นวตกรรมทางทหารในสมยกรงศรอยธยาอนเปนผลมาจากการตดตอกบโปรตเกส

10

โปรตเกสนบวาเปนชาตทเขามามบทบาทตอการ

ปรบเปลยน “แนวคด วธการ และอปกรณ” ในทาง

ทหารของกรงศรอยธยาไปจากเดมเปนอยางมาก

วารสารยโรปศกษา

11

ABSTRACT

Innovation on Army of Ayutthaya Period Resulting from Contracting to Portugal

Sitthard Srikotr

Portugal was the first country of European group that contacted to Ayutthaya Capital since the middle of 21 Buddhist Era or the early of century 16. Moreover, in B.E 2054 or in A.D. 1511 the King of Portuguese had sent the Ambrassador named “Du-arte Fernandes” to bring the tributes of making good relationship with Ayutthaya capital in the period of King of Somdej Ramathibodee 2. Moreover, the royal court of Ayutthaya had received this tribute as the good friendship and sent its Ambrassador to Malaka. Besides, until in B.E. 2059 that Thai and Portuguese had made the friendship treaty and trade treaty to each other by allowing Portuguese people to trade and spread Christianity in Ayutthaya capital and up countries of Thailand, such as Marid, Tanaosri, Pattani and Nakornsrithammarat and others.

For the Portuguese products, Ayutthaya capital was interest-ed in special way to Fire pistols in both large ones and small but long ones including of gunshot and gunpowder. Then, the new coming of fire pistols from Portuguese was become to be the significant innovation that can change the war plan of Ayutthaya. Thus, since then it has written the new war plan or Pichaisongkram war plan in the new way to conform with the fire pistols and the new strategic war of Portuguese also.

นวตกรรมทางทหารในสมยกรงศรอยธยาอนเปนผลมาจากการตดตอกบโปรตเกส

12

Furthermore, there were several of Portuguese people who volunteered to be the mercenary and applied their capacity as their occupational soldiers to use the new weapons or the fire pistols for war. Later, in the period of the Chaiyarachathirat King there were a lot of volunteer Portuguese solidiers to assist Ayutthaya for defeat Myanmar armies in Chiangkran. Then, it allowed for Portuguese people to set up their residents inside Ayutthaya called Portuguese Villages as well as bestowing on the land for setting up the Churches of Christianity as well.

Apart from the fire pistols, the city wall and large turret were built up from the bricks to protect from the invading of the enemies in the period of Mahachakkaphad King. Moreover, it had assumed that these ones were resulted from the supporting of Portuguese people according to the finding of drawing pictures by Dutch people in the period of King Prasartthong or in the end of Buddha Era 22 or in the early of Century 17. What’s more, these drawing pictures are the City Wall with large turret of Ayutthaya palace with circle shape. Similarly, it had assumed that these ones were built up by the recommend of the Portuguese craftsman. Significantly, it was found that this information was conformed with the anthropology evidences at the root base of the turret that is appeared above the ground in the current day. Therefore, it had the assumption that this circle shape of the turret was the first one built up by Portuguese craftsman. As the result, this basic shape had been spread from building the turret on the middle age of Europe, and it had assumed that in the short time the Portuguese craftsman had built up this same kind of the turret in Malaga also.

Keywords: Portuguese, Innovation on Army, Contracting to Portugal

วารสารยโรปศกษา

13

นวตกรรมทางทหารในสมยกรงศรอยธยา อนเปนผลมาจากการตดตอกบโปรตเกส

สทธารถ ศรโคตร

ค�ำวำ “นวตกรรม” เปนศพทบญญตใหตรงกบภำษำองกฤษค�ำวำ

“innovation” ซงตำมควำมหมำยในพจนำนกรม ฉบบรำชบณฑตยสถำน พ.ศ. 2554

เฉลมพระเกยรตพระบำทสมเดจพระเจำอยหว เนองในโอกำสพระรำชพธ

มหำมงคลเฉลมพระชนมพรรษำ 7 รอบ 5 ธนวำคม 2554 ไดใหควำมหมำยของ

“นวตกรรม” ไววำ “นวตกรรม”หมำยถง สงทท�ำขนใหมหรอแปลกจำกเดม

ซงอำจจะเปนควำมคด วธกำร หรออปกรณ เปนตน. (ป. นวต + ส. กรม

อ. innovation)1 ดงนน “นวตกรรมทำงทหำร” จงหมำยถง สงทเนองดวย

กำรทหำรทท�ำขนใหมหรอแปลกจำกแนวทำงเดมทงในดำนแนวคด วธกำร หรอ

อปกรณ ซงในสมยอยธยำนน โปรตเกสนบวำเปนชำตทเขำมำมบทบำทตอกำร

ปรบเปลยน “แนวคด วธกำร และอปกรณ” ในทำงทหำรของกรงศรอยธยำไป

จำกเดมเปนอยำงมำก และผลแหงกำรเปลยนแปลงดงกลำวนนกยงมผลกระทบ

ตอเนองมำอกเปนเวลำนำน ซงในบรบทของบทควำมน นวตกรรมทำงทหำร

ในสมยกรงศรอยธยำอนเปนผลมำจำกกำรตดตอกบโปรตเกสนน สำมำรถ

แบงออกไดเปนสำมประเดน คอ ปนไฟ ปอมปรำกำร และต�ำรำพชยสงครำม

1 รำชบณฑตยสถำน, พจนำนกรม ฉบบรำชบณฑตยสถำน พ.ศ. 2554 เฉลมพระเกยรตพระบำทสมเดจพระเจำอยหว เนองในโอกำสพระรำชพธมหำมงคลเฉลมพระชนมพรรษำ 7 รอบ 5 ธนวำคม 2554 (กรงเทพฯ : รำชบณฑตยสถำน,2556), หนำ 610.

นวตกรรมทางทหารในสมยกรงศรอยธยาอนเปนผลมาจากการตดตอกบโปรตเกส

14

1. ปนไฟ

ซงปนไฟในทนแบงออกไดเปนปนใหญ (Cannon) และปนเลกยำว

(Arquebus)ซงกำรถอก�ำเนดและพฒนำกำรของปนไฟนนเกยวพนอยำงมนย

ส�ำคญตอกำรคนพบดนปน โดยชนชำตแรกทคนพบดนปนกคอ ชำวจน ในชวง

ครสตศตวรรษท 32 (ปลำยพทธศตวรรษท 8) ซงเปนกำรคนพบโดยบงเอญในกำร

ผสมถำน ก�ำมะถน และดนประสวเขำดวยกนระหวำงกำรปรงยำอำยวฒนะ

ซงเมอไดมกำรคนพบดนปนในจนแลวในชนตนมไดใชเพอกจกำรทำงทหำรแต

อยำงใด หำกแตใชจดเพอเปนพลไฟส�ำหรบเฉลมฉลองในงำนเทศกำลรนเรงตำงๆ

สวนกำรใชดนปนเพอกำรทหำรนน ไดเรมอยำงเปนรปธรรมในชวงครสตศตวรรษ

ท 103 (ปลำยพทธศตวรรษท 15) ในยครำชวงศซงเหนอโดยมกำรใชในลกษณะ

เปนวตถระเบด ปนใหญ ปนใหญมอถอ (hand cannon)

ซงเมอรำชวงศซงไดพำยแพสงครำมตออนำรยชนเผำมองโกลในชวง

ครสตศตวรรษท 13 (ปลำยพทธศตวรรษท 18) ท�ำใหชำวมองโกลรบเอำกำรใช

ดนปนเพอกำรทหำรดงกลำวไป และเมอมองโกลไดท�ำสงครำมแผขยำยอทธพล

เขำไปยดครองดนแดนตำงๆในเอเชยกลำงเรอยไปจนถงดนแดนตะวนออกกลำง

กไดท�ำใหควำมรในกำรใชดนปนเพอกำรทหำรดงกลำวแพรกระจำยจำกชำว

มองโกลไปในหมชำวอำหรบ เตรก เรอยไปจนถงชำวเปอรเซยและชำวอนเดย4

โดยในสวนของโลกตะวนตกนน ไดปรำกฏหลกฐำนกำรใชปนใหญขนำดเลก

(hand cannon) เปนครงแรกในสมรภมเอน จำลท (Battle of Ain Jalut) ณ

2 เทมเพล, โรเบรต, ตนก�ำเนด 100 สงแรกของโลก : The Genius of China, พงศำล มคณสมบต, แปล (กรงเทพฯ : มตชน, 2555), หนำ 313, 315.

3 เรองเดยวกน, หนำ 321, 333.4 ทำรลง. นโคลำส, บรรณำธกำร, ประวตศำสตรเอเชยตะวนออกเฉยงใตฉบบ

เคมบรดจ เลมสอง : จำกประมำณครสตศกรำช 1500 ถงประมำณครสตศกรำช 1800, มทนำ เกษกมล, บรรณำธกำรแปล (กรงเทพฯ : ส�ำนกงำนกองทนสนบสนนกำรวจย, 2552), หนำ 49.

วารสารยโรปศกษา

15

วนท 3 กนยำยน ค.ศ. 12605 (พ.ศ. 1803) ซงเปนกำรรบระหวำงกองทพมองโกล

กบกองก�ำลงมมลคจำกอยปต ในบรเวณทปจจบนคอตะวนออกของประเทศ

อสรำเอล ซงในกำรรบครงนนกองทพมองโกลไดถกตโตและยงถลมดวยปนใหญ

มอถอ (hand cannon) จำกฝำยอยปตจนตองแตกพำยไป6

หลงจำกนนสนนษฐำนวำกำรใชดนปนเพอกำรทหำรกไดเรมแพรกระจำย

เขำสทวปยโรป โดยในชวงปลำยครสตศตวรรษท 13 (ตนพทธศตวรรษท 19)ได

มกำรประกำศสตรกำรผสมดนปนในเอกสำรชอวำ “Opus maius” และ “Opus

tertius” ทแตงขนโดยโรเจอร เบคอน7 (Roger Bacon) หลงจำกนนกไดปรำกฏ

หลกฐำนของกำรใชปนใหญในสมรภมรบบนภำพวำด ทวำดขนในชวงตนครสต

ศตวรรษท 148 (ปลำยพทธศตวรรษท 19)และในชวงปลำยของครสตศตวรรษท

14 (ตนพทธศตวรรษท 20) นนเอง ไดปรำกฏกำรใชอำวธปนใหญในยโรปกนอยำง

แพรหลำย9 จนถงในชวงปลำยครสตศตวรรษท 15 (ตนพทธศตวรรษท 21) อน

เปนชวงเวลำทโปรตเกสไดเดนทำงเขำมำยงดนแดนเอเชยเปนครงแรกนน ปนใหญ

ไดถกน�ำมำใชอยำงเตมรปแบบและไดผลในทำงยทธวธ10 จนกลำยเปนศำสตรำ

วธทส�ำคญยงในกำรท�ำสงครำมในยโรป ซงโปรตเกสกเปนชำตยโรปหนงทมควำม

เชยวชำญในกำรใชปนไฟดงกลำวมำกพอสมควร ซงเทคโนโลย “ปนไฟ” ททำง

กรงศรอยธยำไดรบจำกโปรตเกสนน จะขอแยกกลำวเปนสองประเดนคอ ปนใหญ

5 Overy, Richard, A History of War in 100 Battles (London : William Collins, 2014), p 143.

6 Ibid., p. 145.7 Cross, Robin, 50 Events You Really Need to Know : History of War

(London : Quercus, 2012), p 60. 8 Ibid., p 60. 9 Levy, Joel, Fifty Weapons That Changes the Course of History

(London : Apple Press, 2014), p 72.10 รด, แอนโทน, เอเชยตะวนออกเฉยงใตในยคกำรคำ ค.ศ. 1450 – 1680 : เลมสอง

กำรขยำยตวและวกฤตกำรณ, พงษศร เลขะวฒนะ แปล (เชยงใหม : ซลคเวอรม, 2548), หนำ 240.

