วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน Journal of MCU Buddhist Review

ISSN: 2586-8144

ปท ๒ ฉบบท ๒ กรกฎาคม – ธนวาคม ๒๕๖๑ Vol. 2 No.2 July – December 2018

วตถประสงค

เพอเผยแพรผลงานบทความวชาการและบทความวจยของผบรหารและคณาจารยใน

คณะพทธศาสตร

เพอเผยแพรบทความวจยของนสตระดบบณฑตศกษาของคณะพทธศาสตร

เพอเผยแพรผลงานวชาการดานพระพทธศาสนาของนกวชาการดานพระพทธศาสนา

ทงในและตางประเทศ

บทความทพมพในวารสารน เปนบทความดานศาสนาและปรชญา ซงเปนสวนหนงของ

ศาสตรในสาขามนษยศาสตรและสงคมศาสตร

ผเขยนบทความจะตองปฏบตตามหลกเกณฑการเสนอบทความวชาการหรอบทความ

วจยตามหลกจรรยาบรรณของนกวชาการ เพอพมพเผยแพรในวารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน

บทความทงหมดทพมพเผยแพรในวารสารฉบบน ไดรบการตรวจสอบทางวชาการจาก

ผทรงคณวฒ (Peer Review) บทความละ ๒ ทานเรยบรอยแลว

ผลการศกษาทคนพบหรอทรรศนะทปรากฏในวารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ถอ

เปนความรบผดชอบของผเขยนบทความ และไมถอวาเปนความรบผดชอบของกองบรรณาธการ

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศนแตอยางใด

เจาของ

คณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลขท ๗๙ หม ๑ ถนน

พหลโยธนต าบลล าไทร อ าเภอวงนอย จงหวดพระนครศรอยธยา ๑๓๑๗๐ โทรศพท

๐๓๕ ๒๔๘ ๐๐๐, ๐๓๕ ๓๕๔ ๗๑๑ โทรสาร ๐๓๕ ๒๔๘ ๐๐๖ http://buddhism.mcu.ac.th/site/major/major_index.php

คณะกรรมการทปรกษาวารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน

พระพรหมบณฑต (ประยร ธมมจตโต), ศ.ดร. ประธานทปรกษา

พระมหาโพธวงศาจารย (ทองด สรเตโช) ราชบณฑต ทปรกษา

พระราชปรยตกว (สมจนต สมมาปญโญ), ศ.ดร. ทปรกษา

พระราชวรเมธ (ประสทธ พรหมร ส), รศ. ดร. ทปรกษา

พระราชสทธมน ว. ดร. ทปรกษา

พระราชวรมน (พล อาภากโร), รศ. ดร. ทปรกษา

พระราชปรยตมน (เทยบ สรญาโณ), รศ.ดร. ทปรกษา

พระสธรตนบณฑต (สทตย อาภากโร), รศ. ดร. ทปรกษา

ศ. (พเศษ) จ านงค ทองประเสรฐ ราชบณฑต ทปรกษา

ศ. (พเศษ) อดศกด ทองบญ ราชบณฑต ทปรกษา

ศ.ดร. จ านงค อดวฒนสทธ ทปรกษา

ศ.ดร. วชระ งามจตรเจรญ ทปรกษา

ดร. พพฒน ยอดพฤตการณ ทปรกษา

บรรณาธการ

พระมหาสรศกด ปจจนตเสโน, ดร.

ผชวยบรรณาธการ

พระมหายทธนา นรเชฏโฐ, ดร.

กองบรรณาธการ

พระศรวนยาภรณ, ดร. มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย

พระมหาสมบรณ วฑฒกโร, ดร. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ศ.ดร. วชระ งามจตรเจรญ มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ผศ.ดร. วฒนนท กนทะเตยน มหาวทยาลยมหดล

ผศ.ดร. หอมหวล บวระภา มหาวทยาลยขอนแกน

ดร. ภทรชย อทาพนธ มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย

วทยาเขตอสาน (ขอนแกน)

รศ. ดร. สวญ รกสตย มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย

ผศ.ดร. ณทธร ศรด มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

Prof. Dr. Iromi Ariyaratne Sri Lanka International Buddhist

Academy, Pallekele, Sri Lanka

Dr. R. Gopalakrisnan Department of Philosophy, University of Madras, Chennai, India

คณะกรรมการกลนกรองบทความ สาขาวชาพระพทธศาสนาและสาขาวชาพระไตรปฎกศกษา

๑. พระราชปรยตกว, ศ.ดร. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๒. พระสธรตนบณฑต, รศ.ดร. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๓. พระมหาสมบรณ วฑฒกโร, ดร. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๔. ศ. (พเศษ) รท. ดร. บรรจบ บรรณรจ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๕. รศ.ดร. ปรตม บญศรตน มหาวทยาลยเชยงใหม

๖. ผศ.ดร. ทววฒน ปณฑรกวฒน มหาวทยาลยมหดล

๗. ผศ.ดร. หอมหวล บวระภา มหาวทยาลยขอนแกน

๘. ผศ.ดร. วฒนนท กนทะเตยน มหาวทยาลยมหดล

คณะกรรมการกลนกรองบทความสาขาวชาศาสนาและปรชญา/สาขาวชาศาสนาเปรยบเทยบ

๑. ศ. (พเศษ) จ านงค ทองประเสรฐ ราชบณฑต

๒. ศ. (พเศษ) อดศกด ทองบญ ราชบณฑต

๓. ศ.ดร. กรต บญเจอ มหาวทยาลยเซนตจอหน

๔. ศ.ดร. สมภาร พรมทา จฬาลงกรณมหาวทยาลย

๕. ศ.ดร. วชระ งามจตรเจรญ มหาวทยาลยธรรมศาสตร

๖. รศ.ดร. ประเวศ อนทองปาน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

๗. รศ. พเชษฐ กาลามเกษตร มหาวทยาลยมหดล

๘. ผศ.ดร. ชาญณรงค บญหนน มหาวทยาลยศลปากร

๙. รศ.ดร. สมทธพล เนตรนมต มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๐. ผศ.ดร. ณทธร ศรด มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

คณะกรรมการกลนกรองบทความสาขาวชาบาลและสนสกฤต

๑. พระมหาโพธวงศาจารย (ทองด สรเตโช) ราชบณฑต

๒. พระราชปรยตมน (เทยบ สรญาโณ), รศ.ดร. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๓. รศ. ดร. ส าเนยง เลอมใส มหาวทยาลยศลปากร

๔. ผศ. ดร. จรพฒน ประพนธวทยา มหาวทยาลยศลปากร

๕. รศ. ดร. จ านง คนธก มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย

๖. พระมหาฉตรชย สฉตตชโย, ดร. มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย

๗. รศ. ดร. ประเทอง ทนรตน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

๘. ผศ. ดร. สมหวง แกวสฟอง มหาวทยาลยเชยงใหม

คณะกรรมการวจารณหนงสอประจ าภาค/สาขา (Book Review)

๑. สาขาวชาพระพทธศาสนา/สาขาวชาพระไตรปฎกศกษา

ศ. (พเศษ) รท. ดร. บรรจบ บรรณรจ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ผศ.ดร. หอมหวล บวระภา มหาวทยาลยขอนแกน

๒. สาขาวชาศาสนาและปรชญา/สาขาวชาศาสนาเปรยบเทยบ

ศ. (พเศษ) อดศกด ทองบญ ราชบณฑต

ผศ.ดร. ณทธร ศรด มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๓. สาขาวชาบาลและสนสกฤต

พระราชปรยตมน (เทยบ สรญาโณ), รศ. ดร. มหาวทยาลย

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

รศ.ดร. เวทย บรรณกรกล มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ผประสานงาน

พระมหายทธนา นรเชฏโฐ, ดร.

พระมหาบญเกด ปญญาปวฑฒ, ดร.

ดร. คงสฤษฎ แพงทรพย

ภาพ/ศลปะ และออกแบบปก

พระมหาศตนนท คมภรเมโธ

จดรปเลม

พระมหายทธนา นรเชฏโฐ, ดร.

พสจนอกษร พระมหายทธนา นรเชฏโฐ, ดร. พระมหาบญเกด ปญญาปวฑฒ, ดร.

พระมหาสขสนต สขวฑฒโน, ดร. ดร. คงสฤษฎ แพงทรพย

พมพท โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

เลขท ๗๙ หมท ๑ ต าบลล าไทร อ าเภอวงนอย จงหวดพระนครศรอยธยา ๑๓๑๗๐

โทรสาร ๐๓๕-๒๔๘-๐๐๐ ตอ ๘๕๕๕

โทร. ๐๓๕-๒๔๘-๐๐๐ ตอ ๘๕๕๕-๕๖, ๐๙๕-๔๙๙-๓๗๒๕, ๐๙๕-๕๐๓-๒๗๖๔, ๐๘๔-๓๘๕-๐๕๓๕

จ านวนทพมพ ๑๐๐๐ เลม

ค ำนยม คณะพทธศำสตร เปนคณะแรกของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ทเปดท าการเรยน

การสอนในระดบอดมศกษา มาตงแตป พ.ศ. ๒๔๙๐ เปนตนมาจนถงปจจบน นบเปนเวลานานถง ๗๒ ปแลว ได

มสวนส าคญในการผลตบณฑตทางพระพทธศาสนาเปนจ านวนมาก ท าใหการศกษาในระดบอดมศกษาของ

มหาวทยาลยสงฆไทยมความเจรญกาวหนาทงในดานปรมาณและคณภาพ และบณฑตทส าเรจการศกษาจาก

คณะพทธศาสตรน ไดเปนก าลงส าคญในการเผยแผพระพทธศาสนาและกจการของคณะสงฆไทยดานอนๆ

ดวยดตลอดมา เชน เจาประคณ สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) เจาอาวาสวดญาณเวศกวน จงหวด

นครปฐม พระเดชพระคณ พระพรหมบณฑต (ประยร ธมมจตโต) อธการบดมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย ศาสตราจารย (พเศษ) จ านงค ทองประเสรฐ ราชบณฑต เปนตน

วำรสำร มจร พทธศำสตรปรทรรศน ฉบบนเปนปท ๓ ฉบบท ๑ หรอฉบบท ๕ แลว จดท าขนเพอ

เผยแพรผลงานวชาการดานพระพทธศาสนาของคณาจารยในคณะพทธศาสตร นสตระดบบณฑตศกษาของ

คณะพทธศาสตร และนกวชาการดานพระพทธศาสนา จากสถาบนอนๆ ทงในและนอกประเทศ ไดมโอกาสน า

ผลงานดานวชาการมาเผยแพรตอสาธารณชน ซงจะท าใหคนในสงคมไทยและตางประเทศมความรความเขาใจ

เกยวกบประเดนทางวชาการดานพระพทธศาสนาทหลากหลายมากยงขน

ในการจดท าวำรสำร มจร พทธศำสตรปรทรรศนครงน ไดรบความรวมมอจากคณะผบรหาร

คณาจารย และเจาหนาทของคณะพทธศาสตรขนเปนอยางด ซงแสดงใหเหนวา คณะพทธศาสตรมความพรอม

ในดานคณะท างานดานวชาการ มศกยภาพในการจดการองคความรตามหลกเกณฑการประกนคณภาพ

การศกษาในระดบอดมศกษา และมความพรอมในท าหนาทเพอบรการดานวชาการแกสงคมประเทศชาต ตาม

พนธกจของคณะพทธศาสตร และมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ในฐานะคณบดคณะพทธศำสตร จงขอชนชมคณะท างานทกรป/ทกทานทมสวนรวม ในการ

ด าเนนงานจดท าวารสารครงน ขอเปนก าลงใจ และอวยพรใหวำรสำร มจร พทธศำสตรปรทรรศนฉบบน

ประสบความส าเรจในการด าเนนงานดวยดตลอดไป

(พระรำชปรยตมน, รศ.ดร.)

คณบดคณะพทธศำสตร

มหำวทยำลยมหำจฬำลงกรณรำชวทยำลย

บทบรรณาธการ วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ฉบบน เปนปท ๓ ฉบบท ๑ นบเปนฉบบท ๕ แลว

ทคณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ไดด าเนนการจดพมพวารสารวชาการ

ทางพระพทธศาสนาออกเผยแพรสสาธารณชน โดยมวตถประสงคส าคญ คอเพอเผยแพรผลงานทาง

วชาการของผบรหาร คณาจารย และนสตระดบบณฑตศกษาของคณะพทธศาสตร และนสตของคณะ

อนๆ ของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ตลอดจนนกวชาการดานพระพทธศาสนาของ

มหาวทยาลย ในวารสารฉบบนประกอบดวย บทความวจย บทความวชาการทเปนสวนหนงของ

วทยานพนธ และบทความวชาการ ดงน

บทความวชาการเรองท ๑ คอเรอง “ทศพธราชธรรมในฐานะเปนเครองมอพฒนาภาวะผน าของสตรดานธรกจ” โดย ดร. สพตรา ชนสวรรณ นกวชาการอสระ และมพระมหาหรรษา ธมมหาโส, รศ.ดร. เปนทปรกษา บทความนมวตถประสงคทส าคญคอ ตองการคนหาค าตอบวา หลกทศพธราชธรรมจะสามารถน ามาเปนเครองมอพฒนาภาวะผน าของสตรทเปนผบรหาร ทงในระดบองคกรและในระดบประเทศในสงคมปจจบนไดหรอไม? ผเขยนไดเสนอบทวเคราะหวา หลกทศพธราชธรรมสามารถน ามาเปนเครองมอพฒนาบทบาทสตรทเปนผน าใหแขงแกรงได แมจะไมไดเปนพระราชากตาม เพราะหลกทศพธราชธรรม หมายถงหลกการปฏบตทผน าหรอบคคลจะใหมหาชนเกดความยนด ความพอใจโดยชอบธรรม บทความวชาการเรองท ๒ คอเรอง “บทบาทความเปนผน าของสตรในการปฏบตธรรม ในสงคมไทย” โดย ดร.ณชดวง วชรสารทรพย นกวชาการอสระ และม ผศ.ดร. แมชกฤษณา รกษาโฉม

เปนทปรกษา บทความเรองนมวตถประสงคทส าคญคอ การศกษาวเคราะหบทบาทในความเปนผน า

ของสตรในการปฏบตธรรมในสงคมไทย ซงผเขยนไดพบวา ในอดตบทบาทของสตรในสงคมไทยยงไม

เทาเทยมกบบรษ แตเมอสงคมไทยไดเปลยนแปลงไป สงคมไดเปดพนทใหสตรไดเขามามบทบาทมาก

ขน สตรไทยในปจจบนกเชนเดยวกนไดรบการยอมรบจากสงคมไทยในหลายดาน โดยเฉพาะบทบาท

ดานการเปนผน าในการปฏบตธรรมและการเผยแผพระพทธศาสนา

บทความวชาการเรองท ๓ คอเรอง “วดค าประมง : ศนยดแลผปวยมะเรงเชงพทธบรณา

การ” โดยพระครพระครพบลกจจารกษ (ทองมาก จนทรเทยะ), ดร. นกวชาการอสระและมพระมหา

สรศกด ปจจนตเสโน, ผศ., ดร. เปนทปรกษา บทความเรองมวตถประสงคส าคญคอตองการวเคราะห

วาวดค าประมง จงหวดสกลนคร สามารถน าหลกการทางพระพทธศาสนามาประยกตใชกบการดแล

รกษาสขภาพของผปวยโรคมะเรงไดเปนอยางไร มการน าเอาวธการทางพระพทธศาสนามาใชรวมกบ

การดแลรกษาสขภาพอยางไร ผเขยนไดแบงพทธวธในการดแลรกษาสขภาพออกเปน ๔ ดาน และแบง

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๘

พทธวธในการดแลรกษาออกไดเปน ๒ สวนใหญๆ คอ ๑) พทธวธในการดแลสขภาพทางกาย ประกอบ

ไปดวย พทธวธในการบรโภคอาหาร และพทธวธในการออกก าลงกาย และ ๒) พทธวธในการดแล

สขภาพทางใจ

บทความเรองท ๔ เปนบทความวจยเรอง “การพฒนาวดใหเปนศนยกลางการวปสสนา กมมฏฐาน” โดยพระครภาวนาวรยานโยค ว.,ดร. และพระครปรยตปญญาธร ดร. อาจารยพเศษวทยาลยสงฆพทธโสธร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย จงหวดฉะเชงเทรา บทความวจยน มวตถประสงค ๒ ประการ คอ ๑) เพอศกษารปแบบการปฏบตวปสสนากมมฏฐานของวดในจงหวดฉะเชงเทรา ๒) เพอวเคราะหใหเหนปจจยพฒนาวดใหเปนศนยกลางในการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน ผวจยไดพบวา รปแบบการปฏบตวปสสนากมมฏฐานในจงหวดฉะเชงเทรา ไมแพรหลายมากนก และรปแบบในการปฏบตไมมความเปนเอกภาพ ขนอยกบหลกการสอนของแตละส านก สวนวดตวอยาง ไดแก วดสวรรณมาตร วดบานซอง และวดปากน าบางคลา มปจจยทเกอหนนแตกตางกน บทความเรองท ๕ เปนบทความวชาการเรอง “ศกษาปฏจจสมปบาทในพทธปรชญาเถรวาทกบแนวคดแบบธรรมชาตนยม” โดยเสถยร ทงทองมะดน นสตหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระไตรปฎกศกษา คณะพทธศาสตร และมพระมหายทธนา นรเชฏโฐ, ดร. เปนอาจารยทปรกษา ผวจยไดวเคราะหวา ปฏจจสมปบาทกบธรรมชาตนยมมความสมพนธอยางสอดคลองกน เพราะปฏจสมปบาทเปนสวนหนงของธรรมชาต ทงปฏจจสมปบาทและธรรมชาตมกฎของการเกดขน ตงอยและดบไปภายใตกฎความเปนธรรมชาต โดยปราศจากการสรางหรอดลบนดาลของเทพเจาองคใดๆ บทความเรองท ๖ เปนบทความททเปนสวนหนงของวทยานพนธ เรอง “การศกษาวเคราะหภยเภรวสตร” โดยพระไพรช พทธสาโร นสตหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระไตรปฎกศกษา และมดร.อธเทพ ผาทา เปนอาจารยทปรกษา ผลการศกษาท าใหทราบวา ภยเภรวสตร เปนพระสตรทมขนาดเลกทกลาวถงเรองของการถามปญหาของชาณสโสณพราหมณกบพระพทธองค โดยพระพทธองคไดทรงอธบายเหตทเปนบอเกดของความกลว และวธการทจะก าจดความกลว คอ สาเหตทกอใหเกดความกลว เมอสมณพราหมณหรอนกบวชผยงไมหมดกเลสเขาไปสปามอย ๑๖ ประการ มความมกาย วาจา และใจไมบรสทธ เปนตน และทรงแสดงเหตทพระสาวกของพระองคไมกลว เพราะเหต ๑๖ ประการตรงขามกน บทความเรองท ๗ เปนบทความททเปนสวนหนงของวทยานพนธ เรอง “การศกษาวเคราะหอชชยสตร” โดยพระอธการผอม อกกว โส นสตหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระไตรปฎกศกษา และมดร.อธเทพ ผาทา เปนอาจารยทปรกษา ผลการศกษาท าใหทราบวา อชชยสตร เปนพระสตรทมขนาดเลกทกลาวถงเรอง (๑) ทฏฐธมมกตถประโยชน คอหลกธรรมทชวยใหบคคลสามารถสรางประโยชนปจจบน ๔ ประการ (๒) อบายมข คอทางแหงความเสอม ๖ อยาง (๓) สมปรายกตถประโยชน คอหลกธรรมทจะสามารถสรางความมนใจใหเกดกบชวตในอนาคต ๔ ประการ

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๙

บทความเรองท ๘ เปนบทความทเปนสวนหนงของวทยานพนธ เรอง “การศกษาวเคราะห

พฤตกรรของภกษหวดอในพระวนยปฎก” โดยพระสมพร ธมมกาโม นสตหลกสตรพทธศาสตร

มหาบณฑต สาขาวชาพระไตรปฎกศกษา และมดร.อธเทพ ผาทา เปนอาจารยทปรกษา ผลการศกษาท า

ใหทราบวา พระภกษทมพฤตกรรมไมดทละเมดตอพระธรรมวนย มปรากฏตงแตสมยพทธกาล ภกษ

เหลานโดยมากจะเปนคนทวายากสอนยาก ไมสนใจตอการอบรมสงสอนของผรหรอผทมศลเปนทรก

และไมละอาย เปนคนทศลรวมกลมกนสรางปญหาอยตลอด นอกจากนนยงพบวา พฤตกรรมของ

ภกษหวดอทงหลายมผลกระทบตอตนเองและสงคม โดยพระพทธองคทรงมพทธวธแกไขปญหาไวตาม

หลกการของพระธรรมวนยอยางถกตองเหมาะสม

บทความเรองท ๙ เปนบทความวชาการ เรอง “ศกษาวเคราะหกรรมและการเกดใหมท

ปรากฏในวมานวตถ” โดยสรรศม สงหสนธ นสตหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระไตร

ปฎกศกษา และมพระมหายทธนา นรเชฏโฐ, ดร. เปนอาจารยทปรกษา บทความเรองนไดพยายาม

วเคราะหหลกกรรมทปรากฏในวมานวตถ คมภรขททกนกาย พระไตรปฎกเลมท ๒๖ ซงพบวา ใน

วมานวตถน ไดประมวลเรองของผไดวมานไว จ านวน ๘๔ เรอง และมหลกพทธธรรมทเปนสามารถใช

เปนแนวทางปฏบตในการด าเนนชวตส าหรบพทธศาสนกชนอยหลายขอ เชน ปฏสนถาร ๒ บญกรยา

วตถ ๓ พระรตนตรย ๓ อรยสจ ๔ อนบพพกถา ๕ วตตบท ๗ เปนตน

บทความเรองท ๑๐ เปนบทความวชาการ เรอง “ศกษาหลกธรรมอนตตาในคมภร

พระไตรปฎก” โดยณฎฐาพรรณ กรรภรมยพชรา นสตหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระ

ไตร ปฎกศกษา และมพระมหายทธนา นรเชฏโฐ, ดร. เปนอาจารยทปรกษา บทความเรองน ม

วตถประสงค ๒ ประการ ไดแก เพอศกษาหลกอนตตาทปรากฏในคมภรพระไตรปฎก และเพอศกษา

หลกอนตตาทสมพนธกบกฎธรรมชาตคอขนธ ๕ ผลการศกษาพบวา หลกอนตตาทปรากฏในคมภร

พระไตรปฎกมปรากฏทงหมด ๓๖๕ หนา และหลกอนตตานเปนไปตามกฎธรรมชาตทเกดขนแหงพระ

ไตรลกษณทมความไมเทยง เปนทกข มความเสอมสลายไปจากเหตปจจยอนเกดจากหลกธรรม

แหงปฏจจสมปบาทแลวนน ยงมหลกธรรมแหงมชฌมาปฏปทาทเปนทางสายกลางใหมนษยไดปฏบต

เปนหนทางแหงการดบทกข

ในฐานะบรรณาธการของวารสาร หวงวา บทความวชาการและบทความวจยในวารสารฉบบน จะเปนประโยชนแกทานผอานทงหลายตามสมควร จงขอเจรญพรอนโมทนาขอบคณเจาของบทความทกทานทไดสงบทความของทานมาเผยแพรในวารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน และคณะท างานของวารสารทกทาน ทรวมกนด าเนนการจดท าดวยความรบผดชอบท าใหวารสารฉบบนออกเผยแพรตอสาธารณชนไดตามระยะเวลาทก าหนด

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๐

พระมหาสรศกด ปจจนตเสโน, ผศ.ดร.

บรรณาธการ

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๑

สารบญ

หนา

ค านยม โดย พระราชปรยตมน, รศ.ดร........................................................................................(๑)

คณะกรรมการกลนกรองบทความ………………………...................................................................(๒)

บทบรรณาธการ โดย พระมหาสรศกด ปจจนตเสโน, ผศ.ดร........................................................(๔)

บทความวชาการ/บทความวจย

ทศพธราชธรรมในฐานะเปนเครองมอพฒนาภาวะผน าของสตรดานธรกจ Development of Women in Business Leadership through Dasa Morality ดร. สพตรา ชนสวรรณ, พระมหาหรรษา ธมมหาโส, รศ.ดร.………………………………………………….……๑ บทบาทการเปนผน าปฏบตธรรมของสตรในสงคมไทย

The Roles of Women’s Leadership in Dhamma Practice in Thai

Society ดร.ณชดวง วชรสารทรพย, ผศ.ดร.แมชกฤษณา รกษาโฉม………………………………………….๑๖

วดค าประมง : ศนยดแลผปวยมะเรงเชงพทธบรณาการ

Wat Kampramong : Care Cancer Patients in The Integrated Buddhist

Perspective พระครพบลกจจารกษ (ทองมาก จนทรเทยะ), ดร.

พระมหาสรศกด ปจจนตเสโน, ผศ., ดร.…………………………………………………………………………………๓๑

การพฒนาวดใหเปนศนยกลางการวปสสนากมมฏฐาน

A Development of the Temples to the Vipassana Meditation

Center พระครภาวนาวรยานโยค ว, พระครปรยตปญญาธร ดร. .……………………………………………๔๙ ศกษาวเคราะหปฏจจสมปบาทกบแนวคดแบบธรรมชาตนยมในพทธปรชญาเถรวาท An Analytical Study of the Dependent Origination and Nationalism in Theravada Buddhist Philosophy ดร. เสฐยร ทงทองมะดน, พระมหายทธนา นรเชฏโฐ, ดร. …………………………………………๖๑ การศกษาวเคราะหภยเภรวสตร An Analytical Study of the Bhayabherava Sutta พระไพรช พทธสาโร (โพธประพาฬทอง), ดร.อธเทพ ผาทา..............................................................๗๙ การศกษาวเคราะหอชชยสตร An Analytical Study of the Ucchaya Sutta พระอธการผอม อกกวโส (ดาวเรรมย), ดร.อธเทพ ผาทา..................................................................๘๗

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๒

สารบญ

หนา

การศกษาวเคราะหพฤตกรรมของภกษหวดอในพระวนยปฏก

An Analytical Study of the Behavior of the Obstinate Buddhist Monks in Vinaya Tipitaka พระสมพร ธมมกาโม (จลเอยด) ดร.อธเทพ ผาทา…………………………………………………………………๙๔ ศกษาวเคราะหกรรมและการเกดใหมทปรากฏในวมานวตถ

An analytical study of Karma and reincarnation that appear in

Vimanvatthu น.ส.สรรศม สงหสนธ, พระมหายทธนา นรเชฏโฐ, ดร. ……………………………………..๑๐๑

ศกษาหลกธรรมอนตตาในคมภรพระไตรปฎก

A Study of Anatta Principle in The Tripitaka

น.ส.ณฎฐาพรรณ กรรภรมยพชรา, พระมหายทธนา นรเชฏโฐ, ดร. ..........................……………………..๑๑๒

ภาคผนวก

คาแนะนาการเตรยมตนฉบบบทความ............................................................. ...............................๑๒๗

แบบฟอรมการสงบทความทางวชาการ/บทความวจย……………………………………………………………๑๓๒

แบบประเมนบทความ....................................................................................................................๑๓๔

ใบสมครสมาชกวารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน.................................................... ..................๑๓๖

ทศพธราชธรรมในฐานะเปนเครองมอพฒนาภาวะผน าของสตรดานธรกจ Development of Women in Business Leadership through the ten Royal Virtues

ดร. สพตรา ชนสวรรณ๑ Dr. Supatra Chansuvan

พระมหาหรรษา ธมมหาโส, รศ.ดร.๒ Assoc. Prof. Dr. Phramaha Hansa Dhammahaso

บทคดยอ บทความนมงเนนทจะตอบค าถามวา หลกทศพธราชธรรมจะสามารถน ามาเปนเครองมอ

พฒนาภาวะผน าของสตรทเปนผบรหาร ทงในระดบองคกรและในระดบประเทศในสงคมปจจบนไดหรอไม? ผลจากการศกษาพบวา ในมมมองทางพระพทธศาสนา หลกทศพธราชธรรมสามารถน ามาเปนเครองมอพฒนาบทบาทสตรทเปนผน าใหแขงแกรงได แมจะไมไดเปนราชาเหมอนบรษเพศ โดยทแทหลกทศพธราชธรรม หมายถงหลกการปฏบตทผน าหรอบคคลจะใหมหาชนเกดความยนด ความพอใจโดยชอบธรรม การทกลมสตรทเปนนกบรหารองคกรหรอทเปนผน าทวไปน าหลกทศพธราชธรรมทง ๑๐ ขอ มาเปนเครองมอพฒนาภาวะผน าของตนใหแขงแกรงเพอสรางภมคมกนและน ามาเปนเครองมอในการบรหารจดการ เพอสรางความเชอมนวา ผน าทเปนสตรกสามารถทจะท าใหกลมคนทอยในองคกรหรอในชมชนสงคมนนๆ เกดความพอใจ และเชอมนวาจะน าพาองคกรและสงคมนนๆ บรรลถงเปาหมายทตงไว ฉะนน ประเดนส าคญในบทความนจงเนนและใหความส าคญไปทคณสมบตดานการปกครองและดานการเปนผน าของสตรกลมธรกจ ค าส าคญ: ทศพธราชธรรม, การพฒนา, ภาวะผน าของสตร

Abstract This article aims to answer the question whether, the ten royal virtues can

develop leadership of women in both the corporate level and the national level? From

the study, it was found that In Buddhism the ten royal virtues can develop the role of

women as a strong leader. Although not a king like a men. The ten royal virtues mean

the method to make the public have happiness. The women are a corporate executive

led the ten royal virtues as a tool to develop for their strong immunity. And as a tool

๑ นกวชาการอสระ, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

Independent Scholar, Graduate School Mahachulalongkornrajavidyalaya University. ๒อาจารยประจ าบณฑตวทยาลย, ผอ านวยการวทยาพทธศาสตรนานาชาต และเลขานการอธการบด

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

Permanent Lecturer in Graduate School, Director of International Buddhist Studies College, and Secretary of Rector of Mahachulalongkornrajavidyalaya University.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๒

for management. To build confidence that, Women leaders are able to make the

people in the organization or in the community have a satisfied and confident that she

can be a leader the organization and society achieve the goals set.

Keywords: The ten royal virtues, development, Leadership of Women

๑. บทน า

ผน ามคณคาและความส าคญอยางยงตอการบรหารจดการองคกรตางๆ เพราะการเปนผน าจะสมพนธกบการตดสนใจ และการกระตนใหผตามตระหนกรและเหนภาพในการท างานวาจะน าองคกรใหเดนไปในทศทางใด ฉะนน เมอผน าเปนต าแหนงทสง การตดสนใจยอมมความเสยงสง อกทงมความรบผดชอบตอความเจรญและความลมเหลวขององคกรทสงเชนเดยวกน ฉะนน เมอผน ามคณคาและความส าคญตอความอยรอดขององคกรในระดบทสง คณธรรมและจรยธรรมทจะน ามาเปนกรอบในการพฒนา หรอสรางภาวะผน าเพอใหเออตอการพฒนาองคกรกยอมมความส าคญในระดบทสงเชนเดยวกน พระพทธศาสนาใหความส าคญกบภาวะของผน าทตงอยในธรรม ซงมความสอดคลองกบหลกทศพธราชธรรม อนเปนคณธรรมของผน า หรอธรรมนกปกครอง๓

ทศพธราชธรรมเปนหลกการส าคญในการพฒนาภาวะผน า และเมอกลาวถงผน านน ไมไดจ ากดวงอยในกลมของผน าทเปนบรษเทานน หากแตยงครอบคลมไปถงสตรดวยเชนกน ในขณะทงานวจยและบทบาทจ านวนมาก มกจะมงเนนไปอธบายถงการพฒนาภาวะผน าของบรษ และไมมงานทางวชาการใดเลยทพยายามจะน าหลกทศพธราชธรรมมาเปนกรอบในการพฒนาภาวะผน าของสตรในยคปจจบน เพราะหากจะวเคราะหหลกฐานเชงประจกษนน จะพบวา สตรทเปนผบรหารองคกร ไมวาจะเปนองคกรทางการเมอง และองคกรภาคเอกชน ประสบกบวกฤตการณดานการบรหาร และเผชญหนากบปญหาตางๆ จ านวนมาก เชน การทจรตคอรปชน การไมซอตรงตอการปฏบตงาน การขาดสนตวฒนธรรมส าหรบเชอมสมานของกลมคนตางๆ ในองคกร การบรหารงานขาดความโปรงใส และการขาดความยตธรรมในการบรหารจดการ๔

ดงนน บทความน จงมงทจะตอบค าถามวา เราจะสามารถน าหลกทศพธราชธรรมมาเปนเครองมอพฒนาภาวะผน าของสตรดานธรกจไดอยางไร? โดยเฉพาะอยางย ง การน าหลกทศพธราชธรรมทง ๑๐ ขอ มาเปนแนวทางในการพฒนาภาวะผน าของสตรใหสามารถน าไปพฒนา

๓พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, พมพครงท ๒๗,

(กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๕๗), หนา ๒๔๐-๒๔๑. ๔ดเพมเตมใน พระมหาหรรษา ธมมหาโส,รศ.ดร. “ทศพธราชธรรม ๑๐ ตวชวดส าหรบผน าองคกร”,

วารสารพทธจกร. ปท ๗๐ ฉบบท ๑ (มกราคม ๒๕๕๙) : ๑.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๓

ตนเอง พฒนาคน และพฒนางาน เพอใหการบรหารจดการธรกจในศตวรรษท ๒๑ ใหประสบความส าเรจ และกลมคนตางๆ ในองคกรสามารถอยรวมกนอยางมความสขตอไป ๒. ความหมายของค าวา “ผน า” และคณสมบตของผน า

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน ไดใหความหมายวา ผน า คอ ผออกหนา ผไปขางหนา ผเรมตนโดยมผอนหรอสงอนตามหรอท าตาม๕ ผน าไปรอบ ผบรหาร ตรงกบค าบาล แปลวา น าไปโดยรอบ น าไปโดยสมบรณ มความหมาย ๓ อยาง คอ (๑) วชชนะ ไดแก เวน หลบหลก หลกเลยง คอหลกเลยงภยอนตราย ความเสอมเสย ทจะเกดแกตนและหนวยงานทรบผดชอบ (๒) สกการะ ไดแก ดแล บรการ คอใหการดแล และชวยเหลอกจการ และบคลากรของหนวยงาน (๓) รกขนะ ไดแก รกษา คมครอง พทกษ คมครอง ๖ ผบรหาร คอ ผทท าใหคนอนท างานตามทตองการ ผน า คอ ผทท าใหคนอนตองการท างานตามทผน าตองการ๗

ผน า คอ บคคลทประสานชวยใหคนทงหลายมารวมกน โดยเปนการอยรวมกนหรอการกระท าการรวมกนเพอไปสจดหมายทดงาม๘ ผน า คอ ผชกพาใหคนอนเคลอนไหวหรอกระท าการในทศทางทผน าก าหนดเปาหมายไว๙ การจะเปนผน าทดได จ าเปนจะตองเปนผมฝมอและคณสมบตอนเหมาะสม ซงคณสมบตเหลานเปนสงทสรางขนใหมได คณสมบตของหวหนางานเปนสงส าคญ อาจกลาวสรปได ๒ ประการ คอ (๑) ตองรงานทรบผดชอบ เชนรจดหมายและนโยบายทงองคการและประเทศรและเปดใจในความรบผดชอบของตน (๒) ตองรวธการบรหารงานและการปกครองบงคบบญชาใหไดผล คอรกระบวนการตางๆ ในการบรหาร และมความสามารถในการวนจฉยสงการทด

ในขณะเดยวกน ผน าควรมลกษณะส าคญในการเรยนรและเขาใจผอน ดงน (๑) มปญญาเหนอบคคลอน (๒) มความรความสนใจรอบดาน (๓) พดและเขยนภาษางายๆ (๔) มจตใจ รางกาย และอารมณสมบรณ (๕) มความคดรเรมอยางสง และตงใจแนวแน อยากเหนความรเรมเกดผล

๕ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒, (กรงเทพมหานคร : บรษทนานมบคพบลเคชน, ๒๕๔๒), หนา ๕๗๘. ๖เส ถ ย ร พ งษ ว ร ร ณ ป ก , ภ า ว ะ ผ น า ข อ ง พ ร ะ พ ท ธ เจ า , [อ อ น ไล น ] , แ ห ล ง ท ม าhttp://www.taladhoon.com. [วนท ๑๑ ธนวาคม ๒๕๕๙]. ๗พระธรรมโกศาจารย, (ประยร ธมมจตโต), พทธวธบรหาร, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๙), หนา ๑๕. ๘พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), ภาวะผน า, พมพครงท ๗, (กรงเทพมหานคร : สขภาพใจ, ๒๕๔๖), หนา ๓. ๙พระธรรมโกศาจารย, (ประยร ธมมจตโต), พทธวธบรหาร, หนา ๒๗.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๔

(Powerful inner drive) (๖) มฝมอทจะใหผใตบงคบบญชาประสานงานกนอยางดทสด (Social skill) (๗) มฝมอทงในทางบรหารและวชาการ (Administrative and technical skill)๑๐

นอกจากน ผน าทจะประสบความส าเรจตองมวสยทศน และเปลยนแปลงวสยทศนไปสความส าเรจ มลกษณะ ๗ ประการ คอ (๑) ท างานเปนทม ไมปฏบตตามล าพง (๒) มงเนนความคดจนตนาการทเปนไปได ไมมงเนนอดมการณจนเกนไป (๓) ใหความส าคญเชงกลยทธและภาพรวม ไมใหความส าคญระดบลางจนเกนไป (๔) สรางองคการใหมชวตจตใจ และหลกหนความเฉอยและความไรชวตจตใจขององคการ (๕) มความสามารถในการสอสารลดความเขาใจผด ความไมราบรนไดอยางนาประหลาดใจ (๖) มความยดหยนและอดทนสง (๗) มความคดใหมและสรางโอกาสในอนาคตอยตลอดเวลา๑๑

กลาวโดยสรป ผน า คอบคคลทมบทบาทในการในการเปนผน า สามารถน าพาหรอชกจง สงการและชน าบคคลในองคกรใหปฏบตงาน จนส าเรจตามวตถประสงคทวางไวไดอยางมประสทธผลและประสทธภาพ ชวยประสานความขดแยงของสมาชกในองคกร ประสานผลประโยชนของมวลชนในระดบตางๆ ดงทพทธองคตรสไวใน อธมมกสตร โดยการเปรยบเทยบฝงโค และโคจาฝงเกยวกบผน า และ ผบรหารตลอดผตามไววา

เหมอนโคหวหนาฝงวายน าไปสฝงตรงกนขาม หากโคหวหนาฝงวายไปตรงฝง โคทงหลายกตรงตามกน และประสบกบความปลอดภยหากโคหวหนาฝงพาวายไปคด โคทงฝงทตดตาม ยอมจะด าเนนไปคด และประสบกบความล าบาก ฉนใด ในหมมนษย กฉนนน บคคลผไดรบการแตงตงให เปนใหญ หรอเปนผน าหากมคณธรรมในการด าเนนชวต หรอในการปกครองแลว ผตามยอมจะเดนตามแบบ ของผน าดวยดและประสบกบความปลอดภยหากวาผน า หรอหวหนาไมประกอบดวยคณธรรมใน การด าเนนชวตหรอในการปกครองแลว ผตามยอมจะด าเนนไปตาม และประสบกบความลาบากเชนกน๑๒

พทธพจนนแสดงถงความส าคญของผน าในการน าประชาชนและประเทศชาตหรอองคกรไปสความชอบธรรมและความไมชอบธรรม ในการอยรวมกน ถาหากผน ามคณธรรมและจรยธรรมกจะน าพาประชาชนและประเทศชาตไปสการด ารงชวตทด มสนตสข ในทางตรงกนขาม ถาหากผน าขาด

๑๐บญชนะ อตถากร, ทฤษฎการเมองและการปกครอง, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพพระจนทร, ๒๕๕๐), หนา ๕-๖. ๑๑B. Nanus, Visionary Leadership. San Francisco: Jossey-Bass, 1992, p 7. อางใน เสนห จยโต, วสยทศนและกลยทธผน ายคใหม, (นนทบร : โรงพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๕๒), หนา ๗.

๑๒อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๗๐/๑๑๕-๑๑๖.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๕

คณธรรมและจรยธรรมแลว ยอมน าพาประชาชนหรอองคกรไปสความวบต ทงน การเปนผน ามความส าคญ และพระพทธศาสนาใหความส าคญกบภาวะของผน าทตงอยในธรรม

๓. ภาวะผน าของสตรกบการบรหารธรกจในโลกสมยใหม

หลงการปฏวตทางปญญาทมการเปลยนแปลงสงคมเกษตรเปนสงคมอตสาหกรรมภายใตอดมการณชายเปนใหญในสงคมตะวนตกตงแตศตวรรษท ๑๖ เปนตนมา ถอเปนยคเปลยนผานสงคมจารตไปสสงคมอตสาหกรรมใหม เปนชวงเวลาของการตอสดนรนเพอปรบตว บนพนฐานการแขงขนชวงชงและเขาถงทรพยากรผมบทบาทในสงคมมกเปนผใชความสามารถควบคมผอนใหกระท าตามความตองการของตนในขณะทสงคมดงเดมถอวาผหญงเปนผสนองตอบทางอารมณของผชาย และถกกดข ขมเหงรงแก ถกเอาเปรยบมาโดยตลอด จงเปนเหตใหตอสเรยกรองการมโอกาสในสงคมจนเกดโศกนาฏกรรมกลายเปนบทเรยนอนล าคาจากการสญเสยพนท แมสงคมมทศนะวาผชายมอทธพลเหนอผหญง แตผหญงกมความสามารถในการแสวงหาความรวมมอเพอใหเกดสนตสข มใชควบคม หรอครอบง าใคร ดงนน ผหญงกาวขนสการเปนผน า จดหมายในการใชความสามารถในทศทางสรางสรรคเพอใหเกดความสามคค ลดความขดแยง ซงเกดจากความรบผดชอบตอสงคมและความเสยสละอนยงใหญบนฐานของครอบครวใหการสนบสนนรวมทงเครอญาต องคกรทางสงคม การไดรบการศกษาประสบการณสภาวะแวดลอมเออตอการกาวขนสบทบาทส าคญจนเกดการยอมรบในสงคม๑๓

โดยเฉพาะในชวงหลายทศวรรษทผานมา มการเปลยนแปลงโครงสรางทางเศรษฐกจและสงคม ท าใหวถชวตเปลยนไป สภาพเหตการณดงกลาวมผลใหสตรตองหารายไดเลยงตนเอง นบเปนจดเรมเขาไปมบทบาทเกยวของกบสงคมภายนอกมากยงขน การไดรบโอกาสทางการศกษาหาความรมากกวาในอดต แสดงใหเหนถงคานยมดงเดมของสตรในการเปนผน าตองดแลบานและงานนอกบานกตองเกงดวย ถงแมวาจะมความแตกตางของบทบาทระหวางกลมสตรในเขตเมองกบสตรอยชนบทอยบางกตาม แตกสงผลใหเจตคตและคานยมของสงคมไทยทมผลตอสตรเปลยนไป๑๔

ในยคปจจบน เมอสตรเรมมการศกษามากขน เรมเรยนรสทธและหนาทของตนเองทมตอสงคม สนใจการเมองการปกครองของประเทศ ความเชอเกาๆ ทวาสตรควรอยแตในบานนนไดถกยกเลกไป สงคมเรมใหการยอมรบวา สตรมคณภาพและบทบาทในการพฒนาประเทศเปนอยางมาก

๑๓วลาสน พพธกล. “ผหญงกบเทคโนโลยขาวสาร,” ในสตรศกษา ๒ ผหญงในประเดนตาง ๆ.

กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๕๕), หนา ๒๒๓ – ๒๒๔. ๑๔เกศร ววฒนปฐพ, “กระบวนการสรางผน าสตรในวฒนธรรมอสาน”, วทยานพนธปรชญาดษฎ

บณฑต, สาขาวชาไทยศกษา (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาสารคาม, ๒๕๕๑), หนา ๙๗.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๖

เพราะการพฒนาประเทศจะบงเกดผลเตมทหากสตรไดรบการพฒนา และมโอกาสไดพฒนาตนเองใหสามารถพงตนเองได ฐานรากของผน ายงตองแขงแกรงมนคงพอทจะรบทกสถานการณได แมหลายคนเขาใจวาหากสตรเปนผน าตองมความเฉลยวฉลาดรอบรสง มประสบการณมากมกจะมอ านาจมากและสามารถเปนผน าผอนได ซงเปนความคดทผดอยางยง เนองจากการเปนผน ามใชแคการเปนผรมาก เกงกวา ฉลาดกวาและมอ านาจมากกวาและใชอ านาจเหลานนเหนอผอนไดนน แทจรงแลวตองแสดงพลงความดงามในเชงสรางสรรคออกมา ดวยบทบาทในการเปนผน าตนเองตองานทรบผดชอบ และตอบคคลอนภาพเพอใหเกดการยอมรบหรอมศรทธาตอตนเองจนพรอมทจะยอมตามใจผน าทกอยางโดยไมตองบงคบฝนใจหรอสรางเงอนไขเพอใหคนอนท าตามดวยอ านาจเทยมทตนสรางขนบทบาทของผน าทดตองเปนบคคลทท าใหองคกรกาวหนาและบรรลผลส าเรจรจกการบรหารงาน บรหารคน และบรหารตนเองอยางลงตว มความเชยวชาญและเปนผสามารถสรางความสมพนธอนดกบใตบงคบบญชาได นอกจากนนมอทธพลสรางแรงจงใจเหนอผอนใหปฏบตตามรวมทงสามารถใชอ านาจทงทางตรงและทางออมเพอน ากลมประกอบกจกรรมใดกจกรรมหนงใหบรรลเปาหมายขององคกรดวย

การเปดพนทใหมของสตรเปนการกาวออกจากบานสพนทสงคมภายนอกในปจจบนเรมเขามามบทบาทเปนผน าในการบรหารจดการองคกรธรกจสมยใหม เหตผลส าคญเกดจากการทสงคมเปดพนทใหสตรไดมบทบาทในการเขาไปท างาน และรวมตดสนใจในการพฒนาองคกรตางๆ เพอสงขน อนเนองมาจากพนฐานทางการศกษาทด รวมไปถงความมงมนในการทจะพฒนาธรกจ และการบรการทขยายตวเพมสงขน ในขณะเดยวกน สตรจ านวนมากทไดรบโอกาสในการบรหารไดพสจนใหสงคมเหนวาตนเองมความสามารถไมแตกตางจากผชาย การไดท างานแบบเดยวกบผชายถอวาเปนคนเกง และตองการใหสงคมยอมรบในรปแบบของการบรหารจดการธรกจ

เมอกลาวโดยภาพรวม แมวาสตรในยคปจจบนจะมเรมมศกยภาพและมบทบาทในการพฒนาองคกรธรกจภาคเอกชน แตเมอประเมนจากบรบท และสถานการณในการบรหารจดการองคกรทางการเมอง และภาคธรกจแลว พบวา ประสบกบปญหาในหลายดานดวยกน ไมวาจะเปนการเรองความโปรงใส ความไมยตธรรม พฤตกรรมทไมเหมาะสม การขาดสนตวฒนธรรม การมงประโยชนสวนตนมากจนเกนไปจนหลงลมความอยรอดของสงคมในภาพรวม และการขาดวฒภาวะทางอารมณ

จากเหตผลดงกลาว บทความน จงประสงคจะน าหลกทศพธราชธรรม ซงเปนหลกการในการพฒนาผน า มาพฒนาและสงเสรมภาวะผน าของสตรดานธรกจ อนจะสงผลตอการพฒนาพฤตกรรม จตใจ และปญญาใหมความมนคง และมภมตานทานในการท างานเพมสงขน อนสงผลตอประสทธภาพและประสทธผลในการท างานตอไป

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๗

๔. ความหมายของทศพธราชธรรม ๑๐ ประการ

การทจะน าหลกทศพธราชธรรมไปพฒนาภาวะผน าของสตรดานธรกจใหมประสทธผลนน จ าเปนอยางยงทจะตองศกษาและน าเสนอทศพธราชธรรมทง ๑๐ ขอ อยางรอบดาน ค าวา “ทศพธราชธรรม” มไดมนยทสะทอนถง ธรรมของพระราชา หรอ กจวตรทพระเจาแผนดนควรประพฤต เทานน หากวเคราะหถงแกนและแกนของค าวา “ราชา” มความหมายทสะทอนถงค าวา “พอใจ” อนหมายถงการด าเนนการ หรอตดสนใจท าสงใดสงหนงแลว ท าใหผรบบรการ หรอเกยวของเกดความพงพอใจจากตวผน า ดวยเหตน หลกการทจะท าใหเกดความพงพอใจจงม ๑๐ ประการ ดงตอไปน

๑) ทาน (การให) คอ สละทรพยสงของบ ารงเลยง ชวยเหลอประชาราษฎรและบ าเพญ สาธารณประโยชน

๒) ศล (ความประพฤตดงาม) คอ ส ารวมกายและวจทวาร ประกอบแตการสจรตรกษากตตคณ ใหควรเปนตวอยาง และเปนทเคารพนบถอของประชาราษฎร

๓) ปรจจาคะ (การบรจาค) คอ เสยสละความสขส าราญ ตลอดจนชว ตของตนเพอประโยชน สขของประชาชน และความสงบเรยบรอยของบานเมอง

๔) อาชชวะ (ความซอตรง) คอ ซอตรงทรงสตย ไรมารยา ปฏบตภารกจโดยสจรต มความจรงใจ ไมหลอกลวงประชาชน

๕) มททวะ (ความออนโยน) คอ มอธยาศย ไมเยอหยงหยาบคายกระดางถอองคมความงาม สงาเกดแตทวงทกรยาสภาพนมนวล ละมนละไม ใหไดความรกภกด

๖) ตปะ (ความทรงเดช) คอ แผดเผากเลสตณหา มใหเขามาครอบง าย ายจตระงบยบยงขมใจ ได มความเปนอยสม าเสมอ หรออยางสามญ มงมนแตจะบาเพญเพยร

๗) อกโกธะ (ความไมโกรธ) คอ ไมกรวกราด ลอ านาจความโกรธ จนเปนเหตใหวนจฉยความ และกระท ากรรมตางๆ ผดพลาดเสยธรรม มเมตตาประจ าใจ

๘) อวหงสา (ความไมเบยดเบยน) คอ ไมบบคนกดข เชน เกบภาษขดรดหรอเกณฑแรงงาน เกนขนาด ไมหลงระเรงอ านาจ ขาดความกรณา หาเหตเบยดเบยนลงโทษอาชญาแกประชาราษฎรผใด เพราะอาศยความอาฆาตเกลยดชง

๙) ขนต (ความอดทน) คอ อดทนตองานทตรากตร า ถงจะล าบากกายเหนอยหนาย เพยงไร กไมทอถอย ถงจะถกยวถกหยนดวยค าเสยดสถากถางอยางใด กไมหมดก าลงใจไมยอมละทง กรณยทบ าเพญโดยชอบธรรม

๑๐) อวโรธนะ (ความไมคลาดธรรม) คอ วางองคเปนหลกหนกแนนในธรรมคงทไมมความ เอนเอยงหวนไหวเพราะถอยค าทดราย ลาภสกการะ อารมณทนาปรารถนาหรอไมนาปรารถนาใดๆ

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๘

สตมนในธรรม ทงสวนยตธรรม คอ ความเทยงธรรม นตธรรม คอ ระเบยบแบบแผน หลกการปกครอง ตลอดจนขนบธรรมเนยมประเพณอนดงาม๑๕

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) ไดยนยนในประเดนนวา แมทศพธราชธรรมจะมชอเรยก “ธรรมส าหรบพระราชา” แตประชาชนพสกนกรทงหลายกสามารถน ามาประพฤตปฏบตได หากพจารณาดวยดแลวจะเหนวาไมใชเปนธรรมส าหรบผปกครองสงสด คอเฉพาะพระราชาหรอพระมหากษตรยเทานน แตเปนธรรมะส าหรบผท าหนาทปกครองทวๆ ไปตงแต ระดบชาตตลอดลงมาจนถงระดบประชาชนในชาตทวไป จะแตกตางกนกตรงทเขตแหงความรบผดชอบในการปกครอง ซงกคงมากนอยแตกตางกนไปตามฐานะของบคคลนนๆ ทงนเพราะความผาสกของคนทอย รวมกนเปนหมเปนคณะนบแตครอบครวไปจนถงประเทศชาตนนขนอยกบผน าหรอผปกครองเปนส าคญ๑๖

จะเหนไดวา หลกทศพธราชธรรมไมใชเปนธรรมะเฉพาะพระราชาเทานน ถาหากผน าบรหารจดการองคกรโดยธรรม คอน าหลกทศพธราชธรรม ทง ๑๐ อยาง ดงทกลาวมาแลวเปนเครองมอในการบรหารจดการ ยอมน าไปสการสรางความเชอมนไดวา ผน ายอมสามารถทจะท าใหบคคลหรอกลมคนอนๆ เกดความพอใจแกผตามหรอกลมคนตางๆ ทอาศยอยรวมกนในองคกร ชมชนหรอสงคม๑๗ ดงนน หลกการนสามารถน าไปพฒนาภาวะผน าของสตรในการบรหารจดการองคกรทางธรกจใหมประสทธภาพและประสทธผลเพมมากยงขน ดงจะน าเสนอโดยละเอยดในขอถดไป

๕. ทศพธราชธรรมในฐานะเปนเครองมอพฒนาภาวะผน าสตรดานธรกจ

เมอศกษาวเคราะหหลกการทศพธราชธรรมทง ๑๐ ขอในเบองตนแลว หลกการดงกลาวสามารถน ามาพฒนาภาวะผน าของสตรในดานธรกจใหสอดรบกบโลกสมยใหม ทงน ผเขยนจะศกษาภาวะผน าของสตรทท างานดานธรกจ จ านวน ๓ ทาน ประกอบดวย นางอมรา พวงชมพ นางศลมาศ สทธสมพทธ คณหญงกลยา โสภณพานช เพอน ามาเปนกรณศกษาและประกอบการน าเสนอในบทความชนน ดงตอไปน

๑๕พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๒๔๐-

๒๔๑. ๑๖พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), ภาวะผน า, หนา ๔. ๑๗พระมหาหรรษา ธมมหาโส,รศ.ดร. “ทศพธราชธรรม ๑๐ ตวชวดส าหรบผน าองคกร”, วารสารพทธ

จกร. ปท ๗๐ ฉบบท ๑ (มกราคม ๒๕๕๙) :๔๒.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๙

(๑) รจกให ทาน การใหในทนหมายถงใหวตถภายนอกเปนสงของตาง ๆ โดยตองมผรบ โดยตรง จงจะเปนการใหทเรยกวา ทาน ซงใหแลวมผลเปนความผกพน เปนการสรางสรรคความ สงบสขการทน าองคกรหรอผปกครองจะสรางการยอมรบแกบคคลอนๆ เพอการใหบรการเปนไปไดอยางมประสทธภาพ และประสทธผลทดนนสงแรกทผน าจะตองท า คอการสรางความเชอมน ซงความเชอมนจะน าไปสความสมพนธทดระหวางผน าและผตาม จนท าใหเกดความกลาในการทจะแสดงศกยภาพของตวเองออกมาโดยไมหวาดเกรงอ านาจของผน า ค าถามคอ อะไรเปนตวเบองตนของความเชอมน ค าตอบคอ การให ดวยเหตน กฎขอแรกของการเปนผน า คอผน าทดจะตองรจกการให

ดงกรณตวอยางของผน าสตรในองคกรภาคธรกจทเสยสละน าผลก าไรทไดจากการท าธรกจไปชวยพฒนาและท ากจกรรม เสอแตงโมสมานฉนททจงหวดนราธวาส ซงเปนพนทอนตรายในภาคใตทามกลางสถานการณความรนแรงทเกดขนในพนทสามจงหวดชายแดนภาคใตอยางตอเนอง ไมเพยงสงผลใหประชาชนทวไปตองอยอยางหวาดผวาตอเหตการณทไมอาจจะคาดเดาไดเทานน หากแตยงท าใหความรสกของผคนภายนอกตระหนกไดถงอนตรายจนแทบไมมใครอยากเขามาในพนทจงหวดนราธวาสนเลย แตกลบมนกธรกจหญงคนหนงเดนทางเขาออกมาพบปะกบชาวบานและกลมผหญง พรอมเสยงทกทายอยางอารมณดแทบทกวน คอ คณอรมา พวงชมภ กรรมการผจดการบรษทสยามแฮนด จ ากด ผผลตและจดจ าหนายเสอดงยหอ “แตงโม” เธอกลาววา การลงทนท าสงใดกตามของนกธรกจสวนใหญมกจะมองในเรองผลประโยชนและก าไรเปนหลก แตส าหรบเธอในฐานะกรรมการผจดการสยามแฮนดกลบบอกวา การท าเสอแตงโมสมานฉนททบานบอเกาะ ต าบลสากอ อ าเภอสไหงปาด จงหวดนราธวาส ดวยการจดโครงการแตงโมสมานฉนทโดยน าแตงโมไรสารพษททหารไดเขามาสอนชาวบานในพนทอ าเภอสไหงปาด ปลกแลวน าไปจ าหนายทโรงงานผลตเสอ ในจงหวดนครปฐมใหกบประชาชนทวๆ ไป และการชวยเหลอในการจดท าโครงการพฒนาอาชพสตรบานบอเกาะ คอการสงชนสวนของเสอสมานฉนทฉลองสรราชครบ ๖๐ ใหชาวบานเยบอยางเดยว แลวใหน าเงนทไดจากการจ าหนายเสอดงกลาวนไปบ ารงมสยด เธอกลาววา การท าทงสองโครงการนไมใชเรองก าไร มนเปนเรองของสนตภาพ ความสข ความสงบทเกดบนแผนดนไทย และเปนเรองของความรกทอยากจะใหผคนสอสารถงกนมากกวาและเหนอสงอนใดคอความสขทไดท า ไมไดสนเปลองอะไร ไมเปนไรคะ ยงใหยงไดรบ ๑๘

จะเหนไดวาบทบาทภาวะผน าของนางอรมา พวงชมภ เปนการบ าเพญประโยชนโดยธรรม และสามารถปกครองบคลากรในองคกรของตนไดอยางเขมแขง ยอมสอดคลองกบหลกทศพธ

๑๘กงออ เลาฮง, ศนยขาวอศรา สมาคมนกขาวนกหนงสอพมพแหงประเทศไทยแตงโม สมานฉนท

ความสขอยทการไดท า, [ออนไลน] แหลงทมา: http://prachatai.com, [๒๘ พฤศจกายน ๒๕๕๙].

