอนๆ ทมบทบาทในการนำามาตรฐานฯทไดไปสการปฏบตจรง คดเปนรอยละ 21 ซงในการสรางภาคเครอขาย ผวจยไดออกแบบสดสวนของผเขารวมทมาจากแตละหนวยงานใหมจำานวนทใกลเคยงกน แตมความแตกตางกนในเรองของบทบาทในแตละกระบวนการ เชน หนวยงานระดบจงหวดจะมบทบาทสำาคญในเรองระดบนโยบายบายและการวางแผนในการแกปญหาในภาพรวม องคการปกครองสวนทองถนมความสำาคญในการศกษาระดบพนท และผอยอาศยเปนผทมบทบาทในการขบเคลอนกระบวนการ เชน รวมเกบขอมลและรวมแสดงความคดเหน เปนตน ดวยความแตกตางของผมสวนรวม ไมวาจะเปน เรองเพศ อาย ความเชยวชาญ และประสบการณ ทำาใหเกดการแลกเปลยน และไดรบขอคดเหนทมความหลากหลายครอบคลมในทกประเดนทมความสำาคญตอการศกษา โดยผมสวนรวมในการพฒนามาตรฐานฯ ประกอบดวยตวแทนจากหนวยงาน ดงตารางท 1

6. กระบวนการมสวนรวมในการพฒนามาตรฐาน ความอยสบายของทอยอาศยและชมชน

ในการพฒนามาตรฐานความอยสบายของทอยอาศยและชมชน ไดมความพยายามในการใชกระบวนการมสวนรวมเปนแกนหลกในการออกแบบกระบวนการและเครองมอของทกกจกรรม โดยแตละกจกรรมมจดประสงค และกลมเปาหมายทมความแตกตางกน ทำาใหทกกระบวนการตองมการจดประชมเตรยมงานรวมกบคณะทำางานในพนท เพอออกแบบวธการและเครองมอท

JARS 16(2). 2019120

ตารางท 1 ผมสวนรวมในการพฒนามาตรฐานความอยสบายฯ (Participants in the development of housing and community comfortable

living performance standards)

ระดบ หนวยงาน/ สถาบน1. หนวยงานระดบจงหวด 1.1 ผวาราชการจงหวดสมทรสงคราม

1.2 รองผวาราชการจงหวดสมทรสงคราม

1.3 สภาเกษตรและสหกรณจงหวดสมทรสงคราม

1.4 โยธาธการและผงเมอง จงหวดสมทรสงคราม

1.5 สำานกงานพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย จงหวดสมทรสงคราม

1.6 สภาเกษตรและสหกรณจงหวดสมทรสงคราม

1.7 หอการคาจงหวดสมทรสงคราม

2. หนวยงานระดบอำาเภอ 2.1 นายอำาเภออมพวา

2.2 นายอำาเภอบางคนท

3. องคกรปกครองสวนทองถน 3.1 นายกเทศบาลเหมองใหม

3.2 กำานนตำาบลบางสะแก

3.3 ปลด อบต.ดอนมโนรา

4. สถาบนการศกษา 4.1 สำานกงานการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยสมทรสงคราม

4.2 มหาวทยาลยการเรยนรเพอปวงชน จงหวดสมทรสงคราม

4.3 จฬาลงกรณมหาวทยาลย

4.4 มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลธญบร

4.5 มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลรตโกสนทร

4.6 สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง

4.7 มหาวทยาลยรงสต

5. ผมสวนเกยวของอนๆ 5.1 การเคหะแหงชาต

5.2 ผเชยวชาญดานทอยอาศย

5.3 ปราชญทองถน, ชางเรอนไทย

5.4 กลมคนรนใหม (รกษแมกลอง)

5.5 ผอยอาศยในพนท

สอดคลองกบลกษณะของผเขารวมมากทสด อกทงตองสามารถปรบเปลยนวธการและเครองมอไดทนท หากคณะทำางานเหนวาไมสามารถสรางความเขาใจและการมสวนรวมของผเขารวมกระบวนการไดเทาทควร คณะผวจยจงไดออกแบบกระบวนการทมความหลากหลายทงหมด 11 กระบวนการหลก ไมรวมกระบวนการยอยทเกดขนระหวางกระบวนการ ซงสามารถจำาแนกกจกรรมตามระดบการมสวนรวม ไดดงตอไปน

6.1การสรางภาคเครอขายและการสรางความเขาใจ ในการวางแผนในการสรางภาคเครอขายและสรางความเขาใจ โดยมจดประสงคในการสรางภาคเครอขายทมความหลากหลาย ทงเปนผทมบทบาทหนาททเกยวของในการพฒนาทอยอาศยโดยตรงและผทมศกยภาพในพนท โดยกอนทำาการลงพนทเพอสรางภาคเครอขาย ซงเดมผวจยไดวางแผนในการจดประชมเพอสรางภาคเครอขายไปพรอมกน โดยผวจยไดจดทำาหนงสอเชญไปแตละหนวย

งาน พบวา มผเขารวมในการประชมนอยมากเมอเทยบกบจำานวนกลมเปาหมายทเชญ ทำาใหการจดประชมเพอสรางภาคเครอขายไมเปนไปตามทผวจยคาดหวง ผวจยจงไดมการปรบเปลยนกระบวนการ เพอทจะสามารถเขาถงกลมเปาหมายแตละกลมไดอยางมประสทธภาพ ผวจยจำาเปนตองใชวธการทแตกตางกนในการเขาถงกลมเปาหมายแตละกลม โดยเฉพาะเรองการทำาความเขาใจกลมเปาหมายอยางถองแท ไมวาจะเปนเรองประวต บทบาทหนาท ความสนใจ รวมถงรปแบบการใชชวต ยกตวอยางเชน 1) ผวจยจำาเปนตองเปลยนวธการในการเขาไปแนะนำาตว พบปะ พดคยกบกลมเปาหมาย จากการนงรถตเปนการนงสามลอเครอง (ซาเลง) เพอใหกลมเปาหมายเกดความรสกเปนพรรคพวกเดยวกน ไมไดมองวาผวจยเปนคนนอกพนท และทสำาคญคอสามารถสรางความประทบใจแรกใหกบกลมเปาหมายและบคคลทไดพบเหน 2) กลมเปาหมายในหนวยงานระดบจงหวด ตองเตรยมพรอมขอมลในระดบนโยบายและการวางแผน