นวตกรรมทางทหารในสมยกรงศรอยธยาอนเปนผลมาจากการตดตอกบโปรตเกส

16

(Cannon) และปนเลกยำวคำบชด (Arquebus)

1.1 ปนใหญ (Cannon)

ถงแมนวำ จำกหลกฐำนทำงประวตศำสตรตำงๆจะระบวำ โปรตเกสจะ

เปนผน�ำเทคโนโลยปนใหญเขำมำยงกรงศรอยธยำ เพอแลกกบสทธพเศษทำงกำร

คำและกำรเผยแผครสต ศำสนำกตำม แตจำกขอมลจำกหลกฐำนทำง

ประวตศำสตรหลำยประกำร กตำงยนยนวำ ในชวงตนครสตศตวรรษท 16 (ปลำย

พทธศตวรรษท 21) อนเปนชวงเวลำเดยวกนกบทโปรตเกสเขำมำตดตอกบกรง

ศรอยธยำนน ในพนทเอเชยตะวนออกเฉยงใตไดมกำรใชปนใหญแพรหลำยแลว

ทวไปในหลำยพนท ซงเมอโปรตเกสไดยกกองก�ำลงบกเขำโจมตเพอยดครอง

มะละกำใน ค.ศ. 1511 (พ.ศ. 2054) และยดเมองไดเปนผลส�ำเรจแลว ปรำกฏวำ

ชำวโปรตเกสไดคนพบอำวธปนใหญของสลตำนแหงมะละกำนบพนกระบอก โดย

มขนำดล�ำกลองไมใหญมำกนก11 มทงทหลอขนจำกเหลกและส�ำรด ซงนอกจำก

มะละกำแลวในชวงตนครสตศตวรรษท 16 (ปลำยพทธศตวรรษท 21) นน ปรำกฏ

วำรฐมสลมอนๆในเอเชยตะวนออกเฉยงใตภำคพนมหำสมทร ทงในคำบสมทร

มลำย เกำะสมำตรำ เกำะชวำ และอำจเรอยไปจนถงบำงสวนของฟลปปนสนน

กมปนใหญใชกนแลวแทบทงสน12

โดยทเทคโนโลยปนใหญเหลำนเปนปนใหญทแพรกระจำยมำจำกปน

ใหญของจน ซงเรมมขนตงแตสมยรำชวงศซงเหนอของจนในชวงประมำณครสต

ศตวรรษท 1013(ปลำยพทธศตวรรษท 15) และตอมำเมอรำชวงศซงลมสลำยลง

พรอมๆกบกำรเขำมำปกครองดนแดนจนของชำวมองโกล ปนใหญกไดกลำยเปน

อำวธทใชกนแพรหลำยในกองทพมองโกลทงทพบกและทพเรอ และสนนษฐำน

วำเทคโนโลยกำรใชปนใหญเหลำนไดแพรกระจำยเขำสดนแดนเอเชยตะวนออก

เฉยงใตในรำวครสตศตวรรษท 13 - 14 (ปลำยพทธศตวรรษท 18– ตนพทธ

11 ทำรลง, นโคลำส, บรรณำธกำร, เรองเดยวกน, หนำ 55.12 รด, แอนโทน, เรองเดยวกนหนำ 241.13 เทมเพล, โรเบรต, เรองเดยวกน, หนำ 321, 333.

วารสารยโรปศกษา

17

ศตวรรษท 20) ทงจำกกำรคำและกำรรกรำนจำกจนโดยทปรำกฏรำยงำนทอำง

ถงเรอรบของชำวมองโกลทยกลงมำรกรำนเกำะชวำในชวงครสตศตวรรษท 13

(ปลำยพทธศตวรรษท 18) วำตดอำวธปนใหญ เชนเดยวกบเรอในกองเรอมหำ

สมบตของขนทเจงเหอทลองลงมำส�ำรวจทะเลจนใต เรอยไปจนถงมหำสมทร

อนเดยในชวงตนครสตศตวรรษท 14 (ปลำยพทธศตวรรษท 19) นนกตดอำวธปน

ใหญเชนกน14

ซงนอกจำกในดนแดนเอเชยตะวนออกเฉยงใตภำคพนมหำสมทรแลว ใน

ดนแดนเอเชยตะวนออกเฉยงใตภำคพนททวป ในชวงกอนกำรเขำมำของโปรตเกส

กไดปรำกฏกำรใชปนใหญกนอยำงแพรหลำยแลวในดนแดนประเทศเวยดนำม

ตงแตในชวงตนครสตศตวรรษท 1515 (ปลำยพทธศตวรรษท 20) โดยไดรบ

เทคโนโลยดงกลำวมำจำกจน กอนกำรเขำมำยงเอเชยของชำวโปรตเกส และใน

ภำยหลง เมอชำวตะวนตกโดยเฉพำะโปรตเกสไดเขำมำตดตอกบเวยดนำมในชวง

ครสตศตวรรษท 16 -17 (ปลำยพทธศตวรรษท 21 – ตนพทธศตวรรษท 23) นน

เวยดนำมไดศกษำเกยวกบเทคโนโลยปนใหญจำกตะวนตกอยำงกระตอรอลน จน

สำมำรถพฒนำศกยภำพกำรใชปนใหญของตนเองไปอยำงกำวกระโดด16 จนใน

ชวงครสตศตวรรษท 17(ปลำยพทธศตวรรษท 22 – ตนพทธศตวรรษท 23)

เวยดนำมจงกลำยเปนอกพนทหนงในเอเชยตะวนออกเฉยงใตทมกำรใชปนใหญ

ในกำรรบอยำงมประสทธภำพไมยงหยอนไปกวำชำวตะวนตก17 ซงกไมตำงกน

กบอกชำตทมกำรใชปนใหญในกำรสงครำมมำกอนกำรเขำมำของโปรตเกสกคอ

พมำ ซงสนนษฐำนวำพมำไดเทคโนโลยปนใหญนผำนมำทำงอนเดย (ซงอนเดย

กไดควำมรตกทอดมำจำกชำวมองโกลอกทหนง) โดยพมำมกำรใชปนใหญอยำง

แพรหลำย จนขนำดมโรงงำนผลตปนใหญใชเองแลวกอนกำรเขำมำของโปรตเกส18

14 รด, แอนโทน, เรองเดยวกนหนำ 240.15 เรองเดยวกนหนำ 240.16 ทำรลง, นโคลำส, บรรณำธกำร, เรองเดยวกน, หนำ 53. 17 รด, แอนโทน, เรองเดยวกน, หนำ 246.18 ทำรลง, นโคลำส, บรรณำธกำร, เรองเดยวกน, หนำ 50.

นวตกรรมทางทหารในสมยกรงศรอยธยาอนเปนผลมาจากการตดตอกบโปรตเกส

18

ซงจำกขอมลทไดกลำวไปแลวขำงตนจะพบวำ ในอำณำจกรตำงๆของ

เอเชยตะวนออกเฉยงใตทงภำคพนทวปและภำคพนมหำสมทรนนไดมกำรปรำกฏ

กำรใชปนใหญมำแลวกอนกำรเขำมำของโปรตเกสแลวเปนเวลำนำน โดยเปน

ปนใหญทใชในเอเชยตะวนออกเฉยงใตนนสวนใหญแลวมตนพฒนำกำรมำจำก

ปนใหญในสำยพฒนำกำรจำกประเทศจน ซงจำกควำมตอนหนง ในศลำจำรก

หลกท 1 พอขนรำมค�ำแหงทจำรกขนเมอ ค.ศ. 129219(พ.ศ. 1835) นน ไดปรำกฏ

ควำมตอนหนงในดำนทสองของจำรกวำ “…เมองสโขทยนมสปำกประตหลวง

เทยรยอมคนเสยดกน เขำมำดทำนเผำเทยน ทำนเหลนไฟ เมองสโขทยนมดง

จกแตก…”20 ซงจำกขอควำมขำงตน ชวนใหคดวำ ชำวเมองสโขทยมกำรใชดนปน

ท�ำประทด หรอดอกไมไฟเลนกน แตอำณำจกรสโขทยจะมกำรใชดนปนเพอ

กำรทหำรหรอไมนน จำกหลกฐำนทำงประวตศำสตรเทำทพบในปจจบน กยง

ไมปรำกฏพบบรบทกำรใชงำนในลกษณะดงกลำว

แตพอลวงเขำสสมยอยธยำตอนตน มควำมเปนไปไดวำกรงศรอยธยำนน

มปนใหญในรำชกำรอยแลวกอนกำรเขำมำตดตอของโปรตเกสโดยสนนษฐำนวำ

นำจะเปนปนใหญในสำยพฒนำกำรจำกประเทศจน21 ดงปรำกฏควำมตำมพระ

พงศำวดำรกรงศรอยธยำ ฉบบจกรพรรดพงศ22 และฉบบพนจนทนมำศ23 วำใน

รชสมยพระรำเมศวร เมอทรงครองรำชยครงท 2 เมอ ค.ศ. 1388 - 139524 (พ.ศ.

1931 - พ.ศ. 1938) ครำวยกทพไปลอมนครเชยงใหม ตำมพระรำชพงศำวดำร

19 ศลำจำรกพอขนรำมค�ำแหง : ประชมพงศำวดำรฉบบกำญจนำภเษก เลม 3 (กรงเทพฯ : กองวรรณกรรมและประวตศำสตร กรมศลปำกร, 2542), หนำ 3.

20 เรองเดยวกน, หนา 15.21 ทำรลง, นโคลำส, บรรณำธกำร, เรองเดยวกน, หนำ 51.22 พระรำชพงศำวดำรกรงศรอยธยำ ฉบบจกรพรรดพงศ (จำด) เลมท 1 (กรงเทพฯ

: ครสภำ, 2533), หนำ 6.23 “พระรำชพงศำวดำรกรงศรอยธยำ ฉบบพนจนนมำศ (เจม)”: ประชมพงศำวดำร

ฉบบกำญจนำภเษก เลม 3 (กรงเทพฯ : กองวรรณกรรมและประวตศำสตร กรมศลปำกร, 2542), หนำ 217.

24 มลนธสมเดจพระเทพรตนรำชสดำ, นำมำนกรมพระมหำกษตรยไทย, หนำ 53.

วารสารยโรปศกษา

19

กลำววำ “เจำหนำทยงปนใหญออกมำ ก�ำแพง (นครเชยงใหม) พงกวำง 5 วำ”

ซงหำกควำมเปนไปจรงตำมควำมขำงตน สนนษฐำนวำปนใหญทใชนำจะเปนปน

ใหญตำมแบบแผนจนทมขนำดใหญพอสมควร

ซงในชวงเวลำไลเลยกนกบททำงฝำยกรงศรอยธยำปรำกฏหลกฐำนของ

กำรมปนใหญใชนน ปรำกฏวำทำงฝำยอำณำจกรลำนนำ กไดมกำรกลำวอำงถง

กำรใชอำวธปนไฟ25 แลวตงแตรชสมยพญำมงรำย ในครำวททรงยกทพไปปรำบ

พญำยบำ พระมหำกษตรยพระองคสดทำยแหงอำณำจกรหรภญชย ใน ค.ศ.

