Μετασχηματίζουσα Μάθηση μέσα από την Αισθητική...

ΕΛΛΘΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΣΟ ΠΑΝΕΠΙΣΘΜΙΟ

ΧΟΛΘ ΑΝΘΡΩΠΙΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΘΜΩΝ

ΕΚΠΑΙΔΕΤΘ ΕΝΘΛΙΚΩΝ

ΔΙΠΛΩΜΑΣΙΚΘ ΕΡΓΑΙΑ

ΜΕΣΑΧΘΜΑΣΙΗΟΤΑ ΜΑΘΘΘ ΜΕΑ ΑΠΟ ΣΘΝ ΑΙΘΘΣΙΚΘ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΣΟ ΠΛΑΙΙΟ ΣΘ ΣΤΠΙΚΘ (ΔΕΤΣΕΡΟΒΑΘΜΙΑ) ΚΑΙ

ΜΘ ΣΤΠΙΚΘ ΕΚΠΑΙΔΕΤΘ.

ΓΙΩΣΟΠΟΤΛΟ Φ. ΓΕΩΡΓΙΟ

ΕΠΙΒΛΕΠΟΤΑ ΚΑΘΘΓΘΣΡΙΑ ΜΕΓΑ ΓΕΩΡΓΙΑ

Εκπαιδευτικόσ Πρωτοβάκμιασ Εκπαίδευςθσ Μζλοσ ΕΠ ςτο ΕΑΠ

ΠΑΣΡΑ ΕΠΣΕΜΒΡΙΟ, 2014

Γ. Γησηφπνπινο, “Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζα απφ ηελ Αηζζεηηθή Δκπεηξία ζην πιαίζην

ηεο ηππηθήο (Γεπηεξνβάζκηαο) θαη κε ηππηθήο Δθπαίδεπζεο”

2

Πεξηερόκελα

Πεξίιεςε .......................................................................................................................... 7

ABSTRACT ...................................................................................................................... 9

ΔΗΑΓΩΓΖ .................................................................................................................... 14

ΘΔΩΡΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ ................................................................................................. 17

1. Πξώην θεθάιαην: Σππηθή θαη Με Σππηθή Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ ..................... 17

1.1. Οξηζκόο Σππηθήο Δθπαίδεπζεο ........................................................................... 17

1.1.1. Θεσξίεο εθπαίδεπζεο αλειίθσλ ζηελ Σππηθή Δθπαίδεπζε .................... 17

1.1.1.1. Piaget. Γλσζηηθέο Θεσξίεο κάζεζεο. ..................................................... 20

1.1.1.2. Gardner. Ζ ζεσξία ηεο πνιιαπιήο λνεκνζύλεο .................................... 22

1.1.2. Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε......................................................................... 23

1.1.2.1. Νόκνο Ίδξπζεο. θνπόο. .......................................................................... 23

1.1.2.2. Πεξηερόκελν ζπνπδώλ – Μέζνδνη δηδαζθαιίαο.................................. 23

1.1.2.3. Δπηκόξθσζε ησλ Δθπαηδεπηηθώλ .......................................................... 27

1.1.2.4. Ο ξόινο ηεο επηκόξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ ζε λέεο δηδαθηηθέο

πξνζεγγίζεηο θαη κεζόδνπο ........................................................................................ 28

1.1.2.5. Οη καζεηέο ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο .................................... 29

1.1.2.6. Οη εθπαηδεπηηθνί ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπ/ζεο ................................. 30

1.1.2.7. Ση ζπληζηά έλα παξαδνζηαθό ζρνιείν σο πξνο ηε θηινζνθία ηνπ ........ 31

1.1.2.8. Γηαθνξέο παξαδνζηαθνύ ζρνιείνπ κε ην Νέν ρνιείν ........................... 32

1.2. Οξηζκόο κε Σππηθήο Δθπαίδεπζεο ..................................................................... 34

1.2.1. Θεσξίεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ................................................................... 34

1.2.1.1. Kolb. Ο θύθινο ηεο κάζεζεο ................................................................... 35

1.2.1.2. Kegan. Γνκναλαπηπμηαθή ζεσξία ........................................................... 37

1.2.1.3. Freire. Ζ θξηηηθή ζπλεηδεηνπνίεζε ........................................................ 39

1.2.1.4. Mezirow. Ζ ζεσξία ηεο Μεηαζρεκαηίδνπζαο Μάζεζεο ...................... 41

1.2.2. Σα ρνιεία Γεύηεξεο Δπθαηξίαο .................................................................. 44

1.2.2.1. Ση είλαη ηα ΓΔ – Νόκνο ίδξπζεο ηνπο ............................................... 45

1.2.2.2. Πεξηερόκελν ζπνπδώλ – Μέζνδνη δηδαζθαιίαο ησλ ΓΔ ................... 45

1.2.2.3. Οη εθπαηδεπόκελνη ησλ ΓΔ ................................................................ 47

1.2.2.4. Οη εθπαηδεπηέο ησλ ΓΔ ...................................................................... 48

1.2.2.5. πγθξηηηθή απνηίκεζε κεηαμύ ηππηθήο θαη κε ηππηθήο εθπαίδεπζεο 50

2. Γεύηεξν θεθάιαην ..................................................................................................... 53



3

2.1. Ο νξηζκόο ηεο Κξηηηθήο θέςεο γεληθά ............................................................. 53

2.1.1. Ζ Κ ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε .................................................................... 54

2.1.2. Μεζνδνινγίεο αλάπηπμεο ηεο ηέρλεο ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε ................ 58

2.1.2.1 Δηδηθέο κεζνδνινγίεο αλάπηπμεο: (ηέρλε θαη Κ) .................................. 59

2.1.2.1.1. Project Zero. Artful Thinking θαη Visible Thinking ......................... 60

2.1.2.1.2. Ο νπηηθόο πνιηηηζκόο ............................................................................ 67

2.1.2.1.3. Ζ ηέρλε ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε ........................................................ 69

2.1.2.1.4. Καιέο ειιεληθέο θαη δηεζλείο πξαθηηθέο ρξήζεο ησλ ηερλώλ ζηελ

εθπαίδεπζε .................................................................................................................. 70

2.1.2.1.5. ρέζε ηέρλεο θαη θξηηηθνύ ζηνραζκνύ ζύκθσλα κε ηνπο ζεσξεηηθνύο.

...................................................................................................................................... 72

2.1.2.1.6. Υαξαθηεξηζηηθά ηεο ηέρλεο (γηα εθπαηδεπηηθνύο ζθνπνύο) ............. 74

2.1.2.1.7. Αμηνιόγεζε ησλ καζεηώλ θαη θξηηηθή ζθέςε ................................... 76

2.2. Ζ Κ ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ ........................................................................ 76

2.2.1. Οξηζκόο .......................................................................................................... 79

2.2.2. Υαξαθηεξηζηηθά ηεο Σέρλεο ζηελ Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ ....................... 80

2.2.3. Δηδηθέο κεζνδνινγίεο αλάπηπμεο: (ηέρλε θαη Κ) ..................................... 81

2.2.3.1. Ζ ηέρλε ζηε κε ηππηθή εθπαίδεπζε ........................................................ 81

2.2.3.2. Perkins. Οιηζηηθή ελεξγνπνίεζε βαζηζκέλε ζην „κνληέιν‟ ηνπ ........... 82

2.2.3.3. Ζ Οξαηή ζθέςε-Visible Thinking ζηελ ΔΔ ........................................... 83

Ζ Μεζνδνινγία ηνπ ARTiT. ..................................................................................... 84

2.2.3.4. Οπηηθόο πνιηηηζκόο θαη εθπαίδεπζε ελειίθσλ ...................................... 85

2.2.3.5. Υαξαθηεξηζηηθά ηεο ηέρλεο (γηα εθπαηδεπηηθνύο ζθνπνύο) ................. 85

2.2.3.6. Παξαδείγκαηα – Δθαξκνγέο ζηελ Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ ................... 86

2.2.3.7. Κ ζηνπο ελήιηθνπο .................................................................................. 86

3. Σξίην θεθάιαην. ......................................................................................................... 87

3.1. Κόθθνο. Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο ........ 87

Δξεπλεηηθό Μέξνο ......................................................................................................... 95

4. Σέηαξην θεθάιαην. Ζ έξεπλα. .................................................................................. 95

4.1. Δηζαγσγή. .............................................................................................................. 95

4.1.1. Λεηηνπξγηθνί Οξηζκνί ................................................................................... 96

4.1.2. Αμηνπηζηία θαη Δγθπξόηεηα ηεο Έξεπλαο .................................................. 97



4

4.1.3. θνπόο ηεο Έξεπλαο ................................................................................... 101

4.1.4. ηόρνη ηεο έξεπλαο ...................................................................................... 101

4.1.5. Δξεπλεηηθά Δξσηήκαηα ............................................................................. 102

4.2. Δπηινγή κεζόδνπ ................................................................................................. 103

4.2.1. Πνηνηηθή Μέζνδνο - Έξεπλα Γξάζεο ........................................................ 106

4.3. Μεζνδνινγηθά Δξγαιεία .................................................................................... 109

4.3.1. Δμσηεξηθή Παξαηήξεζε ............................................................................ 109

4.3.1.1. Μέζα γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηεο παξαηήξεζεο .............................. 110

4.3.1.2. Κιείδα παξαηήξεζεο .............................................................................. 111

4.3.2. πλέληεπμε ................................................................................................... 112

4.3.3.Αλάιπζε Πεξηερνκέλνπ ................................................................................ 113

4.3.4. Βηβιηνγξαθηθή Αλαζθόπεζε ...................................................................... 115

5. Πέκπην θεθάιαην. Γηεμαγσγή Έξεπλαο. .............................................................. 116

5.1. Ζ Μεζνδνινγία ηεο Έξεπλαο - Σν εξεπλεηηθό δείγκα. ................................... 116

5.1.2. Σα εξγαιεία ηεο έξεπλαο. ........................................................................... 118

5.1.3. Γπζθνιίεο θαη πεξηνξηζκνί θαηά ηελ εξεπλεηηθή δηαδηθαζία. ............... 119

5.2. Υξνλνδηάγξακκα ηεο έξεπλαο δξάζεο. ............................................................. 120

6. Έθην θεθάιαην. Δπεμεξγαζία απνηειεζκάησλ .................................................... 121

6.1. Δξγαιείν 1ν: Απνηειέζκαηα κέζσ ησλ πλεληεύμεσλ ..................................... 121

6.1.1. πλεληεύμεηο Δθπαηδεπηώλ. ........................................................................ 122

6.1.2. Απαληήζεηο εξεπλεηηθώλ εξσηεκάησλ. .................................................... 123

6.1.3. Απνηειέζκαηα – ύγθξηζε απνηειεζκάησλ. ............................................ 151

6.2. Δξγαιείν 2ν: Κιείδα Παξαηήξεζεο .................................................................. 159

6.2.1. ύγθξηζε απνηειεζκάησλ από ηηο ηέζζεξηο δηδαζθαιίεο. ...................... 166

6.2.2. πκπεξάζκαηα επί ησλ 4 εξεπλνύκελσλ αμόλσλ ηεο θιείδαο παξαηήξεζεο

ζηα 4 ηκήκαηα. ......................................................................................................... 178

6.2.3. ύγθξηζε αμόλσλ ηεο θιείδαο κε ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα ησλ

ζπλεληεύμεσλ ............................................................................................................ 185

6.2.4. ρνιηαζκόο επί ησλ θσδηθώλ πνπ εκθαλίδνληαη ζηα ηέζζεξα ηκήκαηα αλά

δηδαθηηθή ώξα .......................................................................................................... 187

6.2.5. πγθξηηηθά ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνθύπηνπλ από ηελ θιείδα παξαηήξεζεο

αλά ώξα θαη θσδηθό ................................................................................................. 190

6.2.6. Αιιαγή ζηηο απόςεηο θαη ηηο ζηάζεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ κεηαμύ 2νπ

θαη 6νπ

ζηαδίνπ αλά ηκήκα ................................................................................................... 192



5

6.3. πκπεξάζκαηα – πδήηεζε – Πξνηάζεηο ......................................................... 195

6.3.1. πκπεξάζκαηα από ηε ζπλέληεπμε ............................................................ 197

6.3.2. πκπεξάζκαηα από ηελ παξαηήξεζε ....................................................... 201

6.3.3. πκπεξάζκαηα από ηε ζύγθξηζε κεηαμύ ζπλέληεπμεο θαη παξαηήξεζεο205

6.4. πδήηεζε ............................................................................................................. 210

6.5. Πξνηάζεηο ............................................................................................................ 216

7. Δπξεηήξην όξσλ ....................................................................................................... 219

8. Βηβιηνγξαθηθέο Αλαθνξέο ...................................................................................... 222

9. 1ν Παξάξηεκα Α. ..................................................................................................... 233

9.1 Πεξηερόκελα 1νπ

Παξαξηήκαηνο ......................................................................... 233

9.1.1. Δλεκεξσηηθό πιηθό πνπ δόζεθε πξηλ ηελ παξνπζίαζε ........................... 234

9.1.2. Ζ παξνπζίαζε πνπ έγηλε (16 δηαθάλεηεο) .................................................. 248

9.1.3. Οδεγνί ζπλέληεπμεο (κόλν νη εξσηήζεηο) ................................................. 256

9.1.4. Οδεγνί ζπλέληεπμεο εθπαηδεπηώλ / εθπαηδεπνκέλσλ .............................. 259

9.1.6. Οδεγνί θιείδαο παξαηήξεζεο (ζπκπιεξσκέλνη) ..................................... 380

9.1.7. Δπεμεξγαζκέλνη θσδηθνί θιείδαο παξαηήξεζεο ...................................... 408

9.1.8. Έξγν ηέρλεο (εηθαζηηθό) ............................................................................. 431

10. 2ν Παξάξηεκα Β .................................................................................................... 432

10.1.1. Πίλαθαο 1: Καιέο πξαθηηθέο ζηελ Διιάδα θαη ζηνλ θόζκν από ην 1970 θαη

κεηά............................................................................................................................ 432



6

Δπραξηζηίεο

Οινθιεξψλνληαο ηε ζπγγξαθή ηεο δηπισκαηηθήο κνπ εξγαζίαο ληψζσ ηελ αλάγθε λα

εθθξάζσ ηηο επραξηζηίεο κνπ ζε φινπο φζνη ζπλέβαιαλ ζε απηφ ην πφλεκα:

ηελ θα. Μέγα Γεσξγία, Καζεγήηξηα - χκβνπιν ηνπ ΔΑΠ θαη πξψηε επηβιέπνπζα

ηεο εξγαζίαο κνπ, γηα ηε ζπζηεκαηηθή θαζνδήγεζε, ηηο θαίξηεο ππνδείμεηο ηεο θαη ηελ

άςνγε ζπλεξγαζία.