T. Pimwern 121

พฒนาทอยอาศยในระดบจงหวด อกทงผวจยตองศกษาบทบาท หนาท ขอบเขตความรบผดชอบดานการพฒนาทอยอาศยและชมชนของแตละหนวยงาน เพอสามารถเตรยมขอมลทมความสอดคลองกบหนวยงานนนๆ 3) การสรางภาคทตวแทนผอยอาศยในพนท ผวจยตองทำาการแปลงขอมลใหงายตอความเขาใจ หลกเลยงการใชภาษาเชงวชาการ คำาศพทเฉพาะ และตองยกตวอยางหรอใชภาพประกอบเพอใหผอยอาศยเกดความเขาใจและเหนภาพมากยงขน ในกระบวนการนควรชแจงรายละเอยด ขอบเขต และประโยชนทกลมเปาหมายแตละกลมจะไดรบอยางชดเจน เชน หนวยงานระดบจงหวดจะไดขอมลทนำาไปสการวางแผนพฒนาทอยอาศยและชมชนในอนาคต และตวแทนผอยอาศยในพนท จะไดรบคมอมาตรฐานความอยสบายฯ เพอนำาไปประยกตใชในการปรบปรงทอยอาศยและชมชนของตนเอง เปนตน โดยขอจำากดของกระบวนการน คอ ตองใชระยะเวลาคอนขางมาก เพราะนอกจากเรองความหลากหลายของกลมเปาหมายทตองทำาการออกแบบกระบวนการทแตกตางกนแลว กลมเปาหมายบางกลมตองเขาพบหลายครงจงจะเหนความสำาคญและยนดเขารวมโครงการ และผวจยจำาเปนตองพรอมทจะปรบเปลยนตารางการนดหมาย พบปะ พดคยไดตลอดเวลา เชน ภาคเครอขายบางกลมมเวลาเฉพาะชวงคำา 17.00 – 20.00 น. ในวนธรรมดาเทานน และบคคลากรทสงกดหนวยงานราชการ หรอกลมคนรกแมกลอง ทเปนการรวมตวกนของคนรนใหมซงมจตอาสาในการพฒนาบานเกด ทจะมเวลาวางเฉพาะวนหยดเสาร-อาทตยเทานน เพราะตองมงานประจำาเปนของตวเอง (รปท 5) สงทคนพบจากกระบวนการน พบวา ผวจยสามารถสรางภาคเครอขายไดครบทกกลมตามเปาหมาย ซงแตละกลมมความเขาใจโครงการเปนอยางด อกทงภาคเครอขายยนดเขารวมกระบวนการตลอดระยะเวลา 1 ปของโครงการ ภาคเครอขายใหความเหนวา “วธการทผวจยเลอกใชใน

การเขาหาแตละกลมเปาหมาย มความเหมาะสม สามารถสรางความเขาใจ และสามารถซอใจกลมเปาหมายไดอยางแทจรง” ทำาใหเกดการเขารวมกระบวนการโดยตลอดโครงการ

6.2การประชมหารอและวางแผนของคณะทำางาน หลงจากททำาการสรางภาคเครอขายและสรางความเขาใจแลวนน เดมผวจยจะมบทบาทเปนผวางแผนและออกแบบกระบวนการทงหมดในการศกษาวจย แตหลงจากภาคเครอขายไดเหนความสำาคญของโครงการแลว จนกระทงไดรบการแตงตงเปนคณะทำางานเพอการพฒนาทอยอาศยจงหวดสมทรสงคราม โดยผวาราชการจงหวดสมทรสงครามเปนประธาน ผวจยมความตองการใหภาคเครอขายเขามามบทบาทและมสวนรวมในทกกระบวนการอยางเตมท ผวจยจงเปลยนบทบาทตวเองจากการเปนผนำามาเปนทปรกษาหรอพเลยงทมบทบาทหนาทสนบสนนภาคเครอขายแทน แตผวจยยงตองสามารถกำาหนดทศทางเพอสามารถตอบวตถประสงคของโครงการไดอยางครบถวน และเพอสรางความรสกเปนเจาของโครงการแทนความรสกวาตนเองเปนแคผเขารวมกระบวนการเทานน ขนตอนในการเตรยมงานกอนทจะมการจดกจกรรมแตละครง ผวจยทำาการออกแบบกระบวนการและเครองมอทจะใชใหเหมาะสมกบกลมเปาหมายเพอทจะสามารถบรรลจดประสงคของการกจกรรมในแตละครง ผวจยไดจดประชมคณะทำางานเพอหารอ และทดสอบการใชเครองมอในการเกบขอมล (Pre-Test) กอนทกครง และหากพบวามขอเสนอแนะหรอขอควรระวงทอาจจะเกดขนกบขอมลดงกลาว เชน เนอหาทยากตอการทำาความเขาใจ หรอเครองมอทใชยากเกนไปสำาหรบผรวมกระบวนการ จำาเปนตองปรบเปลยนกระบวนการและเครองมอใหมความเหมาะสมกบผเขารวมมากขน เชน ในกระบวนการเลอกบานกรณศกษา ทเดมผวจยใชแบบสมภาษณในการสมภาษณเพอเลอกบานกรณศกษา แตพบวา ผเขารวมกระบวนการหรอ

ทมา: ผเขยน, 2017รปท 5 การสรางภาคเครอขายและการทำาความเขาใจ (Creating a network partner and understanding)

JARS 16(2). 2019122

ผถกสมภาษณไมสามารถเขาใจตำาแหนงของบานแตละหลงในพนทของตนเอง ทำาใหผ วจยตองออกแบบกระบวนการใหมทใชภาพถายทางอากาศ และภาพถายทศนยภาพรมแควออมแทน เพอเขาใจตำาแหนงและสามารถระบตำาแหนงบานไดอยางแมนยำา ขอจำากดและสงทไดคนพบในกระบวนการน คอ จำาเปนตองจดทำาการประชมหารอและวางแผนในชวงเยน เวลาประมาณ 17.00 – 20.00 น. เทานน ซงเปนเวลาหลงเลกงาน ผวจยจงตองสามารถปรบเปลยนแผนการดำาเนนงานไดอยางทนทวงท เชน จำาเปนตองมการเดนทางไป-กลบ กรงเทพมหานคร-สมทรสงคราม เพอเปาหมายในการประชมหารอและวางแผนมากกวา 20 ครงตลอดกระบวนการศกษาวจย

6.3 การจดกจกรรมเปดตวโครงการ “รรกบานเกด เพอบานและชมชนอยสบาย” นอกจากกระบวนการสรางความเขาใจภายในคณะทำางานแลว คณะทำางานเหนวาการประชาสมพนธและการสรางความเขาใจแกผอยอาศยในพนทศกษาซงจะกลายมาเปนผเขารวมกระบวนการในหลายกจกรรมในการพฒนามาตรฐานฯทจะเกดขนในอนาคต แตดวยพนทศกษาทประกอบดวย 3 ตำาบล ตลอดระยะทางรมแควออม 7 กโลเมตร ผวจยไมสามารถประชาสมพนธหรอสรางความเขาใจตอผอยอาศยไดครบทกครวเรอนได คณะทำางานจงไดออกแบบกระบวนการในการจดกจกรรมเปดตวโครงการในพนทศกษาขน เพอใหผอยอาศยไดทราบวตถประสงคของโครงการฯ อกทงยงเปนการขอความรวมมอใหผอยอาศยในพนทเขารวมกจกรรมตลอดกระบวนการ ไมวาจะเปน การประชมเชงปฏบตการ การใหขอมลทจำาเปนตอคณะทำางาน และการเขารวมประชมรบฟงการรายงานผลการศกษาตลอดกระบวนการ เปนตน