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๐

ราชขอแรกคอทาน การให ซงแสดงใหเหนวา การใหในกรณน เปนการความรในดานอาชพหรอธรรมทาน

๒) รจกควบคมพฤตกรรม (ศล) แปลวาปกต ภาวะปกตไมมอะไรวนวาย หมายถงการส ารวมพฤตกรรมทางกาย๑๙ และการระมดระวง การใชค าพดตอสาธารณะ เพราะพฤตกรรมทางกายและทางวาจา จะมผลตอการเปนแบบอยางในการน าตอกลมคนตางๆ ในชมชนและในสงคม ค าวา ศล ของผน าจะเปนการสะทอนแงมมของตวผน าเอง ศล จงเปนหลกปฏบตทสามารถยนยนคณคาของตวผน าเองวา มคณลกษณะทท าใหสงคมไดรบความไววางใจได ในทางตรงกนขามถาไมมศลกจะท าใหตว ผน านนประพฤตทจรตคอรรปชนได

๓) รจกเสยสละ ปรจจาคะ คอการบรจาค เปนการให แตเปนการใหภายในทางจตใจ ไมตองมผรบกได จงแตกตางจากทาน เปนการบรจาคสงทไมควรมอยในตน อะไรทไมควรมอยในตนบรจาคออกไป เปนการบรจาคทเรยกวา สละสงทไมตองมผรบ ไมซ ากบค าวาทาน

อกนยหนง การจะเปนผน าหรอผปกครองทสมบรณนน ตองรการรจกเสยสละความสขส าราญหรอผลประโยชนของตน โดยทผน าทแทจรงยอมเสยสละไดแมกระทงชวต ตามหลกพระพทธศาสนาทวา จงสละทรพยเพอรกษาอวยวะ จงสละอวยวะเพอรกษาชวต และจงสละชวตเพอรกษาธรรม๒๐ซงด ารงตนใหเหมาะสมกบความเปนธรรมราชานน จ าเปนอยางยงทจะตองเสยความสขและผลประโยชนสวนตวเพอประโยชนแกมหาชน ดงทปฐมบรมราชาในพระบาทพระเจาอยหวฯ รชกาลท ๙ ทรงตรสวาเราจะครองแผนดนโดยธรรม เพอประโยชนสขแหงหมาชนชาวสยาม

๔) รจกซอตรง อาชชวะ ความเปดเผย ไมเกดโทษเกดภย ไมเกดอนตรายใด ๆ เปนทไวใจ ได ซอตรงตงแตตนเอง คอความเปนมนษยของตนเอง และซอตรงตอผ อนซงเกยวของโดยสรปคอความ ซอตรงตอหนาททจะตองท าหนาทใหถกตอง ใหซอตรง ใหเพยงพอ ใหเหมาะสมกบความเปนมนษย ความซอตรงในบรบทน หมายถง ความซอตรงตอธรรม ๒๑ มไดหมายถงความซอตรงตอคน ซงลกษณะซอตรงนนเหมอนกบกระสวยของการทอผาดวยหก เมอใดกตามทคนทอผาดนกระสวยเขาในหกแลวตวกระสวยวงตรงไปอกดานของหกโดยไมตดกบดานใดดานหนงของตวผา ลกษณะเชนนเรยกวา ซอตรง๒๒

๑๙พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๒๔๐. ๒๐ข.ชา. (ไทย) ๒๘/๔๗๐/๑๗๗. ๒๑อง.ปญจก. (ไทย) ๒๒/๑๓๓/๑๖๘. ๒๒พระมหาหรรษา ธมมหาโส, รศ.ดร. “ทศพธราชธรรม ๑๐ ตวชวดส าหรบผน าองคกร”, วารสาร

พทธจกร. ปท ๗๐ ฉบบท ๑ (มกราคม ๒๕๕๙) :๑๖.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๑

ดงกรณของผน าสตรในองคกร คอ นางศลมาศ สทธสมพทน ประธานกรรมการ บรษท ยไนเตดฟดส จ ากด (มหาชน) ผผลตและจดจ าหนายเวเฟอร ตราเซยงไฮ กลาววามความยนดเปนอยางยงทผบรโภคใหความไววางใจ บรษทไดวางแผนขยายฐานลกคากลมคนรนใหมอาย ๑๕-๒๐ ป ตอเนองเปนปท ๒ เนองจากบรษทมสนคาทท าตลาดมานาน การบรหารงานภายในองคกร ซอตรงโปรงใส๒๓

จะเหนไดวา การบรหารงานของนางศลมาศ สทธสมพทน เปนไปอยางซอตรง จงท าใหสามารถขยายฐานลกคา ออกไปไดอยางกวางขวาง และเปนทไววางใจของผบรโภค และเกดปญหาภายในองคกร ในทางตรงกนขาม ถาผน าในองคกรบรหารงานแบบไมซอตรง ยอมเปนสาเหตของการน ามาซงปญหาความขดแยงระหวางครอบครว

กรณของคณหญงกลยา โสภณพานช ไดรวมกนด าเนนกจกรรมของธนาคารกรงเทพอยางซอตรงจงท าใหธนาคารกรงเทพไดรบความไววางใจจากคนทงประเทศและพฒนามาจากรนสรน๒๔

จากกรณทยกตวอยางมาแลว จะเหนไดวา ความซอตรงเปนฐานส าคญของการทจะน าไปสความไววางใจแกบคคลทวไปทมาเกยวของและสมพนธกบผน า หรอผปกครองและเมอเกดความไววางใจแลวกสงตอความสมพนธ ทแนนแฟนมากขนระหวางผกบกลมคนในตางๆ ในสงคมในทางตรงกนขามเมอผน าหรอผบรหารองคไมซอตรงแลวยอมเปนสาเหตของการแตกแยกในระหวางครอบครวและท าใหขาดความเชอมนตอสงคมอกดวย

๕) รจกออนโยน มททวะ หมายถงผน าตองมความออนโยน ความออนโยนภายนอกคอออนโยนตอบคคลซงเขา มาเกยวของดวย เปนการสรางสรรคซงความรก ความสามคค ไมถอตว มความสงาความในกรยามารยาทในการด ารงต าแหนงของตนในภาวะความเปนผน า คณลกษณะของความออนโยน เปนประเดนทความส าคญอยางยงตอการปรบทาทของผน า ทเกยวกบความออนโยนภายในคอ ความออนโยนของจตใจ จตทอบรมไวดแลวมความถกตองเหมาะสมออนโยน พรอมทจะใชท าหนาททกอยางทกประการจนส าเรจประโยชน กลาวคอ เพอสรางการยอมรบและชกน ากลมตางๆ ไปสเปาหมายไดอยางมนคง อนงความออนโยนของผน านสามารถเปนเครองในการเชอมสมานฉนทไดเปนอยางด

๒๓ผ จ ด ก า ร ร า ย ว น , เ ซ ย ง ไฮ ท ม ๘ ๐ ล า น ส ล ด ภ าพ แ ก , [อ อ น ไล น ] , แ ห ล งท ม า :

www.manager.co.th/Daily/View News, [๒๘ พฤศจกายน ๒๕๕๙]. ๒๔น ต ย ส ารผ จ ด ก า ร , โส ภ ณ พ น ช ท ๓ ใน แ บ งก ก ร ง เท พ [อ อน ไล น ] , แ ห ล งท ม า :

http://info.gotomanager.com. [๒๘ พฤศจกายน ๒๕๕๙].

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๒

๖) รจกยบย งช งใจ ตปะ โดยปกตหมายถงวรยะ ความพากเพยร ความบากบนความกาวหนา ความไมถอยหลง อกนยหนงการรจกยบยงชงใจหมายถงผน าจ าเปนตองฝกฝนพฒนาจตใจใหสามารถทนตอกเลสหรอสงยวยวนทเขามากระทบจตใจขมใจมใหความอยากได (ตณหา) ความอยากใหญ (มานะ) และจตทคบแคบ (ทฏฐ) เขามาครอบครองจตใจ และมงมนตงใจในการด าเนนกจกรรมททรงคณคาแกบคคลอนในชมชนและสงคม

กลาวโดยสรปผน าหรอผปกครองจงตองมความยบยงชงใจในขณะทอารมณของความอยากเขามาครอบง าตวเอง ผน าตองอยเหนอพลงอามสสนจางหรอลาภสกการะ หากจตใจขาดภมคมกนทดคอความยบยงชงใจแลว เปนการงายทจะคลอยตามแรงผลกดกฝายต าทมายวย ดวยเหตนผน ามคณสมบตเผาผลาญกเลสและความชวทงปวง ในทนจะระบไปยงอทธบาท ๔ กได

๗) รจกระงบความโกรธ อกโกธะ ไมโกรธหรอไมก าเรบ ไมมความก าเรบภายใน คอ กลมอยในใจ ไมมความก าเรบภายนอกอนจะท าใหประทษรายคนอน ซงหมายถงผน าไมควรท า อาการเกรยวกราดและตกอยภายใตอทธพลความโกรธ ซงผลตามจะท าใหเกดวนจฉยความหรอการตดสนใจด าเนนการสงใดสงหนงผดพลาดและสญเสยความเปนธรรม ดวยเหตนพระพทธเจาจงตรสเตอนวา “บคคลฆาความโกรธเสยไดยอมอยเปนสข” (โกธ ฆตวา สข เสต) ๒๕ จะเหนไดวา การย าเตอนใหผน าระงบความโกรธหมายถงการเปดโอกาสใหผน าเรมตนทจะรกคนอนมากยงขน เพราะในความเปนจรงแลว การรกคนอนมคณคาทงสองดาน กลาวคอเมอผน ามความรกตอผตาม ผตามกยอมรกในความทผน ามความเมตตา เปนการยดเหนยวน าใจซงกนและกน

๘) รจกไมเบยดเบยน อวหงสา คอไมมการกระท าอนเบยดเบยนอนกระทบกระทงตนเองหรอผอน การเบยดเบยนตนเอง หมายถง การไมบบคนกดข เชนเกบภาษหรอขดรดแรงงานจนเกนขนาด ขาดความเมตตา หาเหตเบยดเบยนลงโทษอาชญาแกประชาราษฎร ค าวา การเบยดเบยน ในบรบทน อาจจะมนยทเกดจากตวผน าเขาไปเบยดเบยดโดยตรง และเปดโอกาสใหกลมคนทใกลชดใชอ านาจหนาทเขาไปเบยดเบยนคนอนโดยมชอบ โดยเฉพาะอยางยง การด าเนนนโยบายสาธารณะ ของผน า หรอผปกครองทขาดความรอบคอบ และการขาดปองกนไมใหเกดการทจรตอยางครบวงจร

๙) รจกอดทน ขนต คอรอได คอยได ค านบางครงกแปลวา ความสมควร เพราะอดทนไดคอยได ก สมควรแกความเปนผทจะท าอะไรไดส าเรจ ถาไมอดทน รอไมได คอยไมได กเปนบาตลอดเวลา ยงเปนผน ายงตองอดทนมาก อยาเขาใจวาจะตองเอาความอดทนหรอการจ าตองอดทนนนไปไวแกฝายผนอย ผน าหรอเปนผใหญกยงตองอดทนตอความโงของผนอย เพราะผนอยมกจะเปนคนโง ท าใหเกดปญหาขน ความอดทนจงเปนเรองของฝายผใหญ ไมใชฝายผนอย ยงมผอยในบงคบ

๒๕ ส .ส. (ไทย) ๑๕/๕๗/๖๔.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๓

บญชามากเทาไรยงจะตองมความอดทนมากขนเทานน มฉะนนจะ ไมประสบความส าเรจดงนน ความอดทนเปนคณสมบตทส าคญอกประการหนงของผน า ในทางพระพทธศาสนาถอวา ความอดทน เปนธรรมทท าใหผน าเกดความงาม สงทส าคญของผน าคอความนงการอดทนเพอทจะรอจงหวะเพอวเคราะหเหตผล ตน ประมาณ กาล ชมชน และบคคลตางๆ ทเขามาแวดลอมจะเหนในขณะทผน าก าลงเผชญหนากบแรงเสยดทานอยางตอเนองและรนแรงนน คณสมบตทส าคญทจะกอใหเกดชยชนะ หรอความแพ คอความอดทน

กลาวโดยสรป ประเดนส าคญเกยวกบความอดทนของผน านน หมายถง การอดทนตอวกฤตการณตางๆ ทผานเขามาพสจนใจของผน า ความอดทนท าใหเกดความงดงามและนงสงบมากยงขน เพราะจตใจทนงเปนตวแปรส าคญทใหผน าไดใชเวลาในการคด ตรกตรองทางเลอกตางๆ กอนทจะตดสนใจด าเนนการอยางใดอยางหนง เพอจะขามพนอปสรรค และปญหา จนสามารถน าองคกรชมชน และสงคมไปสเสนชยได

๑๐) รจกหนกแนน อวโรธนะ หมายถงการวางใจใหหนกแนนในธรรม๒๖คนทไมมความเอนเอยงหวนไหว เพราะถอยค าทดราย ลาภสกการะ หรออฏฐารมณ อนฏฐารมณใดๆ ตงมนอยในความเทยงธรรม ยตธรรมตามแบบแผนการปกครอง ตลอดจน ประเพณอนดงาม ไมประพฤตใหคลาดเคลอนวบตไป หลกการของการเปนผน าในขอน ถอไดวาเปนหลกการสงสด ส าหรบบคคลทไดรบการแตงตง และจ าเปนทผน าจะตองยดถอหลกการอนนไวใหมนคง

จะเหนไดวา ทศพธราชธรรมในฐานะเปนเครองมอในการพฒนาภาวะผน าสตรดานธรกจทง ๑๐ ขอน จงเนนและใหความส าคญไปทคณสมบตดานการปกครอง และดานการเปนผน าทการใชอ านาจดวยความหนกแนนและแฝงไปดวยคณธรรม ความเทยงธรรม และพรอมทยนความยตธรรมใหเกดขนแกกลมคน ทอาศยอยในองคกร หากสตรผน าสามารถด ารงตนอยบนฐานของหลกการทง ๑๐ ขอนแลวเชอมนวาจะท าใหเกดความสมพนธของสงคมทอาศยอยรวมกนไดรบการพฒนาใหเปนไปในเชงบวกและท าใหสงคมมภมคมกนมากยงขน

๖. สรป บทความน มงเนนทจะตอบค าถามในเบองตนวา หลกทศพธราชธรรมจะสามารถน ามาเปนเครองมอพฒนาภาวะผน าของสตรทเปนผบรหารทงในระดบองคกรและในระดบประเทศ ในสงคมปจจบนไดหรอไม? ผลจากการศกษาพบวา ในมมมองทางพระพทธศาสนา หลกทศพธราชธรรม สามารถน ามาพฒนาบทบาทสตรทเปนผน าใหแขงแกรงได แมจะไมไดเปนราชาเหมอนบรษเพศ โดยทแทหลกทศพธราชธรรมหมายถงหลกการปฏบตทผน าหรอบคคลทจะใหมหาชนเกดความยนดพอใจ

๒๖ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๑๔๑.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๔

โดยชอบธรรมซงม ๑๐ ประการ โดยสามารถแยกออก ๑๐ ประการออกเปน ๓ กลมใหญ คอ (๑) รจกให (ทาน) รจกควบคมพฤตกรรมตวเอง (ศล) (๒) รจกเสยสละ (ปรจาคะ) รจกซอตรง (อาชชวะ) รจกออนนอม (มททวะ) รจกยบยงชงใจ (ตปะ) และ ๓ รจกระงบโกรธ (อกโกธะ) รจกการไมเบยดเบยน (อวหงสา) รจกอดทน (ขนต) รจกหนกแนน (อวโรธนะ)

วกฤตการทเกดขนตอบทบาทของสตรทเปนผน าทงในองคกรทงในระดบประเทศในสงคมปจจบนน ถอไดวา มความทาทายตอจตวญญาณของบคคลหรอกลมบคคลทไดขนานนามวา เปนผน าหรอผปกครอง บคคลเหลานมบทบาทส าคญตอการเสรมสรางชมชนหรอสงคมใหเกดความสนตสข ทงในแงของการบงคบใชกฎเกณฑและกตกาเพอมใหคนกลมในองคกรเอารดเอาเปรยบ และท ารายซงกนและกน รวมการใชวสยทศนเพอทจะน าองคไปสความเจรญรงเรองโดยการชกน ากลมคนตางๆ เขามารวมพฒนาองคกรใหเกดความเปนเอกภาพ ดวยเหตผลดงกลาว กลมสตรทเปนนกบรหารหรอทเปนผน าทวไปควรน าหลกทศพธราชธรรมทง ๑๐ ขอ มาเปนเครองมอพฒนาภาวะของตนใหแขงแกรงเพอสรางภมคมกนและน ามาเปนเครองมอในการบรหารจดการ เพอสรางความเชอมนวา ผน าทเปนสตรกสามารถทจะท าใหกลมคนทอยในองคกรหรอในชมชนสงคมนนๆ เกดความพอใจ และเชอมนวาจะน าพาองคกรและสงคมนนๆ บรรลถงเปาหมายทตงไวโดยสวสดภาพ

เอกสารอางอง

ก. ภาษาไทย เกศร ววฒนปฐพ.“กระบวนการสรางผน าสตรในวฒนธรรมอสาน”.วทยานพนธปรชญาดษฎบณฑต,

สาขาวชาไทยศกษา. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาสารคาม, ๒๕๕๑.

นพวรรณ สโขจย. ๕๐ สดยอดผน าหญงของโลก.กรงเทพมหานคร: ไทยควอลตบคส (๒๐๐๖),

๒๕๕๔. บญชนะ อตถากร. ทฤษฎการเมองและการปกครอง. กรงเทพมหานคร : โรงพมพพระจนทร, ๒๕๕๐. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. พมพครงท ๒๗. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๗. พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต). ภาวะผน า. พมพครงท ๗. กรงเทพมหานคร : สขภาพใจ, ๒๕๔๖. พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต). พทธวธบรหาร. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลง กรณราชวทยาลย, ๒๕๔๙. พระมหาหรรษา ธมมหาโส, รศ.ดร. “ทศพธราชธรรม ๑๐ ตวชวดส าหรบผน าองคกร”, วารสารพทธ

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๕

จกร. ปท ๗๐ ฉบบท ๑ (มกราคม ๒๕๕๙) :๔๒. ฟารดา บนลาเตะ. “บทบาทสตรในการสรางทนทางสงคมและความยากจนในชมชนผมรายไดนอย : กรณศกษาชมชนเจรญชยนมตใหม ชมชนคลองล านน และชมชนเพชรคลองจน กรงเทพมหานคร”,วทยานพนธสถาปตยกรรมศาสตรและผงเมองมหาบณฑต. มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๕๒. มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙. ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒, กรงเทพมหานคร : บรษท

นานมบคพบลเคชน, ๒๕๔๒. วลาสน พพธกล. “ผหญงกบเทคโนโลยขาวสาร”, ในสตรศกษา ๒ ผหญงในประเดนตางๆ. กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๕๕.

ข. ภาษาองกฤษ B. Nanus, Visionary Leadership. San Francisco: Jossey-Bass, 1992.

ค. เอกสารอเลคทรอนกส กมลชนก ทฆะกล. ศกมรดก น าพรกเผาแมประนอม. [ออนไลน], แหลงทมา: http://www. komchadluek.net/news/detail. [๒๘ พฤศจกายน ๒๕๕๙]. กงออ เลาฮง. ศนยขาวอศรา สมาคมนกขาวนกหนงสอพมพแหงประเทศไทยแตงโม สมานฉนท

ความสขอยทการไดท า. [ออนไลน], แหลงทมา: http://prachatai.com. [๒๘ พฤศจกายน ๒๕๕๙]. ชาญชย คมปญญา. สถานการณโลก. [ออนไลน], แหลงทมา: www.the trent online.com

https://money hub.in.th. [๒ ธนวาคม ๒๕๕๙]. ผจดการรายวน. เซยงไฮ ทม ๘๐ ลานสลดภาพแก. [ออนไลน], แหลงทมา: www.manager.co.th

[๒๘ พฤศจกายน ๒๕๕๙]. เสถยรพงษ วรรณปก, ภาวะผน าของพระพทธเจา, [ออนไลน ], แหลงทมา:http://www. taladhoon.com. [๑๑ ธนวาคม ๒๕๕๙].

บทบาทความเปนผน าของสตรในการปฏบตธรรมในสงคมไทย The Roles of Women’s Leadership in Dhamma Practice in Thai Society

ดร.ณชดวง วชรสารทรพย๑ Dr. Nutchaduang Watcharasansup

ผศ.ดร.แมชกฤษณา รกษาโฉม๒

Assist. Prof. Dr. Kritsana Raksachom

บทคดยอ

บทความวชาการเรองน ตองการศกษาวเคราะหบทบาทในความเปนผน าของสตรในการ

ปฏบตธรรมในสงคมไทย จากการศกษาพบวา ในอดตบทบาทของสตรในสงคมไทยยงไมเทาเทยมกบ

บรษในหลาย ๆ ดาน เมอประเทศชาตไดเปลยนการปกครองเปนระบอบประชาธปไตย ท าใหทกคนม

สทธเสรภาพเทาเทยมกน สงคมเปดกวางและสตรกมการศกษาสงขน มการปรบเปลยนบทบาทพฒนา

ตนเองและเนองจากคานยมของโลกไดเปลยนแปลงไป สตรในหลายประเทศทวโลกไดเปนผน าและม

บทบาทเปนทยอมรบในสงคมในหลายดาน สตรไทยในปจจบนกเชนเดยวกนไดรบการยอมรบจาก

สงคมไทยในหลายดาน ซงสงผลถงดานบทบาทในทางพระพทธศาสนาดวย เพราะท าใหสตรสามารถ

เปนผน าในดานการปฏบตธรรมและการสอนธรรมะดวย อาจกลาวไดวาในปจจบนนสงคมมความ

พรอมท าใหสตรมบทบาทเปนทยอมรบในการเปนผน าปฏบตธรรม สตรมบทบาทในการสอนกรรมฐาน

ไมวาจะสอนกรรมฐานในรปแบบการสอนทเนนดานบรรยายธรรม เนนดานสอนอภธรรม และเนน

ปฏบตธรรม ผลทไดรบ คอท าใหคนในสงคมเปนคนดมสตสมาธมากขนจนเกดปญญารแจงตามความ

เปนจรงน าตนใหออกจากทกข สตรยงมบทบาทเปนผน าในการเผยแผพระพทธศาสนา และเปนแบบ

อยางทดแกสตรทงหลายในดานบทบาทการเปนผน าปฏบตธรรมในสงคมไทยอกดวย

ค าส าคญ : ความเปนผน าของสตรในการปฏบตธรรม, สงคมไทย

๑ นกวชาการอสระ, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

Independent Scholar, Graduate School Mahachulalongkornrajavidyalaya University. ๒อาจารยประจ าบณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

Permanent Lecturer, Graduate School Mahachulalongkornrajavidyalaya University.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๗

Abstract

This academic article aims to analyze the roles of women’s leadership in

Dhamma practice in Thai society. From the research, it is found that the roles of the

Thai women in the many ways were less than the Thai men in the past. There were

many changes in the roles of Thai women when the Thai Society became to be the

democracy system especially for the high education of Thai women developing

themselves to work in the same level of the role as the Thai men. In addition to the

women could develop themselves and success to be the leaders of many organizations

in the world wide, and also today the duties and the roles of many Thai women could

be the leaders of the people to practice the Dhamma in many Buddhist communities

and also being the high potential leaders to propagate the Buddhist doctrines to the

people. They are ability to teach a lot of people in many models not only Dhamma

lectures including higher doctrine, transcendental law or metaphysics but also in

Dhamma practices especially for Insight Meditation of all Thai peoples.

Keywords: Women’s Leadership in Dhamma Practice, Thai Society

๑. บทน า พระพทธศาสนาไดแสดงใหชาวโลกไดประจกษถงการยอมรบความเปนอสระทางจตและ วญญาณ ยอมรบความสามารถของสตรวามศกยภาพทจะพฒนาทงกาย จต และปญญาใหเขาสภาวะสมบรณสงสดไดเชนเดยวกบบรษ ดงพระพทธพจนวา “ทางนนชอวาเปนทางตรง ทศนนชอวาไมมภย รถชอวาไมมเสยงดง ประกอบดวยลอ คอธรรม หรเปนฝาประทนของรถนน สตเปนเกราะกนของรถนน เรากลาวธรรม มสมมาทฐ น าหนาวาเปนนายสารถ ยานชนดนมอยแกผใด จะเปนสตรหรอบรษกตาม ผนนไปใกลนพพานดวยยานนแล”๓ สตรไดรบการยกยองวาเปนเอตทคคะ หรอเปนเลศในดานตางๆ ในคมภรของพระพทธศาสนายงปรากฏเรองราวเกยวกบภกษณทไดแสดงธรรมแกผชายอยหลายเรองดวยกน มค าสอนทแสดงใหเหนถงความเสมอภาคกนทงสตรและบรษ ดงปรากฏในสลสาชาดก วา “ใชวาชายจะเปนบณฑตในททกสถานกหาไม แมหญงมปญญาเหนประจกษในเรองนนๆ กเปนบณฑตได ใชวาชายจะเปนบณฑตในททกสถานกหาไม แมหญงมปญญาคดเนอความไดฉบพลนกเปนบณฑตได”๔ สงคมไทยในอดตทผานมาสตรยงไมเปนทยอมรบใหเทาเทยมกบบรษ มกลมสตรทไดรบ

แนวคดเรองสทธและความเสมอภาคจากวฒนธรรมตะวนตก จนกระทงหลง พ.ศ. ๒๔๗๕ สภาพ

๓ ส .ส. (ไทย) ๑๕/๔๖/๖๐. ๔ข.ชา. (ไทย) ๒๗/๒๒/๒๘๘.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๘

สงคมไทยไดเปลยนแปลงไป ม “สตรนยม” (Feminism) ก าลงกลายเปนกระแสหรอปรากฏการณ

ทางสงคมทก าลงมบทบาทโดดเดนในโลกปจจบนทเรยกรองเรองสทธและความเสมอภาคกนระหวาง

ชายหญงในทกมตของสงคม การทสตรนยมมพลงโดดเดนในโลกปจจบนสวนหนงไดรบแรงหนนเสรม

จากอดมการณทางการเมองแบบประชาธปไตยทเนนเรองสทธและเสรภาพของสตร อนเทาเทยมกน

ของมนษย ประเทศตะวนตกมการยอมรบสตรผน าในทกๆ ดาน สงคมไทยปจจบนสตรเรมมบทบาท

การเปนผน าทกๆ ดาน เมอสงคมแหงการเทาเทยมกนทกดานๆ จงสงผลถงดานพระพทธศาสนาท าให

มการยอมรบสตรเปนผน าการปฏบตธรรม ไมวาจะเปนดานสอนอภธรรม บรรยายธรรม นกปฏบต

ธรรม และ เปนผน าการปฏบตกรรมฐาน เชน คณหญงใหญ ด ารงธรรมสาร สตรทเปนนกปฏบตธรรม

และเปนผน าการปฏบตธรรมผโดดเดนทถกลม๕ เปนตน

เนอหาของบทความนผเขยนพยายามน าเสนอเรอง “บทบาทความเปนผน าของสตรใน

การปฏบตธรรมในสงคมไทย” โดยจะเรมตนดวยการน าเสนอขอมลใหเหนภาพรวมเกยวกบสภาพ

สงคมของสตรในสงคมไทย จากนนจะน าเสนอ ๑) บทบาทสตรทเปนผน าในการปฏบตธรรมม

พฒนาการอยางไร ๒) มปจจยอะไรทท าใหสตรในสงคมไทยเปนทยอมรบในการเปนผน าการปฏบต

ธรรม ๓) วธการรกษาบทบาทของสตรทประสงคจะเปนผน าในการปฏบตธรรมในการแสดงศกยภาพ

ของตนใหปรากฏ มรายละเอยดดงตอไปน

๒. บทบาทการเปนผน าของสตรในสงคมไทย

สงคมไทยประกอบดวยกลมคนจ านวนมาก ทด ารงชวตอยรวมกนมปฏสมพนธ ซงกนและกน ในขณะเดยวกนแตละคนกมความตองการของตนเอง ถาปลอยใหเปนไปตามความตองการโดยไมมการควบคมแลวยอมกอใหเกดอนตรายตอการอยรวมกนในสงคมได จงจ าเปนจะตองจดระเบยบใหคนในสงคมไดปฏบตตาม ซงกคอการก าหนดบทบาท (role) ใหกบคนในสงคมนงเอง บทบาท (role) คอ การท าหนาททก าหนดไว เชน บทบาทของพอแม บทบาทของคร เปนตน ดงนน บทบาท เปนเรองของพฤตกรรมและหนาทความรบผดชอบ เพอเปนการแสดงใหเหนวา เมอบคคลด ารงต าแหนงใด กควรแสดงพฤตกรรมใหตรง และเหมาะสมกบหนาท ความรบผดชอบนน๖

๕Dr. Martin และนรศ จรสจรรยาวงศ, ศลปวฒนธรรม, (กรงเทพมหานคร : ส านกศลปวฒนธรรม,

๒๕๕๖), หนา ๑๕๔. ๖ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔, (กรงเทพมหานคร : บรษท

นานมบคพบลเคชนส, ๒๕๔๖), หนา ๖๐๒.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๙

ผน า (Leadership) คอ บคคลทมอ านาจเหนอบคคลอนในกลม เปนทยอมรบและเชอฟงของสมาชกในกลมทจะปฏบตตามความคดเหนหรอค าสง สามารถใหความชวยเหลอบคคลอนในสงทผอนรองขอและบรรยากาศของการเปนผน าในองคกรใดองคกรหนง เปนปจจยผนแปรอนหนงทเกยวของกบความส าเรจในการปฏบตงาน๗ สตรและภาวะผน า (Woman and Leadership) ผน าเปนเรองเกยวกบความสามารถของบคคลในการกอใหเกดการกระท าตามความตองการ โดยทผน าเปนผทมความสามารถหลากหลายและมอทธพลเหนอผ อน มอ านาจในการวนจฉยสงการ ชกจงผ อนใหปฏบตตาม ตลอดจนเปนผเปลยนแปลงพฤตกรรมผอน เพอใหบรรลเปาหมายของตนเองและของกลม ดวยการสนบสนนภายใตการยอมรบและไดรบการยกยองจากกลม๘

๒.๑ บทบาทการเปนผน าของสตรทส าคญตงแตอดต-ปจจบน สตรไทยในประวตศาสตรหลายคนไดมบทบาทในการสรางชาตไทย เชน พระสพรรณกลยา พระพนางของสมเดจพระนเรศวรมหาราช ทรงเสยสละพระองคเปนองคประกนทเมองหงสาวด เพอแลกกบอสรภาพของสมเดจพระนเรศวรทจะมากอบกเอกราชใหแกกรงศรอยธยาในวนขางหนา๙ ในสมยรตนโกสนทร สตรไทยหลายคนไดมบทบาทในการตอสท าสงครามเพอปกปองบานเมอง เชน คณหญงจน ภรรยาเจาเมองถลาง (ภเกต) และนางมกนองสาว ไดน าชาวบานเม องถลางตอสตานทานกองทพพมาเมอครงสงครามเกาทพในสมยรชกาลท ๑ มความดความชอบจนไดรบการแตงตงใหเปนทาวเทพกษตรและทาวศรสนทรตามล าดบ๑๐ ในสมยรชกาลท ๓ คณหญงโม ภรรยาของปลดเมองนครราชสมา ไดใชอบายโดยใหหญงชาวบานเลยงสราอาหารแกทหารลาว ท าใหกองทพของเจาอนวงศแหงเวยงจนทนตายใจและปลอยปละละเลยความปลอดภยของคายทพ เมอไดโอกาสกน าอาวธเขาตอสกบทหารฝายลาวจนบาดเจบ ลมตายจ านวนมากและแตกทพหนไป ท าใหฝายไทยสามารถเอาชนะได ตอมาคณหญงโมไดรบการแตงตงใหเปนทาวสรนาร๑๑

๗นตย สมมาพนธ, ภาวะผน า : พลงขบเคลอนสความเปนเลศ, (กรงเทพมหานคร : สถาบนบณฑต

พฒนาบรหารศาสตร รวมกบส านกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๔๖), หนา ๓๑. ๘บรชย ศรมหาสาคร, มขบรหารการสเปนผน า เลม ๑, (กรงเทพมหานคร : สถาบนผบรหาร

การศกษาส านกปลดกระทรวงศกษาธการ, ๒๕๔๘), หนา ๘๑. ๙กตต วฒนะมหาตม, ต านานนางกษตรย, (กรงเทพมหานคร : สรางสรรคบคส, ๒๕๕๓), หนา ๒๕๙. ๑๐รายงานการประชมโครงการอนสรณสถานเมองถลาง, (มถนายน พ.ศ. ๒๕๕๓), หนา ๕. ๑๑เจาอนวงศ, “คลปมประวตศาสตรไทย-ลาว”, นตยสาร สารคด, ฉบบท ๒๙๑ (พฤษภาคม ๒๕๕๒):

๑๓๘.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๒๐

นอกจากน เจานายสตรบางพระองคทรงไดรบการแตงตงใหเปนผส าเรจราชการแผนดน ครงแรกคอ ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงแตงตงสมเดจพระนางเจาเสาวภาผองศร พระอครราชเทวเปนสมเดจพระนางเจาเสาวภาผองศร พระบรมราชนนาถ ผส าเรจราชการแผนดน เมอครงรชกาลท ๕ เสดจประพาสย โรปครงท ๑ พ.ศ. ๒๔๔๐ และครงท ๒ เมอพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร เสดจออกผนวชเมอ พ.ศ. ๒๔๙๙ ทรงแตงตงสมเดจพระนางเจาสรกตพระบรมราชนนาถ เปนผส าเรจราชการแผนดน๑๒ ในสมยปจจบนมสตรไทยจ านวนมากไดมบทบาททางการเมอง เชน เปนสมาชกสภาผแทนราษฎร สมาชกวฒสภา รฐมนตร นอกจากนในหนวยงานทงภาครฐและภาคเอกชนยงมสตรทด ารงต าแหนงส าคญ เชน ผวาการธนาคารแหงประเทศไทย ปลดกระทรวงศกษาธการ เปนตน สตรไทยหลายทานมบทบาทดานการประพนธ เชน กรมหลวงนรนทรเทว (เจาครอก วดโพ) พระนองนางเธอในรชกาลท ๑ ทรงประพนธจดหมายเหตความทรงจ า บนทกเหตการณตางๆ ระหวาง พ.ศ. ๒๓๑๐ กอนกรงศรอยธยาจะเสยแกพมาจนถง พ.ศ. ๒๓๖๓ ในชวงกลางรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย นบเปนการบนทกขอมลประวตศาสตรทส าคญสบเนองมาจนถงปจจบน๑๓ นอกจากน คณพมหรอบษบาทาเรอจาง ธดาของพระยาราชมนตร (ภ ภมรมนตร) เปนกวหญงทมความรความสามารถ เปนศษยคนส าคญของสนทรภ และคณสวรรณ ธดาพระยาอไทยธรรม (สกล ณ บางชาง) และเปนขาหลวงกรมหมนอปสรสดาเทพ กไดเปนศษยของสนทรภดวยเชนกน ผลงานทส าคญ เชน เพลงยาวจดหมายเหตเรองกรมหมนอปสรสดาเทพประชวร บทละครเรอง พระมะเหลเถไถ และบทละครเรองอณรทรอย เรองดอกไมสด เรองชยชนะของหลวงนฤบาล๑๔ ส าหรบประเทศไทยการยอมรบในสทธและบทบาทของสตรนนมบญญตไวในรฐธรรมนญฉบบแรกวนท ๒๗ มถนายน พ.ศ.๒๕๗๕ เรมมบญญตรบรองสทธสตร ทววฒนาการอยางตอเนองและยงไดปรากฏในในรฐธรรมนญทกฉบบ ในรฐธรรมนญแหงราชอาญาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๕๐ ไดบญญตไวในมาตราท ๓๐ ระบวา “บคคลยอมเสมอในกฎหมายและไดรบความคมครองตามกฎหมาย

๑๒ส.พลายนอย, พระบรมราชนและเจาจอมมารดาแหงราชส านกสยาม, พมพคร งท ๕ ,

(กรงเทพมหานคร : ส านกพมพฐานบคส, พ.ศ. ๒๕๕๔), หนา ๓๖๘. ๑๓กรมศลปากร, ส านกวรรณกรรมและประวตศาสตร , สตรส าคญในประว ตศาสตรไทย ,

(กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, พ.ศ. ๒๕๔๗). หนา ๓๖๐. ๑๔ศรพร ดาบเพชร คมคาย มากบว และประจกษ แปะสกล.ประว ตศาสตรไทย ม.๔ -.๖ ,

(กรงเทพมหานคร : อกษรเจรญทศน, มปพ.), หนา ๕.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๒๑

เทาเทยมกน บรษและสตรมสทธเทาเทยมกน”๑๕ นอกจากนองคการสหประชาชาตยงใหความส าคญกบสตรทมบทบาทส าคญกบงานพฒนา การสรางความมงคง ตลอดจนการมสวนรวมในการสรางชมชนเขมแขง รวมทงเครอขายสตรไทยรวมเครอขายท าทกภาคสวนใหเกดขน โดยมหนสวนความรวมมอกบบรษ ท าใหเกดพลงสรางสงทดงาม การก าหนดองคความรทจะน าไปสความเปลยนแปลงเพอเตรยมตวเขาสประชาคมอาเซยนในป ๒๕๕๘.๑๖

๓. บทบาทการเปนผน าในการปฏบตธรรมของสตรในประเทศไทย

บทบาททางพระพทธศาสนาในประเทศไทยสมยกอนสตรไดรบโอกาสนอยมาก ผทไดเขา มามบทบาทในดานพระพทธศาสนามาตงแตสมยโบราณ เชน พระนางจามเทว ทรงเปนผถวายความอปถมภบ ารงพระพทธศาสนาในอาณาจกรลานนาโบราณไดสรางวดขนเปนจ านวนถง ๒,๐๐๐ แหงและในกาลตอมาวดทง ๒,๐๐๐ แหงกมภกษจ าพรรษาทกแหง พระนางทรงสมาทานเบญจศลอยเสมอทกวนมไดขาด ในอดมการณทางดานศาสนาทรงเปนผน าแบบอยางทดในการปฏบตธรรม ใหเสนาอ ามาตยราชมนตร และ ประชาชนถอปฏบตอยางด ทส าคญยงทรงเปนผอปถมภพระพทธศาสนาใหรงเรองพฒนาสบมาจนถงปจจบนน๑๗ ทาวศรจฬาลกษณ พระธดาของพระศรมโหสถในสมยสโขทยไดมโอกาสเรยนพระพทธศาสนาตงแตอายได ๗ ขวบ ตงแตป พ.ศ. ๒๔๒๙–๒๔๘๗ คณหญงใหญ ด ารงธรรมสาร เปนนกปฏบตธรรมทโดดเดนในสมยนนแตยงไมเปนทยอมรบ ดวยบทบาทสตรทถกจ ากดในสงคมยคนน ผน าการปฏบตธรรมมเพยงแตพระสงฆเทานนทจะเปนผถายทอด คณหญงใหญ มอปนสยรกทางธรรมตงแตอายยงนอย ทานไดแสดงธรรม “อยางละเอยดลกซง” แกพระทวดธรรมมการามวรวหารและกไดจ าหลกธรรมไดมาก แมคาถาในพระธรรมบททงแปดภาคกสามารถจ าไดตงแตยงเยาววย ดร. มารตน.และนรศ จรสจรรยาวงศ ไดเขยนบทความวา “ตามรอย เรองราวของนกปฏบตธรรมหญงทโดดเดนทถกลม คณหญงใหญ ด ารงธรรมสาร ” และปญหาวาดวย ความเปนเจาของผลงานประพนธเชงพทธศาสนาอนส าคญ ในบทความตพมพฉบบน ทานผเขยนไดรวบรวมขอมลหลกฐานตางๆ เกยวกบชวประวตและบทบาทตางๆ มาแสดงไว ไดเลาถงกรณปญหาหนงสอ

๑๕สถาบนพระปกเกลา, สตรกบการเมอง : ความเปนจรง พนทการเมอง และการขบเคลอน ,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพธรรมดาเพลส, ๒๕๕๑), หนา ๑๑. ๑๖กสานต ค าสวสด, เวทเครอหญงไทยปลกกระแสสทธสตรท าชมชนเขมแชงยงยน , [ออนไลน],

www.isaranews.org/กระแสชมชน/เยาวชน-สตร-วฒนธรรม [๒๕ ส.ค.๒๕๕๕]. ๑๗สวรรณา ฉยกลด, บทบาทการเผยแผพทธธรรมของผหญงในสมยปจจบน กรณศกษาส านกปฏบต

ธรรมนโรธาราม,วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๕๖), หนา ๘๘-๘๙.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๒๒

“ธมมานธมมปฏปตต” บางใชชอวา “ ๗ วนบรรลธรรม ปจฉา-วสชชนา วาดวยการปฏบตธรรม”๑๘ ซงปจจบนเปนทเขาใจผดกนอยางกวางขวางในหมชาวพทธในประเทศไทยวาหลวงปมนเปนผประพนธหนงสอเลมน พมพในป พ.ศ. ๒๕๕๐ ทวาไมไดระบชดเจนวาใครเปนผเขยน แตมรปภาพของพระอาจารย มน ภรทตโตกบพระธรรมเจดย (จม พนธมโล) ปรากฏอยในหนาปก ในบทความนไดอธบายถงปญหาของสงคมไทยในยคสมยนน ผหญงในสงคมไทยไมไดมโอกาสทจะไดเรยนในวด ซงตางกบผชายทบวชเปนพระเปนเณรได ในยคนน ผหญงทอานออกเขยนไดคงมแตกลมชนเลกๆ ในแวดวงของหญงชาววง ตอมาบทบาทสตรชาวพทธกมการพฒนาการทเปลยนแปลงไปเรอยๆ ตามกระแสทางดานสงคมและวฒนธรรม ท าใหสตรทเปนผน าการปฏบตธรรมมบทบาททเปนรปธรรมชดเจนมากขน ปจจบนน มสตรหลายทานทเขามามบทบาทในการเผยแผพระพทธศาสนา มการจด การศกษาในลกษณะศนยการเรยน เชน มหาปชาบดเถรวทยาลย สถาบนแมชไทย สาวกาสกขาลย เปนตน ซงสถาบนเหลานมบทบาทและใหพนทกบสตรไทยไดเขามามโอกาสการเรยนรทงทางโลกและทางธรรม สตรทมบทบาทส าคญในการเปนผน าการสอนปฏบตธรรมทมชอเสยงเปนทยอมรบสอนมากวา ๓๐ ป และพนฐานมาจากส านกปฏบตธรรมทแตกตางกน หากแตมปณธานแนวแนในการสอนการปฏบตธรรมแกประชาชนอยางยงยวด ซงท าหนาทพทธสาวกาในการประกาศค าสอนพระบรมศาสดาทล าคา ไดแก การปฏบตกรรมฐาน” อนเปนงานส าคญของมนษย ทควรพากเพยรน าตนไปสความพนทกขและประสบสนตสขได บทบาทสตรในดานการปฏบตธรรมนน สตรในฐานะอบาสกาและแมช มสทธเสรอยางเตมท ทจะศกษาและปฏบตธรรมในพระพทธศาสนา การศกษาและการปฏบตธรรมในรปแบบนเรยกวา “วปสสนาธระ” ในปจจบนมสตร อบาสกาและแมช ทมความสามารถในดานนจ านวนมาก โดยมรปแบบการสอนปฏบตธรรมทแตกตางกน ซงสามารถแบงไดเปน ๓ รปแบบ คอ ๑) รปแบบการสอนทเนนดานบรรยายธรรม ๒) รปแบบการสอนทเนนดานสอนอภธรรม ๓) รปแบบการสอนทเนนปฏบตธรรม

๑. รปแบบการสอนทเนนดานบรรยายธรรม

แมชศนสนย เสถยรสต ไดกอตงเสถยรธรรมสถานขนตงแตป ๒๕๓๐ ภายใตการอนเคราะหจาก “กองทนเสถยรธรรม”คอ สงเสรมการศกษาธรรมะ ปฏบตธรรม และเผยแผธรรมะ

๑๘ดรายละเอยดใน ดร.มารตน (Martin) และ นรศ จรสจรรยาวงศ, ศลปวฒนธรรม,

(กรงเทพมหานคร : ส านกศลปวฒนธรรม, ๒๕๕๖), หนา ๑๖๙.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๒๓

ตงแตปพ.ศ.๒๕๓๑ ไดเรมตนพฒนาคณภาพชวตชมชน โดยเฉพาะเดก สตรและนกบวช๑๙ สอนกรรมฐานใหก าหนดใชลมหายใจเรยกวา “อานาปานสตภาวนา” เปนหลกในการภาวนาไมยดตดกบสงใด ซงจะน าไปสการบรรเทาทกขและพนทกขทางใจในทสด๒๐ เพอใหสตรเทาทนกายทเคลอนไหวตงมนตอไปอก มปญญาในการจดการชวตอยางรเทาทนปจจบนขณะ๒๑ ถายทอดดวยภาษางายๆ แตมความไพเราะและความเปนจรงแตหนาฟง สอนใหมความเกอกลทมตอผคน ตนไม สตว และ สงแวดลอมทางธรรมชาต การปฏบตไมเนนรปแบบเดนตามธรรมชาต และการน าเอาธรรมชาตเทาทมเปน “สมถะ” เมอมสมถะ จตเกาะเกยวในทนนพออาศยสงบนง ไดผลของสมาธกเกดมาเองทางธรรมชาต ผลตอมากคอยกจตขนสวปสสนาปญญา๒๒

แมชนลนรตน สทธธรรมวชญ (แมแกว) เกดความเบอหนาย เหนทกอยางไมเพยงเหนตามความเปนจรง ท าใหตงใจอนเดดเดยวออกจากโลกมาสเพศพรหมจรรย ไดสรางศนยวปสสนาพทธสาวกา ทจงหวดชลบร และไดสรางส านกพทธสาวกาพทธคยา สาธารณรฐอนเดย แนวทางการสอนการปฏบตธรรมเพอมงไปสความดบทกข หรอพนทกขเปนส าคญ โดยปฏบตใหรทนจต จตไหว จตกระเพอม จตสงออกขางนอกกใหรเทาทน เมอก าหนดตามด ตามรเทาทนจต ใหอยปจจบน ใหดกาย ดจต ตามด ตามรอยางเดยว มสตทกขณะจต นคอการบมอนทรยส งวร หรอทเรยกวาส ารวมอนทรยทง ๖ คอ ห ตา จมก ลน กาย ใจ ซงเปนบอเกดของอารมณตางๆ เมอเกดมผสสะมากระทบ ใหก าหนดรเทาทนทกอารมณทเกดขนตลอดเวลา เมอฝกอยางนแลวจะท าใหสตคมเดนชดขน เมอมอะไรเกดขนกบจต สตจะเปนตวตดตลอดเวลาไมใหมอารมณเกดขนถงใจ จงเรยกวาเปน “มหาสต” เมอมมหาสตกจะท าใหเกด “มหาปญญา” เปนผรอบรตลอดเวลา๒๓

๒. รปแบบการสอนทเนนดานสอนอภธรรม

อาจารยแนบ มหานรานนท มความเขาใจวาหนทางไปสทางพระนพพานไดนนจะตองละกเลสโดยการปฏบตธรรม ซงตองอาศยรอยกบปจจบนอารมณเทานน ทานไดรบมรดกธรรมของ

๑๙เสถยรธรรมสถาน ชมชนแหงศาสนต , รจก เสถยรธรรมสถาน. [ออนไลน ], แหลงทมา :

http://www.sdsweb.org/sdsweb/index.phpoption=com-content [๒๓ ม.ย.๒๕๕๕]. ๒๐เส ถ ย รธรรมส ถาน ช ม ชน แห งศ าสน ต , การป ฏ บ ต ธ รรม .[ออน ไลน ] , แห ล งท ม า :

http://www.sdsweb.org/th/index [๒๓ ม.ย.๒๕๕๕]. ๒๑แมชศนสนย เสถยรสต, “แผนดนนมต านาน”, ธรรมสวสด, ฉบบท ๑๖ (เมษายน ๒๕๕๕) หนา ๒. ๒๒วรทศน วชรส, แมชศนสนย เสถยรสต สาวกาแหงสวนสนตภาพ, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพ

ดอกโมกข, ๒๕๔๕), หนา ๔๖, ๘๙. ๒๓แมชนลนรตน สทธธรรมวชญ, พทธสาวกาศรทธาธรรม พมพครงท ๔ , (กรงเทพมหานคร: ส านก

ปฏบตธรรมพทธสาวกา, ๒๕๔๙), หนา ๗๕-๑๐๑.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๒๔

พระพทธเจาจากพระอาจารย วลาสะ โดยตงส านกปฏบตวปสสนาท วดระฆงโฆสตาราม๒๔ สอนวปสสนาทเวยงจนทน ประเทศลาว และสนบสนนการตงส านกปฏบตวปสสนา รวม ๔๑ จงหวด ผลตต าราการศกษาพระอภธรรมและการปฏบต เปนหนงสอค าสอนพระอภธรรมและวปสสนากมมฏฐานเลมแรกของประเทศไทย เปนผทท าใหวงการปรยตศาสนาและปฏบตในเมองไทยตนตว เปนคนแรกทน าพระอภธรรมมาสอนในเมองไทย เปนผน าการปฏบตธรรมและสอนธรรมวา ธระของพระศาสนามอย ๒ อยาง คอ คนถะธระและวปสสนาธระ คนถะธระ๒๕ คอการเรยนปรยตศกษาใหเขาใจและน าไปปฏบตเปนวปสสนาธระ ถาหากวากจทงสองอยางนยงบรบรณและแพรหลาย กหมายความวา พระพทธศาสนายงด ารงอย ใหท าความรสกตวดนามรปทก าลงปรากฏอยตามทวารทง ๖ ทตวเรา๒๖ อาจารยรญจวน อนทรก าแหง เปนผน าในการปฏบตธรรมโดยมหลกในการสอนธรรมและสอนกรรมฐานเปนทยอมรบ คอการสอนธรรมะ ตองออกจากขางใน เราตองฝกฝน ทดลอง ทดสอบการปฏบตของเราอยตลอดเวลา เราไมไดพดแคตามต าราหรอค าสอนของครบาอาจารย แตตองเปนสงทเรารจรง รเองดวย ตองใหผฟงไดมความรและความเขาใจทถกตองถงหวใจค าสอนของพระพทธศาสนา จงจะสามารถน ามาปฏบตจนเกดความสขสงบเยนทแทจรงได เรองของการปฏบตธรรม ธรรมะทเราควรศกษามากทสด คอ ตวเราเอง การปฏบตธรรมเปนการรจกตวเอง ศกษาตวเอง โดยวธทใชอยคอ “สมาธลมตา” ไมตองหลบตาและยงเปดใจดวย ใหจตตนมปญญาสวางไสวพรอมอยดวยสตและสมาธ เราตองท าความรสกอยกบลมหายใจใหไดทกขณะ๒๗ อาจารยสจนต บรหารวนเขตต ไดศกษากบอาจารยแนบ มหานรานนท มความเขาใจ หลกพทธธรรมเปนอยางดและไดศกษาพระอภธรรมมาอยางละเอยด ไดรบมอมหมายใหไปบรรยายพระอภธรรมรวมถงสอนกรรมฐาน ใหเปนทเขาใจไดงายส าหรบคนสมยปจจบน และสามารถน ามาปฏบตเปนปกตในชวตประจ าวนตามความเปนจรงของแตละคน ทงชวตแบบบรรพชตและคฤหสถ มไดมรปแบบอยางหนงอยางใด หากแตใชการพจารณาในขณะทอภธรรมฟง เปนการปฏบตกรรมฐาน โดยยดตาม”หลกธรรมในพระไตรปฎกและอรรถกถาเปนส าคญ เปนอกแนวหนงทมคนยอมรบนบถอ

๒๔มลนธแนบ หมารนานนท, ส าน าวปสสนามลนธแนบ มหานรานนท. [ออนไลน], แหลงทมา :

http://thai.mindcyber.com/buddha/why2/1142.php [๒๖ ก.ค.๒๕๕๕]. ๒๕อบาสกาแนบ มหานรานนท , แนะแนวทางการปฏบ ตวปสสนา วสทธ ๗, พมพครงท ๕

(กรงเทพมหานคร: หจก.ทพยวสทธ, ๒๕๕๓), หนา ๘. ๒๖แนบ มหานรานนท, การปฏบตวปสสนากรรมฐาน, มปพ, หนา ๒๑ ๒๗กองทนธรรมสวสด, ธรรมบรรยาย, [ออนไลน], แหลงทมา : http://www.komchadluek.net

/ธรรมทควรศกษามากทสดคอตวเราอบาสการญจวน.html [๒๐ ก.ค.๒๕๕๕].

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๒๕

และศรทธา๒๘ โดยไมตองกระท าสงใดใหผดปกตขนมา และไมตองปลกตวหลกหนจากหนาทการงานและสงคม อกทงทวงท านองและน าเสยงการบรรยายทชดเจน กงวาน และมเหตผลสบเนองตอกนชวนแกการสนใจและตดตาม

๓. รปแบบการสอนทเนนปฏบตกรรมฐาน

คณแม ดร.สร กรนชย พฒนาการสอนและการฝกอบรมวชาวปสสนาเพอใหมการปฏบต อยางเขมขน กระชบรดกม มประสทธภาพ สามารถใชสอนคนจ านวนมากได และไดผลรวดเรวภายใน ๗ คน ๘ วน หลกสตร “พฒนาจตใหเกดปญญาและสนตสข” และใชแนวทางนเพอถายทอดความรในการปฏบตวปสสนากรรมฐานมาตลอดกวา ๖๐ ป โดยดอาการเคลอนของทองก าหนอ “พองหนอ- ยบหนอ” การปฏบตเนนรปแบบการเดนจงกรม ๖ ระยะ การก าหนดอรยาบถยอยอยตลอดเวลา มการสอนการนอนสมาธ ผลลพธทไดเปนทยอมรบ สามารถเปลยนพฤตกรรมของมนษยไปในทางทดขน มสต สมาธดขน จนเกดปญญา มความทกขนอยลง มความสข ความเจรญกาวหนาทงชวตสวนตว ครอบครว และการงาน ทงยงท าใหโรคภยไขเจบของคนบางคนมลายหายไปอกดวย ท าใหเกดความเลอมใสศรทธา มผเขามาปฏบตเพมมากขนเรอยๆ ทงในประเทศและตางประเทศ จนถงปจจบนนบลานคน๒๙ แมชหวานใจ ชกร ไดปฏบตธรรมตามแนววชชาธรรมกายกบพระมงคลเทพมน (สด จนทสโร) หรอหลวงพอวดปากน าภาษเจรญ ท าใหไดรไดเหนธรรมะอนเกดจากการปฏบต ประจกษชดในคณวเศษของพระธรรมค าสงสอน จนกระทงขอถงพระพทธเจาเปนทพงตลอดชวต เปนเครองกลอมเกลากเลสใหเบาบางลง เปนเครองยกจตใจของมนษยใหสงขน ไมใหตกไปในทางทต าเปนเครองชวยเหลอตนเอง และชวยเหลอสงคมไดอยางแทจรง ทานไดมงมนปฏบตธรรมเจรญสมถะวปสสนาตามแนววชชาธรรมกายทพระมงคลเทพมน ไดบรรลภมธรรมทลกซงและสงขน โดยล าดบขนทพระมงคลเทพมน ใหการรบรองวาเปนผทมความรความสามารถในการอบรมสงสอนวปสสนากรรมฐานแกผอนได เปนผน าการปฏบตธรรมและเปนครสอนธรรมปฏบตทวดปากน าภาษเจรญ และใหความชวยเหลอแกไขปญหาชวต เศรษฐกจ ครอบครว หนาทการงานและโรคภยไขเจบตางๆ ของสาธชนผมทกขดวยวชชาพระธรรมกาย๓๐

๒๘สจนต บรหารวนเขตต, แนวทางปฏบ ตวปสสนา เลมท ๒ ตอนท ๑๐-๒๐ พมพครงท ๒ (กรงเทพมหานคร: พ เอส เซอรวส, ๒๕๕๒), หนา ๙๕.