129626(พ.ศ. 1839) แตมำปรำกฏบรบทกำรใชงำนปนไฟชดเจน ในรชสมย

พระเจำตโลกรำช ททรงใชปนใหญในกำรรบขนชขำดเพอยดเมองนำนใน ค.ศ.

1448 (พ.ศ. 1991) ซงใน “พงศำวดำรเมองนำน”27 และ ”ต�ำนำนพระธำตแช

แหง”28 เรยกปนใหญทพระเจำตโลกรำช ทรงน�ำมำยงทเมองนำนวำ “อะหมอกศ

นำศ” ซงในเอกสำรฝำยเมองเชยงใหม “ต�ำนำนพนเมองเชยงใหม” ไดกลำววำ

เมอพระเจำตโลกรำช ลอมเมองนำนไวไดแลว กทรงเอำ “ปนปเจำ” ยงเขำไปใน

เมองนำนจนถกยอดตนตำลในเมองหก ท�ำนองขมขใหยอมแพ29 (ในเอกสำร

ทำงนำนระบวำ ยงเขำทำงประตอญำน หรอ อณญำน) จนในทสดชำวเมองนำน

25 แตเดมในภำษำไทยโบรำณ “ปน” หมำยถง อำวธซดสง (Missileweapon) ทกชนด เชน นำยมนปนยำว ในต�ำนำนพระรวงสงสวยน�ำ ซงมอำวธเปน ธนยำว แตภำษำไทยโบรำณกเรยก “ปน” เปนตน แตถำตองกำรขยำยควำมวำเปน “ปนไฟ” ตองมค�ำวำ “สหนำท” หรอ “สนำศ” ซงแปลวำ เสยงดง เสยงกกกอง มำขยำยค�ำวำ “ปน” เพอแสดงใหเหนถงบรบทกำรใชงำนของปนไฟทมเสยงดงมำกขณะยง : ผวจย

26 อรณรตน วเชยรเขยว และเดวด เค. วยอำจ, ต�ำนำนพนเมองเชยงใหม ฉบบ ปรบปรงใหม (เชยงใหม : ชลคเวอรมบคส, 2547), หนำ 47.

27 พงศำวดำรเมองนำน (เชยงใหม : อนชพรนตง, 2543), หนำ 85.28 ต�ำนำนพระธำตแชแหง ฉบบวดนำซำว ธรรมใบลำนหมำยเลข วดนำซำว บ. 080/9

ส�ำรวจพบเมอเดอนตลำคม พ.ศ. 2545 อำงถงในสำยนต ไพรชำญจตร, โบรำณคดเครองถวยสยำม : แหลงเตำเมองนำนและพะเยำ (นครปฐม : สถำบนวจยและพฒนำ มหำวทยำลย ศลปำกร, 2551), หนำ 37.

29 อรณรตน วเชยรเขยว และเดวด เค. วยอำจ, เรองเดยวกน, หนำ 83.

นวตกรรมทางทหารในสมยกรงศรอยธยาอนเปนผลมาจากการตดตอกบโปรตเกส

20

จงยอมออนนอมเปนประเทศรำช ซงถงแมวำเอกสำรทน�ำมำกลำวอำงขำงตนนน

ไดเขยนขนหลงจำกเหตกำรณดงกลำวไดเกดขนไปเปนเวลำนำน ซงอำจจะมกำร

คลำดเคลอนไปบำงเปนธรรมดำกตำม แตอยำงนอย กำรทเอกสำรทตำงทองท

กน (คอ เชยงใหม กบนำน) ตำงกปรำกฏควำมทตรงกนนน เรองทมกำรใชปนท

ปรำกฏดงกลำวกยอมจะมมลบำงตำมสมควร ซงจำกกำรศกษำกพบวำ เอกสำร

ตำงๆของทำงฝำยลำนนำ ทไดเขยนขนตงแตรชกำลของพระเจำตโลกรำชเปนตน

มำ ไดเรมมควำมถกตองแมนย�ำขนมำก จนถงหลำยฉบบสำมำรถน�ำมำสอบทำน

หำควำมถกตองของเอกสำรอนๆไดอกดวย30

เกยวกบเทคโนโลยปนไฟของลำนนำน สนนษฐำนนำจะไดรบมำจำก

ประเทศจนผำนกำรตดตอกบมลฑลยนนำน31 โดยทประเทศจนไดเรมใชดนปน

เพอกำรทหำรแลวอยำงเปนรปธรรมในชวงครสตศตวรรษท 10 (ปลำยพทธ

ศตวรรษท 15) ในยครำชวงศซงเหนอซงเมอรำชวงศซงไดพำยแพสงครำมตอ

อนำรยชนเผำมองโกลในชวงครสตศตวรรษท 13 (ปลำยพทธศตวรรษท 18) แลว

ชำวมองโกลไดรบเอำเทคโนโลยกำรใชปนใหญจำกชำวจน โดยไดปรบปรงจน

สำมำรถน�ำไปใชในกำรรบทำงเรอไดอยำงมประสทธภำพ เชน มกำรใชปนใหญใน

รกรำนชวำของชำวมองโกลในป ค.ศ.129332 (พ.ศ. 1836) สวนในสงครำมครำว

ทมองโกลรกรำนอำณำจกรพกำมในป ค.ศ. 1287 (พ.ศ. 1830) ยงไมมเอกสำร

– หลกฐำนใดยนยนไดวำมกำรใชปนใหญหรอไม แตถำมกอำจจะเปนชองทำงหนง

ทเอำปนใหญเขำมำสภมภำคเอเชยตะวนออกเฉยงใตภำคพนทวป และแพรเขำส

อำณำจกรลำนนำในทสด ซงในประเดนน จำกผลงำนกำรวจยของซนไลเจน

(Sun Lai Chen) ไดระบวำ ในสมยรำชวงศหมงตอนตน (ครสตศตวรรษท 15 /

ปลำยพทธศตวรรษท 20 – ตนพทธศตวรรษท 21) นน เทคโนโลยปนไฟทไดแพร

30 พเศษ เจยจนทรพงษ, ศำสนำและกำรเมองในประวตศำสตรสโขทย – อยธยำ (กรงเทพฯ : มตชน. 2545), หนำ 184.

31 Lorge, peter A., The Asian Military Revolution : From Gun Powder to the bomb (London : Cambridge University Press, 2008), p. 88.

32 รด, แอนโทน, เรองเดยวกน, หนำ 240.

วารสารยโรปศกษา

21

ขยำยออกไปจำกประเทศจนนน ไดเปนสงส�ำคญทสรำงแสนยำนภำพใหกบรฐ

ตำงๆ ในเอเชยตะวนออกเฉยงใตภำคพนทวปทำงตอนเหนอ (เชน ลำนนำ) ใน

ชวงป ค.ศ. 1390 – 1527 (พ.ศ. 1933 – 2070) เปนอยำงยง33

ซงปนใหญทมใชกนทงในฝำยกรงศรอยธยำ ลำนนำ และอำณำจกรอนๆ

ในเอเชยตะวนออกเฉยงใตนน เปนปนใหญแบบจนทนยมใชลกกระสนเปน

หนโกลนจนกลม ซงยงคงมควำมขรขระและเมอบรรจลงในล�ำกลองทอดดนปน

หมอนรองแลว จะท�ำใหชองวำงระหวำงลกกระสนและล�ำกลองปนหรอ

“วนเดจ”34(windage) มมำก ซงกำรทมวนเดจทหำงจำกระยะของรศมล�ำกลอง

มำกจนเกนไปนน35 จะสงผลใหแรงอดจำกกำรระเบดของดนปนรวไหลออกตำม

33 Sun Lai Chen. Ming – Southeast Asian Overland Interactions,1368-1644. Ph.D. Dissertation,Ann Arbor,University of Michigan.2000. อำงถงใน ภมร สรเกยรต, อำวธปนไฟตะวนตกและทหำรรบจำงชำวตำงชำตในประวตศำสตรพมำ ; ศลปวฒนธรรม (ปท 30 ฉบบท 6 เมษำยน, 2552), หนำ 120 -121.

34 Gray, Randal, Editor, Weapons : An International Encyclopedia from 5000 B.C. to 2000 A.D. (New York : St. Martin Press, 1991), p. 109.

35 *ระยะของวนเดจทเปนทนยมในยคตงแตครสตศตวรรษท 16 (ปลำยพทธศตวรรษท 21) เปนตนมำ คอ รศมของกระสนปนเปน 9 ใน 10 สวนของรศมของล�ำกลองปน : ผวจย

ภาพวาดปนใหญของจนในชวงราชวงศหยวน – หมงตอนตน

(ครสตศตวรรษท 13 – 15 / ปลายพทธศตวรรษท 18 – ปลายพทธศตวรรษท 20)

นวตกรรมทางทหารในสมยกรงศรอยธยาอนเปนผลมาจากการตดตอกบโปรตเกส

22

ชองวำงดงกลำวจนท�ำใหสญเสยแรงอดและท�ำใหระยะกำรตกกระทบของกระสน

ทจะเขำท�ำลำยเปำหมำยลดลง ทงยงมวถยงทไมมควำมแมนย�ำ จงไมมผลในทำง

ยทธวธเทำทควร จวบจนตนครสตศตวรรษท 16 (ปลำยพทธศตวรรษท 21) ใน

โลกตะวนตกจงหนมำใชกระสนปนใหญทหลอขนจำกเหลก36 ในขนำดใกลเคยง

กบรศมของล�ำกลองจนปนใหญเรมมประโยชนในทำงยทธวธขนมำบำงแลวตงแต

ชวงนนเปนตนมำ และตอมำในรำวกลำงครสตศตวรรษท 16 – ตนครสตศตวรรษ

ท 17 (พทธศตวรรษท 22 ) กไดมกำรน�ำปนใหญตดตงลงบนฐำนทมลอเกวยน

สำมำรถเทยมมำลำกจงไปไดในระยะไกล พรอมทงลดขนำดปนใหญลงใหไมหนก

เกนกวำมำสองถงสตวลำกได ซงเรยกปนใหญในลกษณะนวำ “ปนใหญสนำม”

(Field Artillery) ซงสงผลใหปนใหญสำมำรถเคลอนยำยไปในภมประเทศตำงๆ

เพอท�ำสงครำมไดงำยขน มระยะกำรยงทไกลขน และยงควำมแมนย�ำในกำรยง

สง ท�ำใหปนใหญตำมแบบแผนตะวนตกนนมประโยชนในทำงยทธวธ37มำกกวำ

ปนใหญตำมแบบแผนจนหรออนเดยทใชกนมำแตเดม

ปนใหญยคกอนครสตศตวรรษท 16 (ปลายพทธศตวรรษท 21)