ภายใตโครงการเปดตวโครงการฯ คณะทำางานไดออกแบบกจกรรมเพอสงเสรมใหเกดการมสวนรวม จำานวนทงสน 4 กจกรรม ประกอบดวย (1) การประกวดวาดภาพระบายส และเขยนเรยงความของเดกนกเรยนสงกดโรงเรยนในพนทศกษา เพอเปนการประชาสมพนธโครงการผานโรงเรยน นกเรยนไปยงผปกครอง (2) การเสวนา “คณลกษณะของบานและชมชนอยสบายรมแควออม” โดยปราชญทองถน เพอใหผเขารวมไดเหนถงความสำาคญของความอยสบายทเกดในพนทของตนเอง และสรางความรสกอยากเขารวมเปนสวนหนงของโครงการ (3) การจดนทรรศการสถานการณทอยอาศยและชนรมแควออม เพอรายงานความคบหนาของโครงการและนำาเสนอแนวทางในการดำาเนนงานโครงการ และ (4) กจกรรมรวมเรยนรและสงเกตสถานการณบานและชมชนอยสบายทางเรอ เพอเขาใจบรบทและเหนถงความนาสนใจของพนทรมแควออม ขอคนพบทไดจากกจกรรมน พบวา นอกจากการใหนกเรยนนกศกษาในพนทไดเขามามสวนรวมแลว การทคณะทำางานนำาผลงานของนกเรยนทสงเขาประกวดมาจดแสดงนน ทำาใหในวนดงกลาวมนกเรยนและผปกครองเขารวมกจกรรมเปนจำานวนมาก และในสวนของการพฒนามาตรฐานฯ ยงสามารถถอดตวแปรความอยสบายไดจากภาพวาดเหลานน และสงทไมคาดคดทไดจากกระบวนการนคอ เกดการพดคยและแลกเปลยนในเรองตวแปรทมผลตอความอยสบายฯของผเขารวมกระบวนการทมความหลากหลายชวงอาย เพศ อาชพ และมประสบการณทแตกตางกน ซงทำาใหบรรยากาศในการจดกจกรรมทจดมความนาสนใจเปนอยางมาก (รปท 6)

ทมา: ผเขยน, 2017รปท 6 การจดงานเปดตวโครงการ “รรกบานเกด เพอบานและชมชนอยสบาย” (Project launch event in study area)

T. Pimwern 123

6.4การประชมปฏบตการ ครงท 1 “การสำารวจ ภาพรวมพนทรมแควออมและเลอกพนทกรณ ศกษา”การประชมปฏบตการ ครงท 1 มจดประสงคเพอ 1) รวมเรยนรภาพรวมของพนทศกษา ความเปนมาและความสำาคญของพนท องคประกอบสำาคญของชมชนและบานทมสภาวะอยสบาย 2) รวมคดเลอกพนทชมชนและทอยอาศยทจะใชเปนพนทศกษาในรายละเอยด ในกระบวนการนผวจยไดเหนความสำาคญของการออกแบบกระบวนการและเครองมอในการเกบขอมลในการทำาความเขาใจสถานการณและภาพรวมของพนทศกษา ซงผเขารวมกระบวนการนไดแก องคการปกครองสวนทองถน กำานน ผใหญบาน ตลอดจนผอยอาศยในพนท ผวจยไดเตรยมภาพถายทางอากาศและผงพนท พรอมทงระบจดทสามารถสงเกตเหนไดงาย เชน วด โรงเรยน และสถานทสำาคญ เพอใหผเขารวมเขาใจตำาแหนงแผนท และชวยใหผวจยเขาใจความสมพนธระหวางขอมลในมตตางๆทมความสมพนธกบพนทศกษา ในกระบวนการนผวจยไดแจกกระดาษใหผเขารวมเพมสถานทสำาคญบนแผนทพรอมกบการเลาประวตความเปนมาและความสำาคญของพนทศกษา มากไปกวานน ผเขารวมกระบวนการไดระบปญหาทพบในพนท รวมทงวเคราะหสาเหตของปญหา รวมทงไดเสนอแนวทางในการแกปญหาดงกลาว เดมผวจยไดวางแผนใหมการสำารวจภาพรวมไปพรอมกนทง 3 ตำาบล แตดวยเปาหมายของกจกรรมนทตองการทราบขอมลภาพรวมของพนทในเชงลก ทำาใหตองใชเวลามากกวาทไดวางแผนไว ผวจยจำาเปนตองแบงกระบวนการออกเปน 3 ครงตามพนทศกษา คอ ตำาบลแควออม ตำาบลเหมองใหม และตำาบลบางคนท โดยจดมงหมายสงสดคอการเปดโอกาสใหผเขารวมไดแสดงความคดเหนไดอยางเตมท และเพอความถกตอง แมนยำา และครบถวนของขอมลทมความสำาคญในการนำาไปพฒนามาตรฐานฯ ในขนตอไป ขอจำากดของกระบวนการน คอ ผวจยจำาเปนตองแบงกระบวนการออกเปน 3 ครงยอยตามพนทศกษา ซงทำาใหกระบวนการนเกดความลาชากวาแผนทไดวางไว แตในทางกลบกน ดวยระยะเวลาทมากขนทำาใหผวจยไดขอมลเชงลกทมความจำาเปนตอการนำาไปสรางตวแปรในการประเมนมาตรฐานความอยสบายฯไดในอนาคต พรอมทงไดรวมวเคราะหสาเหต และแนวทางแกปญหาทพบในชมชนรวมกบผเขารวมกระบวนการ (รปท 7)

ทมา: ผเขยน, 2017รปท 7 การประชมปฏบตการ ครงท 1 “การสำารวจภาพรวมพนท รมแควออม” (The 1st

Workshop “An overview survey

of the Khwae Om area)

6.5 การประชมเชงปฏบตการ ครงท 2 “การศกษา กลมตวอยางเชงลก” การประชมเชงปฏบตการ ครงท 2 เปนการรวมเกบขอมลขนละเอยดในกรณศกษาระดบชมชน และทำาการวเคราะหมาตรฐานความอยสบายฯรวมกบผอยอาศยในพนทกรณศกษา โดยมวตประสงคคอ 1) รวมสำารวจเกบขอมลกรณศกษาในขนละเอยด 2) รวมวเคราะหและสอบทานขอมลทไดจากการประชมปฏบตการ ครงท 1 และ 3) ใหภาคฯ รวมใหขอเสนอแนะตอ (ราง)คณลกษณะของบานอยสบายรมแควออมสมทรสงคราม ในการรวมคดเลอกบานกรณศกษา ในกระบวนการการมสวนรวมทผวจยเลอกใชคอ การเลอกพนทศกษาเชงลกจากการใชภาพถายตลอดความยาวของคลองแควออมทมความยาวมากกวา 7 กโลเมตร สงผลใหผวจยตองถายภาพมากถง 2,500 ภาพจงจะสามารถแสดงภาพถายตลอดคลองแควออมไดอยางครบถวน ผวจยตองใชเวลาในการเตรยมขอมลประมาณ1 สปดาห ซงเปนกระบวนการทผวจยไมไดวางแผนไวลวงหนา (รปท 8) ผลของกระบวนการในการคดเลอกบานกรณศกษา พบวา ผเขารวมกระบวนการสามารถเขาใจเรองตำาแหนงบานกรณศกษา เขาใจบรบทภมประเทศและเขาใจภมวฒนธรรมของพนทไดเปนอยางด ทำาใหสามารถคดเลอกบานกรณศกษาจำานวนทงสน 32 หลง จากนนไดมการลงพนทบานกรณศกษาแตละหลง โดยเกบขอมล 2 สวน คอ 1) ขอมลเชงปรมาณ แสดงสดสวนและองคประกอบตางๆของบาน ทสงผลตอความอยสบาย 2) ขอมลเชงคณภาพเกยวกบคณลกษณะความอยสบาย ในขนตอนนผวจยออกแบบเครองมอในการเกบขอมลเชงลก 3 เครองมอทมความเหมาะสมกบรปแบบของขอมลทตองการ ประกอบดวย การใชแบบสอบถาม แบบสมภาษณ และแบบสงเกต ในการเกบขอมลในทกตวอยาง ผวจยไดรวมเกบขอมลรวมกบภาคเครอขายและผอยอาศยในชมชนกรณศกษานนๆ (รปท 9)