ηελ θα. Ράηθνπ Ναηάζα, Καζεγήηξηα - χκβνπιν ηνπ ΔΑΠ θαη δεχηεξε επηβιέπνπζα

ηεο εξγαζίαο κνπ, γηα ηηο επνηθνδνκεηηθέο παξαηεξήζεηο ηεο.

ηελ αδειθή κνπ, θηιφινγν - εθπαηδεπηηθφ, σηεξία Γησηνπνχινπ γηα θάζε

δηεπθφιπλζε πνπ κνπ παξείρε θαη θπξίσο ζε φηη αθνξά ζηε γισζζηθή θαη θηινινγηθή

επηκέιεηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο.

ηε ζχδπγφ κνπ, Δπζηαζία ηαζηλνπνχινπ, γηα ηελ ακέξηζηε ζπκπαξάζηαζή ηεο θαη

ηε ζπλερή ππνζηήξημή ηεο πξνθεηκέλνπ λα έξζεη εηο πέξαο ε εξγαζία απηή.

Σέινο, ζηα ηξία καο παηδηά, - Παλαγηψηα, Αθξηβή θαη Φψηε – πνπ ζπλέβαιαλ θαη

απηά, κε ην δηθφ ηνπο ηξφπν, ζηελ επφδσζε ηεο πξνζπάζεηαο απηήο.



7

Πεξίιεςε

Με ηελ παξνχζα κειέηε, γίλεηαη πξνζπάζεηα λα δηαπηζησζεί εάλ παξάγεηαη θξηηηθφο

ζηνραζκφο ζην πιαίζην ηεο εθπαίδεπζεο αλειίθσλ θαη ελειίθσλ, θαζψο θαη ζε πνηα

έθηαζε ζηηο ππφ κειέηε νκάδεο, κέζσ ηεο κεζφδνπ «Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ

ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο».

Ζ έξεπλα ρσξίδεηαη ζε δχν κέξε. ην πξψην κέξνο, γίλεηαη παξνπζίαζε ηεο κεζφδνπ

αιιά θαη εθαξκνγή ηεο ζε 14 εθπαηδεπηηθνχο θαη εθπαηδεπηέο ελειίθσλ. ην δεχηεξν

κέξνο, πξαγκαηνπνηείηαη δηδαζθαιία κε ρξήζε ηεο κεζφδνπ αθελφο, ζε δχν ηκήκαηα

θαηαξηηδνκέλσλ πνπ θνηηνχλ ζην ΓΔ Πάηξαο, απφ δχν εθπαηδεπηέο ελειίθσλ θαη

αθεηέξνπ ζε δχν ηκήκαηα ηεο ηππηθήο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Σν πξψην αθνξά

ζε ηκήκα Β‟ Λπθείνπ ζε ΔΠΑΛ θαη ην δεχηεξν αθνξά ζε ηκήκα Γ΄ Γπκλαζίνπ. Οη

δηδαζθαιίεο γίλνληαη απφ δχν εθπαηδεπηηθνχο. Οη εθπαηδεπηηθνί θαη νη εθπαηδεπηέο πνπ

παξνπζηάδνπλ ηε δηδαζθαιία είλαη απφ ηελ νκάδα ησλ δεθαηεζζάξσλ εθπαηδεπηηθψλ

θαη εθπαηδεπηψλ πνπ επηκνξθψζεθαλ ζην πξψην κέξνο ηεο έξεπλαο.

Ζ δηεξεχλεζε αθνξά ζηελ παξαγσγή θξηηηθνχ ζηνραζκνχ ηφζν απφ ηνπο

θαηαξηηδφκελνπο φζν θαη απφ ηνπο καζεηέο. Ο ζθνπφο είλαη ε δηαπίζησζε ή φρη,

θάπνηαο κεηαζρεκαηηζηηθήο δηεξγαζίαο θαηά Mezirow (2007), ζε ζρέζε κε ηηο

παξαδνρέο πνπ ελδερνκέλσο ππάξρνπλ ζην πην πάλσ δείγκα, ησλ καζεηψλ θαη ησλ

θαηαξηηδνκέλσλ. Ζ ρξήζε ηεο κεζνδνινγίαο ηεο Μεηαζρεκαηίδνπζαο Μάζεζεο κέζσ ηεο

Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο ηνπ Κφθθνπ (2011) απνηειεί ην εξγαιείν δηεξεχλεζεο ηεο

κειέηεο απηήο.

Πην ζπγθεθξηκέλα, ε έξεπλα ρσξίδεηαη ζε ηξία κέξε. ην πξψην κέξνο (θεθάιαηα 1

– 3), επηρεηξείηαη ν θαζνξηζκφο ηνπ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ ζην νπνίν εληάζζεηαη ε

έξεπλα. ην θεθάιαην 1, δίλνληαη νη νξηζκνί ηεο ηππηθήο θαη κε ηππηθήο εθπαίδεπζεο,

αλαθέξνληαη νη λφκνη ίδξπζεο ησλ ΓΔ, ηεο ηππηθήο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο

θαζψο θαη ην πεξηερφκελν ησλ ζπνπδψλ. Δπίζεο, γίλεηαη αλαθνξά ζηηο ζεσξίεο κάζεζεο

ελειίθσλ θαη αλειίθσλ θαζψο θαη αλάιπζε ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο. ην

θεθάιαην 2, δίλεηαη ν νξηζκφο ηεο θξηηηθήο ζθέςεο, ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη νη

κεζνδνινγίεο αλάπηπμήο ηεο, ηφζν ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ φζν θαη ζηελ ηππηθή



8

εθπαίδεπζε. ην θεθάιαην 3, γίλεηαη παξνπζίαζε ηεο κεζφδνπ Μεηαζρεκαηίδνπζα

Μάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο ηνπ Κφθθνπ.

ην δεχηεξν κέξνο (θεθάιαηα 4 – 6), πεξηιακβάλεηαη ε εκπεηξηθή έξεπλα, φπνπ εθεί

πεξηγξάθνληαη ν ζθνπφο, ν ζρεδηαζκφο θαη γίλεηαη δηαηχπσζε ησλ εξεπλεηηθψλ

εξσηεκάησλ. Σεθκαίξεηαη επίζεο ε επηινγή ησλ ζπγθεθξηκέλσλ κεζφδσλ γηα ηελ

έξεπλα. Καηφπηλ παξνπζηάδνληαη ηα δείγκαηα, ηα κέζα ζπιινγήο ησλ δεδνκέλσλ θαη

αθφκε γίλεηαη αλαθνξά ζηνπο πεξηνξηζκνχο θαη ηηο δπζθνιίεο ηνπο νπνίνπο ν γξάθσλ

ζπλάληεζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξαγκαηνπνίεζήο ηνπο. Έπεηηα, γίλεηαη εθηεηακέλε

παξνπζίαζε ησλ εξεπλεηηθψλ ζηαδίσλ ηεο έξεπλαο δξάζεο.

Ηδηαίηεξα ζην 6ν θεθάιαην, παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο, φπνπ

γίλεηαη ε αλάιπζε θαη ζχλζεζή ηνπο. Οη ζπλεληεχμεηο θαη ε θιείδα παξαηήξεζεο

αλαιχνληαη θαη ζπγθξίλνληαη παξέρνληαο απαληήζεηο ζηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα πνπ

έρνπλ ηεζεί ζην ζεσξεηηθφ κέξνο. Κιείλνληαο ην θεθάιαην, αλαθνξά γίλεηαη ζηα

δηεμαγφκελα ζπκπεξάζκαηα, θαζψο επίζεο πξνηείλνληαη θαη επηπιένλ κειινληηθέο

δξάζεηο. ην θεθάιαην 7 ππάξρεη έλα επξεηήξην φξσλ γηα ηελ εχθνιε αλαδήηεζε

νξηζκψλ θαη ηελ επεμήγεζή ηνπο ελψ ζην θεθάιαην 8 παξαηίζεληαη νη βηβιηνγξαθηθέο

αλαθνξέο.

ην πξψην παξάξηεκα πνπ εκθαλίδεηαη (θεθάιαην 9), κεηά ηελ παξάζεζε ηεο

βηβιηνγξαθίαο, παξαηίζεηαη ην ελεκεξσηηθφ πιηθφ πνπ κνηξάζηεθε ζηνπο 14

εθπαηδεπηέο θαη εθπαηδεπηηθνχο, ε παξνπζίαζε (αθνξνχζε ζε 16 δηαθάλεηεο) θαη ηα

εξγαιεία ζπιινγήο ησλ δεδνκέλσλ (νδεγνί ζπλέληεπμεο, θιείδα παξαηήξεζεο).

Καηφπηλ αθνινπζεί ην εηθαζηηθφ έξγν (πίλαθαο δσγξαθηθήο) πνπ εμεηάζηεθε. ην 2ν

παξάξηεκα (θεθάιαην 10) απεηθνλίδεηαη πίλαθαο κε δηάθνξα ζηνηρεία (πίλαθαο θαιψλ

πξαθηηθψλ ζηελ Διιάδα θαη ηνλ θφζκν.

Ζ παξνχζα εξγαζία θαηέδεημε φηη ε κέζνδνο «Μεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε κέζσ ηεο

Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο» ηνπ Α. Κφθθνπ, κπνξεί λα εθαξκνζηεί θαη ζε καζεηέο ηεο

ηππηθήο εθπαίδεπζεο, πέξα απφ ηνπο ελήιηθνπο εθπαηδεπφκελνπο, θαζψο εληζρχεη ηελ

θξηηηθή ζθέςε ηνπο.



9

ABSTRACT

In this study, an attempt is made to determine whether critical reflection can be produced

and to what extent from the study groups using the method “Transformative Learning

through Aesthetic Experience”. The research is divided into two parts. The first part

presents the methodology and its application to 14 teachers and adult educators. The

second part consists of teaching using this method, in four classes and getting their

feedback. More specifically, two adult educators will teach using this method in two

different classes of adults at the Second Chance School at Patras. Meanwhile, two

teachers of the typical secondary Education will teach using this method in two different

classes of pupils and they will get their feedback concerning critical reflection. The first

class relates to a classroom of Vocational Lyceum (aged 17 years old.) The second class

relates to a classroom of High School (aged 15 years old.) Teaching is made by two

different teachers. Teachers and adult educators come from the group of fourteen

teachers and adult educators who were trained in the first part of the research.

The research has to do with the production of critical reflection by both trainees and the

pupils. The aim is to establish up to which scale a transformative process by Mezirow

(2007), can be produced in relation to any possible assumptions that may exist in the

above sample of pupils and trainees. Using the methodology of Transformative Learning

through Aesthetic Experience of Kokkos (2011) is the researching tool of this study.

More specifically, the research is divided into three parts.

In the first part (chapters 1-3), an approach is made to define the theoretical framework

in which the research forms part. Chapter 1 provides definitions of formal and non-

formal education. It also indicates the laws concerning the establishment of the Second

Chance Schools along with those of the formal secondary education and both their

curricula. Also, it refers to theories of learning both minors and adults. Especially an

analysis of transformative learning is cited. In Chapter 2, the definition of critical

thinking is given, together with the characteristics and methodologies of development,



10

both in adult and formal education. In Chapter 3, the presentation of the method

“Transformative Learning through Aesthetic Experience” is cited.

The second part (Chapters 4-6), includes the empirical research, where the scope is

described. Formulating research questions and their planning is also cited here. The

chosen methods for the research are documented. Furthermore, the samples and the

means of data collection are given. A reference is also made to the limitations and the

difficulties which the researcher met during their realization. Afterwards, an extensive

presentation of the stages of action research is cited.

