พลวัตและการสืบสานตำานาน...

พลวตและการสบสานตำานาน

แมนาคพระโขนงในสอบนเทงยคปจจบน

The Dynamics and Preservation of the Legend of

Mae NakPhrakhanong in Current Entertainment Media

___________________________________________________________________________

สรรตน จรบวรวสทธ*

บทคดยอ

ง�นวจยเรอง “พลวตและก�รสบส�นตำ�น�นแมน�คพระโขนงในสอบนเทงยคปจจบน” เปนง�น

วจยเชงคณภ�พทตองก�รศกษ�ลกษณะรวมและแตกต�งของแบบเรองแมน�คพระโขนงสำ�นวนต�ง ๆ

และวเคร�ะหใหเหนถงปจจยและเงอนไขบรบทท�งสงคมและวฒนธรรมทมตอก�รผลตซำ�และสร�งใหม

ของตำ�น�นแมน�คพระโขนงภ�ยใตแนวคดทฤษฎท�งคตชนวทย�ด�นก�รแสดงและก�รสอส�รคว�มหม�ย

แนวคดเรองก�รศกษ�วเคร�ะหแบบเรองของนท�น และแนวคดเรองก�รศกษ�คตชนเชงบทบ�ทหน�ท

โดยใชก�รศกษ�เนอห�ของบทภ�พยนตร ละครโทรทศน และละครเวท เรองแมน�กพระโขนง 3 สำ�นวน

ประกอบก�รสมภ�ษณเชงลก (In-depth Interview) กลมตวอย�งนกเขยนบทละครสำ�นวนดงกล�ว

จ�กก�รศกษ�พบว�ตำ�น�นแมน�คพระโขนงในสอบนเทงยคปจจบนไมว�จะเปนภ�พยนตร ละคร

เวท หรอละครโทรทศน ต�งดำ�เนนต�มโครงเรองเดยวกน แตเลอกใชกลวธก�รเล�เรองทต�งกนออกไป

เชน ก�รกำ�หนดภมหลง คว�มเปนม�ของตวละคร ก�รขย�ยคว�ม /ก�รเพมเตม ก�รตดทอน / ก�รละ

คว�ม และก�รดดแปลงร�ยละเอยดต�ง ๆ เพอใหสอดคลองกบบรบททใชในก�รนำ�เสนอ รวมทงคว�มทรง

จำ�รวมของผคนในสงคม โดยพลวตของเรองเล�ทนำ�ม�ถ�ยทอดผ�นกระบวนก�รสอส�รทมลกษณะต�ง

เวล�และต�งสอกนนนมคว�มสมพนธกบบรบทท�งสงคมวฒนธรรม 5 ประก�ร ไดแกมโนทศนเรองผกบ

คว�มเปนหญง ผกบพระ ผกบก�รแพทย ผกบก�รเกณฑทห�ร และผกบคว�มเปนอน

ผวจยตงขอสงเกตว�ก�รผลตซำ�และสร�งใหมของตำ�น�นแมน�คพระโขนงชใหเหนถงคว�มทรง

จำ�รวมทสะทอนคว�มปร�รถน�เรยกรองห�คว�มเปนธรรมในสงคมไทยทเปนปญห�เรอรงตงแตอดตจน

กระทงถงปจจบน.

คำาสำาคญ : ตำ�น�นแมน�กพระโขนง, คตชนวทย�ด�นก�รแสดงและก�รสอคว�มหม�ย, ก�รศกษ�วเคร�ะห

แบบเรองของนท�น, คตชนเชงบทบ�ทหน�ท, คว�มทรงจำ�รวม

__________________________________________________________________________

* นสตปรญญ�เอกนเทศศ�สตร จฬ�ลงกรณมห�วทย�ลย และนกเขยนบทละครโทรทศน

Siam Communication Review Vol.18 Issue 2 (July-December 2019)70

Abstract

“The Dynamics and Preservation of the Legend of Mae Nak Phrakhanong in cur-

rent Entertainment Media” is qualitative research aiming to study the common and dif-

ferent features of various versions of the tale type Mae Nak Phrakhanong and to analyze

how social and cultural contexts affect the reproduction and remake of the legend of

Mae Nak Phrakhanong, using the performance-centered approach of folklore studies, the

tale type-analysis approach and the functional approach of folklore studies. The research

is based on the content study of three versions of the fictional media Mae Nak Phrakha-

nong, together with in-depth interviews of the scriptwriters of those versions.

It is found that the legend of Mae Nak Phrakhanong in current entertainment

media from movies to plays and TV dramas is based on the same plot with different

narratives, such as background framing, characterization, extension, reduction, and

modification of the details according to the context in which it is presented as well as

the collective memory of the people in society. The dynamics of the tales presented

through communication process at different times and via different media are related to

the social and cultural contexts in five aspects: the concept of ghost and feminism, the

concept of ghost and monks, the concept of ghost and public health, the concept of

ghost and military conscription, and the concept of ghost and otherness.

It is noted by the researcher that the reproduction and remake of the legend of

Mae Nak Phrakhanong shows the collective memory reflecting the craving for justice

which has been a chronic problem in Thai society so far.

Key words: The Legend of Mae Nak Phrakhanong, Performance-Centered Approach of

Folklore Studies, Tale Type Analysis, Functional Approach of Folklore, Collective Memory

ทมาและความสำาคญของปญหา

ตำ�น�นเรอง “แมน�คพระโขนง”เปนทรจกในหมคนไทยอย�งกว�งขว�งเอนก น�วกมล

สนนษฐ�นว�ตำ�น�นเรองแมน�คพระโขนงมทม�จ�กหนงสอพมพสย�มประเภทฉบบวนท 10 มน�คม พ.ศ.

2442 เขยนโดย ก.ศ.ร. กหล�บ ซงน�จะม�จ�กเรองจรงทเกดขนในปล�ยรชสมยรชก�ลท 3 ของอำ�แดง

น�ค ลกส�วกำ�นนตำ�บลพระโขนงชอขนศรทต�ยลงขณะยงตงทอง และท�งฝ�ยลกๆ ของอำ�แดงน�คก

เกรงว�บด�ของตนจะไปแตงง�นมภรรย�ใหมและตองถกแบงทรพยสนจงรวมตวกนแสรงทำ�เปนผหลอก

ผคนทผ�นไปม�ดวยก�รขว�งหนใสเรอผทสญจรไปม�ในเวล�กล�งคนบ�งหรอทำ�วธต�ง ๆ น�น�เพอให

คนเชอว�ผของม�รด�ตนเองเฮยน นอกจ�กน ยงพบว�ส�มของอำ�แดงน�คไมไดชอน�ย‘ม�ก’ แตมชอว�

น�ย‘ชม ทศกณฐ’เนองจ�กเปนนกแสดงโขนรบบททศกณฐแตก�รทส�มแมน�คไดชอว�‘ม�ก’ เกดขนครง

แรกจ�กบทประพนธเรอง ‘อน�กพระโขนง’ ซงเปนบทละครรอง ในป 2455 พระเจ�บรมวงศเธอกรมพระ

นร�ธปประพนธพงศประพนธสำ�หรบคณะละครปรด�ลยแสดงในวงของพระองคทแพรงนร� โดยทรงใช

น�มแฝงว� “หม�กพญ�”(เอนก น�วกมล, 2549: 46)

ตำ�น�นแมน�คพระโขนงปร�กฏหลกฐ�นคว�มเชอของคนไทยม�ตงแตอดตตร�บจนกระทงปจจบน

วารสารนเทศสยามปรทศน ปท 18 ฉบบท 2 (กรกฎาคม-ธนวาคม 2562) 71

เชน คว�มเชอทว�ชอสแยกมห�น�คในเขตดสตในปจจบน ม�จ�กก�รทแมน�คอ�ละว�ดขย�ยตวใหใหญ

แมแตรชก�ลท 4 กยงเคยเสดจทอดพระเนตรดวย หรอคว�มเชอทว�พระรปทม�ปร�บแมน�คไดนนคอ

สมเดจพระพฒ�จ�รย (โต พรหมรงส) เปนตน อกทงยงเชอว�ท�นเปนคนเจ�ะกะโหลกทหน�ผ�กของแม

น�คทำ�เปนปนเหนงเพอสะกดวญญ�ณแมน�ค และไดสร�งหองเพอเกบปนเหนงชนนไวต�งห�ก หมอม

ร�ชวงศคกฤทธ ปร�โมช ยงไดเขยนบนทกเอ�ไวว� เมอ พ.ศ. 2468 ซงเปนสมยทท�นยงเปนเดก ท�นเคย

เหนเรอนของแมน�คดวย เปนเรอนลกษณะเหมอนเรอนไทยภ�คกล�งทวไปอยตดรมคลองพระโขนง มเส�

เรอนสง มหองครวอยด�นหลง ซงปจจบนนไดถกรอถอนไปแลว และยงเคยขนไปบนศ�ล�ก�รเปรยญของวด

มห�บศยดวย ในขณะนนศ�ล�ก�รเปรยญหลงใหม บนฝ�เพด�นมรอยเท�เปอนโคลนคล�ยรอยเท�คน

เหยยบยำ�ไปม�หล�ยรอย สมภ�รบอกว�เปนรอยเท�ของแมน�ค (ธน�กต,2539: 252-257)

อนสรณคว�มทรงจำ�ตำ�น�นเรองแมน�คพระโขนงปร�กฏรองรอยของคว�มเชอของคนไทยใน

ปจจบนอย�งเปนรปธรรมทศ�ลแมน�คพระโขนงภ�ยในวดมห�บศย ซอยสขมวท 77 ถนนออนนช เขต

สวนหลวงยงคงเปนทสกก�ระบช�อย�งม�กจ�กบคคลทงในและนอกพนท โดยบคคลเหล�นจะเรยกแม

น�คดวยคว�มเค�รพว� ‘ย�น�ค’ บ�งกเชอว�ร�งของแมน�คถกฝงอยระหว�งตนตะเคยนคภ�ยในศ�ล

โดยมผม�บนบ�นขอในสงทตนตองก�รเปนจำ�นวนม�กโดยเฉพ�ะเรองคว�มรกและก�รเกณฑทห�ร

นอกจ�กน ในป พ.ศ. 2560 คณะกรรมก�รสงเสรมและรกษ�มรดกภมปญญ�ท�งวฒนธรรมในพนท

กรงเทพมห�นครประก�ศให “ตำ�น�นแมน�คพระโขนง” เขตสวนหลวงเปนมรดกภมปญญ�ท�งวฒนธรรม

กรงเทพมห�นคร ส�ข�วรรณกรรมพนบ�นและภ�ษ�อกดวย

ตำ�น�นเรองแมน�คมอยในสงคมไทยม�ช�น�นและถกนำ�ม�ผลตซำ�หล�ยครงดวยกลวธทแตก

ต�งกนไปต�มคว�มตองก�รของผสร�งทงนเมอมก�รนำ�เรองแมน�คม�เล�ใหมในรปแบบสอบนเทงทม

ก�รสร�งบทกอนก�รสร�งสรรคง�นผลต ไดแก ละครโทรทศน ภ�พยนตรและละครเวท สงผลทำ�ใหเรอง

แมน�คถกถ�ยทอดพรอมกบอรรถรสคว�มบนเทงสผชมเรองร�วของแมน�คพระโขนงไดกล�ยเปนบท

ประพนธในรปแบบก�รแสดงเปนครงแรก เปนบทละครรองในป พ.ศ. 2454 ในชอ “อน�กพระโขนง” โดย

พระเจ�บรมวงศเธอ กรมพระนร�ธปประพนธพงศ แสดงทโรงละครปรด�ลย ไดรบคว�มนยมอย�งม�ก

จนตองเปดก�รแสดงตดตอกนถง 24 คน นอกจ�กน ยงถกนำ�ม�สร�งเปนละครโทรทศน ละครวทย

ภ�พยนตร และละครเวทหล�ยครงแสดงใหเหนถงคว�มนยมก�รรบรเรองร�วของแมน�คพระโขนงในสงคม

ไทยรวมกนทมก�รผลตอย�งตอเนองม�ย�วน�น

ง�นวจยเรองพลวตและก�รสบส�นตำ�น�นแมน�คพระโขนงในสอบนเทงยคปจจบนเปนก�รนำ�

ทฤษฎท�งคตชนวทย�ม�ศกษ�แบบเรองตำ�น�นแมน�คพระโขนงทยงคงปร�กฏในสอบนเทงยคปจจบน

อย�งแพรหล�ย นอกจ�กจะทำ�ใหเหนถงลกษณะรวมและลกษณะแตกต�งของแบบเรองแมน�คพระโขนง

สำ�น�นต�ง ๆ ทปร�กฏในสอบนเทงยคปจจบนแลว ยงอ�จจะทำ�ใหมองเหนคว�มสมพนธระหว�ง ‘ตำ�น�น’

กบสงคม ซงเปนเหตใหเรองแมน�คพระโขนงอยคกบสงคมไทยและไดรบคว�มนยมเสมอม�กเปนได

ปญหานำาวจย

1. ลกษณะรวมและลกษณะแตกต�งของแบบเรองแมน�คพระโขนงสำ�นวนต�ง ๆ ทปร�กฏใน

สอบนเทงยคปจจบนเปนอย�งไร

2. ปจจยในด�นสอ แนวของบนเทงคด และบรบทท�งวฒนธรรมมตอก�รผลตซำ�และสร�งใหม

ของตำ�น�นแมน�คพระโขนงในสอบนเทงยคปจจบนหรอไม อย�งไร


วตถประสงคของการวจย

1.เพอเปรยบเทยบลกษณะรวมและลกษณะแตกต�งของแบบเรองตำ�น�นแมน�คพระโขนงสำ�นวน

ต�ง ๆ ทปร�กฏในสอบนเทงยคปจจบน

2.เพอวเคร�ะหปจจยในด�นสอ แนวของบนเทงคด และบรบทท�งวฒนธรรมมตอก�รผลตซำ�

และสร�งใหมของตำ�น�นแมน�คพระโขนงในสอบนเทงยคปจจบน

ขอบเขตของการวจย

ผวจยศกษ�ตำ�น�นแมน�คพระโขนงทปร�กฏในอตส�หกรรมสอบนเทงยคปจจบนตงแต ป พ.ศ.