JARS 16(2). 2019124

ขอคนพบทไดจากกระบวนการน คอ การออกแบบเครองมอเปนสงทตองใหความสำาคญ เนองจากตองสามารถสรางความเขาใจของผเขารวมกระบวนการ และเพอความสะดวกและงายตอการเกบของมลของผวจยเอง และเมอผวจยสามารถออกแบบเครองมอทสามารถอธบายขอมลเปนเชงรปธรรมไดมากเทาไหร กจะสามารถสรางประสทธภาพของกระบวนการมสวนรวมและประสทธภาพของขอมลไดมากเทานน 6.6 โครงการศกษาดงานครงท 1 และครงท 2 เพอ แลกเปลยนประสบการณ และทดสอบประเมน มาตรฐานความอยสบายฯ ในกระบวนการพฒนามาตรฐานความอยสบายฯ ไดมการจดโครงการศกษาดงาน ทงสนจำานวน 2 ครงโดยการดงานครงท 1 มพนทกรณศกษาคอกรงเทพมหานครและจงหวดนครปฐม และการดงานครงท 2 มพนทกรณศกษาคอ จงหวดอางทอง นครสวรรค และอทยธาน โดย

กจกรรมการศกษาดงานมวตถประสงค คอ 1) เพอใหภาคเครอขายไดรวมแลกเปลยนเรยนร เรองความอยสบายของทอยอาศยและชมชนจากกรณศกษาทมบรบทคลายคลงกบชมชนรมแควออม 2) เพอใหภาคเครอขายไดทดลองประเมนระดบความอยสบายของทอยอาศยและชมชน โดยการเปรยบเทยบระหวางชมชนทตนอยอาศยทรมแควออมกบชมชนกรณศกษา และ 3) เพอใหภาคเครอขายใหขอเสนอแนะเพมเตมเรององคประกอบและคณลกษณะความอยสบายของทอยอาศยและชมชน เพอนำาไปเปนแนวทางในการพฒนามาตรฐานฯ ในกระบวนการศกษาดงานทง 2 ครง ผวจยไดทำาการออกแบบกระบวนการรวมกบภาคเครอขาย เพอใหโครงการศกษาดงานสามารถตอบวตถประสงคทผวจยไดตงไวไดอยางครบถวน (รปท 10) ผลสมฤทธของกระบวนการน คอการออกแบบกจกรรมทมความหลากหลายเพอใหผเขารวมสามารถมสวนรวมไดอยางเตมท ไมวาจะเปน 1) การบรรยายจากผเชยวชาญและนกวชาการดานการพฒนาทอยอาศย 2) การ

ทมา: ผเขยน, 2017รปท 9 การประชมเชงปฏบตการ ครงท 2 “การคดลอกและศกษาพนทกรณศกษาเชงลก”

(The 2nd Workshop “Selection and study of in-depth case studies”)

ทมา: ผเขยน, 2017รปท 8 ภาพถายตลอดคลองแควออม (Rim Khwae Awm Community from the Pak Nam Monastery to Muang Mai Monastery)

T. Pimwern 125

บรรยายจากผนำาและผอยอาศยในชมชนทใชกระบวนการมสวนรวมมาประยกตใชในการพฒนาทอยอาศยและชมชนของตนเอง 3) การลงพนทชมชนกรณศกษาเพอทดลองประเมนระดบความอยสบายของทอยอาศยและชมชน และ 4) การจดประชมแลกเปลยนประสบการณดานการพฒนาทอยอาศยและชมชนของตนเอง สงทผวจยพบระหวางกระบวนการคอ เนองดวยคณะดงานและชมชนกรณศกษามความตงใจในการพฒนาทอยอาศยและชมชนของตนเองใหดขน ทำาใหในการดงานแตละกรณศกษาเกดบรรยากาศในการรวมแลกเปลยนเรยนรทนาสนใจ และยงเปนการสรางภาคในการพฒนาทอยอาศยระหวางคณะดงานและชมชนกรณศกษา

6.7การสมภาษณและการประชมกลมผเชยวชาญ นอกจากกระบวนการมสวนรวมกบผอยอาศยในพนทแลว ผวจยไดออกแบบการมสวนรวมในการสมภาษณและการประชมกลมผเชยวชาญ โดยมวตถประสงคเพอตรวจสอบความถกตองและความครบถวนของมาตรฐานความอยสบายฯทไดพฒนาขน รวมทงรบฟงขอจำากดทอาจจะเกดขนหากจะนำามาตรฐานฯทไดไปใชในการประเมนจรง ซงในความทาทายของการออกแบบกระบวนการมสวนรวมระหวางผวจยกบผเชยวชาญ คอ ตองสามารถอธบายขนตอนการพฒนามาตรฐานความอยสบายฯ ทไดจากการศกษาค ขนานกนไประหว างการทบทวนวรรณกรรมและการมสวนรวม โดยเอกสารทเตรยมใหผเชยวชาญพจารณาประกอบดวย 3 องคประกอบหลก ไดแก 1) การสรปมาตรฐานความอยสบายฯทได 2) สรปมาตรฐานความอยสบายฯแตละแหลงทมา และ 3) แบบสอบถามเกยวกบมาตรฐานความอยสบายฯ ในกระบวนการนจงจำาเปนตองแบงออกเปน 3 ขนตอน คอ 1) สงเอกสารใหผเชยวชาญพจารณา 2) วนจดการสมภาษณและประชมกลม และ 3) การสงผลทไดใหผเชยวชาญพจารณา

ขอจำากดของกระบวนการน คอ วธการอธบายใหผเชยวชาญเกดความเขาใจเกยวกบมาตรฐานฯ ทมจำานวนตวแปรทมาก และมขนตอนในการพฒนามาตรฐานฯทซบซอนในเวลาทจำากด ทำาใหตองใชเวลาในการออกแบบกระบวนการและเครองมอ อกทงตองทำาการสงขอมลมาตรฐานฯทไดทำาการแกไขตามคำาแนะนำาใหผเชยวชาญตรวจสอบทกครง (รปท 11)

ทมา: ผเขยน, 2017ภาพท 11 การสมภาษณและการประชมกลมผเชยวชาญ

(Expert Interview and Focus group)

6.8การประชมเชงปฏบตการ(Workshop) ครงท3 โครงการประชมปฏบตการ ครงท 3 เปนการรวมวเคราะห ตรวจสอบ และใหขอเสนอแนะตอ (ราง)มาตรฐานความอยสบายของทอยอาศยและชมชน อกทงเปนการรวมพจารณาแนวทางและวธการทจะใชในการแกไขปญหา และวางแผน ซงเดมทผวจยไดออกแบบใหมการจดประชมเชงปฏบตการเพยง 2 ครงเทานน แตผวจยเหนความสำาคญและมความจำาเปนในการตรวจสอบและขอขอเสนอแนะตอรางมาตรฐานฯจากภาคเครอขาย คณะทำางานจงเสนอแนะใหจดการประชมโดยกระบวนการมสวนรวม ซงมลกษณะทแตกตางจากการประชมโดยทวไป คอมวทยากรหรอผดำาเนนรายการเปนผถามคำาถามและดำาเนนรายการ จากนนใหผเขารวมรวมกนตอบคำาถาม พดคย และแลกเปลยนความคดเหนระหวางกระบวนการ ผลของการประชมเชงปฏบตการครงน พบวา กระบวนการการและเครองมอทเลอกใชมความเหมาะสม ทสามารถสรางความเขาใจตอผเขารวมกระบวนการไดเปน