ในยโรปโดยมากยงเปนแบบตงฐานกงถาวร เคลอนยายล�าบาก

ดงนน ประเดนทควรพจำรณำคอ กรงศรอยธยำนนนำจะมปนใหญตำม

แบบแผนจนใชในรำชกำรสงครำมอยแลวกอนหนำกำรเขำมำของชำวโปรตเกส

36 Ibid., p 167.37 Levy, Joel, op.cit, p 95.

วารสารยโรปศกษา

23

เชนเดยวกบชำตอนๆในเอเชยตะวนออกเฉยงใต กำรทฝำยกรงศรอยธยำไดตอบ

รบไมตรของฝำยโปรตเกสมใชเพรำะทำงฝำยอยธยำ “ไมม” ปนไฟและตองกำร

อำวธเชนนนจำกโปรตเกส เนองดวยอำวธปนไฟเหลำนน ทำงฝำยอยธยำนำจะม

ใชอยแลว แตกำรททำงฝำยกรงศรอยธยำ ไดทรงตอบรบไมตรของฝำยโปรตเกส

อยำงกระตนรอรน และมอบสทธพเศษทำงกำรคำ และอนญำตใหเผยแผครสต

ศำสนำไดโดยเสรนน กเพอแลกกบควำมชวยเหลอทำงทหำรจำกชำวโปรตเกส38

ทมควำมรในกำรใชงำนสรรพำวธ “แผนใหม” ซงกคอ ปนไฟ ทงปนใหญและปน

เลกยำว นนเอง ซงนำจะเปนประโยชนกบกำรศกสงครำมในภำยหนำของฝำย

กรงศรอยธยำ

ปนใหญยคครสตศตวรรษท 16 (ปลายพทธศตวรรษท 21) เปนตนมา

ไดปรบมาใสฐานลอลาก เคลอนยายสะดวก (Field Artillery)

1.2 ปนเลกยาวคาบชด (Arquebus)

นอกจำกปนใหญแลวปนเลกยำวคำบชดยงนบเปนอำวธทเขำมำมอทธพล

ตอกำรรบของภมภำคเอเชยตะวนออกเฉยงใตเปนอยำงมำก โดยอำวธปนเลกยำว

นกเชนเดยวกบปนใหญ คอ ปรำกฏรองรอยกำรใชงำนในสงครำมในแถบภมภำค

เอเชยตะวนออกเฉยงใตแลวกอนกำรเขำมำของชำตตะวนตก โดยปนเลกยำวดง

กลำวในชนตนอำจเปนมรปทรงพนฐำนมำจำกปนใหญแตมขนำดยอมสำมำรถถอ

ไดดวยมอ และประกอบดำมดวยไมอยำงงำยๆใหทหำรถอยงดวยกำรใชคบไฟจด

38 ปรด พศภมวถ, เรองเดยวกน, หนำ 35.

นวตกรรมทางทหารในสมยกรงศรอยธยาอนเปนผลมาจากการตดตอกบโปรตเกส

24

ชนวน หรอเอำ “ชด” คอ ดำยทฝนเปนเสนขนำดใหญจดไฟทปลำย ใชในกำรจด

ชนวนปนนน ปนในลกษณะนมใชอยแลวในประเทศจนยครำชวงศซงเหนอ

พรอมๆกบกำรเกดขนของปนใหญ คอ ตงแตในรำวในชวงครสตศตวรรษท 10

(ปลำยพทธศตวรรษท 15)โดยในยคแรกเรมนยงไมอำจเรยกไดวำเปนปนเลกยำว

ได แตจะเรยกวำ “ปนใหญมอถอ” (Hand gun / Hand cannon) โดยปนใหญ

มอถอนไดแพรเขำสโลกตะวนตกพรอมๆกบกำรรกรำนของชำวมองโกลในชวง

ปลำยครสตศตวรรษท 13 (ตนพทธศตวรรษท 19) และปรำกฏกำรใชงำนในทวป

ยโรปตงแตชวงตนครสตศตวรรษท 1539 (ปลำยพทธศตวรรษท 20) และในชวง

ปลำยของครสตศตวรรษท 15 (ตนพทธศตวรรษท 21) นนเองปนใหญมอถอกได

รบกำรพฒนำรปแบบใหยำวเพรยวขน สำมำรถถอสะดวก น�ำหนกไมมำกจนเกน

ไป ทงยงไดไกลและแมนย�ำขน โดยเรยกปนแบบนวำ “ปนเลกยำว” (Arquebus)

โดยมระบบจดระเบดโดยกำรใชชดตดไฟจดนเชอ (ดนปนอยำงแรงทใชเปนดน

ชนวนจดระเบดปน) ทถำดบรรจดนเชอ จงเรยกปนชนดนอกอยำงหนงวำ “ปน

คำบชด” (Matchlock gun) ซงในทวปยโรป “ปนเลกยำว” หรอ “ปนเลกยำว

คำบชด” น ไดเรมเขำมำแทนทธนและหนำไมอยำงเปนระบบตงแตปลำยครสต

ศตวรรษท 15 (ตนพทธศตวรรษท 21) โดยเวนซไดเปนรฐแรกในยโรปทใชพลปน

เลกยำวคำบชดแทนพลธนตงแตรำว ค.ศ. 149040 (พ.ศ. 2033) และเมอลวงมำ

ถงในชวงตนครสตศตวรรษท 16 (ปลำยพทธศตวรรษท 21) ปนเลกยำวคำบชด

กไดกลำยเปนอำวธประจ�ำกำรมำตรฐำนในหลำยๆกองทพทวทงทวปยโรป41รวม

ไปถงกองทพโปรตเกสดวย

39 Gray, Randal, editor, op.cit., p. 116.40 รด, แอนโทน, เรองเดยวกน, หนำ 240.41 Houston, Rob, Editor, Firearms : An Illustrated History (London :

Dorling Kindersley,2014), pp. 22-23.

วารสารยโรปศกษา

25

“ปนเลกยาว” (Arquebus)ทชาวโปรตเกสน�าเขามายงอยธยาในชวงครสตศตวรรษท 16 (ปลายพทธศตวรรษท 21) มระบบจดระเบดแบบคาบชด (Matchlock)

บรรจกระสนดนด�าคราวละนดโดยใชไมกระทงชวยบรรจทางปากกระบอก

สวนในเอเชยตะวนออกเฉยงใตนนปรำกฏหลกฐำนกำรใช “ปนใหญเบำ”

(Culverin/Falconet) และ/หรอ “ปนใหญมอถอ” (Hand gun / Hand cannon)

ในเวยดนำมและมลำยแลวตงแตอยำงชำทสดเมอปลำยครสตศตวรรษท 1542

(ตนพทธศตวรรษท 21)

สวนในดนแดนทเปนประเทศไทยในปจจบนนน ไดปรำกฏกำรใช “ปน

ใหญขนำดเลก” หรอ “ปนใหญมอถอ” มำแลวตงแตยคอยธยำตอนตน ดงปรำกฏ

ควำมตำมพระพงศำวดำรกรงศรอยธยำ ฉบบจกรพรรดพงศ43 และฉบบพนจน

ทนมำศ44 วำในรชสมยพระรำเมศวร เมอทรงครองรำชยครงท 2 เมอ ค.ศ. 1388

- 139545 (พ.ศ. 1931 - พ.ศ. 1938) ไดทรงยกทพหลวงไปรบกบ “พญำกมพชำ”

42 รด, แอนโทน, เรองเดยวกน, หนำ 240-241.43 พระรำชพงศำวดำรกรงศรอยธยำ ฉบบจกรพรรดพงศ (จำด) เลมท 1, หนำ 8.44 “พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบบพนจนนมาศ (เจม)”: ประชม

พงศาวดารฉบบกาญจนาภเษกเลม 3, หนา 216.45 มลนธสมเดจพระเทพรตนราชสดา, เรองเดยวกน, หนา 53.

นวตกรรมทางทหารในสมยกรงศรอยธยาอนเปนผลมาจากการตดตอกบโปรตเกส

26

ตำมพระรำชพงศำวดำรกลำววำ “ทรงลงจำกหลงชำงและใชปนนกสบ (ปนใหญ

มอถอ?) ยงลงไปตอง “หมอดน(หมอบรรจดนปน)” ลกขนเปนเพลงพญำกมพชำ

หนรอดจบไดพญำอปรำชลก” ซงสนนษฐำนวำผบนทกพงศำวดำรรนหลงอำจจะ

ใช “ปนนกสบ (คำบชด)” แทนปนใหญมอถอกเปนได

ซงในชวงเวลำไลเลยกนกบททำงฝำยกรงศรอยธยำปรำกฏหลกฐำนของ

กำรมปนใหญใชนน ปรำกฏวำทำงฝำยอำณำจกรลำนนำ กไดมกำรกลำวอำงถง

กำรใชอำวธปนไฟแลวตงแตรชสมยพญำมงรำย ในครำวททรงยกทพไปปรำบพญำ

ยบำ พระมหำกษตรยพระองคสดทำยแหงอำณำจกรหรภญชย ใน ค.ศ. 1296

(พ.ศ. 1839) โดยมกำรกลำวถงกำรยง “สนำศปนนอยปนใหญ”46ซงหำกควำม

เปนไปจรงตำมขอมลขำงตน ในสมรภมดงกลำวนอกจำกอำวธปนใหญแลว

สนนษฐำนวำนำจะมกำรใชปนใหญมอถอ (ปนนอย?) ในกำรรบครงนนดวย

ซงนอกจำกหลกฐำนทำงฝำยลำนนำแลว เอกสำรทเปนทเชอถอทสดใน

กำรศกษำประวตศำสตรและโบรำณคดของกรงศรอยธยำ คอ พงศำวดำรกรงเกำ

ฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต กไดกลำวถงกำรใชอำวธปนไฟของกองทพลำนนำ

ดวยเชนกน กลำวคอ ใน ค.ศ. 1463 (พ.ศ. 2006) สมเดจพระบรมไตรโลกนำถ

และพระรำชโอรสคอ สมเดจพระอนทรำชำ ไดท�ำศกกบพระเจำตโลกรำชทไดเขำ

มำยดเมองสโขทย และในกำรศกครงนนสมเดจพระอนทรำชำทรงตอง “ปน” ท

พระพกตร47ซงกำรศกครงนกไดกลำวถงในเอกสำร “ต�ำนำนพนเมองเชยงใหม”

ของทำงฝำยลำนนำดวยเชนกน แตทำงลำนนำกลำววำกำรศกนนไดเกดขนใน

ค.ศ. 1457 (พ.ศ. 2000) โดยกลำวถงสมเดจพระอนทรำชำวำ “…ผอนทรำชำถก

ปนกองทหนำผำกหน…”48 ซงยงไมทรำบแนชดวำ “ปนกอง” มลกษณะเปนเชน

ไร เปนปนไฟหรอธน - หนำไม แตถงอยำงไรกตำม หำก ปนกองเปนปนไฟจรงก

46 อรณรตน วเชยรเขยว และเดวด เค. วยอำจ, เรองเดยวกน, หนำ 47.47 “พระรำชพงศำวดำรกรงเกำ ฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต”: วรรณกรรมสมย

อยธยำ เลม 2 (กรงเทพฯ : ส�ำนกวรรณกรรมและประวตศำสตร กรมศลปำกร, 2545), หนำ 421.

48 อรณรตน วเชยรเขยว และเดวด เค. วยอำจ, เรองเดยวกน, หนำ 89.