2556-2561จำ�นวน 3 สำ�นวน ไดแก

- ภ�พยนตรเรอง “พม�กพระโขนง” (2556) สร�งโดยบรษท จเอมเอม ไท หบ จำ�กด (GTH)

เปนภ�พยนตรแนวตลก-สยองขวญ (Horror comedy) คว�มย�ว 1 ชวโมง 55 น�ท ออกฉ�ยครงแรก

เมอวนท 26 มน�คม 2556

- ละครโทรทศนเรอง “แมน�ค” (2559) สร�งโดย บรษท เจ เอส แอล โกลบอล มเดย จำ�กด

ออกอ�ก�ศท�งสถ�นโทรทศนชอง 8 ดจตลทว เปนละครแนวชวต-สยองขวญ (Horror Drama) คว�มย�ว

22 ตอน/ชวโมง ออกอ�ก�ศทกวนจนทร - องค�ร เวล� 09.00 และ 19.50 น. ออกอ�ก�ศตอนแรกเมอ

วนท 25 กรกฎ�คม 2559

- ละครเวทเรอง “แมน�คพระโขนงเดอะมวสคล”(2561) สร�งโดยบรษท ซเนรโอ จำ�กด เปน

ละครเพลง (Musical) คว�มย�ว 3 ชวโมง 30 น�ท จดแสดง ณ เมองไทยรชด�ลยเธยเตอร เคยจดแสดง

ม�แลวเมอวนท 20 พฤษภ�คม - 28 มถน�ยน, 16 - 26 กรกฎ�คม 2552 และนำ�กลบม�แสดงอกครง

ตงแตวนท 16 พฤษภ�คม - 8 กรกฎ�คม 2561 โดยมก�รตคว�มใหมและเปลยนนกแสดงนำ�ทงหมด

ยกเวน นท มเรย

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. ทำ�ใหทร�บลกษณะของแบบเรองตำ�น�นแมน�คพระโขนงสำ�นวนต�ง ๆ ทปร�กฏในสอบนเทง

ยคปจจบน

2. ทำ�ใหมองเหนปจจยและเงอนไขบรบทท�งสงคมและวฒนธรรมทมตอก�รผลตซำ�และสร�ง

ใหมของตำ�น�นแมน�คพระโขนงในสอบนเทงยคปจจบน

3. ทำ�ใหเหนถงคว�มสำ�คญของแนวท�งก�รศกษ�เชงก�รแสดงและกระบวนก�รสอคว�มหม�ย

ในท�งคตชนวทย�ทอ�จเกดก�รเปลยนแปลงไปต�มยคสมยและสอในยคปจจบน

แนวคดและทฤษฎทใชในงานวจย

ผวจยใชแนวคดและทฤษฎทศกษ�คตชนในประเดนต�ง ๆ ดงน

1. แนวคดเรองการศกษาคตชนดานการแสดงและการสอความหมาย

ก�รศกษ�คตชนด�นก�รแสดงและก�รสอส�รคว�มหม�ย (Performance – Centered

Approach) เปนพฒน�ก�รท�งคว�มคดทพฒน�ตอเนองม�จ�กก�รเปลยนมมมองในก�รศกษ�คตชนจ�ก

เดมพจ�รณ�ทตวบท (Text) เปนสำ�คญ ม�สก�รสนใจศกษ�บรบท (Context) ของคตชน เปนก�รศกษ�

ทใหคว�มสำ�คญกบลกษณะท�งวฒนธรรมและสงคมของเจ�ของขอมลท�งคตชนแนววเคร�ะหนเรมขน


ชวงทศวรรษ 1970 โดยกลมยงเตรกท�งคตชนวทย�ในขณะนนคอ แดน เบน-เอมอส (Dan Ben-Amos)

อลน ดนดส (Alan Dundes) รอเจอร อบร�ฮมส (Roger Abrahams) รช�รด บ�วแมน (Richard Bau-

man) บ�ร โทลเกน (Barre Toelken) เคนเนท โกลดสไตน (Kenneth Goldstein) โดยรอเจอร อบร�

ฮมส เปนผเสนอใหเรยกวธวทย�ในแนวใหมนว� Performance เพร�ะเข�เหนว�คำ�ว� Performance

หรอ ก�รแสดง จะส�ม�รถสอใหเหนว� คตชนมชวตไดอย�งไร แนววเคร�ะหนสวนหนงไดรบอทธพลจ�ก

แนวคดของม�ลนอฟสกทพย�ย�มเนนใหเหนคว�มสำ�คญของภ�วะแวดลอม (บรบท) หรอ Context ของ

คตชนทศกษ� เมอกลมยงเตรกดงกล�วเสนอแนววเคร�ะหนขนม� จงทำ�ใหเกดมมมองใหมว�ก�รศกษ�

คตชนไมใชก�รศกษ�แตเพยงเนอเรอง ห�กแตเปนก�รศกษ� “เหตก�รณ” ทมก�รสอแสดงและก�รสอ

คว�มหม�ยดวยคตชน

นอกจ�กแนวคดนจะไดรบอทธพลจ�กม�ลนอฟสกแลว ยงไดนำ�แนวคดจ�กส�ข�วช�ภ�ษ�ศ�สตร

สงคม (Sociolinguistics) โดยเฉพ�ะของแนวคดของเดลล ไฮมส(Dell Hymes) ผเสนอแนวคด Ethnog-

raphy of Speaking ม�พฒน�เปนแนววเคร�ะหนดวย จงมก�รเรยกแนววเคร�ะหนเมอนำ�ม�ศกษ�ขอมล

ท�งคตชนว� Ethnography of Speaking Folklore ไฮมส เสนอใหพจ�รณ�ถอยคำ� คำ�พด หรอก�รพด

ในแงของกระบวนก�รสอส�รว�ใครเปนผสงส�ร (Sender) ใครเปนผรบส�ร (Receiver) ลล�หรอรปแบบ

ก�รสงส�ร (Form of Message) ชองท�งก�รสอส�ร (Channel) กลวธก�รสอส�ร (Code) ประเดนของ

ส�ร (Topic) ฉ�กและสถ�นก�รณสอส�ร (Setting) เหล�นลวนเปนบรบทแวดลอมทจำ�เปนในก�รตคว�ม

ส�รหรอตวบทใหถกตอง เมอนกคตชนนำ�วธก�รนม�ศกษ�ขอมลคตชน เชน ถ�ศกษ�นท�นกจะดว�ใน

สถ�นก�รณเล�นท�นนนๆ ใครเปนผเล�นท�น ผฟงนท�นเปนใคร เล�เรองอะไร เล�ดวยภ�ษ�อะไร ท�ท�ง

อย�งไร มเทคนคก�รเล�อย�งไร เล�ทไหน ในบรรย�ก�ศและสถ�นทอย�งไร เปนก�รศกษ�บรบทของ

ก�รเล�-ก�รฟงนท�น ดงนนก�รวเคร�ะหร�ยละเอยดตำ�น�นแมน�คพระโขนงในสอบนเทงแตละสำ�นวน

ทนำ�ม�ศกษ�ว�นำ�เสนอผ�นสอชองท�งใด และเปนแนวเรอง (Genre) ประเภทใดจงอยในข�ยแนวคดน

ดวย

แนวก�รวเคร�ะหด�นก�รแสดงและก�รสอคว�มหม�ยเนนคว�มสำ�คญด�นภ�วะแวดลอมหรอ

บรบท คตชน (Folklore) คอเหตก�รณ (Event) และก�รสงสรรคสมพนธ (Interaction) ในรปแบบของ

ก�รแสดง (Performance) ทมก�รสอคว�มหม�ย มก�รใชถอยคำ�เปนสญลกษณ ส�ระคว�มหม�ยและ

คว�มเปนตวเปนตนของคตชน (Holistic Entity) อยทเหตก�รณสอคว�มหม�ยและข�ย (Network) ของ

ก�รสอคว�มหม�ยในสงคม ก�รศกษ�คตชนในแนวนมประเดนศกษ�ต�งจ�กก�รศกษ�ในเชงบทบ�ท

กล�วคอก�รศกษ�ในแนวนไมไดวเคร�ะหเฉพ�ะคว�มสมพนธระหว�งตวบทกบบรบทเท�นน แตมง

พจ�รณ�ว�บรบทท�งสงคมวฒนธรรมมผลตอก�รถ�ยทอดตวบทในบรบทของก�รสอส�รก�รแสดงอย�งไร

แดน เบน-เอมอส ไดเขยนบทคว�มเรอง “Toward a New Definition of Folklore in Context” (1971)

โดยเสนอว�แทนทจะมองคตชนในฐ�นะทเปนผลผลต หรอเปนสวนหนงของวฒนธรรมแตเพยงเท�นนดง

ในอดต นกวช�ก�รควรจะเรมมองคตชนในฐ�นะทเปน “กระบวนก�ร” เปน “เหตก�รณ” เปน “ก�รสอ

คว�มหม�ย” และเปน “ก�รแสดง”

นอกจ�กน เป�หม�ยในก�รศกษ�กไมจำ�เปนทจะตองเปนชนกลมใหญทงกลมเสมอไป กลมศกษ�

ทน�สนใจคอ กลมคนกลมเลกๆ ซงเปนก�รกระตนใหเกดก�รศกษ�ทพฒน�ตอม�เปนก�รวเคร�ะหแบบ

จลภ�ค (Micro Analysis) ท�งคตชนจงใหนย�มคตชนใหมว� “Folklore is an artistic communica-

tion within small groups” หรอคตชนคอกระบวนก�รสอส�รทมศลปะในชนกลมเลกๆ ก�รศกษ�


วเคร�ะหแบบจลภ�คนเปนก�รศกษ�องคประกอบต�ง ๆ ทมอทธพลตอก�รแสดงอย�งละเอยดถถวน คอ

ศกษ�ว�ใครคอผแสดง (Who) ศกษ�ถงสงทแสดง (What) เวล�และโอก�สทแสดง (When) สถ�นทแสดง

(Where) ส�เหตทกอใหเกดมก�รแสดงนนๆ (Why) แสดงอย�งไร (How) และก�รแสดงนนเปนก�รแสดง

ใหใครชม (To Whom) องคประกอบต�ง ๆ เหล�นเปนตวแปรทมอทธพลอย�งยงตอ “คว�มหม�ย” ทผ

แสดง ผเล� ตองก�รสอ และ “คว�มหม�ย” ทไดรบก�รตคว�มจ�กผชม ผฟง จ�กแนวท�งก�รศกษ�

คตชนด�นก�รแสดงและก�รสอคว�มหม�ยนจะทำ�ใหเหน “พลวต” ของ “เรองเล�” ทนำ�ม�ถ�ยทอดผ�น

กระบวนก�รสอส�รทมลกษณะต�งเวล�และต�งสถ�นทกนว�มคว�มสมพนธกบสงคมวฒนธรรมอย�งไร

2. แนวคดเรองการศกษาวเคราะหแบบเรองของนทาน

ก�รศกษ�เรองเล�หรอนท�นพนบ�นนนมวธก�รอยม�กม�ย แตวธก�รหรอหลกเกณฑทนกคตชน

วทย�ควรทร�บในเบองตนเปนเรองทแพรหล�ยอยในวงก�รศกษ�คตชนวทย�และเปนทฤษฎหรอระเบยบ

วธทเปนม�ตรฐ�น มหลกเกณฑและเปนส�กล ส�ม�รถนำ�ม�ใชวเคร�ะหขอมลไดทวโลก ในก�รศกษ�เรอง

เล�หรอนท�นพนบ�นนนมก�รจดทำ�แบบเรอง (Tale-type) ขนเพอม�ใชในก�รวเคร�ะห และในแวดวง

คตชนวทย�ยอมรบว�ก�รใชแบบเรองนเปนวธก�รทเปนม�ตรฐ�นอย�งหนงในก�รศกษ�ขอมลคตชน

แบบเรอง ต�มคำ�อธบ�ยของสตธ ธอมปสน (Stith Thompson) หม�ยถงนท�นหรอเรองเล�

ปรมปร�ทเกดขนและคงอยอย�งอสระ คนเล�นำ�ม�เล�ในลกษณะของเรองทสมบรณ และไมตองอ�ศย

คว�มหม�ยหรอเนอคว�มจ�กนท�นเรองอนๆ ม�ชวย ก�รทเรองเล�ส�ม�รถปร�กฏตวไดต�มลำ�พงนน

หม�ยคว�มว�มนมอสระในตวเอง แบบเรองอ�จจะประกอบดวยอนภ�ค (motif) เพยงอนภ�คเดยวหรอ

หล�ยๆ อนภ�คกไดแลวแตรปแบบของเรองเล�นนๆ เชน นท�นสตว เรองขำ�ขนและมกตลก สวนใหญจะ

ประกอบดวยอนภ�คเดยว สวนเทพนย�ยทวๆ ไป เชน นท�นประเภทซนเดอเรลล� หรอสโนไวทเปนแบบ

เรองทประกอบดวยหล�ยๆ อนภ�ค

แอนท อ�รน (Antti Aarne) นกคตชนวทย�ช�วฟนน เปนผจดทำ�แบบเรองของนท�นพนบ�น

ขนม�และตพมพครงแรกในป ค.ศ. 1928 เปนภ�ษ�องกฤษ และขย�ยเนอคว�มเพมเตมอกเมอป ค.ศ.

1960 สตธ ธอมปสนปรบปรงและแกไขเรองนอกครง ตพมพใน Folklore Fellows Communications

ฉบบท 184 ชอเรอง The Types of the Folktale ซงบ�งครงนกวช�ก�รเรยกว�ดชนแบบเรอง (Type

Index) ถอว�เปนม�ตรฐ�นสำ�หรบวงก�รศกษ�คตชนวทย� อ�รนและธอมปสน แบงนท�นพนบ�นออก

เปน 5 หมวดและแบงเปนกลมแบบเรองไดแก นท�นสตว นท�นพนบ�นทวไป นท�นขำ�ขนและมขตลก

นท�นเข�แบบ และนท�นทไมส�ม�รถจดประเภทไดหลงจ�กจำ�แนกประเภทของนท�นแลว แอนท อ�รน

และสตธ ธอมปสนไดแบงนท�นแตละประเภทออกเปนหวขอต�ง ๆ เชน ประเภทนท�นเรองสตว แบง

ออกเปนหวขอสตวป� สตวป�กบสตวเลยง คนกบสตวป� สตวเลยง นก ปล� และสตวอนๆ กบสงของต�ง

ๆ เปนตน จ�กนนจงจำ�แนกนท�นในแตละหวขอว�มแบบเรองใดบ�ง โดยอ�ศยก�รแบงต�มเหตก�รณ

สำ�คญซงประกอบกนเปนโครงเรอง

ในท�งคตชนวทย� คำ�ว� “แบบเรองนท�น” หม�ยถง โครงเรองของนท�นททำ�ใหนท�นแตละ

เรองมลกษณะเฉพ�ะต�งจ�กนท�นเรองอนๆ หรออ�จกล�วไดว� แบบเรองคอโครงเรองทมลกษณะเดน

เปนพเศษ นท�นทมแบบเรองเดยวกนจงไดแกนท�นทมโครงเรองลกษณะเดยวกน แมร�ยละเอยดของ

นท�นแตละเรองจะแตกต�งกน แบบเรองในแตละแบบในดชนแบบเรองนท�นพนบ�นจะมหม�ยเลขประจำ�

แบบเรอง นอกจ�กนบ�งแบบเรองยงมแบบเรองยอย (Subtype) ทแยกออกม�จ�กแบบเรองหลก หรอ


ห�กมแบบเรองทเพมเตมเข�ม�ภ�ยหลงรวมอยดวยกจะแสดงเครองหม�ยดอกจน (*) หรอตวอกษรภ�ษ�

องกฤษกำ�กบอยท�ยหม�ยเลขนนๆ แบบเรองนท�นแตละแบบจะจำ�แนกเปนลำ�ดบเหตก�รณ (Sequence)