Finally, in the third part (chapter 6), the results of the research are presented, where both

analysis and synthesis are given. The interviews and the observation grid are analyzed

and are being compared to answers that have to do with the research questions raised in

the theoretical part. In addition, a reference is made to ongoing findings, as well as

additional future actions are being proposed. In Chapter 7, there is a glossary for easy

search definitions and their meanings while in Chapter 8 a list of the bibliographic

references can be found.

In the following annex A (Chapter 9) right after the bibliography, the information

material that was distributed among 14 instructors and teachers is given together with

the power point presentation (16 slides) and the data collection tools (interview guide,

observation grid). Moreover, the work of art (painting) that was presented to both pupils

and trainees is cited. In the second appendix (Chapter 10), tables are being illustrated

with various data e.g. a table of good practices in Greece and abroad.

The present study shows that the method “Transformative learning through Aesthetic

experience” of Kokkos can be applied both to pupils of formal secondary education and

adult learners, as it enhances their critical thinking.



11

Δπξεηήξην Δηθόλσλ

Δηθφλα 1: Ο θχθινο κάζεζεο ηνπ Kolb (Κφθθνο & Ληνλαξάθεο, 2012) θεθ.4 ζ.10 ................... 36

Δηθφλα 2. θίηζν απφ ην βηβιίν ηνπ Freire (1971). L‟ Éducation: Pratique de la liberté. Paris :

CERF: 141 ζην (Κφθθνο, 2011β:83) ............................................................................................ 40

Δηθφλα 3: Domingo Ulloa, “Little Rock Nine” .......................................................................... 431



12

Δπξεηήξην Πηλάθσλ

Πίλαθαο 1: Γηαθνξέο κεηαμχ ηππηθήο θαη κε ηππηθήο εθπαίδεπζεο. ............................................ 50

Πίλαθαο 2: Οκνηφηεηεο κεηαμχ καζεηψλ θαη εθπαηδεπνκέλσλ ηππηθήο θαη κε ηππηθήο

εθπαίδεπζεο. ................................................................................................................................. 50

Πίλαθαο 3: Γηαθνξέο κεηαμχ καζεηψλ θαη εθπαηδεπνκέλσλ ηππηθήο θαη κε ηππηθήο εθπαίδεπζεο

...................................................................................................................................................... 51

Πίλαθαο 4: Γηαθνξέο κεηαμχ εθπαηδεπηηθψλ θαη εθπαηδεπηψλ ηππηθήο θαη κε ηππηθήο

εθπαίδεπζεο .................................................................................................................................. 52

Πίλαθαο 5: Γηπισκαηηθέο Δξγαζίεο πνπ έρνπλ γίλεη θαη αθνξνχλ ζην VT θαη ζηνλ Perkins. ..... 99

Πίλαθαο 6: Οη Θεκαηηθνί άμνλεο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ. ......................................................... 114

Πίλαθαο 7: Πιήζνο Δθπαηδεπηηθψλ θαη Δθπαηδεπηψλ Δλειίθσλ. .............................................. 116

Πίλαθαο 8: Ζιηθία Δθπαηδεπηηθψλ θαη Δθπαηδεπηψλ Δλειίθσλ. ............................................... 117

Πίλαθαο 9: Δηδηθφηεηεο Δθπαηδεπηηθψλ θαη Δθπαηδεπηψλ Δλειίθσλ. ....................................... 117

Πίλαθαο 10: Υξνλνδηάγξακκα ηεο έξεπλαο δξάζεο. .................................................................. 120

Πίλαθαο 11: Απνηειέζκαηα ζπγθξίζεσλ 2νπ ζηαδίνπ ηεο κεζφδνπ. Οη ζπκκεηέρνληεο

εθθξάδνπλ ηηο απφςεηο ηνπο. ...................................................................................................... 167

Πίλαθαο 12: Οξηζκφο ηνπ ξαηζηζκνχ ......................................................................................... 168

Πίλαθαο 13: Κξηηηθά εξσηήκαηα 3νπ

ζηαδίνπ απφ φια ηα ηκήκαηα. .......................................... 169

Πίλαθαο 14: Δπηινγή έξγσλ ηέρλεο. ........................................................................................... 172

Πίλαθαο 15: Αιιαγή ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ ζπκκεηερφλησλ..................................................... 176

Πίλαθαο 16: Γχλακε θαη θχιν ζπκκεηερφλησλ ησλ 4 ηκεκάησλ. ............................................. 187

Πίλαθαο 17: πρλφηεηα εκθάληζεο θσδηθψλ – 1ε ψξα. ............................................................. 187



Πίλαθαο 20: χγθξηζε θσδηθψλ Γ θαη Κ κεηαμχ ελειίθσλ θαη αλειίθσλ ζπκκεηερφλησλ – 1ε

ψξα. ............................................................................................................................................ 190

Πίλαθαο 21: χγθξηζε θσδηθψλ Γ θαη Κ κεηαμχ ελειίθσλ θαη αλειίθσλ ζπκκεηερφλησλ – 2ε

ψξα. ............................................................................................................................................ 191

Πίλαθαο 22: χγθξηζε θσδηθψλ Κ θαη ΚΜ κεηαμχ ελειίθσλ θαη αλειίθσλ ζπκκεηερφλησλ

– 2ε ψξα. ..................................................................................................................................... 191

Πίλαθαο 23. Αιιαγή ζηηο απφςεηο θαη ηηο ζηάζεηο κεηαμχ ηνπ 2νπ

θαη ηνπ 6νπ

ζηαδίνπ ζην 1ν

ηκήκα ΓΔ. ................................................................................................................................. 192


θαη ηνπ 6νπ


ηκήκα ΓΔ. ................................................................................................................................. 193


θαη ηνπ 6νπ


ηκήκα αλειίθσλ.......................................................................................................................... 194


θαη ηνπ 6νπ


ηκήκα αλειίθσλ.......................................................................................................................... 194

Πίλαθαο 27. 1νο

άμνλαο θιείδαο παξαηήξεζεο. .......................................................................... 202







Πίλαθαο 31: πγθξηηηθφο πίλαθαο καζεηψλ θαη ελειίθσλ, ζρεηηθά κε ην πνπ ππεξηεξεί ε θάζε

νκάδα. ......................................................................................................................................... 204



13

Πίλαθαο 32: χγθξηζε αμφλσλ ζπλέληεπμεο θαη θιείδαο παξαηήξεζεο ζρεηηθά κε ηηο επθνιίεο –

δπζθνιίεο εθαξκνγήο ηεο κεζφδνπ ζε ζρέζε κε ην ειηθηαθφ θάζκα ........................................ 208

Πίλαθαο 33: Δθαξκνγή ηεο κεζφδνπ - ηάδηα ........................................................................... 239

Πίλαθαο 34: Δπξεηήξην απνκαγλεηνθσλεκέλσλ ζπλεληεχμεσλ. ............................................... 259

Πίλαθαο 35: Κελφο νδεγφο θιείδαο παξαηήξεζεο. .................................................................... 376

Πίλαθαο 36: πκπιεξσκέλνη νδεγνί θιείδαο παξαηήξεζεο θαη γηα ηα 4 ηκήκαηα. .................. 381

Πίλαθαο 37: 1ν ηκήκα ελειίθσλ ΓΔ. 1

ε ψξα. Δπεμεξγαζία εκθάληζεο θσδηθψλ. ................... 408

Πίλαθαο 38: 1ν ηκήκα ελειίθσλ ΓΔ. 2ε ψξα. Δπεμεξγαζία εκθάληζεο θσδηθψλ. .................. 410

Πίλαθαο 39: 1ν ηκήκα ελειίθσλ ΓΔ. 3ε ψξα. Δπεμεξγαζία εκθάληζεο θσδηθψλ ................... 411






ε ψξα. Δπεμεξγαζία εκθάληζεο θσδηθψλ. .................. 415



Πίλαθαο 44: 3ν ηκήκα αλειίθσλ. Β‟ Λπθείνπ - ΔΠΑΛ. 1

ε ψξα. Δπεμεξγαζία εκθάληζεο

θσδηθψλ. ..................................................................................................................................... 418


ε ψξα. Δπεμεξγαζία εκθάληζεο

θσδηθψλ. ..................................................................................................................................... 420

Πίλαθαο 46: 4ν ηκήκα αλειίθσλ. Γ‟ Γπκλαζίνπ. 1

ε ψξα. Δπεμεξγαζία εκθάληζεο θσδηθψλ. ... 421





Πίλαθαο 49: Καιέο πξαθηηθέο ζηελ Διιάδα θαη ζηνλ θφζκν απφ ην 1970 θαη κεηά. ................ 432



14

ΔΗΑΓΩΓΖ

Ζ παξνχζα εξγαζία, επηρεηξεί λα δηεξεπλήζεη εάλ παξάγεηαη θξηηηθφο ζηνραζκφο

κέζσ ηεο κεζφδνπ «Μεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο» ηνπ

Κφθθνπ, θαζψο θαη ζε πνηα έθηαζε ζηηο ππφ κειέηε νκάδεο. πγθεθξηκέλα, ε εξγαζία

ρσξίδεηαη ζε ηξία κέξε. ην πξψην κέξνο ν ζθνπφο είλαη δηηηφο. Αθελφο, λα

παξνπζηαζηεί ε κέζνδνο «Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο»

ηνπ Α. Κφθθνπ ζε 14 εθπαηδεπηέο ελειίθσλ θαη εθπαηδεπηηθνχο θαη έπεηηα κέζσ ηνπ

εξγαιείνπ ηεο ζπλέληεπμεο λα δηεξεπλεζεί εάλ κπνξεί λα παξαρζεί θξηηηθφο ζηνραζκφο

πάλσ ζε παξαδνρέο ηηο νπνίεο ελδερνκέλσο έρνπλ. Αθεηέξνπ, λα επηκνξθσζνχλ 2

εθπαηδεπηέο ελειίθσλ θαη 2 εθπαηδεπηηθνί απφ ηνπο 14 πξνθεηκέλνπ νη κελ πξψηνη λα

παξνπζηάζνπλ ηε ζπγθεθξηκέλε κέζνδν ζην ΓΔ Πάηξαο (δεχηεξν κέξνο), νη δε

δεχηεξνη ζε ζρνιεία ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο (ηξίην κέξνο). Καηφπηλ, ζα

ππάξμεη αλάιπζε πεξηερνκέλνπ απφ ην πιηθφ ησλ ελήιηθσλ θαηαξηηδφκελσλ θαη

δηεξεχλεζε εάλ παξάγεηαη θξηηηθφο ζηνραζκφο κέζσ ηεο κεζφδνπ ηνπ Α. Κφθθνπ. Σν

ίδην έγηλε θαη απφ ην πιηθφ πνπ ζα πξνθχςεη απφ ηνπο αλήιηθνπο καζεηέο, πξνθεηκέλνπ

λα δηαπηζησζεί εάλ κπνξεί λα παξαρζεί θξηηηθφο ζηνραζκφο θαη απφ απηνχο, αθφκε θαη

ζε εκβξπτθή κνξθή απφ ηε κέζνδν απηή. Σέινο, έγηλε κεηαμχ ησλ δχν νκάδσλ απηψλ

ζχγθξηζε θαη απνηίκεζε ησλ απνηειεζκάησλ.

Σν βαζηθφ ζέκα ηεο δηπισκαηηθήο είλαη ε παξνπζίαζε, ε εθαξκνγή θαη ε

αμηνιφγεζε ηεο Μεηαζρεκαηίδνπζαο Μάζεζεο κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο ηνπ

Κφθθνπ, ηφζν ζε εθπαηδεπηέο ελειίθσλ φζν θαη ζε εθπαηδεπηηθνχο Β΄ Βάζκηαο

Δθπαίδεπζεο θαη ε κεηέπεηηα εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ απφ θάπνηνπο εμ‟ απηψλ ζηα

ηκήκαηά ηνπο.

θνπφο ηεο παξνχζαο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο είλαη ε δηεξεχλεζε παξαγσγήο ή φρη

θξηηηθνχ ζηνραζκνχ απφ ηε κέζνδν «Μεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο

Δκπεηξίαο» ηνπ Α. Κφθθνπ, ηφζν απφ ηνπο ελήιηθνπο θαηαξηηδφκελνπο, φζν θαη απφ

ηνπο αλήιηθνπο καζεηέο.

Μεηαμχ άιισλ θαη πέξαλ ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ, νη ζηφρνη αθνξνχλ ζηελ

αλαηξνθνδφηεζε ζρεηηθά κε ηηο επθνιίεο ή ηηο δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ

ηφζν νη καζεηέο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο φζν θαη νη ελήιηθνη εθπαηδεπφκελνη, θαηά ηελ

εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ. Έλαο δεχηεξνο ζηφρνο αθνξά ηελ αληαπφθξηζε ησλ ελειίθσλ



15

εθπαηδεπνκέλσλ ελ ζπγθξίζεη κε ηνπο καζεηέο θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ, φζνλ

αθνξά ην δέζηκν ηεο νκάδαο θαη ηελ ίζε ζπκκεηνρή φισλ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ.