วารสารยโรปศกษา

27

สนนษฐำนวำนำจะเปน “ปนใหญขนำดเลก” หรอ “ปนใหญมอถอ”กเปนได

นอกจำกนน อำวธทเอกสำรลำนนำเรยกวำ “ปนกอง” นน ไดปรำกฏวำ

ทำงฝำยอยธยำกมอำวธดงกลำวใชงำนอกดวย โดยในครำวทพระเจำตโลกรำชยก

ทพเขำมำลอมเมองก�ำแพงเพชรในป ค.ศ. 146049 (พ.ศ. 2003) (เอกสำรทำงฝำย

อยธยำวำ ค.ศ. 1461 / พ.ศ. 2004) ทหำรทรกษำกำรในเมองก�ำแพงเพชรไดใช

อำวธ “กองหนำล�ำแบง” ยงใสทหำรของฝำยลำนนำ จนตองแตกพำยไปหลงจำก

ลอมเมองไดเพยง 3 วน กำรทชำวลำนนำรจกวำสงทชำวเมองก�ำแพงเพชรยงออก

มำตอตำนพวกตนนนคอ “กอง” หรอ “ปนกอง” กเปนไปไดวำอำวธนนของทำง

ฝำยอยธยำ อำจจะเปนลกษณะเดยวกบทฝำยตนมใชงำนอยกเปนได

โดยสนนษฐำนวำ “ปน”,“กอง” หรอ “ปนกอง” นนอำจจะเปนปนใหญ

มอถอ (hand cannon) ตำมแบบทมใชอยในประเทศจนในยครำชวงศหยวน

(ระหวำง ค.ศ. 1279 - 1368 / พ.ศ. 1822 - 1911) โดยชำวจนเรยกอำวธปน

ใหญขนำดเลกทใชมอถอไดนวำ “หอกเพลง” ซงถอก�ำเนดขนในประเทศจนใน

ชวงครสตศตวรรษท 10 (ปลำยพทธศตวรรษท 15) ในยครำชวงศซงเหนอและได

มใชแพรหลำยทวไปในกองทพมองโกลทเขำยดครองประเทศจนตงแตครสต

ศตวรรษท 13 (ปลำยพทธศตวรรษท 18) เปนตนมำ50 ซงเชอวำเทคโนโลยปน

ใหญมอถอในลกษณะนกคงแพรจำกประเทศจนเขำสดนแดนเอเชยตะวนออกเฉยง

ใตดงปรำกฏขอมลจำกเอกสำรทำงประวตศำสตรขำงตน

49 เรองเดยวกน, หนำ 91 – 92.50 เทมเพล, โรเบรต, เรองเดยวกน, หนำ 339.

นวตกรรมทางทหารในสมยกรงศรอยธยาอนเปนผลมาจากการตดตอกบโปรตเกส

28

ภาพวาดปนใหญมอถอ (hand cannon) หรอทชาวจนเรยกวา “หอกเพลง” ในชวงราชวงศหยวน – หมงตอนตน

(ครสตศตวรรษท 13 – 15 / ปลายพทธศตวรรษท 18 – ปลายพทธศตวรรษท 20) ในภาพมสามล�ากลองและตองใชชดจดไฟจใหเกดการจดระเบด

ซงปนเชนนมรปลกษณในองครวมคลายกบรปแบบทมใชงานในโลกตะวนตกในชวงเดยวกน

แตปญหำของปนใหญมอถอกคอ กำรทมน�ำหนกมำก ยงไดไมไกลนก ทง

ยงขำดควำมแมนย�ำในกำรยง เพรำะกำรยงปนใหญมอถอนน เนนกำรยงกระสน

ลกปรำยออกไปขำงหนำเพอสกดกำรรกคบของศตร มำกกวำยงเพอเจำะจงสง

หนงสงใดเพอประโยชนในทำงยทธวธ ซงเมอโปรตเกสไดเขำมำตดตอกบรฐตำงๆ

ในเอเชยตะวนออกเฉยงใตในชวงครสตศตวรรษท 16 (ปลำยพทธศตวรรษท 21)

และไดน�ำอำวธปนเลกยำวคำบชด (Arquebus) เขำมำ หลำยรฐทงในเอเชยตะวน

ออกเฉยงใตภำคพนทวปและภำคพนมหำสมทรตำงใหควำมสนใจน�ำเขำอำวธปน

เลกยำวคำบชดนเขำมำเปนอำวธประจ�ำกำรในกองทพของตน รวมไปถงกรง

ศรอยธยำดวยเชนกน ดงปรำกฏท�ำเนยบขนนำงกรมฝรงแมนปนในพระอยกำร

ต�ำแหนงนำทหำร – หวเมอง ดงกลำวไปแลวในหวขอกอนหนำ

วารสารยโรปศกษา

29

กำรเขำมำของปนเลกยำวคำบชดของชำวโปรตเกสทคอนขำงแมนย�ำ ยง

ไดไกล และน�ำหนกไมมำกเมอเทยบกบปนใหญมอถอทมอยแตเดมนน ถอวำม

ประโยชนในทำงยทธวธเปนอยำงยง ซงกำรจะใชปนเลกยำวคำบชดแบบนใหเกด

ประสทธภำพสงสดนน กตองอำศยยทธวธทชำวยโรปใชอยกอน ซงจะมปรำกฏ

อยในต�ำรำพชยสงครำมซงจะอธบำยตอไปในหวขอท 3

2. ปอมปราการ

เมอพระเจำอทองสถำปนำกรงศรอยธยำขนใน พ.ศ. 1893 (ค.ศ.1350)

นน กำรปองกนพระนครจำกขำศกนน นอกจำกจะใชแนวแมน�ำธรรมชำตและขด

คขอหนำเพมเตมแลว สนนษฐำนวำไดมกำรสรำงก�ำแพงเมองมลกษณะเปนเนน

ดนมเสำไมระเนยดปกไวเนนดนรำยรอบพระนคร51 ซงกำรทมไดสรำงปอม

ปรำกำรใหแขงแกรงดวยกำรกออฐนน กดวยในชวงกอนรชกำลสมเดจพระ

มหำจกรพรรด (ค.ศ. 1548 – 1569 / พ.ศ. 2091 - 2112) นน ทำงกรงศรอยธยำ

ไดวำงยทธศำสตรกำรปองกนพระนครจำกขำศกโดยมไดมงหมำยเพอเอำพระนคร

เปนทรบศก แตจะเอำหวเมองตำงๆทตงอยรำยรอบพระนครรบศก แลวพระนคร

จงจะยกกองก�ำลงออกไปหนน

ตอมำในรชกำลสมเดจพระมหำจกรพรรด ยทธศำสตรขำงตนได

เปลยนแปลงไปโดยทรงใชพระนครเปนทตงรบทพหลวงของพระเจำบเรงนองของ

ฝำยพมำ ดงนนควำมตำมพระรำชพงศำวดำรกรงศรอยธยำฉบบจกรพรรดพงศ52

และฉบบพนจนทนมำศ53 สมเดจพระมหำจกรพรรดจงไดทรงโปรดเกลำฯให

บรณะก�ำแพงเมองกรงศรอยธยำขนใหมใหมนคงแขงแรง โดยควำมตำมพระรำช

51 เมนเดส ปนโต, เฟอรเนำ, เรองเดยวกน, หนำ 56.52 พระรำชพงศำวดำรกรงศรอยธยำ ฉบบจกรพรรดพงศ (จำด) เลมท 1, หนำ 36.53 “พระรำชพงศำวดำรกรงศรอยธยำ ฉบบพนจนนมำศ (เจม)”: ประชมพงศำวดำร

ฉบบกำญจนำภเษกเลม 3, หนำ 231.

นวตกรรมทางทหารในสมยกรงศรอยธยาอนเปนผลมาจากการตดตอกบโปรตเกส

30

พงศำวดำรกรงศรอยธยำฉบบจกรพรรดพงศ54 และฉบบพนจนทนมำศ55 ยงระบ

อกวำ ไดทรงโปรดเกลำฯ ใหรอก�ำแพงจำกเมองสพรรณบร56 ลพบร และ

นครนำยกลงเสย สนนษฐำนวำเพอน�ำอฐจำกก�ำแพงเมองเหลำนนมำเพอน�ำมำใช

ในกำรกอสรำงก�ำแพงพระนครดวยกำรกออฐถอปน ใหแขงแรงทนทำนตอแรง

กระแทกของลกกระสนปนใหญ พรอมกนนนสนนษฐำนวำไดทรงโปรดเกลำฯ

สรำงปอมคำยและหอรบเพอตดตงปนใหญประจ�ำไวตำมปอมปรำกำรและทชอง

ระหวำงใบเสมำ

กำรเรมตนสรำงปรำกำรปองกนพระนครในครงนน ปรำกฏวำยงคงมจด

บกพรองและหละหลวมอยบำง เปนเหตใหตองเสยพระนครแกพมำขำศกใน ค.ศ.

1569 (พ.ศ. 2112) จนกระทงในแผนดนสมเดจพระมหำธรรมรำชำ (ค.ศ. 1569

– 1590 / พ.ศ. 2112– 2133) ตำมควำมในพระรำชพงศำวดำรกรงศรอยธยำ

ฉบบจกรพรรดพงศ57 และฉบบพนจนทนมำศ58 ระบวำ ศกรำช 924 ปจอจตวำ

ศก โปรดเกลำใหขดคขอหนำ (ใหม) และใหยกก�ำแพงพระนครออกไปตงถงรมน�ำ

ซงทเกยวของกบปอมปรำกำรทสรำงขนเปนระยะตำมแนวก�ำแพงเมอง

(Citadel) ทสรำงขนในครำวนน ตำมตำมบนทกของเมอซเออร ฟรงซวร องร ตร

แปง ชำวฝรงเศสซงเขำในชวงหลงกำรสรำงก�ำแพงและปอมปรำกำรนนไปแลว

54 พระรำชพงศำวดำรกรงศรอยธยำ ฉบบจกรพรรดพงศ (จำด) เลมท 1, หนำ 61.55 “พระรำชพงศำวดำรกรงศรอยธยำ ฉบบพนจนนมำศ (เจม)”: ประชมพงศำวดำร

ฉบบกำญจนำภเษกเลม 3, หนำ 244.56 จำกกำรขดคนทำงโบรำณคดพบวำ เมองสพรรณบรนน แตเดมเมอครงยงม

ก�ำแพงเมองไดมกำรกอก�ำแพงเมองเปนอฐ จงสนนษฐำนวำเมออนอกสองเมองอำจจะมก�ำแพงเหมองทเปนอฐดวยกเปนได ดใน ศลปำกร,กรม, ผลกำรด�ำเนนงำนทำงโบรำณคด : ก�ำแพงเมองโบรำณสพรรณบร ; วดพระศรรตนมหำธำต สพรรณบร (กรงเทพฯ : ส�ำนกโบรำณคดและพพธภณฑสถำนแหชำต กรมศลปำกร, 2545), หนำ 14.

57 พระรำชพงศำวดำรกรงศรอยธยำ ฉบบจกรพรรดพงศ (จำด) เลมท 1, หนำ 131.58 “พระรำชพงศำวดำรกรงศรอยธยำ ฉบบพนจนนมำศ (เจม)”: ประชมพงศำวดำร

ฉบบกำญจนำภเษกเลม 3, หนำ 276.