หรอตอน และในแตละตอนกจะจำ�แนกอนภ�คสำ�คญในตอนนนๆ นท�นทสมบรณหนงแบบเรองจง

ประกอบดวยอนภ�คซงมก�รเรยงลำ�ดบทชดเจนแนนอน

3. แนวคดเรองสอบนเทงในฐานะวฒนธรรมประชานยม

แนวคดวฒนธรรมประช�นยม (Popular Culture) หม�ยถงวฒนธรรมอะไรกต�มทเปนทยอมรบ

และชนชอบของคนจำ�นวนม�ก นย�มนครอบคลมเนอห�วฒนธรรมโดยทวไป แตไมส�ม�รถระบลกษณะ

เฉพ�ะเจ�ะจงของวฒนธรรมแตละอย�งได ซงมกจะมร�ยละเอยดและแตกต�งหล�กหล�ยกนในหล�ย

ด�น เชน พฒน�ก�รท�งประวตศ�สตร บรบทท�งเศรษฐกจ ก�รเมอง รวมทงคว�มหม�ยตอวถชวตของ

ผเปนเจ�ของหรอมสวนรวมในวฒนธรรมนน (John Storey, 1993) เปนวฒนธรรมของชนชนสวนใหญ

ในสงคม

หรอวฒนธรรมมวลชน (Mass Culture) ทถกผลต เผยแพรและโฆษณ�ในตล�ด เปนวฒนธรรมขน�นแท

และดงเดมของประช�ชน เชน ละครโทรทศน เปนพนทหรออ�ณ�บรเวณของก�รตอสระหว�งพลงของ

กลมคนทถกเอ�รดเอ�เปรยบกบกลมคนทมอำ�น�จครอบงำ�ในสงคม ในแงนวฒนธรรมสมยนยมจงไมใชทง

ของชนชนนำ�หรอชนชนผเสยเปรยบ แตเปนวฒนธรรมทเกดจ�กก�รตอส ตอรอง ชวงชงท�งอดมก�รณ

และผลประโยชนของคนสวนใหญในสงคม

ก�รทำ�คว�มเข�ใจวฒนธรรมประช�นยมชวยใหมองเหนและเข�ใจกระบวนก�รสอคว�มหม�ย

ต�ง ๆในสงคม (signification) ในระดบทกว�งม�กขนและเหนเปนกระบวนก�รปฏสมพนธเชงวภ�ษวธ

ของเงอนใข ปจจยและกลมคนในสงคมม�กขน วฒนธรรมสมยนยมเปนสวนทเคลอนไหวเปลยนแปลง เตม

ไปดวยพลวต ตองเชอมโยงวฒนธรรมสมยนยมใหเข�กบบรบทของโลกยคหลงทนสมยททำ�ให กำ�เนดและ

พลกเปลยนโฉมหน�ปรมณฑลของชวตประจำ�วน บรบททสำ�คญเหล�นน ไดแก กระแสโลก�ภวตน ก�ร

ขย�ยตวของเมองและชนชนกล�งในเมอง อทธพลของสอมวลชน ก�รผลตแบบมวลชนอตส�หกรรม กระแส

บรโภคนยมและกระแสทองถนนยม เปนตน

ลกษณะสำ�คญหรอเนอห�ของวฒนธรรมประช�นยมมกเปนวฒนธรรมแหงคว�มเปนไปได (any-

thing goes) มก�รเกดขน เปลยนแปลง และเสอมสญไปต�มกระแสนยมของผคนในสงคมและก�ลเวล�

เปนวฒนธรรมทเกยวของกบชวตประจำ�วน (ordinary/common culture in the realm of everyday

life) เปนเรองธรรมด�ในก�รดำ�รงชวตของมนษย และเกยวของกบกจกรรมท�งโลก (culture of the

mundane) กระแสนยมเกอบทงหมดเปนกจกรรมท�งโลกยะแทบทงสน ผคนในกระแสนยมจงเปนฐ�น

ทตง เป�หม�ยและเปนเครองมอในก�รผลตและก�รบรโภคสอวฒนธรรมสมยนยมทกรปแบบ วฒนธรรม

สมยนยมจงย�กทจะหลกพนจ�กกำ�ไรของธรกจก�รค� เงนตร� อำ�น�จและค�นยมท�งสงคม เพร�ะเปน

คว�มเกยวของกบวถชวตมนษย เกดขนจ�กหล�ยแหลงทม� และเกดจ�กก�รดดแปลงหรอรวมเอ�องค

ประกอบปลกยอย จ�กทงในและนอกวฒนธรมขนม�แลวนำ�เสนอเพอสร�งกระแสก�รยอมรบและตอบ

สนองรปแบบต�ง ๆจ�กสงคมโดยก�รผสมผส�น ดดแปลง หรอผลตซำ�ท�งวฒนธรรมเพอเปนพนทและ

เครองมอในก�รสร�ง คนห� ตอรอง และผลตซำ�ตวตนหรออตลกษณ (battles of cultural identities/

selves) รปแบบต�ง ๆ อย�งตอเนองและมชวตชว�


เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ง�นวจยทเกยวกบเรองแมน�คพระโขนงทน�สนใจ ไดแก “ก�รสร�งสรรคในก�รผลตซำ�ภ�พยนตร

ไทยจ�กตำ�น�นแมน�คพระโขนง” ของศรพร ไฝศร (2544) ซงผลวจยสรปไดว�ก�รผลตซำ�มระดบของ

คว�มสร�งสรรคทแตกต�งกน 4 ระดบคอก�รเปลยนตวนกแสดง, ก�รหยบยมจดกำ�เนดและชอของตว

ละครม�เปลยนโครงเรองใหม, ก�รเปลยนลกษณะตวละครและก�รเปลยนมมมองในก�รเดนเรองอนเปน

สวนผลตซำ�ทำ�ใหเรองแมน�คพระโขนงไมมวนต�ยไปจ�กก�รรบรของคนไทย

ง�นวจย “น�งน�ก: ก�รตอรองท�งคว�มหม�ยในภ�พยนตรยอดนยม” ของพรรณร�ย โอสถ�ภ

รตน (2544) ไดกล�วถงกลมผสร�งกบผชมอนมก�รใหคว�มหม�ยไปต�มระดบคว�มเขมขนของคว�มร

เชนคว�มรกและภ�พของอดตประเดนคว�มเชอท�งศ�สน�ทำ�ใหเรองร�วมชดคว�มหม�ยหล�กหล�ยชด

ปร�กฏอยในนน สอดคลองกบง�นวจยเรอง“ก�รวเคร�ะหเปรยบเทยบตวบทของเรองแมน�คแตละ

สำ�นวน”ของพ�ณ ศรวภ�ค (2545) เนนเปรยบเทยบจดมงหม�ยในก�รประพนธ โครงเรอง เนอห� ตว

ละคร ฉ�ก กลวธก�รประพนธ ก�รใชภ�ษ�ของวรรณกรรม รวมถงวเคร�ะหเชงสงคมทสะทอนใหเหน

คว�มเชอของสงคมไทยคว�มรกของบคคลทเปนส�มและภรรย� เรองร�วเกยวกบผ ก�รยอมรบสภ�พท

ตนเปนก�รไมยดตด อนเปนทม�ว�เหตใดแมน�คพระโขนงจงไดรบคว�มนยมม�ทกยคทกสมย

สำ�หรบง�นวจยในแนววพ�กษนน พรพชช� บญบรรจง (2554) ศกษ� “ก�รประกอบสร�งม�ย�

คต “คว�มเปนเมย”ในเรองแมน�ค” พบว�แบบเรองแมน�คแทบทกแบบเรองเผยใหเหนก�รถ�ยทอด

อดมคตและอคตของสงคมไทยเกยวกบวถปฏบตและบทบ�ทหน�ทของผหญงและผช�ย โดยใชตวละคร

แมน�คเปนเครองมอในก�รถ�ยทอดคณสมบตอนดง�มของคว�มเปนหญงไทยในสถ�นะทถกจองมองโดย

ผช�ยและสงคมก�รทเรองแมน�คยงคงถกนำ�ม�ประกอบสร�งใหมหล�ยสำ�นวนทกยคสมยมผลทำ�ใหก�ร

ประกอบสร�งม�ย�คต“คว�มเปนเมย” ในสงคมไทยใหยงคงอยและไดรบก�รถ�ยทอดสผชมจ�กรนสรน

สบตอไป

นอกจ�กนยงมง�นวจยทศกษ�เกยวกบแบบเรองของนท�นพนบ�นทใชนำ�ม�เปนแนวท�งในก�ร

ศกษ�ไดแก “ก�รศกษ�เชงวเคร�ะหแบบเรองและอนภ�คในปญญ�สช�ดก” ของเออนทพย พระเสถยร

(2529) “แบบเรองนท�นสงขทอง : ก�รแพรกระจ�ยและก�รแตกเรอง” ของวชร�ภรณ ดษฐป�น (2545)

“ลกษณะเดนของตำ�น�นประจำ�ถนรมแมนำ�และช�ยฝงทะเลภ�คกล�งของไทย” ของส�ยป�น ปรวรรณ

ชนะ(2548) และ “ก�รสบทอดและบทบ�ทของคตชนทเกยวกบ “พระพทธรปไมตว” ในอำ�เภอเมอง

จงหวดนครพนม และอำ�เภอพนสนคม จงหวดชลบร” ของชตนนท ม�ล�ธรรม (2559) ทศกษ�ถงแบบ

เรองของนท�นและตำ�น�นพนบ�นโดยใชก�รศกษ�อนภ�คนท�นพนบ�นของสตธ ธอมปสนม�ใชเปน

แนวท�งในก�รวเคร�ะห

วธดำาเนนการวจย

1. รวบรวมตวบทแมน�คพระโขนงทปร�กฏในอตส�หกรรมสอบนเทงยคปจจบนตงแต ป พ.ศ.

2556-2561 จำ�นวน 3 สำ�นวน ไดแกบทภ�พยนตรเรอง “พม�กพระโขนง” (2556) สร�งโดย บรษทจเอม

เอม ไท หบ จำ�กด (GTH) บทละครโทรทศนเรอง “แมน�ค” (2559) สร�งโดย บรษท เจ เอส แอล โกลบอล

มเดย จำ�กด ออกอ�ก�ศท�งสถ�นโทรทศนชอง 8 ดจตลทวและบทละครเวทเรอง “แมน�คพระโขนง เดอะ

มวสคล” (2561) สร�งโดยบรษท ซเนรโอ จำ�กด


2. ศกษ�ทฤษฎท�งคตชนวทย�ทเกยวของกบก�รศกษ� ตลอดจนตำ�ร�หรอง�นวจยต�ง ๆ ทเกยวของ

และเปนประโยชนในก�รวจยครงน

3. ก�รศกษ�เนอห� (Content Study) โดยเปรยบเทยบแบบเรองตำ�น�นแมน�คพระโขนงทง 3

สำ�นวน โดยวเคร�ะหลกษณะรวมและลกษณะแตกต�งของแบบเรองตำ�น�นแมน�คพระโขนงทปร�กฏ

ดวยกรอบแนวคดทฤษฎท�งคตชนวทย�

4. สมภ�ษณเชงลก (In-Depth Interview) ผใหขอมลสำ�คญ (Key Informants) คอนกเขยน

บทจำ�นวน 3 ท�น ไดแก คณศภกร เหรยญสวรรณ ผเขยนบทละครเวทเรองแมน�คพระโขนงเดอะมวสค

ล คณบรรจง ปสญธนะกล ผเขยนบทภ�พยนตรเรองพม�กพระโขนง และคณวรวรรณ ชยสกลสรนทร ผ

เขยนบทละครโทรทศนเรองแมน�คถงปจจยและเงอนไขบรบทท�งสงคมและวฒนธรรมทมตอก�รผลตซำ�

และสร�งใหมของตำ�น�นแมน�คพระโขนงในสอบนเทงยคปจจบน

5. เรยบเรยง สรปผล และนำ�เสนอร�ยง�นผลก�รคนคว�วจย

ผลการวจย

ตำ�น�นแมน�คพระโขนงทถกผลตซำ�เปนสอบนเทงประช�นยมในสอต�ง ๆ นน ผ�นก�รสร�ง

คว�มหม�ยใหมต�มบรบทของยคสมยนนๆ ไดตลอดเวล� หวใจของก�รสร�งสรรคง�นด�นก�รผลตซำ�

ภ�พยนตรอยทก�รตคว�มใหมโดยอ�ศยฝมอก�รตคว�มของผประพนธ จ�กก�รศกษ�เปรยบเทยบแบบ

เรองตำ�น�นแมน�คพระโขนงทปร�กฏในสอภ�พยนตร“พม�กพระโขนง” (2556) ละครโทรทศน “แม

น�ค” (2559) และละครเวท “แมน�คพระโขนงเดอะมวสคล” (2561) พอสรปแบบเรองแมน�คพระโขนง

ไดดงน

ต�ร�งเปรยบเทยบแบบเรองตำ�น�นแมน�คพระโขนงทปร�กฏในสอภ�พยนตร“พม�กพระโขนง”

(2556) ละครโทรทศน “แมน�ค” (2559) และละครเวท “แมน�คพระโขนงเดอะมวสคล” (2561)

บทภ�พยนตร

“พม�กพระโขนง” (2556)

บทละครโทรทศน

“แมน�ค” (2559)

บทละครเวท

“แมน�คพระโขนง

เดอะมวสคล” (2561)

เปดเรองทพม�กฝนร�ย

ฝนว�แมน�คเสยชวตขณะคลอด

ลก ทบ�นของแมน�คกกดกนจะ

ไมใหแตงง�นกนเพร�ะพม�กนน

เปนคนจน แตกฝ�ฟนกนจนไดอย

ดวยกน

เปดเรองทง�นลอยกระทงบ�ง

พระโขนง แมน�คกบพอม�กเจอ

กน และพบรกกนในง�นวด ทง

สองตกลงปลงใจไปอยกนดวยกน

ทปล�ยน�บ�งพระโขนง

เปดเรองทแมน�คคลอดลกเพยง

ลำ�พงจนถงต�ยทงกลม แลวก

ล�ยเปนผเพอรอคอยพม�ก





“แมน�ค” (2559)