๒๙ยวพทธกสมาคมฯ, ธรรมทานของ คณแม ดร.สร กรนชย, (กรงเทพมหานคร: หอรตนชยการพมพ, ๒๕๓๔), หนา ๓๓, ๑๕๐.

๓๐อตชวประวตและผลงาน ๗๒ ป แมชหวานใจ ชกร, (กรงเทพมหานคร : ส านกปฏบตธรรมสวนแกว, ๒๕๔๙), หนา ๗๕-๑๐๑.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๒๖

ดร. ตรธา เนยบข า ศกษาแนวทางการปฏบตกรรมฐานจากพระมงคลเทพมน ตงแตสมยทยงบวชเปนแมช จนไดรบความไววางใจเปนทยอมรบจากพระมงคลเทพมนหลวงพอวดปากน าใหเปนผสอนกรรมฐานตามแนววชาธรรมกาย แกอบาสกาภายในวดปากน า ทงนหลวงพอไดมอมหมายในเรองส าคญหลายอยาง๓๑ เชน การสอนภาวนา การอบรมแมชคณะหนาวดและการควบคมดแลการเจรญภาวนาขนสงในโรงงานท าวชชา อนเปนเหตใหมผมาขอฝากตวเปนศษยานศษยเปนอนมาก๓๒ นบเปนการเรมการสอนกรรมฐานของทาน ทงอยในต าแหนงวปสสนาจารย ครสอนวชชาธรรมกาย๓๓ สอนการก าหนดนมตดวยดวงแกวใสเลอนไปตามฐาน ๗ จากนนจงบรกรรมวา “สมมาอะระหง” ท าใหใจหยดตรงฐานท ๗ เปนเบองตน เมอช านาญแลวจะก าหนดพจารณาธรรมทละเอยดยงขนตอไป โดยอาศยฐานท ๗ ซงอยในกลางกาย เหนอระดบสะดอ ๒ นวมอเปนฐาน ทานมวธการสอนกรรมฐานทเปนแบบเฉพาะตวเปนทยอมรบนบถอ มลกศษยทศรทธามากมาย๓๔ แมชดารณ จนทราวฒ กอตงส านกปฏบตธรรมพฒนาจตเฉลมพระเกยรต อ าเภอบานโพธ จงหวดฉะเชงเทรา ไดรบความเมตตาจากพระธรรมสงหบราจารย (หลวงพอจรญ ฐตธมโม) ใหไดเปนครสอนวปสสนากรรมฐานพ.ศ. ๒๕๔๒ ไดเปนหวหนาเจาส านกแมชไทยพฒนาจตเฉลมพระเกยรต สถาบนแมชไทย สาขาบานโพธ จงหวดฉะเชงเทรา สาขาปาย จงหวดแมฮองสอน เปนส านกเลกๆ แตมากดวยน าใจ เพราะจะปลกความรสกทกคนทเขามาปฏบตธรรม ใหมความรสกเปนกนเอง และเหมอนวาอยบานของตนเองแตเปนบานธรรมะ มการปฏบตธรรมตามแนวสตปฏฐาน ๔ ปฏบตวนละ ๒ รอบ สวดมนตท าวตรเชา เยนทกวน สวดมนตเทยงคนถงตสองทกวน สอนการเดนจงกรม นงสมาธ ก าหนดพอง-หนอ ยบ-หนอ และมหลกสตรปฏบตเขม และมหลกสตรการอบรมวทยากร เพอจะไดวทยากรมาชวยสอนการปฏบตธรรม๓๕

แมชณ ฐญาวรรณ เปรมสกล ผ กอต งศนย วป สสนามลน ธ โพธวณณา เผยแผพระพทธศาสนาดวยการแนะน าปฏบตวปสสนากรรมฐาน และใหค าแนะน าชวยเหลอผทมปญหา โดย

๓๑ตรธา เนยมข า, ตรธาเลาเรองหลวงพอวดปากน า, พมพครงท ๕ (กรงเทพมหานคร : มปพ,

๒๕๔๔), หนา ๒๗๗. ๓๒พระมหาวรญญ วรญญ, ตรธาปวตต, (กรงเทพมหานคร : ไมปรากฎสถานทพมพ, ๒๕๔๙), หนา

๗๗. ๓๓เรองเดยวกน, หนา ๒๖. ๓๔ยวรนทร โตทว, บทบาทในการสอนกรรมฐานของสตรในประเทศไทย”, วทยานพนธพทธศาสตร

มหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๕), หนา ๑๑๑. ๓๕แมชดารณ จนทราวฒ, สรปผลการด าเนนงานของส านกแมชไทยพฒนาจตเฉลมพระเกยรต

ประจ าป, ๒๕๕๗

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๒๗

การฝกจตของตนเองเพอสรางภมตานทานกบอปสรรคปญหานอยใหญทเขามาในชวต การปฏบตธรรม คอการมาฝกสมาธใหรตวทวพรอมอยตลอดเวลา หรอใหรตวบอยๆ วาขณะนก าลงท าอะไรอย หรอจตมอารมณใดอย โกรธ โมโห หงดหงด กลว เสยใจ ดใจ กร ในชวงเรมตนจตยงไมชนกบการอยนงๆ จงมกจะเผลอไป เปนเรองปกตเพราะจตมหนาทคด ฝกบอยๆ สตกจะเรวขนเรอยๆ ท าสมาธไดงาย สตรเรวเทาไรกจะดบอารมณนนไดเรวเทานน การปฏบตตามแนวสตปฏฐาน ๔ โดยดกาย เวทนา จต ธรรม โดยมสตก าหนดอาการเคลอนของทอง พองหนอ ยบหนอ แลวก าหนดความรสกทมาสมผสทวารทง ๖ คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ ตามความเปนจรง ผลการปฏบตจะดยงๆ ขนไปถากลบไปปฏบตอยาตอเนอง๓๖

๔. บทสรป

บทบาทการเปนผน าปฏบตธรรมของสตรในสงคมไทย สตรไดเขามามบทบาทส าคญในทางพระพทธศาสนา มการพฒนาการมาอยางตอเนอง โดยเฉพาะการเปนผน าปฏบตธรรม ไมวาจะสอนกรรมฐานในรปแบบการสอนทเนนดานบรรยายธรรม เนนดานสอนอภธรรม หรอเนนปฏบตธรรม แตละทานนนมาจากส านกกรรมฐานและครอาจารยทแตกตางกน มประวตความเปนมา การศกษาธรรม กอนทจะมาสอนกรรมฐานลวนแตกตางกน แตมปณธาน ความมงมนทเหมอนกน นบไดวาทานเปนตวแทนของสตรผน าการปฏบตธรรม

รปแบบการสอนทเนนดานบรรยายธรรม

ดงทกลาวมานไมวาจะเปน คณหญงใหญ ด ารงธรรมสาร นกปฏบตธรรมโดดเดนทถกลม ผเขยนหนงสอ “ปฏปตตปจฉาวสชนา” หนงสอธรรมะอนทรงคณคา แมชศนสนย เสถยรสต สอนปฏบตกรรมฐานแบบอานาปานสต ใชความเปนธรรมชาตกลมกลนกบการใชเทคโนโลยกบการสอนธรรมและใชสอในการถายทอดธรรมทลกซงเปนอยางด แมชนลนรตน สทธธรรม สอนปฏบตกรรมฐานแบบภาวนาพท-โธ เปนแบบอยางในการสรางคนไมใชสรางวตถอยางเดยว ประพฤตตงมนในธรรม ถายทอดออกมาดวยค าพดงายๆ อยางมเมตตา แฝงคตธรรมใหน าไปปฏบตไดดวยวธธรรมชาต

รปแบบการสอนทเนนดานสอนอภธรรม

๓๖ แมชณฐญาวรรณ เปรมสกล, ใหธรรมชนะกรรม, พมพครงท ๕, (กรงเทพมหานคร : สาธกจโรง

พมพ, ๒๕๕๕), หนา ๑๙-๒๐.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๒๘

อาจารยแนบ มหาลนานนท ทานเปนผน าการปฏบตธรรมและสอนธรรมวา ธระของพระศาสนามอย ๒ อยางเทานน คอ คนถะธระและวปสสนาธระ คนถะธระ คอการเรยนปรยตศกษาใหเขาใจและน าไปปฏบตเปนวปสสนาธระ อาจารยรญจวน อนทรก าแหง อาจารยสอนปฏบตกรรมฐานแบบอานาปานสต มความเปนธรรมชาตในการใชสอเพอสอสารธรรมะทเหมาะสมกบชวงวย และเปนแบบอยางของผใฝรหาค าตอบส าหรบชวต อาจารยสจนต บรหารวนเขตต อาจารยสอนอภธรรมและสอนปฏบตวปสสนากรรมฐาน มความสามารถในการศกษาเรยนรจดจ าและแยกแยะเปนอยางด อธบายความสงทละเอยดลกซง มความมงมนเดดเดยวแสวงหาความร

รปแบบการสอนทเนนปฏบตธรรม

คณแม ดร.สร กรนชย อาจารยสอนปฏบตวปสสนากรรมฐาน เปนแบบอยางทดของคฤหบดทยอมสละความสขสวนตว ท าประโยชนใหกบสงคม แมชแมชหวานใจ ชกร สอนปฏบตกรรมฐานตามแนวของหลวงพอวดปากน าภาษเจรญ เปนแบบอยางของผมความเพยรในการปฏบตอยางตอเนอง มความมงมนไมยอถอตออปสรรค ดร.ตรธา เนยมข า อาจารยสอนปฏบตกรรมฐานตามแนวของหลวงพอวดปากน าภาษเจรญ มความเปนธรรมชาตสรางศรทธาน าพาผคนสรางกศลพรอมกบปฏบตธรรมรวมกนไป แมชดารณ จนทราวฒ สอนปฏบตวปสสนากรรมฐานแบบพองหนอ ยบหนอ เปนแบบอยางน าธรรมะไปใชในชวตประจ าวนและสามารถแกไขปญหาชวตไดจรง แมชณฐญาวรรณ เปรมสกล สอนกรรมฐานแบบพองหนอ ยบหนอ เปนแบบอยางของผมเมตตาใหค าแนะน าชวยเหลอผทมปญหา ผประสบความทกขอยากหาหนทางดบทกข โดยการฝกจตของตนเองเพอสรางภมตานทาน สตรผน าการสอนกรรมฐานทกลาวมาแลวนเปนทยอมรบในสงคมไทยรวมทงภกษสามเณรและประชาชนทวไป ไมมผใดถอคตวาเปนสตรสอนกรรมฐานไมได กอนททานทงหลายเหลานจะเปนทยอมรบใหเปนผน าในการสอนกรรมฐาน ทานไดพฒนาอยางตอเนองผานการศกษาอบรมและฝกปฏบตมายาวนาน จนสามารถพสจนใหอาจารยเหนวาตนมความเขาใจในกรรมฐานเปนอยางด มความความสามารถในการปฏบตธรรม การสอนธรรม เปนผน าการปฏบตธรรมได และเปนเครองพสจนไดอกอยางหนงวา ภกษสงฆไทยเองกมไดปดกนโอกาสของสตรในดานนแตอยางใด กลบยนดและพรอมทจะชวยเหลออบรมสงสอนใหอยางเตมท เพอจะไดชวยกนสบตอพระพทธศาสนาใหยงยนสบตอไป

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๒๙

เอกสารอางอง กรมศลปากร. ส าน กวรรณกรรมและประวตศาสตร . สตรส าคญ ในประวตศาสตรไทย .

กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, พ.ศ. ๒๕๔๗.

กสานต ค าสวสด, เวทเครอหญงไทยปลกกระแสสทธสตรท าชมชนเขมแชงยงยน , [ออนไลน], www.isaranews.org/กระแสชมชน/เยาวชน-สตร-วฒนธรรม [๒๕ ส.ค.๒๕๕๕].

กองทนธรรมสวสด , ธรรมบรรยาย, [ออนไลน], แหลงทมา : http://www.komchadluek.net/ ธรรมทควรศกษามากทสดคอตวเราอบาสการญจวน.html [๒๐ ก.ค.๒๕๕๕].

กองทนธรรมสวสด.อบาสกาคณรญจวน.ธรรมบรรยาย.[ออนไลน], แหลงทมา : http://www.komchadluek.net/ ธรรมทควรศกษามากทสดคอตวเรา อบาสการญจวน.html [๒๐ ก.ค. ๒๕๕๕].

กตต วฒนะมหาตม. ต านานนางกษตรย. กรงเทพมหานคร : สรางสรรคบคส, ๒๕๕๓.

จากเวยงจนทนถงบางกอกตามรอยเจาอนวงศ คลปมประวตศาสตรไทย-ลาว, นตยสาร สารคด ฉบบ ท ๒๙๑ พฤษภาคม ๒๕๕๒, หนา ๑๓๘-๑๔๑.

เจาอนวงศ, “คลปมประวตศาสตรไทย-ลาว”, นตยสาร สารคด, ฉบบท ๒๙๑ (พฤษภาคม ๒๕๕๒): ๑๓๘.

ดร. มารตน (Martin) และ นรศ จรสจรรยาวงศ. ศลปวฒนธรรม. กรงเทพมหานคร : ส านกศลปวฒนธรรม, ๒๕๕๖.

ตรธา เนยมข า. ตรธาเลาเรองหลวงพอวดปากน า. พมพครงท ๕. กรงเทพมหานคร : มปพ., ๒๕๔๔. นตย สมมาพนธ. ภาวะผน า : พลงขบเคลอนสความเปนเลศ . กรงเทพมหานคร : สถาบนบณฑต

พฒนาบรหารศาสตร รวมกบส านกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๔๖. บรชย ศรมหาสาคร. มขบรหารการสเปนผน า เลม ๑ วสยทศนกบนกบรหาร การจงใจเพอสมฤทธผล

ของงาน. กรงเทพมหานคร : สถาบนผบรหารการศกษาส านกปลดกระทรวงศกษาธการ , ๒๕๔๘.

พระมหาวรญญ วรญญ. ตรธาปวตต. กรงเทพมหานคร : มปพ., ๒๕๔๙.

มลนธแนบ มหานรานนท, ส าน าวปสสนามลนธแนบ มหานรานนท.[ออนไลน], แหลงทมา : http://thai.mindcyber.com/buddha/.php [๒๖ ก.ค.๒๕๕๕].

แมชณฐญาวรรณ เปรมสกล. ใหธรรมชนะกรรม. พมพครงท ๕. กรงเทพมหานคร : สาธกจโรงพมพ, ๒๕๕๕.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๓๐

แมชดารณ จนทราวฒ, สรปผลการด าเนนงานของส านกแมชไทยพฒนาจตเฉลมพระเกยรต. รายงานประจ าป, ๒๕๕๗.

แมชนลนรตน สทธธรรมวชญ . พทธสาวกาศรทธาธรรม. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร : ส านกปฏบตธรรมพทธสาวกา, ๒๕๔๙.

แมชศนสนย เสถยรสต, “แผนดนนมต านาน”, ธรรมสวสด, ฉบบท ๑๖ (เมษายน ๒๕๕๕) หนา ๒. แมชหวานใจ ชกร. อตชวประวตและผลงาน ๗๒ ป. กรงเทพมหานคร : ส านกปฏบตธรรมสวนแกว,

๒๕๔๙. ยวพทธกสมาคมฯ. ธรรมทานของคณแม ดร.สร กรนชย. กรงเทพมหานคร : หอรตนชยการพมพ,

๒๕๓๔. ยวรนทร โตทว. “บทบาทในการสอนกรรมฐานของสตรในประเทศไทย”. วทยานพนธพทธศาสตร

มหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๕. ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔. กรงเทพมหานคร : บรษท

นานมบคพบลเคชนส, ๒๕๔๖. รายงานการประชม โครงการอนสรณสถานเมองถลาง วนจนทร ท ๒๘ มถนายน พ.ศ. ๒๕๕๓ ณ

หองประชมศาลากลางจงหวดภเกต วรทศน วชรส. แมชศนสนย เสถยรสต สาวกาแหงสวนสนตภาพ. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพ

ดอกโมกข, ๒๕๔๕. ศรพร ดาบเพชร คมคาย มากบว และประจกษ แปะสกล . ประวตศาสตรไทย ม. ๔ -.๖ .

กรงเทพมหานคร : อกษรเจรญทศน.(ป พ.ศ.ไมปรากฏ). ส.พลายน อย . พระบรมราชน และเจาจอมมารดาแห งราชส าน กสยาม. พมพคร งท ๕

กรงเทพมหานคร : ส านกพมพฐานบคส, ๒๕๕๔. สถาบนพระปกเกลา. สตรกบการเมอง : ความเปนจรง พนทการเมอง และการขบเคลอน .

กรงเทพมหานคร : โรงพมพธรรมดาเพลส, ๒๕๕๑. สจนต บรหารวนเขตต . แนวทางปฏบต วปสสนา เลมท ๒ ตอนท ๑๐ -๒๐. พมพครงท ๒

กรงเทพมหานคร : พ เอส เซอรวส, ๒๕๕๒. สวรรณา ฉยกลด. บทบาทการเผยแผพทธธรรมของผหญงในสมยปจจบน กรณศกษาส านกปฏบต

ธรรมนโรธาราม. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖.

เสถยรธรรมสถาน ชมชนแหงศาสนต, การปฏบตธรรม. [ออนไลน], แหลงทมา : http://www.sdsweb.org/th/index [๒๓ ม.ย.๒๕๕๕].

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๓๑

เสถยรธรรมสถาน ชมชนแหงศาสนต, รจกเสถยรธรรมสถาน. [ออนไลน], แหลงทมา : http://www.sdsweb.org/sdsweb/index.phpoption=com-content [๒๓ ม.ย.๒๕๕๕].

อบาสกาแนบ มหานรานนท . แนะแนวทางการปฏบต วปสสนา วสทธ ๗ . พมพครงท ๕ . กรงเทพมหานคร : หจก.ทพยวสทธ, ๒๕๕๓.

วดค ำประมง : ศนยดแลผปวยมะเรงเชงพทธบรณำกำร

Wat Kampramong:

Care Centre for Cancer Patients in the Integrated Buddhist Perspective

พระครพบลกจจารกษ (ทองมาก จนทรเทยะ), ดร.๑ Phrakhruphibulkijjarak (Tongmak Chanthia), Dr.

พระมหาสรศกด ปจจนตเสโน, ผศ., ดร.๒ Phramaha Surasak Puccantaseno, Asst. Prof., Dr.

บทคดยอ

วดค าประมง จงหวดสกลนคร เปนวดทสามารถน าหลกการทางพระพทธศาสนามาประยกตใชกบการดแลรกษาสขภาพของผปวยโรคมะเรงไดเปนอยางด มการน าวธการทางพระพทธศาสนามาใชรวมกบการดแลรกษาสขภาพอยหลายประการ กลาวคอ พทธวธในการบรโภคอาหาร พทธวธในการออกก าลงกาย พทธวธในการบรหารจต และพทธวธในการบ าบดโรคดวยธรรมโอสถ

พทธวธในการดแลรกษาสขภาพทง ๔ ดานน แบงออกไดเปน ๒ สวนใหญๆ คอ ๑) พทธวธในการดแลสขภาพทางกาย ประกอบไปดวย พทธวธในการบรโภคอาหาร และพทธวธในการออกก าลงกาย และ ๒) พทธวธในการดแลสขภาพทางใจ ประกอบไปดวย พทธวธในการบรหารจต และพทธวธในการบ าบดโรคดวยธรรมโอสถ การดแลรกษาสขภาพทงทางรางกายและจตใจน ถอเปนสงส าคญทจะชวยใหผปวยหายขาดจากการเปนโรคมะเรงได โดยเฉพาะการดแลรกษาสขภาพทางดานจตใจน ถอวามความส าคญเปนอยางยง เพราะทางพระพทธศาสนามความเชอวา จตเปนนาย กายเปนบาว ถาจตใจมความแจมใส เบกบาน และสดชนอยตลอดเวลาแลว ยอมจะชกพาใหรางกายมความเขมแขงตามสภาพของจตใจได

ค ำส ำคญ : วดค าประมง, ศนยดแลผปวยมะเรง, พทธบรณาการ

๑นกวชาการอสระ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย Independent Scholar, Mahachulalongkornrajavidyalaya University ๒ผอ านวยการสถาบนภาษา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย Director of Language Institute of Mahachulalongkornrajavidyalaya University

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๓๓

Abstract

Wat Kampramong Sakon Nakhon Province can use the Buddhist principles to

carry on health care services for cancer patients. And also integration of the Buddhist

way with health care to support the patients in many ways. That is; Buddhism is a way of

eating, Buddhist approach to exercise, Buddhist practices in the management of mental

health and mind and Dhamma therapy.

The Buddhist health care services in 4 ways is divided into two main sections;

firstly; The Buddhist health care include Buddhist practices to eating. And Buddhist

practices to exercise. Second; The Buddhist approach to mental health care, including

mental Buddhist method of mind development. And the Buddhist Dhamma therapy.

Actually, The healthy care of body and mind. It is very important to help patients recover

from cancer. And more especially the mental health care services for this. It is very vital

.It is because in Buddhist teaching believed that Mind is very vital more than Body. If

the slave's mind is fresh, bright and cheerful all the time then. Inevitably brought to mind

the body is strengthened by it.

Keywords: Wat Kampramong, Care Centre for Cancer Patients, Integrated Buddhist

Perspective

๑. บทน ำ

ความมสขภาพรางกายแขงแรงหางไกลจากโรคภยไขเจบ ถอเปนสดยอดปรารถนาของมนษยทกคน แตในความเปนจรงแลว ไมมผใดในโลกปราศจากการรบกวนของโรคภยทางรางกายและจตใจเลย พระพทธเจาไดตรสไววา “สตวผอางวา ตนเองไมมโรคทางกายตลอดระยะเวลา ๑ ปบาง ๒ ปบาง ... แมยงกวา ๑๐๐ ปบาง ยงพอมอย แตสตวผจะกลาวอางวา ตนเองไมมโรคทางใจตลอดระยะเวลาแมครเดยว หาไดโดยยาก ยกเวนทานผหมดกเลสแลว”๓ ดงนน การเจบไขไดปวยจงเปนเรองธรรมดาทมนษยทกคนจะตองประสบพบเจออยางหลกเลยงไมได

บรรดาโรคทางกายตางๆ ของมนษย โรคมะเรงถอเปนมหนตภยรายแรงอนดบตนๆ ทคราชวตของผคนทวโลกไปแลวเปนจ านวนมาก ปจจบนประมาณ ๒๕ ลานคนทวโลกก าลงมชวตอยกบโรคมะเรงทเปนสาเหตส าคญของการเสยชวตทวโลก ถอเปนรอยละ ๑๓ ของสาเหตการเสยชวตเมอป พ.ศ. ๒๕๕๑ โรคมะเรงท าลายชวตผคนประมาณ ๗.๙ ลานคน และในจ านวนน รอยละ ๗๒ อาศยอยในประเทศก าลงพฒนา องคการอนามยโลกท านายวาภายในป ค.ศ. ๒๐๓๐ อตราการเสยชวตจากโรคมะเรงจะเพมสงขนเปนถง ๑๑.๕ ลานคน ในประเทศไทยประชาชนกวา ๓๐,๐๐๐ คนไดรบการวนจฉยวาเปน

๓อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๑๕๗/๒๑๗.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๓๔

โรคมะเรง และประมาณการณวาอตราการปวยดวยโรคมะเรงจะเพมสงขนในป ค.ศ. ๒๐๒๐ นอกจากนสวนใหญกวารอยละ ๕๐ ไดรบการวนจฉยเมอโรคลกลามไปในระยะทสามและสแลว๔

แนวทางในการรกษาโรคมะเรงจงเปนสงทส าคญ แมวาวธการรกษาโรคมะเรงทมอยในปจจบนจะมพฒนาการกาวหนาดวยเทคโนโลยตางๆ เชน เคมบ าบด รงสรกษา เปนตน กยงกอใหเกดผลขางเคยงตางๆ มากมาย ซงกระทบตอภาวะสขภาพทงทางดานรางกายและจตใจของผปวย ท าใหเสยขวญและก าลงใจเสมอนก าลงเผชญอยกบชะตากรรมทนาสะพรงกลว และรสกวาการเปนมะเรงรวมถงการรกษามะเรงเปนสถานการณทเลวรายทสดในชวต เปนภาวะเครยดทรนแรงจนไมสามารถยอมรบไดในทนท ท าใหผปวยเกดความรสกปฏเสธ โกรธ วตกกงวล ซมเศราถดถอยเปนอยางมาก๕ ผปวยมะเรงจะมความเครยดสง และตกอยในภาวะวกฤตทมสาเหตจากภาวะของโรคมะเรง การตรวจรกษาตางๆ รวมไปถงความวตกกงวลเกยวกบเศรษฐกจฐานะของครอบครวและรสกกลวการถกทอดทงใหเผชญกบความทกขทรมานเพยงล าพง๖

“วดค าประมง” นบเปนสถานบ าบดโรคมะเรง ทใชแนวทางการรกษาผปวยโรคมะเรงแบบองครวมคอการผสมผสานระหวางการแพทยแผนไทย (สมนไพร) การแพทยแบบตะวนตก การแพทยแผนจน (การฝงเขม) สมาธบ าบด ธรรมบ าบดและอาหารเพอสขภาพเปนตน๗ การดแลสขภาพโดยน าหลกการทางพระพทธศาสนามาประยกตใชกบผปวยโรคมะเรง ถอเปนแนวทางหลกทวดค าประมงยดถอมาอยางยาวนาน จงกอใหเกดค าถามวา วดค าประมงน าหลกการใดทางพระพทธศาสนามาประยกตใชกบการรกษาสขภาพของผปวยโรคมะเรง

๔ผองศร ศรมรกต และคณะ, รปแบบกำรบรกำรคดกรองโรคมะเรงในประเทศไทย, (กรงเทพมหานคร : กองทนสนบสนนการวจย, ๒๕๕๒), หนา ๑๑.

๕M., Frank – Strombrog, & Wright, “Ambulatory cancer patients’ perception of the physical and psychosocial change in their lives since the diagnosis of cancer”, Cancer Nursing, (April 1974): 364 –369.

๖P.G., Watson, “The effects of short – term postoperative counseling on cancer/ostomy patients”, Cancer nursing, (Feb 1983): 21 – 30.

๗พระปพนพชร จรธมโม , สมำธบ ำบดกบกำรรกษำโรคมะเรง , พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพธรานสรณการพมพ), ๒๕๕๐), หนา ๑.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๓๕

๒. แนวทำงกำรบ ำบดผปวยโรคมะเรงของศนยอโรคยศำล วดค ำประมง จงหวดสกลนคร อโรคยาศาล ตงอย ณ เลขท ๒๐ หม ๔ วดค าประมง ต าบลสวาง อ าเภอพรรณานคม จงหวด

สกลนคร สถานบ าบดโรคมะเรง เนนการบ าบดรกษาแบบองครวมบนฐานสมาธ เปนอกทางเลอกหนงส าหรบผปวยโรคมะเรงและญาต ไดตดสนใจเขารบการบ าบดเยยวยารกษาพยาบาลทงกาย ใจ และจตวญญาณ โดยผปวยไมตองเสยคารกษา คายา คาหมอ คาพยาบาล คาน า คาไฟ แตประการใด ทงยงเปนสถานทหลอมรวมความรก ความเมตตา ความเสยสละอยางทมเทของจตอาสาทงหลายทเขามาชวยเหลอในการดแลผปวยและญาตท เขารกษาตว ณ อโรคยศาลแหงน๘ “วดค าประมง” กอตงขนมาโดยมวตถประสงคเพอชวยเหลอเพอนมนษยทกชาต ศาสนา ทมความทกขอนเกดจากโรคภยไขเจบทรนแรงโดยเฉพาะโรคมะเรง โดยไมเสยคาใชจายใดๆ ทงสน คาใชจายในการดแลผปวยไดมาจากผมจตศรทธารวมกนบรจาค เรมเปดบรการ พ.ศ. ๒๕๔๘ จนถงปจจบน ใชงบประมาณทงสน ๓๐ ลานบาท ผปวยมาจากทวทกภาคของประเทศไทย รวมถงผปวยชาวตางชาต รวมจ านวนประมาณ ๔๘๐ คน มแนวทางในการรกษา๙ ดงตอไปน

๑) ใชหลกการในทางพระพทธศาสนา โดยใชสมาธบ าบด สวดมนต นงสมาธ และเดนจงกรมควบคกบการใชดนตรบ าบด และธรรมชาตบ าบด

๒) ใชสมนไพรรกษาโรคมะเรงตามแนวทางการรกษาดวยสมนไพร เชน การลางพษดวยสมนไพรแกว ๗ ดวง การใชสมนไพรบ ารงธาต ปรบธาตในรางกาย และการใชสมนไพรสตรหลกแกผปวยโรคมะเรง

๓) การอบไอน าสมนไพร การดมน าสมนไพรบางตวเพอเสรมธาต เชน การดมน าสมนไพรสมานฉนท เพอใหเกดการกระตนการไหลเวยนของกระแสโลหต และประสานการท างานของอวยวะสวนตางๆ ตามก าลงธาตของผปวย

๔) การประกอบพธกรรมในการรกษา อาศยการค านวณฤกษในการประกอบพธ ตมยาตามหลกครบาอาจารยสมยโบราณ ซงอาศยฤกษดวงชะตา และก าลงธาตของผปวยแตละคนเปนการเสรมก าลงใจและศรทธาใหแกผปวย ซงจะท าใหผปวยมจตใจทแนวแน เขมแขง และตอสยบยงการเจรญเตบโตของโรคได

๘พระปพนพชร จรธมโม, อโรคยศำล วดค ำประมง, (กรงเทพมหานคร : ธรานสรณการพมพ), ม.ป.ป.),

หนา ๓ (ค าน า). ๙พระปพนพชร จรธมโม, สมำธบ ำบดกบกำรรกษำโรคมะเรง, หนา ๔-๕.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๓๖

๕) การใหครอบครวของผปวยมสวนรวมรบรในการบ าบดรกษา และพกอยกบผปวยทวด ค าประมงดวย ๖) การรกษาดวยแพทยแผนปจจบนทเปนอาสาสมครจากทตางๆ เฉลยสปดาหละ ๑ ครง เจาะเลอดโดยพยาบาลวชาชพเดอนละ ๑ ครง (ตอผปวย ๑ คน) การท ากลมจตบ าบดตามความจ าเปน

๗) การเยยวยาดวยแพทยทางเลอกอนๆ ไดแก การฝงเขม การใชอาหารบ าบด (โภชนาบ าบด) ๘) การสงตอผปวยในรายทมอาการหนก เชน ภาวะเสยน ารนแรง มอาการซดมาก เมอพนวกฤตแลวจงรบกลบมาบ าบดตอ ๙) ผใหการบ าบดรกษา คอ พระอาจารยปพนพชร จรธมโม (ภบาลพกตรนธ) เจาอาวาสวด ค าประมง โดยมแพทย และบคลากรทางสาธารณสขทเปนอาสาสมคร เขามาชวยดแลผสมผสานการรกษาแบบแผนปจจบน

ศรโรจน กตตสารพงษ แพทยประจ าโรงพยาบาลรกษสกล หนงในแพทยอาสาทมาชวยงานทศนยอโรคยศาลอยางตอเนองเปนระยะเวลากวา ๒ ป กลาวถงวธการรกษาทศนยอโรคยศาลวา

เครองมอทใชในการรกษาเปนความศรทธาสมาธ ผปวยทกคนจะตองปฏบตสมาธเปนประจ าหลงตนนอน กอนลกขนไปท ากจกรรมสวนตวตางๆ เพราะคนทสามารถท าจตของตวเองใหนงได จะท าใหระบบภมคมกนของรางกายดขน สามารถเปลยนเซลลทรายใหกลายเปนดได หรอเซลลมะเรงแบงตวนอยลง สมนไพรเปนสงหนนเสรมกน รวมทงการรบประทานอาหารทเปนดาง การปรบอาหารตามธาตของรางกาย ท าใหสภาพจตใจดขนเพอจะหายไดดวยตนเอง การรกษาทางจต และวญญาณผสมผสานกนไปเปนอกวธการหนง คอ การเตรยมตวตายตามค าสอนของพระพทธองควาดวยความไมประมาทตามหลกธรรมอภณหปจจเวกขณะ๑๐ วาดวย ๑) พจารณาวาชวตและรางกายมความแกลงทกเวลานาท ๒) พจารณาวารางกายอาจเจบไขดวยโรคหนงโรคใดเมอใดกได ๓) พจารณาวาความตายเปนสมบตของสงมชวต ๔) พจารณาวาสรรพสงทงหลายทครอบครองอยเปนเพยงของใชชวครงชวคราว ๕) พจารณาวาการกระท าดวยกาย วาจา ใจ เปนสงทตองไดรบผลการกระท าดวยตนเอง ใหผปวยรบรวาไมใชทกคนตองหายอยางเดยว ทกคนตองมาเตรยมตวตายวนละ ๙ นาทหลงนงสมาธวาจะอยในโลกน เปนครงสดทายแลว การ

๑๐ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๑๘/๑๖๖.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๓๗

เตรยมพรอมเปนสงทด หลงจากซมซาบแลว ๑-๒ สปดาห อาการกลวความตายจะหายไป สามารถยมแยม มความสขขน๑๑

จากขอความขางตน สรปไดวา วดค าประมงภายใตการปกครองของพระอาจารยปพนพชร จรธมโม (ภบาลพกตรนธ) ไดมแนวทางในการบ าบดผปวยโรคมะเรงโดยน าหลกการทางพระพทธศาสนามาประยกตรวมดวย สอนใหทกคนด าเนนชวตดวยความไมประมาทตามหลกอภณหปจจเวกขณะ เพอใหรวาความตายไมใชสงทนากลว แตจตใจทกงวลอยกบความตายตางหาก เปนสงทบนทอนก าลงกายและใจอยทกขณะ การเตรยมตวตามอยางสงบจงเปนทางออกทดของผปวยโรคมะเรงทควรศกษาเปนอยางยง

๓. สำเหตกำรเกดขนของโรคตำมแนวทำงพระพทธศำสนำ ความหมายของค าวา “โรค” นนมการใหความหมายจากหลายแหลง กลาวคอ “โรค” หมายถง ความเจบไข ความเจบปวย๑๒ จากรากศพทบาลวา “รช” แปลวา เสยดแทง มความหมายวา สงทเสยดแทงใหเจบ และจากค าทใชเรยกตางๆ กนไปไดแก “โรคาพาธ” หมายถง ความเจบไข ทเกดจากเชอโรค “อาพาธ” หมายถง ความเจบปวย๑๓

โรคในพระพทธศาสนานน มอย ๒ ชนด คอ ๑) โรคทางกาย และ๒) โรคทางใจ๑๔ ดงน ๑) โรคทางกาย คอ โรคทเกดขนกบรางกาย เชน โรคทางตา โรคทางห โรคทางจมก โรคทาง

ลน โรคทางกาย โรคศรษะ โรคปาก โรคฟน ไขหวด ไขพษ ไขเซองซม โรคทอง จกเสยด ฝ กลาก หด หด โรคดซาน โรคเรม โรคพพอง โรครดสดวงทวาร๑๕ เปนตน

๒) โรคทางใจ คอ โรคทเกดขนทางใจ ลวนเปนโรคทมาจากกเลส๑๖ เชน ความโลภ ความโกรธ ความหลง ความคบแคนใจ ความอจฉารษยา เปนตน

๑๑มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร, อโรคยศำล วดค ำประมง, (ทระลกงานรบพระราชทานปรญญาบตรวทยาศาสตรดษฎบณฑตพระปพนพชร จรธมโม) (สกลนคร : มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร, ๒๕๕๑), หนา ๙๖.

๑๒ราชบณฑตยสถาน , พจนำนกรม ฉบบรำชบณฑตยสถำน พ .ศ. ๒๕๔๒ , (กรงเทพมหานคร : นานมบคสพบลเคชนส, ๒๕๔๖), หนา ๙๗๙.

๑๓พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนำนกรมพทธศำสน ฉบบประมวลศพท, พมพครงท ๒๑, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพผลธมม, ๒๕๕๖), หนา ๕๔๖.

๑๔อง. จตกก. (ไทย) ๒๑/๑๕๗/๒๑๗.

๑๕ข .ม. (ไทย) ๒๙/๕/๑๖.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๓๘

พระพทธเจาตรสถงโรคทางกายและโรคทางใจวา โรคทางกายอาจไมเกดมขนกบบางคนได แตโรคทางใจนนหาไดยากทจะไมเกดมขนกบคนใดเลย ดงขอความวา “สตวผอางวา ตนเองไมมโรคทางกายตลอดระยะเวลา ๑ ปบาง ๒ ปบาง... แมยงกวา ๑๐๐ ปบาง ยงพอมอย แตสตวผจะกลาวอางวา ตนเองไมมโรคทางใจตลอดระยะเวลาแมครเดยวหาไดโดยยาก”๑๗

นอกจากน พระองคยงตรสไววา รางกายเปนรงของโรค ยอมทรดโทรม เนาเปอย แตกดบไปในทสด ดงขอความวา “รางกายนแกหงอมแลว เปนรงของโรค มแตจะทรดโทรมลงไป รางกายทเนาเปอยนกจะแตกดบไป เพราะชวตมความตายเปนทสด”๑๘ และตรสเพมเตมวา ความเจบไขเปนเรองธรรมดา เมอเหนใครปวยอยาไปคดอดอด ระอา และรงเกยจเขา เพราะวาเรากหนความเจบปวยนไปไมไดเชนกน เมอคดไดดงนแลวกสามารถท าใหละความมวเมาในชวต ๓ ประการ คอ ความมวเมาเปนหนมเปนสาว ความมวเมาในความไมมโรค และความมวเมาในชวตลงได๑๙ ดงนน ควรระลกอยเสมอวา ความเจบไขถอเปนเรองธรรมดาของชวตทจะตองเกดกบทกคนอยางหลกเลยงไมได๒๐

ในคลานสตร พระองคทรงแบงคนไขเปน ๓ ประเภท ดงขอความทวา ภกษทงหลาย คนไข ๓ จ าพวกนมปรากฏอยในโลก คอ

๑) คนไขบางคนในโลกนไดโภชนะทเปนสปปายะ หรอไมไดโภชนะทเปนสปปายะกตาม ไดยาทเปนสปปายะ หรอไมไดยาทเปนสปปายะกตาม และไดคนพยาบาลทเหมาะสม หรอไมไดคนพยาบาลทเหมาะสมกตาม ยอมไมหายจากอาพาธนนไดเลย

๒) คนไขบางคนในโลกนไดโภชนะทเปนสปปายะ หรอไมไดโภชนะทเปนสปปายะกตาม ไดยาทเปนสปปายะ หรอไมไดยาทเปนสปปายะกตาม และไดคนพยาบาลทเหมาะสม หรอไมไดคนพยาบาลทเหมาะสมกตาม ยอมหายจากอาพาธนนได

๑๖กเลส หมายถง สงทท าใหใจเศราหมอง, ความชวทแฝงอยในความรสกนกคด ท าใหจตใจขนมวไมบรสทธ และเปนเครองปรงแตงความคดใหท ากรรมซงน าไปสปญหา ความยงยากเดอดรอนและความทกข; พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนำนกรมพทธศำสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๒๒.

๑๗อง. จตกก. (ไทย) ๒๑/๑๕๗/๒๑๗. ๑๘ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๔๘/๗๘.

๑๙ดรายละเอยดใน อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๓๙/๑๙๙

๒๐ส .สฬา. (ไทย) ๑๘/๓๕/๓๙.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๓๙

๓) คนไขบางคนในโลกนไดโภชนะทเปนสปปายะจงหายจากอาพาธนน เมอไมไดยอมไมหาย ไดยาทเปนสปปายะจงหายจากอาพาธนน เมอไมไดยอมไมหาย และไดคนพยาบาลทเหมาะสมจงหายจากอาพาธนน เมอไมไดยอมไมหาย๒๑

บรรดาคนไข ๓ จ าพวกนน คนไขใดไดโภชนะทเปนสปปายะจงหายจากอาพาธนน เมอไมไดยอมไมหาย ไดยาทเปนสปปายะจงหายจากอาพาธนนเมอไมไดยอมไมหายและไดคนพยาบาลทเหมาะสมจงหายจากอาพาธนน เมอไมไดยอมไมหาย เพราะอาศยคนไขนแล เราจงอนญาตอาหารส าหรบภกษไข อนญาตยาส าหรบภกษไข และอนญาตคนพยาบาลส าหรบภกษไข กเพราะอาศยคนไขน คนไขแมอน ๆ กควรไดรบการพยาบาลดวย๒๒

จากขอความขางตน สรปไดวา พระองคทรงแบงคนไขออกเปน ๓ ประเภท ไดแก ๑) ประเภททไดหรอไมไดรบการดแลรกษากไมมโอกาสหายจากโรค ๒) ประเภททไดหรอไมไดรบการดแลรกษากสามารถหายจากโรคได ๓) ประเภททไดรบการดแลรกษาจงหายจากโรค หากไมไดรบการดแลรกษาจะไมสามารถหายจากโรคได นอกจากนพระองคยงทรงเปนผทมความเสมอภาคเกยวกบการดแลรกษาคนไขทกประเภทอยางเทาเทยมกนอกดวย

สวนสาเหตส าคญของการเกดโรคนน ไดมปรากฏในพระไตรปฎก ดงน สาเหตความเจบปวยทเกดจากด ความเจบปวยทเกดจากเสมหะ ความเจบปวยทเกดจาก

ลม ไขสนนบาต ความเจบปวยท เกดจากการเปลยนฤดกาล ความเจบปวยท เกดจากการผลดเปลยนอรยาบถไมไดสวนกน ความเจบปวยทเกดจากความพากเพยรเกนก าลง ความเจบปวยทเกดจากผลกรรม ความหนาว ความรอน ความหว สมผสแหงเหลอบ ยง ลม แดด สตวเลอยคลาน เนองจากความสมดลของธาต ความไมรจกประมาณในการบรโภค๒๓

สรปวา ทางพระพทธศาสนาไดระบไววา โรค คอ สงทเกดขนแลวท าใหเกดความเจบปวย นอกจากนยงไดจ าแนกประเภทของโรคออกเปน ๒ ประเภท คอ ๑) โรคทางกาย คอ โรคทเกดขนกบรางกาย เชน โรคทางตา โรคทางห เปนตน ๒) โรคทางใจ คอ โรคทเกดขนทางใจ ลวนเปนโรคทมาจากกเลส เชน ความโลภ ความโกรธ ความหลง อกทงยงไดมการแบงประเภทของคนไขออกเปน ๓ ประเภท คอ ๑) ประเภททไดหรอไมไดรบการดแลรกษากไมมโอกาสหายจากโรค ๒) ประเภททไดหรอไมไดรบการดแลรกษากสามารถหายจากโรคได ๓) ประเภททไดรบการดแลรกษาจงหายจากโรค หากไมไดรบการดแล

๒๑อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๒๒/๑๖๙.

๒๒อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๒๒/๑๗๐.

๒๓ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๑/๓๐๖–๓๐๗, อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๑๑/๑๗, ข.ม. (ไทย) ๒๙/๑๑/๕๖–๕๗.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๔๐

รกษาจะไมสามารถหายจากโรคได โดยมสาเหตของการเกดโรคมาจากเรองของสภาพอากาศและสงแวดลอม ความผดปกตทเกดขนภายในรางกาย เกดจากพษของแมลงและสตว เกดจากผลของกรรม รวมถงความไมสมดลของธาตและความไมรจกประมาณในการบรโภคอาหาร ๔. พทธวธในกำรดแลรกษำสขภำพตำมแนวทำงพระพทธศำสนำ

การดแลรกษาสขภาพตามแนวทางพระพทธศาสนานนไดมปรากฏหลกฐานในพระไตรปฎก ดงตอไปน

๔.๑ พทธวธในกำรบรโภคอำหำร พระพทธเจาทรงมหลกในการบรโภคอาหารเพอความมสขภาพดและตรสถงประโยชนของการ

ฉนอาหารมอเดยว รวมทงยงทรงแนะน าเหลาภกษสงฆเกยวกบการบรโภคอาหารมอเดยววา “เราเมอฉนอาหารมอเดยว ยอมรสกวามอาพาธนอย มความล าบากกายนอย มความเบากาย มก าลง และอยอยางผาสก มาเถด แมพวกเธอกจงฉนอาหารมอเดยว แมเธอทงหลายเมอฉนอาหารมอเดยว จกรสกวามอาพาธนอย มความล าบากกายนอย มความเบากายมก าลง และอยอยางผาสก”๒๔ นอกจากนยงไดทรงแนะน าพระภททาล ทไมสามารถฉนอาหารมอเดยว เพราะจะมความกระวนกระวายและมความเดอดรอนอยวา “ภททาล ถาเชนนน เธอรบนมนต ณ ทใดแลว พงฉน ณ ทนนเสยสวนหนง แลวน าอกสวนหนงมาฉนกได เมอเธอฉนอาหารไดอยางน กจกด ารงชวตอยได”๒๕ ในทน การฉนอาหารมอเดยว หมายถง การฉนอาหารในเวลาเชา คอ ตงแตดวงอาทตยขนจนถงเวลาเทยงวน แมภกษจะฉนอาหาร ๑๐ ครงในชวงเวลาน ทานกประสงควาฉนอาหารมอเดยว๒๖ อกทงยงทรงหามภกษของแวะกบอบายมขทกชนด และตรสถงโทษของสราเมรยทเปนบอเกดแหงโรคดวย๒๗ นอกจากน พระองคยงทรงสงสอนใหมสตในการฉนอาหารและรจกประมาณในการบรโภค ดงขอความทปรากฏในพระไตรปฎกหลายแหงวา “เธอทงหลายควรส าเหนยกอยางนวา เราทงหลายจกเปนผมสตสมปชญญะ ท าความรสกตวในการกาวไป ... การฉน การดม การเคยว การลม”๒๘ “มนษยผมสตอย

๒๔ม.ม. (ไทย) ๑๒/๒๒๕/๒๓๖.

๒๕ม.ม. (ไทย) ๑๓/๑๓๔/๑๕๐.

๒๖ม.ม.อ. (ไทย) ๑๘/๒๖๙.

๒๗ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๒๔๗/๒๐๒–๒๐๓.

๒๘ ม.ม. (ไทย) ๑๒/๔๒๔/๔๕๗.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๔๑

ทกเมอ รจกประมาณในโภชนะทไดแลว ยอมมเวทนาเบาบาง เขายอมแกชา อายกยงยน”๒๙ และ “เราบรโภคอาหารไมใชเพอเลน เพอความมวเมา เพอประเทองผว และเพอความอวนพ แตเพอกายนด ารงอย เพอใหชวตนทรยเปนไป เพอบ าบดความหว เพออนเคราะหพรหมจรรย การพจารณาในการบรโภคนน นเรยกวา ความเปนผรจกประมาณในการบรโภค”๓๐

กลาวโดยสรป พทธวธในการบรโภคอาหาร พระพทธเจาไดทรงปฏบตและตรสสอนวา การรบประทานอาหารมอเดยวท าใหมโรคภยนอย ควรมสตและรประมาณในการบรโภคอาหาร ควรบรโภคอาหารเพอการด ารงชวตใหคงอยได มความสบายพอเหมาะ ไมบรโภคเพอความสนกสนานหรอมวเมา และไมควรบรโภคสราเมรยอนเปนเหตใหเกดโรค

๔.๒ พทธวธในกำรออกก ำลงกำย พระพทธเจาทรงอนญาตทจงกรมและเรอนไฟแกภกษตามทหมอชวกไดกราบทลขอไว เพอเปนทส าหรบเดนออกก าลงกายแกพระภกษทมรางกายอวนและมโรคมาก ดงน

สมยนน ภกษฉนภตตาหารประณต จนรางกายอวนจงมอาพาธมาก หมอชวกโกมารภจเหนภกษทงหลายมรางกายอวน มอาพาธมาก จงเขาไปเฝาพระผมพระภาค และไดกราบทลวา “เวลานภกษมรางกายอวน มอาพาธมาก ขอประทานพระวโรกาส พระองคโปรดอนญาตทจงกรมและเรอนไฟ ดวยวธการอยางน ภกษทงหลายจกไดมอาพาธนอย” ล าดบนน พระผมพระภาคทรงแสดงธรรมกถาเพราะเรองนเปนตนเหต รบสงกบภกษทงหลายวา “ภกษทงหลาย เราอนญาตทจงกรมและเรอนไฟ”๓๑

นอกจากน พระองคยงตรสถงอานสงสของการเดนจงกรมไววา “อานสงสแหงการเดนจงกรม คอ เปนผมความอดทนตอการเดนทางไกล เปนผมความอดทนตอการบ าเพญเพยร เปนผมอาพาธนอย อาหารทกน ดม เคยว ลมแลวยอยไดงาย และสมาธทไดเพราะการเดนจงกรมตงอยไดนาน”๓๒

สรปความวา การเดนจงกรมเปนการออกก าลงกายตามรปแบบของพระพทธศาสนา กอให เกดประโยชนทางกาย คอ มความอดทนตอการเดนทางไกลได ไมเหนอยงาย เปนผมความอดทนตอการบ าเพญเพยร ท าใหรางกายแขงแรง ลดความเจบปวยได อาหารทกนแลวยอยไดงาย และประโยชนทเกดกบทางใจ คอ สมาธทไดจากการเดนจงกรมนนจะคงอยไดนาน เพราะเมอจตเปนสมาธไดนานเทาใด จตใจ

๒๙ส .ส. (ไทย) ๑๕/๑๒๔/๑๔๕–๑๔๖.

๓๐อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๕๑๘/๓๙๑.

๓๑ว.จ. (ไทย) ๗/๒๖๐/๓๓-๓๔. ๓๒ดรายละเอยดใน อง.ปญจก. (ไทย) ๒๒/๒๙/๔๑.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๔๒

กจะปลอดไปจากโรค คอ กเลสรบกวนเทานน ดงนน การเดนจงกรมจงเปนวธการสงเสรมสขภาพโดยองครวมทมมาแตอดตและปจจบนกยงคงใชไดผลเปนอยางด

๔.๓ พทธวธในกำรบรหำรจต พระพทธเจาตรสความส าคญของใจทกอใหเกดความสขแกอทนนปพพกพราหมณ ผเปนบดา

ของมฏฐกณฑลวา “ธรรมทงหลาย มใจเปนหวหนา มใจเปนใหญ ส าเรจดวยใจ ถาคนมใจด กจะพดดหรอท าดตามไปดวย เพราะความดนน สขยอมตดตามเขาไป เหมอนเงาตดตามตวเขาไป ฉะนน”๓๓ และตรสถงการรกษาจตเหมอนกบการรกษาภาชนะน ามนไววา “บคคลเมอปรารถนาจะไปสทศทางทยงไมเคยไป พงตามรกษาจตของตนดวยสต เหมอนบคคลประคบประคองภาชนะ ทมน ามนเตมเปยมไมใหหก”๓๔ ดงนนจงควรรกษาจตไวเพอความอยดมสขของสภาพจตใจ ซงเปนการสงผลตอสขภาพกายโดยตรง

จะเหนไดวา พระองคทรงใหความส าคญกบใจเปนอยางมาก หากคนทมจตใจดจะพดหรอท าสงใดดวยใจทดแลวยอมน าความสขมาใหโดยฝายเดยว สวนการควบคมจตนน พระองคตรสวา ตองใชสตเปนตวชวยในการรกษาและประคบประคองจตดวยความระมดระวง และมสตอยเสมอ เปรยบเหมอนบคคลประคบประคองภาชนะทมน ามนเตมเปยมไมใหหก และเมอรกษาจตไดดแลวยอมน ามาซงความสขของผรกษาจตนน

๔.๔ พทธวธในกำรบ ำบดโรคดวยธรรมโอสถ ธรรมโอสถ หมายถง หลกการหรอค าสอนของพระพทธศาสนาทสามารถน ามาใชบ าบดรกษา

โรค หรอภาวะความเจบปวยตางๆ ไดทงทางรางกายและจตใจ โดยอาศยการเขาใจอยางลกซงในพระธรรมค าสอนทางดานจตใจ ซงมผลท าใหผปวยสามารถเขาใจชวตและธรรมชาต หรอสภาวธรรมตางๆ ไดอยางถกตองตามความเปนจรง และสามารถคลายความยดมนถอมนในสภาพรางกายและความเจบปวยทเปนอยได จตใจจงมความสงบสข เขมแขง และเบกบานในธรรม เกดเปนสมมาทฏฐทจะใชชวตอยางถกตอง ดงาม และไมกอใหเกดทกข เมอจตใจเขมแขงและสงบสข ยอมกอใหเกดพลงใจทจะตอสกบโรคภยตาง ๆ ได๓๕ ในการบ าบดรกษาโรค นอกจากพระพทธเจาจะทรงมพทธานญาตใหใชกรรมวธในการ

๓๓ข.ข. (ไทย) ๒๕/๒/๒๔.

๓๔ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๙๖/๔๐.

๓๕สรณย สายศร, “การศกษาเชงวเคราะห แนวทางการปองกนและแกปญหาภาวะความเจบปวยในเชงบรณาการแนวพทธ : ศกษากรณโรคมะเรง”, วทยำนพนธศลปศำสตรมหำบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลย เกษตรศาสตร, ๒๕๔๘), หนา ๒๐๙.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๔๓

รกษาดงทไดกลาวมาแลว พระองคยงทรงไดน า “ธรรมโอสถ” มารวมใชในการบ าบดรกษาโรคและความเจบปวยตางๆ ใหกบหมภกษสงฆและเหลาคฤหสถ ดงน

๑) โพชฌงค ๗ ในสมยพทธกาล ไดมการน าองคธรรม โพชฌงค ๗๓๖ มาใชในการรกษาโรคภยไขเจบใหหายได โดยมการน าไปใชกบพระพทธเจาเอง และพระอรหนตสาวกอก ๒ รป คอ พระโมคคลลานะ และพระมหากสสปะ ดงน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเวฬวน กรงราชคฤห พระผมพระภาคทรงพระประชวร ไดรบทกข พระอาการหนก ขณะนนมพระมหาจนทะเฝาถวายอปฏฐากอย พระพทธเจาไดบอกใหพระมหาจนทะสวดสาธยายธรรม โพชฌงค ๗ ใหพระองคฟง เมอพระพทธเจาทรงพจารณาตามธรรมนนแลวกสามารถหายจากพระอาการประชวรลงได๓๗

สมยหนง พระมหากสสปะอาพาธหนกอย ณ ปปผลคหา ครนในเวลาเยนพระพทธเจาเสดจไปเยยมถงทพก ไดตรสถามถงอาการไขทเปนอยแลวพระองคจงทรงแสดงธรรมโพชฌงค๗ ใหแกพระมหากสสปะฟง ทานไดพจารณาตามธรรมนน ครนพระองคทรงแสดงธรรมจบลง พระมหากสสปะกมใจยนดชนชม หายขาดจากอาพาธนน๓๘

สมยนน พระมหาโมคคลลานะอาพาธ ไดรบทกขเปนไขหนกอยทภเขาคชฌกฏ พระพทธเจาเสดจไปเยยมถงทพก ไดตรสถามถงอาการไขทเปนอยแลวพระองคทรงแสดงธรรมโพชฌงค ๗ ใหแกพระโมคคลลานะไดฟงพจารณาตามธรรมนน ครนพระองคทรงแสดงธรรมจบลง พระโมคคลลานะกมใจยนดชนชม หายขาดจากอาพาธนน๓๙ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต)๔๐ กลาววา โพชฌงคน เปนหลกธรรมส าคญหมวดหนง ท

รจกดจากบทสวดมนตทเรยกวา โพฌงคปรตร และถอกนวาเปนพทธมนตส าหรบสวดสาธยาย เพอใหคน

๓๖โพชฌงค ๗ ธรรมทเปนองคแหงการตรสร ไดแก สต ธมมวจยะ วรยะ ปต ปสสทธ สมาธ และอเบกขา; พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนำนกรมพทธศำสตร ฉบบประมวลธรรม, พมพครงท ๒๕, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพผลธมม, ๒๕๕๖), หนา ๒๐๕.

๓๗ดรายละเอยดใน ส .ม. (ไทย) ๑๙/๑๙๗/๑๓๐–๑๓๑.

๓๘ดรายละเอยดใน ส .ม. (ไทย) ๑๙/๑๙๕/๑๒๘–๑๒๙.

๓๙ดรายละเอยดใน ส . ม. (ไทย) ๑๙/๑๙๖/๑๒๙ – ๑๓๐.