ทมา: ผเขยน, 2017รปท 10 โครงการศกษาดงานครงท 1 และครงท 2 (1st

and 2nd Study tour)

JARS 16(2). 2019126

อยางด และดวยการจดประชมทใชกระบวนการมสวนรวมเปนหลก ทำาใหเกดบรรยากาศทเปนกนเอง ผเขารวมสามารถแสดงความคดเหนและตงคำาถามไดอยางเตมท (รปท 12)

ทมา: ผเขยน, 2017

รปท 12 การจดประชมเชงปฏบตการ 3 (3rd Workshop)

6.9การแปลงมาตรฐานฯเปน“คมอเพอการพฒนา ทอยอาศยเพอความอยสบาย” เพอใหการศกษามาตรฐานคณลกษณะอยสบายของทอยอาศยและชมชนเปนประโยชนและสามารถนำาไปใชไดอยางกวางขวาง ผวจยไดมการจดทำาคมอเพอการพฒนาทอยอาศยและชมชนทงในระดบบานและระดบชมชนขน โดยไดแปลงมาตรฐานฯไปสภาษาทเขาใจงาย และมการจดทำาภาพประกอบทสามารถสอความเขาใจใหงายขน ในกระบวนการน ผวจยไดใชกระบวนการมสวนรวมในการจดประชมคณะทำางาน เพอเปนการตรวจสอบวาคมอทไดจดทำาขนสามารถใหคนทวไปเขาใจเนอหาของมาตรฐานไดมากนอยเพยงใด และนำาคมอไปสอบถามผอยอาศยในกรณศกษา เนองจากกลมเปาหมายในการจดทำาเลมคมอน คอ ประชาชนทวไป ซงความทาทายของกระบวนการนคอ ตองแปลงเนอหามาตรฐานฯทใชภาษาเชงวชาการออกมาเปนภาพวาดทสามารถเขาใจไดงายแตยงคงความสำาคญของเนอหาและรายละเอยดทตองการสอ (Panitchpakdi, Pimwern & Laohapiyawisut, 2018)

ในขอจำากดของกระบวนการน คอ ตองใชระยะเวลาพอสมควร เนองจากตองผานการเหนชอบจากทงระดบคณะทำางาน ผเชยวชาญ และผอยอาศยในพนท (รปท 13)

ทมา: ผเขยน, 2017รปท 13 คมอเพอการวางแผนพฒนาทอยอาศยเพอความอยสบาย

(Handbook for Housing and Community Planning)

6.10 การสมมนาเผยแพรผลงานและรบฟงความ คดเหน กระบวนการสดทายของการพฒนามาตรฐานความอยสบายฯ คอ การจดประชมเผยแพรผลงานโดยกระบวนการมสวนรวม ในกระบวนการนคณะผวจยออกแบบกจกรรมเพอใหผ เขารวมกระบวนเขามามสวนรวมอยางเตมท โดยในสวนของการรายงานผลการศกษาวจย วธการดำาเนนการ เครองมอ และขอจำากดทเกดขน คณะทำางานเพ อการพฒนาทอย อาศยจ งหวดสมทรสงครามสามารถอธบายไดดวยตนเอง เนองจากมประสบการณตรงในการรวมคด รวมวางแผน รวมถงการรวมลงมอปฏบตจรง อกทงคณะทำางานสามารถรายงานผลการศกษาทมความนาสนใจทไมไดมเฉพาะผลการศกษาในเชงวชาการเทานน แตเปนการเลาประสบการณจรงทไดพบ รวมทงความประทบใจ และสงทไดจากการเขารวมตลอดกระบวนการ โดยเปาหมายหลกของการออกแบบกระบวนการคอ ตองการสรางความเปนเจาของ และสรางความภาคภมใจของคณะทำางาน เพราะหากคณะทำางานรสกความเปนเจาของแลว โอกาสทจะนำาผลการศกษาไปสการวางแผนและปฏบตไดในอนาคตยงจะมโอกาสทสงขนในการจดประชมเผยแพรผลงานมผเขารวมรบฟงทหลากหลาย คณะผวจยจงไดออกแบบกระบวนการประชมระดมสมองเพอทราบแนวทางการนำามาตรฐานความอยสบายของทอยอาศยและชมชน ไปใชในการวางแผนพฒนาทอยอาศยและชมชนจากหลากหลายมมมอง ในกระบวนการนผวจยตองมการวางแผนในการจดกลมและตำาแหนงการนงของผเขารวม เชน 1) กลมทประกอบดวยเจาหนาทระดบบรหารและผเชยวชาญดานทอยอาศย และ 2) กลมเจาหนาทระดบปฏบตการและนกพฒนาชมชน เปนตน เพอใหแตละกลมสามารถแสดงความคดเหนไดอยางเตมท ไมมขอจำากดเรองความแตกตางของตำาแหนงหนาทเพอใหเกดการแสดงความคดเหนไดอยางเสร ผลของกระบวนการน ถอเปนการยนยนผลของกระบวนการวจยอยางมสวนรวม และสะทอนใหเหนถงความพยายามในการนำาแนวคดการมสวนรวมมาใชตลอดกระบวนการ การทคณะทำางานและผเขารวมกระบวนการทกภาคสวน มความเขาใจ และไดเขารวมเปนสวนหนงในทกกระบวนการ รวมถงทำาใหภาคเครอขายรสกเปนเจาของผลงานทไดรวมกนทำาภายใตโครงการศกษาวจยในครงน ถอวาเปนผลสมฤทธทผวจยไดรบนอกเหนอจากการไดมาตรฐานความอยสบายของทอยอาศยและชมชนฯ ทเปนเปาหมายหลกของโครงการ (รปท 14)

T. Pimwern 127

7. สรปผลการศกษา

จากการศกษาเรองกระบวนการมสวนรวมในการพฒนามาตรฐานความอยสบายของทอยอาศยและชมชน ภายใตโครงการศกษามาตรฐานความอยสบายของทอยอาศยและชมชนเพอการวางแผนพฒนาทอยอาศย โดยกระบวนการมสวนรวม สามารถสรประดบการมสวนรวมตามแนวคดการการมสวนรวม (Hamdi, 1997) ดงตอไปน ระดบท1 ประชาชนมสวนรวมในการคนหาปญหาและความตองการของชมชน ประกอบดวย 2 กระบวนการ คอ 1) การสรางภาคเครอขาย และการสรางความเขาใจ และ 2) การจดกจกรรมเปดตวโครงการ “รรกบานเกด เพอบานและชมชนอยสบาย” ทง 2 กระบวนการมงเนนการสรางความเขาใจใหกบเปาหมายผเขารวมทงในระดบคณะทำางาน และผอยอาศยในพนทกรณศกษา โดยขอคนพบของขนตอนการรวมในการคนหาปญหาและความตองการของชมชน พบวา จำาเปนตองทำาความรจกและเขาใจลกษณะของกลมเปาหมายแตละกลมเปนอยางด กอนทจะทำาการออกแบบกระบวนการสำาหรบกลมเปาหมายทแตกตางกน สงทผวจยคาดหวงสงสดคอการสรางภาคเครอขายทมใจแทนทการมาเขารวมโครงการตามหนาท เพราะถาหากไมสามารถสรางภาคเครอขายทมใจได กระบวนการมสวนรวมในการรวมพฒนามาตรฐานฯ ยอมเกดขนไดยากยง แตผลของการออกแบบกระบวนการ พบวา ตลอดระยะเวลา 1 ปของโครงการ นอกจากการเขารวมตามบทบาทหนาทของภาคเครอขายแลว ภาคเครอขายยงมจตอาสาและสละเวลาสวนตวมาเขารวมทกกระบวนการดวยความเตมใจแมจะไมไดรบคาตอบแทน แตขอจำากดทสำาคญของการมสวนรวมระดบน ตองใชเวลาในการพบปะพดคยหลายครงกวาทจะสามารถสรางภาคเครอขายและคณะทำางานทมใจได