ην πξψην κέξνο (θεθάιαηα 1 – 3), επηρεηξείηαη ν θαζνξηζκφο ηνπ ζεσξεηηθνχ

πιαηζίνπ ζην νπνίν εληάζζεηαη ε έξεπλα. Γηα ηελ αθξίβεηα, ζην πξψην θεθάιαην,

δηαζαθελίδνληαη νη φξνη ηππηθή θαη κε ηππηθή εθπαίδεπζε ελψ γίλεηαη εθηελήο

αλαθνξά ζηηο ζεσξίεο εθπαίδεπζεο πνπ αθνξνχλ ζε απηά ηα πεδία. Δπίζεο κειεηψληαη

νη λφκνη ίδξπζήο ηνπο, ηα πεξηερφκελα ζπνπδψλ ηνπο θαη νη κέζνδνη δηδαζθαιίαο.

Αθφκε, γίλεηαη βηβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε ζρεηηθά κε ηε Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε

ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ κε έκθαζε ζηελ θξηηηθή ζθέςε. ην 2ν θεθάιαην γίλεηαη

εθηελήο αλαθνξά ζρεηηθά κε ηελ θξηηηθή ζθέςε θαη ηελ παξαγσγή ηεο ζηελ εθπαίδεπζε

ελειίθσλ θαη αλειίθσλ. Παξνπζηάδνληαη εηδηθέο κεζνδνινγίεο αλάπηπμεο πνπ αθνξνχλ

ζηε ζθέςε θαη ηνλ θξηηηθφ ζηνραζκφ. ην 3ν θεθάιαην γίλεηαη παξνπζίαζε ηεο κεζφδνπ

ηνπ Κφθθνπ «Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο».

ην δεχηεξν κέξνο (θεθάιαηα 4 – 6), πεξηιακβάλεηαη ε εκπεηξηθή έξεπλα, φπνπ εθεί

πεξηγξάθνληαη ν ζθνπφο, ν ζρεδηαζκφο θαη γίλεηαη δηαηχπσζε ησλ εξεπλεηηθψλ

εξσηεκάησλ.

ην 5ν θεθάιαην, πέξα απφ ην ζθνπφ θαη ηνπο ζηφρνπο ηεο έξεπλαο, δηαηππψλνληαη

ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα θαη γίλεηαη ε επηινγή ηεο κεζφδνπ. Δπηπιένλ, παξνπζηάδνληαη

ηα κεζνδνινγηθά εξγαιεία ηεο ζπλέληεπμεο, ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, ηεο εμσηεξηθήο

παξαηήξεζεο, ηεο θιείδαο παξαηήξεζεο θαη ηεο αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ. Δπίζεο,

παξαηίζεληαη νη δπζθνιίεο θαη νη πεξηνξηζκνί θαηά ηελ εξεπλεηηθή δηαδηθαζία θαζψο

θαη ην ρξνλνδηάγξακκα ηεο έξεπλαο δξάζεο.

ην 6ν θεθάιαην, γίλεηαη ε επεμεξγαζία ησλ απνηειεζκάησλ πνπ έρνπλ πξνθχςεη

απφ ηηο ζπλεληεχμεηο θαη ηελ θιείδα παξαηήξεζεο. Καηφπηλ, αλαιχνληαη ηα

απνηειέζκαηα πνπ έρνπλ πξνθχςεη θαη αθνινπζνχλ, ηα ζπκπεξάζκαηα, ε ζπδήηεζε θαη

νη πξνηάζεηο πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ έξεπλα απηή. ην 7ν θεθάιαην ππάξρεη ην

επξεηήξην ησλ φξσλ πνπ έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηελ παξνχζα εξγαζία.

Έπεηηα, αθνινπζεί ε βηβιηνγξαθία (θεθάιαην 8) πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε θαη ηα

παξαξηήκαηα (1ν & 2

ν) – θεθάιαηα 9 θαη 10. ην 1

ν παξάξηεκα (θεθάιαην 9)

παξνπζηάδεηαη, ην ελεκεξσηηθφ πιηθφ πνπ δφζεθε πξηλ ηελ παξνπζίαζε, νη 16



16

δηαθάλεηεο πνπ πξνβιήζεθαλ ζηνπο εθπαηδεπηέο ελειίθσλ θαη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο, νη

νδεγνί ζπλέληεπμεο πνπ αθνινχζεζαλ θαη ην εηθαζηηθφ έξγν ηέρλεο.

Σέινο, ζην 2ν παξάξηεκα (θεθάιαην 10) παξαηίζεηαη ν πίλαθαο θαιψλ πξαθηηθψλ

ζηελ Διιάδα θαη ζηνλ θφζκν απφ ην 1970 θαη κεηά.



17

ΘΔΩΡΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ

1. Πξώην θεθάιαην: Σππηθή θαη Με Σππηθή Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ

ε απηφ ην θεθάιαην γίλεηαη πεξηγξαθή ησλ νξηζκψλ ηεο ηππηθήο θαη ηεο κε ηππηθήο

εθπαίδεπζεο θαη ζα ηεθκεξησζεί ν ζαθήο θαη δηαθξηηφο δηαρσξηζκφο πνπ ππάξρεη

κεηαμχ ηνπο. Δπηπιένλ, γίλεηαη αλαθνξά ζηηο ζεσξίεο εθπαίδεπζεο πνπ αθνξνχλ ζε

απηά ηα πεδία θαη ζα παξαηεζνχλ νη λφκνη ίδξπζήο ηνπο, ηα πεξηερφκελα ζπνπδψλ ηνπο

θαη νη κέζνδνη δηδαζθαιίαο.

1.1. Οξηζκόο Σππηθήο Δθπαίδεπζεο

Οη Coombs θαη Ahmed (1974:8, φπ. αλαθ. ζην Κφθθνο, 2005), νξίδνπλ σο ηππηθή

εθπαίδεπζε, «εθείλε πνπ παξέρεηαη απφ θνξείο ηνπ δνκεκέλνπ εθπαηδεπηηθνχ

ζπζηήκαηνο, απφ ην λεπηαγσγείν έσο ην παλεπηζηήκην». Σέηνηνη θνξείο είλαη ηα δεκνηηθά

ζρνιεία, ηα γπκλάζηα, ηα ιχθεηα θαζψο θαη ηα παλεπηζηήκηα. Ηδηαίηεξε αλαθνξά γίλεηαη

θαη γηα ηα ΗΔΚ (Ηλζηηηνχηα Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο) θαη ηα ΓΔ (ρνιεία

Γεχηεξεο Δπθαηξίαο), ηα νπνία ελέρνπλ θαη ραξαθηεξηζηηθά εθπαίδεπζεο ελειίθσλ.

1.1.1. Θεσξίεο εθπαίδεπζεο αλειίθσλ ζηελ Σππηθή Δθπαίδεπζε

Έρνπλ δηαηππσζεί πνιιέο ζεσξίεο κάζεζεο, νη νπνίεο κπνξεί λα νκαδνπνηεζνχλ ζηηο

ηξεηο θχξηεο παξαθάησ νκάδεο.

χκθσλα κε ηνλ Rogers (Rogers, 1999:137) ε πξώηε αλαθέξεηαη ζηηο

ζπκπεξηθνξηζηηθέο ζεσξίεο, θαηά ηηο νπνίεο ε κάζεζε επηηπγράλεηαη φηαλ αληηδξνχκε

ζηα εξεζίζκαηα πνπ δερφκαζηε απφ ην πεξηβάιινλ. Δδψ ε κάζεζε είλαη δηαδηθαζία

πξφζθηεζεο ηεο γλψζεο. Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηή είλαη ελεξγεηηθφο, ελψ ν καζεηήο

έρεη ξφιν κάιινλ παζεηηθφ. Ζ παξερφκελε γλψζε εγθξίλεηαη ή απνξξίπηεηαη ζχκθσλα

κε ηα θνηλσληθά πξφηππα ηεο ζπκπεξηθνξάο καο, ζπλεπψο γίλεηαη ζαθήο δηάθξηζε

κεηαμχ νξζνχ θαη ιαλζαζκέλνπ.



18

Ζ δεύηεξε αλαθέξεηαη ζηηο γλσζηηθέο ζεσξίεο, φπνπ ζηε δηεξγαζία ηεο κάζεζεο

ππάξρεη ελεξγφο ζπκκεηνρή ηνπ λνπ. Ζ αλαηξνθνδφηεζε δηαδξακαηίδεη έλα ζεκαληηθφ

ξφιν, ελψ δίλεηαη έκθαζε ζηελ νξγάλσζε ηεο αληίιεςεο, ζηελ ηαμηλφκεζε,

θαηαλφεζε θαη αθνκνίσζε ηνπ καζεζηαθνχ πιηθνχ. Δδψ ε κάζεζε είλαη δηαδηθαζία

δεκηνπξγίαο ηεο γλψζεο κε ηξφπν ελεξγεηηθφ, ε νπνία βαζίδεηαη ζε πξνγελέζηεξεο

γλψζεηο. πλεπψο νη καζεηέο αλαθαιχπηνπλ ηε γλψζε κέζα απφ αλαθαιππηηθέο

δηαδηθαζίεο φπσο είλαη ην πείξακα, ε δνθηκή, ε επαιήζεπζε ή δηάςεπζε, ζε έλα

πεξηβάιινλ πινχζην ζε εξεζίζκαηα.

Ζ ηξίηε αλαθέξεηαη ζηηο αλζξσπηζηηθέο ζεσξίεο, νη νπνίεο ππνζηεξίδνπλ ηελ

ελεξγεηηθή θχζε ηνπ εθπαηδεπνκέλνπ, ελψ ε κάζεζε ζπληειείηαη ζε ζπγθεθξηκέλα

πνιηηηζκηθά πιαίζηα. Οη καζεηέο αμηνπνηνχλ φιε ηελ πξνζσπηθή ηνπο εκπεηξία πνπ

πξαγκαηνπνηείηαη ζηελ θνηλσληθή νκάδα, πξνθεηκέλνπ λα βειηηψζνπλ ηηο καζεζηαθέο

ηνπο ηθαλφηεηεο. Οη πνιηηηζκηθέο θαη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ

θαη ε δσή ελ γέλεη, απνηεινχλ ηα θίλεηξα γηα κάζεζε.

Απφ ηα παξαπάλσ ζπκπεξαίλνπκε φηη ν ζπκπεξηθνξηζκφο δίλεη κεγάιε έκθαζε ζηελ

παξαηεξνχκελε ζπκπεξηθνξά, ελψ ζηηο γλσζηηθέο θαη αλζξσπηζηηθέο ζεσξίεο, ν

καζεηήο καζαίλεη επαλαπιαηζηψλνληαο ηηο λνεηηθέο ηνπ δνκέο αλάινγα κε ηελ

αιιειεπίδξαζε πνπ έρεη κε ην πεξηβάιινλ ηνπ. Δπηπιένλ, ζε απηέο ηηο ζεσξίεο, ε

γλψζε δε κεηαβηβάδεηαη αιιά δεκηνπξγείηαη απφ ηνλ καζεηή.

ηηο καζεζηαθέο νκάδεο αλειίθσλ, ππάξρεη κεξίδα καζεηψλ πνπ έρεη πξνηίκεζε ζε

δηαθνξεηηθά είδε κάζεζεο. Οη αλήιηθνη απηνί φκσο, δελ κπνξνχλ λα αληηζηαζνχλ ή λα

επηιέμνπλ έλα δηαθνξεηηθφ ηξφπν κάζεζεο πέξα θαη έμσ απφ φηη ζπλεζίδεηαη ζηε ρψξα

ηα ηειεπηαία ρξφληα. χκθσλα κε ηνλ Carbo (1986) θαη ηνλ Oxford (2006)1 νη ηξεηο

βαζηθνί ηχπνη κάζεζεο είλαη νη εμήο:

α) Οπηηθφο (αμηνπνηεί νπηηθέο πιεξνθνξίεο)

β) Αθνπζηηθφο (αμηνπνηεί αθνπζηηθέο πιεξνθνξίεο)

γ) Κηλαηζζεηηθφο (αμηνπνηεί θηλαηζζεηηθέο πιεξνθνξίεο)

Σν θαηά πφζνλ έλαο καζεηήο καζαίλεη ζε κηα ηάμε, είλαη αθελφο ζε άκεζε ζρέζε κε

ηε θπζηθή ηνπ ηθαλφηεηα λα καζαίλεη θαζψο θαη ηελ πξνεηνηκαζία ηνπ θαη αθεηέξνπ,

απφ ην καζεζηαθφ ηνπ ζηπι ζε ζπλδπαζκφ κε ην ζηπι δηδαζθαιίαο ηνπ εθπαηδεπηή.

1 Όπωσ παρατίκεται ςτο ςφνδεςμο

http://www.parentshelp.gr/%CF%80%CF%8E%CF%82-%CE%BC%CE%B1%CE%B8%CE%B1%CE%AF%CE%BD%CE%B5%CE%B9-%CF%84%CE%BF-%CF%80%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%AF-%CF%83%CE%B1%CF%82-%CE%BF%CE%B9-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CF%86%CE%BF%CF%81%CE%B5%CF%84/



19

χκθσλα κε ηελ Εελάθνπ (2011), αλαδεηθλχεηαη ε ζρέζε «αλάκεζα ζηνπο αηζζεηεξίνπο

ηχπνπο κάζεζεο, ηνλ νπηηθφ, ηνλ αθνπζηηθφ θαη ηνλ θηλαηζζεηηθφ ηχπν» ζε ζχγθξηζε κε

ηνπο ηχπνπο πξνζσπηθφηεηαο απνδεηθλχνληαο φηη «ν νπηηθφο ηχπνο κάζεζεο εκθαλίδεη

ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε κε ην ζπλαίζζεκα, ν αθνπζηηθφο ηχπνο εκθαλίδεη ζηαηηζηηθά

πςειή ζρέζε κε ηελ αληίιεςε θαη ηελ εμσζηξέθεηα θαη ν θηλαηζζεηηθφο ηχπνο ζρεηίδεηαη

κε ην λνεηηθφ ηχπν πξνζσπηθφηεηαο».