๔๐พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), โพชฌงค พทธวธเสรมสขภำพ, พมพครงท ๘๔, (กรงเทพมหานคร : บรษท พมพสวย จ ากด, ๒๕๕๑), หนา ๕–๖.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๔๔

ปวยไดสดบตรบฟงแลวจะไดหายโรค โพชฌงคมาจากค าวา โพชฌ กบ องค หรอโพธ กบองค จงแปลวา องคแหงผตรสร องคแหงการตรสร หรอองคแหงโพธญาณ หมายถงองคประกอบ หรอหลกธรรมทเปนเครองประกอบของการตรสร ซงเกยวของกบเรองของปญญา ๓ ประการ ดงน ประการท ๑ รแจงความจรงของสงทงหลาย ชวยช าระใจใหหมดจดจากกเลสดวยความรอนบรสทธ

ประการท ๒ ปญญาทตรสรจะท าใหเกดความตน คอ พนจากความประมาทมวเมา และความยดตดตาง ๆ ทงจากความหลบใหลและความหลงใหลได

ประการท ๓ จากการทบรสทธและตนขนมาน ชวยท าใหใจของผนนมความเบกบานผองใส ปลอดโปรงโลงเบา คอ เปนสภาพจตทดงามหรอสขภาพจตทดมากนนเอง

๒) สญญำ ๑๐ สมยหนง พระครมานนทอาพาธหนก พระอานนทจงไปกราบทลใหพระพทธเจาทรงทราบและขอใหทรงอนเคราะหเสดจไปเยยมดอาการของพระครมานนททอาพาธอย พระองครบสงใหพระอานนทกลบไปหาพระครมานนทโดยน าสญญา ๑๐๔๑ ไปสวดสาธยายใหพระครมานนททอาพาธอยไดรบฟง เมอพระครมานนทไดรบฟงและพจารณาตามแลวจงชวยท าใหหายจากอาการอาพาธนนได๔๒ สรปไดวา การบ าบดรกษาโรคทส าคญอกวธการหนง คอ การใชธรรมโอสถทเปนหลกธรรม

และวธการปฏบตตนเพอใหพนจากความทกขหรอโรคทก าลงเปนอย โดยการใชหลกธรรม “โพชฌงค ๗” และ “สญญา ๑๐” เมอไดนอมน าหลกธรรมดงกลาวนมาปฏบตแลว จะชวยท าใหจตใจแชมชน และสามารถท าใหอาการโรคทเปนอยบรรเทาลงหรอหายจากโรคได ๕. วเครำะหกำรดแลสขภำพเชงพทธบรณำกำรตำมรปแบบของวดค ำประมง

วดค าประมงมรปแบบในการบ าบดรกษาโรคมะเรงอยางเปนระบบ โดยไดประยกตหลกธรรมค าสงสอนของพระพทธเจามาใชในการดแลรกษาผปวยโรคมะเรงอยางเปนรปแบบ จากก าหนดการปฏบตงานประจ าวนของวดค าประมง พบวา มความสอดคลองกบพทธวธในการดแลรกษาสขภาพตาม

๔๑สญญา ๑๐ ประกอบดวย อนจจสญญา, อนตตสญญา, อสภสญญา, อาทนวสญญา, ปหานสญญา, วราคสญญา, นโรธสญญา, สพพโลเก อนภรตสญญา, สพพสงขาเรส อนจจสญญา และอานาปานสต ; พระพรหม คณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนำนกรมพทธศำสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๔๒๔.

๔๒ดรายละเอยดใน อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๖๐/๑๒๘–๑๓๓.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๔๕

แนวทางพระพทธศาสนาอยหลายประการ กลาวคอ พทธวธในการบรโภคอาหาร พทธวธในการออกก าลงกาย พทธวธในการบรหารจต และพทธวธในการบ าบดโรคดวยธรรมโอสถ มรายละเอยดดงน

๑) อาหารผปวยของวดค าประมงนน จะเปนอาหารทญาตและผปวยท ากนเองโดยไดรบค าแนะน าจากทางวด โดยใช DVD ฉายประกอบใหผปวยด ซงจะแนะน าตอนท าวตรเยนหรอตอนตรวจไข สวนมากจะเปนอาหารสขภาพ หรออาหารชวจต ทางวดไมอยากใหกงวลเรองอาหารมากเกนไป เพยงแตแนะน าวาไมควรกนเนอสตว ควรกนน าธญพช น าขาวกลองจะสบายกวา เพราะกนเขาไปแลวมนกยอยเลย ควรทานผกสด ผลไมสด และน าผก โดยงดเวนจากการบรโภคเนอสตวทกชนด๔๓

การบรโภคอาหารทถกตองตามหลกโภชนาการของวดค าประมงน มความสอดคลองกบพทธวธในการบรโภคอาหาร เพราะผปวยโรคมะเรงตองพจารณาเรองอาหารอยางมากกอนการบรโภควาจะมผลตอสขภาพหรอไม เชน เปนอาหารไขมนสง อาหารทกอใหเกดโรคเบาหวาน และความดนโลหตสง ซงเปนโรคแทรกซอนสงเสรมใหอาการของโรคมะเรงทรดหนก และอตราการตายสงขน โดยยดหลกการมสตในการบรโภค๔๔ และรจกประมาณในโภชนะทไดรบ๔๕ เพอใหมชวตยนยาวตอไป

๒) การออกก าลงกายส าหรบผปวยโรคมะเรงทวดค าประมงมความหลากหลาย ขนอยกบสภาพทางกายของผปวยโรคมะเรง ยกตวอยางเชน การเตนแอโรบกทเหมาะกบผปวยทรางกายแขงแรง การเตนแอโรบกพรอมกบเสยงเพลงทสนกสนานเพอเปนการสรางความกระฉบกระเฉง ความสดชนแจมใส คลายความทกขความกงวลเนองจากอาการเจบปวย เสยงหวเราะรอยยมของคนไขและญาตคนไขในขณะทออกก าลงกาย แมคนไขทออกก าลงกายไมไดกมอารมณสนกสนานรวมไปดวย การเดนจงกรม การฝกโยคะหรอชกงทเหมาะกบคนไขทไมสามารถออกก าลงกายแบบหนกๆ ได ผปวยโรคมะเรงสามารถผอนคลายกลามเนอ ฝกการหายใจทลกและยาวขนเปนการท าสมาธจงชวยใหสงบจตใจได๔๖

การออกก าลงกายของวดค าประมงน มความสอดคลองกบพทธวธในการออกก าลงกายของพระภกษ กลาวคอ การเดนจงกรม เพราะการเดนจงกรมนน ท าใหพระภกษเปนผมความอดทน มอาพาธนอย และอาหารทกน ดม เคยว ลมแลวยอยไดงาย๔๗ การเดนจงกรมนมความสอดคลองกบการออกก าลง

๔๓วดค าประมง, อำหำรผปวย, [ออนไลน]. แหลงทมา : http://www.khampramong.org/aro4.html [๒๑ ม.ค. ๒๕๕๙].

๔๔ม.ม. (ไทย) ๑๒/๔๒๔/๔๕๗. ๔๕ส .ส. (ไทย) ๑๕/๑๒๔/๑๔๕–๑๔๖.

๔๖พระปพนพชร จรธมโม, อโรคยศำล วดค ำประมง, หนา ๔๐.

๔๗ดรายละเอยดใน อง.ปญจก. (ไทย) ๒๒/๒๙/๔๑.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๔๖

กายของผปวยหนกในวดค าประมงทไมสามารถออกก าลงกายแบบหนกๆ ได ซงการออกก าลงกายเบาๆ ดวยการเดนจงกรม การฝกโยคะหรอชกงนน จะชวยใหผปวยคลายกลามเนอและสงบจตใจไดดยงขน

๓) ทวดค าประมงจะมกจกรรมการท าบญตกบาตรฝกสมาธและฟงธรรมอยเปนประจ าทกวนทงภาคเชาและภาคค า๔๘ นอกจากกจกรรมดงกลาวแลว กจกรรมในแตละวนยงมอกหลายอยาง และกจกรรมเกอบทกอยางจะมดนตรเขาไปเกยวของทงทางตรงและทางออมเสมอ เสยงเพลงสามารถปลกใจใหเกดความคกคกแจมใส หรอท าใหมความปลาบปลมยนดได ดวยเหตนจงไดมการน าดนตรบ าบดมาใชในวดค าประมงดวย ตวอยางเชน บทเพลงพรานทะเล ซงมเนอหาใหเหนสจธรรมแหงชวตวา เกดแลวตองตาย๔๙ เพอใหเขาใจความเปนจรงแหงชวตและท าใจยอมรบไดดวยจตใจทปราศจากความหวงใยผคนทอยขางหลง

การฝกสมาธและการใชดนตรบ าบดของวดค าประมงน มความสอดคลองกบพทธวธในการบรหารจตทวา “ธรรมทงหลาย มใจเปนหวหนา มใจเปนใหญ ส าเรจดวยใจ”๕๐ เพราะการรกษาจตใหมความสงบและเขาใจความเปนไปของธรรมชาต ยอมท าใหผปวยมสขภาพจตทด ซงเปนการสงผลตอสขภาพกายโดยตรง และยงเปนการฝกพจารณาถงความตายอยางเปนรปธรรมดวย ท าใหรบรและจบความรสกกลวทเกดขนในจตใจไดอยางด๕๑ ท าใหผปวยเขาใจสจธรรม ละชว ท าด สรางกศลกรรมอยเปนนตย เปนการด าเนนชวตดวยความไมประมาทตามหลกการทางพระพทธศาสนาอกดวย

๔) ในการตมยาสมนไพรทวดค าประมงนน ทกครงทตมยาจะตองมพธกรรมสวดมนตขอพรและท าสมาธตอหนาสงศกดสทธดวย ในขณะทตมยาจะตองท าสมาธระลกถงคณพระพทธ พระธรรม พระสงฆ พรอมทงสวดพระคาถาสกกตวาฯ ๓ จบ ท าใหผปวยมจตใจทศรทธามนคงในตวยามากยงขน๕๒ นอกจากนการสวดมนตยงท าใหเกดการผอนคลายทงทางจตใจและทางกาย การสวดมนตทมการแปลความหมาย ถอเปนการดงสตของผสวดใหมาอยกบปจจบนขณะ และท าใหผสวดเหนความจรงทเกดขนในชวต ท าใหเกดความคลายการยดถอตวตนไดดวย

๔๘พระปพนพชร จรธมโม, อโรคยศำล วดค ำประมง, หนา ๔๔.

๔๙เรองเดยวกน, หนา ๕๐.

๕๐ข.ข. (ไทย) ๒๕/๒/๒๔.

๕๑พระไพศาล วสาโล และคณะ, เผชญควำมตำยอยำงสงบ เลม ๒, (กรงเทพมหานคร : หางหนสวนสามลดา, ๒๕๕๒), หนา ๑๔.

๕๒พระปพนพชร จรธมโม, สมำธบ ำบดกบกำรรกษำโรคมะเรง, หนา ๗-๘.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๔๗

การสวดมนตในขณะทประกอบพธกรรมตมยาของวดค าประมงน มความสอดคลองกบพทธวธในการบ าบดโรคดวยธรรมโอสถ เพราะเปาหมายหลกของการสวดมนตคอ ตองการใหผสวดมจตใจทสงบอยกบปจจบนขณะ และมความผอนคลายทงทางจตใจและทางกาย ดงนน การใชธรรมโอสถจงชวยท าใหจตใจแชมชน และสามารถท าใหอาการโรคทเปนอยบรรเทาลงหรอหายจากโรคได

๖. บทสรป วดค าประมง จงหวดสกลนคร สามารถน าหลกการทางพระพทธศาสนามาประยกตใชกบการดแลรกษาสขภาพของผปวยโรคมะเรงไดเปนอยางด มการน าวธการทางพระพทธศาสนามาใชรวมกบการดแลรกษาสขภาพอยหลายประการ กลาวคอ พทธวธในการบรโภคอาหาร พทธวธในการออกก าลงกาย พทธวธในการบรหารจต และพทธวธในการบ าบดโรคดวยธรรมโอสถ พทธวธในการดแลรกษาสขภาพทง ๔ ดานน แบงออกไดเปน ๒ สวนใหญๆ คอ ๑) พทธวธในการดแลสขภาพทางกาย ประกอบไปดวย พทธวธในการบรโภคอาหาร และพทธวธในการออกก าลงกาย และ ๒) พทธวธในการดแลสขภาพทางใจ ประกอบไปดวย พทธวธในการบรหารจต และพทธวธในการบ าบดโรคดวยธรรมโอสถ การดแลรกษาสขภาพทงทางรางกายและจตใจน ถอเปนสงส าคญทจะชวยใหผปวยหายขาดจากการเปนโรคมะเรงได โดยเฉพาะการดแลรกษาสขภาพทางดานจตใจน ถอวามความส าคญเปนอยางยง เพราะทางพระพทธศาสนามความเชอวา จตเปนนาย กายเปนบาว ถาจตใจมความแจมใส เบกบาน และสดชนอยตลอดเวลาแลว ยอมจะชกพาใหรางกายมความเขมแขงตามสภาพของจตใจได

เอกสำรอำงอง

ผองศร ศรมรกต และคณะ. รปแบบกำรบรกำรคดกรองโรคมะเรงในประเทศไทย. กรงเทพมหานคร : กองทนสนบสนนการวจย, ๒๕๕๒. พระปพนพชร จรธมโม. สมำธบ ำบดกบกำรรกษำโรคมะเรง. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร : โรงพมพธรานสรณการพมพ), ๒๕๕๐. _________. อโรคยศำล วดค ำประมง. กรงเทพมหานคร : ธรานสรณการพมพ), ม.ป.ป. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). พจนำนกรมพทธศำสตร ฉบบประมวลธรรม. พมพครงท ๒๕. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพผลธมม, ๒๕๕๖. _________.พจนำนกรมพทธศำสน ฉบบประมวลศพท . พมพครงท ๒๑. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพผลธมม, ๒๕๕๖.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๔๘

_________. โพชฌ งค พ ทธ วธ เสรมส ขภำพ . พ ม พคร งท ๘๔ . กรง เทพมหานคร : บรษ ท พมพสวย จ ากด, ๒๕๕๑. พระไพศาล วสาโล และคณะ. เผชญควำมตำยอยำงสงบ เลม ๒. กรงเทพมหานคร : หางหนสวน สามลดา, ๒๕๕๒. มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภำษำไทย ฉบบมหำจฬำลงกรณรำชวทยำลย. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙. มหามกฏราชวทยาลย. พระไตรปฎกและอรรถกถำแปล ชด ๙๑ เลม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหา มกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๔. วดค าประมง. อำหำรผปวย. [ออนไลน]. แหลงทมา : http://www.khampramong.org/aro4.html [๒๑ ม.ค. ๒๕๕๙]. ราชบณฑตยสถาน. พจนำนกรม ฉบบรำชบณฑตยสถำน พ.ศ. ๒๕๔๒. กรงเทพมหานคร : นานมบคส พบลเคชนส, ๒๕๔๖. หนงสอทระลกงานรบพระราชทานปรญญาบตรวทยาศาสตรดษฎบณฑต พระปพนพชร จรธมโม. อโรคยศำล วดค ำประมง. สกลนคร : มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร, ๒๕๕๑ สรณย สายศร. “การศกษาเชงวเคราะหแนวทางการปองกนและแกปญหาภาวะความเจบปวยในเชง บรณาการแนวพทธ : ศกษากรณ โรคมะเรง”. วทยำนพนธศลปศำสตรมหำบณฑต . บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, ๒๕๔๘. M., Frank – Strombrog, & Wright. “Ambulatory cancer patients’ perception of the physical and psychosocial change in their lives since the diagnosis of cancer”. Cancer Nursing, (April 1974): 364 –369. P.G., Watson. “The effects of short – term postoperative counseling on cancer/ stormy patients”. Cancer nursing, (Feb 1983): 21 – 30.

การพฒนาวดใหเปนศนยกลางการวปสสนากมมฏฐาน A Development of the Temples to the Vipassana Meditation Center

พระครภาวนาวรยานโยค ว.,ดร.๑ PhrakruPavanaviriyanuyok VI., Ph.D.

พระครปรยตปญญาธร ดร.๒ PhrakruPariyattipannatorn, Ph.D.

บทคดยอ บทความวจยน มวตถประสงค ๒ ประการ คอ ๑) เพอศกษารปแบบการปฏบตวปสสนา

กมมฏฐานของวดในจงหวดฉะเชงเทรา ๒) เพอวเคราะหใหเหนปจจยพฒนาวดใหเปนศนยกลางในการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน โดยการน าหลกธรรมทปรากฏในคมภรพระไตรปฎก อรรถกถา ฎกา วสทธมรรค การตความขยายความของนกวชาการทางพระพทธศาสนา และศกษารปแบบการสอนวปสสนากมมฏฐาน ของสถานท ทเปนกลมตวอยาง เพอพฒนาวดใหเปนศนยกลางการวปสสนากมมฏฐาน

ผลการศกษาพบวา รปแบบการปฏบตวปสสนากมมฏฐานในจงหวดฉะเชงเทรา ไมแพรหลายมากนกตามวด แตปรากฏวาการปฏบตวปสสนากมมฏฐานตามส านกปฏบตธรรมประจ าจงหวด และส านกปฏบตของส านกตาง ๆ ทมผศรทธาในการปฏบตตามหลกค าสอนขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ดวยเหตนน รปแบบในการปฏบตจงไมมความเปนหนงเดยวหากแตเปนไปตามหลกการสอนของแตละส านก สวนวดตวอยาง ไดแก วดสวรรณมาตร วดบานซอง และวดปากน าบางคลา ทง ๓ วด มความตองการในการพฒนาวดใหเปนศนยกลางการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน และปจจยทเออใหเกดความเปนศนยกลางในการปฏบต คอ ๑) ดานการพฒนารปแบบของการปฏบต ๒) ดานการพฒนาศกยภาพของพระในวดใหเปนพระวปสสนาจารย ๓) ดานความตองการของผมาปฏบตทวไปทมาปฏบตในวด ๔) ดานความตองการของชมชนและหนวยงานทมสวนเกยวของ และ ๕) ดานความตองการของชมชนในการมสวนรวม ค าส าคญ: การพฒนาวด, ศนยการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน, การมสวนรวมของชมชน

๑อาจารยวทยาลยสงฆพทธโสธร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย จงหวด

ฉะเชงเทรา Master of Mahachulalongkornrajavidyalaya University Buddhasothorn College ๒อาจารยวทยาลยสงฆพทธโสธร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย จงหวด

ฉะเชงเทรา Master of Mahachulalongkornrajavidyalaya University Buddhasothorn College

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๕๐

Abstract

This research article has two objectives: 1) to study the pattern of meditation

practice in temples in Chachoengsao province, 2) to analyze and see the development

factors of the temple to be the center of the Vipassana practice By applying the principles

that appear in the Tipitaka, Aṭṭhagathā, Ṭîgā, and Visuddhimagga, the extended

interpretation of Buddhist scholars and study the teaching style of Vipassana Meditation

of the sample place In order to develop the temple to be the center of Vipassana

meditation

From the research, it was found that the pattern of meditation practice in

Chachoengsao Province Not very prevalent in temples But it appears that the practice of

Vipassana according to the provincial Dhamma practice And the Bureau of Practices of

the various schools that have faith in following the teachings of the Lord Buddha,

therefore the practice model is not unified but according to the teaching principles of each

school The samples of the temples are Suwannamat Temple, Ban Song Temple and Pak

Nam Temple. All 3 temples require the development of the temple to be the center of

Vipassana practice. And the factors that contribute to being the center of the practice are

1) want to develop the pattern of practice 2) want to develop the potential of the monks in

the temple to become the Vipassana Buddha, 3) the needs of the general practitioners

who come to practice in Measure 4) needs of the community and relevant agencies, and

5) needs of the community to participate.

Keywords: Temple development, Meditation practice center, Community participation

๑. บทน า

สงคมปจจบนเปนยคของการบรโภคนยม ท าใหผคนตองสนองความตองการทางดานวตถ หรอทเรยกไดวา เปนยคของวตถนยม การศกษาทเปนอยในปจจบน ลวนเปนการศกษาเพอแสวงหาความร และท าความเขาใจกบสงทอยภายในตวตนของแตละบคคล จงขาดการพฒนาจตใจอยางเปนระบบ และเกดปญหาในการพฒนาดานจตใจและการพฒนาทางดานปญญาทไมเทากน การพฒนาทเนนเฉพาะทางดานวตถ สงผลกระทบตอผคนในยคปจจบนมาก กอใหเกดปญหาสขภาพโดยเฉพาะในสวนของสขภาพจต อนสงผลกระทบตอการด ารงชวต ไมวาจะเปนความเครยด วตกกงวล ซมเศรา ฟงซาน สงผล กระทบตอการด ารงชวตของทงตนเองครอบครวและสงคม

พระพทธศาสนา เปนศาสนาขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ทไดคนพบธระอนส าคญทางพระพทธศาสนา อนไดแก คนถธระ และวปสสนาธระ เปนหนทางในการแสวงหาทางออกจากความทกข พระองคทรงไดแสดงใหเหนถงวธและแนวทางในการดบทกขไว ดงทพระองคไดตรสไวในสตปฏฐานสตร วา เอกายโน อย ภกขเว มคโค สตตาน วสทธยา โสกปรเทวาน สมตกมาย ทกขโทมนสสาน อตถงค

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๕๑

มาย ายสส อธคมาย นพพานสส สจฉกรณตถาย ยทท จตตาโร สตปฏ าน ดกอนภกษทงหลายทางนเปนทางเดยว เพอความบรสทธของเหลาสตว เพอลวงโสกะปรเทวะ เพอดบทกขและโทมนส เพอบรรลญายธรรม เพอท าใหแจงซงพระนพพาน ทางน คอ สตปฏฐาน ๔

การสอนวปสสนากมมฏฐานตามแนวสตปฏฐาน ๔ เกดขนอยางกวางขวางและแพรหลายในยคปจจบน จงเกดการเรยน การสอน แนวทางในการปฏบตทมความหลากหลาย แตกตางกนในแตละส านกทมแนวทางในการปฏบตแตกตางกนออกไป เชน สายพทโธ, สายอานาปานสต, สายพองยบ, สายรปนาม, และสมมาอรหง๓ ทงยงมการปฏบตในสถานทหลากหลายแตกตางกนออกไป เชน การปฏบตธรรมในหางสรรพสนคา การเกดส านกปฏบตธรรมตามทพกตากอากาศ รสอรท การขยายตวของส านกปฏบตจากกรงเทพมหานครสพนทตาง ๆ หรอการเกดขนของส านกปฏบตธรรมในตางประเทศ ลวนสะทอนใหเหนถงความตองการพฒนาปญญาและจตใจของผคนในสงคมมากขน

การเกดขนของส านกปฏบตธรรม และหลกสตรการอบรมวปสสนากมมฏฐานของส านกตาง ๆ ลวนเปนไปเพอสนองความตองการของผคนสมยใหม จงเปนเหตใหเกดการอบรมวปสสนากมมฏฐานในระยะสน แตเนองจากความหลากหลาย และความแตกตางของหลกสตร จงเปนเหตปจจยใหผวจยสนใจทจะท าวจยเรองน เพอน ามาพฒนาหลกสตรการเรยน การสอนส าหรบการปฏบตระยะสน ใหตอบสนองตอการปฏบตใหเกดผลสมฤทธกบผปฏบตใหมากทสด โดยเฉพาะความสปปายะ ไดแก อาวาสหรอเสนาสนะ โคจรคาม ภสสะหรอธมมสสวนะ บคคล โภชนะหรออาหาร ฤด และอรยาบถเพอสนองความตองการของผคนในสงคมสมยใหมในจงหวดฉะเชงเทรา ซงสอดคลองกบงานวจยของ ภทรนธ วสทธศกด๔ ไดท างานวจยเรอง “รปแบบการผสมผสานการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามหลกสตปฏฐาน” ผลการวจยพบวา วปสสนากรรมฐานเปนวธการฝกใหเกดปญญารเทาทนความจรงเพอความดบทกข พระคมภรทใหแนวทางในการปฏบตวปสสนากรรมฐานไดแก มหาสตปฏฐานสตร ทกลาวถงการมสตระลกไปในกายเวทนา จต และธรรม ซงรปแบบตาง ๆ ทนยมปฏบตกนในปจจบน แมจะมอบายในการสอนหรอมวธการสอนเพอเขาถงสตปฏฐานไมเหมอนกนหรอเนนบรรพในสตปฏฐานทง ๔ ตางบรรพกนกตามแตสงท

๓วดหลวงพอสดธรรมกายาราม, คมอปฏบตสมถวปสสนากรรมฐาน ๕ สาย, (นครปฐม: เพชร

เกษม พรนตง กรป, ๒๕๕๓), หนาสมโมทนยกถา. ๔ภทรนทธ วสทธศกด, “รปแบบการผสมผสานการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามหลกสตปฏ

ฐาน”, วทยานพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ๒๕๕๐), บทคดยอ.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๕๒

เหมอนกนซงสามารถน ามาใชผสานการปฏบตใหมเอกภาพได คอ การก าหนดสตระลกรสภาวะตามความเปนจรงของรป-นาม และไตรลกษณ อนเปนความแทจรงทไมผนแปรไปตามสมมตบญญต หรอรปแบบใดใด ดงนน ไมวาจะปฏบตในรปแบบใดกตามหากรปแบบทน าผปฏบตใหเขาถงสภาวะทเปนจรงทงสองนนบวาไดเปนการปฏบตถกตอง เพราะเขาถงหวใจของกรรมฐาน คอคาทเปนจรงของอารมณไดเหมอนกน

ดงนน รปแบบการปฏบตวปสสนากรรมฐานแบบผสมผสาน สามารถเพมความเขาใจในการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามหลกสตปฏฐานแกผเขาอบรมไดดยงขน และสามารถสรางสมฤทธผลในการปฏบตใหแกผเขาอบรมไดตามล าดบแหงวปสสนาญาณเบองตน เพอการพฒนาปญญาจากขนตนสขนปลาย คอ เหนอรยสจ ๔ กสามารถบรรลเปาหมายสงสดคอท าลายกเลสดบทกขทงปวงถงพระนพพานในทสด ดงนน รปแบบการปฏบตวปสสนากรรมฐานแบบผสมผสาน จงนาจะเปนทางเลอกของการปฏบตวปสสนากรรมฐาน และเปนทางออกในการสรางเอกภาพในวงการปฏบตวปสสนากรรมฐานในประเทศไทยตอไป

การวจยเรอง “การพฒนาวดใหเปนศนยกลางการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน” เปนไปเพอตองการศกษารปแบบการปฏบตวปสสนากมมฏฐานของวดในจงหวดฉะเชงเทรา วามรปแบบในการปฎบตอยางไร และมปจจยในพฒนาวดใหเปนศนยกลางในการปฏบตวปสสนากมมฏฐานอยางไร ใหตอบสนองตอความตองการของพทธศาสนกชนผศรทธาในการปฏบตเกดผลสมฤทธและสามารถน าไปพฒนาจตใจใหเกดปญญาไดมากทสด ดงนน การพฒนาวดใหเปนศนยกลางการปฏบตวปสสนากมมฏฐานจงเปนเรองส าคญ

๒. วตถประสงคของการวจย

๒.๑ เพอศกษารปแบบการปฏบตวปสสนากมมฏฐานของวดในจงหวดฉะเชงเทรา ๒.๒ เพอวเคราะหใหเหนปจจยพฒนาวดใหเปนศนยกลางในการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน

๓. ขอบเขตการวจย

บทความวจย เรอง “การพฒนาวดใหเปนศนยกลางการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน” คณะผวจยไดก าหนดขอบเขตการวจยไว ดงน

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๕๓

๓.๑ ขอบเขตดานเนอหา

คณะผวจย ไดก าหนดขอบเขตดานเนอหาในการศกษา คอ ศกษาเนอหาหลกธรรม และแนวทางในการปฏบตวปสสนากมมฏฐานทปรากฏในคมภรพระไตรปฎก อรรถกถา ฎกา และวสทธมรรค การตความขยายความของนกวชาการทางพระพทธศาสนา และการศกษารปแบบการสอนวปสสนากมมฏฐาน ของสถานทกลมตวอยาง น าปจจยทไดมาพฒนาวดใหเปนศนยกลางในการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน

๓.๒ ขอบเขตดานประชากร/ผใหขอมล

ขอบเขตดานประชากรและกลมตวอยางครงน คณะผวจยไดก าหนดกลมตวอยางจากส านกปฏบตธรรมประจ าจงหวดฉะเชงเทรา จ านวน ๓ วด ไดแก ๑) วดสวรรณมาตร ต าบลคลองอดมชลธร อ าเภอเมอง จงหวดฉะเชงเทรา ๒) วดปากน า ต าบลบางคลา อ าเภอบางคลา จงหวดฉะเชงเทรา และ ๓) วดบานซอง ต าบลบานซอง อ าเภอพนมสารคาม จงหวดฉะเชงเทรา โดยการสมภาษณพระวปสสนาจารย จ านวนวดละ ๕ รป/คน และแจกแบบสอบถามผเขาปฏบต จ านวนวดละ ๑๐ รป/คน

๓.๓ ขอบเขตดานพนท

๓.๑.๑ วดสวรรณมาตร ต าบลคลองอดมชลธร อ าเภอเมอง จงหวดฉะเชงเทรา ๓.๑.๒ วดปากน า ต าบลบางคลา อ าเภอบางคลา จงหวดฉะเชงเทรา และ ๓.๑.๓ วดบานซอง ต าบลบานซอง อ าเภอพนมสารคาม จงหวดฉะเชงเทรา

๔. วธด าเนนการวจย

งานวจยน เปนการศกษาวจยเชงเอกสาร (Documentary research) ไดแก การรวบรวมเอกสารน ามาวเคราะห สงเคราะห รวบรวมขอมล และลงพนทเกบขอมล จากเอกสารทเกยวของไดแก พระไตรปฎก หนงสอ รายงานวจย เอกสารทแสดงความสมพนธถงแนวคด หลกการ ความเปนมา รปแบบ กระบวนการสรางรปแบบการพฒนาวดใหเปนศนยกลางการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน ตามขนตอนดงน

๑. น าขอมลทไดมาศกษาวามแนวทาง หรอรปแบบการปฏบตวปสสนากมมฏฐานอยางไร ของวดในจงหวดฉะเชงเทรา กระบวนการสรางส านกปฏบตธรรม และแนวทางการจดตงส านกปฏบตธรรมใหวดท าการศกษาและคดเลอกวดประจ าจงหวดฉะเชงเทรา จ านวน ๓ วด โดยการสมแบบเจาะจง ของวดทมการจดปฏบตธรรมตลอดปอยางตอเนอง และรวบรวมขอมลจากการสมภาษณประชมกลมยอยรวมกบเจาอาวาสหรอตวแทนผรบผดชอบในการปฏบตธรรมวดละ ๕ รป/คน

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๕๔

๒. น าขอมลทไดมาวเคราะหใหเหนปจจยในการพฒนาวดใหเปนศนยกลางในการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน เกยวกบรปแบบ การจดการ แนวทางการประยกตใชองคความร กระบวนการบรหาร โดยเนนกระบวนการมสวนรวมของผทเกยวของในการด าเนนการศกษาวจย

๓. สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ การพฒนาวดใหเปนศนยกลางการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน

๕. ผลการวจย

จากการศกษาวจยเรอง “การพฒนาวดใหเปนศนยกลางการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน” พบวา นยามความหมายของค าวา ศนยกลางการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน หมายถง วดทท าหนาทในการแสดงพระธรรมเทศนา ทมพฒนาไปสการแสดงพระธรรมเทศนาทควบคไปกบการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน อยางไรกตาม ในการพฒนาวดใหเปนศนยกลางการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน ยงตองการปจจยทเออตอการพฒนารปแบบในการแสดงพระธรรมเทศนา ของวดไปสการเปนส านกปฏบตวปสสนากมมฏฐานทมความพรอม ทงทางดานรปแบบ วธการด าเนนการปฏบต พระวปสสนาจารย และชมชนทเออตอการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน สวนทไดจากการการศกษาวดกลมตวอยาง อนไดแก วดสวรรณมาตร วดปากน าบางคลา และวดบานซอง ถอไดวาเปนจงหวดทมแรงศรทธาตอการปฏบตธรรมในทางพระพทธศาสนาทหนาแนน จงมความตองการพฒนาใหไปสแกนแทของการปฏบตวปสสนาในทางพระพทธศาสนา และเปนปจจยส าคญทท าใหงายตอการเขาถงหลกอรยสจ ๔ หนทางแหงการพนทกข

วดทง ๓ เปนวดทมทตงอยในพนท ทแตกตางกนในจงหวดฉะเชงเทรา กลาวคอ วดสวรรณมาตร ตงอยทต าบลอดมชลธาร อ าเภอเมอง จงหวดฉะเชงเทรา วดปากน าบางคลา ตงอยทต าบลบางคลา อ าเภอบางคลา จงหวดฉะเชงเทรา และวดบานซอง ต าบลบานซอง อ าเภอพนมสารคาม จงหวดฉะเชงเทรา เปนตวอยางทแสดงใหเปนปจจยในการเออใหการพฒนาวดทท าหนาทเปนสถานทการแสดงพระธรรมเทศนา การปฏบตธรรม การสวดมนตไหวพระ และการปฏบตกจของพทธศาสนกชน สการเปนศนยกลางการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๕๕

แผนภาพท ๑ : แสดงการพฒนาวดใหเปนศนยกลางการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน : กรณศกษาวดสวรรณมาตร

วดสวรรณมาตร ไดมการด าเนนการกจกรรมตาง ๆ ภายในวดทเปนไปเพอท านบ ารงพทธศาสนา ดานคนถธระ จงมความตองการพฒนาวดใหเปนศนยกลางการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน ดวยความรวมมอจากพระสงฆภายในวด หนวยงานทเกยวของ และชมชนทอยใกลเคยงวด

พระสงฆ กรรมการวด ชมชนรอบขางวดมความตองการในการพฒนาวดใหเปนศนยกลางการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน เพอเออตอการปฏบตวปสสนากมมฏฐานของผคนในชมชน และหนวยงานทเกยวของทงภาครฐและเอกชน โดยการพฒนาพระสงฆภายในวดใหสามารถเปนผน าในการปฏบต ดงนน การใหความรและการพฒนาพระสงฆใหมความรความสามารถในการพฒนาเปนพระวปสสนาจารยจงมความจ าเปนและมความส าคญเปนอยางยง เพอใหโยคผมาปฏบตสามารถเกดสมฤทธผลไดมากทสด

วสวรรณมาตร

ชมชน

หนวยงาน

พระสงฆภายในวด

กรรมการวด

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๕๖

แผนภาพท ๒ : แสดงการพฒนาวดใหเปนศนยกลางการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน : กรณศกษาวดวดปากน า

วดปากน าบางคลา ไดรบความศรทธาอยางมากจากประชาชนทงในพนทรอบขางและประชาชนจากภายนอกวด อกทงยงเปนสถานททองเทยวอนส าคญยงของอ าเภอบางคลา จงหวดฉะเชงเทรา การปฏบตกจของพระสงฆกไดรบความศรทธาและการมสวนรวมจากชมชนเปนอยางด

การพฒนาวดปากน าบางคลา เกดจากความตองการของคนในชมชนโดยรอบ และมความตองการพฒนาศกยภาพของพระภายในวดใหเกดการพฒนาตนเอง ใหเปนพระวปสสนาจารยทมความรความสามารถ นอกจากความศรทธาทมตอการปฏบตวปสสนากมมฏฐานแลวยงไดมการเตรยมพนทส าหรบพฒนาวดใหเปนส านกปฏบตวปสสนากมมฏฐาน ทมสวนเออใหเกดสปปายะ เชน การเออเฟออาหาร การมสวนรวมในการจดอบรม และจดความรในการปฏบตทเออตอชมชน และโยคผมาปฏบต

สวนการยกระดบวดปากน าบางคลาใหเปนศนยกลางการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน ถอไดวามความพรอมมาก ความพรอมในเรองสถานท ความพรอมของพระวปสสนาจารย ทงนยงมความจ าเปนอยางยงในการยกระดบในการปฏบตใหมรปแบบทชดเจน เหนผลจากการปฏบตกมความจ าเปนตอการพฒนาวดใหกลายเปนศนยกลางการปฏบตวปสสนาธระทส าคญอกแหงหนงของจงหวดฉะเชงเทรา

• ความตองการของชนชนและการสนบสนนของชมชน

• โรงเรยน หนวยงานของรฐ กรรมการของวด

• เพมพนศกยภาพพระสงฆในวด เพอใหเปนพระวปสสนาจารย

• การขยายพนทรอบวดเพอการสรางสถานปฏบตธรรม

ศรทธา วด

ชมชนการม

สวนรวม

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๕๗

แผนภาพท ๓ : แสดงการพฒนาวดใหเปนศนยกลางการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน :

กรณศกษาวดบานซอง

วดบานซอง เปนวดทมการปฏบตศาสนกจทส าคญทางพระพทธศาสนาอยางสม าเสมอ และมการสงเสรมใหประชาชนรอบขางมสวนรวมในวดส าคญทางพระพทธศาสนา

การพฒนาวดบานซองใหกลายเปนศนยกลางการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน เกดจากการความตองการของวด ความศรทธาของโยคผมาฟง ปฏบตธรรม ฟงธรรม และความตองการมสวนรวมของชมชนในการพฒนาวดของตนเองใหเปนสถานปฏบตวปสสนากมมฏฐานทส าคญของจงหวด รวมทงการบ ารงรกษาพระพทธศาสนาใหด ารงมนคงสบไป

โดยวดบานซองเปนอกวดหนงทมความตองการในการพฒนาพระสงฆใหมความเขาใจเรองการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน และการพฒนาพระสงฆในวดใหเปนวปสสนาจารยทมคณภาพ มประสทธภาพในการถายทอดค าสอนอนส าคญในทางพระพทธศาสนา

ดงนน การพฒนาวดใหเปนศนยกลางการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน ปจจยส าคญทเออตอการพฒนาวดในทางพระพทธศาสนาทท าหนาทควบคไปทงคนถธระ และวปสสนาธระ วดตวอยางทง ๓ วด ไดแก วดสวรรณมาตร วดปากน าบางคลา และวดบานซอง พบวา ปจจยส าคญทตองการรวมมอกนในการพฒนาวดใหกลายเปนศนยกลางการปฏบตวปสสนากมมฏฐานตรงกนทง ๓ วด ไดแก ๑) ตองการพฒนา

วด ชมชน

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๕๘

วด ๒) การมสวนรวมของพระสงฆ ๓) การมสวนรวมของชมชน ๔) การมสวนรวมของผมาปฏบต และ ๕) หนวยงานหรอองคกรทอยในพนทใกลเคยงกบวด ตองมแนวทางและหลกการปฏบตใหเปนในทศทางเดยวกน

แผนภาพท ๔ : แสดงความสมพนธของปจจยทสงผลตอการพฒนาวดใหเปนศนยกลาง การปฏบตวปสสนากมมฏฐาน โดยภพรวม

๕. สรปผลการวจย

รปแบบของการปฏบตวปสสนากมมฏฐานในจงหวดฉะเชงเทรา ไมคอยแพรหลายมากนกตามวดทวไป แตปรากฏวาการปฏบตวปสสนากมมฏฐานตามส านกปฏบตธรรมประจ าจงหวดและส านกปฏบตของเอกชนผมความศรทธาในการปฏบตกมมฏฐานตามแนวทางขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ดงนน รปแบบของการปฏบตกมมฏฐานจงไมมความเปนหนงเดยวในจงหวดฉะเชงเทรา

จากการศกษาวดตวอยาง ไดแก วดสวรรณมาตร วดบานซอง และวดปากน าบางคลา ทงสามวดตวอยางมความตองการในการพฒนาวดใหเปนศนยกลางการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน ปจจยทเออใหเกดความตองการไดแก ๑) ความตองการพฒนาวดใหเปนศนยกลางในการปฏบตทสปปายะ ๒) ความ

วด

พระสงฆ

ชมชนผมาปฏบต

หนวยงานทเกยวของ

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๕๙

ตองการพฒนาศกยภาพของพระภายในวดใหเปนพระวปสสนาจารยทมความรความสามารถ ๓) ความตองการของผมาปฏบตทวไป ๔) ความตองการของชมชนและหนวยงานทเกยวของ ๕) หนวยงานหรอองคกรทอยในพนทใกลเคยงกบวด ตองมแนวทางและหลกการปฏบตใหเปนในทศทางเดยวกน

ผลการวเคราะห พบวา วด และชมชนโดยรอบใกลเคยงกบวดทง ๓ วดตวอยาง มความตองการพฒนาศกยภาพของวดใหกลายเปนศนยกลางของการปฏบตวปสสนากมมฏฐาน ทงนชมชนยงมสวนสนบสนนใหเกดสปปายะในการปฏบตวปสสนากมมฏฐานดวย ไดแก การเออเฟอตออาหาร การพฒนาสถานทปฏบตวปสสนากมมฏฐาน การมสวนรวมในการจดอบรมและจดหลกสตรการปฏบตวปสสนากมมฏฐานทเออตอชมชนและโยคผมาปฏบตธรรม

เอกสารอางอง

ธนต อยโพธ. วปสสนานยม. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐. ภทรนทธ วสทธศกด. “รปแบบการผสมผสานการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามหลกสตปฏฐาน”.

วทยานพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราช วทยาลย, ๒๕๕๐.

พระครภาวนาวรยานโยค (บญยงค ถาวโร). “กระบวนการบรหารจดการโครงการอบรมวปสสนากมมฏฐานของ ส านกปฏบตธรรมประจ าจงหวดในประเทศไทย”. วทยานพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๖๐.

พระปญญาวโรภกข. หลกการปฏบตวปสสนาภาวนาเบองตน. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔.

พระโสภณมหาเถระ (มหาสสยาดอ). มหาสตปฏฐานสตร. กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากด ประยรสาสนไทย การพมพ, ๒๕๕๕.

________. ธมมจกกปปวตนสตร.กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากด ประยรสานสไทยการพมพ , ๒๕๕๕.

________. นพพานกถา. กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากด ประยรสาสนไทยการพมพ, ๒๕๕๔. ________. วปสสนานย เลม ๑. กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากด ประยรสาสนไทยการพมพ ,

๒๕๕๕. ________. วปสสนานย เลม ๒. กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากด ประยรสาสนไทยการพมพ ,

๒๕๕๕.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๖๐

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย . พระไตรปฎกภาษาไทย . ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย . กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

วดหลวงพอสดธรรมกายาราม. คมอปฏบตสมถวปสสนากรรมฐาน ๕ สาย. นครปฐม: เพชรเกษม พรนตง กรป, ๒๕๕๓.

AnalayoBhikkhu. Satipatthana: The Direct Path to Realization. Selangor: Buddhist Wisdom Centre, 2006.

ศกษาปฏจจสมปบาทในพทธปรชญาเถรวาทกบแนวคดแบบธรรมชาตนยม A Study of the Dependent Origination in Theravada Buddhist Philosophy and Nationalism

นายเสฐยร ทงทองมะดน๑ Mr. Sathien Thangthongmadan

พระมหายทธนา นรเชฏโ , ดร.๒ Phramaha Yutthana Narajettho, Dr.

บทคดยอ บทความนมวตถประสงค ๓ ประการคอ ๑) เพอศกษาหลกค าสอนเรองปฏจจสมปบาทในพทธปรชญา

เถรวาท ๒) เพอศกษาแนวคดธรรมชาตนยม และ ๓) เพอศกษาปฏจจสมปบาทในพทธปรชญาเถรวาท กบแนวคดแบบธรรมชาตนยม บทความนเปนการศกษาคนควาเชงเอกสาร ผลการศกษาพบวา ปฏจจสมปบาท แสดงใหเหนวา ธรรมทงหลายอาศยกนและกนเกดขนรวมกนโดยตางฝายตางเปนปจจยของกนและกน สงทงหลายอาศยกน ๆ จงเกดมขน หรอการททกขเกดขนเพราะอาศยปจจยสมพนธเกยวเนองกนมา ปฏจจสมปบาทเปนหลกธรรมทพระพทธเจาทรงแสดงในรปของกฎธรรมชาต หลกความจรงทมอยโดยธรรมดา ไมเกยวกบการอบตของพระศาสดาทงหลาย ปฏจจสมปบาทมความสมพนธกบแนวคดธรรมชาตนยมทมองวา มนษยเปนผลผลตหนงของธรรมชาต ในแงทเกดขนตงอยดบไปตามกฎของธรรมชาต ไมไดเปนผลผลตจากการสรางของอ านาจเหนอธรรมชาตแตประการ ค าสอนเรองปฏจจสมปบาทมลกษณะเปนธรรมชาตนยม เพราะเชอวากฎธรรมชาตเปนสงนรนดร ปฏเสธอ านาจเหนอธรรมชาตทเปนมลการณ (First Cause) ของสงทงหลาย เชอในการพสจนปรากฏการณทางธรรมชาตดวยหลกของเหตผล และมองมนษยวาเปนผลผลตมาจากธรรมชาต ค าส าคญ : ปฏจจสมปบาท, พทธปรชญาเถรวาท, ธรรมชาตนยม,

Abstract

This article has three objectives : 1) to study the Dependent Origination in Theravada

Buddhist Philosophy 2) to study the concept of naturalism and 3) to study the Dependent

Origination and the naturalism in Theravada Buddhist philosophy. This article is a documentary

study. The study is found that the Dependent Origination is explained that all being relief on each

other to come together with each other as factors of each other. Things rely on together, so they

occur, or that everything happens because of the relative factors. The Buddha thought The

Dependent Origination as the Law of nature. It is the truth that exists all time. It is not related to the

emergence of all the prophets. The Dependent Origination is related to the Naturalism. That is,

๑นสตหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระไตรปฎกศกษา ภาควชาพระพทธศาสนา คณะพทธศาสตร

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย M.A. Student, Tipitaka Studies, Department of Buddhism, Faculty of Buddhism, Mahachula-

longkornrajavidyalaya University ๒อาจารยประจ าและผอ านวยการหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระไตรปฎกศกษา ภาควชา

พระพทธศาสนา คณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย Permanent Lecturer, Director of M.A. program, Tipitaka Studies, Department of Buddhism,

Faculty of Buddhism, Mahachulalongkornrajavidyalaya University

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๖๒

humans are a product of nature. In the sense that it is set out according to the laws of nature. The

humans are not a product of the creation of supernatural powers in any way. The Dependent

Origination is related with Naturalism because of believing that natural law is an eternal thing,

reject the supernatural power that is the first cause of all things, believe in proving natural

phenomena with the principle of reason and see humans as natural products.

Keywords: The Dependent Origination, Theravada Buddhist Philosophy, Naturalism

๑.ความน า

ชวตมนษยเราทกวนนพรองอยเปนนตย เพราะใจของมนษยเตมไปดวยความอยาก ซงอยในโลกของความหลง คอ สขเวทนาและทกขเวทนา ทวงพลานไปตามความพอใจ และไมพอใจ ดงนนมนษยจงเรารอนดนรนแสวงหาเพอใหความอยากของตนเตม แตกหามใครท าให ความอยากเตมไดไมยงแสวงหาความเรารอนจากการแสวงหากจะเพมมากขนไปเรอยๆ ความทกขก เกดตามขนมาตลอด ไรความพอ หาความเตมมได เพราะจตของมนษยถกอวชชาครอบง า ความ พรองจงมอยในจตของมนษยตลอดเวลาอยเปนนตย พระองคทรงตรสวาทกขก าเนดอยปจจบน ไมควรไปคดเรองทแลวมา ทกขทยงมาไมถงไมควรไปถามหาทกข ผของอยดวยความไมร หลง ยอมจะถามวาวญญาณมา จากไหน เกดเมอไร ใครเปนผสราง พระองคทรงตรสวาคนก าลงถกลกศรยงบาดเจบอยขณะน ก าลงรอ ความชวยเหลอจากหมอ หมอจะถามผปวยวาลกศรนนถกยง ตงแตเมอไร เวลาเทาไรและทไหน คนยงคอใครและตองหาคนยงมากอน จงจะแกไขวางยาใหถกและถอนลกศรออกได การแกไข ของหมอจะแกไขไดหรอ คนไขจะตองตาย แนนอน ฉะนนทกขของกายใจเกดขนตอนปจจบน เราไมไปถามหาอดต เสยเวลา เราควรแกทกขกนเดยวนคอปจจบนทเราเกด แก เจบ ตาย เราควรจะปฏบตธรรม เพอความรวธดบทกขกนในวนนเลย ไมตองรอชานาน เพอเหนความเกด แกเจบตาย โดยเรวพลนการทสงทงหลายอาศยซงกนและกน จงมตวกฎหรอสภาวะ ปฏจจสมปบาท พระพทธเจาแสดงหลกธรรมชาตธรรมหมวดหนงหรอหลกความจรงซงเปนเรองปดไว พระองคมาตรสรความจรง ของธรรมชาตทเกดขนโดยธรรมชาต แลวใชปญญาคนโดยรจก ธรรมชาตทแทจรง สงเหลานเกดมากอน พระพทธเจาทกพระองคและหมพระพทธเจา ไมมผเกดทนรไม เพราะวารปนามนเกดมานาน ไมสามารถจะ ค านวณกาลเวลาได แตพระองคตรสรดวยปญญาสมาธญาณ ยงรละเอยดลกซง สดทสตวปถชนจะหยง รธรรมชาตไดแทจรงดงปญญาของพระพทธเจาได จงเปนพยานของธรรม ทรงกลาตอบปญหาแกสมณพราหมณทมปญหาไดอยางสงาผาเผยโดยเชอแนวา หลกธรรมทพระองคตรสรนนเปนของจรง พสจนไดโดยการปฏบต มในแนวทางของพระองคตรสรเทานน จะพสจนไดทางบรรลธรรมจตอยางแทจรง หลกปฏจจสมปบาทม ๒ นย นยหนงคอจากอวชชา จงมสงขาร นยหนงคอความเกดของธรรมชาต นยทสองคอการตรสรธรรมของธรรมชาตคอความดบ ตอนตนแสดง ความเกดของสมทย (ตณหา) ตอนทายแสดงถงการตรสรธรรมคอ นโรธวาร อนโลมปฏโลมปฏจจสมปบาท ค าสอนเรองปฏจจสมปบบาท เมอน ามาพจารณาในแงของแนวคดทางปรชญาแบบธรรมชาตนยม จะเหนไดวามความสอดคลอง

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๖๓

กน โดยเฉพาะในประเดนการยอมรบความเปนธรรมชาตของสรรพสง หลกค าสอนเรองนจงนาจะศกษาในประเดนทสะทอนแนวคดแบบธรรมชาตนยมไดเปนอยางด

๒. ค าสอนเรองปฏจจสมปบาท ในประเดนนจะไดกลาวรายละเอยดเกยวกบปฏจจสมปบาทคอ ๑) ความหมาย ๒) ค าไวพจน ๓) ประเภท ๔) ความหมายและความสมพนธขององคธรรมแตละขอ ๕) ความตางกนระหวางปฏจจสมปบาทกปอทปปจจยตา และ ๖) ความส าคญ ดงน ๒.๑ ความหมายของปฏจจสมปบาท เมอกลาวตามรปศพทแลว ค าวา ปฏจจสมปบาท มาจากค าภาษาบาลวา “ปฏจจสมปปาท” ซงประกอบดวยค า ปฏจจ กบค า สมปปาท ปฏจจ แปลวา อาศย สมปปาท (แยกเปน ส รวม + อปปาท เกดขน) แปลวา การเกดขนรวมกนเมอรวมค า ๒ เขาดวยกน จงแปลไดวา การเกดขนรวมกนโดยอาศยกน การเกดขนรวมกนโดยอาศยกนของอะไร ค าตอบกคอ การเกดขนรวมกนโดยอาศยกนของอวชชา สงขาร วญญาณ นามรป สฬายตนะ ผสสะ เวทนา ตณหา อปาทาน ภพ ชาต ชรามรณะ๓ ในพระไตรปฎก กลาวา ค าวา “ปฏจจสมปบาท” มาจากค าวา ปฏจจะ กบ สมปบาท โดยท ปฏจจ หมายถง กรยา อาการทอาศยกน และสมปบาท หมายถง การเกดขนโดยชอบ เมอรวมกนปฏจจสมปบาทจงหมายถง ปจจยทอาศยกนเกดขนโดยชอบ๔ หรอปจจยทงหลายทอาศยกนและกน เปนเหตรวมกน ยงผลธรรมใหเกดขนเสมอกน คอ มใชใหเกดขนเปนสวน ๆ และมใชใหเกดขนกอนและหลง๕ พระธรรมโกศาจารย (พทธทาส) ไดอธบายถงความมงหมายของปฏจจสมปบาทวา ปฏจจสมปบาทมงถงอาการของ สภาวธรรมทงหลาย อาท อวชชาอาศยกนเกดขนรวมกน ตางฝายตางเปนปจจยของกนและกน กลาวคอ อวชชาเปนปจจยใหเกดสงขาร สงขารเปนปจจยใหเกดวญญาณ เปนตน ค าวา ปฏจจสมป บาท เลงถงอาการทเมอสงหนงเปนปจจย ท าใหสงใหมเกดขน นคอปฏจจสมปาท๖ ธรรม ๑๒ ประการนตางเกดขนรวมกนโดยอาศยกนเกด ไมใชตางฝายตางเกดดวยตวเองโดด ๆ ปฏจจสมปบาททพระพทธเจาทรงแสดงไวกทรงมงหมายทจะทรงแสดงถงภาวะทตางฝายตางเปนปจจยใหกนและกนเกดขน

จงกลาวสรปไดวา ปฏจจสมปบาท มงถง อาการทธรรมทงหลาย อาท อวชชา อาศยกนและกนเกดขนรวมกนโดยตางฝายตางเปนปจจยของกนและกน ปฏจจสมปบาทจงมฐานะและความส าคญแปลพอใหไดความหมายในเบองตนวา การเกดขนพรอมแหงธรรมทงหลายโดยอาศยกน การทสงทงหลายอาศยกนๆ จง

๓บรรจบ บรรณรจ, ปฏจจสมปบาท, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร : พรบญการพมพ, ๒๕๔๕), หนา ๑. ๔ม.ม. (ไทย) ๑๓/๓๓๗/๔๐๗, ส .ข. (ไทย) ๒๕/๑/๑, ข.ป. (ไทย) ๓๑/๑๗๔/๔๙๔, ข.อ.อ. (ไทย) ๔๔/๕๙. ๕พระพทธโฆสเถระ, คมภรวสทธมรรค, แปลโดย สมเดจพระพฒาจารย, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร : ประยร

วงศพรนตง, ๒๕๔๖), หนา ๘๔๖. ๖พทธทาสภกข, อทปปจจยตา, พมพครงท ๕, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพธรรมสภา, ๒๕๓๗), หนา ๔๗๕.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๖๔

เกดมขน หรอการททกขเกดขนเพราะอาศยปจจยสมพนธเกยวเนองกนมา ปฏจจสมปบาท เปนหลกธรรมอกหมวดหนง ทพระพทธเจาทรงแสดงในรปของกฎธรรมชาต หรอหลกความจรงทมอยโดยธรรมดา ไมเกยวกบการอบตของพระศาสดาทงหลาย

๒.๒ ค าไวพจนของปฎจจสมปบาท ในปจจยสตร พระพทธเจาตรสไววา “ภกษทงหลาย ตถาคตทงหลายจะเกดขนหรอไมกตาม ธาต

(ความจรง) นนกยงคงอย ยงคงเปนธมมฐตตา ธมมนยามตา อทปปจจยตา ตถตา อวตถตา อนญญถตา”๗ บรรจบ บรรณรจ อธบายชอเรยกปฎจจสมปบาท ไวในหนงสอปฎจจสมปบาท วา ๑. ธมมฐตตาหรอ ธมมฐต คอ ความด ารงอยตามธรรม หมายถง ความด ารงอยตามปจจย สงท

ด ารงอยตามปจจยนน กคอ อวชชา สงขาร ฯลฯ ชาต ชรามรณะ ซงกหมายความวา อวชชาเปนปจจยใหสงขารด ารงอย สงขารเปนปจจยใหวญญาณด ารงอย วญญาณเปนปจจยใหนามรปด ารงอย นามรปเปนปจจยใหสฬายตนะ (อายตนะ ๖) ด ารงอย สฬายตนะเปนปจจยใหผสสะด ารงอย ผสสะเปนปจจยใหเวทนาด ารงอย เวทนาเปนปจจยใหตณหาด ารงอย ตณหาเปนปจจยใหอปาทานด ารงอย อปาทานเปนปจจยใหภพด ารงอย ภพเปนปจจยใหชาตด ารงอย ชาตเปนปจจยใหชรามรณะด ารงอย เมอชาตชรามรณะยงด ารงอยแนนอนวา โสกะ (ความโศก) ปรเทวะ (ความรองไหคร าครวญ) ทกข (ความทกขกาย) โทมนส (ความทกขใจ) อปายาส (ความคบแคนใจ) กยงด ารงอยดวย

๒. ธมมนยามตา หรอ ธมมนยาม คอ ความแนนอนแหงธรรมหรอความแนนอนตามธรรม หมายถง ความแนนอนแหงปจจยหรอความแนนอนตามปจจย สงทแนนอนตามปจจยนนกคอ อวชชา สงขาร ฯลฯ ชาต ชรามรณะ ซงกหมายความวา อวชชาเปนปจจยใหสงขารเกดแนนอน สงขารเปนปจจยใหวญญาณเกดแนนอน วญญาณเปนปจจยใหนามรปเกดแนนอน นามรปเปนปจจยใหสฬายตนะเกดแนนอน สฬายตนะเปนปจจยใหผสสะเกดแนนอน ผสสะเปนปจจยใหเวทนาเกดแนนอน เวทนาเปนปจจยใหตณหาเกดแนนอน ตญหาเปนปจจยใหอปาทานเกดแนนอน อปาทานเปนปจจยใหภพเกดแนนอน ภพเปนปจจยใหชาตเกดแนนอน ชาตเปนปจจยใหชรามรณะเกดแนนอน เมอมชาต ชรามรณะ โสกะปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส ยอมเกดดวยอยางแนนอน

๓. อทปปจจยตา คอ ความมสงนเปนปจจย หมายถง เมอสงนม สงนกมตาม เมอสงทเกดขน สงนกเกดขนตาม สงทเมอสงนมสงนกมตาม กคอ อวชชา สงขาร ฯลฯ ชาต ชรามรณะ ซงกหมายความวาเมออวชชามสงขารกมตาม เมอสงขารมวญญาณกมตาม เมอวญญาณม นามรปกมตาม เมอนามรปม สฬายตนะกมตาม เมอสฬายตนะม ผสสะกมตาม เมอผสสะม เวทนากมตาม เมอเวทนาม ตณหากมตาม เมอตณหาม

๗ส .น. (ไทย) ๑๖/๒๐/๓๕.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๖๕

อปาทานกมตาม เมออปาทานม ภพกมตาม เมอภพม ชาตกมตาม เมอชาตม ชรามรณะกมตาม เมอชรามรณะม โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาสกมตามดวย

๔. ตถตา คอความเปนเชนนน หมายถง ความเปนจรงอยางนน สงทเปนจรงอยางนน กคอ อวชชาเปนปจจยใหเกดสงขาร สงขารเปนปจจยใหเกดวญญาณ ฯลฯ ชาตเปนปจจยใหเกดชรา มรณะ ซงเปนความจรงทคงอยตลอดเวลา และเปนความจรงทวา เมอมชาต ชรามรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส กเปนของจรงทเกดมาตามจรง

๕. อวตถตา คอความเปนไปไมไดทจะไมเปนเชนนน หมายถงความเปนจรงอยางนนไมผนแปรไปเปนความไมจรง สงทเปนจรงโดยไมผนแปรนน กคอ อวชชาเปนปจจยใหเกดสงขาร สงขารเปนปจจยใหเกดวญญาณ ฯลฯ ชาตเปนปจจยใหเกดชรามรณะ และกเปนความจรงโดยไมมทางผนแปรไปไดอกทวา เมอมชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส กเปนจรงทเกดตามมาโดยไมผนแปร

๖. อนญญตถตา คอความไมเปนอยางอน หมายถงเปนอยางอนจากทเปนมานไมได สงทเปนอยางอนจากสงทเปนมานไมไดกคอ อวชชาเปนปจจยใหเกดสงขาร สงขารเปนปจจยใหเกดวญญาณ ฯลฯ ชาตเปนปจจยใหเกดชรามรณะ และกเปนอยางอนอยางทเปนมานไมได กคอ เมอมชรามรณะแลว โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส กเปนจรงตามทเกดมาโดยไมผนแปรเปนอนไปจากนไปได

๗. ปจจยาการ คออาการตามปจจย หมายถง อาการทเกดขนตามปจจย ซงกหมายความวา อวชชา สงขาร ฯลฯ ชาต ชรา มรณะ ตางเกดขนตามปจจยปรงแตง และเมอมชาตชรามรณะแลว โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส กเกดตามปจจยดวย๘

ค าทใชแทน (ค าไวพจน) เหลานเปนการกลาวถงสงทเปนเหตและผลของสรรพสงทอยในฐานะตวธรรมชาต กฎธรรมชาต แมจะใชค าทตางกนแตความหมายกเหมอนกน

๒.๓ ประเภทของปฏจจสมปบาท พระพทธพจนทเปนตวบทแสดงปฏจจสมปบาทนน แยกได ๒ ประเภท คอทแสดงเปนกลางๆ ไมระบชอหวขอ อยางหนง กบทแสดงเจาะจงระบหวขอปจจยตางๆ ซงสบทอดกนโดยล าดบเปนกระบวนการอยางหนง อยางแรกมกตรสไวน าหนาอยางหลง เปนท านองหลกกลาง หรอหลกทวไป สวนอยางหลง พบไดมากมาย และสวนมากตรสไวลวน ๆ โดยไมมอยางแรกอยดวย อยางหลกนอาจจะเรยกวาเปนหลกแจงหวขอ หรอขยายความ เพราะแสดงรายละเอยดใหเหน หรอเปนหลกประยกต เพราะน าเอากระบวนการธรรมชาตมาแสดงใหเหนความหมายตามหลกทวไปนน อนง หลกทง ๒ อยางนน แตละอยางแบงออกไดเปน ๒ ทอน คอ ทอนแรกแสดงกระบวนการเกด ทอนหลงแสดงกระบวนการดบ และเปนการแสดงใหเหนแบบความสมพนธ ๒ นย ทอนแรกแสดงกระบวนการเกดเรยกวา สมทยวาร และถอวาเปนการแสดงตามล าดบ จงเรยกวา อนโลมปฏจจสมปบาท เทยบในอรยสจขอท ๒ คอ ทกข

๘บรรจบ บรรณรจ, ปฏจจสมปบาท, หนา ๓-๗.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๖๖

สมทย ทอนหลงแสดงกระบวนการดบ เรยกวา นโรธวาร และถอวาเปนการแสดงยอนล าดบ จงเรยกวา ปฏโลมปฏจจสมปบาท เทยบในอรยสจขอท ๓ คอ ทกขนโรธ แสดงตวบททง ๒ อยาง ดงน๙

๑) หลกทวไป๑๐ อมสม สต อท โหต เมอสงนม สงนจงม อมสสปปาทา อท อปปชชต เพราะสงนเกดขน สงนจงเกดขน

อมสม อสต อท น โหต เมอสงนไมม สงนกไมม อมสส นโรธา อท นรชฌต เพราะสงนดบ สงนกดบดวย พจารณาตามรปพยญชนะ หลกทวไปน เขากบชอทเรยกวา อทปปจจยตา

๒) แจกแจงหวขอ หรอหลกประยกต๑๑ แสดงแบบสายเกดไปเปนล าดบวา เพราะอวชชาเปนปจจย สงขารจงม เพราะสงขารเปนปจจย วญญาณ

จงม เพราะวญญาณเปนปจจย นามรปจงม เพราะนามรปเปนปจจย สฬายตนะจงม เพราะสฬายตนะเปนปจจย ผสสะจงม เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงม เพราะเวทนาเปนปจจย ตณหาจงม เพราะตณหาเปนปจจย อปาทานจงมเพราะอปาทานเปนปจจย ภพจงม เพราะภพเปนปจจย ชาตจงม เพราะชาตเปนปจจย ชรามรณะจงม ความโศก ความคร าครวญ ความทกข โทมนส และความคบแคนใจ จงมพรอม ความเกดขนแหงกองทกขทงปวงน จงมไดดวยประการฉะน แสดงแบบสายดบยอนล าดบวา เพราะอวชชาส ารอกดบไปไมเหลอ สงขารจงดบ เพราะสงขารดบ วญญาณจงดบ เพราะวญญาณดบ นามรปจงดบ เพราะนามรปดบ สฬายตนะจงดบ เพราะสฬายตนะดบ ผสสะจงดบ เพราะผสสะดบ เวทนาจงดบเพราะเวทนาดบ ตณหาจงดบ เพราะตณหาดบ อปาทานจงดบ เพราะอปาทานดบ ภพจงดบเพราะภพดบ ชาตจงดบ เพราะชาตดบ ชรามรณะจงดบ ความโศก ความคร าครวญ ทกข โทมนส ความคบแคนใจ กดบ ความดบแหงกองทกขทงมวลน ยอมมดวยประการะฉะน จดมงหมายของพระองคในการยกเอาเรองปฏจจสมปบาทขนแสดง กเพอแสดงกระบวนการเกดดบองทกข ค าวาทกขมความส าคญและมบทบาทมากในพทธธรรม แมในหลกธรรมทส าคญอน ๆ เชน อรยสจ ๔ ไตรลกษณ เปนตน กมค าวาทกข เปนองคประกอบทส าคญ ดงนน เพอความเขาใจค าวา “ทกข” ในพทธธรรมใหชดเจน และพจารณาความหมายกวาง ๆ ของพทธพจนทแบงทกขตาออกเปน ๓ อยาง คอ๑๒ (๑) ทกขทกขตา

๙พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรมฉบบปรบขยาย, พมพครงท ๓๕, (กรงเทพมหานคร :

ส านกพมพผลธมม,๒๕๕๕), หนา ๑๕๔.