พม�กถกเกณฑไปรบ บ�ดเจบ

ส�หส ไดรบก�รรกษ�จนส�ม�รถ

เดนท�งกลบบ�นได โดยมเพอน

อก 4 คนตดม�ดวย คอ เตอ ชน

เอ เผอก

พม�กไดหม�ยจ�กร�ชก�รใหไป

รบร�ชก�รกบหลวงณรงค ขณะ

นนแมน�คตงทองได 7 เดอน พ

ม�กตงชอลกไวว�ไอแดง

พม�กไดรบหม�ยจ�กร�ชก�รให

ไปเกณฑทห�ร จงจำ�ตองจ�กล�

กบแมน�คดวยคว�มรก และ

สญญ�ว�จะกลบม�ห�น�ง ตอน

นนแมน�คตงทองได 3 เดอนแลว

แมน�คถกระร�นจ�กเพล ง

ลกช�ยขนเพชร จนแทงลก ย�ย

ปรกม�ชวยทำ�คลอดแตเดกไม

กลบหว แมน�คเลยต�ยทงกลม

แตดวยคว�มรกเธอยงวนเวยนอย

ไมจ�กไปไหน

แมน�คคลอดลก แตกคลอดไมได

เพร�ะเดกไมกลบหว สรอยและ

ช�วบ�นจงไปต�มย�ยปรกม�

ชวย แตสดท�ยไมรอด แมน�ค

เลยต�ยทงกลม

หมอผคงจะม�เอ�ศพลกน�งน�ค

ไปทำ�กม�รทอง น�งน�คไมยอม

ฟนขนม�จ�กคว�มต�ย สกบ

หมอผคงจนเตลดหนไป วญญ�ณ

ของเธอเลยกลบไปวนเวยนอยท

บ�น

พม�กกลบม�จ�กรบร�ชก�รดวย

เพร�ะบ�ดเจบส�หส เลยไดกลบ

บ�นกอนกำ�หนด

พม�กกลบม�จ�กรบร�ชก�ร

แวะไปเทยวง�นเข�พรรษ�ของ

หมบ�น ช�วบ�นทกคนต�งบอก

ว�แมน�คต�ยแลว

พม�กอยกนกบแมน�คโดยยงไมร

คว�มจรงว�แมน�คต�ยไปแลว



และแมน�คคอยเป�มนตสะกดไม

ใหพม�กไปไหนม�ไหน



พม�กกบเพอนทงสไปตล�ด ช�ว

บ�นทำ�ตวแปลก ๆ ใส ย�ยเปร

ยกเกอบหลดคว�มลบของแม

น�ค ชนเปนคนแรกทรว�แมน�ค

เปนผเลยม�เตอนคนอน ๆ พบ

โครงกระดกทสวนหลงบ�น





“แมน�ค” (2559)




พม�กหวเสยม�กทเพอนทงสม�

เตอน โดยออกป�กไมใหพดเรอง

นอกถ�ห�กยงเปนเพอนกนอย

พมม�เตอนพม�กเรองแมน�ค

ต�ยไปแลว พม�กหวเสย พรอม

กบไลพมใหกลบไป เพร�ะม�ใส

ร�ยเมยตวเอง

พม�กไมใสใจ เพร�ะแมน�คอ�ง

ว�ถกใสร�ยจ�กปง เพร�ะเธอไม

รบรกเข�

แมน�คเล�ใหฟงอกว�ตนโดน

ช�วบ�นใสร�ย

ย�ยเปรยกเม�เหล�แลวจมนำ�

ต�ย แมน�คถกใสร�ยว�เปนคน

ลงมอ เพร�ะจะเปดโปงเรองของ

เธอ

เพล ง จ�งหมอผม�จะสะกด

วญญ�ณแมน�ค แตพธกลม จน

สดท�ยหมอผหนหวซกหวซน

สะดดลมตอไมต�ยเอง ช�วบ�น

ลอว�เปนฝมอผแมน�ค

เพอนทงสของพม�ก ลกพ�ตวพ

ม�กออกม�จ�กแมน�ค พรอมทง

กบบอกคว�มจรงเรองแมน�ค

ต�ยแลว

มน ทย เคง โพลง ม�เตอนพ

ม�กว�แมน�คต�ยไปแลว พม�ก

เรมสงสยม�กขนเรอย ๆ แตใจก

ยงคงปฏเสธคว�มจรงอย

แมน�คเผลอทำ�ผ�เชดหน�หลนท

ใตถนบ�น เผลอยดมอย�วไปเกบ

พม�กเหนเหตก�รณ ทงหมด

พรอมทงหลอกแมน�คดวยก�ร

เจ�ะโองเปนรใหเหมอนเสยงคน

ปสส�วะ แลวหนไปห�มน

แมน�คเผลอทำ�มะน�วหลนลง

ใตถนบ�น เผลอยดมอย�วไปเกบ

พม�กเหนเหตก�รณทงหมด จง

รบหนไป

แมน�คออกต�มห�พม�ก หลอก

หลอนคนทงพระโขนงไปทว

กล�วห�ว�ตนเหตททำ�ใหพม�ก

เกลยดตนคอพวกช�วบ�น ทำ�ไม

ตองม�ขดขว�งคว�มรกของเธอ

แมน�คออกอ�ละว�ดไปทว ไล

บบคอช�วบ�น ย�ยปรก สรอย

เตอสงเกตเหนคว�มผดปกตของ

พม�ก และสงสยว�พม�กน�จะ

ต�ยไปแลว สวนแมน�คอ�จจะ

เปนคนจรง ๆ





“แมน�ค” (2559)




เพอนทงสหนพม�กไปห�แมน�ค

และพ�ใหหลบหนจ�กพม�ก

เฉลยคว�มจรงว�พม�กไมใชผ แต

เปนคว�มเข�ใจผดของเตอ แม

น�คแสดงอทธฤทธยดมอย�ว อน

เปนหลกฐ�นยนยนว�แมน�ค

เปนผจรง ๆ

เพอนทงสพ�พม�กหนไปเข�วด

แมน�คต�มม�ทวด หลวงพอไม

อ�จะต�นท�นฤทธได แมน�คยน

หอยหวทโบสถของวด

เพอนทงสพ�พม�กเข�วด แม

น�คต�มม�แตไมส�ม�รถเข�วด

ได จงตองล�ถอยไป

เพลงจ�งว�นหมอผม�สะกด

วญญ�ณแมน�ค ดวยหมอดน แต

แลวบงเอญมคนห�ปล�ม�ทำ�

หมอดนของแมน�คแตก

ช�วบ�นจ�งหมอผคงม�สกบแม

น�ค หวงจะปร�บเธอใหจงได แต

หมอผคงกไมอ�จสอทธฤทธของ

แมน�คได พ�ยแพกนหมดสน

แมน�คออกอ�ละว�ดโดยก�รไป

ชวยพม�กจ�กแผนร�ยของเพลง

เพลงแคนใจทไมส�ม�รถกำ�จด

แมน�คไดเลยห�ท�งไปทำ�ล�ย

ศพของแมน�ค

แมน�คเข�ม�ขว�งแผน

ร�ยของเพลงอกครง คร�วนแม

น�คบบคอเพลงเกอบต�ย แตได

พม�กม�ห�มไว สดท�ยเพลงต�ย

เพร�ะฟ�ผ�ลงสรอยทองทตวเอง

ใส พวงจนทร กบขนเพชรก

ว�งแผนจะทำ�ร �ยพม�กกบ

ชมน�ด กต�ยในกองเพลงท

ตนเองเปนคนจด

แมน�คยนมอย�วจะบบคอพม�ก





“แมน�ค” (2559)




พม�กรองไหเพร�ะคว�มกลว แม

น�คไดสตจงปลอบใจพม�ก

พม�กจะฆ�ตวต�ยเพอไปอยกบ

แมน�ค แมน�คลงเลใจเพร�ะตน

ไมไ ดคดว�จะตองม�ถง ขน น

หลวงพอโตผ�นม�เทศนจนแม

น�คปลอยว�งไดและไปผดไปเกด

พรอมทำ�ปนเหนงแมน�คใหพม�ก

พม�กเข�ม�พดคยกบแมน�ค

และบอกใหตดใจกบปลอยว�ง

เรองระหว�งคนกบผมนเปนไปไม

ได อนโมทน�ใหแมน�คไมเกด

ตำ�น�นคว�มมนคงในรกของแม

น�คถกกล�วข�นสบไป

พม�กบวชตลอดชวตและเกบ

ปนเหนงแมน�คไวเปนของต�งหน�

ทงสองปรบคว�มเข�ใจกนจน

ส�ม�รถอยรวมกนอย�งมคว�มสข

ปจจยสำ�คญทสงผลใหโครงเรองของตำ�น�นแมน�คพระโขนงทปร�กฏในสอบนเทงทงภ�พยนตร

ละครโทรทศน และละครเวทมคว�มแตกต�งกนคอธรรมช�ตของสอทแตกต�งกนออกไปโดยภ�พยนตร

“พม�กพระโขนง” มคว�มย�วในก�รนำ�เสนอ 1 ชวโมง 55 น�ท จงนำ�เสนอสถ�นก�รณและอนภ�คใน

ก�รเล�เรองไดนอยกว�ละครโทรทศน “แมน�ค” ทมคว�มย�วถง 22 ตอน/ชวโมงจงทำ�ใหตองเพมโครง

เรองและตวละครอนเข�ม�เพอขย�ยโครงเรอง สวนละครเวท “แมน�คพระโขนงเดอะมวสคล” เปนละคร

เพลง (Musical) คว�มย�ว 3 ชวโมง 30 น�ท ถงจะมคว�มย�วม�กกว�ภ�พยนตร “พม�กพระโขนง”

กต�ม แตก�รแสดงกมงเนนเพอก�รรองและเตนประกอบเพลงเปนหลกจงใชวธนำ�เสนอสถ�นก�รณและ

อนภ�คในก�รเล�เรองต�มขนบเดมทผชมช�วไทยคนชน เชน ก�รวงหนผลงตม เปนตน

ปจจยทสำ�คญอกประก�รหนงคอแนวเรอง (Genre) ถงแมว�เรองแมน�คพระโขนงจะมลกษณะ

รวมกนคอเปนละครแนวสยองขวญ (Horror) ทเนนคว�มน�สะพรงกลวของภตผปศ�จกต�ม แตสอบนเทง

ทง 3 ประเภทกยงมลกษณะของแนวเรองทแตกต�งกนออกไป โดยภ�พยนตร “พม�กพระโขนง” และ

ละครเวท“แมน�คพระโขนงเดอะมวสคล” เปนแนวตลก-สยองขวญ (Horror comedy) จงมสถ�นก�รณ

ในเรองทแทรกคว�มขบขนหรอมกตลกลงในโครงเรองตลอดเวล� เชน ก�รลอเลยนเรองรปร�ง (body

shaming) ก�รผดก�ลเทศะ (incongruous juxtaposition) และพฤตกรรมแหกคอกนอกรต (eccentric

behaviour) ต�ง ๆ เชน ก�รทเพอนๆ ของพม�กพย�ย�มห�ท�งเตอนว�แมน�กเปนผดวยวธแผลงๆ หรอ

ก�รหลบหนผดวยวธทผชมค�ดไมถง เปนตน ในขณะทละครโทรทศน “แมน�ค” ทเปนแนวชวต-สยอง

ขวญ (Horror Drama) ทเนนก�รสร�งสถ�นก�รณในเรองทแทรกคว�มซงเศร�เคล�นำ�ต� โดยมเนอห�

เนนเรองคว�มสมพนธภ�ยในครอบครวเปนหลก สวนละครเวท“แมน�คพระโขนงเดอะมวสคล” ทเปน

ละครเพลง (Musical) นนเนนคว�มสนกสน�นของเนอเรอง คว�มเพรศแพรวอลงก�รของฉ�ก เครองแตง

ก�ย ท�เตน และเพลงเปนจดสนใจหลกเพอทำ�ใหผชมเข�ถงและมอ�รมณรวมคลอยต�มไดง�ย

จ�กต�ร�งเปรยบเทยบแบบเรองตำ�น�นแมน�คพระโขนงทปร�กฏในสอภ�พยนตร“พม�ก

พระโขนง” (2556) ละครโทรทศน “แมน�ค” (2559) และละครเวท “แมน�คพระโขนงเดอะมวสคล”


(2561) ส�ม�รถสรปอนภ�คของพฤตกรรมหรอก�รกระทำ�ของตวละครในเรองแมน�คพระโขนงไดดงน

ต�ร�งเปรยบเทยบอนภ�คพฤตกรรมของตวละครในเรองแมน�คพระโขนงทปร�กฏในสอภ�พยนตร“พม�ก

พระโขนง” (2556) ละครโทรทศน “แมน�ค” (2559) และละครเวท “แมน�คพระโขนงเดอะมวสคล” (2561)