Δπίζεο, κέζνδνη δηδαζθαιίαο φπσο ε νκαδνζπλεξγαηηθή, εθαξκφδνληαη απφ έλαλ

κηθξφ αξηζκφ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ Διιάδα. (Μαηζαγγνχξαο, 2007:510). Παξφια απηά, ε

δηδαζθαιία ζα πξέπεη λα πξνζαξκφδεηαη ζηηο αλάγθεο θαη ηηο δπλαηφηεηεο φισλ ησλ

καζεηψλ, φπνπ κε ηαπηφρξνλε θάιπςε ηεο δηδαθηέαο χιεο, θαζίζηαηαη δπλαηή ε

κεγηζηνπνίεζε ηεο ελεξγήο ζπκκεηνρήο φισλ ησλ καζεηψλ θαη άξα ηεο κάζεζεο.

(Μαηζαγγνχξαο, 2007:192). Ζ αξρή ηεο «δηαθνξνπνίεζεο», (φξνο επξχηεξνο απφ ηνλ

απηφλ ηεο εμαηνκίθεπζεο, Μαηζαγγνχξαο, 2007:287) αλαθέξεηαη ζηα πεξηερφκελα, ηνπο

ζηφρνπο, ην ξπζκφ, ηηο κεζφδνπο θαη ην βαζκφ δπζθνιίαο ηεο δηδαζθαιίαο πνπ έρνπλ λα

θάλνπλ κε ηηο αηνκηθέο δπλαηφηεηεο, ηηο αλάγθεο, ην ζηπι κάζεζεο θαη ηα ελδηαθέξνληα

ησλ καζεηψλ. πλεπψο, ε «ζπγθεθξηκελνπνίεζε ησλ ζθνπψλ ζην επίπεδν ηεο σξηαίαο

δηδαζθαιίαο γίλεηαη κε βάζε ηηο πξνζσπηθέο επηινγέο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, νη νπνίεο είλαη

πνιχ πηζαλφ λα βξίζθνληαη ζε αληίζεζε κε ηηο επίζεκεο επηινγέο.» (Μαηζαγγνχξαο,

2007:198)

Δίλαη ζπρλφ ην θαηλφκελν εθ κέξνπο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, ηεο δηακφξθσζεο ελφο

ζπγθεθξηκέλνπ θιίκαηνο ηάμεο, κε πεξηνξηζκφ ηεο θηλεηηθφηεηαο, ηε ζπκκεηνρή θπξίσο

ησλ «θαιψλ» καζεηψλ θαη ηελ ειάρηζηε ρξήζε κεζφδσλ θαη ηερληθψλ δηδαζθαιίαο.

Έηζη, ε αλαδήηεζε ελφο απνηειεζκαηηθνχ ηξφπνπ κάζεζεο γίλεηαη πξνζσπηθή ππφζεζε

ηνπ καζεηή. (Κηνπξηζήο, 2006 Βατθνχζε, Γ., Βαιάθαο Η., Κφθθνο Α., Σζηκπνπθιή Α.,

1999)

χκθσλα κε ηελ εκπεηξία ηνπ γξάθνληνο, νη καζεηέο δελ έρνπλ αλαπηχμεη ην

πξνζσπηθφ καζεζηαθφ κνληέιν πνπ ηνπο βνεζάεη λα καζαίλνπλ επθνιφηεξα, θαηά

ζπλέπεηα, δνθηκάδνπλ, ςάρλνπλ λα βξνπλ ην δηθφ ηνπο πξνζσπηθφ κνληέιν.

πλαθφινπζα, νη αλήιηθνη δηακνξθψλνπλ αθφκε ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπο θαη νη

ππάξρνπζεο εκπεηξίεο, δεμηφηεηεο, γλψζεηο θαη ζηάζεηο βξίζθνληαη ζε εμέιημε. Ο

καζεηήο έρεη πεηζηεί φηη ε παξερφκελε εθπαίδεπζε γηα απηφλ είλαη ππνρξεσηηθή, δηφηη



20

ζα κπνξέζεη λα απνθηήζεη γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο γηα λα ηηο ρξεζηκνπνηήζεη ζηελ

πξνζσπηθή, νηθνλνκηθή θαη επαγγεικαηηθή ηνπ εμέιημε.

1.1.1.1. Piaget. Γλσζηηθέο Θεσξίεο κάζεζεο.

Ο J.J. Rousseau ζην βηβιίν ηνπ „Αηκίιηνο‟ (1762), αλαθέξεη γηα πξψηε θνξά ηελ

άπνςε φηη ην παηδί δελ είλαη κηα κηθξνγξαθία ηνπ ελήιηθνπ, κηα άπνςε πνπ

θπξηαξρνχζε ζην Μεζαίσλα, αιιά απνηειεί «κηα ηδηαίηεξε ςπρηθή, ζπλαηζζεκαηηθή θαη

λνεηηθή – γλσζηηθή νληφηεηα, κε ηνπο δηθνχο ηεο ηδηαίηεξνπο ξπζκνχο θαη λφκνπο

αλάπηπμεο, νη νπνίνη ζα πξέπεη λα δηεξεπλεζνχλ.» (Λαγφο, ρ.ρ.)

Ο Piaget ήηαλ ν θχξηνο εθπξφζσπνο ηεο γλσζηηθήο πξνζέγγηζεο, ηνπ αηνκηθνχ

θνλζηξνπθηηβηζκνχ. Θεσξνχζε φηη κέζσ ησλ γλσζηηθψλ - λνεηηθψλ ιεηηνπξγηψλ

κπνξνχζε λα επηηεπρζεί ε πξνζαξκνγή ηνπ αηφκνπ ζην πεξηβάιινλ2. Ζ βηνινγηθή

σξίκαλζε ηνπ νξγαληζκνχ, ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ πνπ πξνζθέξεη ζην άηνκν

εξεζίζκαηα θαζψο θαη ε δξαζηεξηφηεηα (π.ρ. θηλεηηθή) ηνπ ίδηνπ ζπληεινχλ ηαπηφρξνλα

ζηελ αλάπηπμή ηνπ.

Ζ ζεσξία ηνπ θνλζηξνπθηηβηζκνχ ζηεξίδεηαη ζηε γελεηηθή ζεσξία ηνπ Piaget, ν νπνίνο

ζεσξεί πψο ην παηδί ζπκκεηέρεη ελεξγά ζηε δεκηνπξγία ηεο γλψζεο ηνπ γηα ηελ

πξαγκαηηθφηεηα. Ζ κάζεζε επηηπγράλεηαη θαζψο ηα ππνθείκελα επηρεηξνχλ λα

εμεγήζνπλ θαη λα θαηαλνήζνπλ ηηο εκπεηξίεο ηνπο. Ζ κάζεζε, είλαη κία ζπλερηδφκελε

δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία νη εθπαηδεπφκελνη είηε επηλννχλ θαηλνχξηα λνεηηθά κνληέια,

είηε εκπινπηίδνπλ θαη αλαπξνζαξκφδνπλ ηα πθηζηάκελα θαη επηηπγράλεηαη θαζψο ηα

ππνθείκελα επηρεηξνχλ λα εμεγήζνπλ θαη λα θαηαλνήζνπλ ηηο εκπεηξίεο ηνπο. χκθσλα

κε ηνλ Κφθθνηα, (2002):

«Σα ζρήκαηα είλαη ζπληζηψζεο ηεο δνκήο ηεο γεληθήο γλψζεο ελφο αηφκνπ πνπ

δηαζπλδένληαη κε ηε γλψζε ηνπ γηα ηνλ θφζκν. πζρεηίδνληαη κε ηελ αληίιεςή ηνπ

θαη ηνπ παξέρνπλ ην πιαίζην ζην νπνίν βαζίδεηαη ε ζπκπεξηθνξά ηνπ. Σα ζρήκαηα

ζπάληα πεξηιακβάλνπλ εμεηδηθεπκέλε πιεξνθνξία γηα κηα θαηάιιειε

αληαπφθξηζε ζε κηα εηδηθή θαηάζηαζε, αιιά παξέρνπλ ηε δνκή πνπ επηηξέπεη ζε

2 Ανάκτθςθ από τον ιςτοςφνδεςμο: http://www.piaget.org/



21

θάπνηνλ λα βγάιεη ζπκπεξάζκαηα ζπκπεξηιακβάλνληαο ηφζν γεγνλφηα γχξσ απφ

ηνλ ηχπν κηαο θαηάζηαζεο θαη ηε ζρέζε κεηαμχ απηψλ ησλ γεγνλφησλ. Καηά

ηνλ Piaget ε «αθνκνίσζε» ζπκβαίλεη φηαλ πξνυπάξρνληα ζρήκαηα ή λνεηηθέο

δνκέο ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα εξκελεχζνπλ δεδνκέλα ησλ αηζζήζεσλ γηα ηα

νπνία ηα ζρήκαηα δελ είλαη θαηάιιεια. πκβαίλεη λα βξηζθφκαζηε ζε

αληζνξξνπία φηαλ δελ κπνξνχκε λα αθνκνηψζνπκε ηηο εκπεηξίεο ζε

πξνυπάξρνληα ζρήκαηα. Ζ ηζνξξνπία απνθαζίζηαηαη φηαλ ηξνπνπνηνχληαη απηά

ηα πξνυπάξρνληα ζρήκαηα κε κηα δηαδηθαζία πνπ νλνκάδεηαη ηαθηνπνίεζε

(accommodation) κέρξη λα εμαιεηθζεί ε αληζνξξνπία.»

Ο Piaget ππνζηεξίδεη πσο ε αλάπηπμε ζπληειείηαη ζε δηαθξηηά ζηάδηα, ηα νπνία

μεθηλνχλ απφ ηελ γέλλεζε θαη εθηείλνληαη κέρξη θαη ηελ εθεβεία. Ζ δηαδνρή ησλ

ζηαδίσλ απηψλ ζρεηίδεηαη κε πνηνηηθέο δηαθνξέο ζηνλ ηξφπν πνπ θάζε άηνκν ζθέθηεηαη.

ε θάζε ειηθία ζπγθξνηνχληαη θαη εγθαζίζηαληαη ζπγθεθξηκέλεο λνεηηθέο ηθαλφηεηεο

πνπ ραξαθηεξίδνπλ θαη ην θάζε ζηάδην.

1. Σν αηζζεζην-θηλεηηθφ ζηάδην (ρσξίδεηαη ζε έμη ππνζηάδηα)

a. Σξνπνπνίεζε ησλ αληαλαθιαζηηθψλ (δηαξθεί απφ ηε γέλλεζε κέρξη ηνλ 1ν

κήλα)

b. Πξσηνγελείο θπθιηθέο αληηδξάζεηο (δηαξθεί απφ ηνλ 1ν έσο ηνλ 4ν κήλα)

c. Γεπηεξνγελείο θπθιηθέο αληηδξάζεηο (δηαξθεί απφ ηνλ 4ν έσο ηνλ 8ν κήλα)

d. πληνληζκφο δεπηεξνγελψλ αληηδξάζεσλ (δηαξθεί απφ ηνλ 8ν κήλα έσο ηνλ 12ν)

e. Σξηηνγελείο θπθιηθέο αληηδξάζεηο (δηαξθεί απφ ηνλ 12ν έσο ηνλ 18ν κήλα)

f. Αξρέο αλαπαξαζηαηηθήο ζθέςεο (δηαξθεί απφ ηνλ 18ν κήλα έσο ηνλ 24ν)

2. Σν ζηάδην ηεο πξν-ινγηθήο λφεζεο απφ ηα 2 έσο ηα 6 έηε (λεπηαθή ειηθία)

3. Σν ζηάδην ηεο ζπγθεθξηκέλεο ινγηθήο ζθέςεο απφ ηα 6 έσο ηα 12 έηε (παηδηθή

ειηθία)

4. Σν ζηάδην ηεο ινγηθήο ζθέςεο απφ ηα 12 έηε έσο ην ηέινο ηεο εθεβείαο:

πληειείηαη ε αλάπηπμε ηεο ινγηθήο ζθέςεο, βειηηψλεηαη ε ηθαλφηεηα γηα

θαηαλφεζε θαη εξκελεία, επηηπγράλεηαη ε θαηάθηεζε ηεο αθεξεκέλεο ζθέςεο.