๑๐ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๒/๔๐๖/๔๔๑. ๑๑ดรายละเอยดใน ส .น.(ไทย) ๑๖/๑/๑-๓, ม.ม.(ไทย) ๑๒/๔๐๒-๔๐๖/๔๓๔-๔๔๑. ๑๒พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบขยาย, หนา ๑๖๐-๑๖๓.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๖๗

ทกขทเปนความรสกทกข คอ ความทกขกายทกขใจ ไมสบาย เจบปวด เมอยขบโศกเศรา เปนตน อยางทเขาใจกนโดยสามญ ตรงตามชอ ตามสภาพ ทเรยกกนวา ทกขเวทนา (ความทกขอยางปกตทเกดขน เมอประสบอนฏฐารมณ หรอสงกระทบกระทงบบคน) (๒) วปรณามทกขตา ทกขเนองดวยความผนแปร หรอทกขทแฝงอยในความผนแปรของสข คอความสขทกลายเปนความทกข หรอท าใหเกดทกข เพราะความแปรปรวนกลบกลายของมนเอง(ภาวะทตามปกต กสบายดเฉยอย ไมรสกทกขอยางใดเลย แตครนไดเสวยความสขบางอยาง พอสขนนจางลงหรอหายไป ภาวะเดมทเคยรสกสบายเปนปกตนน กลบกลายเปนทกขไป เสมอนเปนทกขแฝง ซงจะแสดงตวออกมาในทนททความสขนนจดจางหรอเลอนลางไป ยงสขมากขนเทาใด กกลบกลายเปนทกขรนแรงมากขนเทานน เสมอนวาทกขทแฝงขยายตวตามขนไป ถาความสขนนไมเกดขน ทกขเพราะสขนนกไมม แมเมอยงเสวยความสขอย พอนกวาสขนนอาจจะตองสนสดไป กทกขดวยหวาดกงวล ใจหายไหวหวน ครนกาลเวลาแหงความสขผานไปแลว กหวนระลกดวยความละหอยหาวา เราเคยมสขอยางนๆ บดน สขนนไมมเสยแลวหนอ) (๓) สงขารทกขตา ทกขตามสภาพสงขาร คอ สภาวะของตวสงขารเอง หรอสงทงหลายทงปวงทเกดจากเหตปจจยไดแก ขนธ ๕ (รวมถง มรรค ผล ซงเปนโลกตรธรรม) เปนทกข คอ เปนสภาพทถกบบคนดวยปจจยทขดแยง มการเกดขน และการสลายหรอดบไป ไมมความสมบรณในตวของมนเองอยในกระแสแหงเหตปจจย จงเปนสภาพซงพรอมทจะกอใหเกดทกข (ความรสกทกขหรอทกขเวทนา) แกผไมรเทาทนตอสภาพและกระแสของมน และเขาไปฝนกระแสอยางทอๆ ดวยความอยากความยด (ตณหาอปาทาน) อยางโงๆ (อวชชา) ไมเขาไปเกยวของและปฏบตตอมนดวยปญญาทกขขอส าคญ คอขอท ๓ แสดงถงสภาพของสงขารทงหลายตามทมนเปนของมนเอง แตสภาพนจะกอใหเกดความหมายเปนภาวะในทางจตวทยาขนได ในแงทวา มนไมอาจใหความพงพอใจโดยสมบรณและ สามารถกอใหเกดทกขไดเสมอแกผเขาไปเกยวของดวยอวชชาตณหาอปาทาน

๒.๔ ความหมายขององคประกอบทง ๑๒ หวขอของปฏจจสมปบาท หลกปฏจจสมปบาทน ถกน ามาแปลความหมายและอธบายโดยนยตางๆ ซงพอสรปเปนประเภทใหญ ๆ ไดดงน๑๓

๑) การอธบายแบบแสดงววฒนาการของโลกและชวต โดยการตความพทธพจนบางแหงตามตวอกษร เชน พทธด ารสวา โลกสมทยเปนตน

๒) การอธบายแบบแสดงกระบวนการเกด–ดบแหงชวต และความทกขของบคคล ซงแยกไดเปน ๒ นย (๑) แสดงกระบวนการชวงกวางระหวางชวตตอชวต คอแบบขามภพขามชาต เปนการแปลความหมายตามรปศพทอกแบบหนง และเปนวธอธบายทพบทวไปในคมภรรนอรรถกถา ซงขยายความหมายออกไปอยางละเอยดพสดาร ท าใหกระบวนการนมลกษณะเปนแบบแผน ม ขนตอนและค าบญญตเรยกตางๆ จนดสลบซบซอนแกผเรมศกษา

๑๓เรองเดยวกน, หนา ๑๕๗-๑๕๙.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๖๘

(๒) แสดงกระบวนการทหมนเวยนอยตลอดเวลาในทกขณะของการด ารงชวต เปนการแปล ความหมายทแฝงอยในค าอธบายนยท ๑) นนเอง แตเลงเอานยอนลกซงหรอนยประยกตของศพทตามทเขาใจวาเปนพทธประสงค (หรอเจตนารมณของหลกธรรม) เฉพาะสวนทเปน ปจจบน วธอธบายนยนยนยนตวเองโดยอางพทธพจนในพระสตรไดหลายแหง เชน ในเจตนาสตร ทกขนโรธสตร และโลกนโรธสตร เปนตน สวนในพระอภธรรม มบาลแสดง กระบวนการแหงปฏจจสมปบาททงหมดทเกดครบถวนในขณะจตอนเดยวไวดวย จดเปนตอน หนงในคมภรทเดยว2ในการอธบายแบบท ๑ บางครงมผพยายามตความหมายใหหลกปฏจจสมปบาทเปนทฤษฎแสดงตน ก าเนดของโลก โดยถอเอาอวชชาเปนมลการณ The First Cause) แลวจงววฒนาการตอมาตามล าดบหวขอ ทง ๑๒ นน ปฏจจสมปบาท ประกอบดวยหวขอ ๑๒ หวขอคอ ๑) อวชชา ความไมรแจง คอ ไมรความจรง หรอไมรตามเปนจรง ๒) สงขาร ความคดปรงแตง เจตจ านงและทกสงทจตไดสะสมไว ๓) วญญาณ ความรตอสงทถกรบร คอ การเหน-ไดยน-ฯลฯ-รเรองในใจ ๔) นามรป นามธรรมและรปธรรม ชวตทงกายและใจ ๕) สฬายตนะ อายตนะ คอ ชองทางรบร ๖ ไดแก ตา ห จมก ลน กาย ใจ ๖) ผสสะ การรบร การประจวบกนของอายตนะ+อารมณ(สงทถกรบร)+วญญาณ ๗) เวทนา ความเสวยอารมณ ความรสกสข ทกข หรอเฉยๆ ๘) ตณหา ความทะยานอยาก คอ อยากได อยากเปน อยากไมเปน ๙) อปาทาน ความยดตดถอมน การยดถอคางใจ การยดถอเขากบตว ๑๐) ภพ ภาวะชวตทเปนอย สภาพชวต ผลรวมกรรมทงหมดของบคคล ๑๑) ชาต ความเกด ความปรากฏแหงขนธทงหลายทยดถอเอาเปนตวตน ๑๒) ชรามรณะ ความแก-ความตาย คอ ความเสอมอนทรย-ความสลายแหงขนธ

๒.๕ ค าจ ากดความองคประกอบหรอหวขอทง ๑๒ ตามแบบ ๑. อวชชา = ความไมรทกข – สมทย – นโรธ – มรรค (อรยสจ ๔) และ (ตามแบบอภธรรม)

ความไมรหนกอน – หนหนา – ทงหนกอนหนหนา – ปฏจจสมปบาท ๒. สงขาร = กายสงขาร วจสงขาร จตตสงขาร และ (ตามนยอภธรรม) ปญญาภสงขาร อปญญาภ

สงขาร อาเนญชาภสงขาร ๓. วญญาณ = จกข- โสต- ฆาน- ชวหา- กาย- มโนวญญาณ (วญญาณ ๖) ๔. นามรป = นาม (เวทนา สญญา เจตนา ผสสะ มนสการ) หรอตามแบบอภธรรม (เวทนาขนธ

สญญาขนธ สงขารขนธ) + รป (มหาภต ๔ และรปทอาศยมหาภต ๔) ๕. สฬายตนะ = จกข – ตา โสตะ – ห ฆานะ – จมก ชวหา – ลน กาย – กาย มโน - ใจ ๖. ผสสะ = จกขสมผส โสต- ฆานะ- ชวหา- กาย- มโนสมผส (สมผส ๖) ๗. เวทนา = เวทนาเกดจากจกขสมผส จากโสต- ฆาน- ชวหา- กาย- และมโนสมผส (เวทนา ๖) ๘. ตณหา = รปตณหา (ตณหาในรป) สททตณหา (ในเสยง) คนธตณหา (ในกลน) รสตณหา (ในรส)

โผฏฐพพตณหา (ในสมผสทางกาย) ธมมตณหา (ในธรรมารมณ) (ตณหา ๖)

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๖๙

๙. อปาทาน = กามปาทาน (ความยดมนในกาม คอ รป รส กลน เสยง สมผส ตางๆ) ทฏฐปาทาน (ความยดมนในทฏฐ คอ ความเหน ขอยดถอ ลทธ ทฤษฎ ตางๆ) สลพพตปาทาน (ความยดมนในศลและพรต วาจะท าใหคนบรสทธได) อตตวาทปาทาน (ความยดมนในอตตา สรางตวตนขนยดถอไวดวยความหลงผด)

๑๐. ภพ = กามภพ รปภพ อรปภพ อกนยหนง = กรรมภพ (ปญญาภสงขาร อปญญาภสงขาร อาเนญชา-ภสงขาร) กบ อปปตตภพ (กามภพ รปภพ อรปภพ, สญญาภพ อสญญาภพ เนวสญญานา-สญญาภพ, เอกโวการภพ จตโวการภพ ปญจโวการภพ)

๑๑. ชาต = ความปรากฏแหงขนธทงหลาย การไดมาซงอายตนะตาง ๆ หรอความเกด ความปรากฏขนของธรรมตางๆ เหลานน ๆ

๑๒. ชรามรณะ = ชรา (ความเสอมอาย ความหงอมอนทรย) กบมรณะ (ความสลายแหงขนธ ความขาดชวตนทรย) หรอ ความเสอมและความสลายแหงธรรมตางๆ เหลานน๑๔

๒.๖ ความส าคญของปฏจจสมปบาท ปฏจจสมปบาท เปนหลกค าสอนทมความส าคญเรองหนง ในคมภรพระไตรปฎกได กลาวถง

ความส าคญรวมไปถงอานสงสของปฏจจสมปบาท เชน ๑) การเหนปฏจจสมปบาท คอการเหนธรรม ดงพระพทธด ารสวา “ผใดเหนปฏจจสมปบาท ผนนชอวาเหนธรรม ผใดเหนธรรม ผนนชอวาเหนปฏจจสมปบาท”๑๕

๒) ปฏจจสมปบาท คอหลกอรยสจ ๔ เพราะอรยสจ ๔ มตรสไวทงในรปของสมทยวาร สายเกดและนโรธวาร สายดบ หรอทงฝายเกดทกขและฝายดบทกข เปนธรรมททรงแสดงแลวไมมใครขมขค ดคานได ๑๖ ๓) ปฏจจสมปบาท เปนธรรมทแสดงโดยความเปนกลาง (มชเฌนธรรมเทศนา) เพราะอยกงกลางระหวางทศนะทสดโตง ๒ อยางคอ อตถตา กบ นตถตา๑๗ ๔) ประโยชนของการรปฏจจสมปบาท การรปฏจจสมปบาทกอใหเกดประโยชนมากมายหลายอยาง ในพระไตรปฎกกลาวถงความส าคญเกยวกบรปฏจจสมปบาทไว เชนรปฏจจสมปบาท ชอวาเปนธรรมกถกแทจรง ๑๘ รปฏจจสมปบาท ชวยใหคลายความยดมน๑๙ เมอบคคลรปฏจจสมปบาท ชวยใหเหนแจงในกาลทงสาม๒๐ จากทกลาวมาทงหมด พอจะสรปไดวา หลกค าสอนเรองปฏจจสมปบาทหรออทปปจจยตาในพระพทธศาสนา เปนหลกธรรมทมความส าคญ และมเนอหาสาระครอบคลมหลกธรรมทกหมวดทกขอ

๑๔ดรายละเอยดใน ส .น.(ไทย) ๑๖/๒/๓-๘. ๑๕ม.ม.(ไทย) ๑๒/๓๔๖/๒๕๔. (มหาหตถปโทปมสตร) ๑๖อง.ตก.(ไทย) ๒๐/๕๐๑/๑๖๙-๑๗๐. (ตตถสตร) ๑๗ส .น.(ไทย) ๑๖/๔๓-๔๔/๑๕. (กจจานโคตตสตร) ๑๘ส .น. (ไทย) ๑๖/๔๖/๔๖. (ธรรมกถกสตร) ๑๙ส .น.(ไทย) ๑๖/๕๐/๑๘. (อเจลกสสปสตร) ๒๐ส .น.(ไทย) ๑๖/๖๓/๒๓-๒๔. (ปจจยสตร)

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๗๐

ปฏจจสมปบาท กบอทปปจจยตานน หากจะมองในแงมมทตางกนกมองได หากจะมองในแงมมทเหมอนกนกมองได จงดเหมอนจะมความไมแตกตางในความแตกตางกน ในหวขอตอไปจะไดกลาวถงการตความเรอง อทปปจจยตาของทานพทธทาสภกข ซงผเขยนจะใชค าวาอทปปจจยตา ซงในทศนะของพทธทาสภกขแลว ถอวา อทปปจจยตามความหมายกวางทวไป จะใชกบรปธรรมอยางใดอยางหนง ในกรณใดกรณหนง กยงได เปนกฎวทยาศาสตรทวไปกได สวนปฏจจสมปบาทนน มงหมายใชเฉพาะเรองทกขและดบทกขโดยตรงในพระพทธศาสนาเทานน

๓. แนวคดแบบธรรมชาตนยม ความหมายของธรรมชาตนยมนนไมไดหมายถงการทนยมนบถอธรรมชาตหรอปรากฏการณทาง

ธรรมชาต เชน ฟา ดน ดวงอาทตย ฟาแลบ ฟารอง ฯลฯ วาสงเหลานมอาจสงสดตอความเปนไปของสงทงหลายในโลก รวมไปถงการบชาเทพเจาประจ าธรรมชาตตาง ๆ อนเปนลกษณะของความคดแบบเทวนยม ซงความเขาใจทงหลายดงกลาวมานไมใชลกษณะความคดแบบธรรมชาตนยมทถกตอง๒๑ ความหมายของธรรมชาตนยม เปนศพทบญญตหนงของค าวา Naturalism มแนวความคดวาสงและเหตการณทงหลายมมลเหตมาจากธรรมชาต มากกวามลเหตเหนอธรรมชาต จกรวาลมมลก าเนดมาจากธรรมชาต มากกวาภาวะเหนอธรรมชาต มนษยมจดหมายตามธรรมชาต มากกวาตามภาวะเหนอธรรมชาต ธรรมชาตนยม คอทฤษฎทวาดวยสงทงหลายในโลกนเทานน ไมเกยวกบโลกอน เมอกลาวโดยสรปแลวจะเหนวา ธรรมชาตนยมหมายถงแนวคดทประกอบดวยทศนะตาง ๆ ดงน (๑) ทศนะทถอวา ธรรมชาตเทานนคอสงเปนจรงนรนดร มพลงกระตนในตว ด ารงอยดวยตวเอง มทกอยางในตวเอง อาศยตนเอง ปฏบตการไดดวยตนเอง และมเหตผลในตว (๒) ทศนะทไมยอมรบอ านาจเหนอธรรมชาต โดยถอวาปรากฏการณทกๆอยางเปนไปตามสภาวะความเกยวพนทมตอกนของเหตการณทางธรรมชาตนนๆเอง ไมเกยวของกบอ านาจเหนอธรรมชาตใดๆทงสน แตเปนกระบวนการธรรมชาตท เกดขนเองตามกาละและเทศะกลาวคอธรรมชาตนมโครงสรางของตนเอง และโครงสรางนนเกดขนไดเอง ไมไดเกดขนเพราะอ านาจเหนอธรรมชาต (๓) ทศนะทมลกษณะนยมวทยาศาสตรไดแกทศนะทถอวา ปรากฏการณธรรมชาตสามารถอธบายไดอยางสมเหตสมผลเพยงพอโดยใชวธการทางวทยาศาสตร ความรจะเกดขนไดกโดยอาศยวธการวทยาศาสตรเทานน แตความรทเรยกกนวาอชฌตตกญาณ(intuition) คอการรเองกด ประสบการณเชงรหสยะคอประสบการณเรองลกลบกด คตความเชอกด ววรณคอการทพระเปนเจาเปดเผยความรใหมนษยทราบกดไมถอวาเปนความรทถกตอง อยางไรกด แมวทยาศาสตรจะเปนวธการเดยวทท าใหมนษยรและเขาใจโลก แตมนษยกมประสบการณเกยวกบโลกไดหลายทาง นอกเหนอจากการรและการเขาใจ ธรรมชาตนยมไมถอวาการรและการเขาใจโลกเปนสงทส าคญทสด (๔) ทศนะทถอวา มนษยเปนสงหนงในธรรมชาต มไดมฐานะพเศษเหนอกวาสงอนๆ เลย พฤตกรรมของมนษยก

๒๑ภทราภรณ มลสวสด, “ความคดแบบธรรมชาตนยมในพทธปรชญา”, วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาปรชญา, (บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย,๒๕๒๖), หนา ๔.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๗๑

คลายๆกบพฤตกรรมของสตวอนๆจะตางกนกตรงทมความซบซ อนมากกวาเทานน อทธพลจากสงคมและสงแวดลอมท าใหพฤตกรรมของมนษยผนแปรไปตางๆกนได คณคาเปนสงทมนษยสรางขนเอง มไดอาศยสงเหนอธรรมชาตเปนหลก

จากค านยามแนวคดเรองธรรมชาตนยมทง ๔ ประการทกลาวมาน มขอสงเกตวา ค านยามขอท ๑ กบ ๒ เปนการนยามแนวคดธรรมชาตนยมในแงของความจรง (อภปรชญา) ขอ ๓ เปนการนยามในแงความร (ญาณวทยา) และขอ ๔ เปนการนยมในแงจรยศาสตร นอกจากน ธรรมชาตนยม ยงสามารถมองไดในแงของศาสนาดวย เมอมองในแงของศาสนาแลวจะเหนไดวามลกษณะตอไปน

๑. ธรรมชาตนยมมลกษณะเปนอเทวนยม ไมมเรองเกยวกบเทพเจาหรอ านาจสงสดของสงเหนอธรรมชาตมาเกยวของ

๒. เชอในสงธรรมชาตและกฎธรรมชาตเทานนวาเปนจรง พจารณาถงความสมพนธระหวางสงแวดลอมกบมนษยและระหวางมนษยกบมนษยดวยกนเองภายใตกฎความจรงตามธรรมชาตมากกวาจะเนนถงความสมพนธระหวางสงทงหลายกบสงเหนอธรรมชาตใด ๆ เกยวกบความจรงแทของสงทงหลาย

๓. ธรรมชาตนยมมลกษณะความคดเปนพหภาพ กลาวคอถอวา สงทงหลายมนเปนจรงในตวของมนเอง เราไมสามารถไปทอนมนลงเปนแคสงใดสงหนงเพยงสงเดยวได แตละสงมลกษณะเฉพาะตวของมน ซงไมสามารถแบงแยกทอนยอยมาเหลอเปนเพยงสงเดยวกนกบของสงอน ๆ ได ดงนน สงทงหลายในโลกจงลวนเปนจรง ในจกรวาลจงมสงทเปนจรงโดยตวของมนเองไดมากมายหลายสงดวยกน

๔. ในเรองความร เชอในความรจากประสบการณ คอความรทางประสาทสมผสวาเปนวธเดยวทจะใหความจรง ซงเราตระหนกไดดวยตนเอง เชอในวธการทางวทยาศาสตร ซงสามารถใหความจรงสากล ใหความรอนถกตองแกเราได

๕. ในเรองเกยวกบมนษย ธรรมชาตนยมมลกษณะเปนมนษยนยม เพราะเชอวามนษยเปนสงธรรมชาตสงหนงเชนเดยวกบสงอน ๆ ในโลกตางกนกตรงคณสมบตเฉพาะเทานน มนษยนนทงยงเปนอสระและไมเปนอสระ แตอยางไรกตามมนษยกยงตกอยภายใตกฎธรรมชาตเชนเดยวกบสงธรรมชาตทงหลาย

ธรรมชาตนยมเปนปรชญาทอยกลาง ระหวางสสารนยมและจตนยม กลาวคอสสารนยมเชอวาสสารหรอวตถเทานนเปนจรงสวนจตนยมเชอวานอกจากสสารแลวยงมความเปนจรงอกอยางหนง ซงมความจรงมากกวาสสาร สงนนคอจต แตส าหรบธรรมชาตนยมท าหนาทประนประนอม ทศนะของสสารนยมและจตนยมโดยทศนะแยบบกลาง ๆ คอบางแงเหนดวยกบสสารนยม และบางแงกเหนดวยกบจตนยม แตโดยหลกพนฐานแลวธรรมชาตนยมมทศนะใกลเคยงกบสสารนยมมากกวา๒๒

๒๒วทย วศทเวทย, ปรชญาทวไป มนษย โลก และความหมายของชวต, พมพครงท ๑๕, (กรงเทพมหานคร : อกษร

เจรญทศน, ๒๕๔๒), หนา ๒๙-๓๕.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๗๒

๔. ปฏจจสมปบาทกบแนวคดแบบธรรมชาตนยม ปฏจจสมปบาท คอทฤษฎหรอหลกค าสอนทพระพทธเจาตรสเกยวกบการองอาศยกน หรอความ

เปนเหตและผลของสงทงหลาย โดยเฉพาะสงทประกอบดวยขนธ ๕ กลาวอกนยหนงคอเปนทฤษฎทวาดวยกฎปฏจจสมปบาท ตามทฤษฎน กฎปฏจจสมปบาทหรอกฎอทปปจจยตาคอกฎแหงความเปนเหตและผลของสงทเปนไปตามเหตปจจยคอสงขตธรรมทงปวง สงทงปวงตององอาศยสงอนในการเกดขนตงอยและดบไปหรอเปลยนไปตามความเปลยนแปลงของเหตปจจย กลาวอกอยาง ปฏจจสมปบาทกคอความสมพนธโดยการเปนเหตและผลตอกน (causal relation) ของสงทเปนไปตามเหตปจจย หรอสงทอาศยกนเกดขนในฐานะเปนเหตและผลของกนและกน (ปฏจจสมปปนนธรรม) ตามทฤษฎปฏจจสมปบาทจงไมมสงทอยไดดวยตวเองทปรชญาตะวนตกเรยกวา “สวภาวะ” (substance) หรอสงทเรยกวา “สงสมบรณ” (the absolute) หรอ “สงมจรงสงสด” (Ultimate Reality) ซงรวมถงสงทเรยกวา “อตตา” หรอ “อาตมน” ในปรชญาอนเดยดวยนนเองปฏจจสมปบาทแสดงใหเหนวาสภาวะตามธรรมชาตของสงทงหลายมลกษณะส าคญอย ๓ ประการคอ

(๑) ผลทกอยางตองมเหต หมายความวาปรากฏการณหรอสงในธรรมชาตทงปวงตองมเหตเกด ไมสามารถเกดหรอมอยไดดวยตวเอง กระบวนการของสงทเปนเหตและผลจงไมมจดเรมตน นกคดบางรายเหนวาจะตองมจดเรมตนคอปฐมเหต (first cause) เชน อารสโตเตล และเซนตทอมส อไควนส เหนวามปฐมเหตหรอสงเคลอนไหวแรกสด ทท าใหสงอน ๆ เคลอนไหวโดยตวเองไมตองมสงอนมาท าใหเคลอนไหว ตามทฤษฎปฏจจสมปบาท สงทเกดขนทกอยางจงไมไดเกดขนลอย ๆ อยางไรสาเหต ทฤษฎเชนนท าใหพทธธรรมมลกษณะเปนนยตนยม (determinism) เพราะถอวาผลถกก าหนดหรอบงคบโดยเหตบางอยาง เชน เหตการณทเราประสบในชวตไมวาจะดหรอเลวลวนเกดมาจากเหตคอกรรมทเราท าไว ไมใชเรองบงเอญ

(๒) เหตไมบงคบผลตายตว หมายความวา แมผลทกอยางจะตองมเหตเกดแตเหตทกอยางไมไดบงคบผลใหตองเกดตามมาเสมอไป เชน การปลกตนไมเปนเหตใหเกดตนไม แตไมแนเสมอไปวาตนไมจะตองเกด เพราะบางครงเราปลกตนไมแตตนไมไมเกดหรอไมงอกงามขนมากม ทงนเพราะการทเหตใดเหตหนงจะท าใหเกดผลไดจะตองอาศยเงอนไขอน ๆ อกมาก เชน ตองไมมคนหรอสตวมาท าลาย การทบตรของเนมารดาไปซอขนมเปนเหตใหเกดการใหเงนของมารดา แตบางครงมารดากไมใหเงนอาจะเปนเพราะมารดามเงนไมพอทจะใหหรอเปนเพราะมารดาก าลงอารมณไมดอยกได การใหผลของกรรมกเชนกน การท าบญหรอบาปอยาใดอยางหนงจะใหผลหรอไมกขนอยกบเงอนไขทวาเราท ากรรมใหมเชนใด ดงนน พระพทธศาสนาจงจดเปนนยตนยมแบบออน

(๓) ความเปนวฏจกรของกระบวนการเหตผล กระบวนการของความเปนเหตและผลในธรรมชาตมลกษณะเกดซ าไปมาหรอหมนเวยนเปนวฏจกร เชน กเลสท าใหเราท ากรรม กรรมกท าใหเราไดรบผลกรรมหรอวบากของกรรม ผลของกรรมท าใหเราเกดกเลสและท ากรรมอก หรอแมน าล าธารท าใหเกดเมฆ เมฆท าใหเกดฝน

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๗๓

แลวฝนกกลบมาท าใหเกดแมน าล าธารอก กระบวนการของเหตและผลในลกษณะเปนวฏจกรนท าใหไมมปฐมเหต๒๓

ความเปนวฏจกรของกระบวนการของเหตผล จะพบไดจากค าสอนเรองนยาม ๕ นยาม ๕ เปนหมวดธรรมทแสดงถงลกษณะความเปนธรรมชาตนยมของพระพทธศาสนา ในนยาม ๕ ค าวา ธรรมชาต หมายเอาสงทมอยเอง สงทมอยเอง เปนเองตามธรรมดา ของมน เปนกฎทมอยเองเปนเอง เรยกวา “นยาม” คอก าหนดอนแนนอน ม ๕ อยาง มลกษณะเปนกฎธรรมชาต ในแงนหมายถงกฎทควบคมความเปนไปในธรรมชาต อนไดแกกฎแหงเหตและผล กฎในทนพทธปรชญาเรยกวา “ธรรมนยาม” แปลวา กฎหรอก าหนดแหงธรรมชาต พทธปรชญาถอวาทกสงทมอยในธรรมชาต ยอมเกดขนเปนไปตามอ านาจของกฎแหงเหตปจจยหรอกฎแหงเหตและผล ไมมอะไรทจะเกดขนมาลอย ๆ โดยไมมเหตปจจยท าใหเกดขน ธรรมชาตและกฎของธรรมชาตเปนเพยงสองแงของสงเดยวกน แยกจากกนไมได เพราะมธรรมชาต จงมกฎธรรมชาต และเพราะมกฎธรรมชาต จงมธรรมชาต ถาสงหนงไมม อกสงหนงกจะพลอยไมมไปดวย พทธปรชญาเรยกสงทมอยตามธรรมชาตทแยกยอยออกไปวา “นยาม” ซงมความหมายวา “ก าหนดทแนนอน” หรอ “ความเปนไปอนแนนอน” ของสงทงปวง แบงออกเปน ๕ อยาง เรยกวา นยาม ๕ คอ

๑) อตนยาม ไดแกกฎหรอก าหนดของธรรมชาตทเนองดวยอณหภม ภมอากาศ หรอฤดกาลทเปนไปทงในสภาพแวดลอมของกายภาพของมนษยและภายในตวมนษยเอง ๒) พชนยาม ไดแกกฎแหงพชพนธหรอพนธกรรม เปนกฎธรรมชาตทก าหนดลกษณะและความเปนไปอนแนนอนของสงมชวตทงประเภทพชและสตวทวทยาศาสตรสาขาชววทยาเรยกวาพนธกรรม ๓) จตนยาม กฎธรรมชาตทเกยวกบความเปนไปและการท างานของจต พทธปรชญาถอวาจตเปนสงหรอสภาวธรรมทมอยจรงในธรรมชาตอยางหนง เชนเดยวกบสสารหรอวตถทพทธปรชญาเรยกวารป เมอจตเปนสภาวธรรมทมอยจรง มนกมสภาพของมนในการด ารงอยและเปนไป ๔) กรรมนยาม ไดแกกฎแหงกรรมทเกยวกบการกระท าของมนษย กฎแหงกรรมเปนกฎแหงเหตและผล จงเปนกฎธรรมชาตอยางหนง แตเปนกฎทางศลธรรมทครอบคลมเฉพาะสงมชวตทมจต โดยเฉพาะอยางยง สงมชวตชนสงเชนมนษยและสตวชนสงทรจกใชเหตผลในการด ารงชวต กฎแหงกรรมมหลกทวไปอยวา ท าเหตไรยอมไดรบผลเชนนน เนองจากกฎแหงกรรมเปนกฎธรรมชาต กฎนจงเปนกฎทสาธารณะทวไปส าหรบมนษยทกคน ไมใชเปนกฎทใชไดส าหรบผนบถอพระพทธศาสนาเทานน การไมเชอถอหรอไมมความรในเรองกรรมและการใหผลของกรรมไมไดเปนเหตผลใหกฎแหงกรรมไมท างาน ไมวาจะเปนผนบถอศาสนาอะไร เมอท ากรรมดใหเหมาะสมแกเหตปจจยยอมไดรบผลด ท ากรรมชวยอมไดรบกรรมชว กฎแหงความสอดคลองระหวางกรรมกบกรรมวบาก พทธปรชญาเรยกวา กรรมนยาม ซงเปนกฎธรรมชาตอยางหนง

๒๓วชระ งามจตรเจรญ, พระพทธศาสนาเถรวาท, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร : บรษทพมพดการพมพจ ากด,๒๕๖๑) หนา ๑๖๘-๑๖๙.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๗๔

๕) ธรรมนยาม ไดแกก าหนดของธรรมชาตหรอกฎธรรมชาตเปนกฎแหงเหตแลผล หรอกฎแหงเหตปจจย พทธปรชญาถอวาทกสงในสากลจกรวาลทอยในประเภทสงขตะยอมเกดขน ตงอย เปลยนแปรและเสอมสลายแตกดบไปตามกฎทเรยกวาธรรมนยามทงสน คอเมอเกดขนกมเหตท าใหเกดขน เมอตงอยกม เหตใหตงอย เมอเปลยนแปรกมเหตท าใหเปลยนแปร เมอเสอมสลายกมเหตท าใหเสอมสลายแตกดบ จากลกษณะของธรรมชาตนยมทไดกลาวมาแลวในหวขอกอน พอจะมองเหนวา ธรรมชาตนยมคอแนวคดทยอมรบวา ธรรมชาตเปนสงนรนดร อยเหนออ านาจสรางสรรค มลกษณะเปนวทยาศาสตร และเชอวามนษยเปนสวนหนงของธรรมชาต การนยามแบบนเปนการนยามความหมายของธรรมชาตนยมครอบคลมทงในแงความจรง ความร และความด ฉะนน หลกค าสอนเรองปฏจจสมปบาทกบแนวคดแบบธรรมชาตนยม จงสามารถพจารณาไดจากแนวคดตาง ๆ ดงน

๑) กฎธรรมชาตเทานนเปนสงนรนดร มพลงกระตนในตวเอง ด ารงอยดวยตวเอง มทกอยางในตวเอง อาศยตนเอง ปฏบตการไดดวยตนเอง และมเหตผลในตว ดงปรากฏในอปปาทสตรวา “ภกษทงหลาย เพราะตถาคตอบตขนกตาม ไมอบตขนกตาม ธาตนนคอความตงอยตามธรรมดา ความเปนไปตามธรรมดากคงตงอยอยางนนเอง ตถาคตตรสร บรรลธาตนนวา สงขารทงปวงไมเทยงครนแลวจงบอก แสดง บญญต แตงตง เปดเผย จ าแนก ท าใหเขาใจงายวาสงขารทงปวงไมเทยง ดกรภกษทงหลาย เพราะตถาคตอบตขนกตาม ไมอบตขนกตาม ธาตนนคอความตงอยตามธรรมดา ความเปนไปตามธรรมดา กคงตงอยอยางนนเอง ตถาคตตรสร บรรลธาตนนวา สงขารทงปวงเปนทกข ครนแลวจงบอก แสดง บญญต แตงตง เปดเผย จ าแนก ท าใหเขาใจงายวา สงขารทงปวงเปนทกข ดกรภกษทงหลาย เพราะตถาคตอบตขนกตาม ไมอบตขนกตามธาตนน คอ ความตงอยตามธรรมดา ความเปนไปตามธรรมดา กคงตงอยอยางนนเอง ตถาคตตรสร บรรลธาตนนวา ธรรมทงปวงเปนอนตตา ครนแลวจงบอก แสดง บญญต แตงตง เปดเผย จ าแนก ท าใหเขาใจงายวา ธรรมทงปวงเปนอนตตา๒๔ ในพระสตรนค าวา “ธาต” ทพระพทธองคบอกวามอยกอนทพระองคจะตรสรนน นาจะเทยบไดกบธรรมชาตซงเปนไปตามปกตธรรมดา แตพระพทธเจาทรงเปนผคนพบวาสงขารทงปวงไมเทยง เปนทกข และธรรมทงหลายเปนอนตตา ๒) การไมยอมรบอ านาจเหนอธรรมชาต โดยถอวาปรากฏการณทกๆอยางเปนไปตามสภาวะความเกยวพนทมตอกนของเหตการณทางธรรมชาตนนๆเอง ไมเกยวของกบอ านาจเหนอธรรมชาตใดๆทงสน แตเปนกระบวนการธรรมชาตทเกดขนเองตามกาละและเทศะกลาวคอธรรมชาตนมโครงสรางของตนเอง และโครงสรางนนเกดขนไดเอง ไมไดเกดขนเพราะอ านาจเหนอธรรมชาตนน มหลกฐานยนยนวา “พระผมพระภาคทรงมนสการปฏจจสมปบาท เปนอนโลม ตลอดปจฉมยามแหงราตรวา เพราะอวชชาเปนปจจย จงมสงขาร เพราะสงขารเปนปจจย จงมวญญาณ เพราะวญญาณเปนป จจย จงมนามรป เพราะนามรปเปนปจจย จงมสฬายตนะ

๒๔อง.ตก. ๒๐/๑๗๓/๒๗๘-๒๗๙.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๗๕

เพราะสฬายตนะเปนปจจย จงมผสสะ เพราะผสสะเปนปจจย จงมเวทนา เพราะเวทนาเปนปจจย จงมตณหา เพราะตณหาเปนปจจย จงมอปาทาน เพราะอปาทานเปนปจจย จงมภพ เพราะภพเปนปจจย จงมชาต เพราะชาตเปนปจจย จงมชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส เปนอนวากองทกขทงมวลนนยอมเกดดวยประการฉะน พจารณาปฏจจสมปบาทโดยปฏโลมวา อนง เพราะอวชชานนแหละดบโดยไมเหลอดวยมรรคคอวราคะ สงขารจงดบ เพราะสงขารดบ วญญาณจงดบ เพราะวญญาณดบ นามรปจงดบ เพราะนามรปดบ สฬายตนะจงดบ เพราะสฬายตนะดบ ผสสะจงดบ เพราะผสสะดบ เวทนาจงดบ เพราะเวทนาดบ ตณหาจงดบ เพราะตณหาดบ อปาทานจงดบ เพราะอปาทานดบ ภพจงดบเพราะภพดบ ชาตจงดบ เพราะชาตดบ ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส จงดบ เปนอนวากองทกขทงมวลนนยอมดบ ดวยประการฉะน (ว.มหา. ๔/๓/๓) จากหลกฐานนจะเหนไดวาสงทงหลายมไดเกดจากอ านาจเหนอธรรมชาต แตเปนเพราะการองอาศยซงกนและกน ธรรมชาตนจงมโครงสรางทสามารถอธบายได มใชเกดขนเพราะอ านาจเหนอธรรมชาตแตประการใด ดงนน เมอพจารณาในกรอบของอภปรชญา พระพทธศาสนาจงใกลเคยงกบธรรมชาตนยมมากทสด

อนง ค าสอนเรองปฏจจสมปบาท ยงสะทอนใหเหนลกษณะของพระพทธศาสนาวา พระพทธศาสนาเปนศาสนาประเภทอเทวนยม (Atheism) คอศาสนาทมทศนะวาไมมพระเจา ในทางอภปรชญาจงมไดใหความส าคญกบพระเปนเจา ดงทมผแสดงทศนะไววา “ในทางปรชญาความคดเรองโลกเปนความคดทส าคญเรองหนง โดยเฉพาะอยางยงในปรชญาเทวนยม ความคดเรองโลกจดเปนความคดพนฐานทมความสมพนธอยางใกลชดกบความคดเรองพระเจาและความคดเรองมนษย ปรชญาประเทศเทวนยมทงของตะวนตกและตะวนออก แมจะมความเหนอนๆแตกตางกน แตกมความสอดคลองกนเกยวกบการมอยของโลก นนคอการมอยของโลกเปนผลสบเนองมาจากการมอยของพระผเปนเจา โดยปรชญาบางส านกถอวาพระเปนเจาทรงเปนผสรางโลกโดยตรง ปญหาในทางอภปรชญาวาดวยความคดเรองโลก พระพทธศาสนากลาวถงเรองโลกไวในอคคญญสตร ทฆนกาย ปาฏกวรรควาดวยก าเนดโลกความวา “วาเสฏฐะและภารทวาชะ มสมยบางครงบางคราว โดยลวง ระยะกาลยดยาวชานานทโลกนจะพนาศ เมอโลกก าลงพนาศอย โดยมากเหลา สตวยอมเกดในชนอาภสสรพรหม สตวเหลานนไดส าเรจทางใจ มปตเปนอาหาร มรศมซานออกจากกายตนเองสญจรไปไดในอากาศ อยในวมานอนงาม สถตอยในภพนนสนกาลยดยาวชานาน วาเสฏฐะและภารทวาชะ มสมยบางครง บางคราวโดยระยะกาลยดยาวชานาน ทโลกนจะกลบเจรญ เมอโลกก าลงเจรญ อยโดยมาก เหลาสตวพากนจตจากชนอาภสสรพรหมลงมาเปนอยางน และสตวนน ไดส าเรจทางใจ มปตเปนอาหาร มรศมซานออกจากกายตนเอง สญจรไปไดในอากาศ อยในวมานอนงาม สถตอยในภพนนสนกาลยดยาวชานาน กแหละ สมยนนจกรวาลทงสนนแลเปนน าทงนน มดมนแลไมเหนอะไร ดวงจนทรและ ดวงอาทตยกยงไมปรากฏ ดวงดาวนกษตรทงหลายกยงไมปรากฏ กลางวนกลาง คนกยงไมปรากฏ เดอนหนงและกงเดอนกยงไมปรากฏ ฤดและปกยงไมปรากฏ เพศชายและเพศหญงกยงไมปรากฏ สตวทงหลาย ถงซงอนนบเพยงวาสตวเทานน ดกรวาเสฏฐะและภารทวาชะ ครนตอมา โดยลวงระยะกาลยดยาวชานาน เกดงวนดนลอยอยบนน าทวไป ไดปรากฏแกสตวเหลานนเหมอนนมสดทบคคลเคยว ใหงวด แลวตงไวใหเยนจบเปน

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๗๖

ฝาอยขางบน ฉะนนงวนดนนนถงพรอมดวยส กลน รส มสคลายเนยใสหรอเนยขนอยางด ฉะนน มรสอรอยดจรวงผงเลกอนหาโทษมได ฉะนน๒๕ เมอกลาวถงก าเนดของโลกพระพทธเจาตรสไวในโลกสตรวา “ภกษทงหลาย เราจกแสดงความเกดและความดบแหงโลก เธอทงหลายจงฟง ... ภกษทงหลาย กความเกดแหงโลกเปนไฉน เพราะอาศยจกษและรป จงเกดจกขวญญาณ ความประชมแหงธรรม ๓ ประการเปนผสสะ เพราะผสสะเปนปจจย จงเกดเวทนา เพราะเวทนาเปนปจจย จงเกดตณหา เพราะตณหาเปนปจจย จงเกดอปาทาน เพราะอปาทานเปนปจจย จงเกดภพ เพราะภพเปนปจจย จงเกดชาต เพราะชาตเปนปจจยจงเกดชราและมรณะ โสกปรเทวทกขโทมนสและอปายาส ภกษทงหลาย นแลเปนความเกดแหงโลก กความดบแหงโลกเปนไฉน เพราะอาศยจกษและรป จงเกดจกขวญญาณ ความประชมแหงธรรม ๓ ประการเปนผสสะเพราะผสสะเปนปจจย จงเกดเวทนา เพราะเวทนาเปนปจจย จงเกดตณหาเพราะตณหานนเทยวดบดวยส ารอกโดยไมเหลอ อปาทานจงดบ เพราะอปาทานดบภพจงดบ เพราะภพดบ ชาตจงดบ เพราะชาตดบ ชราและมรณะ โสกปรเทวทกขโทมนสและอปายาสจงดบ ความดบแหงกองทกขทงมวลน ยอมมดวยประการอยางน ภกษทงหลาย นแลเปนความดบแหงโลก (ส .น. ๑๖/๔๔/๗๐-๗๑)

ความเกดและความดบแหงโลกในทนจงเปนเรองของกระบวนการในปฏจจสมปบาท มไดเปนเหมอนกบทปรชญาตะวนตกเขาใจ ทบางลทธบอกวาพระเจาเปนผสรางโลกเชน ปรชญาอนเดยสายอาสตกะทงหลาย หลกธรรมขอปฏจจสมปบาทจงคลายกบกฎธรรมชาตซงมไดมผสราง แตเปนเรองของปจจยทองอาศยกนและกน ๓) ถอวาปรากฏการณธรรมชาตสามารถอธบายไดอยางสมเหตสมผล โดยใชวธการทางวทยาศาสตร แนวคดนบอกเราเราวาธรรมชาตนยมเชอในเรองประสบการณ ประเดนนพดถงธรรมชาตนยมในแงความร เกยวกบทฤษฎดานความร ธรรมชาตนยมถอวา ความรทถกตองแทจรงนนตองเปนความรทไดจากประสบการณ เกดจากประสาทสมผสเทานน เพราะถอวาความรทเราไดมาโดยวธดงกลาว สามารถพสจน ทดสอบ แสดงใหผอนรบรได ความรประเภทนเทานนทใหความจรงแกเรา ธรรมชาตนยมไมยอมรบความรในแบบอน ๆ เชน ความรทตดตวมาแตก าเนด หรอความรทไดจากการเปดเผย (ววรณ) ของพระเจา เพราะไมสามารถพสจนใหเหนจรงได และตองอาศยอางองถงสงอาศยเหนอธรรมชาต ซงธรรมชาตนยมถอวาเหนอความรจากประสาทสมผสไมมอยจรง ความรจากประสบการณน เราสามารถทดสอบ ยนยนใหเหนขอเทจจรงได ซงวธนเปนวธเดยวกนกบวทยาศาสตร ธรรมชาตนยม ยอมรบวธการทางวทยาศาสตรวาเปนวธเดยวทสามารถใหความรทแทจรงได ๔) ถอวามนษยเปนสวนหนงของธรรมชาต ส าหรบธรรมชาตนยมเมอมองเรองมนษยพอจะกลาวไดวา ๑) มนษยเปนผลผลตของววฒนาการของธรรมชาต มรางกายเปนสสาร และมคณสมบตเฉพาะทท าหนาทเชนเดยวกบจตของจตนยม แต ไมใชจต เปนปรากฏการณ ๒) มนษยด ารงชวตไปตามลกษณะทางชวภาพ

๒๕ท.ปา. ๑๑/๑๑๙-๑๒๐/๗๒-๗๓.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๗๗

เชนเดยวกบสงมชวตอน ๆ ในโลกธรรมชาตแหงนเชนเดยวกน ๓) การด ารงชวตของมนษยเกดขน ด าเนนไป และสนสดลงภายใตกฎธรรมชาต ๔) สงแวดลอมนบวามอทธพลตอการด าเนนชวตของมนษยเปนอยางมากพอ ๆ กบความเปนตวของตวเองของมนษย ๕) ไมมสงเหนอธรรมชาตอนใดทมอ านาจควบคมชวตของมนษย ไมมลขตของชวตจากพระเจา พระพรหมหรอสงสมบรณอน ๆ

วาตามหลกค าสอนเรองปฏจจสมปบาท จะเหนไดวา มนษยเปนสตวทเกดจากองคประกอบ ๒ สวน สวนทเปนสสารหรอรป (กาย) และสวนทเปนอสสารหรอนาม (จตหรอวญญาณ) กายของมนษยประกอบจากหนวยพนฐานทเรยกวาธาต ๔ คอ ดน น า ไฟ ลม มนษยรบรโลกภายนอกผานประสาทสมผส ประสาทสมผสแตละอยางจะมอารมณเปนของเฉพาะตน จตหรอวญญาณของมนษยมอยจรง โดยอาศยรางกายเปนทอย เปนธรรมชาตทไมมรปราง เปนนามธรรม มความสมพนธกบรางกาย และมความส าคญกวากาย มนษยเปนสตวทมปญญาหรอมเหตผลในการด าเนนชวต ธรรมชาตของรางกายมนษยมการเปลยนแปลงไมสามารถด ารงอยในภาวะเดมตลอดไปได

๕. สรปและวเคราะห จากทกลาวมาน พอสรปไดวา ปฏจจสมปบาท มงถงอาการทธรรมทงหลาย อาท อวชชา อาศยกน

และกนเกดขนรวมกนโดยตางฝายตางเปนปจจยของกนและกน ปฏจจสมปบาทจงฐานะและความส าคญแปลพอใหไดความหมายในเบองตนวา การเกดขนพรอมแหงธรรมทงหลายโดยอาศยกน การทสงทงหลายอาศยกนๆ จงเกดมขน หรอการททกขเกดขนเพราะอาศยปจจยสมพนธเกยวเนองกนมา ปฏจจสมปบาทเปน หลกธรรมอกหมวดหนง ทพระพทธเจาทรงแสดงในรปของกฎธรรมชาต หรอหลกความจรงทมอยโดยธรรมดา ไมเกยวกบการอบตของพระศาสดาทงหลาย มความสมพนธกบแนวคดธรรมชาตนยมทมองวา มนษยเปนผลผลตหนงของธรรมชาต ในแงทเกดขนตงอยดบไปตามกฎของธรรมชาต ไมไดเปนผลผลตจากการสรางของอ านาจเหนอธรรมชาตแตประการใด และยงถอวา มนษยประกอบดวยสวนส าคญ ๒ สวนคอกายกบจต ทงสองสวนนตางกมความสมพนธกน การพจารณาแนวคดแบบธรรมชาตนยมตามทยกมาท ง ๔ ประการน ค าสอนเรองปฏจสมปบาทมลกษณะเปนธรรมชาตนยม เพราะเชอวา กฎธรรมชาตเปนสงนรนดร ปฏเสธอ านาจเหนอธรรมชาตทเปนมลการณะ (First Cause) ของสงทงหลาย เชอในการพสจนปรากฏการณทางธรรมชาตดวยหลกของเหตผล และมองมนษยวาเปนผลผลตมาจากธรรมชาต

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๗๘

เอกสารอางอง

บรรจบ บรรณรจ. ปฏจจสมปบาท. พมพครงท ๓, กรงเทพมหานคร : พรบญการพมพ, ๒๕๔๕. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต). พทธธรรมฉบบปรบขยาย. พมพครงท ๓๕, กรงเทพมหานคร : ส านกพมพผลธมม,๒๕๕๕. พระพทธโฆสเถระ. คมภรวสทธมรรค. แปลโดย สมเดจพระพฒาจารย พมพครงท ๔, กรงเทพมหานคร : ประยร วงศพรนตง, ๒๕๔๖. พทธทาสภกข. อทปปจจยตา พมพครงท ๕, กรงเทพมหานคร : ส านกพมพธรรมสภา, ๒๕๓๗. ภทราภรณ มลสวสด. “ความคดแบบธรรมชาตนยมในพทธปรชญา”. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาปรชญา, บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย,๒๕๒๖. มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,มหาวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙. วทย วศทเวทย. ปรชญาทวไป มนษย โลก และความหมายของชวต. พมพครงท ๑๕, กรงเทพมหานคร : อกษร เจรญทศน, ๒๕๔๒. วชระ งามจตรเจรญ. พระพทธศาสนาเถรวาท. พมพครงท ๔, กรงเทพมหานคร : บรษทพมพดการพมพ จ ากด,๒๕๖๑.