วารสารยโรปศกษา

31

และไดบนทกเรองรำวของชำวสยำมไวในประวตศำสตรแหงพระรำชอำณำจกร

สยำมไว โดยควำมตอนหนงระบไววำ “ปอมปรำกำร” ทสรำงขน (ในรชกำลพระ

มหำจกรพรรดนน) นน ไดสรำงขนตำมค�ำแนะน�ำของบำทหลวงโดมนกนชำว

โปรตเกสรปหนง59 ซงเมอพจำรณำจำกหลกฐำนประวตศำสตรแลวพบวำ ตำม

ภำพวำดสน�ำมน “IUDEA” แสดงภำพของกรงศรอยธยำในรชกำลสมเดจพระเจำ

ปรำสำททอง (ค.ศ. 1629 – 1656 / พ.ศ. 2172 - 2199) ทวำดขนโดยจตรกร

โจฮนเนส วงโบนส ชำวดตชนน ปรำกฏปอมปรำกำรรปทรงกระบอกกลมในภำพ

วำด ซงสนนษฐำนกนวำปอมปรำกำรนนนำจะเปน “ปอมเพชร” ททำงทศใตของ

พระนคร บรเวณปำกน�ำบำงกะจะ ซงปอมปรำกำรรปทรงกระบอกกลมตำมแบบ

ปอมเพชรแตเดมนเปนรปทรงมำตรฐำนของหอรบและปอมปรำกำรทนยมสรำง

กนมำในยโรปยคกลำง60 และยงคงสรำงสบตอกนมำจนถงในรำวปลำยครสต

ศตวรรษท 16 (ตนพทธศตวรรษท 22) กอนทจะถกแทนทดวยปอมปรำกำรทรง

เหลยมในชวงหลงจำกนนโดยนอกจำกจะมหลกฐำนทปรำกฏตำมภำพวำดแลว

จำกกำรขดคนทำงโบรำณคดบรเวณปอมเพชรพบวำ ภำยใตรำกฐำนของปอม

เพชรทนำจะไดรบกำรปฏสงขรณใหเปนปอมทรงเหลยมในภำยหลงโดยวศวกร

ชำวฝรงเศส ในชวงรชกำลสมเดจพระนำรำยณมหำรำช (ค.ศ. 1656 – 1688 /

พ.ศ. 2199 - 2231) นน ไดปรำกฏรองรอยของฐำนปอมทรงกลมอกชนจำกภำย

ใตฐำนปอมทรงเหลยม ซงกสอดคลองกบภำพวำดขำงตนทกประกำร

59 ไกรฤกษ นำนำ, 500 ป สำยสมพนธสองแผนดน ไทย – โปรตเกส (กรงเทพ : มตชน, 2553),หนำ 130.

60 Koch, H. W., Medieval Warfare (New York : Barnes & Noble Books, 1978), p. 156.

นวตกรรมทางทหารในสมยกรงศรอยธยาอนเปนผลมาจากการตดตอกบโปรตเกส

32

ปอมปราการในยคกลางของยโรปนยมสรางหอรบดวยทรงกระบอกกลม (ภาพซายในฝรงเศส, ภาพขวาในกรซ) ซงโปรตเกสไดใชปอมทรงกระบอกแบบนมาใชในการสรางปอมปราการของเมอง

มะละกาอกดวย (ภาพลาง)

จำกหลกฐำนขำงตนจงพอจะกลำวไดอยำงหนกแนนพอสมควรวำ กำร

สรำงปอมปรำกำรตำมแนวก�ำแพงเมองกรงศรอยธยำ (Citadel) ทกอขนใหมดวย

อฐในรชกำลสมเดจพระมหำจกรพรรดนน ชำวโปรตเกสนำจะมสวนส�ำคญในกำร

เปนทปรกษำโดยใชรปแบบของปอมปรำกำรทเปนทนยมสรำงในยโรปขณะนน

เปนแบบแผนในกำรกอสรำง ซงในชวงเวลำเดยวกนนน นอกจำกทกรงศรอยธยำ

แลว ยงปรำกฏหลกฐำนกำรสรำงปอมปรำกำรตำมแนวก�ำแพงเมอง (Citadel)

เปนทรงกระบอกกลมแบบเดยวกบทปรำกฏทกรงศรอยธยำทเมองมะละกำ อน

เปนศนยกลำงส�ำคญของชำวโปรตเกสในเอเชยตะวนออกเฉยงใตอกดวย ดงนน

ปอมปรำกำรตำมแนวก�ำแพงเมอง จงนำจะเปนนวตกรรมทำงทหำรทส�ำคญอก

ประกำรหนงทชำวโปรตเกสไดน�ำมำเผยแพรยงกรงศรอยธยำ

วารสารยโรปศกษา

33

ภาพวาดสน�ามน “IUDEA”(บนซาย) แสดงภาพของกรงศรอยธยาในรชกาลสมเดจพระเจาปราสาททอง (ค.ศ. 1629 – 1656 / พ.ศ. 2172 - 2199)

ทวาดขนโดยจตรกร โจฮนเนส วงโบนส ชาวดตชไดปรากฏภาพปอมปราการทรงกระบอกกลม ซงสนนษฐานวานาจะเปน “ปอมเพชร” ทปากน�าบางกระจะ (บนขวา)

ซงจากการขดตนทางโบราณคดกไดพบรากฐานของปอมทรงกลมอยภายใต

ปอมทรงเหลยมตรงตามภาพวาด (ภาพลาง)

3. ต�าราพไชยสงคราม

หลกฐำนเกยวกบกำรรวบรวมต�ำรำพชยสงครำมแตโบรำณมำนน ปรำกฏ

หลกฐำนครงแรก

นวตกรรมทางทหารในสมยกรงศรอยธยาอนเปนผลมาจากการตดตอกบโปรตเกส

34

ตำมควำมในพระรำชพงศำวดำรกรงเกำฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต61

วำ สมเดจพระรำมำธบดท 2 แหงกรงศรอยธยำ ไดโปรดเกลำฯ ใหมกำรช�ำระและ

รวบรวมต�ำรำพชยสงครำมตำง ๆ ขนเปนฉบบหลวงครงแรก เมอ ค.ศ. 1518 (พ.ศ.

2061) และสนนษฐำนวำ ไดมกำรปรบปรงต�ำรำพชยสงครำมอกครงในรชสมย

สมเดจพระนเรศวรมหำรำช ดวยตองปรบกลศกใหรองรบกบสงครำมขำงพมำ

รำมญโดยมกำรน�ำเอำพชยสงครำมของฝำยพมำรำมญทไดทรงเคยศกษำมำเขำ

มำประยกตใชรวมดวย จนเมอเมอกรงศรอยธยำแตกใน ค.ศ. 1767 (พ.ศ. 2310)

ปรำกฏวำต�ำรำพชยสงครำมไดกระจดกระจำยสญหำยจ�ำนวนมำก คงเหลออยแต

ฉบบทมผคดลอกไวบำงเพยงบำงตอนไมครบชด บำงสวนกไดมกำรแตงขนใหม

ในชวงตนกรงรตนโกสนทร พระบำทสมเดจพระพทธยอดฟำจฬำโลกมหำรำช จง

ไดโปรดเกลำฯใหมกำรช�ำระและคดลอกต�ำรำพชยสงครำมฉบบปลกทยงเหลออย

ไวจ�ำนวนหลำยสบเลมสมดไทย แตกลบไมสอดคลองเปนเรองเดยวกน เพอรกษำ

เนอควำมไวไมใหสำบสญพรอมกนนนไดทรงโปรดเกลำฯใหมกำรแปลต�ำรำพชย

สงครำมของพมำรำมญออกเปนภำษำไทยอกดวย62

และหลงจำกนน ไดมควำมพยำยำมช�ำระต�ำรำพชยสงครำมทมมำกมำย

เหลำนนสบมำจนถงรชกำลพระบำทสมเดจพระนงเกลำเจำอย รชกำลท 3 นบ

เปนต�ำรำพชยสงครำมฉบบสดทำยทช�ำระอยำงสมบรณทสดในสมยกรง

รตนโกสนทร ปจจบนยงคงมเอกสำรต�ำรำพชยสงครำมทไดเกบรกษำไวท

หอสมดแหงชำตเปนจ�ำนวนมำก สวนมำกเปนค�ำรอยกรองแบบฉนท โคลง กลอน

และรำยบำง แตงเปนค�ำรอยแกวบำง โดยหลกๆแลวเนอหำในต�ำรำพชยสงครำม

เหลำนนแบงออกเปน 3 เปนสำมประเดนใหญๆ ไดแก 1) เหตแหงสงครำม 2)

อบำยสงครำม 3) ยทธศำสตรและยทธวธ นอกจำกนยงมเนอหำเกยวกบควำมเชอ

61 “พระรำชพงศำวดำรกรงเกำ ฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต”: วรรณกรรมสมยอยธยำ เลม 2, หนำ 423.

62 คณะกรรมกำรจดท�ำหนงสอทระลกและจดหมำยเหตพระรำชพธสมมงคล พระชนมำยเทำพระบำทสมเดจพระพทธยอดฟำจฬำโลกมหำธำต, ต�ำรำพไชยสงครำม ฉบบรชกำลท 1 (กรงเทพฯ : กรมศลปำกร, 2545), หนำ 3.

วารสารยโรปศกษา

35

ทำงดำนโหรำศำสตรและไสยศำสตร ซงปรำกฏมำตงแตสมยโบรำณมำแลว โดย

เฉพำะสมยกรงศรอยธยำตอนปลำยจะปรำกฏควำมเชอในเรองดงกลำวอยำงมำก

โดยพนฐำนทวไปของยทธศำสตร ยทธวธ รวมไปถงแบบแผนกำรท�ำ

สงครำมทปรำกฏต�ำรำพไชยสงครำมนนโดยพนฐำนแลวเปนไปตำมแบบแผนทได

รบมำจำกแหลงเดยวกนกคอ อนเดย63 โดยแบบแผนอยำงอนเดยขำงตนนน ทำง

กรงศรอยธยำนำจะไดรบผำนทำงอำณำจกรเขมรโบรำณทไดมกำรจดกำรก�ำลง

รบเปนกระบวนตำมคมภรอรรถศำสตรของอนเดย64 แตสนนษฐำนวำทำงฝำย

กรงศรอยธยำกมไดมกำรจดกำรก�ำลงรบตำมแบบแผนเขมรทงหมด ดวยขอจ�ำกด

ดำนภมศำสตรและก�ำลงพล

จนเมอไดมอำวธปนใหญและปนเลกยำวคำบชดอนเปนศำสตรำวธแผน

ใหมจำกชำวโปรตเกสไดแพรเขำมำยงกรงศรอยธยำแลว ท�ำใหในภำยหลงศำสตรำ

วธแผนใหมเหลำนนำจะเปนแรงผลกดนใหเกด “ควำมจ�ำเปน” ทเรงใหทงทำง

ฝำยกรงศรอยธยำและพมำ ไดปรบปรงต�ำรำพชยสงครำมของตนเพอใหสอดคลอง

กบอำวธแผนใหมทแพรหลำยเขำมำน ซงอำวธปนไฟในแบบแผนของชำวโปรตเกส

ทงปนใหญ และปนเลกยำวคำบศลำไดถกบรรจไวเปนสวนหนงของกำรจด

กระบวนทพของฝำยอยธยำในฐำนะอำวธซดสงทยงท�ำลำยกองก�ำลงของศตรได

ในระยะไกล ดงปรำกฏควำมในต�ำรำพไชยสงครำม โดยสำมำรถจ�ำแนกบรบทได

เปนสองสวนกคอ ปนใหญ (Cannon) และปนเลกยำวคำบชด (Aquebus)

3.1 บทบาทของปนใหญในต�าราพไชยสงคราม

ปนใหญไดปรำกฏบรบทกำรใชงำนในต�ำรำพไชยสงครำมในหลำยรปแบบ

ซงปนใหญทใชนนควรจะเปนใหญทเปนปนใหญสนำม (Field atillery) ทสำมำรถ

เคลอนยำยไปสะดวกดวยกำรตดตงบนฐำนลอเกวยน หรอปนใหญขนำดเลกเพอ

บรรทกไปบนหลงชำงไปยงสมรภมรบ โดยรปแบบกำรใชงำนปนใหญตำมทปรำกฏ

63 เรองเดยวกน, หนำ 4.64 Jacq-Hergoualc’h, Michel, The Army of Angkor. (Bangkok : Orchid

Press, 2007), p. 13.