แบบเรอง

บรบทของสอใน

การนำาเสนอแมนาคพระโขนง

ละครเวท ภาพยนตรละคร

โทรทศน

a คว�มเปนม�ของตวละคร

ละครเวท - แมน�ค หญงส�วช�วบ�นพระโขนง

- พม�ก หนมลกครง อเมรกน-ไทย มเพอน 4 คนเตอ ชน เอ เผอก

ภ�พยนตร - แมน�ค กำ�พร�พอแม เปนหล�นป�เงน

- พม�ก หนมช�วบ�นพระโขนง มเพอน 4 คน มน เคง โพลง ทย

ละครโทรทศน - แมน�ค หญงส�วถนอนหนต�มพม�กม�

- พม�ก หนมช�วบ�นพระโขนง

A พอม�กถกเกณฑไปรบตองพลดพร�กจ�กจ�กแมน�ค

B แมน�คคลอดลกต�ยทงกลมและกล�ยเปนผ

B* ตวร�ยเปนเหตทำ�ใหแมน�คตองต�ยทงกลม

C พอม�กไดรบบ�ดเจบจ�กศกสงคร�ม

D+ แมน�ครอคอยพอม�กกลบม�ทท�นำ�

D- พอม�กกลบม�ห�แมน�คทพระโขนง

E เพอนและช�วบ�นเตอนพอม�กว�แมน�คเปนผ

F พอม�กอยกนกบแมน�คฉนส�มภรรย�

G สรอยพย�ย�มแยงชงพอม�กจ�กแมน�ค

H แมน�คยนมอย�วม�เกบมะน�วทำ�ใหรว�เปนผ

I พอม�กหลบหนจ�กแมน�ค

I* เพอนๆชวยพ�พอม�กหนจ�กแมน�ค

J แมน�คออกอ�ละว�ดหลอกหลอน

K พอม�กหนไปพงพระทวด

L แมน�คถกหมอผปร�บ

M+ แมน�คถกกกขงจองจำ�

M- แมน�คถกปลดปลอย

P1 แมน�คหกคอศตรจนต�ย

P2 ศตรของแมน�คต�ยเพร�ะแพภยตวเอง


S แมน�คออกต�มห�พอม�ก

T พอม�กพงพ�สงศกดสทธปองกนตว

V1 พอม�กทำ�ใหแมน�คไดสต

V2 พระทำ�ใหแมน�คไดสต

V3 แมน�คไดสตดวยตนเอง

W พระปลดปลอยแมน�คใหไปผดไปเกด

X แมน�คไดอยกนกบพอม�กตอนท�ยเรอง

Y แมน�คยอมไปสสคต

Z พอม�กออกบวช

จ�กต�ร�งข�งตนชใหเหนว�โครงเรองแมน�กพระโขนงในสอบนเทงยคปจจบนไมว�จะเปน

ภ�พยนตร ละครโทรทศน หรอละครเวท มลกษณะผลตซำ�รวมกนโดยเรมเรองจ�กแมน�คและพม�กตอง

จ�กกนโดยทพม�กตองถกเกณฑทห�รไปรบ แลวเกดเหตไมค�ดคดคอแมน�คต�ยทงกลมขณะคลอดลก

เมอพม�กกลบม�บ�นกยงไมรคว�มจรงถงแมว�เพอนสนทและคนรอบตวพย�ย�มเตอนแลวกต�ม พม�ก

ใชชวตอยกบลกเมยของตนกอนทจะคนพบคว�มจรงว�แมน�กไดต�ยเปนผไปแลวซงสะทอนใหเหนว�เรอง

ร�วของแมน�กพระโขนงยงคงเปนทรบรอย�งแพรหล�ยและไดรบคว�มนยมจ�กผคนในสงคมไทยปจจบน

ไดเปนอย�งด

จดเดนทน�สนใจอกประก�รหนงกคอก�รทแมน�กพระโขนงทกสำ�นวนมลกษณะเดนทเปน

เอกลกษณคอมอทธฤทธยดมอใหย�วไดซงเปนก�รแสดงใหเหนถงคว�มแตกต�งระหว�งคนกบผทเปนรป

ธรรมคอมลกษณะทผดปกตไปจ�กมนษยโดยทวไปอย�งชดเจน แตกยงคงมอ�รมณคว�มรสกไมแตกต�ง

จ�กเมอตอนยงมชวตอยกล�วคอยงมรก โลภ โกรธ หลง มด�นมดและด�นสว�งภ�ยในจตใจไมต�งมนษย

เปนทน�สงเกตว�ก�รแสดงอทธฤทธยดมอใหย�วของผแมน�กพระโขนงนน นอกจ�กจะเปนก�รแสดง

อำ�น�จหลอกหลอนผคนแลว ยงใชเพอแสดงบทบ�ทหน�ทของคว�มเปนแมและเมยอกดวย เชน ก�รยด

แขนเพอไกวเปลลก ก�รยดแขนเพอเกบมะน�วทรวงลงใตถนขณะตำ�นำ�พรกใหพม�ก ก�รยดแขนเพอต�ม

ตวผวกลบคนม� เปนตน อ�จกล�วไดว�ก�รแสดงอทธฤทธของแมน�คเปนเครองมอถ�ยทอดอดมก�รณ

คว�มเปน “แม” และ “เมย” ของหญงไทยทสงคมพย�ย�มประกอบสร�งใหเปนชดคว�มจรงทฝงแฝงใน

ระบบคว�มเชอของโครงสร�งสงคมไทย

อย�งไรกด ผสร�งสรรคสอบนเทงในยคปจจบนไดพย�ย�มห�วธเล�เรองตำ�น�นแมน�คพระโขนง

แบบใหมเพอหลกเลยงคว�มซำ�ซ�กโดยพย�ย�มตคว�มใหม ใสกลวธก�รเล�เรองแปลกใหมบ�งประก�ร

และพย�ย�มสร�งสรรคไมใหซำ�กบทเคยถกนำ�เสนอม�กอนหน� เชน ตอนจบของภ�พยนตร “พม�ก

พระโขนง” มคว�มแตกต�งจ�กตำ�น�นแมน�กพระโขนงในสอละครโทรทศนและละครเวททยงคงมแนวคด

เดมของหนงผในยคอดตคอก�รไมส�ม�รถอยรวมกนระหว�งคนกบผได จงตองนำ�ผมวช�อ�คมไมว�จะ

เปนหมอผ พระภกษ หรอส�มเณรม�ปร�บ แตในภ�พยนตรไดถอดรอคว�มหม�ยเดมและสร�งคว�มหม�ย

ใหมขนม�ว�คนและผส�ม�รถอยรวมกนได โดยใหพม�กซงเปนคนกครองรกกบแมน�กซงเปนผอยกนกน

อย�งมคว�มสขตลอดไปซงก�รจบเรองแบบสขนยมลกษณะนยงไมเคยปร�กฏในตำ�น�นแมน�คพระโขนง

สำ�นวนใดม�กอน


ห�กจดเรยงลำ�ดบอนภ�คของพฤตกรรมหรอก�รกระทำ�ของตวละครในโครงสร�งตำ�น�นเรอง

แมน�คพระโขนงว�ดำ�เนนไปเชนไรเพอใหสอดคลองกบทฤษฎโครงสร�งนท�นของวล�ดเมยร พรอพพท

กล�วว�นท�น แตละประเภทมโครงสร�งหลกอนเดยวกนเพอทำ�ใหเหนโครงสร�งไวย�กรณของเรองแม

น�คพระโขนงซงเปนลกษณะเฉพ�ะตวทแตกต�งไปจ�กไวย�กรณของนท�นเรองอนๆ อ�จแบงไดเปน 6

ชวงไดแก ชวงท I ก�รพลดพร�กและคว�มต�ย, ชวงท II ก�รกลบม�ครองรก, ชวงท III ก�รรคว�มจรง

และหลบหน, ชวงท IV ก�รแกแคนและตอส, ชวงท V ก�รเผชญหน�กบคว�มจรง และชวงท VI บทสรป

ท�ยเรอง

ต�ร�งเปรยบเทยบโครงสร�งไวย�กรณของเรองแมน�คพระโขนงทปร�กฏในสอภ�พยนตร“พม�ก

พระโขนง” (2556) ละครโทรทศน “แมน�ค” (2559) และละครเวท “แมน�คพระโขนงเดอะมวสคล”

(2561)

จ�กต�ร�งเปรยบเทยบโครงสร�งไวย�กรณของเรองแมน�คพระโขนงทปร�กฏในสอบนเทงต�ง

ๆ ทำ�ใหเหนพลวตและก�รสบส�นตำ�น�นแมน�คพระโขนงซงมทงคงอยและเปลยนแปลงไปในยคเดยวกน

หรอระน�บเดยวกนแตบรบทของสอในก�รนำ�เสนอแตกต�งกน ลกษณะเชนนสอดคลองกบทฤษฎก�ร

แพรกระจ�ยของนท�นทว� “เมอนท�นแพรกระจ�ยไปอ�จจะเปลยนแปลงในลกษณะต�ง ๆคอก�รละ

คว�ม ก�รเปลยนแปลงร�ยละเอยด ก�รขย�ยคว�ม ก�รผนวกเรอง ก�รสลบเหตก�รณ และก�รอนรกษ

ตนเอง” (ศร�พร ฐตะฐ�น, 2523: 30-69) ดงน


พลวตและการสบสานบรบทของสอในการนำาเสนอ แมนาคพระโขนง

ละครเวท ภาพยนตร ละครโทรทศน

ก�รคงเดม (Conven-

tion) / ก�รอนรกษ

ตนเอง

1. พม�กถกเกณฑไป

เปนทห�รระหว�งทแม

น�คคลอดลกต�ยท ง

กลม

2. แมน�ครอพม�กกลบ

ม�ทท�นำ�

3. พม�กกลบม�บ�นยง

ไมรว�เมยต�ย

4. พม�กเหนแมน�คยน

มอย�วม�เกบมะน�ว

5. แมน�คออกอ�ละว�ด

ช�วบ�นดวยก�รยนมอ

ย�ว




กลม







ย�วม�เกบมะน�ว




กลม





4. พม�กเหนแมน�คยน

มอย�วม�เกบมะน�ว



ย�ว

ก�รขย�ยคว�มหรอก�ร

เพมเตม (Extension)

1. สรอย เพอนสนทของ

แมน�ค

2. หมอผ ทม�ปลก

วญญ�ณแมน�คขนจ�ก

หลมเพอเอ�ลกไปทำ�

กม�รทอง

1. เพอนสนทพม�ก 4

คน ไดแก เตอ เผอก เอ

ชน

2. พม�กกบแมน�คไป

เทยวง�นวด นงชงช�

สวรรค

3. ก�รเข�ใจผดว�พม�ก

กบเอ เปนผ

1. เพลง ลกช�ยของ

กำ�นนเพชร เปนตนเหต

ใหแมน�คแทงลกจน

ต�ย

2. เรองร�วของพมกบ

มน

3 . หมอผทม�สะกด

วญญ�ณแมน�ค

ก�รตดทอน / ก�รละ

คว�ม (Reduction)

1. พม�กหนแมน�คเข�

ดงใบหน�ด

2. สมเดจพระพฒ�จ�ร

ย(โต) ม�โปรดแมน�ค



2. ก�รหลบหนแมน�ค

ลงไปซอนในตม

3. สมเดจพระพฒ�จ�รย

(โต) ม�โปรดแมน�ค



2. ก�รหลบหนแมน�ค

ลงไปซอนในตม

ก�รดดแปลง (Modifi-

cation)

1. แมน�คเปนหญงส�ว

จ�กบ�งอนหนต�มพอ

ม�กม�อยทพระโขนง

2 . แ มน�คสำ �นกผด

เพร�ะพม�ก จงยอม

ปลอยว�งและไปเกด

1. พม�กเปนลกครง พอ

เ ป น ม ช ช น น � ร ช � ว

อเมรกน

2. แมน�คกบพอม�กได

อยดวยกนในตอนจบ

1. แมน�คเปนลกกำ�พร�

โดยมป�เงนเกบม�เลยง

2. พอม�กออกบวชภ�ย

หลงจ�กทแมน�คยอม

ไปสสคตแลว


จ�กก�รศกษ�ตำ�น�นแมน�คพระโขนงทปร�กฏในสอบนเทงยคปจจบนทง 3 สำ�นวนตงแตป พ.ศ. 2556

– 2561 พบว�ตำ�น�นแมน�คพระโขนงททงพลวตหรอก�รเปลยนแปลงไดแกก�รขย�ยคว�มหรอก�รเพม

เตม (Extension) ก�รตดทอน / ก�รละคว�ม (Reduction) และก�รดดแปลง (Modification) ร�ยละเอยด

ต�ง ๆเพอใหสอดคลองกบบรบททใชในก�รนำ�เสนอ รวมทงกลมผชมในยคปจจบน รวมทงก�รสบ-ส�น

หรอก�รคงเดมเพออนรกษตนเองเอ�ไวในแตละสวนม�กบ�งนอยบ�งแตกต�งกนออกไปต�มคว�มคด

สร�งสรรคของผเขยนบทอนพอสรปใหเหนภ�พรวมของพลวตและก�รสบส�นตำ�น�นแมน�คพระโขนงท

ปร�กฏในสอบนเทงยคปจจบนไดดงน

1. การคงเดม (Convention) / การอนรกษตนเอง

จ�กก�รศกษ�เปรยบเทยบตำ�น�นแมน�คพระโขนงทปร�กฏในสอบนเทงยคปจจบนทง 3 สำ�นวน

พบว�ถงแมจะมก�รผลตซำ�ในสอทแตกต�งกนออกไป แตยงคงมแกนเรอง (Theme) เดยวกน นนคอคว�ม

รกทแมน�คมตอน�ยม�กคนรก ซงแมเวล�จะผ�นไปและแมว�แมน�คจะเสยชวตไปแลว แตคว�มรกยง

คงยงใหญและเปนอมตะ เปนคว�มรกทคว�มต�ยไมส�ม�รถเปนอปสรรคได (บรรจง ปสญธนะกล,

สมภ�ษณ 1 ธนว�คม 2561 และศภกร เหรยญสวรรณ, สมภ�ษณ 1 ธนว�คม 2561) ดงสะทอนใหเหน

จ�กก�รทวญญ�ณของแมน�ครอคอยก�รกลบม�ของคนรกทถกเกณฑทห�รดงทวรวรรณ ชยสกลสรนทร

ใหคว�มเหนไวว�

“แมนาคเวอรชนละครโทรทศนเปนเรองราวของความรก อยางฉากทแมนาคอมลกมารอ

พอมากททานำาทกวน มนจะเปนความรสกแบบโหยหารอคอยใครสกคนกลบมามากกวาท

จะปนผนากลว ความเยอกเยนและความโหยหานนแหละทจะทำาใหคนกลว”

(วรวรรณ ชยสกลสรนทร, สมภ�ษณ 5 ธนว�คม 2561)

จ�กต�ร�งเปรยบเทยบโครงสร�งไวย�กรณของเรองแมน�คพระโขนงทปร�กฏในสอบนเทงต�ง

ๆ พบว�เนอเรองในชวงท I ก�รพลดพร�กและคว�มต�ย มลกษณะก�รคงเดมและก�รอนรกษตนเองเชน

เดยวกบในชวงท 2 ก�รกลบม�ครองรก โดยเหตก�รณสำ�คญทเหมอนกนคอก�รทพอม�กตองไปเกณฑ

ทห�รทำ�ใหตองทอดทงแมน�คทกำ�ลงตงทองไวเพยงลำ�พงจนเปนส�เหตทำ�ใหตองต�ยทงกลม นอกจ�ก

เปนก�รแสดงใหเหนถงอดมก�รณช�ตนยมของตวละครแลว ยงแสดงใหเหนถงภ�ระหน�ทสำ�คญของลก

ผช�ย อกทงยงผกโยงเข�กบคว�มเชอเรองก�รบนบ�นศ�ลกล�วเกยวกบก�รเกณฑทห�รทศ�ลแมน�ค วด

มห�บศยในปจจบนอกดวย

“พอมากตองไปเปนทหารเปนการบอกคาแรคเตอรตวละครทงายมากคอรบใชชาต เปน

คนด และมเหตผลทตองไปใหได เพราะเปนการรบใชชาต มนเรงดวนและฝนไมได มนคอ

กลไกงายๆ ในการเลาเรอง โดยโยงเขากบเรองการบนบานเรองการเกณฑทหารทศาลแม

นาคทเปนความเชอทมอยแลว”

(ศภกร เหรยญสวรรณ, สมภ�ษณ 1 ธนว�คม 2561)

“พไปหาขอมลทวดมหาบศย เหนคนแหกนไปขอเรองเกณฑทหาร ซงมนมความเชอมโยง

กนอยางลกซงระหวางแมนาควดมหาบศย และตำานาน ซงมทมาจากความเชอ พธกรรม พ


ไปนงคยกบคนทมาไหว เขากจะขอใหไมเปนทหาร พกเลยตความเรองสงครามวาในสมย

รชกาลท 3 ถงรชกาลท 5 มนมกบฎองยทเขามาทางแปดรว เลยอางไดวาสงไปชวยปราบ

สงครามกลางเมอง เพราะวามนมความเปนไปไดจากการเกณฑผคนในพระโขนง คลองแสน

แสบ ออกหวตะเข ไปเทพราช ซงมนจะมแมนำาตอกนแลวกไปออกแมนำาบางปะกงได”


นอกจ�กน อนภ�คเหตก�รณทแมน�คยนมอย�วเพอเกบมะน�วและก�รอ�ละว�ดหลอกหลอน

ดวยก�รยนมอย�วกเปนอกสงหนงทผเขยนบททง 3 ท�นไดรกษ�เอ�ไวเนองจ�กเหนว�เปนจดข�ยและ

เอกลกษณของแมน�คพระโขนงททำ�ใหผชมเกดภ�พจำ�

“แมนาคมอยาวมนคอ signature ทแมนาคทกๆ เวอรชนตองม เราลองคดถงสภาพ

บานเรอนจรงๆ พเคยอยบานรมนำายกใตถนสงและนำาทวมถง สมยเดกๆ เรากจะออกมานง

เลนนอก ชาน เราจะมความรสกวาเราตองนงตามกระดาน เพราะเรากลววาผจะยนมอ

ตามรอง สวนเรอง มะนาว พคดวาผเปนพลงงานจาง ๆ มนควรจะเปนอะไรเบาๆ ไมใช

พลงงานทจะยกมวลสารขนาดใหญลอยขนมาได”