ระดบท2 ประชาชนมสวนรวมในการวเคราะหหาสาเหต ปญหา และแนวทางการแกไข ประกอบดวย 4 กระบวนการ คอ 1) การประชมวางแผนของคณะทำางาน 2) โครงการประชมเชงปฏบตการ (Workshop) ครงท 1 3)โครงการประชมเชงปฏบตการ (Workshop) ครงท 2 และ 4) การสมภาษณและการประชมกลมผเชยวชาญ การสรางใหเกดการมสวนรวมระดบท 2 หรอการวเคราะหหาสาเหต ปญหา และแนวทางการแกไขนน ผวจยพบวา หวใจสำาคญของกระบวนการน คอ การออกแบบกระบวนการทมความเหมาะสมกบผเขารวมทมความแตกตางกน รวมทงการออกแบบเครองมอทตองสามารถสรางความเขาใจใหกบผเขารวมไดเปนอยางด เพราะถาหากผวจยไมสามารถทำาใหผเขารวมเขาใจเนอหาและวตถประสงคของการจดกจกรรมแตละครงได จะไมสามารถไดผลลพธตามทคาดหวง โดยขอจำากดของกระบวนการนคอ 1) ตองออกแบบกระบวนการและเครองมอทมประสทธภาพ เนองจากมผเขารวมกระบวนการทหลากหลาย และจำาเปนตองออกแบบกระบวนการทเหมาะสมกบผเขารวมทกกลม 2) ใชเวลาในการเตรยมและดำาเนนกระบวนการคอนขางมาก ไมวาจะเปน การออกแบบกระบวนการและเครองมอ การประชมหารอกอนการจดกจกรรม การจดกจกรรมทตองสามารถปรบเปลยนกระบวนการไดตลอดเวลา และยงตองสามารถแกปญหาเฉพาะหนาไดอยางทนทวงทเพอใหกระบวนการเปนไปดวยความเรยบรอย และ 3) ในการออกแบบเครองมอในการเกบขอมลและทำากจกรรมตางๆ ตองทำาการทดสอบเครองมอ (Pre-Test) กอนการนำาไปใชจรงทกครง เพอประสทธภาพของทงกระบวนการทเกด และขอมลทจำาเปนในการนำาไปพฒนามาตรฐานฯตอไป ระดบท 3 ประชาชนมสวนรวมในการพจารณาแนวทางและวธการทจะใชในการแกไขปญหา และวางแผน เพอแกปญหารวมกนกบผปฏบตงานรวมในขณะนน

ทมา: ผเขยน, 2017รปท 14 การสมมนาเผยแพรผลงานและรบฟงความคดเหน (The Project Seminar and Feedback Hearing)

JARS 16(2). 2019128

ประกอบดวย 3 กระบวนการ คอ 1) โครงการประชมเชงปฏบตการ (Workshop) ครงท 3 2) การแปลงมาตรฐานฯ เปน “คมอเพอการพฒนาทอยอาศยเพอความอยสบาย” และ 3) การสมมนาเผยแพรผลงานและรบฟงความคดเหน ในกระบวนการทสงเสรมใหเกดการมสวนรวมระดบท 3 นคอ การออกแบบกระบวนของการจดกจกรรมในแตละครง ซงมจดประสงคเพอใหเกดการพจารณาแนวทาง วธการ และวางแผนเพอการแกปญหารวมกน ผวจยตองออกแบบกระบวนการทสงเสรมใหผเขารวมแสดงความคดเหน ซกถาม และแลกเปลยนไดอยางเตมท โดยขอคนพบสำาคญทพบ คอ 1) ในการจดกลมผเขารวมตองจดกลมใหมความหลากหลาย ในกรณทจำาเปนตองจดกลมรวมกนระหวางผบงคบบญชาและผอยใตบงคบบญชาในบางกจกรรมอาจจะสามารถทำาได แตในบางกจกรรมตองทำาการแบงกลมออกเปนในระดบนโยบายและการวางแผน และระดบปฏบตการเพอสรางบรรยากาศทดในการแสดงความคดเหน และทสำาคญคอผวจยตองหมนสงเกตสถานการณทเกดขนอยตลอดเวลา หากกระบวนการไมสามารถสรางกระบวนการทนำาไปสการมสวนรวมในทกภาคสวนได ผวจยจำาเปนตองปรบเปลยนกระบวนการทนทเพอแกไขปญหาเฉพาะหนาทเกดขน 2) การทผวจยเปนผดำาเนนรายการทงในภาพรวมและประจำ าแตละกล มน น สามารถกระต น ให เกดกระบวนการแลกเปลยนไดทงในกลมเลกและกลมใหญ อกทงยงเปนการสรางบรรยากาศทดระหวางกระบวนการ ระดบท 4 ประชาชนมสวนรวมในการดำาเนนงานตามแผนเพอแกปญหา ประกอบดวย 2 กระบวนการ คอ โครงการศกษาดงาน ครงท 1 และโครงการศกษาดงาน ครงท 2 ซงเปนการเปดโอกาสใหกบผเขารวมไดมสวนรวมในการทดลองนำา (ราง) มาตรฐานความอยสบายฯ ไปประเมนชมชนกรณศกษา เพอตรวจสอบความครบถวนเหมาะสมของมาตรฐานฯทไดทำาการพฒนา ขอคนพบทไดจากการมสวนรวมระดบท 4 คอ ผเขารวมกระบวนการเปนผทลงมอในการนำาผลการวจยไปทดสอบดวยตนเอง ซงผวจยจำาเปนตองออกแบบเครองมอทเหมาะสมและเขาใจง าย เพ อ ใหผ เข าร วมสามารถประเมนไดอย างมประสทธภาพ ระดบท 5 ดวยระยะเวลาทจำากดในการพฒนามาตรฐานความอยสบายฯทง 12 เดอน จงไมสามารถดำาเนนกระบวนการไปจนถงขนตอนการตดตามผลการปฏบตงานรวมกนระหวางคณะทำางานทมระดบการมสวนรวมสงสดได ซงตรงกบผลของการทบทวนวรรณกรรมทกลาววาประชาชนไดเขามามสวนรวมในระดบท 4 เทานน เนองจากผอยอาศยในพนทไมสามารถทำาการประเมนผล