(Feldman, 2010)

Σν πην πάλσ ζηάδην ηεο ινγηθήο ζθέςεο απφ ηα 12 έηε έσο ην ηέινο ηεο εθεβείαο, ζα

απαζρνιήζεη ηελ παξνχζα έξεπλα πξνθεηκέλνπ λα απνδεηρηεί, πέξαλ ησλ παξαπάλσ



22

ζηνηρείσλ θαη «ε θεληξηθή ζέζε ηελ νπνία πξέπεη λα θαηέρεη ε θξηηηθή ζθέςε θαηά ηελ

νξγάλσζε θαη ηε δηεμαγσγή θάζε κνξθήο εθπαηδεπηηθήο παξέκβαζεο» (Μαηζαγγνχξαο,

2007:54)

1.1.1.2. Gardner. Ζ ζεσξία ηεο πνιιαπιήο λνεκνζύλεο

χκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ Gardner (1983, 1993) νη άλζξσπνη γελληνχληαη κε ηνπο

αθφινπζνπο νθηψ ηχπνπο λνεκνζχλεο: ηε γισζζηθή, ηε ινγηθνκαζεκαηηθή, ηε κνπζηθή,

ηελ θηλαηζζεηηθή, ηε λνεκνζχλε ρψξνπ, ηε θπζηνγλσζηηθή-νηθνινγηθή, ηελ

ελδνπξνζσπηθή θαη ηε δηαπξνζσπηθή, νη νπνίνη ζπλζέηνπλ φιν ην θάζκα ηεο

πξνζσπηθφηεηαο θαη ηεο γεληθφηεξεο ςπρνζχλζεζεο θάζε αηφκνπ. πλεπψο ε εθαξκνγή

ηεο ζεσξίαο ηνπ Gardner ζπλεηζθέξεη κεηαμχ άιισλ θαη «ζηε βαζηά θαηαλφεζε ηνπ

γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ φισλ ησλ ζρνιηθψλ καζεκάησλ θαη φρη ζηελ επηθαλεηαθή

απνζηήζηζε ηεο δηδαθηέαο χιεο». Αθφκε, επηηπγράλεηαη θαη ε νιηζηηθφηεηα ησλ ππφ

δηεξεχλεζε δεηεκάησλ, εθφζνλ ην ζέκα πξνζεγγίδεηαη «κέζα απφ πνιιαπιέο

αλαπαξαζηάζεηο ηνπ πεξηερνκέλνπ, νη νπνίεο παξαπέκπνπλ ζε έλα επξχ θάζκα ηχπσλ

λνεκνζχλεο, δεμηνηήησλ θαη άιισλ ηθαλνηήησλ». (Φινπξήο & Ηβξίληειε, 2009)

χκθσλα κε ηε Μέγα (2011α:38),

«ε ζεσξία ηεο πνιιαπιήο λνεκνζχλεο ηνπ Gardner (1983) εληζρχεη θαη

ζεσξεηηθά πιένλ ηελ άπνςε φηη γηα ηελ νιφπιεπξε αλάπηπμε ηνπ αλζξψπνπ

– γισζζηθή, καζεκαηηθή, νπηηθή, αθνπζηηθή, θηλαηζζεηηθή, δηαπξνζσπηθή,

ελδνπξνζσπηθή – επηβάιιεηαη ε ελεξγνπνίεζε δηαθνξεηηθψλ ζπκβνιηθψλ

ζπζηεκάησλ. Σν ζρνιηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, σζηφζν, δίλεη θπξίσο

έκθαζε ζε δχν ζπκβνιηθά ζπζηήκαηα, ην γισζζηθφ θαη ην καζεκαηηθφ.»

Απφ ηε κηα πιεπξά ε έκθαζε ζηα δχν ζπκβνιηθά ζπζηήκαηα, απφ ηελ άιιε πιεπξά

ε πξνεηνηκαζία γηα ηηο εηζαγσγηθέο εμεηάζεηο ζηα παλεπηζηήκηα θαη ζηα ΑΣΔΗ ηεο

ρψξαο, θαζψο επίζεο θαη ν ηξφπνο πνπ αμηνινγνχληαη νη καζεηέο, δελ αθήλεη θαη πνιιά

πεξηζψξηα γηα ηελ νιηζηηθή αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ησλ καζεηψλ. Καηά

ζπλέπεηα, «ππνιεηηνπξγνχλ νη πνιιαπιέο πηπρέο ηεο λνεκνζχλεο θαη πεξηνξίδεηαη ην

θάζκα ησλ δεμηνηήησλ» (Μέγα, 2011α:38)



23

1.1.2. Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε.

1.1.2.1. Νόκνο Ίδξπζεο. θνπόο.

Σα πξψηα «θνηλά» ζρνιεία ιεηηνπξγνχλ ζηελ Διιάδα ηνλ 17ν θαη 18

ν αηψλα

3. Ο

Καπνδίζηξηαο ην 1829 ζηελ Δζλνζπλέιεπζε ηνπ Άξγνπο ηνλίδεη φηη πξέπεη λα ηεζνχλ

ηζρπξά ζεκέιηα ζηελ παηδεία μεθηλψληαο πξσηίζησο απφ ηε ζηνηρεηψδε εθπαίδεπζε.

Σα πξψηα σξνιφγηα θαη αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα δηακνξθψζεθαλ απφ ζπζηάζεσο ηνπ

ειιεληθνχ θξάηνπο «θάησ απφ ηελ επίδξαζε ηεο θηινζνθίαο γηα ηνλ ξφιν ηεο

εθπαίδεπζεο. Ζ ζθπξειάηεζε ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο αλαηίζεηαη ζηελ εθπαίδεπζε […] Ζ

θνηλή θαηαγσγή, ε θνηλή γιψζζα, ε ζξεζθεία θαζψο θαη νη θνηλέο παξαδφζεηο θιήζεθαλ,

κε θχξηα ζπληζηψζα ηελ εθπαίδεπζε, λα πξνσζήζνπλ ηελ πνιηηηζκηθή νκνηνγέλεηα, λα

εδξαηψζνπλ ηελ εζληθή ηαπηφηεηα…»4

Ο λφκνο πνπ δηέπεη ηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη ζπγθεθξηκέλα ηφζν ην Γεληθφ

Λχθεην φζν θαη ην ΔΠΑ.Λ (Δπαγγεικαηηθφ Λχθεην) είλαη ν 1566/1985. χκθσλα κε ην

λφκν 1566/1985 «ζθνπφο ηεο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο είλαη λα

ζπκβάιεη ζηελ νιφπιεπξε, αξκνληθή θαη ηζφξξνπε αλάπηπμε ησλ δηαλνεηηθψλ θαη

ςπρνζσκαηηθψλ δπλάκεσλ ησλ καζεηψλ, ψζηε, αλεμάξηεηα απφ θχιν θαη θαηαγσγή, λα

έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα εμειηρζνχλ ζε νινθιεξσκέλεο πξνζσπηθφηεηεο θαη λα δήζνπλ

δεκηνπξγηθά». Δηδηθφηεξα γηα ηα ΔΠΑΛ, ηδξχζεθαλ κε ην λφκν 3475/2006, κε ηνλ νπνίν

θαηαξγήζεθαλ ηα ΣΔΔ ηνπ Νφκνπ 2640/98. Οη απφθνηηνη ηνπ ΔΠΑ.Λ, πξνβιέπεηαη απφ

ηνλ ίδην Νφκν λα έρνπλ πξφζβαζε ζε φιεο ηηο ζρνιέο ησλ ΑΔΗ θαη ΣΔΗ. Σν απνιπηήξην

ηνπ Δπαγγεικαηηθνχ Λπθείνπ είλαη ηζφηηκν απηνχ ηνπ Γεληθνχ Λπθείνπ, ελψ ν

απφθνηηνο κπνξεί λα απνθηήζεη θαη Πηπρίν εμεηδίθεπζεο βαζκνχ 3.

1.1.2.2. Πεξηερόκελν ζπνπδώλ – Μέζνδνη δηδαζθαιίαο

3 Δπηζθφπεζε ηεο ηζηνξίαο ηεο εθπαίδεπζεο ζην λενειιεληθφ θξάηνο. Αλάθηεζε απφ ηνλ ηζηνζχλδεζκν http://www.pi-

schools.gr/progr_spoudon_1899_1999/episkopisi.pdf

4 Δπηζθφπεζε ηεο ηζηνξίαο ηεο εθπαίδεπζεο ζην λενειιεληθφ θξάηνο. Αλάθηεζε απφ ηνλ ηζηνζχλδεζκν http://www.pi-

schools.gr/progr_spoudon_1899_1999/episkopisi.pdf

http://www.pi-schools.gr/progr_spoudon_1899_1999/episkopisi.pdf






24

χκθσλα κε ην λφκν 1566/1985 θαη ζπγθεθξηκέλα ζην άξζξν 1 παξ. 3, νξίδεηαη

φηη «ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα απνηεινχλ άξηηνπο νδεγνχο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ

έξγνπ θαη πεξηιακβάλνπλ θπξίσο:

(αα) ζαθψο δηαηππσκέλνπο, θαηά κάζεκα, ζθνπνχο κέζα ζηα πιαίζηα ησλ

γεληθψλ θαη εηδηθψλ, θαηά βαζκίδα, ζθνπψλ ηεο εθπαίδεπζεο,

(ββ) δηδαθηέα χιε επηιεγκέλε ζχκθσλα κε ην ζθνπφ ηνπ καζήκαηνο, ζε θάζε

επίπεδν, αλάινγε θαη ζχκκεηξε πξνο ην σξνιφγην πξφγξακκα θαη πξνο ηηο

αθνκνησηηθέο δπλαηφηεηεο ησλ καζεηψλ, δηαξζξσκέλε άξηηα ζε επηκέξνπο

ελφηεηεο θαη ζέκαηα» ελψ «αμηνινγνχληαη θαη αλαζεσξνχληαη ζπλερψο

ζχκθσλα κε ηηο εμειίμεηο ζηνλ ηνκέα ησλ γλψζεσλ, ηηο θνηλσληθέο αλάγθεο θαη

ηελ πξφνδν ησλ επηζηεκψλ ηεο αγσγήο».

Παξφια απηά, ην παηδαγσγηθφ ηλζηηηνχην5 ππνγξακκίδεη πσο «ηα Αλαιπηηθά

Πξνγξάκκαηα πνπδψλ (ΑΠ) ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε απφ ηε Μεηαπνιίηεπζε σο ην

1997, παξά ηηο αιιεπάιιειεο κεηαξξπζκίζεηο, παξέκεηλαλ παξαδνζηαθά θαη θιεηζηά

πξνγξάκκαηα.» Πξνζπάζεηα αιιαγήο θαη εθζπγρξνληζκνχ ησλ ΑΠ έγηλε απφ ην

Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην µε βάζε ηελ επίζεκε πξφηαζε ηνπ ΤπΔΠΘ

(Φ.Δ.Κ.1366/η.Β‟/18-10-2001, 1373/η.Β‟/18-10-2001, 1374/η.Β‟/18-10-2001,

1375/η.Β‟/18-10-2001, 1376/η.Β‟/18-10-2001). πγθεθξηκέλα εκθαλίδνληαη δηάθνξεο

θαηλνηνκίεο πνπ έρνπλ λα θάλνπλ κε ηελ θαζηέξσζε ηεο δηαζεκαηηθήο πξνζέγγηζεο ζηε

ζρνιηθή γλψζε, φρη ζηελ απιή παξάζεζε ηεο «δηδαθηέαο χιεο», αιιά αληηζηνίρηζε

ζηφρσλ, πεξηερνκέλνπ θαη δηδαθηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζην επίπεδν θάζε δηδαθηηθήο

ελφηεηαο. ηελ παξνχζα έξεπλα, ε κέζνδνο ηεο Μεηαζρεκαηίδνπζαο Μάζεζεο κέζσ ηεο

Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο, απνδεηθλχεη ηελ χπαξμε θξηηηθήο ζθέςεο ζηνπο καζεηέο, αθφκε

θαη ζηα κηθξά παηδηά, θάηη πνπ ππνζηεξίδνπλ αξθεηνί εξεπλεηέο, ζχκθσλα κε ηνλ

Μαηζαγγνχξα. (2007:58).

Δπίζεο, θαζηεξψλεηαη ε εθπφλεζε ζρεδίσλ εξγαζίαο (projects) ζηα πιαίζηα φισλ ησλ

καζεκάησλ, θαζψο επίζεο θαη ε επέιηθηε δψλε πνπ «ζπκβάιιεη ζηε ζχλδεζε ηεο

ζρνιηθήο γλψζεο κε ηα βηψκαηα ησλ καζεηψλ θαη ηα πξνβιήκαηα ηεο ζχγρξνλεο δσήο».

Σέινο, ζπλδέεηαη ε αμηνιφγεζε κε ηηο ππφινηπεο δηαδηθαζίεο ηεο δηδαζθαιίαο. Ηδηαίηεξε

αλαθνξά γηα ηα ΑΠ ησλ ΔΠΑΛ γίλεηαη ζην άξζξν 10 ηνπ λφκνπ 4186/2013.