“แมนาคมอยาวมทกเวอรชน กลายเปนเอกลกษณไปแลวคลายแดรกควลาท

ตองดดเลอดฉากทยนมอยาวเกอบทกซนเราใชมมกลองตความใหม อยางในเวอรชนพอย

นนทรย เราเหนเขาเกบมะนาว แตของเราฉายเปน foreground ใหดนดเดยว เพอใชมา

เปนตวหลอกทางคนดวาเปนผหรอไมใชผ แลวเรากไปเลนมอยาวในฉากอน”

(บรรจง ปสญธนะกล, สมภ�ษณ 1 ธนว�คม 2561)

“ตอนทประชมกถามทกคน ทกคนกจำาไดวาเกบมะนาว เหมอนกบวาครกคนเขาไมมกนกน

เลยตองตำานำาพรก มนกกลายเปนสญลกษณในเรองหนาทของเพศหญงเหมอนกน”


ชวงเวล�กว�รอยปทตำ�น�นแมน�คพระโขนงถอกำ�เนดขน ไดอยในคว�มทรงจำ�ของคนไทยและ

ถกถ�ยทอดผ�นยคสมยซำ�แลวซำ�เล�ผ�นสอต�ง ๆ ไมว�จะเปนก�รบอกเล�ป�กตอป�ก ละครรอง นย�ย

ละครวทย ละครเวท ภ�พยนตร และละครโทรทศน ทำ�ใหตำ�น�นเรองแมน�คพระโขนงยงคงอยในก�รรบ

รของคนไทยเสมอ ดงเหนไดจ�กคว�มถในก�รถกหยบยกขนม�ผลตซำ�ครงแลวครงเล� ทำ�ใหตำ�น�นแม

น�คพระโขนงในสอบนเทงมคว�มตอเนองและเปนอมตะ ก�รคงเดมและก�รอนรกษตนเองของโครงเรอง

แมน�คพระโขนงจงนบว�สวนหนงเปนคว�มทรงจำ�รวมทรบรรวมกนของคนไทย โดยเฉพ�ะอย�งยงคว�ม

รกระหว�งคนกบผ

2. การขยายความหรอการเพมเตม (Extension)

ก�รผลตซำ�ตำ�น�นเรองแมน�คพระโขนง นอกจ�กจะมก�รคงไวซงแกนเรองและโครงเรองเดม

บ�งสวนแลว ยงพบว�มคว�มพย�ย�มในก�รเปลยนแปลงดวยก�รขย�ยคว�ม เพมเตมตวละคร หรอเพม


เหตผลใหกบเรองร�วม�กขน ห�กพจ�ณ�จ�กต�ร�งเปรยบเทยบโครงสร�งไวย�กรณของเรองแมน�ค

พระ-โขนงทปร�กฏในสอบนเทงต�ง ๆ พบว�เนอเรองในชวงท III ก�รคนพบคว�มจรง และเนอเรองใน

ชวงท IV ก�รหลบหนและก�รไลล� มลกษณะของก�รขย�ยคว�มหรอก�รเพมเตมอนภ�คก�รกระทำ�ขน

ดงจะเหนไดจ�กละครเวทเรอง “แมน�คพระโขนงเดอะมวสคล” ททำ�ใหก�รออกอ�ละว�ดของแมน�ค ม

คว�มชอบธรรมในก�รทวงคนคนรกจ�กเพอนสนทอย�งสรอยทเตมไปดวยคว�มอจฉ�รษย� และหงหวง

เพอสร�งคว�มสมเหตสมผลใหกบก�รออกอ�ละว�ดและแสดงอทธฤทธของแมน�ค ทกคนทถกผแมน�ค

หลอกหรอทำ�ร�ยต�งเปนคนไมด และแมน�คจะบอกถงเหตผลทบคคลนนสมควรจะไดรบโทษเสมอ และ

ใสคว�มเปนคนไปในตวแมน�คม�กขนโดยใสเหตก�รณเข�ม�เพอสนบสนนก�รออกอ�ละว�ดของแมน�ค

“สรอยเปนตวละครทเพมขนมาเพอใหนางเอกมคนพดคยดวยในตนเรอง เลยเปนตวเชอม

ระหวางกลมคน 2 คนทคยกบนากไดและคยไมได สรอยคยกบนาคไดทกเรอง อกอยางหนง

บทสรอย หกมมดวยจากดกลายเปนราย ซงตวละครสรอยมาจากภาพยนตรเวอรชนหนง ท

ตวละครกชอสรอย เลย ไมไดตดลขสทธอะไร คนดจะไดเขาใจดวยวามตวละครนทำาไม มน

กเลยเปนทมาของสรอย”


เชนเดยวกบละครโทรทศนเรองแมน�คทมก�รเพมเตมร�ยละเอยดเรองก�รอบรมเลยงดแมน�ค

ในวยเย�วผ�นก�รเลยงดของย�ยเงน ผเปนป�เพอแสดงใหเหนมตคว�มเปนคนของแมน�คใหแจมชดยงขน

“พตความแมนาคจากการเลยงดสงสอน บรบทของผหญงในสมยนนกบการใชชวตใน

สงคม ผหญงทไมไดเรยนหนงสอถกสงสอนจากญาตผใหญในครอบครวและเปนลกกำาพรา

จงมความกตญญเปนทตงตอยายเงนคนทเลยงด ในขณะเดยวกนกมความรกกบผชายคน

หนงซงรกผชายทการทำามาหา กน ไมไดรกทฐานะ เปนความรกทพรอมจะฝาฟนไปดวยกน

ไมไดรกเพอจะไปสบาย เพราะฉะนนจง นำาพามาซงฉากทยายเงนใหแตงงานกบตวราย ซง

เพลงเปนตวแทนชนชนทรำารวย ชนสง มงม แตวาแมนาคเปนชนชนไพร เปนความรกตาง

ชนชน รกทมกำาแพงกน แมนาคจงพยายามผกคอตายเพอ หาทางออกในชวต”


สวนภ�พยนตรเรองพม�กพระโขนงนนมก�รเพมเตมตวละครทเปนเพอนพอม�กทง 4 คน ไดแก

น�ยชน น�ยเตอ น�ยเผอก และน�ยเอ ในก�รดำ�เนนเรองซงนกแสดงทงหมดลวนเคยประสบคว�มสำ�เรจ

จ�กภ�พยนตรเรอง “สแพรง” และ “ห�แพรง” ม�แลว

“ตอนนนอยากทำาหนงเกยวกบตวละคร 4 ตว จากสแพรง กเลยเกดไอเดยนำาเอาเรองแม

นาคมาผกเขากบตวละคร 4 คนน ทนกเลยเกดมมมองวา 4 คนนตองเปนเพอนของพมาก

พอคยกนดวาทำาไมหนงเรองนตองชอพมากกเพราะเลาเรองผานมมมองของพมาก”



ก�รขย�ยคว�มหรอเพมเตมนอกจ�กจะเปนก�รใสลกษณะของคว�มรวมสมยใหกบตำ�น�นแม

น�คดวยก�รนำ�แมน�คม�ในยคปจจบนแลว ยงเปนก�รสร�งคว�มน�เชอถอโดยใสก�รใหเหตผลกบคำ�ถ�ม

ทคนรนใหมยงกงข�เกยวกบแมน�คพระโขนง อกทงยงเปนก�รเพมอรรถรสคว�มบนเทงใหสอดคลองต�ม

ยคสมย ถงแมว�ภ�พทเหนจะมคว�มแตกต�งไปจ�กตำ�น�นแมน�คพระโขนงทรจกกนด แตเนอห�ภ�ยใน

ยงคงมงไปสแกนเรองเดม คว�มหม�ยของเรองยงคงเดมไมเปลยนแปลง

3. การตดทอน / การละความ (Reduction)

แมน�คพระโขนงเปนตำ�น�นผไทยทมคว�มผกพนกบก�รดำ�เนนชวตของคนและสงคมไทยม�ช�น�น ชวต

หลงคว�มต�ยเปนอกโลกหนงทไมไดแยกออกจ�กโลกมนษย คนไทยเชอว�ผมอำ�น�จเหนอคนม�ตงแต

ครงปย�ต�ย�ย จงม�เปนก�รนบถอผกนม�จนถงปจจบน คว�มเชอเรองผเปนรหสหรอกรอบคว�มคดอน

หนงของสงคมไทยทมม�อย�งย�วน�นโดยทไมส�ม�รถแยกออกไดแมว�ยคสมยจะเปลยนไป อย�งไรกต�ม

คว�มเชอบ�งสวนทปร�กฏในโครงเรองแมน�คพระโขนงกไดเปลยนแปลงไปต�มยคสมยดวย ห�กพจ�ณ�

จ�กต�ร�งเปรยบเทยบโครงสร�งไวย�กรณของเรองแมน�คพระโขนงทปร�กฏในสอบนเทงต�ง ๆ พบว�

เนอเรองในชวงท III ก�รคนพบคว�มจรง และเนอเรองในชวงท IV ก�รหลบหนและก�รไลล� มลกษณะ

ของก�รตดทอนหรอก�รละคว�มอนภ�คก�รกระทำ� ดงจะเหนไดจ�กก�รทเขยนบททง 3 ท�นมคว�มเหน

สอดคลองกนในก�รตดทอนหรอก�รละคว�มเหตก�รณทพอม�กหนผเข�ดงหน�ด เนองจ�กย�กตอก�ร

รบร และเข�ใจของผชมในปจจบน

“เปนเรองของไวยากรณทคนดนาจะเขาใจยาก มอะไรหลายอยางทอยใน

ประวตศาสตร แตสงเหลานนไมไดตอบสนองกบคนรนใหม ทำาใหเสยเวลาในการอธบายเลา

เรอง พอ มาเปนใบหนาดตองอธบายกนยาว อกอยางคนดไมไดจำาวามใบหนาดเทากบ

ฉากทยนแขนยาวเกบมะนาว เหมอนกบเวลาคณทำาละครเกยวกบวรรณคด เกยวกบ

วรรณกรรม สงทคณตองเคารพเลยคอ คนดจำาอะไรไดเกยวกบสงนนได”


“การหนผลงตมไมนาใชเรองแมนาค นาจะเปนบานผปอบมากกวากเลยตดทง

อกอยางมคนเอามาลอเยอะมาก ผมกเลยรสกวาไมจำาเปน หรออยางใบหนาดในหนงเราก

ไมม ใบหนาดเอาไวทำาอะไร ผมยงไมรเลย เหมอนกบหมอแมนาค คดไปคดมาแลว ตอนจบ

จะใหลงหมอกไมได เพราะวาเราไมไดคดวาจะใหแมนาคโดนปราบ” (

บรรจง ปสญธนะกล, สมภ�ษณ 1 ธนว�คม 2561)

เหนไดอย�งชดเจนว�เรองแมน�คพระโขนงมก�รตดทอนหรอละคว�มทแตกต�งออกไปในแตละ

ยคสมยต�มก�รรบร ก�รตคว�ม และมมมองของผเขยนบท เชนเดยวกบก�รทแมน�คถกหมอผสะกด

วญญ�ณจบใสหมอดนถวงนำ� ตองทนทกขทรม�นจ�กก�รถกกกขงจองจำ� ซงในละครเวทเรอง “แมน�ค

พระโขนงเดอะมว-สคล” และภ�พยนตรเรอง “พม�กพระโขนง”ผเขยนบทไดตดทอน ละคว�มอนภ�คดง

กล�วเชนเดยวกบก�รทพอม�กหนแมน�คเข�ไปหลบในดงใบหน�ด โดยในละครเวทเรอง“แมน�คพระโขนง

เดอะมวสคล”ผเขยนบทกำ�หนดใหแมน�คถกจองจำ�ไวในกะโหลกผต�ยโหงแทนหมอดน แตในละคร

โทรทศนเรอง “แมน�ค” อนภ�คดงกล�วยงคงอย สวนอนภ�คก�รหนแมน�คลงตมนนปร�กฏเพยงแคใน


ละครเวทเรอง “แมน�คพระโขนงเดอะมวสคล”เพยงสอเดยวเท�นน

4. การดดแปลง (Modification)

ลกษณะเนอเรองแมน�คพระโขนงแตกต�งออกไปในแตละเรองในแตละยคสมยต�มก�รตคว�มและมม

มองของผเขยนบท จ�กลกษณะของคว�มเปนผทดร�ย เตมไปดวยคว�มหงหวง อ�ฆ�ตพย�บ�ท เรมม

ก�รใสลกษณะคว�มเปนมนษยเข�ม�เรอยๆ เชนเดยวกบพฒน�ก�รด�นคว�มคดของแมน�คทพฒน�ไป

ต�มยคสมยทสร�งขน ห�กพจ�รณ�จ�กต�ร�งเปรยบเทยบโครงสร�งไวย�กรณของเรองแมน�คพระโขนง

ทปร�กฏในสอบนเทงต�ง ๆ พบว�เนอเรองในชวงท V ก�รเผชญหน�กบคว�มจรง และเนอเรองในชวงท

VI บทสรปท�ยเรอง มลกษณะของก�รดดแปลงเนอเรองแตกต�งกนออกไปในแตละสอ ดงจะเหนไดจ�ก

ในละครเวทเรอง “แมน�คพระโขนงเดอะมวสคล” ภ�ยหลงจ�กทพอม�กทำ�ใหแมน�คไดสต แมน�คจง

ตดสนใจจ�กโลกนไปเองดวยคว�มสมครใจ โดยแมน�คสำ�นกและคดไดเองโดยไมตองใหใครม�ปร�บหรอ

ชบอกท�ง ซงแตกต�งจ�กละครโทรทศนเรอง “แมน�ค” ทยงคงใหพระเปนผปลดปลอยแมน�คใหไปผด

ไปเกด และพอม�กตดสนใจออกบวชเพออทศสวนกศลใหแมน�คในตอนจบ

“ความเชอของคนไทยพระคกบผ อะไรทปราบผไดกคอพระ อกอยางเมองไทยเปนเมอง

พทธ กเลยไปองกบความเชอนน บทละครโทรทศนตความวาตอนนนสมเดจพฒาจารย (โต)

ทานยงเปน เณรอย แตไมมหลกฐาน นอกจากความเชอ พเลยหลกเลยงทจะบอกวาเปนทาน

เพอหลกเลยงทจะไม พดถงประวตศาสตรทเราไมรวามนจรงหรอไม เทาทพหาขอมลไมม

ใครรวาปนเหนงกระดกหนาผากแมนาคมลกษณะหรอรปรางอยางไร บางกบอกวาเปน

สเหลยม เปนวงร บางอนกวาเปนวงกลม ซงขนาดรปรางมนยงไมเหมอนกนเลย ปจจบน

เชอวาตกไปอยทกรมพระยาดำารงฯ ซงเราไมรวามนจรงหรอไมจรง”