การศกษาวเคราะหภยเภรวสตร An Analytical Study of the Bhayabherava Sutta

พระไพรช พทธสาโร (โพธประพาฬทอง)๑ Phrapairat Buddhisaro (Bhodhipraparntong)

ดร. อธเทพ ผาทา๒ Dr. Athithep Phatha

บทคดยอ

บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธเรอง ศกษาวเคราะหภยเภรวสตร มวตถประสงค คอ เพอศกษาโครงสราง เนอหาของภยเภรวสตร เพอศกษาค าสอนเรองความกลวในพระไตรปฎก เพอศกษาวเคราะหค าสอนเรองความกลวในภยเภรวสตร โดยมระเบยบวธวจยเปนแบบการวจย เชงเอกสาร (Documentary Research) โดยใชวธการวเคราะหเชงพรรณนา (Descriptive Analysis)

ผลการวจยพบวา ภยเภรวสตร เปนพระสตรทมขนาดเลกทกลาวถงเรอง ของการถามปญหาของชาณสโสณพราหมณกบพระพทธองคโดยพระพทธองคไดทรงอธบายเหตทเปนบอเกดของความกลว และวธการทจะก าจดความกลว คอ สาเหตทกอใหเกดความกลวเมอสมณพราหมณหรอนกบวชผยงไมหมดกเลสเขาไปสปามอย ๑๖ ประการ มความมกาย วาจา และใจไมบรสทธ เปนตน และทรงแสดงเหตทพระสาวกของพระองคไมกลว เพราะเหต ๑๖ ประการตรงขามนน นอกจากนนทรงแสดงเหตทจะลดความกลวกคอ (๑) ตองรธรรมชาตของความกลววาความกลวคอกเลส (๒) เมอขณะปฏบตธรรมแลวเกดความกลวใหพจารณาตามอาการทเกดในอรยาบถตางๆ (๓) หมนปฏบตธรรมเพอละนวรณและบรรลฌาน ๔ และพฒนาไปสการบรรลวชชา ๓ กจะสามารถตดกเลสและความกลวลงไปไดอยางสนเชง ค าส าคญ : ภยเภรวสตร,การระงบความกลว

Abstract

This article is significant part of thesis entitled ‘Bhayabherava Sutta’ The thesis has

three objectives, namely (1) to study the structure and content of Bhayabherava Sutta and (2)

to study the principle of fear in Bhayabherava Sutta (3) to analytical study of the principle of

fear in Bhayabherava Sutta. Research methodology adapted on this thesis is of documentary

research by using descriptive analysis.The results of the study were as follows: This Sutta is

related to the asking questions of fear and intrigue, ways to eliminate fear in Buddhism

between Chanussoni Brahmin and The Load Buddha. The Buddha described the cause of fear

and how to get rid of fear that is sixteen the cause of fear when the monk or Brahmin whom

not yet attained went to inside the forest such as: physical, verbal, and impure minds and so

๑ นสตปรญญาโท สาขาวชาพระไตรปฎกศกษา คณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย M.A. Student, Tipitaka Studies, Faculty of Buddhism, Mahachulalongkornrajavidyalaya University

๒อาจารยประจ าภาควชาพระพทธศาสนา คณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, Permanent Lecturer, Department of Buddhism, Faculty of Buddhism, Mahachulalongkornrajavidyalaya University

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๘๐

on, and then he explain about the cause of his Fearlessness that opposites from the 16 cause

of Fear. In addition, he also explain how to reduce fear such as: (1) to know the nature of fear

that fear is the passion. (2) When meditating, fear is considered by the symptoms in the

various movements. (3) To practice meditation to stop the five hindrances (Nãvaraõa) and to

attain four absorption (Jhàna) and to develop to attain the Threefold Knowledge, it can cut off

passion and fear altogether.

Keywords: Bhayabherava Sutta, How to cut out of the fear.

๑.บทน า

เปนธรรมดาทเดยวส าหรบมนษยเราทเกดมาแลวยอมเปนคนทกลว ซงความกลวนถอวาเปนสงท

เกดมาพรอมกบความเปนมนษย หรอแมกระทงสตวทงหลายกเปนเชนนนไมแตกตางกน ลวนเปนผทมความ

กลวเปนพนฐานของจตใจ คอกลวตอความตาย กลวภยทเขามาคกคาม ดงปรากฏในพระพทธพจนวา สตวทก

ประเภท ยอมสะดงกลวโทษทณฑสตวทกประเภท ยอมหวาดกลวความตาย๓ และเมอมนษยถกภยคกคามแลว

กจะแสดงออกตอความกลวนนไปตางๆกน เชนเขาไปพงภเขา ปาไม อาราม และรกขเจดยเปนสรณะ๔ ซง

พระพทธศาสนาไดใหทศนะเอาไววา มนษยเรานนตราบทยงไมบรรลธรรมยอมจะมความกลว แตเมอบรรล

ธรรมขนสงสดแลวนนเองจงหมดความกลว ดงปรากฏในพระพทธพจนทวา

ผบรรลความส าเรจแลวไมมความสะดงกลว

ปราศจากตณหา ไมมกเลสเพยงดงเนน

ตดลกศรทน าไปสภพไดขาดแลว

รางกายนจงเปนรางกายสดทาย๕

อนง เราจะพบวาในทางพระพทธศาสนาไดแบงความกลวทมนษยมอยเปน ๒ ประเภท คอ (๑)

กลวตอภยทเขามาคกคามชวต กลววาจะตองพลดพรากจากสงทรกหรอกลวทจะไมไดสงทตนเองปรารถนา ซง

ประเดนนเปนความกลวทเกดมาจากกเลส (๒) ความกลวตอการกระท าความผดหรอกลวตอการกระท าความ

ชว อนนจดวาเปนความละอายตอการกระท าความชว การคบคนชง เปนตน ซงความกลวทง ๒ ประการนนถอ

วาขอท (๑) เปนความกลวในเชงลบ (Negative Fear ) สวนขอท (๒) นนจดเปนความกลบทเปนไปในทางบวก

(Positive Fear ) ในความกลวทงสองประเภทนพระพทธศาสนาสนบสนนใหมนษยมความกลวในประเภทท

๓ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๒๙/๗๒. ๔ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๘๘/๙๒. ๕ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๓๕๑/๑๔๒.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๘๑

(๒) และใหหลกเวนหรอก าจดความกลวประเภทท (๑) แตอยางไรกตามเมอมการกลาวถงความกลวโดยทวไป

กจะจะเขาใจวาพระพทธศาสนาไดสอนเฉพาะเรองความกลวในขอท (๒) เทานน เพราะความจรงแลว

พระพทธศาสนาไดสอนในเรองของความกลวเอาไวทง ๒ ประการ

อนง จะพบวาเมอกลาวถงความกลวในทางพระพทธศาสนานน โดยมากจะเปนค าอธบายทมการ

อธบายเกยวกบความกลวทเปนกเลส คอโดยเนอหาของความกลวนนมาจากการทมนษยยงมกเลส คอ ราคะ

โทสะ และโมหะ เปนพนฐาน เพราะมนษยมพนฐานของกเลสดงกลาวนเองเปนผลท าใหมนษยเกดความกลว

เมอเกดความกลวกจะแสดงพฤตกรรมออกมาในท านองของการกระท าทจะกอใหเกดการปกปองตนเองใหรอด

พนจากความกลวกคอ (๑) กลววาจะถกท ารายกจงท ารายคนอนกอน (๒)กลววาจะถกคกคามกจงประกอบ

พธกรรมเพอลดทอนความกลวลง หรอ(๓)กลววาจะแกจงพยายามหาวธการทจะท าใหตนเองไมแก เปนตน ซง

เมอมนษยเกดความกลวแลวยอมแสดงพฤตกรรมตางๆออกมา บางพฤตกรรมกกอใหเกดประโยชน บาง

พฤตกรรมกกอใหเกดโทษ ดงนน ในแงของผลทเกดจากความกลวเราจะพบวา เพราะความกลวนเองทเปนเหต

ท าใหเกดการพฒนาการของสงตางๆในสงคม เชน เกดการปกครอง เกดศาสนา เกดการบญญตกฎหมาย จารต

ประเพณ เปนตนขนมาในโลกน

พระพทธศาสนาถอวาเปนศาสนาหนงทสอนในเรองของความกลวและยอมรบวาความกลวเปนสวนหนงของชวต และความกลวนนกอใหเกดผลหลายประการ และพระพทธศาสนากไดพยายามสอนใหมนษยรจกการบรรเทาความกลวหรอใชความกลวใหเกดประโยชนกบชวต เชน ถากลวผลรายทจะตามมากไมควรท ากรรมชว หรอ ถากลววาจะยากจนกจะตองขยน เปนตน ซง ค าสอนทพระพทธศาสนาไดสอนเรองความกลวนนกมปรากฏอยในพระสตรหลายพระสตร ซงภยเภรวสตรกเปนหนงในพระสตรทสอนเรองความกลวเอาไว

ส าหรบค าวา ภยเภรวสตร แปลวา พระสตรวาดวยความขลาดกลว ชอนตงตามเนอหาสาระของพระสตร ซงกลาวถงเหตสะดงกลวการอยในเสนาสนะปา ๑๖ ประการ พระสตรน พระผมพระภาคทรงแสดงแกชาณสโสณพราหมณ ขณะประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถบณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ เหตเกดแหงพระสตร นจดอยในประเภท ปจฉาวสกะ คอทรงแสดงเพอตอบปญหาของผถามเกยวกบเรองความกลววาท าอยางไรเวลาไปปฏบตธรรมในปาชาจงจะไมกลว ซงพระพทธองคไดทรงตรสถงเหตของความกลวของพระภกษทเขาไปปฏบตธรรมในปาชาวา

สมณพราหมณพวกอนสะดงกลวเพราะ (๑) มกายกรรมไมบรสทธ (๒) มวจกรรมไมบรสทธ (๓) มมโนกรรมไมบรสทธ (๔) มอาชพไมบรสทธ (๕) มปกตเพงเลงอยากไดสงของของผอน (๖) มจตวบต คดชวราย (๗) มจตถกถนมทธะ (ความหดหและความเซองซม) กลมรม (๘) เปนผฟงซาน จตไมสงบ (๙) เปนผเคลอบแคลงสงสย (๑๐) เปนผยกตนขมผอน (๑๑) เปนคนมกขลาดมกกลว

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๘๒

(๑๒) ปรารถนาลาภสกการะ (๑๓ ) เปนคนเกยจคราน ไมมความเพยร (๑๔) เปนคนขาดสตสมปชญญะ (หลงลม) (๑๕) มจตไมตงมน มจตกวดแกวง (๑๖) เปนคนโงเขลาเบาปญญา๖

เมอพระภกษมความไมบรสทธดงกลาวแลวเขาปาไปกยอมเกดความกลวขนมาได เมอเกดความ

กลวขนมาแลวกยอมจะท าใหเกดปญหาคอไมอาจจะปฏบตธรรมไดเนองจากจตใจไมเปนสมาธนนเอง แต

ปญหาดงกลาวยอมไมมในพระอรยบคคลเลย๗ จากนนทรงอธบายถงวธการก าจดความกลวในคราวทยงไม

บรรลพระสมมาสมโพธญาณวาการบรรเทาหรอการก าจดความกลวนนควรท าอยางไร ซงเถอวาเปนวธการทม

ประโยชนส าหรบผปฏบตธรรมเปนอยางยง

๒. วตถประสงคของการวจย

บทความน เปนสวนหน งของวทยานพนธ เรอง“ศกษาว เคราะห อภยเภรวสตร” ส าหรบ วตถประสงคทตองการน าเสนอในบทความนม ๓ ขอ คอ

๒.๑ เพอศกษาโครงสราง เนอหาของภยเภรวสตร ๒.๒ เพอศกษาค าสอนเรองความกลวในพระไตรปฎก ๒.๓ เพอศกษาวเคราะหค าสอนเรองความกลวในภยเภรวสตร

๓. วธการด าเนนการวจย

ในงานวจยนเปนงานวจยเชงคณภาพ (Quality Research) โดยการสบคนขอมลทเกยวของจากเอกสาร (Document Research) ทเกยวของกบการศกษาวเคราะหภยเภรวสตรในพระไตรปฎก เลมท ๑๒ มชฌมนกาย มลปณณาสก โดยศกษาคนควาขอมลทงในพระไตรปฎกและอรรถกถา ฎกา รวมถงเอกสารอน ๆทเกยวของ โดยมล าดบการด าเนนการดงตอไปน

(๑) รวบรวมเอกสารชนปฐมภม (Primary Source) ไดแกเอกสารอางองทางพระพทธศาสนา เปนตนวาพระไตรปฎก อรรถกถา ฎกา และเอกสารวรรณกรรม ทเกยวของกบการศกษาการวเคราะหภยเภรวสตร

(๒) รวบรวมเอกสารชนทตยภม (Secondary Source) ไดแก หนงสอ งานวจย เอกสาร วารสารทเกยวของ

(๓) รวบรวมเรยบเรยงวเคราะหขอมลจากเอกสารตาง ๆ และน าเสนอผลการวจยรวมถง

ขอเสนอแนะตอไป

๖ม.ม.(ไทย)๑๒/๓๔-๕๔/๓๓-๓๘. ๗ม.ม.(ไทย)๑๒/๔๔-๕๔/๓๖-๓๗.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๘๓

๔. ผลการวจย พระสตรน พระผมพระภาคทรงแสดงแกชาณสโสณพราหมณ ขณะประทบอย ณ พระเชตวน

อารามของอนาถบณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ เหตเกดแหงพระสตร นจดอยในประเภท ปจฉาวสกะ คอทรงแสดงเพอตอบปญหาของผถาม

โดยทชาณสโสณพราหมณทลถามวา กลบตรทงหลายออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตเจาะจงทานพระโคดม ทานพระโคดมเปนหวหนาของกลบตรเหลานน ทรงมอปการะ แนะน าใหท าตาม และชมชนนนกถอปฏบตตามแบบอยางของทานพระโคดมหรอ จากนนพระพทธองคทรงรบวา เปนเชนนน จากนน ชาณสโสณกราบทลวา เสนาสนะปาอยล าบาก ท าใหสงบไดยาก ในการอยโดดเดยว กหาความรนรมยไดยาก ปาทงหลายมกจะชกน าจตของภกษผไมไดสมาธ ใหเกดความหวาดหวนได

พระพทธองคทรงรบวา ในสมยทพระองคยงไมไดตรสร กทรงเหนอยางนน แลวทรงอธบายเหตสะดงกลวการอยในเสนาสนะปา ๑๐ ประการ ของสมณพราหมณพวกอน เปรยบเทยบกบเหตไมสะดงกลวการอยในเสนาสนะปาของพระองค และพระอรยะทงหลาย วาสมณพราหมณพวกอนสะดงกลวเพราะ (๑) มกายกรรมไมบรสทธ (๒) มวจกรรมไมบรสทธ (๓) มมโนกรรมไมบรสทธ (๔) มอาชพไมบรสทธ (๕) มปกตเพงเลงอยากไดสงของของผอน (๖) มจตวบต คดชวราย (๗) มจตถกถนมทธะ (ความหดหและความเซองซม) กลมรม (๘) เปนผฟงซาน จตไมสงบ (๙) เปนผเคลอบแคลงสงสย (๑๐) เปนผยกตนขมผอน (๑๑) เปนคนมกขลาดมกกลว (๑๒) ปรารถนาลาภสกการะ (๑๓) เปนคนเกยจคราน ไมมความเพยร (๑๔) เปนคนขาดสตสมปชญญะ (หลงลม) (๑๕) มจตไมตงมน มจตกวดแกวง (๑๖) เปนคนโงเขลาเบาปญญา สวนพระองคและพระอรยะทงหลายไมสะดงกลวการอยในเสนาสนะปา เพราะเหต ๑๖ ประการมนยตรงกนขาม จากนนทรงอธบายตอไปวา ขณะทพระองคยงไมไดตรสร ทรงเลอกการอยในเสนาสนะปา และเมอความกลวความขลาดเกดขนในขณะททรงอยในอรยาบถใด กทรงพจารณาก าจดความกลวความขลาดใหหมดไปในอรยาบถนน เชน เกดขนขณะจงกรม กทรงก าจดใหหมดไปในขณะจงกรมนนเอง ไมทรงเปลยนอรยาบถจนกวาจะทรงก าจดได แลวทรงบ าเพญเพยรตอไปจนไดฌาน ๔ และวชชา ๓ จนบรรลธรรม ตามล าดบ

นอกจากนนในภยเภรวสตรนนยงไดอธบายถงอบายทจะบรรเทาความกลวลงไปไดดวยการปฏบตตามเหตทจะไมกอใหเกดความกลว ๑๖ ประการ ไดแก (๑) มกายกรรมบรสทธ (๒) มวจกรรมบรสทธ (๓) มมโนกรรมบรสทธ (๔) มอาชพบรสทธ (๕) มปกตไมเพงเลงอยากไดสงของของผอน (๖) มจตไมวบต ไมคดชวราย (๗) มจตไมถกถนมทธะ กลมรม (๘) เปนผไมฟงซาน จตสงบ (๙) เปนผหมดความสงสย (๑๐) เปนผไมยกตนขมผอน (๑๑) ไมเปนคนขกลว (๑๒) ไมปรารถนาลาภสกการะ (๑๓) ไมเปนคนเกยจคราน มความเพยร (๑๔) เปนคนมสตสมปชญญะ (ไมหลงลม) (๑๕) มจตตงมน มจตมนคง (๑๖) เปนคนมปญญา และนอกจากเหตทง ๑๖ ประการนแลวกยงมเหตอนอกกคอ (๑) การพจารณาความกลวทเกดในแตละอรยาบถ (๒) การปฏบตธรรมเพอละกเลส เพราะความกลวนนจดเปนกเลส เมอก าจดกเลสไดกเทากบสามารถ

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๘๔

ก าจดความกลวไดโดยล าดบการปฏบตธรรมเพอก าจดความกลวในภยเภรวสตรนนกมดงตอไปน (๑) ปฏบตตามหลกสมถกรรมฐานเพอละนวรณ ๕ (๒) เมอละนวรณ ๕ ไดแลวกพฒนาจตเพอใหบรรลฌาน ๔ (๓) จากนนแผเมตตาอปปมญญา (๔) จากนนพฒนาจตเพอใหบรรลวชชา ๓ ไดแก (๑) บเพสนนวาสนสตญาณ คอ การระลกชาตกอนได ๑ ชาตบาง ๒ ชาตบาง จนถง ๑๐๐,๐๐๐ ชาต (๒) จตปปาตญาณ ความรจตและอบตของสตวทงหลาย (๓) อาสวกขยญาณ ความรทท าอาสวะใหสน เมอบรรลวชชา ๓ นแลวกถอวาเปนผบรรลธรรมและสามารถทจะตดความกลวไดอยางแทจรง

นอกจากนน จากการศกษามาทงหมดจะพบวา ภยเภรวสตรยงมความสมพนธกบการบรรลธรรมในฐานะทภยเภรวสตรนนเปนเรองของการศกษาความกลวและความกลวนนกเปนกเลสชนดหนงการทมนษยเราจะก าจดความกลวไดกจะตองก าจดกเลสและการก าจดกเลสนนกถอไดวาเปนการบรรลธรรม ภยเภรวสตรมความสมพนธกบการบรรลธรรมดงตอไปน นอกจากนนภยเภรวสตรยงมคณคาจากการประยกตความกลวไปใชกบการด าเนนชวตหลายประการ ไดแก (๑) คณคาในการเหนความจรงเรองความกลว มอย ๕ ประการคอ (๑) ความกลวเปนเรองของจตใจทมกเลส (๒) ความกลวหลอกใหคนกลว (๓) ความกลวนนสามารถทจะท าใหหายไปได (๔) ความกลวนนไมคงทเปลยนแปลงตลอดเวลา (๕) ความกลวเปนธรรมชาตของมนษย (๒) คณคาในเรองของการสอนธรรม (๓) คณคาในเรองการพฒนาตนเอง ซงมอย ๓ ประการไดแก (๑) การพฒนาตนเองทางกาย (๒) การพฒนาตนเองในดานจตใจ (๓) การพฒนาตนเองในดานปญญา

๕. บทสรป

จากการศกษามาทงหมดจะพบวา ความกลวจดเปนกเลสทส าคญของมนษยเปนรากเหงาของกเลสทฝงอยในจตใจของมนษย เมอมนษยเกดมายอมจะตองมความกลวเปนเรองธรรมดา ไมมใครทจะไมกลว แตความกลวทวานกเปนสงทสามารถบรรเทาหรอก าจดไปไดดวยการปฏบตตามหลกค าสอนของพระพทธศาสนากคอ การรกษา กาย วาจา และจตใหสงบระงบเมอกายวาจา และจตสงบระงบดวยการปฏบตธรรมกรรมฐานตามหลกค าสอนของพระพทธศาสนาแลวยอมสามารถจะบรรเทาความกลวลงไปไดเมอบรรเทาความกลวลงไปไดแลวยอมสามารถทจะสรางคณงามความดใหเกดขนในชวตได มนษยเราเกดมายอมมความรสกกลว แตเมอกลวแลวยอมไมอาจจะท าความดตางๆขนมาได แตเมอไหรกตามทเรารจกวธการก าจดความกลวแลว เรากสามารถทจะท าความดใหเกดขนในชวตได ภยเภรวสตร เปนพระสตรทมความส าคญทพระพทธองคไดทรงแนะน าหรอสงสอนเรองของแนวทางในการก าจดความกลวใหหมดไปจากจตใจของตนเอง ซงการจะก าจดความกลวไดกตองอาศยแนวค าสอนของพระพทธศาสนานนเปนพนฐานนนเอง

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๘๕

เอกสารอางอง

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙. มหามกฏราชวทยาลย. พระไตรปฏกพรอมอรรถกถา แปล. ชด ๙๑ เลม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๔. คณาจารยสถาบนราชภฏสวนดสต. ความจรงของชวต. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร : สถาบนราชภฏ

สวนดสต, ๒๕๔๗. ฐานวฑโฒภกข. มงคลชวตฉบบธรรมทายาท. หนงสออนสรณงานฌาปนกจคณแม อาเตยงแชจว ๓ มถนายน

๒๕๓๓. ธนต อยโพธ. อานสงสวปสสนากรรมฐาน. ครงท ๖. ม.ป.ท, ๒๕๓๙.

นายแพทยจ าลอง ดษยวณช. จตวทยาของความดบทกข. เชยงใหม : กลางเวยงการพมพ, ๒๕๔๔. บญทน มลสวรรณ. พระไตรปฏกส าหรบพระนวกะและพทธศาสนกชนทวไป เลม ๙. กรงเทพมหานคร :

ไทยวฒนาพานช, ๒๕๓๙. บญม เมธางกร. ความมหศจรรยของจต. กรงเทพมหานคร : เลยงเชยง, ๒๕๔๕. พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระจนทบรนฤนาถ. ปทานกรม บาล ไทย องกฤษ สนสกฤต. พมพครงท ๒.

กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๑๒. พระธรรมกตตวงศ ทองด สรเตโช ป.ธ. ๙ ราชบณฑต. พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ชดค าวด.

กรงเทพมหานคร : ส านกพมพชอระกา, ๒๕๔๘. _________.พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ชดค าวด. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพธรรมสภาและ

สถาบนบนลอธรรม, ๒๕๔๘. พระธรรมปฎก ป.อ. ปยตโต. ความส าคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจ าชาต. พมพครงท ๙.

กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม, ๒๕๔๐. _________.หลกแมบทของการพฒนาตน . พมพครงท ๑๕. กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๔๗. _________. พทธธรรม ฉบบขยายความ. พมพครงท ๑๑. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ บรษทสหธรรมก

จ ากด, ๒๕๔๙. พระพรหมคณาภรณ ป .อ .ปยตโต . พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม . พมพครงท ๑๗ .

กรงเทพมหานคร : สานกพมพจนทรเพญ, ๒๕๕๒. _________. พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. พมพครงท ๑๕. กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลง

กรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๘๖

พระพทธโฆษาจารย. คมภรวสทธมรรค. แปลเรยบเรยงโดย สมเดจพระพฒาจารย อาจ อาสภมหาเถร. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร : บรษทประยรวงคพรนตง จ ากด, ๒๕๔๖.

พระมหาสมปอง มทโต. คมภรอภธานวรรณนา. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : บรษท ประยรวงศพรนตง จ ากด, ๒๕๔๗.

พระอปตสสเถระ. คมภรวมตตมรรค. แปลโดย พระราชวรมน ประยร ธมมจตโต และคณะ. พมพครงท ๕.

กรงเทพมหานคร : ส านกพมพสยาม, ๒๕๔๑.

ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. กรงเทพมหานคร : อกษรเจรญทศน, ๒๕๔๒.

สรย มผลกจ - วเชยร มผลกจ. พระพทธกจ ๔๕ พรรษา. พมพครงท ๕. กรงเทพมหานคร : บรษท คอน

ฟอรม จ ากด, ๒๕๔๘.

พระมหาอทย ภรเมธ ขะกจ. “ศกษาคณคาของการเกดเปนมนษยในพระพทธศาสนา”. วทยานพนธพทธ

ศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๒.

การศกษาวเคราะหอชชยสตร An Analytical Study of the Ucchaya Sutta

พระอธการผอม อกกวโส (ดาวเรรมย)๑ Phra Pom Akkhavangso (Daoreram)

ดร. อธเทพ ผาทา๒ Dr. Athithep Phatha

บทคดยอ

บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธเรอง ศกษาวเคราะหอชชยสตร มวตถประสงค คอ เพอศกษาโครงสราง เนอหา ของอชชยสตร เพอศกษาหลกธรรมทปรากฏในอชชยสตร และ เพอศกษาวเคราะหหลกธรรมทปรากฏในอชชยสตร โดยมระเบยบวธวจยเปนแบบการวจย เชงเอกสาร (Documentary Research) โดยใชวธการวเคราะหเชงพรรณนา (Descriptive Analysis)

ผลการวจยพบวา อชชยสตร เปนพระสตรทมขนาดเลกทกลาวถงเรอง (๑) ทฏฐธรรมกตถประโยชน หรอหลกธรรมทชวยใหสามารถสรางปจจบนนใหมนคง (๒) หลกคาสอนเรองอบายมข (๓) หลกธรรมเรองสมปรายกตถประโยชน หมายถงหลกธรรมทจะสามารถสรางความมนใจใหเกดกบชวตในอนาคต ๔ ประการไดแก (๑) สทธาสมปทา หมายถงเชอการตรสรของพระตถาคต (๒) สลสมปทา หมายถงมศล ๕ (๓) จาคสมปทา หมายถงมใจปราศจากความ ตระหน เสยสละ (๔) ปญญาสมปทา หมายถงมปญญาพจารณาตามความเปนจรง โดยหลกธรรมในพระสตรนถอวามประโยชนตอการดาเนนชวตของชาวบานเปนอยางมาก ค าส าคญ : อชชยสตร ,ประโยชนตอการดาเนนชวต

Abstract

This article is significant part of thesis entitled Ucchaya Sutta The thesis

has three objectives, namely (1) to study the structure and content of Ucchaya Sutta

and (2) to study of the teaching of Ucchaya Sutta (3) to an Analytical Study of the

teaching of the Ucchaya Sutta. Research methodology based on documentary research

by using descriptive analysis.

The results of the study were as follows:

๑นสตปรญญาโท สาขาวชาพระไตรปฎกศกษา คณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย M.A. Student, Tipitaka Studies, Faculty of Buddhism, Mahachulalongkornrajavidyalaya University

๒อาจารยประจาภาควชาพระพทธศาสนา คณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, Permanent Lecturer, Department of Buddhism, Faculty of Buddhism, Mahachulalongkornrajavidyalaya University

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๘๘

Ucchaya Sutta is a short sutta which tell us about (1) The virtues conducive

to benefits in the present in four ways: (1.1) Uññhànasampadà: to be endowed with

energy and industry (1.2) Arakkhasampadà : to be endowed with watchfulness (1.3)

Kalyàõamittatà : The association with good people (1.4) Samajãvità: balanced

livelihood (2) The sources for the destruction of the amassed wealth in four ways:

(2.1) Itthãdhutta: seduction of women (2.2) Suràdhutta: drunkenness (2.3)

Akkhadhutta: indulgence in gambling (2.4) Pàpamitta: bad company (3) The virtues

conducive to benefits in the future in four ways: (3.1) to be endowed with faith (3.2)

to be endowed with morality (3.3) to be endowed with generosity (3.4) to be endowed

with wisdom. All of the studies will find that principle in this sutra is considered to be

very useful to the lives of the villagers.

Keywords: Ucchaya Sutta, Benefits to life.

๑.บทน า

เนองจากสงคมไทยเปนสงคมชาวพทธ ปจจบนแนวโนมของชาวพทธทจะหนมาสนใจพระพทธศาสนามากขน โดยเฉพาะความสนใจในแงของหลกการทางพระพทธศาสนาทงนกสบเนองมาจากการทโลกไดมแหลงขอมลใหคนควาและศกษาเพมมากขนทาใหขอบฟาแหงความรของชาวพทธในยคโลกาภวฒนไดขยายตวออกไปมากขนจากเดมทมความเขาใจวาพระพทธศาสนาคอพระสงฆ วดและกจกรรมทเกดขนวด ภารกจการศกษาพระพทธศาสนาในแงของหลกการไดจากดอยเฉพาะพระสงฆและผทผานการบวชเรยนเขยนอานมาเทานน ผคนทอยนอกขอบเขตวดแทบจะไมมสวนในการรบรเรองแหลงทมาของคาสอนของพระพทธศาสนาคอพระไตรปฎกเลย เนองจากเดมทสงคมไทยและชาวพทธเชอวาพระไตรปฎกเปนของสง เปนสงทลาคาจนคนธรรมดาไมอาจจะแตะตองได แตในปจจบนสภาพสงคมไดเปลยนไปผคนในสงคมไทยมความรและการศกษาทดขน ประกอบกบแหลงความรทจะเขาถงเนอหาและโครงสรางรวมถงองคความรของพระไตรปฎกกมมากขน ทาใหเกดความสะดวกและสามารถเขาไปศกษาไดอยางงายดาย เพราะเหตนเองทาใหสงคมไทยมทศนคตในการศกษาพระไตรปฎกทเปลยนแปลงไปจากเดมมาก

อนง เราจะพบวาความรในพระไตรปฎกนนไดมสวนชวยใหชาวพทธไดมแนวทางในการดาเนนชวตไปในทางทดไดดวยการนาเอาหลกธรรมทปรากฏในพระสตรทพระพทธองคไดทรงแสดงไวมาเปนแนวทางในการดาเนนชวต ดงจะพบวามหลายพระสตรทมหลกธรรมทจาเปนสาหรบการดาเนนชวตของคนเรา เชน หลกธรรมทเกยวกบการแสวงหาทรพยสมบตมาเพอเปนพนฐานของการดาเนนชวตทดงามและเพอเปนพนฐานในการทาบญกศลเพอเปนทรพยทจะนาตดตวไปในภพชาตหนา ดงนน ในระดบชาวบานทรพยสมบตหรอเงนทองนนยอมมความจาเปนในฐานะทเปนเครองมอทจะนาความสขสบายมาใหกบตนเองและครอบครว ซงหลกการแสวงหาทรพยเพอการดาเนนชวตทดงามนน

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๘๙

พระพทธศาสนาไดสอนไวในพระสตรทชอวา อชชยสตร ซงเปนพระสตรทสอนในเรองของการกาหนดเปาหมายของชวตไวโดยไมประมาทใน ๒ ระดบ คอ (๑) เปาหมายชวตในระดบตาเหนทเรยกวา หลกทฏฐธมมกฏฐประโยชน คอระดบทจะตองสอนใหมนษยเราแสวงหาทรพยไดงาย ซงมอย ๔ ประการ คอ (๑) อฏฐานสมปทา ถงพรอมดวยความขยนหา (๒) อารกขสมปทา ถงพรอมดวยการรกษาทรพยทหามาได (๓) กลยาณมตตตา การรจกคบเพอทด และ (๔) สมชวตา การรจกใชชวตใหสมาเสมอ ไมฟงเฟอ๓ ซงในระดบนการทเปาหมายจะประสบความสาเรจไดนนจะตองไมยงเกยวกบอบายมข ๔ ประการคอ (๑) เปนนกเลงหญง (๒) เปนนกเลงสรา (๓)เปนนกเลงการพนน (๔) เปนผมมตรชว มสหายชว มเพอนชว๔ เพราะหากเขาไปเกยวของกบอบายมขทง ๔ ประการแลวทรพยทหามาไดยอมจะหมดไป ดงนนเพอปองกนความเสอมแหงทรพยทานจงสอนใหหลกเวนจากอบายมขทง ๔ ประการนเสย (๒) เปาหมายชวตในระดบเลยตาเหน คอเปาหมายของชวตในโลกหนา ในอชชยสตรนนไดกาหนดเปาหมายชวตในระดบนดวยการสอนใหมนษยรจกการวางแผนทาบญเพอจะไดเปนทรพยไวรองรบในโลกหนา ดวยการดารงตนอย ในหลกการทสาคญทง ๔ ประการน คอ (๑) สทธาสมปทา (๒) สลสมปทา (๓) จาคสมปทา (๔) ปญญาสมปทา๕ คอบคคลตองเปนผทมศรทธา มศล มการแบงปน และมปญญาในการกระทากจการทกอยาง เพยงเทานกจะสามารถทาทพงใหกบตนเองในภพหนาได

จากหลกธรรมทปรากฏในอชชยสตรนนจะพบวาเปนหลกธรรมทมความสาคญตอการดาเนนชวตของคนเราทไดเกดมาในโลกน โดยเฉพาะในระดบชาวบานทจาเปนตองพงทรพยสนในการเปนอยโดยไมลาบาก หากมทรพยมากกพอทจะเอาตวรอดและเปนอยไดอยางมความสข แตหากไมมปญญาในการหาทรพยแลวกจะกลายมาเปนคนยากจนขนแคน มแตความลาบาก ซงหลายคนเกดมาหากมปญญากจะตงตนอยไดดวยทรพยทหามาได บางคนกลบไมสามารถแสวงหาทรพยหรอหากมทรพยแลวกจะถกทาลายหรอทาใหยอยยบไปไดดวยความประมาท ดงนน หลกธรรมทวาดวยเรองของการกาหนดเปาหมายของชวตในอชชยสตรจงมความจาเปนสาหรบชาวบานทจะสรางชวตของตนเองใหมความสขตามวถของชาวบานไดทงในโลกนและโลกหนา และหลกธรรมทปรากฏในอชชยสตรนกยงมประโยชนสาหรบสงคมไทยอยมาก หากมการนาไปประยกตใชใหเกดประโยชนกบชวตในการกระตนใหสงคมไดรวา(๑) คนเราเกดมาตองมเปาหมาย ซงเปาหมายนนมอย ๒ ระดบดงกลาวมา และ(๒) การทจะใชชวตใหประสบผลสาเรจนนจะตองไมประมาทในการเขาไปเกยวของกบอบายมขตาง ๆ ซงสงคมไทยยงตระหนกในเรองอนตรายของอบายมขนอยมาก

จากการกลาวมาทงหมดจะพบวาอชชยสตร เปนพระสตรทมความสาคญมากในฐานะทเปนพระสตรทมคาสอนเกยวกบเรองสาคญ ๆโดยเฉพาะในเรองของการกาหนดเปาหมายในการ

๓อง.อฏ ก.(ไทย) ๒๓/๕๕/๓๔๕. ๔อง.อฏ ก. (ไทย) ๒๓/๕๕/๓๔๖. ๕อง.อฏ ก. (ไทย) ๒๓/๕๕/๓๔๗.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๙๐

ดาเนนชวตโดยไมประมาท และแนวทางในการดาเนนชวตไปตามแนวทางของคาสอนนนใหประสบความสาเรจได ดงนน ผวจยจงมความตองการทจะเขาไปศกษาวเคราะหหลกธรรมทปรากฏในพระสตรนเพอนาเอาความรเรองดงกลาวมาประยกตใชใหเกดประโยชนกบชวตและเผยแผองคความรทไดใหกบสงคมตอไป

๒. วตถประสงคของการวจย

บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธเรอง“ศกษาวเคราะหอชชยสตร” สาหรบ วตถประสงคทตองการนาเสนอในบทความนม ๓ ขอ คอ

๒.๑ เพอศกษาโครงสราง เนอหาของอชชยสตร ๒.๒ เพอศกษาหลกธรรมธรรมทปรากฏในอชชยสตร ๒.๓ เพอวเคราะหหลกธรรมธรรมทปรากฏในอชชยสตร

๓. วธการด าเนนการวจย

ในงานวจยน เปนงานวจยเชงคณภาพ (Quality Research) โดยการสบคนขอมลทเกยวของจากเอกสาร (Document Research) ท เกยวของกบการศกษาวเคราะห อชชยสตร พระไตรปฎก เลมท ๒๓ โดยศกษาคนควาขอมลทงในพระไตรปฎกและอรรถกถา ฎกา รวมถงเอกสารอน ๆทเกยวของ โดยมลาดบการดาเนนการดงตอไปน

(๑ ) รวบ รวม เอกสารช นปฐมภ ม (Primary Source) ได แก เอกสาร อางอ งท างพระพทธศาสนา เปนตนวาพระไตรปฎก อรรถกถา ฎกา และเอกสารวรรณกรรม ทเกยวของกบการศกษาการวเคราะหอชชยสตร

(๒) รวบรวมเอกสารชนทตยภม (Secondary Source) ไดแก หนงสอ งานวจย เอกสาร วารสารทเกยวของ

(๓) รวบรวมเรยบเรยงวเคราะหขอมลจากเอกสารตาง ๆ และนาเสนอผลการวจยรวมถง

ขอเสนอแนะตอไป

๔. ผลการวจย

จากการดาเนนการศกษาวจยในเรองของอชชยสตรมาทงหมดจะพบวา คาวา อชชยสตรน เปนชอทเอาชอของพราหมณผเขาไปกราบทลถามพระพทธองคคออชชยพราหมณ มาตงเปนชอของพระสตร ดงนน พระสตรนจงไดชอวา อชชยสตร ซ งจะพบวาพระสตรน มทมาคอมปรากฏในพระไตรปฎกเลมท ๒๓ องคตรนกาย สตตกนบาต ในหมวดทตยปณณาสกซงเปนการจดพระสตรขนาดเลกไวในหมวดเดยวกน โดยจดเปนกลมไดทงหมดกลมละ ๕๐ สตรโดยอชชยสตรนมอยในโคตมวรรค ม ๑๐ สตร เปนพระสตรทมขนาดสน ๆ มเนอหาไมมากเปนเรองทเกยวของกบการถามปญหา

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๙๑

ของอชชยพราหมณเกยวกบการขอใหพระพทธองคทรงแสดงธรรมทเปนประโยชนในภพนและประโยชนในภพหนา เนองจากพวกตนเปนคฤหสถการทจะไปเรยนรหรอฟงหลกธรรมทมความละเอยดลกซงไดนนจงถอวาเปนเรองยาก เมอเปนเชนนนพระพทธองคจงทรงแสดงธรรมทเปนประโยชนในภพนแกชาวบาน ๔ ประการ และธรรมทเปนประโยชนในภพหนาของชาวบานอก ๔ ประการทงนกเพอวาพวกตนเองจะไดมกรอบในการคดวางแผนเพอทจะไดเสาะแสวงหาทรพยและใชจายทรพยไปเพอประโยชนในการยงตวและเลยงครบครวใหมความสขได โดยพระสตรนกลาวถงการสรางความมนคงในการดาเนนชวตของคฤหสถโดยใชหลกธรรมคอ

(๑) ทฏฐธมมกตถประโยชน หรอหลกธรรมทชวยใหมนษยเราสามารถทจะสรางปจจบนนใหมนคงไดดวยหลกธรรม ๔ ประการ คอ (๑) อฏฐานสมมปทา คอ ถงพรอมดวยการหมน (๒) อารกขสมปทา ถงพรอมดวยการรกษา (๓) กลยาณมตตตตา ถงพรอมดวยการมมตรทด และ (๔) สมชวตา รจกการใชจายอยางมประมาณในการบรโภคมการใชจายหรอการดาเนนชวต เปนตน โดยมหลกในการจดจาหลกการทางานเอการสรางฐานะนวา รจกหา รกษาด มกลยาณมตร ใชชวตไหมเหมาะสม”

(๒) หลกคาสอนเรองอบายมข หรอ ปากแหงความเสอม เปนหลกธรรมเกยวกบชองทางทผหวงในการสรางฐานะไมควรเขาไปเกยวของ เนองจากวาเมอเขาไปเกยวของกบอบายมข ๔ ประการนแลวยอมเปนเหตใหสญเสยทรพยสนได โดยอบายมข ๔ นนกไดแก (๑) การเปนนกเลงหญง หรอเรยกกนวาเปนคนเจาชเทยวแสวงหาความสมพนธหรอความเกยวของกบผหญงไปทว (๒) การเปนนกเลงสรา หมายถงการเปนคนชอบดมเหลาและตดเมรย คอยาเสพตดตาง ๆ อนเปนทตงของความประมาท และเปนทตงแหงความหลงลมสตและมความประมาท (๓) การเปนนกเลงการพนน หายถงการเปนคนทหลงใหลในการเลนการพนนจนไมอาจจะเลกได (๔) การคบคนชวเปนมตร หมายถง การคบคนพาลทจะนาไปสการกระทาความผดหรอความเสอมเสยตาง ๆ เปนตน

(๓) หลกธรรมเรองสมปรายกตถประโยชน หมายถงหลกธรรมทจะสามารถสรางความมนใจใหเกดกบชวตในอนาคต กลาวคอเมอปฏบตตามหลกธรรม ๔ ขอนแลวยอมจะเกดความมนใจและมความหวงหลงจากทไดจากโลกนไปแลววาจะมสคตเปนทหวง โดยหลกสมปรายกตถประโยชน ๔ ประการนนกไดแก (๑) สทธาสมปทา หมายถงเชอการตรสรของพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา (ตถาคตโพธสทธา) (๒) สลสมปทา หมายถงมศล ๕ (๓) จาคสมปทา หมายถงมใจปราศจากความ ตระหน เสยสละ (๔) ปญญาสมปทา หมายถงมปญญาพจารณาเหนความเกดและความดบของสงขาร ชาแรกกเลส ใหถงความสนทกขโดยชอบ

(๔) หลกธรรมทเปนเงอนไขของการทาชวตใหรงเรองหรอเสอม วาการทจะทาชวตใหเจรญรงเรองหรอไมนนตองมหลกการทจะทาใหเกดสงนนอยอยางละ ๔ ไดแก(๑) ทางเสอมแหงโภคทรพย คอ (๑) เปนนกเลงหญง (๒) เปน นกเลงสรา (๓) เปนนกเลงการพนน (๔) มมตรชว (๒) สวนทางเจรญแหงโภคทรพยมนยตรงกนขาม

สรปวา ในสตรนมหมวดธรรม ๔ หมวด หมวดละ ๔ ประการ จดเปน หมวดธรรมคได ๒ ค คละ ๘ ประการ คอ

คท ๑ ธรรมทเปนประโยชนในภพน ๔ ประการกบธรรมทเปนประโยชนในภพหนา ๔ ประการ (รวมเปนธรรม ๘ ประการ)

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๙๒

คท ๒ ทางเสอมแหงโภคทรพย ๔ ประการกบทางเจรญแหงโภคทรพย ๔ ประการ (รวมเปนธรรม ๘ ประการ)

จะเหนไดวาโครงสรางในเรองของหลกธรรมนนในพระสตรนไดกลาวถงหลกการสาคญของการทาชวตใหพรอมมลใน ๒ โลก คอ (๑) ในโลกนวาจะใชธรรมอะไร และเวนธรรมอะไรเพอทจะทาใหชวตนนประสบความสาเรจหรอตองเวนอะไรบาง (๒) ในโลกหนา ควรเตรยมอะไรไวเพอกอใหเกดทพงเมอละโลกนไปแลว โดยหลกการทง ๒ ประการนถอวาเปนหลกการทมนษยในระดบชาวบานทวไปจะตองคานงถงหรอตองวางทาทใหเหมาะสมกบสงทเกดขนในขณะทมชวต

๕. บทสรป

จากการศกษาความสาคญของหลกธรรมในอชชยสตรจะพบวา (๑) ทฏฐธมมกตถประโยชนนนถอวาเปนหลกคาสอนหรอหลกธรรมทมความสาคญ (๑) มความสาคญในฐานะทเปนแผนหรอเปาหมายในการสรางความมนคงใหกบชวต (๒) ทาใหเปนคนทมเกยรต มชอเสยง มคนเชอฟงนบถอ(๓) เปนเปาหมายทสาคญของชวต (๒) สมปรายกตถประโยชน ๔ เปนคาสอนททรงแสดงเพอใหชาวบานรจกการกาหนดโลกหนาไวใหตวเองเมอมชวตอยในโลกนสมบรณแลวกจะตองเตรยมความสมบรณไวในโลกหนาดวย โดยความสมบรณความพรอมในโลกหนานนพระพทธองคทรงเรยกวา “เปาหมายทเมอเวลาเราละจากโลกนไปแลว”หากไมกาหนดเปาหมายนไวกถอวาเปนการเตรยมทางเพยงเสนเดยวคอเสนทกาลงเดน แตลมเตรยมทางทกาลงจะมาถงหรอเสนทางทมอยในอนาคตเอาไว การทจะมชวตทสมบรณนนพระพทธองคเหนวาเราตองเตรยมการหรอสรางความมนคงในโลกทงสองเอาไวพรอม ๆ กนดวย (๓) คาสอนเรองอบายมข ในทางพระพทธศาสนาไดแบงอบายมขไวเปน ๒ หมวด คอ (๑) อบายมข ๔ ไดแก เปนนกเลงหญง นกเลงสรา นกเลงการพนน และคบคนชวเปนมตร และ (๒) อบายมข ๖ ไดแก ดมนาเมา เทยวกลางคน เทยวดการละเลน เลนการพนน คบคนชวเปนมตร และเกยจครานในการทางานหากประพฤตเขาแลวกเปนเหตใหเกดความฉบหาย ใหเกดความเสอมเสยแกรางกายเหมอนกนทกขอ

เมอนาหลกธรรมทงหมดมาวเคราะหเชงประยกตเพอนาไปใชในการแกปญหาการดาเนนชวตในปจจบนจะพบวา หลกคาสอนเรองทฏฐธมมกตถประโยชนนนสามารถนาไปใชแกไขปญหาดงตอไปน คอ (๑) ปญหาการขาดความเพยรโดยใชอฏฐานสมปทา (๒) ปญหาการไมรจกประหยดทรพยโดยใชอารกขสมปทา(๓) ปญหาการคบคนพาลโดยใชกลยาณมตตา (๔) ปญหาการใชจายทรพยเกนฐานะโดยใชสมชวตา สวนการแกไขปญหาอบายมข ๔ กใชหลก การไมเปนนกเลงทง ๔ ดานกจะสามารถแกไขได นอกจากนนยงมการประยกตหลกการนาไปใชเกยวกบสมปรายกตถประโยชนทชาวพทธจะตองมความเชอมนในพระพทธองคมศลสมบรณและมการใหทานรวมถงมสตปญญาในการตดสนการกระทาทเปนสมมาทฏฐ เปนตน

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๙๓

เอกสารอางอง มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙. มหามกฏราชวทยาลย. พระไตรปฏกพรอมอรรถกถา แปล. ชด ๙๑ เลม. กรงเทพมหานคร :

โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๔. เกรยงศกด เจรญวงศศกด. สงคมทรชน : ยทธศาสตรแหงความลมสลายของสงคม.

กรงเทพมหานคร : ซคเซสมเดย, ๒๕๓๙. ชยวฒน อตพฒน และวธาน สชวคปต. หลกการด ารงชวตในสงคม. กรงเทพมหานคร :

สานกพมพมหาวทยาลยรามคาแหง, ๒๕๓๘. พระธรรมกตตวงศ ทองด สรเตโช. หลกการพฒนาตน. กรงเทพมหานคร: สานกพมพเลยงเซยง,

๒๕๔๒. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). ธรรมนญชวต. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๔๔. _________.พทธธรรม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘. พระครโพธธรรมานกล บรรเทา ชดจน. “ศกษาแนวทางการนาหลกทฏฐธมมกตถประโยชนเพอ

แกปญหาชวตของพทธศาสนกชนในสงคมไทยปจจบน”. วทยานพนธพทธศาสตร มหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔.

การศกษาวเคราะหพฤตกรรมของภกษหวดอในพระวนยปฎก

An Analytical Study of the Behavior of the Obstinate Buddhist Monks in Vinaya Tipitaka

พระสมพร ธมมกาโม (จลเอยด)๑ Phrasomporn Dhammagamo (Juleiad)

ดร. อธเทพ ผาทา๒

Dr. Athithep Phatha

บทคดยอ

บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธเรอง ศกษาวเคราะหอชชยสตร มวตถประสงค คอ เพอศกษาพฤตกรรมของภกษหวดอในพระวนยปฎก และเพอศกษาวเคราะหพฤตกรรมของภกษหวดอในพระวนยปฎก โดยมระเบยบวธวจย เปนแบบการวจย เชงเอกสาร (Documentary Research) โดยใชวธการวเคราะหเชงพรรณนา (Descriptive Analysis)

ผลการวจยพบวา พระภกษหวดอในพระวนยปฎก มพฒนาการมาจากการตรสรของพระพทธองคแลวตงคณะสงฆขนมา ภกษหวดอโดยมากจะเปนคนทวายากสอนยาก ไมน าพาตอการอบรมสงสอนของผรหรอผทมศลเปนทรก และไมละอาย เปนคนทศลรวมกลมกนหรอดอเปนสวนบคคลตามแตจรตและความประสงคของบคคลและกลม นอกจากนนจะพบวา พฤตกรรมของภกษหวดอมผลกระทบอย ๒ ประการกคอ (๑) ผลกระทบตอตนเอง (๒) ผลกระทบตอสงคม โดยพระพทธองคทรงมพทธวธแกไขปญหาไวตามหลกการของพระธรรมวนย ค าส าคญ : พฤตกรรมของภกษหวดอในพระวนยปฎก

Abstract

This article is significant part of thesis entitled “An Analytical Study of the

Behavior of the Obstinate Buddhist Monks in Vinaya Tipitaka”. The thesis has three

objectives, namely (1) to study the behavior of the Obstinate Buddhist Monks in the

discipline of Tipitaka and (2) to study and analyze the behavior of the Obstinate

๑นสตปรญญาโท สาขาวชาพระไตรปฎกศกษา ภาควชาพระพทธศาสนา คณะพทธศาสตร

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย M.A. Student, Tipitaka Studies, Department of Buddhism, Faculty of Buddhism,

Mahachulalongkornrajavidyalaya University ๒อาจารยทปรกษา, อาจารยประจ าภาควชาพระพทธศาสนา คณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย Advisor, Permanent Lecturer, Department of Buddhism, Faculty of Buddhism,

Mahachulalongkornrajavidyalaya University

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๙๕

Buddhist Monks in the discipline of the Tipitak. Research methodology based on

documentary research by using descriptive analysis. The results of the study were as

follows:

The research found that the obstinate Buddhist monks in the discipline of

Tipitaka have evolved from the enlightenment of the Buddha and set up a monk with

the form of the administrative structure of the monk. The most of the Obstinate

Buddhist Monks are very difficult to teach. They do not lead to the teachings of those

who know or those who have a sacred love and are not ashamed to be a person.

All of them are precepts are grouped together or stubbornly as personal, as

per the wishes and wishes of individuals and groups. Moreover, the effect of the

behavior of the obstinate Buddhist Monks, was found that 2 kind: (1) self-impact (2)

impact on society and the Buddha has a Buddhist solution to the problem by the

discipline of Tipitaka. Keywords: the Behavior of the Obstinate Buddhist Monk in Vinaya Tipitaka.