5 Αλάθηεζε ζηηο 27/05/2014 απφ ηνλ ηζηνζχλδεζκν: http://www.pi-schools.gr/paideia_dialogos/analitika-programata.pdf

http://www.pi-schools.gr/paideia_dialogos/analitika-programata.pdf



25

Ζ Μέγα (Μέγα, ζην Κφθθνο, 2011:21) ππνζηεξίδεη φηη «ηφζν ε ζηνραζηηθή δηεξγαζία

φζν θαη ε ελεξγνπνίεζε ηνπ ζηνραζκνχ κέζα απφ ηελ παξαηήξεζε έξγσλ ηέρλεο κπνξνχλ

λα πξνθιεζνχλ κε βάζε ηα πεξηερφκελα ησλ Αλαιπηηθψλ Πξνγξακκάησλ κέζα απφ εηδηθά

δηακνξθσκέλεο δξάζεηο». Καηά ζπλέπεηα, κέζα απφ απηέο ηηο δξάζεηο πξνθχπηνπλ νη

εμήο ζηφρνη:

«Γεκηνπξγία πξνυπνζέζεσλ απνηειεζκαηηθήο κάζεζεο, ιφγσ αχμεζεο ηεο

ελεξγεηηθήο ζπκκεηνρήο ησλ εκπιεθφκελσλ καζεηψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ

πκβνιή ζηελ θαιιηέξγεηα ηεο αληίιεςεο φηη ν πνιηηηζκφο κε ηηο δηάθνξεο κνξθέο

ηνπ δελ είλαη απνθιεηζκέλνο απφ ηελ θαζεκεξηλή εθπαηδεπηηθή πξαθηηθή,

αληίζεηα είλαη κέξνο ηεο καζεζηαθήο δηεξγαζίαο

Δλδπλάκσζε ηεο ζηνραζηηθήο δηάζεζεο θαη

Ώζεζε ζηελ νιηζηηθή αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο» (Μέγα, ζην Κφθθνο,

2011:22)

Χο κέζνδνη δηδαζθαιίαο νξίδνληαη θαηά Μαηζαγγνχξα (2007:188), ηα θαζηεξσκέλα

θαη ζπγθξνηεκέλα ζπζηήκαηα δηδαθηηθήο πξνζέγγηζεο. Σέηνηεο κέζνδνη είλαη ε

αλαιπηηθν-ζπλζεηηθή, ε νιηθή, ε δηεξεπλεηηθή, ε ζπγθξηηηθή, ε επηζηεκνληθή, ε

δηαζεκαηηθή, θ.ά. Τπάξρνπλ κέζνδνη πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζε πεξηνξηζκέλν αξηζκφ

δηδαθηηθψλ αληηθεηκέλσλ, π.ρ. ε αλαιπηηθν-ζπλζεηηθή ελψ αληίζεηα ε δηαζεκαηηθή

ρξεζηκνπνηείηαη ζηε δηδαζθαιία ζρεδφλ φισλ ησλ αληηθεηκέλσλ. (Μαηζαγγνχξαο,

2007:181)

Διακεματικότθτα και αντιδράςεισ ςτθν εφαρμογι τθσ

Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα λα εθαξκνζηεί ε νπνηαδήπνηε θαηλνηνκία ζηελ

εθπαίδεπζε είλαη λα ππάξρεη «θαηαλφεζε εθ κέξνπο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ θαινχληαη λα

πινπνηήζνπλ ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα.» Μηα θαηαλφεζε πνπ φκσο δε κπνξεί λα ππάξμεη,

«δηφηη νη εθπαηδεπηηθνί είλαη θπξίσο „κεηαπξάηηεο‟, θαινχληαη λα εθαξκφζνπλ κε ή ρσξίο

επειημία ηηο ζεσξεηηθέο παξαδνρέο θαη ηα νξάκαηα θάπνησλ άιισλ». (Κνπινπκπαξίηζε,

2009). Ζ έιιεηςε δηαιφγνπ θαη ζπλεξγαζίαο εθ κέξνπο φισλ ησλ εκπιεθφκελσλ

θνξέσλ, απφ ην Τπνπξγείν Παηδείαο, ην Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, ηνπο

ζπλδηθαιηζηηθνχο θνξείο θαη ην ζχλνιν ηεο εθπαηδεπηηθήο θνηλφηεηαο, κε πξνηάζεηο,

βειηηψζεηο, αμηνιφγεζε θαη αλαηξνθνδφηεζε ησλ πηινηηθψλ ζηαδίσλ πνπ επηβάιιεηαη



26

λα γίλνπλ κέρξη ην νξηζηηθφ – ηειηθφ ζρέδην, νδεγνχλ ζηε de facto καηαίσζή ηνπ, πξηλ

αθφκε σο ζεζκφο μεθηλήζεη λα ιεηηνπξγεί.

Γηαζεκαηηθόηεηα θαη πιενλεθηήκαηα

ηελ επνρή ηεο θνηλσλίαο ηεο γλψζεο, ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ηεο νηθνλνκίαο, ηνπ

«παγθφζκηνπ ρσξηνχ», ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ, ησλ πνιππνιηηηζκηθψλ θνηλσληψλ θαη

άιισλ ηάζεσλ ή θαηλνκέλσλ, ην παξαδνζηαθφ ζρνιείν αδπλαηεί λα αληαπνθξηζεί πιένλ

ζηηο λέεο απηέο πξνθιήζεηο, ζηα λέα νξάκαηα θαη ζηνπο κειινληηθνχο ζηφρνπο ηεο

εθπαίδεπζεο.

Καηά πφζν είλαη ρξήζηκε ε κεησπηθή δηδαζθαιία ελφο θαη κφλν βηβιίνπ ζηελ επνρή

ηνπ δηαδηθηχνπ θαη ησλ κέζσλ θνηλσληθήο δηθηχσζεο; Ζ πιεξνθνξία παξέρεηαη άκεζα,

αλέμνδα, είηε κφλε ηεο, είηε κε ζρφιηα θαη θξηηηθή θαη επαθίεηαη ζε εκάο λα επηιέμνπκε

ην είδνο θαη ηε κνξθή πνπ ζα πηνζεηήζνπκε. Μπνξεί έλα βηβιίν απφ κφλν ηνπ λα

πξνθαιέζεη ηελ θξηηηθή ζθέςε; Γηαηί ε δηαζεκαηηθφηεηα πξνβάιιεηαη σο ε αξκφδνπζα

ιχζε γηα ηελ ελίζρπζε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο;

Σα ηειεπηαία ρξφληα αξθεηνί ζεσξεηηθνί πξνηείλνπλ κνληέια γηα ηε δηαζεκαηηθή

ή/θαη ελνπνηεκέλε πξνζέγγηζε ηεο γλψζεο (Φινπξήο & Κξίθαο, 2009). χκθσλα κε ην

Μαηζαγγνχξα (2003) «ε δηαζεκαηηθφηεηα απνηειεί κηα δηαδηθαζία πνπ έρεη σο ζηφρν θαη

απνηέιεζκα ηε δηακφξθσζε ηνπ γλσζηηθνχ καο πεδίνπ θαη φηη ε δηαδηθαζία απηή δελ είλαη

δπλαηφ λα ππάξρεη, αλ δελ ππάξρνπλ πεξηζζφηεξεο ηεο κηαο ζεκαηηθέο ελφηεηεο»

Ζ επηηπρεκέλε εθπαηδεπηηθή πξάμε βαζίδεηαη φρη κφλν ζηελ επαξθή γλψζε ηνπ

γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ αιιά θαη ηεο παηδαγσγηθήο. Κπξίσο, φκσο, ζηεξίδεηαη ζηε

δπλαηφηεηα θαη ηθαλφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ λα βειηηψλνπλ ηε δηδαζθαιία ηνπο κέζσ

ηεο έξεπλαο θαη ηνπ αλαζηνραζκνχ. (Σξαταλνχ, 2009).

Μειεηψληαο ηα λέα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, δηαπηζηψλεηαη ε νκνηφηεηα ησλ

θαηλνηφκσλ ραξαθηεξηζηηθψλ κεηαμχ Γ.Δ.Π.Π.. θαη Δ.Ε. κε πξναηξεηηθά πξνγξάκκαηα

(Π.Π.) Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, Αγσγήο Τγείαο θαη Πνιηηηζηηθψλ ζεκάησλ.

Καηά ζπλέπεηα, ν ηξφπνο πξνζέγγηζεο ηεο γλψζεο θαη νη πξνηεηλφκελεο δηδαθηηθέο

πξνζεγγίζεηο ζπκπίπηνπλ, φζνλ αθνξά ζε:

Γηαζεκαηηθφηεηα



27

Δξγαζία ζε νκάδεο

Βησκαηηθή κάζεζε

Μέζνδν project

πλεξγαζία κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ

Απηελέξγεηα

Δθκάζεζε ηξφπσλ απφθηεζεο θαη δηαρείξηζεο ηεο γλψζεο

Αμηνπνίεζε θαη θαιιηέξγεηα δεμηνηήησλ

Νένπο ξφινπο γηα ηνλ δάζθαιν θαη ηνλ καζεηή (Γεκεξηδή, 2009)

Σα πξναηξεηηθά πξνγξάκκαηα (Π.Π.) εμνηθείσζαλ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηεο

Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο κε λέεο κεζνδνινγηθέο πξνζεγγίζεηο. Απνηέιεζαλ ηε

κνλαδηθή επθαηξία γηα άζθεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ εξγαζία κε νκάδεο, ζηε κέζνδν

project, ζε ηερληθέο βησκαηηθήο κάζεζεο θ.ά. (Γεκεξηδή, 2009). Πέξαλ ησλ Π.Π. ζε

πνιιά καζήκαηα ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο κπνξεί λα εθαξκνζηεί ε κέζνδνο

ηνπ Κφθθνπ, φπσο γηα παξάδεηγκα, νη εξεπλεηηθέο εξγαζίεο, ηα καζήκαηα ησλ

εηθαζηηθψλ, ηεο κνπζηθήο, ηεο ηζηνξίαο, ησλ λέσλ ειιεληθψλ θ.ιπ.

1.1.2.3. Δπηκόξθσζε ησλ Δθπαηδεπηηθώλ

Ζ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε λέεο ζηξαηεγηθέο δηδαζθαιίαο κέζσ «ηεο

επξχηεηαο, ηεο επειημίαο θαη ηεο ζεσξεηηθήο θαη εξεπλεηηθήο ππνδνκήο ηνπο, δίλεη ηε

δπλαηφηεηα ζην ζχγρξνλν ζρνιείν λα μεπεξάζεη ηα καζεζηαθά αδηέμνδα ηνπ

παξαδνζηαθνχ ζρνιείνπ, ην νπνίν κέζα απφ ηα απζηεξά ειεγρφκελα πιαίζηα εμαληινχζε

ηηο δπλαηφηεηεο ηνπ ζε δηαδηθαζίεο αλαπαξαγσγήο ηεο γλψζεο». (Μαηζαγγνχξαο,

2007:187).

ην πιαίζην ηεο επηκφξθσζεο, «ην θίλεκα ηεο Κξηηηθήο θέςεο ζπκίδεη φηη θαη ηα κηθξά

αθφκε παηδηά έρνπλ δπλαηφηεηεο θξηηηθήο ζθέςεο θαη θαιεί ηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα

δηδάζθνπλ άκεζα ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο θξηηηθήο ζθέςεο, φηαλ ε δηδαθηηθή αλάγθε ην θαιεί,

θαη λα ηηο θαζηζηνχλ αληηθείκελν κεηαγλσζηηθήο αλάιπζεο». (Μαηζαγγνχξαο, 2007:58).

ε θάζε πεξίπησζε, φπσο επηζεκαίλεη θαη ν Γθφηνβνο (1982:28-33 ζην Αλησλίνπ,

2010:1) «ε επηκφξθσζε ησλ θαζεγεηψλ ζεσξείηαη αλαγθαία γηα ηελ πξνψζεζε



28

εθπαηδεπηηθψλ θαηλνηνκηψλ, θαζψο κεηξηάδεη ηελ αλακελφκελε ηδενινγηθή αληίζηαζή ηνπο

ζηηο εθζπγρξνληζηηθέο πξνζπάζεηεο».

Δπηπξφζζεηα, ε επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ φισλ ησλ βαζκίδσλ εθπαίδεπζεο,

φπσο επίζεο ηεο άηππεο θαη ηεο κε ηππηθήο ζεσξείηαη επηβεβιεκέλε ιφγσ ηεο

αικαηψδνπο αχμεζεο ηεο βηβιηνγξαθίαο, ησλ θαηλνχξησλ δεδνκέλσλ, δηαηξηβψλ θαη

εξεπλψλ παγθνζκίσο. ε απηφ ζπλέηεηλε εμάιινπ θαη ε ηερλνινγηθή έθξεμε πνπ έρεη

ζεκεησζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα. Οη λέεο κέζνδνη δηδαζθαιίαο, νη δηαθνξεηηθέο

πξνζεγγίζεηο απφ ηνπο ζηνραζηέο δηεζλψο, δίλνπλ κηα θαηλνχξηα ψζεζε ζηελ

επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Απφ ηελ απιή θαη ζθέηε εηζήγεζε, κέρξη ηα

ζπλεξγαηηθά εξγαιεία κάζεζεο, επί παξαδείγκαηη web 2.0, ε επηκφξθσζε ησλ

εθπαηδεπηηθψλ βξίζθεηαη αληηκέησπε κε έλα πεδίν πνιπδηάζηαην θαη δηαξθψο

εμειηζζφκελν. Μέζσ ηεο επηκφξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ εθπαηδεπηψλ κπνξεί

λα πξαγκαηνπνηεζεί αμηνιφγεζε φρη κφλν ησλ πξνγξακκάησλ αιιά θαη ησλ ίδησλ, σο

άκεζα εκπιεθνκέλσλ ζηε δηαδηθαζία απηή.