ในตอนจบของละครเวทเรอง “แมน�คพระโขนงเดอะมวสคล” แมน�คไดรบก�รชแนะท�งสงบ

จ�กพอม�กใหละคว�มยดมนถอมน ละซงรก โลภ โกรธ หลง จนกระทงยอมจ�กไปดวยก�รตดสนใจของ

ตนเอง

“ในชวงทายเรองมการจดลำาดบการเลาเรองใหมตอนทายทพอมากหนผ จะจบเรองได

อยางไร อยางตอนทหมอผตาย ตองหาทลงของเรอง กเถยงกนนานมากวาจะจบลงทพระ

พฒาจารยดไหม เพราะของเดมจบลงดวยพระ หรอจบลงดวยแกนของเรองคอคนทจะปลด

ปลอยแมนาคไดคอตวของแมนาคเอง กถกกนนานมากหาความสมเหตสมผล คนดมกจะม

คำาถามวาจบแบบนไดเหรอ แตมนตอบโจทยแกนเรองนะ เพราะความรกมนเปนตวรงแม

นาคไวไมใหไปผดไปเกด กตองปลดปลอยตวเองดวยความรกจากพอมาก”


ขณะทภ�พยนตรเรอง “พม�กพระโขนง” ในสวนบทสรปท�ยเรองถอว�เปนก�รดดแปลงตอน

จบทปฏวตตำ�น�นแมน�คพระโขนงต�มก�รรบรของคนไทย จ�กเดมทเนอเรองลงเอยทพอม�กและแม

น�คไมส�ม�รถอยรวมกนไดกล�ยม�เปนก�รจบแบบมคว�มสข ทงพอม�กและแมน�คส�ม�รถอยรวมกน

ฉนส�มภรรย�และใชชวตอยในสงคมไดอย�งปกตสข ทำ�ใหผชมเกดคว�มอมเอมใจ ถอเปนก�รปดฉ�ก


คว�มรกของแมน�คพระโขนงทไมเคยสมหวงใหมโอก�สไดสมหวง และเปนปจจยสำ�คญททำ�ใหภ�พยนตร

ประสบคว�มสำ�เรจ

“ทำาไมพมากตองกลวแมนาค ความรกจะเอาชนะทกอยางได เรากลบไปมองวาหวใจของ

หนง เรองนมนคอความรก เราไดเลอกมมทนาสนใจตงแตแรกกคอมมพมากในเรอง

ของความรก ถาหากพมากรอยแลววาแมนาคเปนผ แนนอนวาไมมใครเดาได มนเปนเรอง

ทเกยวกบมมมองความรก มนไมไดเกยวกบหนงผ และรสกวามนโรแมนตกมาก เปนตอน

จบทคมคาเพราะมนคอหวใจของเรองน ถาหนงเรองนไมจบโรแมนตก ความรกของพมาก

และแมนาคกจะไมไดรบคำาวาตความใหมอยางเตมปากและผมคดวามนจะไมสำาเรจเทาน

มนจะไมกนใจหรอสำาเรจไดครงหนงของปจจบน”


ภ�พยนตรเรอง “พม�กพระโขนง” มคว�มโดดเดนในเรองก�รดดแปลงผ�นก�รตคว�มเนอห�

เฉพ�ะบ�งสวนทสำ�คญ เชน ตอนจบของเรองทหกมมเดมจ�กโศกน�ฏกรรมเปนสขน�ฏกรรม กระทงก�ร

เล�เรองทเปลยนจ�กมมมองของแมน�คม�เปนมมมองของพอม�ก โดยทแกนหลกของเรองยงคงเดม ถง

แมว�จะเปลยนแปลงบทสรปเสยใหม เปนก�รตอรองคว�มรกทขดแยงระหว�งคนกบผทอยดวยกนไมได

เปนเรองวปรตผดธรรมช�ตใหเกดก�รประนประนอมค�นยมในสงคมขน

ตำ�น�นแมน�คพระโขนงเปนตำ�น�นทอยคกบคนไทยม�อย�งย�วน�น มคว�มเชอเกดขนหล�ย

กระแส บ�งกว�เรองน�งน�กพระโขนงนนเปนเรองจรง บ�งกว�เปนเพยงเรองแตงขนเพอคว�มบนเทง แต

ไมมใครทร�บแนชดว�ตนกำ�เนดหรอเรองร�วทแทจรงนนเปนเชนไร ก�รศกษ�พลวตและก�รสบส�น

ตำ�น�นแมน�คพระโขนงในสอบนเทงยคปจจบนจะชวยใหส�ม�รถมองเหนและเข�ใจก�รเปลยนแปลงท

เกดขนกบตำ�น�นทถกถ�ยทอดผ�นยคสมยและสอต�ง ๆ ม�เปนเวล�น�นจนกล�ยเปนจนตน�ก�รถงอดต

ของผคนในสงคม

“สดทายมนเปนเรองจนตนาการของคนในยคปจจบนทมองวาสงทเกดขนในยค

นนเปนแบบนนแบบน สมมตวาเรองของแมนาคไมไดเกดในยค ร.3 ร.4 แตขามมาเกดยค

ร.7 ยคสงครามโลกครงท 2 จะยงประสบความสำาเรจเหมอนเดมไหม เปนสภาวะโหยหา

อดตทเราจนตนาการไปเอง เพราะยครตนโกสนทรตอนตนไมมใครเกดทนอยแลว back-

ground ทคณพด สงทคณหยบมาใสในละครจะ สะทอนเลยวาคนทวไปในปจจบนตองการ

อะไร มนเปนเรองลกซงมากทแมแตเจาของวรรณกรรมเองกยงไมรดวยซำาวาเปนเพราะ

อะไร”


จ�กก�รสมภ�ษณเชงลกผเขยนบทและก�รศกษ�วเคร�ะหตวบทแมน�คพระโขนงทปร�กฏใน

สอบนเทงยคปจจบนทงภ�พยนตร ละครเวท และละครโทรทศนทำ�ใหผวจยทร�บถงพนทเชงจนตน�ก�ร

ในจตสำ�นกของผคนโดยเฉพ�ะอย�งยงโครงสร�งคว�มรสกอนเปนคว�มหม�ยเชงอ�รมณและประสบก�รณ

ทเชอมโยงคว�มรสกนกคดและค�นยมของกลมคนในปจจบนผ�นละครโทรทศนซงถอเปนรปแบบหนง


ของวฒนธรรมบนเทงอนเปนก�รผลตซำ�คว�มทรงจำ�และถ�ยทอดอย�งตอเนองจ�กรนสรน

สรปและอภปรายผลการวจย

พลวตและก�รสบส�นก�รตำ�น�นแมน�คพระโขนงในสอบนเทงยคปจจบนไมว�จะเปนภ�พยนตร

ละครเวท หรอละครโทรทศน ต�งดำ�เนนต�มโครงเรองเดยวกน กล�วคอยงดำ�เนนเรองคงเดมเรองแมน�ค

เปนเมยพอม�ก พอม�กตองไปเปนทห�ร แมน�คคลอดลกต�ยทงกลม พอม�กกลบม�บ�นไมรว�เมยต�ย

พอม�กเหนเมยมอย�วเกบลกมะน�วจงหน จนกระทงแมน�คถกปร�บใหสงบ ในแตละเรองมก�รเลอกใช

กลวธก�รเล�เรองทต�งกนออกไป เชน ก�รกำ�หนดภมหลง คว�มเปนม�ของตวละคร ก�รขย�ยคว�ม /

ก�รเพมเตม ก�รตดทอน / ก�รละคว�ม และก�รดดแปลงร�ยละเอยดต�ง ๆเพอใหสอดคลองกบบรบท

ทใชในก�รนำ�เสนอ รวมทงคว�มทรงจำ�รวม (Collective Memory) ของผคนในสงคม สอดคลองกบทมอ

รส ฮ�ลบว�คซ (Maurice Halbwachs, 1980 : 82 อ�งถงใน Anne Whitehead, 2009 : 128 ) ไดเสนอ

แนวคดเรองคว�มทรงจำ�รวมไวว�คว�มทรงจำ�รวมมสวนชวยในก�รระลกถงเหตก�รณเฉพ�ะต�ง ๆ และ

ยงนำ�ไปสก�รสร�งอตลกษณของทองถน โดยคว�มทรงจำ�รวมจะไดรบก�รสร�งขนอย�งตอเนองและ

ถ�ยทอดคว�มทรงจำ�จ�กรนสรน

คว�มทรงจำ�รวมคอคว�มทรงจำ�ชดใดชดหนงทคนในสงคมรบรรวมกน มสวนทำ�ใหเกดคว�มรสก

ว�ตนเปนอนหนงอนเดยวกนกบสงคมนน ๆ คว�มทรงจำ�ดงกล�วไดรบก�รถ�ยทอดผ�นขอมลท�ง

วฒนธรรมประเภทต�ง ๆ ซงเปรยบเสมอนเครองมอชวยทำ�ใหเกดก�รแสดงออกและก�รผลตซำ�ใหคว�ม

ทรงจำ�นนปร�กฏอยอย�งตอเนองในสงคมครอบคลมบรบทของพนทและเวล� นบตงแตพนทท�งภมศ�สตร

ภมทศน พรมแดนประเทศ บคคลในประวตศ�สตร อนส�วรย ภ�ษ� วรรณกรรม สญลกษณ วตถท�ง

ศลปะ ตลอดจนละครหรอภ�พยนตรแนวยอนยคซงเกดจ�กก�รจดว�งและก�รสร�งพนทแหงคว�มทรง

จำ�ขนม�ใหม เพอทำ�ใหคว�มทรงจำ�เกยวกบอดตมคว�มชอบธรรม มสนบสนนซงเปนทเข�ใจได เพอกอ

ประโยชนตอก�รอธบ�ยอดตในก�รขย�ยคว�มสวนทข�ดห�ยไปของประวตศ�สตรใหชดเจนขน ขณะ

เดยวกนกหลอมรวมภ�พลกษณและอดมคตจนเกดเปนพนทคว�มทรงจำ� (Sites of Memory) ขนม�

จ�กกรอบแนวคดเรองก�รศกษ�คตชนเชงบทบ�ทหน�ททำ�ใหเหนว�เรองแมน�คพระโขนงในสอ

บนเทงยคปจจบน นอกจ�กจะใหคว�มเพลดเพลนจ�กคว�มสนกสน�น หรอจ�กจนตน�ก�ร เปนท�งออก

ใหกบคว�มคบของใจของผชมในยคปจจบนแลว คว�มสมพนธระหว�งเนอห�ของคตชนกบบรบทท�งสงคม

และวฒนธรรมยงเปนกระจกสะทอนคว�มปร�รถน�ใฝฝน (Wishful Thinking) ทซอนเรนอยซงอ�จม

ลกษณะตรงข�มกบคว�มเปนจรงในสงคมวฒนธรรมอกดวย ผลก�รวเคร�ะหแบบเรอง (Tale-type) ตำ�น�น

แมน�คพระโขนงทปร�กฏในสอบนเทงยคปจจบน พบว�พลวตของเรองเล�ทนำ�ม�ถ�ยทอดผ�น

กระบวนก�รสอส�รทมลกษณะต�งเวล�และต�งสอกนนนมคว�มสมพนธกบบรบทท�งสงคมวฒนธรรม 5

ประก�ร ดงน

1. ผกบความเปนหญง

จ�กก�รวเคร�ะหแบบเรองแมน�คพระโขนงทง 3 สำ�นวน สรปไดว�เนอห�มก�รถ�ยทอดอดมคต

และอคตของสงคมไทยเกยวกบวถปฏบตและบทบ�ทหน�ทของผหญงและผช�ยใหอยในกรอบกฎเกณฑ

ทสงคมกำ�หนดไว ก�รทตวละครแมน�กทงตอนทเปนคนและเปนผถกใชเปนเครองมอถ�ยทอดคณสมบต

อนดง�มของคว�มเปนหญงไทยไปสคนในสงคม แทจรงแลวเปนเพยงภ�พม�ย�ทสงคมพย�ย�มสร�งให

เปนชดคว�มจรงทฝงแฝงอยในระบบคว�มเชอของโครงสร�งสงคมไทย ตวละครช�ยอย�ง “พระ” และ


“ผว” มอำ�น�จสยบหรอกำ�จดผแมน�คได ซงเปรยบเสมอนตวแทนของสงคมช�ยเปนใหญ ถงแมว�แม

น�คจะต�ยแลวกล�ยเปนผมพลงอำ�น�จม�กม�ย แตสดท�ยกยงตองยอมสยบอยภ�ยใตอำ�น�จของ “พระ”