กระบวนการไดดวยตนเองหากปราศจากการใหคำาแนะนำาอยางใกลชดของผวจย แตหลงจากททางคณะผวจยไดตดตามผลหลงจากการดำาเนนการในพนทแลวเสรจ พบวา หลายพนทกรณศกษาไดนำาผลของการศกษาวจยไดไปตอยอดใหเกดประโยชนในหลายมต ยกตวอยางเชน ตำาบลบางสะแก ไดจดโครงการเชงปฏบตการเพอเผยแพรความรภมปญญาทมในพนทของตน โดยไดรบความสนใจจากสถาบนการศกษาทงในและตางประเทศ โดยสงทตำาบลบางสะแกไดจากการพฒนามาตรฐานความอยสบายฯ คอ ความสามารถในการทำาความเขาใจตำาบลของตนเองทงในเชงพนท และความโดดเดนในเรองของความอยสบายทเกดจากองคประกอบทนาสนใจในพนท ไมวาจะเปน ลกษะทางภมศาสตร ภมประเทศ องคประกอบทางดานกายภาพ และองคประกอบดานอนๆ โดยเฉพาะดานสงคมวฒนธรรมทชาวชมชนในตำาบลบางสะแกมความรวมมอกนในการพฒนาทอยอาศยและชมชนของตนเองผานการจดกจกรรมลงแขกลงคลองหรอการรวมมอกนในการจดกจกรรมตางๆ เพอทำาความสะอาดคลองและลำาประโดงอยเปนประจำา นอกจากตำาบลบางสะแกแลว ยงมพนทกรณศกษาอนๆสามารถนำาองคความรทไดไปตอยอด เชน การพฒนาพนทเปนตลาดนำาวดแกวเจรญในพนทตำาบลเหมองใหม เปนตน (ตารางท 2) จากการสรปกระบวนการมสวนรวมทเกดขนรวมกบแนวคดการมสวนรวมแลว พบวา ทกกระบวนการเปนไปตามทแนวคดการมสวนรวมไดระบไว แตสงทผวจยถอวาเปนขอคนพบทมความสำาคญ คอ การทผวจยตองการสรางภาคเครอขายและคณะทำางานของกลมเปาหมายทมลกษณะทแตกตางกน ทงในระดบจงหวด(ระดบนโยบายและปฏบตการ) ระดบองคการปกครองสวนทองถน สถาบนการศกษา ผอยอาศยในพนทศกษา และผทมศกยภาพในการเขารวมโครงการนน ผวจยตองมความเขาใจกลมเปาหมายอยางถองแท ไมวาจะเปนเรองประวต บทบาทหนาท ความสนใจ รวมถงรปแบบการใชชวต ซงความทาทายของกระบวนการน คอ การออกแบบวธการเขาถงกลมเปาหมาย การทำาความเขาใจ และการออกแบบเครองมอ ซงถอไดวาผเขารวมกระบวนการเปนตวแปรทสำาคญทจะทำาใหเกดผลสมฤทธในดานตางๆ ไมวาจะเปน คณภาพในดานเนอหา ความเขมขนของกระบวนการมสวนรวม และระยะเวลาในการดำาเนนงาน หากตองการนำาแนวคดการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Research: PAR) และ

แนวคดการมสวนรวมไปประยกตใชในการวจย จำาเปนตองใหความสำาคญกบผเขารวมกระบวนการเปนอนดบแรก

T. Pimwern 129

8. บทเรยนทได

1) การใชกระบวนการมสวนรวมมาเปนแกนหลกในการพฒนามาตรฐานความอยสบายฯ นน จำาเปนตองใชระยะเวลาพอสมควร เพอใหเกดการมสวนรวมอยางแทจรง โดยเฉพาะในชวงของการสรางภาคเครอขาย และการสรางความเขาใจ ซงถอเปนความรทเกดจากประสบการณ (knowledge) ทสำาคญ และไมพบในการทบทวนวรรณกรรม 2) การใหความสำาคญ และการทำาความเขาใจกลมเปาหมายอยางแทจรง ถอเปนอกองคประกอบหนงทจะสามารถนำาไปสการมสวนรวมอยางแทจรง ผวจยตองมความเขาใจกลมเปาหมายอยางถองแท ไมวาจะเปนเรองประวต บทบาทหนาท ความสนใจ รวมถงรปแบบการใชชวต ซงความทาทายของกระบวนการนคอ การออกแบบวธการเขาถงกลมเปาหมาย ซงถอเปนการพฒนาทกษะ (skills) ในการออกแบบกระบวนการของผวจยตลอดกระบวนการ 3) กระบวนการมสวนรวมเปนกระบวนการทละเอยดออน โดยการทจะใหภาคเครอขายเขามามสวนรวมอยางเตมทนน คณะผวจยตองเปลยนบทบาทตวเองจากการเปนผนำามาเปนพเลยง ทำาหนาทออกแบบวธการและเครองมอ ตงเปาหมายของแตละกระบวนการ และคอยสนบสนนภาคเครอขายซงตองเขามาเปนแกนหลกในการ

ดำาเนนกระบวนการพฒนามาตรฐานฯ ไมวาจะเปน การรวมนำาเสนอตวแปรทนำาไปสการพฒนาเปนมาตรฐานฯ การรวมเลอกพนทและชมชนกรณศกษา การรวมลงพนทเกบขอมล การรวมนำารางมาตรฐานฯทไดไปลองทดสอบในพนททมความแตกตางกน โดยคณคาทเกดขนจากกระบวนการ (values) คอ ความเขาใจกนระหวางผวจยและผเขารวมกระบวนการ และใหภาครสกวาตนเองมบทบาทสำาคญในทกๆ กระบวนการ 4) ผท เขามามสวนรวมถอเปนหวใจของการมสวนรวม ผวจยตองใหความสำาคญกบภาคเครอขายและผทเขารวมกระบวนการมากทสด ไมวาจะเปนการออกแบบกจกรรมทสามารถสรางใหเกดความเขาใจรวมกน สามารถสรางบรรยากาศทดในการพดคย แลกเปลยน และแสดงความคดเหนของผเขารวมกระบวนการทมความหลากหลาย 5) ผวจยตองมความยดหยนสงและพรอมทจะปรบเปลยนกระบวนการ วธการ และเครองมอตลอดเวลา เพอประสทธภาพของกระบวนการมสวนรวมทจะเกดขน รวมถงประสทธภาพของผลลพธทได อกทงผวจยจำาเปนตองมการทดลองเครองมอทจะใชกอนทจะมการนำาไปใชจรงเสมอ หากกระบวนการยงไมสามารถสรางใหเกดความเขาใจตอผเขารวมกระบวนการได ผวจยตองพรอมทจะปรบปรง แกไข หรอเปลยนวธการและเครองมอทใชทนท

ตารางท 2 ระดบการมสวนรวมของกระบวนการศกษามาตรฐานความอยสบายฯ (Level of participation in in the development of housing

and community comfortable living performance standards)

กระบวนการมสวนรวมระดบการมสวนรวม

ระดบท 1 ระดบท 2 ระดบท 3 ระดบท 4 ระดบท 5

1. การสรางภาคเครอขาย และการสรางความเขาใจ

2. การประชมวางแผนของคณะทำางาน

3. การจดกจกรรมเปดตวโครงการ “รรกบานเกด เพอบานและชมชนอยสบาย”

4. การประชมปฏบตการ ครงท 1 “การสำารวจภาพรวมพนทรมแควออม”