นวตกรรมทางทหารในสมยกรงศรอยธยาอนเปนผลมาจากการตดตอกบโปรตเกส

36

ในพชยสงครำม มดงตอไปนคอ

- ใชปนใหญ (หรอปนเลกยำวคำบชด) สนำมจดวำงหนำกองทหำรรำบ

ชำง มำ เพอยงสกดท�ำลำยขำศกทจะเขำมำไดตงแตระยะไกล เพอคมกนกองทหำร

รำบ ชำง มำ ของตนจำกกำรโจมตของศตร และเปนกำรยงเพอท�ำลำยขวญของ

ไพรพลศตรไปดวยในตว65ดงรปดำนลำง

- ใชปนใหญขนำดเลกตดตงบนหลงชำง (หรอปนเลกยำวคำบชด) เดน

ทพไปพรอมขนำบไปกบกองทหำรรำบ และทหำรมำ เพอยงสกดเพอปองกนกำร

โจมตจำกดำนขำง66 ดงรปดำนลำง

65 คณะกรรมการจดท�าหนงสอทระลกและจดหมายเหตพระราชพธสมมงคลพระชนมายเทาพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช, “ค�าอานต�าราพไชยสงคราม ฉบบรชกาลท 1 เลขท 122 ชอต�าราพไชยสงคราม มภาพพระอาทตย พระจนทร และ ดาวตอทาย”: ต�าราพไชยสงคราม ฉบบรชกาลท 1, หนา 148.

66 เรองเดยวกน, หนา 153.

วารสารยโรปศกษา

37

- ใชปนใหญขนำดเลกตดตงบนหลงชำง (หรอปนเลกยำวคำบชด) เดน

ทพไปพรอมขนำบไปกบกองทหำรรำบ และทหำรมำ เพอยงสกดเพอปองกนกำร

โจมตจำกดำนขำง67 ดงรปดำนลำง

- ใชปนใหญ จดวำงสรำงเปนแนวปองกนปอมคำยชวครำวทตงขนในทง

รำบ โดยตงคำยใหเปนแปดเหลยมเพอเนนกำรยงกระจำยออกไปทกทศทำง68

67 เรองเดยวกน, หนา 153.68 เรองเดยวกน, หนา 149.

นวตกรรมทางทหารในสมยกรงศรอยธยาอนเปนผลมาจากการตดตอกบโปรตเกส

38

เปนทนำสงเกตวำรปทรงของกำรจดวำงรปทรงของปอมคำยชวครำวใน

ทงนมลกษณะดงรป

ขำงตนนนคลำยคลงกบปอมปรำกำรทรงแปดเหลยมตำมแนวก�ำแพง

เมองของกรงศรอยธยำ เรอยมำจนถงกรงรตนโกสนทร ซงอำจจะไดแรงบนดำล

ใจมำจำกกำรตงคำยในทรำบดงกลำวกเปนได เพรำะสภำพทตงทำงภมศำสตร

ของพระนครทงสองนน กลวนตงอยในทงรำบ

- กำรใชปนใหญตงแนวยงเพอปดลอมเมองและระดมยงเพอบบบงคบให

ยอมแพ (Siege Warfare) โดยไมตองใชทหำรรำบจโจมปนก�ำแพงเมองเขำยด

เมอง ดงทปรำกฏควำมในต�ำรำพไชยสงครำม69 คอ “บางแตงหอรบบดใจ ลาก

เอาปนใหญ ยงไลเปนกลนองเนอง วจลยบยอยทงเมอง เผาเมองรกเรอง ปนใหญ

ยงซ�าเขาไป เหลอพนทนทานบมไหว ยอยยบประลบ วนาศมวยคงดน”

ซงกำรทมปนใหญทสำมำรถก�ำหนดวถยงไดอยำงคอนขำงแมนย�ำจำก

ชำวโปรตเกส จงสำมำรถทจะยงกดดนในจดยทธศำสตรส�ำคญของเมองเพอ

บบใหยอมแพได ซงนบเปนยทธวธในกำรรบทชวยประหยดก�ำลงพล มตองเสย

ไพรพลเปนจ�ำนวนมำกโดยไมจ�ำเปน

3.1 บทบาทของปนเลกยาวคาบชดในต�าราพไชยสงคราม

ปนเลกยำวคำบชด (Arquebus) นน เปนอำวธททหำรรำบน�ำมำใชเพอ

สนบสนนกำรรกของกระบวนทพทมอำวธมคมตำมแบบแผนเดมไดเปนอยำงด

โดยรปแบบกำรใชงำนปนเลกยำวคำบชด ตำมทปรำกฏในพชยสงครำม

มดงตอไปนคอ

69 คณะกรรมกำรจดท�ำหนงสอทระลกและจดหมำยเหตพระรำชพธสมมงคล พระชนมำยเทำพระบำทสมเดจพระพทธยอดฟำจฬำโลกมหำรำช, “ค�ำอำนต�ำรำพไชยสงครำม ฉบบรชกำลท 1 เลขท 177 ชอ ต�ำรำพไชยสงครำม ค�ำกลอนเลมท 1”: ต�ำรำพไชยสงครำม ฉบบรชกำลท 1, หนำ 67.

วารสารยโรปศกษา

39

- กำรจดหมปนเลกยำวคำบชดเขำไปแทรกในแถวพลหอกหรอทวนทตง

เปนแนว และรกพรอมกนเปนกระบวน โดยมพลปนยงกรำดสนบสนนกำรรกไล

เปนกระบวนของพลหอกหรอทวน ดงทปรำกฏควำมในต�ำรำพไชยสงครำม70คอ

“เรงเรยนรจงแหลม รลกแกมซอนกล รยงคนมชย ปนไฟกลรรอด สอดปนยงฉนใด

ปนไฟตงเปนหม วางตบคแถวถด เสโลขนดเหลาทวน เดนเปนกระบวนแลนส เปน

คนรคงเรยน จ�าเนยรราชศกสอน ไวเบยดบอนศตร ขาศกสเสยชย ฝายเราได

ช�านะ”ดงรปดำนลำง

ซงกำรรบโดยกำรจดหมปนเลกยำวคำบชดเขำไปแทรกในแถวพลหอกท

ตงเปนแนว และรกพรอมกนเปนกระบวนนน เปนยทธวธทเรยกวำ “Pike and

shot” ซงเปนเรมเปนทนยมในยโรปตงแตชวงปลำยครสตศตวรรษท 15 (ตนพทธ

ศตวรรษท 21) และยงคงเปนทนยมตอเนองไปตลอดครสตศตวรรษท 16 (ปลำย

พทธศตวรรษท 21 - ตนพทธศตวรรษท 22) จนกำรรบในรปแบบนไดเรมเสอม

70 คณะกรรมกำรจดท�ำหนงสอทระลกและจดหมำยเหตพระรำชพธสมมงคล พระชนมำยเทำพระบำทสมเดจพระพทธยอดฟำจฬำโลกมหำรำช, “ค�ำอำนต�ำรำพไชยสงครำม ฉบบรชกำลท 1 เลขท 125 ชอ ต�ำรำพไชยสงครำม”: ต�ำรำพไชยสงครำม ฉบบรชกำลท 1, หนำ 104.

นวตกรรมทางทหารในสมยกรงศรอยธยาอนเปนผลมาจากการตดตอกบโปรตเกส

40

ควำมนยมไป เมอมกำรคดคนปนเลกยำวคำบศลำ (Musket) ในชวงครงหลงของ

ครสตศตวรรษท 1771 (ตนพทธศตวรรษท 23)

โดยสนนษฐำนวำ เมอชำวโปรตเกสไดเขำมำตดกบทำงกรงศรอยธยำใน

ชวงตนครสตศตวรรษท 16 (ปลำยพทธศตวรรษท 21) กไดเอำน�ำยทธวธแบบ

“Pike and shot” นเขำมำเผยแพรใหกบทำงฝำยกรงศรอยธยำพรอมกนกบ

กำรน�ำอำวธปนเลกยำวคำบชดเขำมำ

ภาพรปแบบการจดกระบวนทพแบบ “Pike and shot” ในชวงครสตศตวรรษท 16-17 (ปลายพทธศตวรรษท 21 - ตนพทธศตวรรษท 23) ซงนาจะเปนแบบแผนการรบทโปรตเกสน�ามาเผยแพรยงอยธยา พรอมกบการน�าปนเลกยาวคาบชดเขามา

- กำรจดแนวหมปนเลกยำวคำบชดไวใกลชดกบกนต�ำแหนงบญชำกำรของ

นำยทพหรอ

71 Levy, Joel, op.cit, p 77.

วารสารยโรปศกษา

41

แมพล (ซงอำจจะเปนพระมหำกษตรย เจำนำย หรอขนนำงชนผใหญ)

ทบญชำกำรรบ เพอท�ำกำรคมกนมใหนำยทพหรอแมพลมไดรบอนตรำยจำกขำศก

ในระหวำงบญชำกำรรบ ซงเปนยทธวธเชนนเปนทนยมทสดในกำรใชสอยหม

ปนเลกยำวคำบชดในกำรสงครำมของทำงฝำยกรงศรอยธยำ72 ดงเชนตวอยำง

กำรจดกระบวนทพ73ตำมภำพดำนลำง

สรป

เมอชำวโปรตเกสไดเดนทำงเขำมำตดตอสมพนธยงเอเชยตะวนออกเฉยง

ใตตงแตในชวงตนครสตศตวรรษท 16 (ปลำยพทธศตวรรษท 21)สงทโปรตเกส

ไดน�ำเขำมำดวย กคอ นวตกรรมทำงทหำรแผนใหมจำกทวปยโรปทน�ำเขำมำส

ภมภำคน ซงเปนทสนใจของอำณำจกรนอยใหญตำงๆในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

72 นธ เอยวศรวงศ, “โปรตเกส – กำรเดนเรอ เครองเทศ และศรทธำ” : ศลปวฒนธรรม (ปท 33 ฉบบท 5 เดอนมนำคม, 2555), หนำ 93.

73 คณะกรรมกำรจดท�ำหนงสอทระลกและจดหมำยเหตพระรำชพธสมมงคล พระชนมำยเทำพระบำทสมเดจพระพทธยอดฟำจฬำโลกมหำรำช, “ค�ำอำนต�ำรำพไชยสงครำม ฉบบรชกำลท 1 เลขท 122 ชอต�ำรำพไชยสงครำม มภำพพระอำทตย พระจนทร และดำว ตอทำย”: ต�ำรำพไชยสงครำม ฉบบรชกำลท 1, หนำ 146,148.