๑.บทน า

เมอเอยถงพฤตกรรมทเรยกวาดอในความเขาใจของคนทวไปคงหมายถง ความซนความแกนของเดก ๆ ซงความเปนจรงแลวเราอาจจะเขาใจคลาดเคลอนเกยวกบค านกได ตามความ หมายของพจนานกรมไทย ค าวาดอนน แปลวา ไมยอมเชอฟงหรอท าตาม และมค าอธบายเพมเตม คอ ดอดง หมายถงการขดขนจะเอาชนะ ดอดาน หมายถงดอเสยจนชน ดอแพง หมายถง ไมยอมฟงเหตผลขดขนไมปฏบตตามหรอไมยอมใหความรวมมอ๓ จากความหมายดงกลาวจงสรปไดวา พฤตกรรมทเรยกวา ดอนน เปนพฤตกรรมทขดขนไมท าตามตองการเอาชนะอยางไมมเหตผล

ในสมยพทธกาลนน เมอพระพทธองคทรงประกาศศาสนาแลวทรงรบบคคลากรเขามาบวชเปนจ านวนมาก ซงตางกมาจากทหลาย ๆ แหง ตางจตตางใจ ดงนนจงมกจะมบางกลมบางพวกทมพฤตกรรมทเรยกวา "ดอ" รวมอยบาง ซงพระภกษหวดอนเองทเปนตนเหตใหพระพทธองคทรงบญญตพระวนยหลาย ๆ ขอ จงจะเหนวาภกษหวดอนนกไดมสวนส าคญในการท าใหเกดการบญญตสกขาบทตาง ๆ

จากการศกษามาจะพบวาคนในสมยพทธกาลนยมมพรรคพวกไปไหนมาไหนกนยมไปเปนกลม หรอนยมเรยกกนเปนคณะเปนพรรคพวก เชน กษตรยลจฉว ซงกไมนยมจ าเพาะเจาะจงเรยกชอคนนนคนนถามาจากกรงแวลาสกจะเรยกวา กษตรยลจฉว เปนตน นอกจากนนในสวนของคนสามญธรรมดากเชนกน กจะเรยกชอในนามกลม เชน กลมภททยกมาร ซงมอยจ านวน ๓๐ คนทมกจะกนออกไปหาความส าราญนอกเมองเปนประจ า ดงนน เมอคนเหลานนบวชโดยสวนมากกมกจะบวชกนเปนกลมเปนคณะ เปนพรรคพวกและเมอบวชมาแลวกมกจะจบกลมกนเปนพรรคพวก หรอยดกลม/

๓ส านกราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕, (กรงเทพมหานคร : อกษรเจรญทศน, ๒๕๒๕), หนา ๑๑๔๓.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๙๖

พวกของตนเองอยอยางนน ในบางสาวกถกพระพทธองคทรงต าหนอยบอย ๆ เกยวกบการรวมกลมสนทนาหรอจะท าอะไร ๆ กมกจะท าเปนกลมวาเปนสงทไมนาท าเพราะการรวมกลมมกจะเกดการพดคย สนทนากนท าใหไมมการเรงปฏบตธรรมเพอหวงนพพานหรอมรรคผลชนใดชนหนงแตอยางใด จะพบวาพระภกษทบวชมาแลวมกจะมชอเรยกกนตามกลมของตน เชน ปญจวคคย ซงค าวา วรรค หรอวคคะ นนหมายถง กลมหรอกลมพระทมพฤตกรรมหวดอทเทยวสรางความวนวายใหกบคณะสงฆอยบอย ๆ กคอพระกลมฉพพคคย หรอกลมพวก ๖ ซงกลมนนจะมพระอย ๖ รป เปนตน นเปนตวอยางของพฤตกรรมทชอบท าเปนกลมและพระทอยกนเปนกลมจะดวยความสนทชดเชอหรอด วยเหตผลอนกตามนมกจะมปรากฏอยในพระไตรปฎกอยหลายทและแตละคราวทกลมพระเหลานแสดงพฤตกรรมออกมากจะเปนปฐมบญญตหรอเปนเรองราวทสงฆจะตองน าไปฟองหรอกราบทลใหแกพระพทธองคใหทรงทราบทกครง

ส าหรบพฤตกรรมของภกษหวดอทปรากฏตามคมภรคอมทงทเปนพฤตกรรมรายบคคลและพฤตกรรมกลม ส าหรบพฤตกรรมรายบคคลเปนพฤตกรรม “ดอ” เฉพาะตวเองไมเกยวกบกลมไดแกพระอปนนทศากยบตร, พระอทาย, พระฉนนะ เปนตน สวนพฤตกรรมดอแบบกลมกจะเปนการแสดงพฤตกรรมเปนกลม ซงผลจากการศกษาในแตละกลมของภกษหวดอมบางกลมทสามารถระบผน ารปส าคญๆของกลมไดดงน คอ

ก. กลมพระฉพพคคยไดแกกลมพระภกษผกอการในคณะสงฆจ านวน ๖ รป (ฉ+วคค = พวก ๖) ซงมภมล าเนาทแตกตางกนแตมพฤตกรรมทคลาย ๆ กน ข.กลมพระเทวทต ไดแกกลมพระภกษผมอ านาจทางการเมองอยในมอเพราะถอขางของพระเทวทต ซงเปนเจาชายกรงเทวทหะ และมศกดเปนพชายอดตชายาของพระพทธองคดวย จงท าใหมผเขากลมและจงรกภกดอยมาก เรองตาง ๆ ทเกดจากพระกลมนมกจะมความรนแรงถงขนท าใหคณะสงฆ ปนปวนและมปญหา ซงสมาชกหรอแกนน ากลมนอกจากจะมพระเทวทตแลวกมพระโกกาสกะ๔ เปนลกนองคนสนท ค. ภกษกลมอน ๆ ทไมปรากฏชอ เชน พวก ๑๗ (สตตรสวคคย) ภกษชาวเมองวชช , ชาวเมองอาฬว หรอถาไมสงกดเมองใดเมองหนงหรอกลมใดกลมหนงกจะถกกลาวถงในนามของกลมภกษหลายรป๕

ส าหรบพฤตกรรมของภกษหวดอทสงผลกระทบตอพระวนยกมอยหลายประการ เรมตงแตการละเมดพระวนยทพระพทธองคไดบญญตไวแลวหรอการแสดงพฤตกรรมเสยหายเปนเหตใหมการบญญตพระวนย ซงผลจากการแสดงพฤตกรรมดงกลาวยอมกอใหเกดทงผลดและผลเสยกบ

๔ ว.ม.(ไทย)๑/๔๑๗/๔๔๙ ๕ว.ม. (ไทย)๒/๕๕๗/๗๓

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๙๗

พระพทธศาสนากคอ ผลดท าใหมการบญญตพระวนย ผลเสยกคอกอใหเกดภาพลกษณท ไมดตอพระศาสนาหรอตอคณะสงฆ

จากการศกษาจะพบวาในอดตการศกษาพระพทธศาสนาเรามกแตจะค านงถงพฤตกรรมทดของพระแตไมเคยมใครคดทจะหนมาศกษาถงพฤตกรรมดานลบของพระ การมองพระแตในดานดนน เรามกจะใหคาพระสงเกนกวาความเปนจรง เชน เหนวาพระทกรปดเหมอนกนหมด หรอเมอพบพระท าไมดกเหมาวาพระเลวทงหมด ซงสาเหตทเปนเชนนนกเพราะวา เรามองอะไร ๆ แตในดานเดยวอยางเดยวโดยไมคดถงความผดหวงกมกจะท าใจไมได เมอเวลาทพลาดมาถง เฉกเชนเดยวกบการมองพระเฉพาะสวนด เมอเจอพระท าไมดบางคนถงกบรบไมได ดงนน จงเปนเหตส าคญท าใหผวจยมความประสงคทจะศกษาวจยในเรองน

๒. วตถประสงคของการวจย

บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธเรอง“การศกษาวเคราะหพฤตกรรมของภกษหวดอในพระวนยปฎก” ส าหรบ วตถประสงคทตองการน าเสนอในบทความนม ๒ ขอ คอ

๒.๑ เพอศกษาพฤตกรรมของภกษหวดอในพระวนยปฎก ๒.๒ เพอศกษาวเคราะหพฤตกรรมของภกษหวดอในพระวนยปฎก

๓. วธการด าเนนการวจย

ในงานวจยน เปนงานวจยเชงคณภาพ (Quality Research) โดยการสบคนขอมลทเกยวของจากเอกสาร (Document Research) ทเกยวของกบการศกษาวเคราะหพฤตกรรมของภกษหวดอในพระวนยปฎก โดยศกษาคนควาขอมลทงในพระไตรปฎกและอรรถกถา ฎกา รวมถงเอกสารอน ๆทเกยวของ โดยมล าดบการด าเนนการดงตอไปน

(๑ ) รวบ รวม เอกสารช นปฐมภ ม (Primary Source) ได แก เอกสาร อางอ งท างพระพทธศาสนา เปนตนวาพระไตรปฎก อรรถกถา ฎกา และเอกสารวรรณกรรม ทเกยวของกบการศกษาวเคราะหพฤตกรรมของภกษหวดอในพระวนยปฎก

(๒) รวบรวมเอกสารชนทตยภม (Secondary Source) ไดแก หนงสอ งานวจย เอกสาร วารสารทเกยวของ

(๓) รวบรวมเรยบเรยงวเคราะหขอมลจากเอกสารตาง ๆ และน าเสนอผลการวจยรวมถง

ขอเสนอแนะตอไป

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๙๘

๔. ผลการวจย

จากการด าเนนการศกษาวจยในเรองการศกษาวเคราะหพฤตกรรมของภกษหวดอในพระวนยปฎกมาทงหมดจะพบวามประเดนทเปนสาระส าคญของเรองทงหมดดงน

(๑) ประเดนเรองพฒนาการของกลมพระภกษหวดอในพระวนยปฎก พบวาพฒนาการของพระภกษหวดอนนมพฒนาการมาจากการตรสรของพระพทธองคแลวตงคณะสงฆขนมา โดยมรปแบบของการจดโครงสรางการปกครองสงฆโดยมพระธรรมวนยเปนแกนในการปกครอง และมสงฆเปนผด าเนนการปกครองแทนพระพทธองคภายใตกรอบของการด าเนนการในเรองของพระวนยทพระพทธองคไดทรงบญญตไวแลว โดยพระวนยนนถอวาเปนสงทเกดมาจากการกระท าความผดของบรรดาภกษหวดอทงหลายทไดละเมดพระธรรมวนยจนพระพทธองคตองบญญตเปนสกขาบทไว ดงนน พฒนาการของภกษหวดอจงเกดมาจากพฒนาการในเรองการกอตงองคกรสงฆของพระพทธองค โดยพฤตกรรมของเหลาพระภกษหวดอนกคอเปนผทไมมความละอายและกระท ากรรมทขดแยงตอพระวนยอยตลอดเวลา โดยพระภกษหวดอหรอพฤตกรรมของพระภกษห วดอนนสามารถแบงไดเปน ๒ ประเภท คอ (๑) ดอเปนรายบคคล ไดแกพระฉนนะ หรอพระอทาย เปนตน และ(๒) ดอเปนรายกลม ไดแกกลมของพระฉพพคคยและกลมพระเทวทต

(๒) ประเดนพฤตกรรมของภกษหวดอในพระวนยปฎก พบวาพฤตกรรมของภกษหวดอทปรากฏในพระวนยปฎกนนจะพบวา ภกษหวดอโดยมากจะเปนคนทวายากสอนยาก ไมน าพาตอการอบรมสงสอนของผรหรอผทมศลเปนทรก และไมละอาย เปนคนทกศลรวมกลมกนหรอดอเปนสวนบคคลตามแตจรตและความประสงคของบคคลและกลม โดยจากการศกษามาทงหมดพบวาพฤตกรรมของภกษหวดอในพระสนยปฎกนนกศกษาไดจากกรณของพระภกษเหลานกคอ (๑) กรณพฤตกรรมทดอเปนรายบคคล ไดแก (๑) กรณของพระเทวทต ทพยายามท ารายพระพทธองคและท าสงฆเภทเพอแยกสงฆใหแตกจากกน (๒) กรณของพระอทาย ทานเปนผทมพฤตกรรมทกระดางมกประสบคฤหสถและแสดงการกระท าทไมเหมาะสมหลายประการ (๓) กรณของพระธนยะ เปนตนบญญตของการโกงไมของพระเจาพมพสาร (๔) กรณของพระตสสะ เปนพระหวตอรนคลายๆกบพระฉนนะ (๕) กรณของฉนนะ เปนพระภกษทบวชเมอแกมทฏฐกลา กระดางและไมยอมรบการสงสอนจากผอน (๖) กรณพระอปนนทศากยบตร เปนพระทมพฤตกรรมแหวกแนวคลายๆกบพระอทาย (๒)พฤตกรรมของภกษหวดอรายกลม (๑) กลมภกษฉพพคคย (๒) กลมพระเทวทต โดยทกลมพระหวดอเหลานไดเปนผกออธกรณและเปนตนบญญตพระวนยจ านวนมาก

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๙๙

๕. บทสรป

จากการศกษาวเคราะหพฤตกรรมของภกษหวดอในพระวนยปฎกมาทงหมดจะพบวาพฤตกรรมของภกษหวดอในพระวนยปฎก มเรองทตองศกษาทส าคญกคอ

(๑) ผลกระทบของพฤตกรรมภกษหวดอนนกมอย ๒ ประการกคอ (๑) ผลกระทบตอตนเองกคอผทเปนภกษหวดอจะตองไดรบผลจากการกระท าของตนเองกคอบาปกรรม (๒) ผลกระทบตอสงคมกคอ (๑) ท าใหเกดการละเมดหลกการคอพระธรรมวนย (๒) การกอกวนหมคณะ (๓) การท าลายสงฆใหแตกกน (๔) การท าใหพระสทธรรมเสอม

(๒) นอกจากนนจะพบวาการแสดงพฤตกรรมของภกษหวดอนนมมลเหตส าคญกคอ (๑)เปนผมความปรารถนาทเปนบาป (๒)เปนผยกตน ขมผอน (๓) เปนผมกโกรธ ถกความโกรธครอบง าแลว (๔) เมอถกโจทแลวไมสงบ (๕) เปนผลบหลคณทาน ตเสมอ (๖) เปนผรษยา ตระหน (๗) เปนผโออวด มมารยา (๘) เปนผกระดาง มกดหมนผอน (๙) เปนผถอความเหนของตนเปนใหญ ถอรน สลดไดยาก (๑๐) ความเปนผทศล ไมเออเฟอตอพระธรรมวนย (๑๑) ความเปนผทเกยจคราน (๑๒) ความไมมศรทธา

(๓) นอกจากนนผลการศกษาจะพบวาพระพทธองคทรงม พทธวธแกไขปญหาการประพฤตเสยหายของพระภกษหวดอไวดงน คอ (๑) ต าหน + บญญตเปนสกขาบททเรยกวาเปน“อาทพรหมจรยกาสกขา” (๒) ทรงด าเนนการแกไขพฤตกรรมโดยใชอธกรณสมถะ (๓) ทรงแกไขปญหาโดยใชกระบวนการดานการลง “นคหกรรม” (๔) ทรงใหรวบรวมสกขาบททงหมดเปนอเทศแลวใหยกแสดงทกกงเดอน

(๔) จากการศกวเคราะหจะพบวาในการศกษาพฤตกรรมภกษหวดอในพระวนยปฎกนนพบวามหลกธรรมทแสดงเนองจากพฤตกรรมของพระภกษหวดออยหลายประการ ไดแก (๑) ค าสอนเรอง ลาภสกการะ (๒) หลกค าสอนเกยวกบมตรชว (๓) หลกธรรมเรองความเปนผวายาก ซงมลกษณะส าคญดงตอไปน คอ(๑) ความยดถอขางขดขน (๒) ความพอใจในการโตแยง (๓) ความไมเออเฟอ (๔) ความไมเคารพ (๕) การไมรบฟง ในเมอถกวากลาวโดยชอบ(๖) ค าสอนเรองความไมซอตรง (อนชชวะ) (๗) ค าสอนเรองความไมออนโยน (อมททวะ) (๘) ค าสอนเรองความไมอดทน (อขนต) (๙) ค าสอนเรองความไมเสงยม (อโสรจจะ) (๑๐) ค าสอนเรอง ความเปนผมวาจาหยาบคาย (อสาขลยะ) (๑๑) ค าสอนเรองการไมรจกการตอนรบ (อปปฏสนถาร) (๑๒) ค าสอนเรองความเปนผไมคมครองทวารในอนทรย (๑๓) ค าสอนเรองความเปนผไมรจกประมาณในการบรโภค (๑๔) ความระลกไมได (มฏฐสสจจะ)

(๕) จากการศกษาวเคราะหคณคาของการศกษาพฤตกรรมของภกษหวดอในพระวนยปฎก พบวามคณคาจากการศกษาอย ๒ ประการ คอ (๑) คณคาในดานการศกษา ไดแก (๑) คณคา

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๐๐

ดานการศกษาเพอพฒนาตนเอง (๒) คณคาดานการศกษาเพอพฒนาสงคม (๒) คณคาในดานการรกษาพระธรรมวนย ไดแก (๑) ตองรหลกของพระธรรมวนย (๒) ตองพฒนาคนทจะสามารถรกษาพระธรรมวนย (๓) ตองรแนวทางในการรกษาหลกการของพระธรรมวนย และ(๓) คณคาในดานการน ามาเปนอทาหรณ

เอกสารอางอง

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

มหามกฏราชวทยาลย. พระไตรปฏกพรอมอรรถกถา แปล. ชด ๙๑ เลม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๔.

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). ธรรมนญชวต. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช วทยาลย, ๒๕๔๔.

_________. พทธธรรม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘. ส านกราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕, กรงเทพมหานคร : อกษรเจรญทศน, ๒๕๒๕

ศกษาวเคราะหกรรมและการเกดใหมทปรากฏในวมานวตถ An analytical study of Karma and reincarnation that appear in Vimanavatthu

น.ส.สรรศม สงหสนธ๑

Miss Sirirasami Singhasonthi พระมหายทธนา นรเชฏโฐ, ดร.๒

Phramaha Yutthana Narajettho, Dr.

บทคดยอ บทความนมวตถประสงค ๓ ประการคอ ๑) เพอศกษาความรทวไปเกยวกบวมานวตถ ๒) เพอศกษา

แนวคดเรองกรรม และ ๓) เพอวเคราะหเรองกรรมในในวมานวตถ เปนบทความเชงเอกสาร ผลการศกษาพบวา วมานวตถ คอประมวลเรองของผเกดในวมานจ านวน ๘๕ เรอง แตละเรองเปนเรองเลาซงสวนใหญเจาของเรองเปนผเลา เหตทเลาเพราะมผถาม เหตทถามเพราะเมอไดเหนวมานและทพยสมบตนน ๆ แลวรสกแปลกใจ รสกชนชมยนด จงถามเพอขอทราบความเปนมา พระพทธเจาและพระเถระเปนผถามเทพบตรเทพธดาทงหลาย กรรมคอการกระท าอนประกอบดวยเจตนา ในพระพทธศาสนา แบงกรรมออกเปน ๓ อยางคอ กศลกรรม อกศลกรรม และอพยากตกรรม กศลกรรมสงผลใหไดวมานตาง ๆ

ค าส าคญ : กรรม, วมานวตถ Abstract

This Article has three purposes: 1) to study introduction to Vimanavatthu, 2) to

study the concept of Karma and 3) to analytical study of Karma in Vimanavatthu. It is the

documentary article. The result from studying is found that Vimanavatthu is a compilation of

85 stories of the births of the castles. The reason for this is because people have asked, the

reason for asking, when seeing the castles and other dhipaya treasures, was surprised. Feel

joy therefore asked to know the history. The Lord Buddha and Thera asked the gods,

goddesses. Karma is an action consisting of intention. In Buddhism, Karma is divided into 3

kinds, namely: wholesome, unwholesome and neutral conduct. Wholesome results in various

castles.

Keywords: Karma and, Vimanvatthu

๑นสตปรญญาโท สาขาวชาพระไตรปฎกศกษา ภาควชาพระพทธศาสนา คณะพทธศาสตร

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

M.A. Student, Tipitaka Studies, Department of Buddhism, Faculty of Buddhism, Mahachulalongkornrajavidyalaya University

๒อาจารยประจ าภาควชาพระพทธศาสนา, ผอ านวยการหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระไตรปฎก

ศกษา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย Permanent Lecturer, Director of M.A. program, Tipitaka Studies, Department of Buddhism,

Faculty of Buddhism, Mahachulalongkornrajavidyalaya University

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๐๒

๑.บทน า ตามหลกค าสอนในคมภรพระไตรปฎก ในสวนของพระสตตนตปฎกนน บางสวนไดกลาวถงนรกสวรรค เทพบตร เทพธดา และวมานตางๆ มชาวพทธจ านวนไมนอยทศรทธา มความเชอมนในเรองน ในโลกปจจบนนยงมปญหาอยหลายเรองทอยในความสงสยและความอยากรอยากเหนของมนษยไมวาเกยวกบชาตนชาตหนา ความดความชว ตายแลวเกด นรก สวรรค เรองดวงวญญาณทจะตองเกดใหม เปนมลเหตใหเกดนรกและสวรรคขน เปน ทอยของคนท าความชวและท าความดสวรรคจงกลายเปนรป เปนถนทอยอนส าราญบรบรณดวยทรพยศฤงคารของผท าความด สวนนรกกลายเปนทเตมไปดวยทกขทรมาน มแตความนาเกลยด นากลว และทารณกรรม เปนทตอนรบผท าความชวเมอตายไปจากโลกมนษย ปญหาในสงคมไทยปจจบน มกจะมความรนแรงขนทกวน เนองจากบคคลไมไดใสใจในมนษยธรรม คอ ธรรมทท าใหเปนมนษยอนหมายถง เบญจศลและเบญจธรรม จงจ าเปนอยางยงทคนเราจะตองมเครองระลกอยเสมอเพอใหตนด ารงอยในคณธรรมอนประเสรฐ ในทนขอกลาวถงเทวตานสตหมายถงการระลกถงเทวดาหรอการระลกถงธรรมซงท าใหมนษยเปนเทวดา ในเบองตนใหระลกถงเทวดาในตนเองกอน กลาวคอความมภาวะทสงกวาสตวดรจฉาน เพราะมคณธรรม ๒ ประการคอ หรความละอายตอบาป และโอตตปปะความเกรงกลวตอบาปและความชวทงปวง๔อกประการหนง ทานและศล กจดเปนเทวธรรมเชนกน ทาน คอ การใหการบรจาค สวนศลกคอความประพฤตดงดเวนจากความชวเสยหายเปนภยทางกาย ทางวาจาดวยความตงใจธรรม ๒ ขอนกสงผลใหจตใจของผปฏบตมภาวะทสงขนเชนเดยวกน ดวยเหตนสวรรคจงเปนสถานทเกดใหมของสตวผท าบญทกจ าพวก บางลทธถอวาเปนดนแดนอมตะ สตวทสามารถเขาถงสวรรคไดแลว จะด ารงอยในดนแดนนนตลอดไปโดยไมกลบมาเกดในภมอนอก และเรองราวเหลานมปรากฏในวมานวตถเปนสวนหนงของคมภรขททกนกาย พระสตตนตปฎก ซงพดถงความดทบคคลทงชายและหญงไดท าไวขณะเปนมนษยอนเปนเหตท าใหไดวมาน พวกเขาท าความดตามหลกพทธธรรมอะไรหรอจงเปนเหตใหไดวมาน และเนอหาสาระของวมานวตถทวาดวยเทวดาทเปนเจาของวมานนน ๆ

๒.ความรทวไปเกยวกบวมานวตถ ประเดนเกยวกบคมภรวมานวตถ จะกลาวถงในประเดน ความหมายตามรปศพทของวมานวตถ ทมาของชอ ทมาของเรอง รปแบบของเรอง และประเภทของวมาน มรายละเอยดดงจะกลาว ดงน

๒.๑ความหมายตามรปศพทของวมานวตถ วมานวตถ ประกอบดวยค า ๒ ค าคอ วมาน + วตถ (วตถ) ค าวา วมาน แปลวา ทอยของเทวดา,

เทววมาน,เรอน ๗ ชน๓ ค าวา วตถ แปลวา เปนทตงแหงอานสงส, เปนทโปรยแหงอานสงส, เปนทหลงแหง

อานสงส, เปนทหลงอานสงส, ทอย, ทตงบานเรอน๔

๓พนตร ป.หลงสมบญ, พจนานกรมมคธ-ไทย,(กรงเทพมหานคร : อาทรการพมพ, ๒๕๔๐), หนา ๖๕๘. ๔เรองเดยวกน, หนา ๖๓๐.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๐๓

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙,ราชบณฑต) ไดวเคราะหความหมายของรปศพทวา “วมาน” ตามรากศพท มใจความวา สถานทอนเปนทเดนไปในอากาศของพวกเทวดา, ทอนกรรมกะก าหนดโยพเศษ, ทอนกรรมทประพฤตดแลวเนรมตใหโดยพเศษ, ทอนกรรมเนรมตไวโดยมสณฐานเหมอนนก คอลองลอยอยบนฟา, ททถกนบถอวาวเศษสดเพราะประกอบดวยความงดงามอยางวเศษ,ททพงปรารถนาโดย

วเศษ๕ เมอรวมกน จงมความหมายวา สถานทอนเปนทหลงอานสงสคอทอยของเทวดา ซงเปนความหมายทประสงคเอาในคมภรวมานวตถ หรอจะหมายถงสถานทอยของพวกเทวดาทเปนวมานตาง ๆ ซงไดรบเพราะกศลกรรมทท าไวเมอครงยงเปนมนษยนนเอง

๒.๒ทมาของชอเรอง๖ วมานวตถ แปลวา เรองวมาน, ทตงของวมาน หรอ เรองของผเกดในวมาน ในทนหมายถงประมวล

เรองตาง ๆ ของพวกเทพบตรและเทพธดาผเกดในวมานหรอ ผไดวมาน และเลาประวตของตนเองวาไดท ากศลกรรมอะไรไวจงไดวมานเชนนน

ค าวา วมาน หมายถง ทเลนทอยของเหลาเทวดาหรอเทพ ซงถอวาเปน สถานทอนประเสรฐเพราะเกดขนดวยอานภาพแหงกศลกรรมของเทวดาผเปนเจาของ วมานนน ๆ วมานเหลานจงรงเรองสวางไสวแพรวพราวหลากสดวยอ านาจแหงรตนชาต ตาง ๆ มรปทรงอนวจตรบรรจง มขนาดตาง ๆ คอ ๑ โยชนบาง ๒ โยชนบาง ๑๒ โยชนบาง กวา ๑๒ โยชนบาง ภายในวมานเหลานนมเครองประดบตกแตงสวยงาม และเพยบพรอมดวยเครองอปโภคบรโภคอนเปนทพยมากมาย ความแตกตางของวมานเหลานนขนอยกบบญบารมทเจาของวมานไดสงสมไวเมอครงเปนมนษย เชน เปน วมานทองค าบาง วมานเงนบาง วมานแกวมณบาง วมานแกวไพฑรยบาง วมาน แกวผลกบาง หรอตางกนทขนาดเชน วดโดยรอบ ๑ โยชนบาง ๒ โยชนบาง ๑๒ โยชนบาง ชอวมานวตถ ตงขนเพอแสดงความเปนมาของวมานและเจาของวมานตาง ๆ จ านวน ๘๕ วมาน หรอ ๘๕ เรอง

๒.๓ทมาของเรอง วมานวตถ คอประมวลเรองของผเกดในวมานจ านวน ๘๕ เรองดงกลาวขางตน แตละเรองเปนเรอง

เลาซงสวนใหญเจาของเรองเปนผเลา เหตทเลาเพราะมผถาม เหตทถามเพราะเมอไดเหนวมานและทพยสมบตนน ๆ แลวรสกแปลกใจ รสกชนชมยนด จงถามเพอขอทราบความเปนมา ผถามไดแกพระผมพระภาคบาง (ในกรณทเทวดานน ๆ ลงมาเฝา) ทาวสกกะจอมเทพบาง (เมอทรงทราบประวตของวมานใดแลว ก ตรสบอกแกทานพระมหาโมคคลลานเถระในกาลตอมา) เทวดากนเองบาง พระเถระ ทงหลายบาง แตสวนมากไดแกทานพระมหาโมคคลลานเถระผเปนเลศทางฤทธ

๕พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙, ราชบณฑต), ศพทวเคราะห, (กรงเททพมหานคร : โรงพมพเลยงเชยง, ๒๕๕๐), หนา ๖๒๐.

๖มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๓๙), หนา [๗-๑๕].

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๐๔

๒.๔รปแบบของเรอง วมานวตถแตละเรอง เปนแบบการถาม-ตอบ ในรปของค าฉนททเรยกกนวา คาถา ซงเปนรปแบบ

หนงของพระพทธพจน ๙ รปแบบทเรยกวา นวงคสตถศาสน ลกษณะการถาม ตอบในวมานวตถ มใชการถามตอบแบบโตวาทะประ คารมเพอหกลางวาทะหรอทฏฐของกนและกน แตเปนแบบถามดวยมทตาจต เพอขอทราบสาเหตทไดทพยสมบตนน ๆ ผตอบกตอบดวยความเคารพ ดวยไมตรจต และดวยอารมณเบกบานแจมใสในผลกรรมของตน

๒.๕ประเภทของวมาน วมานวตถแบงเปน ๒ ประเภท คอ ๑) อตถวมาน ม ๕๐ วมาน แบงเปนวรรคได ๔ วรรคคอ ปฐวรรควมาน ม ๑๗ วมาน, จตตลดาวรรค ม ๑๑ วมาน, ปารจฉตตกวรรค ม ๑๐ วมาน, มญชฏฐกวรรค ม ๑๒ วมาน ๒) ปรสวมาน ม ๓๕ วมาน แบงเปนวรรคได๓วรรคคอ มหารถวรรค ม ๑๔ วมาน, ปายาสกวรรค ม๑๐ วมาน, สนกขตตวรรค ม ๑๑ วมาน๗

๓.แนวคดเรองกรรม

ค าวา กรรม แปลวาการกระท า โดยเปนการกระท าทประกอบดวยเจตนาหรอวาความจงใจจงจะจดวาเปนกรรม ทงนการกระท าทกอยางไมจ าเปนตองเปนกรรมเสมอไป ดงพระพทธองคตรสไววา ภกษทงหลาย เพราะ

อาศยเหตน เรากลาวเจตนาวาเปนตวกรรม บคคลคดแลว จงกระท าดวยกาย วาจา ใจ๘ กรรม จงหมายถง การกระท า มความหมายเปนค ากลาง ๆ คอเปนการกระท าทไมถอวาดหรอชว จะดหรอชวอยทองคประกอบทางการกระท าคอ “เจตนา” เจตนาจะเปนตวก าหนดวาการกระท านนจะเปนกรรม เมอท ากรรมแลวกจะไดรบผลเสมอเหมอนกนหมด จะมากหรอนอย ชาหรอเรวเทานน ดงนน เมอพดถงกฎแหงกรรม กหมายถง กฎแหงความเปนเหตและผลกนนนเอง

๓.๑ประเภทของกรรม ๓.๑.๑ประเภทแหงกรรมในคมภรพระไตรปฎก การแบงกรรมในพระไตรปฎกนน พบเหนหลายลกษณะ ใชการแบงตงแตนอยสด ไปจนถงมากสด ขอ

น ามากลาวเพยงบางสวน ดงน ในอกสลสตร ไดกลาวถงถงกรรม ๒ ประการ ทเปนคณลกษณะของพาลและบณฑต ภกษทงหลาย

บคคลประกอบดวยธรรม ๓ ประการ พงทราบวา เปนคนพาล ธรรม ๓ ประการ อะไรบาง คอ กายกรรมทเปนอกศล วจกรรมทเปนอกศล มโนกรรมทเปนอกศล บคคลประกอบดวยธรรม ๓ ประการนแล พงทราบวา เปนคนพาล บคคลประกอบดวยธรรม ๓ ประการ พงทราบวา เปนบณฑต ธรรม ๓ ประการอะไรบางกายกรรมท

๗มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, หนา [๑๒-๑๕]

๘อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๖๓/๕๗๗.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๐๕

เปนกศล วจกรรมทเปนกศล มโนกรรมทเปนกศล บคคลประกอบดวยธรรม ๓ ประการนแล พงทราบวา เปนบณฑต เพราะเหตนน ฯลฯ๙

นอกจากน ในสาวชชสตร ยงกลาวถงกรรม ๓ อยางซงกรรม ๓ อยางนเปนการกลาวถงประเภทของกรรม ก าหนดโดยทางแหงการกระท า การกระท าทประกอบดวยเจตนาหรอความจงใจทจดเปนกรรมเกดได ๓ ทางคอ ทางกาย เรยกวา กายกรรม ทางวาจา เรยกวา วจกรรม ทางใจ เรยกวา มโนกรรม๑๐

การกระท าทางกายและทางวาจาทจดเปนกรรมจะตองมใจเขาไปประกอบดวยเสมอไป นนกคอ จะตองมเจตนาในการกระท า แตการกระท าทางใจนนล าพงความจงใจทางใจอยางเดยวกจดเปนกรรมได คนทวไปมกจะมองขามมโนกรรม โดยเหนวาความดความชวจะตองปรากฏออกมาเปนพฤตกรรมทางกายหรอทางวาจา แตส าหรบพทธปรชญานน สงทส าคญทสดคอ ใจ เพราะพฤตกรรมทางกายหรอทางวาจาเปนสงทถกก าหนดดวยใจหรอความคดทเรมตนขนในใจ กายและวาจาเปนเพยงผรบบญชาจากใจเทานน มโนกรรมทนบวาเปนความชวทสงผลรายแรงทสดกคอ มจฉาทฏฐ ทแปลวา ความเหนผด ค าวา ความเหนผด ทจดเปนมจฉาทฏฐน หมายถง การเหนผดจากท านองคลองธรรม เชน เหนวากรรมดกรรมชวหรอบาปบญไมม ผลของกรรมดกรรมชวไมม นรกสวรรคไมม ผปฏบตดปฏบตชอบทเขาถงความหลดพนแลวไมม ฯลฯ เมอมมจฉาทฏฐหรอความเหนผดยอมเปนเหตใหเกดการกระท าผดทางกายทางวาจา เมอมการกระท าผด ผลทเปนความทกขความเดอดรอนหรอความวบตกยอมเกดขนแกผกระท าอยางไมมทางหลกเลยง สวนมโนกรรมทจดวาเปนความดสงสดตามทศนะของพทธปรชญากคอสมมาทฏฐ ทแปลวา ความเหนชอบ ในระดบธรรมดาสามญ ความเหนชอบไดแก ความเหนทถกตองตามท านองคลองธรรม ไดแก เหนวาบญบาปหรอกรรมดกรรมชวม ผลของกรรมดกรรมชวมจรง ฯลฯ ในระดบสงสดสมมาทฏฐ หมายถงการ การเหนแจง ในอรยสจ ๔ ทน าไปสความหลดพนจากความทกขโดยสนเชง จตหรอใจมความส าคญ

นอกจากนยงแบงประเภทของกรรม โดยก าหนดเจตนาในการกระท า กรรมทจดประเภทตามนยนแบงเปน ๓ อยาง เชนกนคอ ๑)กศลกรรม ค าวา กศลกรรม แปลวา กรรมด เปนการกระท าทเกดขนจากกศลเจตนาหรอเจตนาทด กศลกรรมนอาจเปนการกระท าทเกดขนทางกาย ทางวาจา หรอทางใจกได เชน ค ดบรจาคทานเพอสงเคราะหอนเคราะหผประสบภยธรรมชาต กจดเปนกศลกรรมฝายมโนกรรม พดชกชวนกเปนกศลกรรมฝายกายกรรม เปนตน ๒)อกศลกรรม ค าวา แปลวา กรรมไมดหรอกรรมชว เปนการกระท าทเกดขนจากอกศลเจตนาหรอเจตนาทไมด อกศลกรรมนอาจเกดขนทางกาย ทางวาจา หรอทางใจกไดเชนเดยวกบกศลกรรม เชน คดจะยงนกกเปนอกศลกรรมฝายมโนกรรม พดชกชวนคนอนไปยงนกกเปนอกศลกรรมฝายวจกรรม ลงมอยงนกดวยตนเองกเปนอกศลกรรมฝายกายกรรม เปนตน

๓)อพยากตกรรม ค าวา อพยากตกรรม แปลวา กรรมทเปนกลาง ๆ หรอการกระท าทไมอาจจดไดวาดหรอชวทางศลธรรม เปนการกระท าทเกดจากอพยากตเจตนา หรอเจตนาทเปนกลาง ๆ ซงไมจดอยในฝายกศลหรอ

๙ดรายละเอยดใน อง.ทก.(ไทย) ๒๐/๖/๑๔๔-๑๔๕, อง.ทก.(ไทย) ๒๐/๑๔๗/๓๙๖. ๑๐อง.ทก.(ไทย) ๒๐/๗/๑๔๕.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๐๖

อกศล เชน หยบแกวน าทวางอยบนโตะท างานจากทหนงไปวางไวอกทหนงเพอจะไดท างานสะดวก อยางนไมจดเปนกศลกรรมหรออกศลกรรมทางศลธรรม แตถาเหนแกวน าวางอยใกลมอเดกเลกทก าลงเลนสนกสนานอยกบเพอน เกรงวาเดกจะเผลอท าแกวน าแตกแลวจะถกแกวบาดเอา จงหยบแกวน านนไปวางไวทอนใหพนจากทเลนของเดก อยางนจดเปนการกระท าทอยฝายกศลกรรม หรอตวอยางอน เชน เขาไปในหางสรรพสนคาแหงหนง เหนของทเคยคดอยากไดกหยบขนมาดโดยยงไมไดตดสนใจวาจะซอหรอไมซอ การกระท าอยางนจดเปนการกระท าทกลาง ๆ ไมดไมชวทางศลธรรม แตถาเหนของทชอบใจแลวหยบขนมาโดยเจตนาทจะขโมย การกระท าอยางนจดเปนอกศลกรรม โดยทวไปการจดแบงประเภทของกรรมโดยถอเอาเจตนาเปนหลกในการแบงนน ทานแบงไดเปน ๒ อยาง คอ กศลกรรมกบอกศลกรรม เทานน แตในการด ารงชวตของบคคลทด าเนนไปในแตละวนนน การกระท าของเขาไมไดมแตความดกบกความชวหรอกศลกบอกศลเทานน แตยงมการกระท าทเปนกลาง ๆ ไมดไมชว ทางศลธรรม เรยกวา อพยากตกรรม ทเกดจากอพยากตเจตนาอยดวย และเปนการกระท าสวนมากในการด าเนนชวตในวนหนง ๆ ดวยเชน ท างานจนถงเวลาพกกลางวน จงเดนออกจากทท างานไปซออาหารรบประทานทโรงอาหารหรอรานทใกลเคยง พอถงตอนเลกงานตอนเยนกเดนออกจากทท างานไปขนรถประจ าทางกลบบาน พอรถจอดตรงปายทใกลบานกเดนลงจากรถ แลวเดนตอไปจนถงบาน เมอเขาไปในบานแลวกผลดเปลยนเครองแตงตว สวมใสชดอยกบบานแลวนงพกผอน การกระท าทงหมดดงกลาวนจะเหนไดวาเปนการกระท าทเปนกลาง ๆ ทเรยกวา อพยากตกรรม ซงไมไดจดวาดหรอชวทางศลธรรม เปนการกระท าทเกดจากอพยากตเจตนาหรอเจตนาทเปนกลาง ๆ ไมใชทงกศลและอกศล ดวยเหตทการกระท าซงเปนกลางๆ มอย และมอยเปนสวนมากของการกระท าเพอด ารงชพอยในแตละวนดวย การจดแบงประเภทของกรรมโดยถอเอาเจตนาเปนหลกในการแบง จงควรรวมอพยากตกรรมทเกดจากอพยากต

เจตนาไวดวย๑๑ ๓.๑.๒กรรมตามทอธบายไวในคมภรอนๆ เมอกลาวถงเรองกรรมตามทกลาวไวในคมภรอน ๆ ในทนขอน ากรรม ๑๒ มากลาว กรรม ๑๒

หรอกรรมส ๓ หมวด ตามททานแสดงไวในอรรถกถาและฎกาทงหลาย มหวขอและความหมายโดยยอ ดงน๑๒ หมวดท ๑ วาโดยกาล คอ จ าแนกตามเวลาทใหผล ๑. ทฏฐธรรมเวทนยกรรม กรรมใหผลในปจจบนคอภพน ไดแก กรรมดกตาม ชวกตาม ทกระท า

ในขณะแหงชวนจตดวงแรก ในบรรดาชวนจตทง ๗ แหงชวนวถหนงๆ พดเปนภาษาวชาการวา ไดแกชวนเจตนาทหนง กรรมนใหผลเฉพาะในชาตนเทานนถาไมมโอกาสใหผลในชาตน กกลายเปนอโหสกรรม ไมมผลตอไป เหตทใหผลในชาตน เพราะเปนเจตนาดวงแรก ไมถกกรรมอนครอบง า เปนการปรงแตงแตเรมตน จงม

๑๑สนทร ณ รงษ, พทธปรชญาจากพระไตรปฎก, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพแหงจฬาลงกรณ-มหาวทยาลย, ๒๕๕๐), หนา ๑๗๑-๑๗๒.

๑๒พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรมฉบบปรบขยาย, พมพครงท ๓๒, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๕), หนา ๓๒๑-๓๒๒. รายละเอยดเรองกรรม ๑๒ ดใน วสทธ.(บาล) ๓/๒๒๓-๒๒๔.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๐๗

ก าลงแรง แตไมใหผลตอจากชาตนไปอก เพราะไมไดการเสพคน จงมผลเลกนอย ทานเปรยบวา เหมอนพรานเหนเนอ หยบลกศรยงไปทนท ถาถกเนอกลมทนน แตถาพลาดเนอ กรอดไปเลย

๒. อปปชชเวทนยกรรม กรรมใหผลในภพทจะไปเกด คอในภพหนา ไดแก กรรมดกตาม ชวกตาม ทกระท าในขณะแหงชวนจตดวงสดทาย ในบรรดาชวนจตทง ๗ แหงชวนวถหนงๆ พดเปนภาษาวชาการวา ไดแกชวนเจตนาท ๗ กรรมนใหผลเฉพาะในชาตถดจากนไปเทานน ถาไมมโอกาสใหผลในชาตหนา กกลายเปนอโหสกรรม ทเปนเชนน เพราะเปนเจตนาทายสดของชวนวถ เปนตวใหส าเรจความประสงค และไดความเสพคนจากชวนเจตนากอนๆ มาแลว แตในเวลาเดยวกน กมก าลงจ ากด เพราะเปนขณะจตทก าลงสนสดชวนวถ

๓. อปราปรยเวทนยกรรม กรรมใหผลในภพตอๆ ไป ไดแก กรรมดกตาม ชวกตาม ทท าในขณะแหงชวนจตทง ๕ ในระหวาง คอ ในชวนจตท ๒-๖ แหงชวนวถหนงๆ พดเปนภาษาวชาการวา ไดแก ชวนเจตนาทสอง ถงทหก กรรมนใหผลไดเรอยไปในอนาคต เมอเลยจากภพหนาไปแลว คอ ไดโอกาสเมอใด กใหผลเมอนน ไมเปนอโหสกรรม ตราบเทาทยงอยในสงสารวฏ ทานเปรยบเหมอนสนขไลเนอ ตามทนเมอใดกกดเมอนน

๔. อโหสกรรม กรรมเลกใหผล ไดแก กรรมดกตาม ชวกตาม ซงไมไดโอกาสทจะใหผลภายในเวลาทจะออกผลได เมอผานลวงเวลานนไปแลว กไมใหผลอกตอไป (อโหสกรรมน ความจรงเปนค าสามญแปลวา “กรรมไดมแลว” แตทานน ามาใชเปนค าศพทเฉพาะในความหมายวา “มแตกรรมเทานน วบากไมม”๑๓ มใชแปลวาเลกใหผล หรอใหผลเสรจแลว อยางทแปลแบบใหเขาใจกนงายๆ ตามส านวนทเคยชน)

หมวดท ๒ วาโดยกจ คอ จ าแนกการใหผลตามหนาท ๕. ชนกกรรม กรรมแตงใหเกด หรอกรรมทเปนตวน าไปเกด ไดแก กรรมคอเจตนา ดกตาม ชวก

ตาม ทเปนตวท าใหเกดขนธทเปนวบาก ทงในขณะทปฏสนธ และในเวลาทชวตเปนไป (ปวตตกาล) ๖. อปตถมภกกรรม กรรมสนบสนน ไดแก กรรมพวกเดยวกบชนกกรรม ซงไมสามารถใหเกดวบาก

เอง แตเขาชวยสนบสนน หรอซ าเตม ตอจากชนกกรรม ท าใหสขหรอทกขทเกดขนในขนธ ซงเปนวบากนน เปนไปนาน

๗. อปปฬกกรรม กรรมบบคน ไดแก กรรมฝายตรงขามกบชนกกรรม ซงใหผลบบคนผลแหงชนกกรรมและอปตถมภกกรรม ท าใหสขหรอทกขทเกดขนในขนธ ซงเปนวบากนน ไมเปนไปนาน

๘. อปฆาตกกรรม กรรมตดรอน ไดแก กรรมฝายตรงขามทมก าลงแรง เขาตดรอนความสามารถของกรรมอนทมก าลงนอยกวาเสย หามวบากของกรรมนนขาดไปเสยทเดยว แลวเปดชองแกวบากของตน เชน ปตฆาตกรรมของพระเจาอชาตศตร ทตดรอนกศลกรรมของพระองคเสย เปนตน

หมวดท ๓ วาโดยระดบความรนแรงในการใหผล คอ จ าแนกตามแงทยกเยองกน คอล าดบความแรงในการใหผล

๑๓ดรายละเอยดใน วสทธ. (ไทย) ๒/๖๘๕-๖๘๗/๓๕๐-๓๕๑.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๐๘

๙. ครกกรรม กรรมหนก ไดแก กรรมทมผลแรงมาก ในฝายด ไดแกสมาบต ๘ ในฝายชว ไดแกอนนตรยกรรม มมาตฆาตเปนตน ยอมใหผลกอน และครอบง ากรรมอนๆ เสย เปรยบเหมอนหวงน าใหญไหลบามาทวมทบน านอยไป

๑๐. พหลกรรม หรอ อาจณณกรรม กรรมท ามาก หรอกรรมชน ไดแก กรรมดหรอกรรมชวทประพฤตมาก หรอท าบอย ๆ สงสมเคยชนเปนนสย เชน เปนคนมศลด หรอเปนคนทศล เปนตน กรรมไหนท าบอย ท ามาก เคยชน มก าลงกวา กใหผลไดกอน เหมอนนกมวยปล า ลงสกน คนไหนแขงแรง เกงกวา กชนะไป กรรมน ตอเมอไมมครกกรรม จงจะใหผล

๑๑. อาสนนกรรม กรรมจวนเจยน หรอกรรมใกลตาย ไดแก กรรมทกระท าหรอระลกขนมาในเวลาใกลจะตาย จบใจอยใหม ๆ ถาไมมกรรม ๒ ขอกอน กจะใหผลกอนกรรมอนๆ (แตคมภรอภธมมตถวภาวน วา อาสนนกรรมใหผลกอนอาจณณกรรม) เปรยบเหมอนโคแออดอยในคอก พอนายโคบาลเปดประตออก โคใดอยรมประตคอก แมเปนโคแกออนแอ กออกไปไดกอน

๑๒. กตตตากรรม หรอ กตตตาวาปนกรรม กรรมสกวาท า ไดแกกรรมทท าดวยเจตนาอนออน หรอมใชเจตนาอยางนน ๆ โดยตรง เปนกรรมทเบา เปรยบเหมอนลกศรทคนบายงไป ตอเมอไมมกรรมสามขอกอน กรรมนจงจะใหผล สรปไดวา หลกค าสอนเรองกรรมในพทธศาสนามแหลงทมานบวาส าคญกคอพระไตรปฎก รองลงมากคออรรถกถาและปกรณวเศษทอยอนดบเดยวกบอรรถกถา อยางคมภรวสทธมรรค นอกจากนกมอยในคมภรฎกาบาง แตกเปนการน าเอาหลกทมอยในพระไตรปฎกและอรรถกถามาอธบายขยายความอกทหนง

๔.วเคราะหแนวคดเรองกรรมในวมานวตถ จากทไดกลาวเรองกรรมมาแลว จะเหนไดวา เรองกรรมทปรากฏในคมภรวมานวตถ จะเปนเรองกศลกรรม คอกรรมดทแตละคนไดสรางไวเมอครงเปนมนษย ซงขอบขายของกศลกรรม จะเปนเรองบญกรยาวตถ ๓ คอ ๑) ทานมย บญส าเรจดวยการใหทาน ๒) สลมย บญส าเรจดวยการรกษาศล ๓) ภาวนามย บญส าเรจดวยการเจรญภาวนา รวมถงการประพฤตปฏบตในหลกธรรมบางขออยางแนวแนมนคง ในวมานวตถจงสะทอนใหเหนเรองกศลกรรม ดงตวอยาง ก.เรองการใหทาน

ปฐมปฐวมาน วาดวยวมานตงเรองท ๑ เปนวมานตงทองค า ขนาด ๑๒ โยชนในสวรรคชนดาวดงสทเกดขนแกหญงคนหนงชาวกรงสาวตถ เพราะ ไดจดตงถวายใหพระเถระรปหนงซงเทยวบณฑบาตมาถงเรอนตนไดนงฉนภตตาหาร และในโอกาสนน นางไดกราบ ไดถวายขาวและน าตามก าลงทรพยและปฏบตรบใชพระเถระจนฉนเสรจ

ทตยปฐวมาน วาดวยวมานตงเรองท ๒ เปนวมานแกวไพฑรย ในสวรรคชนดาวดงสทเกดขนแกหญงคนหนงชาวกรงสาวตถ เพราะไดจดตงถวายให พระเถระรปหนงซงเทยวบณฑบาตมาถงเรอนตนไดนงฉน

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๐๙

ภตตาหาร และในโอกาสนน นางไดกราบ ไดถวายขาวและน าตามก าลงทรพยและไดปฏบตรบใชพระเถระจน ฉนเสรจ๑๔

ปทปวมาน วาดวยวมานทเกดขนแกหญงผถวายประทป เปนวมาน ทมแสงสวางโชตชวงในสวรรคชนดาวดงส ผถวายประทปคอหญงชาวกรงสาวตถ ไดตามประทปไวหนาธรรมาสนแลวนงฟงพระธรรมเทศนา๑๕

ตลทกขณวมาน วาดวยวมานทเกดขนแกหญงผถวายเมลดงา เปนวมานทองค าขนาด ๑๒ โยชนในสวรรคชนดาวดงส ผถวายเมลดงาคอหญงคนหนง ชาวกรงราชคฤห ไดถวายเมลดงาแดพระผมพระภาค๑๖

ข.การรกษาศล อโปสถาวมาน วาดวยวมานทเกดขนแกนางอโปสถาอบาสกา เพราะไดปฏบตธรรม รกษาอโบสถ

ศลเปนประจ า และไดถวายทานแดพระอรยสงฆดวยความเคารพ แตนางมใจผกพนกบทพยสมมตในสวนนนทวน ของเหลาเทพชนดาวดงสจนเกนไป มไดปฏบตธรรมใหสงขนตามพระพทธด ารส นางจงไปเกดในสวรรคชนดาวดงส และอยทนนถง ๖๐,๐๐๐ ปทพย แลวกลบไปเกดในโลกมนษยอก ทานพระมหาโมคคลลานเถระปลอบใจนางวา พระผมพระภาคทรงพยากรณไววานางจะบรรลโสดาปตตผลเมอกลบไปเกดเปนมนษยอก๑๗

สนททาวมาน วาดวยวมานทเกดขนแกนางสนททาอบาสกา เพราะไดปฏบตธรรม รกษาอโบสถศลเปนประจ า และไดถวายทานแดพระอรยสงฆดวยความเคารพ นางจงไปเกดในสวรรคชนดาวดงส

สทนนาวมาน วาดวยวมานทเกดขนแกนางสทนนาอบาสกา เพราะไดปฏบตธรรม รกษาอโบสถศลเปนประจ า และไดถวายทานแดพระอรยสงฆดวยความเคารพ นางจงไปเกดในสวรรคชนดาวดงส๑๘

ค.กศลกรรมอนๆ ปฐมปตพพตาวมาน วาดวยวมานทเกดขนแกหญงผซอสตย เปนวมานทดาดดวยบปผชาตนา

รนรมย มนกนานาพนธสงเสยงไพเราะนาฟงในสวรรคชนดาวดงส ผซอสตยตอสามในทนคอหญงชาวกรงสาวตถ เปนผรกษาศล ใหทาน ชอบชวยเหลอผอน และไดถวายขาวและน าเปนอนมากดวย ความเคารพ

ทตยปตพพตาวมาน วาดวยวมานทเกดขนแกหญงผซอสตยตอสามเรองท ๒ เปนวมานทมเสาท าดวยแกไพฑรยเปลงแสงเรองรองในสวรรคชนดาวดงส ผซอสตยตอสามในทนคอหญงชาวกรงสาวตถ เปนอบาสกา ไดถวายขาวและน าเปนอนมากแดพระเถระผเปนพระอรหนตดวยความเคารพ๑๙

๑๔ดรายละเอยดใน ข.ว.(ไทย) ๒๖/๑-๒๒/๑-๕. ๑๕ดรายละเอยดใน ข.ว. (ไทย) ๒๖/๗๕-๘๔/๑๓-๑๕. ๑๖ดรายละเอยดใน ข.ว. (ไทย) ๒๖/๘๕-๙๒/๑๕-๑๖.

๑๗ดรายละเอยดใน ข.ว. (ไทย) ๒๖/๒๒๙-๒๔๕/๓๙-๔๑.

๑๘ดรายละเอยดใน ข.ว. (ไทย) ๒๖/๒๔๖-๒๖๙/๔๑-๔๓.

๑๙ดรายละเอยดใน ข.ว. (ไทย) ๒๖/๙๓-๑๐๗/๑๖-๑๘.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๑๐

จะเหนไดวา กศลกรรมทเทพธดาเหลานไดกระท า ลวนอยในขอบเขตของบญกรยาวตถ ๓ หรอบญกรยาวตถ ๑๐ อนเปนทตงแหงการท าบญ กศลกรรมทท าเหลาน สงผลใหไดรบวมานตาง ๆ เมอไดรบวมาน เทพธดาเหลานกเทากบเจาของวมาน โดยชอของวมานตาง ๆ กจะมชอตามวตถสงของทเจาของวมานไดเคยถวายบาง เชน ปฐมนาวาวมาน เกดจากการทเจาของวมานถวายเรอ ปทปวมาน เกดจากการทเจาของวมานถวายประทป เปนตน บางครงชอวมานกไดชอตามเจาของวมาน เชน อตตราวมาน วมานของนางอตตรา สรมาวมาน วมานของนางสรมา โสณทนนาวมาน วมานของนางโสณทนนา เปนตน

จะเหนไดวา กศลกรรมเปนตวสงผลใหไดรบวมาน การไดรบวมาน เปนการใหผลของกรรม ในลกษณะทเปน “อปปชชเวทนยกรรม” คอกรรมทจะใหผลในภพหนา หลงจากสนชวตไปแลว และยงเปนชนกกรรม ทยงผลใหเกดในสคตภม อนเปนผลมาจากการท ากศลกรรม

๕.สรปและวเคราะห วมานวตถทกลาวมา ถามองโดยภาพรวมจะไดขอสรปอยางหนง คอเทพบตรและเทพธดาเจาของ

วมานเหลานนตางกไดท าบญกศลไวเมอครงอยในโลกน เชน ท าอญชลกรรมตอทานผมศลบาง ถวายทานบาง รกษาศลบาง ตามประทปโคมไฟบาง ฟงธรรมบาง ตงอยในธรรมเชนมความสตย ความไมโกรธ ความซอสตยตอสาม บ ารงเลยงดบดามารดา หรอแมแตกบทมความเลอมใสในพระสรเสยงของพระผมพระภาคขณะทรงแสดงธรรมอยกไดไปเกดในสวรรค ภาพรวมนถามองเผน ๆ อาจเหนวา การไปเกดในสวรรคนนงายเหลอเกนเพราะท าความดเพยงเลกนอยเทานนกไปไดแลว ความจรงหาเปนเชนนนไม ผทไดไปเกดในสวรรคลวนเคยท าบญกศลถกตองครบถวนตามหลกการของพระพทธศาสนา ซงมใชจะท าไดโดยงาย การจะไปเกดในสวรรคได ตองมคณธรรมพนฐานคอศล ๕ เทวธรรม ๒ คอหรและโอตตปปะ รวมถงบญกรยาวตถ ๑๐ ผทยดมนในความดงามเสมอ ท าคณงามความดตลอด อธษฐานจตเพอใหไดผลทปรารถนา สงทปรารถนากจะส าเรจ ผเขยนมขอสงเกตวา จากการทไดศกษาประวตของเทพธดา เทพบตร ทไดวมานตาง ๆ เพราะท ากรรมบางอยางเพยงอยางเดยว หรอเพราะท ากศลกรรมเลกนอยนน อาจจะชวนใหเขาใจผดไปวา การจะไปสวรรคไมยาก แตในความเปนจรง ผทไดวมานตาง ๆ นน ลวนเปนผสงสมความดมาเปนระยะเวลานาน การทมจตใจทฝกใฝในความดตลอด ยอมสงผลใหเปนผไมตกต า ยงการไดพบพระอรหนต ไมวาจะเปนพระพทธเจา พระอรหนตสาวกตาง ๆ ไดฟงธรรมจากทานเหลานน เปนประจ า ยอมท าใหจตใจตงมนอยในความด เรองวมานวตถน นาจะเปนเครองมอสอนธรรมไดเปนอยางดในประเดนวา เมอใจตงมนอยในความด ยอมมสคตเปนทไปในเบองหนาอยางแนนอน อยางนอยกท าใหคนเรามความสขในปจจบนนนเอง

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๑๑

เอกสารอางอง พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙, ราชบณฑต). ศพทวเคราะห. กรงเททพมหานคร : โรงพมพเลยง- เชยง, ๒๕๕๐. พนตร ป.หลงสมบญ. พจนานกรมมคธ-ไทย.กรงเทพมหานคร : อาทรการพมพ, ๒๕๔๐. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต). พทธธรรมฉบบปรบขยาย. พมพครงท ๓๒, กรงเทพมหานคร : โรงพมพ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๕. มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙. สนทร ณ รงษ. พทธปรชญาจากพระไตรปฎก. พมพครงท ๓, กรงเทพมหานคร : ส านกพมพแหงจฬาลงกรณ- มหาวทยาลย, ๒๕๕๐.

ศกษาหลกธรรมอนตตาในคมภรพระไตรปฎก

A Study of Anatta Principle in the Tipitaka

น.ส.ณฎฐาพรรณ กรรภรมยพชรา๑ Ms. Nattapan Kanpirompachira

พระมหายทธนา นรเชฏโฐ, ดร.๒ Phramaha Yutthana Narajettho, Dr.

บทคดยอ

บทความนมวตถประสงค ๒ ประการคอ ๑) เพอศกษาความเปนมาและความส าคญของอนตตาในพระไตรปฎก และ ๒) เพอศกษาเรองอนตตาในหมวดธรรมตาง ๆ เปนบทความเชงเอกสาร ผลการศกษาพบวา ค าสอนเรองอนตตา เปนหลกค าสอนทมความส าคญในพระพทธศาสนา แสดงใหเหนหลกความจรงของสรรพสงวาไมมตวตน เปนเพยงสภาวะทเกดขน ตงอย ดบไปตามเหตปจจย ค าสอนเรองอนตตาแสดงจดยนของพระพทธศาสนาในเรองการปฏเสธอตตา อนตตาแปลวาไมมตวตน เปนสภาพทวางเปลาจากอตตาหรอตวตน การสอนเรองอนตตา เพอตองการใหเหนวาสรรพสง เมอมองแบบแยกยอยไปจนถงทสดแลว กเปนสภาพทปราศจากตวตน อนตตาปรากฏอยในหมวดธรรมตาง ๆ คอ ขนธ ๕, ไตรลกษณ, ปฏจจสมปบาท และมชเฌนธรรมเทศนา. ค าส าคญ : อนตตา, พระไตรปฎก

Abstract

This article has two purpose: 1) to study the background and the significant

of Anatta in Tipitaka, and 2) to study Anatta as found in various doctrines. This is the

documentary ariticle. The result from studying is found that the doctrine “Antta” is a

doctrine that is important in Buddhism. This shows that the truth of the universe does

not exist just the state that is located, extinguished according to the factors. The Anatta

shows Buddhism's position in rejecting Atta (Self). Anatta means selflessness. It is an

empty state from the self. The purpose of teaching about Anatta is to see that everything

๑นสตปรญญาโท สาขาวชาพระไตรปฎกศกษา คณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

M.A. Student, Tipitaka Studies, Department of Buddhism, Faculty of Buddhism, Mahachulalongkornrajavidyalaya University

๒อาจารยประจ าภาควชาพระพทธศาสนา, ผอ านวยการหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระไตรปฎกศกษา คณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

Permanent Lecturer, Director of M.A. Program, Tipitaka Studies, Faculty of Buddhism,

Mahachulalongkornrajavidyalaya University

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๑๓

when looking at the digestion to the end does not exist. Anatta appears in various

theology categories, namely Five Aggregates, Three Characteristic, The Law of

causation and the Middle teaching.

Keywords: Anatta, Tipitaka ๑.บทน า

เมอกลาวถงหลกธรรมเรองอนตตา จะเหนวาม ๒ ค าทตองกลาวถงเปนเบองตนคอ ค าวา

หลกธรรม และค าวา อนตตา ค าวา “หลกธรรม” ทใชในบทความน หมายถง สภาวธรรมทเปนไป

ในอนตตลกขณสตร ไดแก ขนธ ๕ การพจารณาขนธ ๕ โดยไตรลกษณ มาพจารณาความสอดคลองของขอมลแลวน ามาเปรยบเทยบในสภาวธรรมทปรงแตงขนของสงขารวา สรรพสงปรงแตงขนดวยรปและนามและขนธ ๕ เปนหนวยประกอบกนเขาเปนรปธรรมและนามธรรม และอารมณส าหรบพจารณาใหเหนความเปนเหตและผลของรปกบนาม ไดแก ขนธ ๕, อายตนะ, ธาต, อนทรย, อรยสจจ, ปฏจจสมปบาท เปนตน๓ สวนค าวา “อนตตา” หมายถง ไมใชตวใชตน มลกษณะทใหเหนวาเปนของมใชตวตน ไดแก ๑. เปนของสญ คอเปนเพยงการประชมขององคประกอบทเปนสวนยอย ๆ ทงหลาย วางเปลาจากความเปนสตว บคคล ตวตน เรา เขา หรอการสมมตเปนตาง ๆ , ความไมมยดมนถอมน ๒. เปนสภาพหาเจาของมได ไมเปนของใครจรง ๓. ไมอยในอ านาจ ไมเปนไปตามความปรารถนา ไมขนตอการบงคบบญชาของใคร ๆ ๔. เปนสภาวธรรมอนเปนไปตามเหตปจจย ขนตอเหตปจจย ไมมอยโดยล าพงตว แตเปนไปโดยสมพนธ องอาศยกนอยกบสงอน ๆ ๕. โดยสภาวะของมนเองกแยงหรอคานตอความเปนอตตา มแตภาวะทตรงขามกบความเปนอตตา๔ ค าสอนเรอง “อนตตา” ทกลาวไวในคมภรพระไตรปฎก ซ งเปนคมภรส าคญทางพระพทธศาสนาทพระภกษสามเณร และพทธศาสนกชน ใชศกษาเลาเรยน เพอใหรทวถงพระธรรมวนยและปฏบตตามพระธรรมค าสงสอนของพระสมมาสมพทธเจาไดอยางถกตอง ดวยเหตน พระไตรปฎก จงเรยกวา พระปรยตสทธรรม เพราะเปนปทฎฐานใหเกดมพระปฏบตสทธรรม คอ ศล สมาธ ปญญา และพระปฏเวธสทธรรม คอ มรรค ผล นพพาน เปนทสด๕

๓พระชาญชนก ยโสธโร (ชาญทางการ), “การศกษาวเคราะหหลกธรรมในอนตตลกขณสตร”,

วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๙), หนาบทคดยอ.