และ “ผว” อยด แบบเรองแมน�คทปร�กฏในสอบนเทงยคปจจบนสะทอนใหเหนว� ไมว�ผหญงจะพย�ย�ม

ลกขนม�ตอสกบพลงอำ�น�จของผช�ยม�กแคไหน ท�ยทสดผหญงยงคงตองยอมตกอยภ�ยใตอำ�น�จของ

ผช�ยในสงคมอยด จดจบของเรองแมน�คพระโขนงทง 3 สำ�นวนคอภ�พรวมของก�รปดกนพนทท�งสงคม

ใหผหญงอยอย�งจำ�กด นอกจ�กน แบบเรองแมน�คพระโขนงทกสำ�นวนยงทำ�หน�ทสงผ�นหลกจรยธรรม

ทตอกยำ�ชดคว�มเชอทว�ก�รมผช�ยเปนใหญในสงคมเปนสงทถกตองดง�ม อกทงยงตอกยำ�บทบ�ทหน�ท

ทตดตวม�ตงแตเกดคอหน�ทของเมยทตองปรนนบตดแลผวดวยคว�มซอสตย จงรกภกด เชน หน�ทหง

ห�ข�วปล�อ�ห�รในครว หน�ทก�รเลยงดลก เปนตน ค�นยมดงกล�วฝงร�กลกในสงคมไทยเปนเวล�

ย�วน�น และยงคงไดรบก�รถ�ยทอดก�รนำ�เสนอผ�นตวตนและภ�พลกษณของผหญงในสอบนเทงอย�ง

ตอเนองอกดวย

2. ผกบพระ

จ�กก�รวเคร�ะหอนภ�คก�รกระทำ�ของตวละครในเรองแมน�คพระโขนงทง 3 สำ�นวน พบว�

พระสงฆในภ�พยนตรและละครเวทถกลดบทบ�ทลงอย�งเหนไดชด ถงแมว�แบบเรองในละครโทรทศน

ยงคงนำ�เสนอบทบ�ทของพระสงฆทเปน “พระด” เปนผปร�บและผปลดปลอยแมน�คใหไปผดไปเกดใน

ตอนจบกต�ม แตก�รเปลยนแปลงภ�พลกษณของพระจ�กผทรงศล เปนทยดเหนยวจตใจไปสก�รเปนตว

ตลกในภ�พยนตรเรองพม�กพระโขนงกเปนทชนชอบ ขบขนแกผชมในยคปจจบน ซงอ�จสะทอนใหเหน

ภ�พลกษณของพระสงฆทเปลยนแปลงไปในยคปจจบน แตทน�สงเกตกคอแบบเรองแมน�คพระโขนงทง

3 แบบเรองยงคงผลตซำ�ก�รใชสงศกดสทธและเครองร�งของขลงในก�รปองกนตวจ�กภตผปศ�จ แสดง

ใหเหนว�คว�มเชอเรองไสยศ�สตรและก�รนบถอเครองร�งของขลงยงคงเปนค�นยมหลกและทยดเหนยว

จตใจของผคนในสงคม คำ�สอนต�มหลกพระพทธศ�สน�อ�จไมใชสงทอยเหนอสด และส�ม�รถกำ�จดปด

เป�สงชวร�ยไดอกตอไป

3. ผกบการแพทย

ก�รแพทยและก�รส�ธ�รณสขถอเปนคว�มขดแยงพนฐ�นทเปนตนกำ�เนดของเรองแมน�ค

พระโขนง คว�มล�หลงท�งด�นก�รแพทยและก�รผดงครรภเปนส�เหตทำ�ใหแมน�คตองต�ยทงกลม ดง

จะเหนไดจ�กก�รวเคร�ะหอนภ�คก�รกระทำ�ของตวละครในเรองแมน�คพระโขนงทง 3 สำ�นวนยงคงผลต

ซำ�เรองก�รต�ยทงกลมของแมน�คอย�งตอเนอง แมว�จะพย�ย�มปว�ก�รต�ยของแมน�คเกดจ�กก�ร

จงใจกลนแกลงของสรอยในละครเวท “แมน�คเดอะมวสคล” หรอถกเพลงทำ�ร�ยจนทำ�ใหตองต�ยทงกลม

ในละครโทรทศนเรอง “แมน�ค” กต�ม แตอนภ�คดงกล�วกลบไมไดรบคว�มนยม หรออยในคว�มทรง

จำ�ของผคนในสงคมเท�กบก�รต�ยทงกลมโดยผดธรรมช�ต แบบเรองดงกล�วอ�จกระตนเตอนใหสงคม

หนกลบม�ตระหนกและใหคว�มสำ�คญกบก�รแพทยและก�รส�ธ�รณสขทยงคงข�ดแคลนบคล�กรและ

เครองมอททนสมยในก�รรกษ�ผปวยในปจจบนไดเปนอย�งด

4. ผกบการเกณฑทหาร

แบบเรองแมน�คพระโขนงทปร�กฏในสอบนเทงทง 3 สำ�นวนยงคงถ�ยทอดเรองก�รทพอม�ก

ตองไปเกณฑทห�รทำ�ใหจำ�เปนตองทอดทงแมน�คทกำ�ลงทองแกใหอยต�มลำ�พงจนเปนเหตใหเสยชวต

เปนประเดนทตงคำ�ถ�มและท�ท�ยอำ�น�จของรฐและสถ�บนทห�รไดอย�งเดนชด ดวยเหตนเองเรองแม

น�คพระโขนงจงตองพรรณน�ถงอำ�น�จของสถ�บนทห�รทเกณฑพอม�กไปเปนทห�รอย�งไมเปนธรรม


หรอก�รสงทห�รไปต�ยในศกสงคร�มกต�ม โดยทรฐไมไดจดสวสดก�รใหลกเมยของทห�รกล�ผเสยงชวต

เหล�นน ก�รนำ�เสนอภ�พของทห�รในภ�พยนตรเรอง “พม�กพระโขนง” จงเปนก�รนำ�เสนอภ�พทห�ร

ในมตทโปกฮ� ไมมแกนส�ร และมแตคว�มขขล�ด เชนเดยวกบตวละครพม�กซงเลอกทจะ “รกเธอ” ยง

กว� “รกช�ต” อนเปนก�รยวลออดมก�รณช�ตนยมทถกปลกฝงอย�งตอเนองย�วน�นในสงคม ดวยเหต

นเอง พธกรรมคว�มเชอเรองก�รบนบ�นศ�ลกล�วเรองก�รเกณฑทห�รทศ�ลแมน�ควดมห�บศยจงยงคง

สบส�นตอไปภ�ยใตเรองเล�ดงกล�ว

5. ผกบความเปนอน

ถงแมว�ผจะเปนสวนหนงของวฒนธรรมในสงคมไทย แตถงกระนนผกมใชคนและเปนรปธรรม

ของคว�มแตกต�งทไมอ�จอยรวมกบคนได ดวยเหตนจงตองมก�รสร�ง “คว�มเปนอน” (otherness) ให

กบผผ�นก�รสร�งหน�ต�หรอแสดงลกษณะอ�ก�รทแตกต�งออกไปจ�กคน เชน แมน�คพระโขนงทม

เอกลกษณคอก�รยนมอย�วลงไปเกบมะน�วซงกล�ยเปนลกษณะเดนของคว�มเปนแมน�คพระโขนงใน

สอจนตคดทกประเภท ทงนภ�ยใตก�รสร�งคว�มเปนอนเพอแยกคนออกจ�กผกมไดกอใหเกดปญห�ใน

ก�รอยรวมกน เพร�ะคว�มสำ�คญของผตอสงคมไทยกคอก�รทำ�หน�ทยดเหนยวจตใจผคนในสงคมใหอย

รวมกน เชน ก�รหว�ดกลวผเหมอนกน ก�รนบถอบช�ผรวมกน ตลอดจนก�รรวมมอกนขบไลผ เปนตน

สงสำ�คญคอ ผตองไมละเมดกฎระเบยบในก�รม�อยปะปนในร�งคนโดยไมไดรบก�รยนยอมพรอมใจอย�ง

เชนกรณของตำ�น�นแมน�คพระโขนงทกสำ�นวนทเล�ว�ผแมน�คจำ�แลงร�งม�อยกนกบพอม�กแตกไม

อ�จส�ม�รถอยรวมกนได ถงแมว�พอม�กจะรกเมยม�กจนกระทงไมชอคำ�เตอนของมตรสห�ยและพวก

ช�วบ�น แตพอไดเหนแมน�คแสดงอทธฤทธยดแขนลงม�เกบมะน�วกบต�ตวเองกเผนหนเอ�ตวรอด

เปนตน

ในขณะทตำ�น�นแมน�คพระโขนงในสอบนเทงยคปจจบนไดตอรอง “คว�มเปนอน” ผ�น

ภ�พยนตรเรอง “พม�กพระโขนง” ซงทำ�ล�ยโครงเรองของตำ�น�นแมน�คพระโขนงต�มก�รรบรของคน

ไทยลงไปดวย ตอนชวงบทสรปของภ�พยนตร ผเขยนบทไดตงคำ�ถ�มกบโครงเรองดงเดมอย�งสนกสน�น

ว�ตกลงใครกนแนทเปนผหรอเปนคน ถงแมจะไมไดทำ�ล�ยโครงเรองแมน�คพระโขนงโดยปฏเสธคว�ม

เปนผของแมน�คอย�งสนเชง แตภ�พยนตรเรอง “พม�กพระโขนง” ไดตอรองใหมนษยส�ม�รถอยรวม

กนกบผ หรอ “คว�มเปนอน” ไดอย�งเข�ใจและเปนมตร ภ�พแมน�คน�คยนกลบหวบนเพด�นศ�ล�

ก�รเปรยญวดมห�บศยไมไดนำ�ไปสก�รตดสนใจขนเดดข�ดว� ช�ตนน�คและม�กจะไมมวนอยรวมกนได

ห�กเปนจดเรมตนของก�รสร�งคว�มเข�ใจและประนประนอมว� “คน” กบ “ผ” ส�ม�รถใชชวตอยรวม

กนไดอย�งสนต และไมจำ�เปนตองขบไลผทเหนต�งหรอแปลกแยกออกไปจ�กสงคมทเร�อย

อย�งไรกต�ม แมในภ�พยนตร “พม�กพระโขนง” จะจบลงว�คนเปดรบสถ�นภ�พคว�มแตก

ต�งของผ แตคนเหล�นนกคอม�กและสสห�ย ไมใชคนทงชมชน อกทงพนททเปดตอก�รดำ�รงอยของแม

น�คกลบเปน “ซมบ�นผสง” ในง�นวดร�วกบว�คว�มแตกต�งของผแมน�คจะดำ�รงอยในสงคมไทยไดก

ตอเมอถกเลอกจำ�กดศกยภ�พในก�รยวลอ/พลกหวกลบห�งคว�มเชอท�งสงคมและก�รเมองกระแสหลก

ของตนเองใหอยในขอบเขตของ “โลกใตดนเสมอน” อนเปนสวนหนงของง�นเทศก�ลรนเรงเพอหลกหน

คว�มจรง มใชก�รดำ�รงอยดวยก�รดำ�เนนวถชวตประจำ�วนรวมกบผคนในสงคมโดยปกตแตอย�งใด

ถงแมว�ตำ�น�นแมน�คพระโขนงในสอบนเทงยคปจจบนจะนำ�เสนอเรองร�วคว�มรกระหว�งผ

กคน แตกมกนำ�เสนอโลกทศนมนษยนยมในคว�มเปนผดวย ดงจะเหนไดจ�กผแมน�คมกจะปร�กฏตวใน

โลกของคนม�กกว�ในโลกของวญญ�ณ แมจะเล�เปนมมมองของผแตกยงนำ�เสนออ�รมณคว�มรสกใน


แบบทเปนมนษยทเตมไปดวยคว�มรก โลภ โกรธ หลง จนอ�จกล�วไดว�ก�รปร�กฏตวของผทมคว�มน�

กลวสยดสยอง แทจรงแลวคอก�รแสดงใหเหนด�นมดของคนหรออ�จเปนสวนหนงของจตไรสำ�นก (un-

conscious) ของมนษย นอกจ�กนตำ�น�นแมน�คพระโขนงในทกสำ�นวนมกนำ�เสนอโลกทศนท�งพระพทธ

ศ�สน� โดยเฉพ�ะคว�มเชอเรองก�รเวยนว�ยต�ยเกดหรอวฏสงส�ร (Cyclical) กฎแหงกรรมทแสดงให

เหนถงผลของก�รกระทำ�ในลกษณะทำ�ดไดด ทำ�ชวไดชว กฎแหงไตรลกษณทแสดงใหเหนถงคว�มไมจรง

เทยงแทของสงข�ร และก�รปลอยว�งรก โลภ โกรธ หลง ภ�ยในจตใจซงเปนหนท�งแหงก�รพนทกขท

มกพบว�เปนบทสรปในตอนท�ย

ง�นวจยเรองพลวตและก�รสบส�นตำ�น�นแมน�คพระโขนงในสอบนเทงยคปจจบน นอกจ�กจะ

ชใหเหนถงปจจยและเงอนไขบรบทท�งสงคมและวฒนธรรมทมตอก�รผลตซำ�และสร�งใหมของตำ�น�น

แมน�คพระโขนงในสอบนเทงยคปจจบนแลว ยงทำ�ใหเหนคว�มทรงจำ�รวมและจนตน�ก�รถงยคสมยใน

อดต ตลอดจนสะทอนคว�มปร�รถน�ใฝฝนซงเรยกรองห�คว�มเปนธรรมในสงคมไทยไมว�จะเปนคว�ม

เท�เทยมในเรองเพศ วกฤตศรทธ�ในศ�สน� คว�มล�หลงด�นส�ธ�รณสขมลฐ�น คว�มไมเปนธรรมใน

เรองก�รเกณฑทห�ร ตลอดจนคว�มแตกต�งทเปนปญห�เรอรงตงแตอดตจนกระทงถงปจจบน.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

บรรณานกรมภ�ษ�ไทย

กำ�จร หลยยะพงศ และสมสข หนวม�น. (2552). หลอน รก สบสน ในหนงไทย. กรงเทพฯ: ศย�ม.

ธน�กต. (2539). 50 นทานไทย. กรงเทพฯ: สวรย�ส�สน.

ปรมนท จ�รวร. (2549). ความขดแยงและการประนประนอมในตำานานปรมปราไทย.กรงเทพฯ: โครงก�ร

เผยแพรผลง�นวช�ก�ร คณะอกษรศ�สตร จฬ�ลงกรณมห�วทย�ลย.

พ�ณ ศรวภ�ต (2545). การศกษาเปรยบเทยบวรรณกรรมเรอง “นางนากพระโขนง”. วทย�นพนธ

มห�วทย�ลยศลป�กร.

วชร�ภรณ ดษฐป�น. (2549).แบบเรองนทานสงขทอง: การแพรกระจายและความหลากหลาย. กรงเทพฯ:

โครงก�รเผยแพรผลง�นวช�ก�ร คณะอกษรศ�สตร จฬ�ลงกรณมห�วทย�ลย.

วชด� ป�นกล�ง. (2539). การวเคราะหการถายทอดความหมายเรอง “ผ” ในภาพยนตรไทยเรอง “แม

นาคพระโขนง” พ.ศ. 2521-2532. วทย�นพนธนเทศศ�สตรมห�บณฑต จฬ�ลงกรณ

มห�วทย�ลย.

ศร�พร ณ ถล�ง, บรรณ�ธก�ร. (2557). ไวยากรณของนทาน: การศกษานทานเชงโครงสราง. กรงเทพฯ:

โครงก�รเผยแพรผลง�นวช�ก�ร คณะอกษรศ�สตร จฬ�ลงกรณมห�วทย�ลย.

ศร�พร ณ ถล�ง และปรมนท จ�รวร, บรรณ�ธก�ร. (2560). องอดต สนองปจจบน: คตชน

สรางสรรค สงคมรวมสมย. กรงเทพฯ: โครงก�รเผยแพรผลง�นวช�ก�ร คณะอกษร

ศ�สตร จฬ�ลงกรณมห�วทย�ลย.

ศรพร ไฝศร. (2544). การสรางสรรคในการผลตซำาภาพยนตรไทยจากตำานาน “แมนาคพระโขนง”.

วทย�นพนธนเทศศ�สตรมห�บณฑต จฬ�ลงกรณมห�วทย�ลย.

ส�ยป�น ปรวรรณชนะ. (2552). ตำานานประจำาถนรมแมนำาและชายฝงทะเลภาคกลาง: ความสามานฉนท

ในความหลากหลาย. กรงเทพฯ: โครงก�รเผยแพรผลง�นวช�ก�ร คณะอกษรศ�สตร


จฬ�ลงกรณมห�วทย�ลย.

สภ� จตตวสรตน. (2545). การสรางความหมายทางสงคมและการรบร “ความเปนจรง” ในภาพยนตร

องเรองจรง. วทย�นพนธนเทศศ�สตรมห�บณฑต จฬ�ลงกรณมห�วทย�ลย.

อทธพล วร�นศภ�กล. (2558). การเลาเรองของ “พมากพระโขนง” และสมพนธบทจาก“แมนาคพระโขนง”

ส “พมากพระโขนง”. วทย�นพนธวทย�ลยนวตกรรมสอส�รสงคม. มห�วทย�ลย

ศรนครนทรวโรฒ.

เอนก น�วกมล. (2549). เปดตำ�น�นแมน�คพระโขนง. กรงเทพฯ: มตชนป�กเกรด.

ภ�ษ�ต�งประเทศ

Erll, Astrid. Memory in Culture. Translated by Sara B.Young. London: Palgrave

Macmillan, 2011.

Tim Wildschut and Constantine Sedikides. Nostalgia: Content, Triggers, Functions.

Journal of Personality and Social Psychology Vol. 91, No. 5 (2006).

พลวัตและการสืบสานตำานาน...

Documents

Transcript of พลวัตและการสืบสานตำานาน...