นวตกรรมทางทหารในสมยกรงศรอยธยาอนเปนผลมาจากการตดตอกบโปรตเกส

42

ทงภำคพนทวปและภำคพนมหำสมทรมำกมำยหลำยอำณำจกร และแทบไมม

อำณำจกรใดในชวงเวลำนนเลยทไมมทหำรรบจำงชำวโปรตเกสประจ�ำกำรอยใน

กองทพของตน

แมวำในภมภำคเอเชยตะวนออกเฉยงใตแหงนจะมควำมคนชนตออำวธ

ปนไฟตำมแบบแผนของจนมำกอนกำรเขำมำตดตอสมพนธของชำวโปรตเกสแลว

เปนเวลำชำนำน หำกแตนวตกรรมทำงทหำรแผนใหมทน�ำเขำมำโดยชำวโปรตเกส

โดยเฉพำะอยำงยงปนใหญและปนเลกยำวคำบชดนนไดสรำงควำมเปลยนแปลง

ใหกบรปแบบกำรรบของเอเชยตะวนออกเฉยงใตเปนอยำงมำก หลำยอำณำจกร

มกำรปรบปรงต�ำรำพชยสงครำมใหสอดรบกบนวตกรรมทำงทหำรแผนใหมขำง

ตน พรอมทงยงไดมกำรสรำงสถำปตยกรรมทำงทหำรประเภทก�ำแพงเมองหรอ

ปอมปรำกำรในรปแบบทแขงแรงคงทนและสำมำรถตำนทำนกำรยงของปนใหญ

ได ตำมอทธพลของโลกตะวนตกจำกกำรถำยทอดของโปรตเกสเพอปองกนเมอง

หรอฐำนทมนของตน

แตหำกจะมำพจำรณำกนโดยเนอแทแลว จะพบวำในหมนวตกรรมทำง

ทหำรทเปนผลมำจำกกำรตดตอสมพนธกบทำงโปรตเกสนน นอกจำกปนใหญแลว

“ปนเลกยำวคำบชด” นนถอวำเปนอำวธทนำจะมผลตอยทธวธในกำรรบของ

เอเชยตะวนออกเฉยงใตมำกทสดอกอยำงหนงไมแพกน เพรำะปนเลกยำวคำบชด

เปนอำวธทชวยสนบสนนกำรรบของทหำรรำบกองอนๆในสมรภมรบซงเปนก�ำลง

รบหลงของกำรท�ำสงครำมในภมภำคนไดเปนอยำงด ดวยสำมำรถทจะกำรยงสกด

ขำศกศตรไดตงแตในระไกลเกนกวำทธนหนำไมเคยท�ำไดเปนอยำงมำก ท�ำใหฝำย

ทมอำวธปนเลกยำวคำบชดนนไดเปรยบในกำรรกไลขำศก และท�ำใหฝำยศตรเสย

ขวญและอำจสงผลอยำงมนยส�ำคญตอผลกำรรบในองครวม นอกจำกนน ปนเลก

ยำวคำบชดเหลำนยงเปนอำวธทน�ำไปใชในกำรแยงชงอ�ำนำจทำงกำรเมองภำยใน

ของอำณำจกรตำงๆในเอเชยตะวนออกเฉยงใตอยำงมประสทธภำพ74 ดงนน ปน

เลกยำวคำบชดเหลำนแมแตละอำณำจกรจะมสะสมไวเปนจ�ำนวนไมนอย แตกจะ

74 นธ เอยวศรวงศ, เรองเดยวกน, หนำ 93.

วารสารยโรปศกษา

43

เกบไวในคลงแสงอยำงมดชด จะเบกออกมำใชสอยเฉพำะในยำมสงครำมเทำนน

(ซงกมกจะใหเบกไปเปนจ�ำนวนไมมำกนก) สวนในยำมปกตนนมเพยงกองทหำร

รำชองครกษทเปนทไววำงพระรำชหฤทยเทำนนจงจะสำมำรถถอได ดงทปรำกฏ

ในอำณำจกรอยธยำ สวนอำวธปนใหญนน แมอำณำจกรตำงๆในเอเชยตะวนออก

เฉยงใตเชน กรงศรอยธยำ พมำ และเวยดนำม เปนตน จะมกำรหลอและน�ำเขำ

มำจำกโลกตะวนตกเปนจ�ำนวนมำก หำกแตกำรใชปนใหญเหลำนนอำจไมไดม

ควำมสะดวกมำกนกดวยอปสรรคทำงดำนสภำพภมศำสตรทฝนตกชกเปนปำเขำ

โคลนเลนทยำกตอกำรขนสงอำวธปนใหญไปยงสมรภมรบ และอปสรรคทำงดำน

ควำมช�ำนำญในกำรใชงำนอำวธแผนใหมนใหสอดคลองกบกำรเขำตหรอตงรบ

รวมกบกองก�ำลงสวนอนๆ

ดวยขอจ�ำกดตำงๆทกลำวมำขำงตน ท�ำใหในทำยทสดแลวหลำยๆ

อำณำจกรในเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยเฉพำะอยำงยงกรงศรอยธยำนนกลบ

ไมสำมำรถทจะส�ำเรจประโยชนจำกนวตกรรมทำงทหำรแผนใหมจำกชำว

โปรตเกสเหลำนไดอยำงเตมท และยงยดถอแบบแผนกำรรบดวยกำรเกณฑก�ำลง

พลเปนจ�ำนวนมำกๆไปรบ โดยไมค�ำนงถงเรองกำรมทกษะในกำรรบมำกนกตำม

แบบแผนเดมทเคยถอปฏบตสบๆกนมำกอนกำรเขำมำตดตอสมพนธของ

โปรตเกส75 ดวยเหตน นวตกรรมทำงทหำรจำกตะวนตกตำงๆทเขำมำผำนชำว

โปรตเกสนน อำจจะสงผลตอควำมเปลยนแปลงของทำงกระบวนทศน แบบแผน

และยทธวธทำงทหำรของฝำยกรงศรอยธยำบำง แตกคงไมมำกนก ซงกสนนษฐำน

วำ นำจะเปนผลสบเนองอยำงมนยส�ำคญมำจำกแนวคดและทศนคตของชนชน

น�ำของกรงศรอยธยำทมตอ “นวตกรรม” ของ “ชนตำงชำต” ชำวโปรตเกสเหลำ

นนนนเอง.

75 รด, แอนโทน, เรองเดยวกน, หนำ 247.

นวตกรรมทางทหารในสมยกรงศรอยธยาอนเปนผลมาจากการตดตอกบโปรตเกส

44

บรรณานกรม

ไกรฤกษ นำนำ. 500 ป สำยสมพนธสองแผนดน ไทย – โปรตเกส. กรงเทพ : มตชน, 2553.

จดท�ำหนงสอทระลกและจดหมำยเหตพระรำชพธสมมงคลพระชนมำยเทำพระบำทสมเดจพระพทธยอดฟำจฬำโลกมหำรำช, คณะกรรมกำร. ต�ำรำพไชยสงครำม ฉบบรชกำลท 1. กรงเทพฯ : กรมศลปำกร, 2545.

ทำรลง. นโคลำส, บรรณำธกำร. ประวตศำสตรเอเชยตะวนออกเฉยงใตฉบบเคมบรดจ เลมสอง : จำกประมำณครสตศกรำช 1500 ถงประมำณครสตศกรำช 1800. มทนำ เกษกมล, บรรณำธกำรแปล. กรงเทพฯ : ส�ำนกงำนกองทนสนบสนนกำรวจย,2552.

รด, แอนโทน. เอเชยตะวนออกเฉยงใตในยคกำรคำ ค.ศ. 1450 – 1680 : เลมสอง กำรขยำยตวและวกฤตกำรณ. พงษศร เลขะวฒนะ, แปล. เชยงใหม : ซลคเวอรม, 2548.

พงศำวดำรเมองนำน. เชยงใหม : อนชพรนตง, 2543.

“พระรำชพงศำวดำรกรงเกำ ฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต”:วรรณกรรมสมยอยธยำ เลม 2. กรงเทพฯ : ส�ำนกวรรณกรรมและประวตศำสตร กรมศลปำกร, 2545.

“พระรำชพงศำวดำรกรงศรอยธยำ ฉบบพนจนนมำศ (เจม)”: ประชมพงศำวดำรฉบบกำญจนำภเษกเลม 3. กรงเทพฯ : กองวรรณกรรมและประวตศำสตร กรมศลปำกร, 2542.

พระรำชพงศำวดำรกรงศรอยธยำ ฉบบจกรพรรดพงศ (จำด) เลมท 1. กรงเทพฯ : ครสภำ, 2533. พเศษ เจยจนทรพงษ. ศำสนำและกำรเมองในประวตศำสตรสโขทย – อยธยำ. กรงเทพฯ : มตชน. 2545.

ภมร สรเกยรต. อำวธปนไฟตะวนตกและทหำรรบจำงชำวตำงชำตในประวตศำสตรพมำ ; ศลปวฒนธรรม. ปท 30 ฉบบท 6 เมษำยน, 2552.

วารสารยโรปศกษา

45

เทมเพล, โรเบรต. ตนก�ำเนด 100 สงแรกของโลก : The Genius of China. พงศำล มคณสมบต, แปล. กรงเทพฯ : มตชน, 2555.

นธ เอยวศรวงศ. “โปรตเกส – กำรเดนเรอ เครองเทศ และศรทธำ” :ศลปวฒนธรรม. ปท 33 ฉบบท 5 เดอนมนำคม, 2555.

รำชบณฑตยสถำน. พจนำนกรม ฉบบรำชบณฑตยสถำน พ.ศ. 2554 เฉลมพระเกยรตพระบำทสมเดจพระเจำอยหว เนองในโอกำสพระรำชพธมหำมงคลเฉลมพระชนมพรรษำ 7 รอบ 5 ธนวำคม 2554. กรงเทพฯ :รำชบณฑตยสถำน, 2556.

สมเดจพระเทพรตนรำชสดำ, มลนธ. นำมำนกรมพระมหำกษตรยไทย. กรงเทพฯ :

มลนธสมเดจพระเทพรตนรำชสดำ, 2554.

สำยนต ไพรชำญจตร. โบรำณคดเครองถวยสยำม : แหลงเตำเมองนำนและพะเยำ. นครปฐม : สถำบนวจยและพฒนำ มหำวทยำลยศลปำกร, 2551.

“ศลำจำรกพอขนรำมค�ำแหง”:ประชมพงศำวดำรฉบบกำญจนำภเษก เลม 3. กรงเทพฯ : กองวรรณกรรมและประวตศำสตร กรมศลปำกร, 2542.

ศลปำกร,กรม. ผลกำรด�ำเนนงำนทำงโบรำณคด : ก�ำแพงเมองโบรำณสพรรณบร ; วดพระศรรตนมหำธำตสพรรณบร. กรงเทพฯ : ส�ำนกโบรำณคดและพพธภณฑสถำนแหชำต กรมศลปำกร, 2545.

อรณรตน วเชยรเขยว และเดวด เค. วยอำจ. ต�ำนำนพนเมองเชยงใหม ฉบบ

ปรบปรงใหม (เชยงใหม : ชลคเวอรมบคส, 2547.

Cross, Robin. 50 Events You Really Need to Know : History of War (London

: Quercus, 2012.

Gray, Randal, Editor. Weapons : An International Encyclopedia from 5000 B.C. to 2000 A.D. New York : St. Martin Press, 1991.

Hart – Devis, Adam. History : The Definitive Visual Guide. London : Dorling Kindersley, 2007.

นวตกรรมทางทหารในสมยกรงศรอยธยาอนเปนผลมาจากการตดตอกบโปรตเกส

46

Houston, Rob, Editor. Firearms : An Illustrated History. London : Dorling-Kindersley,2014.

Jacq-Hergoualc’h, Michel. The Army of Angkor. Bangkok : Orchid Press, 2007.

Koch, H. W. Medieval Warfare. New York : Barnes & Noble Books,1978.

Levy, Joel. Fifty Weapons That Changes the Course of History. London : Apple Press, 2014.

Lorge, peter A. The Asian Military Revolution : From Gun Powder to the bomb. London : Cambridge University Press, 2008.

Overy, Richard. A History of War in 100 Battles. London : William Collins, 2014.

-------------------------------------------------------------------------