๔พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, (กรงเทพมหานคร : ดานสทธาการพมพ, ๒๕๒๘), หนา ๓๓๖.

๕ว.มหา. (ไทย) ๑/ - /๑.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๑๔

๒. ความเปนมาของค าสอนเรองอนตตาในพระไตรปฎก

เมอกลาวถงความเปนมาของค าสอนเรองอนตตาแลว จะพบวา พระพทธเจาตรสไวในอนตตลกขณสตร โดยมใจความวา ในสมยนน ณ ปาอสปตนมฤคทายวน เมองพาราณส (เขตเมองสารนาถ ประเทศอนเดยในปจจบน) พระพทธเจาทรงชแจงใหพวกปญจวคคยยอมรบในอนตตรสมมาสมโพธญาณ (ดวยภกษปญจวคคยเคยเฝาอปฏฐากพระพทธเจาในสมยนน) แลวทรงแสดงปฐมเทศนาธมมจกกปปวตตนสตรแกพวกเขา เมอแสดงธรรมจบ โกณฑญญะผเปนหวหนา ไดธรรมจกษ (ดวงตาเหนธรรม คอโสดาปตตมรรคญาณ) เปนโสดาบน ทลขอบวชเปนพระภกษ พระผมพระภาคทรงบวชใหทานวธเอหภกขอปสมปทา เปนภกษรปแรกในพระพทธศาสนา และไดสมญานามจากพระผมพระภาควา “อญญาโกณฑญญะ” แปลวา “โกณฑญญะไดรแลวหนอ” ตอจากนน ทรงแสดงธรรมแกปญจวคคยทเหลอ คอ วปปะ ภททยะ มหานามะ และอสสช ท าใหทานเหลานไดธรรมจกษ ทงหมดไดทลขอบวชเปนพระภกษในพระพทธศาสนา พระพทธองคทรงบวชใหพวกเขาดวยวธ เอหภกขอปสมปทา ตอจากนนพระผมพระภาคทรงแสดงอนตตลกขณสตร ท าใหพระปญจวคคยทง ๕ ไดบรรลอรหตตผล๖

เนอหาสาระเกยวกบอนตตลกขณสตร พระพทธเจาไดตรสกบปญจวคคยทง ๕ โดยมใจความส าคญของพระสตรวา๗ “ภกษทงหลาย รป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ เปนอนตตา ภกษทงหลาย ถารป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณนจกเปนอตตาแลวไซร รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณนไมพงเปนไปเพออาพาธ และบคคลพงไดในรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณวา “รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณของเราจงเปนอยางน อยาไดเปนอยางนน ภกษทงหลาย กเพราะรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณเปนอนตตา ฉะนน จงเปนไปเพออาพาธ และบคคลยอมไมไดในรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณวา “รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ของเราจงเปนอยางน อยาไดเปนอยางนน”

จากพระสตรน พระพทธเจาทรงแสดงใหเหนวา รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ นเปนอนตตา มใชอตตา ทรงตรสถงทงหานพงเปนไปเพออาพาธ มไดเปนของเรา จะก าหนดใหเปนอยางทเราใหเปนอยางน เปนอยางนน คงจะไมได ดงเชนทพระพทธองคทรงตรสถามปญจวคคยทง ๕ อกวา รปเทยงหรอไมเทยง เวทนาเทยงหรอไมเทยง สญญาเทยงหรอไมเทยง สงขารเทยงหรอไมเทยง วญญาณเทยงหรอไมเทยง พระพทธองคจงตรสอกวา “สงใดไมเทยง เปนทกข มความแปรผนเปนธรรมดา ควรหรอทจะเหนสงนนวา นนของเรา เราเปนนน นนเปนอตตาของเรา”๘ ยอมแสดงใหเหนวา ทงหาน หมายถง รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ มความไมเทยง เปนทกข มความแปรผน ถอ

๖ว.ม. (ไทย) ๔/ - /๑๗. ๗ว.ม. (ไทย) ๔/๒๐/๒๗. ๘ว.ม. (ไทย) ๔/๒๑/๒๘-๒๙.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๑๕

วาเปนอนตตา ทไมมตวตน ไมยดมน ไมถอมน ไมแนนอน ทกอยางลวนอนจจง โดยทงหมดนเปนเพยงองคประกอบทเกดขนมาเรยกวา ขนธ ๕ ขนธ ๕๙ นจงหมายถง กอง พวก หมวด หม ล าตว หมวดหนงๆ ของรปธรรมและนามธรรมทงหมดแบงออกเปน ๕ กอง คอ รปขนธ กองรป กองเวทนา สญญาขนธ กองสญญา สงขารขนธ กองสงขาร วญญาณขนธ กองวญญาณ เรยกรวมวา “เบญจขนธ” หรอ “ขนธ ๕”

จากทกลาวมานจะเหนไดวา “อนตตา” (อนตตา) คอความมใชตวตน เปนหลกค าสอนของพระสมมาสมพทธเจา ททรงตรสสอนปญจวคคยในอนตตลกขณสตรทปรากฏในคมภรพระไตรปฎกนน เปนหลกธรรมททรงเทศนสอนตอจากธมมจกกปปวตตนสตร สวนอนตตลกขณสตรเปนหลกธรรมท ๒ ททรงสอนปญจวคคยทง ๕ เมอไดฟงพระสตรนแลว กไดส าเรจเปนพระอรหนต

๒.๑ ความส าคญของหลกของหลกค าสอนเรองอนตตา จดมงหมายของหลกธรรมในอนตตา พระพทธเจาพงใหละฉนทะ ราคะ ฉนทราคะ ใน รป

เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ดวยทง ๕ น เปนอนตตา กเพอชใหเหนถงความเปนอนตตาของสรรพสง ใหเลงเหนวา รป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ หรอขนธ 5 นน ไมเทยง เปนทกข มความแปรไปเปนธรรมดา ไมควรยดตดสรรพสงใด ๆ วา นนเปนของเรา นนเปนเรา นนเปนตวตนของเรา

๒.๒ หลกการส าคญในอนตตา อนตตลกษณะ ลกษณะทเปนอนตตา, ลกษณะทใหเหนวาเปนของมใชตวตน ไดแก ๑.

เปนของสญ คอเปนเพยงการประชมขาวขององคประกอบทเปนสวนยอย ๆ ทงหลาย วางเปลาจากความเปนสตว บคคล ตวตน เรา เขา หรอ การสมมตเปนตาง ๆ ๒. เปนสภาพหาเจาของมได ไมเปนของใครจรง ๓. ไมอยในอ านาจ ไมเปนไปตามความปรารถนา ไมขนตอการบงคบบญชาของใคร ๆ ๔. เปนสภาวธรรมอนเปนไปตามเหตปจจย ขนตอเหตปจจย ไมมอยโดยล าพง แตเปนไปโดยสมพนธ องอาศยกนอยกบสงอน ๆ ๕. โดยสภาวะของมนเองกแยงหรอคานตอความเปนอตตา มแตภาวะทตรงขามกบความเปนอตตา๑๐

๒.๓ ลกษณะแหงอนตตา พระผมพระภาคไดรบสงเรยกพระปญจวคคยมาตรสวา๑๑ ฯลฯ แลวไดตรสเรองนวา

“ภกษทงหลาย รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ นจกเปนอตตาแลวไซร ทงหานไมพงเปนไปเพออาพาธ และบคคลพงไดในทงหานวา “รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณของเราจงเปนอยางน รป

๙พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, (กรงเทพมหานคร :

ดานสทธาการพมพ, ๒๕๒๘), หนา ๒๗. ๑๐พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, (กรงเทพมหานคร :

ดานสทธาการพมพ, ๒๕๒๘), หนา ๓๖๖. ๑๑ส .ข. (ไทย) ๑๗/๕๙/๙๔.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๑๖

เวทนา สญญา สงขาร วญญาณของเราอยาไดเปนอยางนน” กเพราะรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ เปนอนตตา ฉะนน รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ จงเปนไปเพออาพาธ และบคคลยอมไมไดใน รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ วา “รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ของเราจงเปนอยางน รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ของเราอยางไดเปนอยางนน

นเปนลกษณะทหนงของ รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ วาเปนอนตตา ทมความเสอมไปเปนธรรมดา

พระผมพระภาค ทรงตรสถามอกวา๑๒ “ภกษทงหลาย จะเขาใจความขอนนอยางไร รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ เทยงหรอไมเทยง” “ไมเทยง พระพทธเจาขา”

“กสงใดไมเทยง เปนทกข มความแปรผนเปนธรรมดา ควรหรอทจะพจารณาเหนสงนนวา “นนของเรา เราเปนนน นนเปนอตตาของเรา”

นเปนลกษณะทสองของ รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ วาเปนอนตตา ทไมมความเทยงแทแนนอน เปนทกข มความแปรผนไปตามกฎแหงธรรมชาต

พระผมพระภาคทรงตรสตออกวา๑๓ “ภกษทงหลาย เพราะเหตนน รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน ภายในหรอภายนอก หยาบหรอละเอยด เลวหรอประณต ไกลหรอใกลกตาม รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ทงหมดนน เธอทงหลายพงเปนดวยปญญาอนชอบตามความเปนจรงอยางนวา “ นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชอตตาของเรา”

นเปนลกษณะทสามของ รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ วาเปนอนตตา ทไมวาทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน ภายในหรอภายนอก หยาบหรอละเอยด เลวหรอประณต ไกลหรอใกล เหลานกยงมใชทจะเปนของเรา ทเราจะก าหนดใหเปนอยางนน อยางนได

พระบรมศาสดาไดทรงแสดง รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ วาเปนอนตตา มใชอตตาตวตน ถาทงหาน พงเปนอตตาตวตน ทงหานกถงไมเปนไปเพออาพาธ และบคคลกจะพงไดในสวนทงหานวา ขอใหเปนอยางนเถด อยาไดเปนอยางนนเลย แตเพราะเหตวาทงหานมใชอตตาตวตน ฉะนน ทงหานจงเปนไปเพออาพาธ และบคคลกยอมไมไดสวนทงหานวา ขอใหเปนอยางนเถด อยาไดเปนอยางนนเลย

สรปไดวา อนตตาในขนธ ๕ น มลกษณะทมความเสอมไปเปนธรรมดา มความไมเทยง เปนทกข และถงแมวา ไมวาจะเปนอดต อนาคต และปจจบน ไมวาจะเปนภายในหรอภายนอก จะหยาบหรอละเอยด จะเลวหรอจะประณต จะไกลหรอจะใกล กยงมใชเปนของเราอกเชนกน

ศาสตราจารย ดร.วชระ งามจตรเจรญ ไดกลาวไววา อนตตตา ความเปนอนตตา (“อนตตตา” เปนค านาม ถาเปนคณศพทจะเปน “อนตตา”) คอความไมใชและไมมสงทเรยกวา “อตตา”

๑๒เรองเดยวกน หนา ๙๕-๙๖. ๑๓เรองเดยวกน หนา ๙๖.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๑๗

รวมทงลกษณะของความไมเปนไปในอ านาจบงคบบญชา ความเปนอนตตา ในทฤษฎไตรลกษณจงมความหมายหลก ๒ อยาง คอ๑๔

๑) ความเปนอนตตา หมายถงความไมมสงทเรยกวา “อตตา” (อาตมน ในภาษาสนสกฤต) คอตวตน ซงในสมยพทธกาลผเชอเรองอตตา มความเหนแตกตางกนไปเกยวกบลกษณะของอตตา แตพระพทธเจาทรงเหนวา ไมมสงทเรยกวา “อตตา” ค าวา “อตตา” ทเราใชกนในชวตประจ าวนเปนเพยงภาษาหรอสมมตโวหารทเราสรางขนมาเทานน สงทเราเขาใจวาเปน “ตวตน” หรอ “ตวเรา” เปนเพยงการประชมกนของขนธ ๕ หรอนามและรป ไมใช “อตตา” ทเปนตวตนของเราอยางแทจรง อนตตลกษณะ ในทนจงหมายถง ความทขนธ ๕ ขนธใดขนธหนงหรอทงหมดรวมกนไมใชอตตา และไมมอตตาทงภายในและภายนอกขนธเหลาน ดงพทธพจนในสมนปสสนาสตร๑๕ และอนราธสตร๑๖ ตรสยนยนเรองนไว คมภรวสทธมรรคเหนวา ความเปนกลมกอน (ฆนะ) ทปดบงโครงสรางทแทจรงไวท าใหเรามองไมเหนอนตตลกษณะ๑๗ จงถอกนวา ฆนะปดบงอนตตลกษณะ

๒) ความเปนอนตตา หมายถง ลกษณะทไมเปนไปในอ านาจบงคบบญชา ในอนตตลกขณสตร พระพทธเจาตรสถงอนตตลกษณะของขนธ ๕ โดยหมายถงลกษณะของการไมอยในอ านาจสงการ กลาวคอ เราไมสามารถสงใหรป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณเปนไปอยางทเราตองการ เชน ไมสามารถสงรางกายไมใหเจบปวยได๑๘ อนตตลกษณะในทนจงไดแกลกษณะความไมเปนไปในอ านาจบงคบบญชา ความเปนอนตตาในความหมายนเปนอนตตลกษณะทครอบคลมทงสงทเรยกวา “อตตา” และสงอน ๆ ทเปนสงขารหรอสงขตธรรมรวมทงนพพานทเปนอสงขตธรรม อนตตลกษณะในไตรลกษณเนนความเปนอนตตาในความหมายน ดงทคมภรวสทธมรรคอธบายวา “อนตตลกษณะคออาการทไมเปนไปในอ านาจ” (อวสวตตนากาโร อนตตลกขณ )๑๙ โดยหมายเอาอาการทขนธ ๕ ไมอยในอ านาจบงคบบญชา แตอนตตาในความหมายนไมไดแยกขาดจากความหมายท ๑ เพราะอตตาทถกปฏเสธในความหมายท ๑ กถกปฏเสธในความหมายนดวยเชนกน เพราะอตตาในทนหมายถงสงทมอยในอ านาจบงคบบญชาของตนเอง

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) ไดไววา อนตตตา (soullessness หรอ Non-Self) ความเปนอนตตา ความไมใชตวตน ความไมมตวตนทแทจรงของมนเอง ดงน “สงทงหลายหากจะ

๑๔วชระ งามจตรเจรญ. ศ.ดร., พทธศาสนาเถรวาท, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๖๑) หนา ๗๕-๗๖. ๑๕ส .ข. (ไทย) ๑๗/๔๗/๖๕. ๑๖ส .สฬา. (ไทย) ๑๘/๔๑๑/๔๗๖-๔๗๗. ๑๗วสทธ. ๓/๒๗๕. ๑๘ว.ม. (ไทย) ๔/๒๐/๒๗-๒๘, ส .ข. ๑๗/๕๙/๙๔-๙๕. ๑๙วสทธ. ๓/๒๗๖.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๑๘

กลาวามกตองวามอยในรปของกระแส ทประกอบดวยปจจยตาง ๆ อนสมพนธเนองอาศยกน เกดดบสบตอกนไปอยตลอดเวลาไมขาดสาย จงเปนภาวะทไมเทยง เมอตองเกดดบไมคงท และเปนไปตามเหตปจจยทอาศย กยอมมความบบคน กดดน ขดแยง และแสดงถงความบกพรองไมสมบรณอยในตว และเมอทกสวนเปนไปในรปกระแสทเกดดบอยตลอดเวลาขนตอเหตปจจยเชนน กยอมไมเปนตวของตว มตวตนแทจรงไมได”๒๐

ชวงครสตศตวรรษทสบแปด เดวด ฮม นกปรชญาชาวสกอต ไดใหขอสรปเชนเดยวกบทพระพทธเจาตรสไวในชวงหาศตวรรษกอนครสตกาลวา๒๑

“ถามความรสกใดทท าใหเกดความคดไดดวยตนเองแลว ความรสกนนตองคงทนไมเปลยนแปลงตลอดชวตของเรา เนองจากเราคาดวาตวตนนนจะปรากฏหลงจากเกดความรสกนนแลว แตไมมความรสกใดทคงทนไมเปลยนแปลง ความเจบปวดและความพอใจ ความเศราใจและความดใจ ความหลงใหลและสมผสตาง ๆ เกดขนตอกน แตไมปรากฏในเวลาเดยวกน ดงนน ตวตนจงไมสามารถเกดขนจากความรสกเหลาน หรอจากความรสกอนทเหนวาความคดเรองตวตนเปลยนแปลงไป ดงนน จงไมมความคดเชนนน...

“ส าหรบผมนน เมอผมเขาใกลสงทเรยกวาตวตนแลว ผมมกจะตดอยกบการรบรบางอยาง เชน ความรอนหรอความเยน ความสวางหรอความมด ความรกหรอความเกลยด ความเจบปวดหรอความพอใจ ผมไมเคยจบไดวามเวลาไหนทปราศจากการรบร และไมเคยสงเกตสงอนใดนอกจากการรบร...ผมอาจจะเสยงทจะยนยนกบมนษยสวนทเหลอวา พวกเขาไมไดเปนอะไรนอกไปจากกลมของการรบรทแตกตางกนไป และเกดตอเนองกนดวยความรวดเรวไหลไปเรอย ๆ จนไมอาจท าเขาใจได”

“ในพทธศาสนา ขนธทงหานเปนเหตเปนผล ขนธไหลไปตามกระแสแหงเหตและผล วตถประสงคของการเจรญสตกเพอตานแรงจากตณหาของเราตอขนธ และออกจากกระแสนน มองเหนกระแสนนไหลผานไปแลว เราจงจะมองเหนภาพลวงตาของตวตนทถกสรางขน เมอมองเหนซากของจตทไหลผานไป สงทเหลออยกไมใชสงอน นอกจากการรแจง ค าบาลวา “พทธะ” แปลวา “ผร” ความรนเปนสงเดยวทเปนผลจากกรท างานของจต ซงยงไมสามารถอธบายไดดวยหลกทางวทยาศาสตร อยางไรกตามสงส าคญคอ การท างานของจตไมไดขนกบวญญาณภายในหรอตวตน”

๒๐พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ, (กรงเทพมหานคร :

โรงพพมมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๒) หนา ๖๙. ๒๑คงสแลนด, เจมส (แปลและเรยบเรยงโดยนายแพทยนท สาครยทธเดช), สมองสทธตถะ ,

(กรงเทพมหานคร : อมรนทรธรรมะ อมรนทรพรนตงแอนดพบลซซง, ๒๕๖๑) หนา ๙๗ - ๙๘.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๑๙

๓. อนตตาในหลกธรรมหมวดตาง ๆ ๓.๑ อนตตาในขนธ ๕ ความจรงแลว สงทงหลายมอยในรปของกระแส สวนประกอบแตละอยาง ๆ ลวนประกอบ

ขนจากสวนประกอบอน ๆ ยอยลงไป แตละอยางไมมตวตนของมนเองเปนอสระ ลวนเกดดบตอกนไปเรอย ไมเทยง ไมคงท กระแสนไหลเวยนหรอด าเนนตอไป อยางทดคลายกบรกษารปแนวและลกษณะทวไปไวไดอยางคอยเปนไป กเพราะสวนประกอบทงหลายมความสมพนธเนองอาศยซงกนและกน เปนเหตปจจยสบตอแกกนอยางหนง และเพราะสวนประกอบเหลานนแตละอยางลวนไมมตวตนของมนเอง และไมเทยงแทคงทอยางหนง๒๒ สงเหลานเรยกวา “ขนธ ๕” อนประกอบไปดวย

(๑) รป คอ ๑) สงทจะตองสลายไปเพราะปจจยตาง ๆ อนขดแยง, สงทเปนรปรางพรอมทงลกษณะอาการของมน, สวนรางกาย จ าแนกเปน ๒๘ คอ มหาภต หรอ ธาต ๔ และอปาทายรป ๒๔ (= รปขนธในขนธ ๕) ๒) อารมณทรไดดวยจกษ, สงทปรากฏแกตา (ขอ ๑ ในอารมณ ๖ หรอในอายตนะภายนอก ๖) ๓) ลกษณะนามใชเรยกพระภกษสามเณร

(๒) เวทนา คอ ความเสวยอารมณ, ความรสก, ความรสกสขทกข ม ๓ อยางคอ ๑. สขเวทนา (ความรสกสขสบาย) ๒. ทกขเวทนา (ความรสกไมสบาย) และ ๓. อทกขมสขเวทนา (ความรสกไมสขไมทกข คอ เฉย ๆ เรยกอกอยางวา อเบกขาเวทนา เวทนา ยงมความหมายอกนยหนง คอ เวทนา ๕ คอ ๑. สข (สบายกาย) ๒. ทกข (ไมสบายกาย) ๓. โสมนส (สบายใจ) ๔. โทมนส (ไมสบายใจ) ๕. อเบกขา (เฉย ๆ)๒๓

(๓) สญญา๒๔ คอ การก าหนดหมาย, ความจ าไดหมายร คอ หมายรไว ซง รป เสยง กลน รส โผฎฐพพะและอารมณทเกดกบใจวา เขยว ขาว ด า แดง ดง เบา เสยงคน เสยงแมว เสยงระฆง กลนทเรยน รสมะปราง เปนตน และจ าได คอ รจกอารมณนนวาเปนอยางนน ๆ ในเมอไปพบเขาอก (ขอ ๓ ในขนธ ๕) ม ๖ อยาง ตามอารมณทหมายรนน เชน รปสญญา หมายรรป สททสญญา หมายรเสยง เปนตน (ความหมายสามญในภาษาบาลวาเครองหมาย ทสงเกตความส าคญวาเปนอยางนน ๆ ในภาษาไทยมกใชหมายถง ขอตกลง, ค ามน

(๔) สงขาร หมายถง สภาพทปรงแตงใจใหดหรอชว, ธรรมมเจตนาเปนประธานทปรงแตงความคด การพด การกระท า มทงทดเปนกศล ทชวเปนอกศล ทกลาง ๆ เปนอพยากฤต ไดแกเจตสก ๕๐ อยาง (คอเจตสกทงปวงเวนเวทนาและสญญา) เปนนามธรรมอยางเดยว, ตรงกบสงขารขนธ ใน

๒๒พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ, (กรงเทพมหานคร :

โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๒) หนา ๖๗. ๒๓พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, (กรงเทพมหานคร :

ดานสทธาการพมพ, ๒๕๒๘), หนา ๒๘๗. ๒๔เรองเดยวกน, หนา ๓๑๙-๓๒๐.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๒๐

ขนธ ๕ ไดในค าวา รปไมเทยง เวทนาไมเทยง สญญาไมเทยง สงขารไมเทยง วญญาณไมเทยง ดงนเปนตน อกความหมายหนง สงขารตามความหมายนยกเอาเจตนาขนเปนตวน าหนา ไดแกสญเจตนา คอ เจตนาทแตงกรรมหรอปรงแตงการกระท า ม ๓ อยาง คอ (๑) กายสงขาร สภาพทปรงแตงการกระท าทางกายคอกายสญเจตนา (๒) วจสงขาร สภาพทปรงแตงการกระท าทางวาจาคอวจสญเจตนา (๓) มโนสงขาร สภาพทปรงแตงการกระท าทางใจคอมโนสญเจตนา

(๕) วญญาณ๒๕ คอ ความรแจงอารมณ, จต. ความรทเกดขนเมออายตนะภายในและอายตนะภายนอกกระทบกน เชน รอารมณในเวลาเมอรปมากระทบตา ไดแก การเหน การไดยน อาท เชน วญญาณ ๖ คอ ๑. จกขวญญาณ (ความรอารมณทางตา) เหน ๒. โสตวญญาณ (ความรอารมณทางห) ไดยน ๓. ฆานวญญาณ (ความรอารมณทางจมก) ไดกลน ๔. ชวหาวญญาณ (ความรอารมณทางลน) รรส ๕. กายวญญาณ (ความรอารมณทางกาย) รสงตองกาย ๖. มโนวญญาณ (ความรอารมณทางใจ) รเรองในใจ

๓.๒ อนตตาในไตรลกษณ “ไตรลกษณ” แปลวา ลกษณะสาม คอ ความไมเทยง ความเปนทกข ความมใชตวตน

(อนจจตา, ทกขตา, อนตตตา)๒๖ อธบายเพมเตมดงนวา “สามญลกษณะ” คอ ลกษณะทเสมอกนแกสงขารทงปวง ไดแก ๑. อนจจตา ความเปนของไมเทยง (สพเพ สงขารา อนจจา สงขารทงปวงไมเทยง) ๒. ทกขตา ความเปนทกขหรอความเปนของคงทนอยมได (สพเพ สงขารา ทกขา สงขารทงปวงเปนทกข) ๓. อนตตตา ความเปนของไมใชตวตน (สพเพ ธมมา อนตตา ธรรมทงปวงมใชตวตน) ลกษณะเหลานม ๓ อยาง จงเรยกวา “ไตรลกษณ”, ลกษณะเหลานเปนของแนนอน เปนกฎธรรมดา จงเรยกวา “ธรรมนยาม”๒๗ ไตรลกษณ (The Three Characteristics of Existence) เรยกอกอยางหนงวา “สามญลกษณะ” แปลวา ลกษณะททวไป หรอเสมอเหมอนกนแกสงทงปวง ซงไดความหมายเทากน โดยยอดงน๒๘

๑. อนจจตา (Impermanence) ความไมเทยง ความไมคงท ความไมยงยน ภาวะทเกดขนแลวเสอมและสลายไป

๒. ทกขตา (Stress and Conflict) ความเปนทกข ภาวะทถกบบคนดวยการเกดขนและสลายตว ภาวะทกดดน ฝนและขดแยงอยในตว เพราะปจจยทปรงแตงใหมสภาพเปนอยางนนเปลยนแปลงไป จะท าใหคงอยในสภาพนนไมได ภาวะทไมสมบรณมความบกพรองอยในตว ไมให

๒๕เรองเดยวกน, หนา ๒๗๓. ๒๖พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, (กรงเทพมหานคร :

ดานสทธาการพมพ, ๒๕๒๘), หนา ๘๖. ๒๗เรองเดยวกน, หนา ๓๓๔. ๒๘พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ, หนา ๖๘.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๒๑

ความเสมออยากแทจรง หรอความพงพอใจเตมทแกผอยากดวยตณหา และกอใหเกดทกขแกผเขาไปอยากเขาไปยดดวยตณหาอปาทาน

๓. อนตตตา (Soullessness หรอ Non-Self) ความเปนอนตตา ความไมใชตวตน ความไมมตวตนทแทจรงของมนเอง

หลกไตรลกษณ หรอในบางบรบทอาจเรยกวา “ทฤษฎไตรลกษณ” ในภาษาบาลเรยก “ตลกขณะ” หมายถง ค าสอนของพระพทธเจาอนวาดวยลกษณะ ๓ อยางทมทวไปแกสรรพสง จงมชอเรยกอกอยางหนงวา “สามญลกษณะ” (ในภาษาสนสฤต เรยกวา “สามานยลกษณะ”) ค าวา “ไตร” แปลวา “สาม” ค าวา “ลกษณ” หมายถงสภาวะหรออาการทปรากฏ “ไตรลกษณ” จงหมายถงลกษณะ หรอสภาวะ ทมอยประจ าในสงทงหลายทประกอบขนจากธาต ๔ (รปขนธ) เชน ภเขาและตนไม หรอขนธ ๕ อยางมนษยซงเรยกวาเปน “สงขาร” “สงขตะ” หรอ “สงขตธรรม” ซงแปลวา “สงทถกปจจยปรงแตง” (ตางจาก “สงขาร” ในสงขารขนธทหมายถง “สภาวธรรมทปรงแตงจต”) กลาวอยางสน ๆ กคอ ไตรลกษณเปนลกษณะประจ าของขนธ ๕ ดงจะเหนไดจากพทธพจนในพระสตรตาง ๆ มอนตตลกขณะสตร เปนตน ทตรสถงขนธ ๕ วาเปนอนจจง ทกขง และอนตตา และเนองจากไตรลกษณเปนลกษณะทเกดมแกสงทงปวงเหมอนกบกฎทบงคบใหทกสงตองเปนไปตามนน ไตรลกษณจงถอไดวาเปน “กฎอยางหนงของธรรมชาตเหมอนกฎปฏจจสมปบาท๒๙

๓.๓ อนตตาในปฏจจสมปบาท ปฏจจสมปบาท แปลวา การทธรรมทงหลายอาศยกน เกดขนพรอม สภาพอาศยปจจย

เกดขน การทสงทงหลายอาศยกนจงเกดขน ปฏจจสมปบาท เปนกฎธรรมชาตทแสดงวธการ (กระบวนการ) เกดและดบของโลก-ชวตและทกข (ซงโดยนยกคอขนธธาต) เปนกฎธรรมชาต แสดงความเปนไปของโลก ตถาคตทงหลายจะอบตหรอไมกตาม ธาต (หลก) นนคอ ความตงอย ตามธรรมดา (ธรรมฐต) ความเปนไปตามธรรมดา (ธรรมนยาม) ค าวา “ธรรม” ในค าวา “ธรรมฐต” “ธรรมนยาม” หมายถง ขนธธาต ในกระบวนการขนธธาตน มธรรมชาตชดเจน คอ ความทมสงนเปนปจจ ยของสงน (อทปปจจยตา) ความเปนอยางนน (ตถตา) ความไมคลาดเคลอนไป (อวตถตา) และความไมเปนอยางอน (อนญญถตา)๓๐

อมสม สต อท โหต เมอสงนม สงนจงม อมสสปปาทา อท อปปชชต เพราะสงนเกดขน สงนจงเกดขน อมสม อสต อท น โหต เมอสงนไมม สงนกไมม

๒๙วชระ งามจตรเจรญ, พทธศาสนาเถรวาท, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร

, ๒๕๖๑) หนา ๖๘.) ๓๐พระศรคมภรญาณ (สมจนต วนจนทร, รศ. ดร.), พทธปรชญา, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหา

จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖), หนา ๑๐๐ - ๑๐๑., ดรายละเอยดใน ส .น. (ไทย) ๑๖/๒๐/๓๕.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๒๒

อมสส นโรธา อท นรชฌต เพราะสงนดบ สงนกดบ ขอความนเปนสตร (ใหญ (สตรรวม) ทการแสดงกฎแหงเหตและผลระดบสากลซงไมจ ากด

ขอบเขต เปนสตรอธบายไดทงกบปรากฎการณของสงทมชวต (อปาทนนกสงขาร) และสงทไมมชวต (อนปาทนนกสงขาร) ขนธธาตกเชนเดยวกน มกระบวนการเกดดบซอยยอยเปนขณะสบเนองกนไป เมอขณะนม ขณะนจงม เพราะขณะนเกดขน ขณะนจงเกดขน เมอขณะนไมม ขณะนกไมม เพราะขณะนดบ ขณะนกดบ๓๑ ความส าคญของปฏจจสมปบาท เหนไดจากพระพทธด ารสวา๓๒ “ผใดเหนปฏจจสมปบาท ผนนยอมเหนธรรม ผใดเหนธรรม ผนนยอมเหนปฏจจสมปบาท” สวนลกษณะเดนของปฏจจสมปบาท เหนไดจากพระพทธด ารสวา๓๓ “ธรรมทเราไดบรรลแลวน ลกซง เหนไดยาก รตามไดยาก สงบ ประณต ไมเปนวสยแหงตรรกะ ละเอยด บณฑต (เทานน) จงจะรได”

หลกปฏจจสมปบาท แสดงใหเหนอาการทสงทงหลายสมพนธเนองอาศยเปนเหตปจจยตอกนเปนรปกระแส ในภาวะทเปนกระแสน ขยายควาหมายออกไปใหเหนแงตาง ๆ ไดคอ สงทงหลายมความสมพนธ เนองอาศยเปนปจจยแกกน สงทงหลายมอยโดยความสมพนธ สงทงหลายมอยดวยอาศยปจจย สงทงหลายไมมความคงทอยอยางเดม แมแตขณะเดยว สงทงหลาย ไมมอยโดยตวของมนเอง คอ ไมมตวตนทแทจรงของมน สงทงหลายไมมมลการณ หรอตนก าเนดเดมสด พดอกนยหนงวา อาการทสงทงหลายปรากฏเปนรปตาง ๆ มความเจรญเสอมเปนไปตาง ๆ นน แสดงถงสภาวะทแทจรงของมนวา เปนกระแสหรอกระบวนการ ความเปนกระแสถงการประกอบขนดวยองคประกอบตาง ๆ รปกระแสปรากฏ เพราะองคประกอบทงหลายสมพนธเนองอาศยกน กระแสด าเนนไปแปรรปได เพราะองคประกอบตาง ๆ ไมคงทอยแมแตขณะเดยว องคประกอบทงหลายไมคงทอยแมแตขณะเดยว เพราะไมมตวตนทแทจรงของมน ตวตนทแทจรงของมนไมมมนจงขนตอเหตปจจยตาง ๆ เหตปจจยตาง ๆ สมพนธตอเนองอาศยกน จงคมรปเปนกระแสได ความเปนเหตปจจยตอเนองอาศยกน แสดงถงความไมมตนก าเนดสดของสงทงหลาย พดในทางกลบกนวา ถาสงทงหลายมตวตนแทจรง กตองมความคงท ถาสงทงหลายคงทแมแตขณะเดยว กเหตปจจยแกกนไมได เมอเปนเหตปจจยแกกนไมได กประกอบกนขนเปนกระแสไมได เมอไมมกระแสแหงปจจย ความเปนไปในธรรมชาตกมไมได และถามตวตนทแทจรงอยางใดในทามกลางกระแส ความเปนไปตามเหตปจจยอยางแทจรงกเปนไปไมได กระแสแหงเหตปจจยทท าใหสงทงหลายปรากฏโดยเปนไปตามกฎธรรมชาต ด าเนนไปได กเพราะสงทงหลายไมเทยง ไมคงอย เกดแลวสลายไป ไมมตวตนทแทจรงของมน และสมพนธเนองอาศยกน๓๔

๓๑เรองเดยวกน หนา ๑๐๑. รายละเอยดใน ม.อ. (ไทย) ๑๔/๑๒๖/๑๖๔ – ๑๖๕. ๓๒เรองเดยวกน หนา ๑๐๓. รายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๒/๓๐๖/๓๓๘ - ๓๓๙ ๓๓เรองเดยวกน, หนา ๑๐๓. ดรายละเอยดใน ว.ม. (ไทย) ๔/๗/๑๑., ม.ม. (ไทย) ๑๒/๒๘๑/๓๐๕. ๓๔พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ, (กรงเทพมหานคร :

โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๒), หนา ๘๘.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๒๓

๓.๔ อนตตาในค าสอนเรองมชเฌนธรรมเทศนา มชเฌนธรรมเทศนา คอธรรมทพระพทธเจาทรงแสดงเปนกลาง ๆ ตามธรรมชาต คอตาม

สภาวะทสงทงหลายมนเปนของมนเอง ตามเหตปจจย ไมตดขอในทฏฐ คอ ทฤษฎหรอแนวความคดเอยงสดทงหลาย ทมนษยวาดใหเขากบสญญาทผดพลาดและความยดความอยากของตนทจะใหโลกและชวตเปนอยางนนอยางน ความหมายอกนยหนงของมชเฌนธรรมเทศนา หมายถงหลกปฏจจสมปบาท อนไดแกกระบวนธรรมแหงการเกดขนพรอมโดยอาศยกนและกนของสงทงหลาย กระบวนธรรมปฏจจสมปบาททชแจงเรองความทกขของมนษยนน ทานไดแสดงไวเปน ๒ แบบ หรอ ๒ สาย คอ สายทหนง แสดงการเกดขนแหงทกข เรยกวา ปฏจจสมปบาทสมทยวาร และจดเปนค าจ ากดความของอรยสจจขอท ๒ คอ สมทยอรยสจจ สายทสองแสดงการดบไปแหงทกข เรยกวา ปฏจจสมปบาทนโรธวาร และจดเปนค าจ ากดความของอรยสจจขอท ๓ คอ นโรธอรยสจจ ค าสอนของพระพทธเจา เกยวกบความไมมตวตนนนมงไปสจดมงหมายของการตรสรหรอนพพาน เพราะความเขาใจองคความรอยางเดยวนนไมเพยงพอ การตระหนกและเปนอสระจาก “ฉน ตวฉน ของฉน” ของมนษยนน ใชเวลาฝกฝนจตใจหลายป เพอไมใหเกดการระบความเปนตวตนกบทก ๆ ความอยากและอารมณทเกดขน อกทงยงรวมไปถงการลบลางนสยเดมของจตใจและสรางนสยใหมเขาไปในสวนของสมอง ผฝกสมาธเรยนรทจะสงเกตวาเมอใดทรบรความคด อารมณ และสมผสแลว สามารถปลอยผานไป หนความสนใจมาอยกบขณะปจจบน ตวอยางเชน แทนทจะคดวา “ฉนโกรธ” เมออารมณเกดขน กตอบสนองดวยการกลาวในใจวา “นคอความโกรธ” ดวยวธน ผฝกจะเรมสรางมมมองทไมใชตวตน เปนมมมองของคนอนสกระแสส านก การท าใหจตใจออกจากความเปนศนยกลางเชนน ตางจากการฝกทางปรชญาหรอจตวญญาณ เพราะมผลทสามารถวดไดในดานสขภาวะ การเจรญสตพสจนแลววา สามารถลดความเครยด ความกงวล และปองกนการกลบมาของโรคซมเศราในผทมความเสยงได๓๕

อนตตา มความสมพนธกบหลกค าสอนเรองขนธ ๕ ไตรลกษณ ปฏจจสมปบาท และมชเฌนธรรมเทศนา ดงจะเหนไดวา มหลกธรรมใหญอย ๒ หมวด ทถอไดวาพระพทธเจาทรงแสดงในรปของกฎธรรมชาต คอ ไตรลกษณ และ ปฏจจสมปบาท ความจรงธรรมทง ๒ หมวดน ถอไดวาเปนกฎเดยวกน แตแสดงในคนละแง หรอคนละแนว เพอมองเหนความจรงอยางเดยวกน คอ ไตรลกษณ มงแสดงลกษณะของสงทงหลาย ซงปรากฏใหเหนวาเปนอยางนน ในเมอสงเหลาน นเปนไปโดยอาการทสมพนธ เนองอาศยเปนเหตปจจยสบตอแกกนตามหลกปฏจจสมปบาท สวนหลกปฏจจสมปบาท กมงแสดงถงอาการทสงทงหลายมความสมพนธเนองอาศยเปนเหตปจจยสบตอ

๓๕คงสแลนด , เจมส (แปลและเรยบเรยงโดยนายแพทยนท สาครยทธเดช) , สมองสทธตถะ ,

(กรงเทพมหานคร : อมรนทรธรรมะ อมรนทรพรนตงแอนดพบลซซง, ๒๕๖๑) หนา ๑๑๓ - ๑๑๔.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๒๔

แกกนเปนกระแส จนมองเหนลกษณะไดวาเปนไตรลกษณ๓๖ ภาวะทไมเทยง ไมคงอย เกดแลวสลายไป เรยกวา อนจจตา ภาวะทถกบบคนดวยเกดสลาย มความกดดนขดแยงแฝงอย ไมสมบรณในตว เรยกวา ทกขตา ภาวะทไรตวตนทแทจรงของมนเอง เรยกวา อนตตตา ปฏจจสมปบาทแสดงใหเหนภาวะทง ๓ นในสงทงหลาย และแสดงใหเหนความสมพนธตอเนองเปนปจจยแกกนของสงทงหลายเหลานน จนปรากฏรปออกมาเปนตาง ๆ ในธรรมชาต ภาวะและความเปนไปตามหลกปฏจจสมปบาทน มแกสงทงปวง ทงทเปนรปธรรม ทงทเปนนามธรรม ทงในโลกฝายวตถ ทงแกชวตทประกอบพรอมดวยรปธรรมนามธรรม โดยแสดงตวออกเปนกฎธรรมชาตตาง ๆ คอ ธรรมนยาม-กฎความสมพนธระหวางเหตกบผล อตนยาม-กฎธรรมชาตฝายอนนทรยวตถ พชนยาม–กฎธรรมชาตฝายอนทรยวตถรวมทงพนธกรรม จตนยาม-กฎการท างานของจต และกรรมนยาม-กฎแหงกรรม ซงมความเกยวของเปนพเศษกบเรองความสข ความทกข ของชวต และเปนเรองทจรยธรรมจะตองเกยวของโดยตรง๓๗

พระพรหมคณาภรณ กลาวไววา๓๘ “ขนธ ๕ เปนกระบวนการทด าเนนไปตามกฎแหงปฏจจสมปบาท คอมอยในรปกระแสแหงปจจยตาง ๆ ทสมพนธเนองอาศยสบตอกน ไมมสวนใดในกระแสคงทอยได มแตการเกดขนแลวสลายตวไปพรอมกบทเปนปจจยใหมการเกดขนแลวสลายตวตอ ๆ ไปอก สวนตาง ๆ สมพนธกน เนองอาศยกน เปนปจจยแกกน จงท าใหกระแสหรอกระบวนการนด าเนนไปอยางมเหตผลและคมเปนรปรางตอเนองกน” เชนน ขนธ ๕ หรอ ชวต จงเปนไปตามกฎแหงไตรลกษณ คอ อยในภาวะแหงอนจจตา ไมเทยง ไมคงท อนตตตา ไมมสวนใดทมตวตนแทจรง และไมอาจยดถอเอาเปนตวตนได ทกขตา ถกบบคนดวยการเกดขนและสลายตวอยทกขณะ และพรอมทจะกอใหเกดความทกขไดเสมอ ในกรณทมการเขาไปเกยวของดวยความไมร” ความเกยวเนองสมพนธของกฎธรรมชาต ทเกดขนจาก รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณเปนอนตตาแลว เปนไปตามกฎธรรมชาตทเกดขนแหงพระไตรลกษณทมความไมเทยง เปนทกข มความเสอมสลายไปจากเหตปจจยอนเกดจากหลกธรรมแหงปฏจจสมปบาทแลวนน ยงมหลกธรรมแหงมชฌมาปฏปทาทเปนทางสายกลางใหมนษยไดปฏบตเปนหนทางแหงการดบทกข

๕. สรปและวเคราะห

๓๖พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ, (กรงเทพมหานคร :

โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๒), หนา ๖๗. ๓๗เรองเดยวกน, หนา ๘๘ - ๘๙. ๓๘ เรองเดยวกน, หนา ๙๑.

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๒๕

จากการศกษาวเคราะหหลกค าสอนเรองอนตตาในพระไตรปฎก พบวาค าสอนเรองอนตตา เปนหลกค าสอนทมความส าคญในพระพทธศาสนา แสดงใหเหนหลกความจรงของสรรพสงวาไมมตวตน เปนเพยงสภาวะทเกดขน ตงอย ดบไปตามเหตปจจย อนตตา ทไดชออยางนเพราะวา เพราะเปนสภาพวางเปลา เพราะเปนสภาพไรเจาของ เพราะไมเปนไปในอ านาจ เพราะแยงตออตตา ค าสอนเรองอนตตาแสดงจดยนของพระพทธศาสนาในเรองการปฏเสธอตตาไดเปนอยางด อนตตา แปลวาไมมตวตน เปนสภาพทวางเปลาจากอตตาหรอตวตน การสอนเรองอนตตา เพอตองการใหเหนวาสรรพสง เมอมองแบบแยกยอยไปจนถงทสดแลว กเปนสภาพทปราศจากตวตน แตเปนสภาพทมบญญตเพอเปนการสอความหมายในการแสดงความจรง เพอใหคนไดเขาถงความจรง ค าสอนเรองอนตตา ปรากฏอยในหมวดธรรมทส าคญ ๆ คอ ขนธ ๕ อนประกอบดวย รป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ เปนสงไมเทยง เปนทกข และไมมตวตน ไมใชตวตน ในไตรลกษณ สรรพสง (สพเพ ธมมา) ทงทเปนสงขตธรรมและอสงขตธรรม ลวนเปนอนตตา ซงเปนลกษณะทวไปของสรรพสงในโลกน ในปฏจจสมปบาท แสดงใหเหนความสมพนธเชงเหตปจจย องคประกอบทงหมดเปนเพยงการแสดงบทบาทหนาท ไมมผสราง ไมมผเปนตนเหตในการเกดสรรพสงในจกรวาล ลกษณะค าสอนทเปนเหตเปนผล ปราศจากตวตนทแทจรงเชนน เปนการแสดงธรรมแบบเปนกลาง ๆ ในพระพทธศาสนา ไมเอนเอยงไปทางแนวคดทสดโตง ๒ แนวคคคอ แนวคดแบบทถอวามตวตน (อตถตา) และแนวคดทถอวาไมมตวตน (นตถตา)

เอกสารอางอง

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๒๖

คงสแลนด , เจมส . (แปลและเรยบเรยงโดยนายแพทยนท สาครยทธเดช . สมองสทธตถะ. กรงเทพมหานคร : อมรนทรธรรมะ อมรนทรพรนตงแอนดพบลซซง. ๒๕๖๑.

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ๒๕๕๒.

พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. กรงเทพมหานคร : ดานสทธาการพมพ. ๒๕๒๘.

พระศรคมภรญาณ (สมจนต วนจนทร, รศ. ดร.). พทธปรชญา. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๕๖.

พระชาญชนก ยโสธโร (ชาญทางการ). การศกษาวเคราะหหลกธรรมในอนตตลกขณสตร. วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ๒๕๕๙.

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙ วชระ งามจตรเจรญ. ศ.ดร. พทธศาสนาเถรวาท. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพหาวทยาลย

ธรรมศาสตร. ๒๕๖๑.

ภาคผนวก

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๒๘

ค าแนะน าการเตรยมตนฉบบบทความ

เพอพจารณาตพมพในวารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน

วารสาร มจร. พทธศาสตรปรทรรศน

เปนวารสารของคณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย มก าหนดพมพ

เผยแพรปละ ๒ ฉบบ (ราย ๖ เดอน) จ าหนายราคาเลมละ ๑๖๐ บาท

สถานทตดตอ – สถานทสงบทความ

คณะกรรมการฝายบรรณาธการ วารสาร มจร. พทธศาสตรปรทรรศน

คณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

เลขท ๗๙ หม ๑ ต าบลล าไทร อ าเภอวงนอย

จงหวดพระนครศรอยธยา ๑๓๑๗๐

โทรศพท ๐๓๕-๒๔๘-๐๙๖ ภายใน ๑๑๐๓

E-mail. : Thira74@gmail.com, poom630@gmail.com

ตดตอสอบถามไดท

พระมหาสรศกด ปจจนตเสโน, ผศ. ดร. บรรณาธการวารสาร

พระมหายทธนา นรเชฏโฐ, ดร. โทร. ๐๘๐ ๙๓๓ ๙๗๔๕

พระมหาบญเกด ปญญาปวฑฒ, ดร. โทร. ๐๘๙ ๐๒๙ ๘๖๓๕

ประเภทบทความทรบพจารณาลงตพมพ

๑. บทความพเศษ ไดแก บทความทางวชาการหรอบทความทวไป ทผบรหารหรอผทรงคณวฒ

ของมหาวทยาลย เปนผเขยนเรยบเรยงขน เพอเผยแพรตอสาธารณชน

๒. บทความวจย (Research Articles) ไดแก บทความทสรปเปนบทความวจยจากรายงานการ

วจยใหม และไมเคยตพมพในวารสารใดๆ มากอน ประกอบดวย บทคดยอ บทน า

วตถประสงคของการวจย วธด าเนนการวจย ผลการวจย สรปและอภปรายผล และ

เอกสารอางอง

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๒๙

๓. บทความวชาการ (Academic Articles) ไดแก บทความทางวชาการทเนนการน าเสนอองค

ความรใหมทผานการวเคราะหและสงเคราะหมาอยางเปนระบบ ประกอบดวย บทคดยอ บท

น า เนอหา บทสรป และเอกสารอางอง

๔. บทความปรทรรศนหนงสอ (Book Review) ไดแก บทความทยอความร สรปองคความรจาก

หนงสอ ต ารา หรองานนพนธของผทรงคณวฒ ดวยการสรป วเคราะห วจารณ แสดงความคด

หรอแนะน าองคความรทไดมอย ตอสาธารณชน

การเตรยมตนฉบบ

๑. บทความทกบทตองประกอบดวยชอเรอง ชอผเขยนทกคน (กรณผเขยนหลายคน) บทคดยอ

ค าส าคญ ทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ

๒. ในหนาแรกของบทความ ตองระบชนดของบทความ แหลงทนสนบสนน ต าแหนง และสถานท

ท างานของผเขยนดวย

๓. การอางองใหใชตามรปแบบทก าหนดโดยบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย คอใหเปนแบบเชงอรรถ ทประกอบดวยชอผแตง ชอหนงสอ สถานทพมพ ปทพมพ

และหนาปรากฏดานลางของแตละหนาเรยงไปตามล าดบ และใหมเอกสารอางอง/

บรรณานกรมไวทายบทความดวย ดรายละเอยดเพมเตมได ในคมอการท าสารนพนธและวทยา

นพนธ ของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยา, แหลงขอมล [ออนไลน].

http://www.mcu.ac.th/BO/download/Document%20Form/20112010140221dFil

e2704.p

๔. ขนาดอกษรและชนดอกษร ใหใช TH SarabanPSK ขนาด ๑๖ สวนเอกสารภาษาองกฤษใช

แบบอกษร Time New Roman ขนาด ๑๒

๕. ความยาวของบทความ รวมทงเอกสารอางอง และอนๆ ไมควรเกน ๑๕ หนากระดาษ A4

๖. บทคดยอ ความยาวไมควรเกน ๓๐๐ ค า ทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ

๗. องคประกอบของบทความวจย มดงน

๑) ชอเรอง (Title) ทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๓๐

๒) ชอผเขยน ทงภาษไทยและภาษาองกฤษ ใหระบต าแหนงทางวชาการ ต าแหนงงาน และ

สถานทท างานดวย

๓) บทคดยอ (Abstract) ทงภาษาไทยและองกฤษ

๔) ค าส าคญ (Keyword) ทงภาษาไทยและองกฤษ

๕) เนอหา ประกอบดวย

(๑) บทน า ทกลาวถงความเปนมาและความส าคญของปญหา และการทบทวนเอกสาร

งานวจยทเกยวของดวย

(๒) วตถประสงค กลาวถงวตถประสงคของการศกษา

(๓) ขอบเขตการศกษาวจย กลาวถงขอบเขตของการศกษาอยางละเอยด

(๔) วธด าเนนการศกษาวจย กลาวถงวธการศกษาทใช ไมวาเปนเชงปรมาณหรอคณภาพ

และขนตอนการศกษาตามล าดบ

(๕) ผลการศกษา กลาวถงผลศกษาทไดรบจากการศกษา ดวยการวเคราะหผลการศกษา

ทไดรบจากการศกษา และการสงเคราะหองคความรใหมทเกดขนดวย

(๖) สรปผลการการศกษาวจย สรปผลการศกษาในประเดนทส าคญ

(๗) ขอเสนอแนะในการปฏบตและขอเสนอแนะในการศกษาตอ กลาวถงขอเสนอแนะ

ทวไป ขอเสนอแนะในเชงนโยบาย และประเดนทควรศกษาตอ

(๘) บรรณานกรม เรยงตามล าดบอกษร และตองเปนเอกสารทมอยจรงในการอางองของ

บทความน

๘. องคประกอบบทความวชาการ มดงน

๑) ชอเรอง (Title) ทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ

๒) ชอผเขยน ทงภาษไทยและภาษาองกฤษ ใหระบต าแหนงทางวชาการ ต าแหนงงาน และ

สถานทท างานดวย

๓) บทคดยอ (Abstract) ทงภาษาไทยและองกฤษ

๔) ค าส าคญ (Keyword) ทงภาษาไทยและองกฤษ

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๓๑

๕) บทน า ทกลาวถงความเปนมาและความส าคญของปญหา และการทบทวนเอกสาร

งานวจยทเกยวของดวย

๖) เนอหา ตามประเดนส าคญตามวตถประสงคของบทความ

๗) บทสรป สรปสาระส าคญของบทความทไดน าเสนอมาแลว

๘) เอกสารอางอง เรยงตามล าดบอกษร และตองเปนเอกสารทมอยจรงในการอางองของ

บทความน

ถามภาพประกอบหรอตารางในบทความ ใหพมพหนาละ ๑ ภาพ หรอ ๑ ตาราง โดยใหมค าอธบาย

ประกอบของภาพหรอตารางนน อยดานลาง และระบแหลงทมาดวย

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๓๒

แบบฟอรมการสงบทความทางวชาการ/บทความวจย

เพอพจารณาตพมพในวารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน

ขาพเจา/อาตมภาพ......................................ฉายา........................................นามสกล.................... .................

ต าแหนง.........................................................สงกด........................................... .............................................

วฒการศกษาสงสด............................................สาขา........................................................ .............................

วฒการศกษาทก าลงศกษา................................................................................................. .............................

สถานทท างาน................................................................................................................. ................................

................................................................................................................................. .......................................

สถานะ สายวชาการ สายสนบสนน นสต/นกศกษา

ขอสง บทความวจย บทความวชาการ บทความจากวทยานพนธ/สารนพนธ

ชอเรอง

(ภาษาไทย)................................................................... ...................................................................................

(ภาษาองกฤษ)................................................................................................................. ................................

เพอพจารณาตพมพในวารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน

สงทสงมาดวย :

๑. ตนฉบบบทความ จ านวน ๒ ชด พรอม ซด ๑ แผน

๒. หลกฐานการช าระคาธรรมเนยม ปรญญาโท ๒,๐๐๐ บาท

ปรญญาเอก/นกวจย ๓,๐๐๐ บาท

ขาพเจาขอรบรองวาบทความน เปนผลงานของขาพเจาแตเพยงผเดยว

เปนผลงานรวมระหวางขาพเจากบผรวมงานตามชอทระบใน

บทความจรง

ยงไมเคยตพมพในวารสารใดมากอน และไมอยระหวางการ

พจารณาจากวารสารอน

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๓๓

ลงชอ.................................................

(.........................................................)

ผสงบทความ

วนท..........เดอน................พ.ศ...........

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๓๔

แบบประเมนบทความวชาการ/บทความวจย

เพอพจารณาตพมพในวารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน

คณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑. ชอผประเมน........................................................................................ ..............................................

๒. รหสบทความวชาการ/บทความวจยทประเมน.................................................... ..............................

๓. ชอบทความ

............................................................................................................................. .............................

............................................................................................ ..............................................................

๔. หวขอทพจารณา

หวขอ ผาน ขอแกไข/ขอเสนอแนะ ๑. บทคดยอ (Abstract) ๒. บทน า (Introduction) ๓. วธการศกษา (Methodology) ๔. ผลการศกษา/ผลการด าเนนการ (Result) ๕. สรป (Conclusion) ๖. เอกสารอางอง (References) ๗. คณคาทางวชาการ (Academic Quality) ๘. ความชดเจนของปญหาและวตถประสงค ๙. ความถกตองของขอมล ๑๐. ความใหมของแนวคด/ทฤษฎ/การประยกต ๑๑. ความยาวของบทความ

๑๒.บทความมองคประกอบครบถวน ๕. อน......................................................................................................................... ...........................

....................................................................................................... ..........................................................

............................................................................................................................. ....................................

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๓๕

สรปผลการประเมน ผานดเยยม ผาน ผานและมการแกไข ไมผาน

๖. ความเหนของผประเมนบทความ: บทความนมความเหมาะสมใหอยในกลมบทความมคณภาพใน

ระดบ ดมาก ด พอใช ตองปรบแกไข

ลงชอผประเมน...............................................................

(.......................................................)

วนท.................../............................./................................

วารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๖๒ ๑๓๖

ใบสมครสมาชกวารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน

คณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ขาพเจา/อาตมภาพ...............................................ฉายา..........................................นามสกล................... .......

อาย.................ป การศกษา.............................................. ...............................................................................

ทอยปจจบน

............................................................................................................................. ...........................................

............................................................................................................................. ...........................................

โทรศพท.................................................. E – Mail………………………………………………………….......................

ขอสมครเปนสมาชกวารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน

( ) สมาชกรายป ๓๐๐ บาท/ป (๒ เลม)

( ) สมาชกตอเลม ๆ ละ ๑๖๐ บาท

ขาพเจาไดสง/แนบ ( ) ธนาณต สงจาย ไปรษณย อ าเภอวงนอย จงหวดพระนครศรอยธยา

( ) ตวแลกเงนไปรษณย

( ) แคชเชยรเชค ในนาม.................................................................

( ) สลปการโอนเงนผานธนาคาร……………………………………………..

ขอใหสงวารสาร มจร พทธศาสตรปรทรรศน ตามทชอ และทอย ขางลางน

ชอ..........................................................ทอย บาน/วด......................................... ............................

สถานทท างาน.....................................................เลขท...........................ถนน....... ..........................................

หมท.................ต าบล/แขวง...............................................อ าเภอ/เขต.............................. ............................

จงหวด...................................................รหสไปรษณย.................................โทร.............................................

ลงชอ.......................................................

(..............................................................)

ผสมคร