5. การประชมเชงปฏบตการ ครงท 2 “การศกษากลมตวอยาง เชงลก”

6. โครงการดงานเพอแลกเปลยนประสบการณ และทดสอบประเมนมาตรฐานความอยสบายฯ

7. การสมภาษณและการประชมกลมผเชยวชาญ

8. การประชมเชงปฏบตการ ครงท 3

9. การแปลงมาตรฐานฯ เปน “คมอเพอการพฒนาทอยอาศยเพอความอยสบาย”

10. การสมมนาเผยแพรผลงานและรบฟงความคดเหน

JARS 16(2). 2019130

9. ขอเสนอแนะ

1) หากใชกระบวนการมสวนรวมในการพฒนามาตรฐานฯ ควรมการวางแผนในชวงของการสรางภาคเครอขายหรอกลมเปาหมายทจะเชญเขารวมกระบวนการ และการสรางความเขาใจ เพราะถอวาเปนกระบวนการทมความสำาคญ และจำาเปนตองใชเวลาคอนขางนาน อกทงในกระบวนการจรงอาจจะมการใชเวลามากหรอนอยกวาทวางแผนไว ซงขนอยกบวธการและเครองมอทผวจยไดเลอก หากผวจยสามารถศกษาและเขาใจกลมเปาหมายนนๆไดมากเทาไหร จะสามารถออกแบบกระบวนการในการเขาถงกลมเปาหมายไดอยางมประสทธภาพมากขนเทานน 2) ดวยความละเอยดออนของกระบวนการมสวนรวม ผวจยจำาเปนตองใหความสำาคญกบผ เขารวมกระบวนการมาเปนอนดบแรก ไมวาจะเปน วธการและเครองมอทจะเลอกใช ประโยชนทผเขารวมจะไดรบตลอดกระบวนการ หรอแมแตการเอออำานวยความสะดวกความสบายในการเขารวมกจกรรมในแตละครง โดยตองมการออกแบบและวางแผนกระบวนการใหสอดคลองกบผเขารวมกระบวนการมากทสด 3) กระบวนการภายใตการมสวนรวม ผวจยจำาเปนตองสามารถปรบเปลยนวธการ กจกรรม และเครองมอไดตลอดเวลา และตองสามารถแกปญหาเฉพาะหนาไดทนทวงท เพอสนบสนนใหกจกรรมทเหมาะสมกบกลมเปาหมายในขณะนน หรอปรบเปลยนไดเมอสงเกตไดวาวธการทใชอยไมสามารถไดผลลพธตามความตองการ และไมสามารถทำาใหเกดการมสวนรวมอยางแทจรง

4) จากการใชกระบวนการมสวนรวมมาเปนแกนหลกในการศกษาวจย อาจจะสงผลใหไดรบผลลพธทมความแตกตางจากกระบวนการทวไป ดงนน ระหวางการดำาเนนกระบวนการ จำาเปนตองมการเพมเตมการมสวนรวมในระดบผเชยวชาญ เพอเปนการตรวจสอบผลทไดอยเปนระยะ เพอเปนการตรวจสอบความถกตอง ครบถวน สมบรณ และนำาไปสการเปนทยอมรบในระดบสากล

10. กตตกรรมประกาศ

บทความเรอง กระบวนการมสวนรวมในการพฒนามาตรฐานความอยสบายของทอยอาศยและชมชน เปนสวนหนงของโครงการศกษามาตรฐานความอยสบายของทอยอาศยและชมชนเพอการวางแผนพฒนาทอยอาศย โดยกระบวนการมสวนรวม โดยศนยบรการวชาการแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย ซงมรองศาสตราจารย ดร.กณฑลทพย พานชภกด เปนหวหนาโครงการ และไดรบการสนบสนนโดยการเคหะแหงชาต ผวจยจะไมสามารถดำาเนนการวจยโดยกระบวนการมสวนรวม หากปราศจากการสนบสนนจาก ภาคพฒนาทอยอาศยจงหวดสมทรสงคราม ไมวาจะเปน ผวาราชการจงหวดสมทรสงคราม องคการบรหารสวนจงหวดสมทรสงคราม องคกรปกครองสวนทองถนในอำาเภอแควออม และอำาเภอบางคนท หนวยงานระดบจงหวด เชน สำานกงานพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยจงหวดสมทรสงคราม โยธาธการและผงเมองจงหวดสมทรสงคราม เปนตน รวมทงสำานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยจงหวดสมทรสงคราม และสถาบนการศกษาในพนทอนๆ ทเขามามสวนรวมในกระบวนการศกษาวจยแบบมสวนรวมในครงน

T. Pimwern 131

Reference

Burana, A. (2013). Study of environmental factors which impact on community conceptual thinking about

restoration of the local architecture: Case study of Khlong Kwae Awm communities in Samut Songkhram,

Department of Local Architecture, Faculty of Architecture, Graduate School, Silapakorn University

Chaowarat, P., Sawangchaeng, S. and Piriyakarnnon, M. (2016). Participatory Action Research in Promoting

Safe Bike to School, JARS 13(2). 2016, pp. s69-s84

Detchpiban, P., (2011). The participation of the local community to manage and conserve the environmental

quality of mangrove forest: a study exclusively of the local community in Phuket province, Faculty of

Political Science, Thammasat University

Erwin, W. (1976). Participation Management: Concept Theory and the Implementation. Atlanta: Geogia State

Fawcett, S. B. (1990). Some emerging standards for community research and action: Aid from a behavior

perspective. In P. Tolan, C. Keys, F. Chertok & L. Jason (Ed.). Researching community psychology: Issues

of theory and methods (pp. 64-75). Washington (DC): APA.

Graves, W. (1992). Participatory research: A partnership among individuals with disabilities, rehabilitation

professionals, and rehabilitation researchers. Rehabilitation Education, 6, 221-224.

Hamdi, N. (1996). Educating for Real: The Training of Professionals for Development Practice. London:

Intermediate Technology Publications

Jeanthumrong, C. (1987). Principles of citizen participation in urban planning and design processes. Master

of Architecture Thesis, Department of Urban Design and Planning, Silpakorn University, Bangkok, Thailand.

National Housing Authority (1986). Housing and Environment Standards by the National Housing Authority in

1986. Thailand: Bangkok.

O’Fallon, L. R., Tyson, F. L. and Dearry, A. (2003). Successful models of community-based participatory research.

Retrieved October 2, 2003, from http://www.niehs.nih.gov/translat/cbr-final.pdf.

Panitchpakdi, K., Pimwern, T. and Laohpiyawisut, T., (2018). Development of Housing and Community Comfortable

Living Performance Standards through Participatory Research, Faculty of Architecture, Chulalongkorn

University, O.S. Printing House Limited. Thailand: Bangkok.

Panitchpakdi, K., Pimwern, T. and Laohpiyawisut, T., (2018). Handbook for Housing and Community Planning

at the community level, Faculty of Architecture, Chulalongkorn University, Amarin Printing & Publishing

Limited. Thailand: Bangkok.

Rapeepat, et al., (1982). Participation of rural communities in Thai social and cultural conditions. Bangkok: Sak

So Pah Press. Page 320

Reason, P. and Rowan, J. (1981). Human inquiry: A sourcebook of new paradigm research. New York: Wiley.

University Press.

White, G. W., Suchowierska, M., and Campbell, M., (2004). Developing and systematically implementing.

JARS 16(2). 2019132