1.1.2.4. Ο ξόινο ηεο επηκόξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ ζε λέεο

δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη κεζόδνπο

Ζ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ απνηειεί βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηνλ θξηηηθφ

κεηαζρεκαηηζκφ ηνπ πεξηβάιινληνο κάζεζεο θαη δηδαζθαιίαο ζηελ ζρνιηθή ηάμε.

(Αλαζηαζηάδεο, 2011β:685). Οη εθπαηδεπηηθνί ζα πξέπεη λα επηκνξθψλνληαη ζρεηηθά κε

ηηο λέεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη κεζφδνπο θαη αθνχ δηεξεπλήζνπλ ηε ρξεζηκφηεηά

ηνπο, λα ηηο εθαξκφζνπλ ζηηο ηάμεηο ηνπο. Καηφπηλ ηνχηνπ, πξνζθέξεηαη ε δπλαηφηεηα

ζηνλ εθπαηδεπηηθφ «λα κνηξάδεηαη απηή ηελ εκπεηξία κε ηνπο άιινπο ζπλαδέιθνπο ηνπ,

κέζα απφ κηα αλνηρηή δηαδηθαζία αλαζηνραζκνχ θαη ζπλεξγαηηθήο νηθνδφκεζεο ηεο

γλψζεο». (Αλαζηαζηάδεο, 2011β:693).

Μέζα απφ ηελ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε λέεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη

κεζφδνπο, θαζίζηαηαη ζαθέο φηη «ν ζθνπφο ηεο δηδαζθαιίαο δελ πξέπεη λα εμαληιείηαη

ζηελ πξνζθνξά γλψζεσλ θαη ηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ, αιιά λα αλαδεηθλχεη ηελ εζηθή

θαη θνηλσληθν-πνιηηηθή δηάζηαζε ηεο δηδαζθαιίαο.» (Μαηζαγγνχξαο, 2007:187). Σν

ζχγρξνλν ζρνιείν θαιείηαη λα μεπεξάζεη ηα καζεζηαθά αδηέμνδα ηνπ παξαδνζηαθνχ

ζρνιείνπ ην νπνίν «κέζα ζηα απζηεξψο ειεγρφκελα πιαίζηα εμαληινχζε ηηο δπλαηφηεηέο



29

ηνπ ζε δηαδηθαζίεο αλαπαξαγσγήο ηεο γλψζεο.» (Μαηζαγγνχξαο, 2007:187). Ζ

επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θξίλεηαη αλαγθαία πξνθεηκέλνπ «νη ζηξαηεγηθέο

δηδαζθαιίαο λα αληηθαηαζηήζνπλ ηηο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο γεληθήο ρξήζεο». (φ.π.:187)

1.1.2.5. Οη καζεηέο ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο

χκθσλα κε ηνπο Inhelder & Piaget (1958), ζηελ ειηθία ησλ 11 έσο 15 εηψλ πνπ

ελδηαθέξεη ζηελ έξεπλα, ν καζεηήο απνθηά ηελ ηθαλφηεηα ηεο αθεξεκέλεο ζθέςεο,

ζρεκαηίδεη ππνζέζεηο θαζψο θαη ελαιιαθηηθέο ππνζέζεηο θαηά ηελ αληηκεηψπηζε

νξηζκέλνπ πξνβιήκαηνο. Δπίζεο, ειέγρεη ηα δεδνκέλα κε βάζε θαζεκία απφ ηηο

ππνζέζεηο γηα λα πάξεη ηελ θαηάιιειε απφθαζε (π.ρ. εθθξεκέο) θαη απνθηά ηελ

ηθαλφηεηα λα ζηνράδεηαη θαη λα ζπιιακβάλεη έλλνηεο ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ θαη ησλ

αλψηεξσλ καζεκαηηθψλ. Αθφκε, θάλεη αλαθνξέο ζην κέιινλ θαη είλαη ηθαλφο λα

ζρεδηάδεη πνηθίιεο κειινληηθέο αλαθαηαηάμεηο θαη θνηλσληθέο αιιαγέο θαζψο θαη λα

δεκηνπξγεί ζεσξίεο. εκαληηθφ είλαη θαη ην γεγνλφο φηη μεθηλψληαο απφ δεδνκέλα ηεο

θαζεκεξηλήο ηνπ εκπεηξίαο, πξνζπαζεί λα εμεγήζεη ινγηθά φζα ζπκβαίλνπλ γχξσ ηνπ

θαη ηα νπνία βιέπεη ζπλήζσο κε θξηηηθή δηάζεζε. Πάλσ ζηελ ηειεπηαία πξφηαζε,

πξαγκαηνπνηείηαη ε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα.

χκθσλα κε ην άξζξν 2 παξ.3 ηνπ λφκνπ 1566/1985 «ε θνίηεζε είλαη ππνρξεσηηθή

ζην δεκνηηθφ ζρνιείν θαη ζην γπκλάζην, εθφζνλ ν καζεηήο δελ έρεη ππεξβεί ην 16ν έηνο

ηεο ειηθίαο ηνπ» εηδάιισο ν γνλέαο ή θεδεκφλαο ζα ππνζηεί ηηο λφκηκεο θπξψζεηο. Ζ

θνίηεζε ζην Λχθεην είλαη πξναηξεηηθή γηα ηνπο καζεηέο.

ην άξζξν 1 ηνπ λφκνπ 4186/2013 ηνλίδεηαη ε αλάπηπμε δεμηνηήησλ εθαξκνγήο ηεο

γλψζεο θαη επίιπζεο πξνβιεκάησλ θαζψο θαη ε θαιιηέξγεηα δεμηνηήησλ πνπ ζα

δηεπθνιχλνπλ ηελ πξφζβαζε ησλ καζεηψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. ην άξζξν 2 ηνπ

λφκνπ 4186/2013 νξίδνληαη ηα δηδαζθφκελα καζήκαηα γηα ην Γεληθφ Λχθεην, ελψ ζην

άξζξν 3 γίλεηαη αλαθνξά ζηελ αμηνιφγεζε, πξναγσγή θαη απφιπζή ηνπο. Καηά

αληίζηνηρν ηξφπν, ηα άξζξα 9 θαη 11 αλαθέξνληαη ζηα ΔΠΑΛ. Δπίζεο ζην άξζξν 3

δίλεηαη έκθαζε «ζηελ θαηάθηεζε αλψηεξσλ γλσζηηθψλ ηθαλνηήησλ θαη δεμηνηήησλ,

φπσο ε θξηηηθή θαη ζπλζεηηθή ζθέςε, ε απηναμηνιφγεζε, ε αμηνπνίεζε δεδνκέλσλ γηα ηελ



30

παξαγσγή ηεθκεξησκέλσλ επηρεηξεκάησλ, ε επηλνεηηθφηεηα θαη ε πξσηνηππία θαηά ηελ

επίιπζε πξνβιεκάησλ».

1.1.2.6. Οη εθπαηδεπηηθνί ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπ/ζεο

Σα πξνζφληα θαη ζπγθεθξηκέλα ε παηδαγσγηθή θαη δηδαθηηθή επάξθεηα πηζηνπνηνχληαη

απφ ηηο δηαηάμεηο ησλ παξ.3 (παξ. α έσο ζη) θαη 4 (παξ. δ) ηνπ άξζξνπ 2 ηνπ

λ.3848/2010 θαη απνδεηθλχνληαη:

α) Με βεβαίσζε πεξί επηηπρνχο παξαθνινχζεζεο εηδηθνχ πξνγξάκκαηνο

ζπνπδψλ ηνπιάρηζηνλ εμακεληαίαο δηάξθεηαο, ην νπνίν παξέρεηαη απφ ηκήκα

Αλψηαηνπ Δθπαηδεπηηθνχ Ηδξχκαηνο (Α.Δ.Η.)

β) Με ηελ θαηνρή πηπρίνπ ηκήκαηνο Α.Δ.Η., ην πξφγξακκα ζπνπδψλ ηνπ νπνίνπ

εμαζθαιίδεη ηελ πξνο ηνχην αλαγθαία ζεσξεηηθή θαηάξηηζε θαη πξαθηηθή

εμάζθεζε θαη νη απφθνηηνη ηνπ νπνίνπ έρνπλ ηα εηδηθά ηππηθά πξνζφληα

δηνξηζκνχ ζηελ πξσηνβάζκηα ή δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε ζχκθσλα κε ηηο

ηζρχνπζεο δηαηάμεηο

γ) Με ηελ θαηνρή πηπρίνπ παηδαγσγηθψλ ηκεκάησλ Α.Δ.Η.

δ) Με ηελ θαηνρή κεηαπηπρηαθνχ ηίηινπ ζπνπδψλ ή δηδαθηνξηθνχ δηπιψκαηνο

ζηηο επηζηήκεο ηεο αγσγήο

ε) Με ηελ θαηνρή παηδαγσγηθνχ πηπρίνπ ηεο Παηδαγσγηθήο Σερληθήο ρνιήο

(ΠΑΣΔ..) ή ηεο Αλσηέξαο ρνιήο Δθπαηδεπηηθψλ Σερλνιφγσλ Μεραληθψλ

(Α..Δ.ΣΔ.Μ.) ηεο πξψελ ρνιήο Δθπαηδεπηηθψλ Λεηηνπξγψλ Δπαγγεικαηηθήο

θαη Σερληθήο Δθπαίδεπζεο (.Δ.Λ.Δ.Σ.Δ.) ή ηεο Αλψηαηεο ρνιήο

Παηδαγσγηθήο θαη Σερλνινγηθήο Δθπαίδεπζεο (Α..ΠΑΗ.Σ.Δ.)

ζη) Με θαηνρή αλαγλψξηζεο ηνπ επαγγεικαηηθνχ πξνζφληνο ηνπ θαζεγεηή

Β/ζκηαο Δθπ/ζεο ζπγθεθξηκέλνπ θιάδνπ απφ ην πκβνχιην Αλαγλψξηζεο

Δπαγγεικαηηθψλ Πξνζφλησλ (.Α.Δ.Π)

δ) Σα πηπρία πνπ ρνξεγνχληαη απφ εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα ηεο αιινδαπήο

γίλνληαη δεθηά εθφζνλ έρνπλ αλαγλσξηζζεί σο ηζφηηκα θαη αληίζηνηρα απφ ην

Γηεπηζηεκνληθφ Οξγαληζκφ Αλαγλψξηζεο Σίηισλ Αθαδεκατθψλ θαη

Πιεξνθφξεζεο (Γ.Ο.Α.Σ.Α.Π.) / Γηαπαλεπηζηεκηαθφ Κέληξν Αλαγλψξηζεο

Σίηισλ πνπδψλ ηεο Αιινδαπήο (ΓΗ.Κ.Α.Σ..Α.) ζχκθσλα κε ηηο νηθείεο

δηαηάμεηο.



31

χκθσλα κε ηνλ Ravanis et al. (2011:2043), ζηελ Διιάδα, ε πιεηνςεθία ησλ

θαζεγεηψλ ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο γεληθήο παηδείαο, δελ αθνινπζνχλ κηα

βαζηθή - εηζαγσγηθή εθπαίδεπζε ζηα παηδαγσγηθά καζήκαηα θαη ζηε δηδαθηηθή ησλ

καζεκάησλ. Δμαίξεζε απνηεινχλ νη ηερληθέο εηδηθφηεηεο π.ρ. ειεθηξνληθνί,

κεραλνιφγνη θ.ιπ. ζηηο νπνίεο είλαη ππνρξεσηηθή ε παξαθνινχζεζε ελφο έηνπο

εηζαγσγηθήο επηκφξθσζεο ζηα ζεκαηηθά πεδία ηεο παηδαγσγηθήο, ηεο ςπρνινγίαο, ηεο

θνηλσληνινγίαο, ηεο παηδαγσγηθήο έξεπλαο θαζψο θαη ηεο πξαθηηθήο άζθεζεο ζε

δεκφζηα ζρνιεία. Τπεχζπλνο θνξέαο είλαη ε Αλψηαηε ρνιή Παηδαγσγηθήο θαη

Σερλνινγηθήο Δθπαίδεπζεο (ΑΠΑΗΣΔ) ν νπνίνο φκσο είλαη αδηαβάζκεηνο θαη δελ

εληάζζεηαη ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη ζην παλεπηζηεκηαθφ δίθηπν γεληθφηεξα.

(Ravanis, Balias, Komis & Karalis, 2011:2043)

Απφ ηα πην πάλσ ζηνηρεία δηαθαίλεηαη φηη ν εθπαηδεπηηθφο ηεο Γεπηεξνβάζκηαο

Δθπαίδεπζεο δηαζέηεη παλεπηζηεκηαθή κφξθσζε, παηδαγσγηθή επαηζζεζία, ελψ

επηθνπξηθά κπνξεί λα θαηέρεη έλα κεηαπηπρηαθφ ηίηιν ζπνπδψλ ζηηο επηζηήκεο ηεο

αγσγήο γηα πεξαηηέξσ εμεηδίθεπζε. Αθφκε, θνξείο φπσο ε Α..ΠΑΗ.Σ.Δ. (πξψελ

ΠΑ.ΣΔ.. – .Δ.Λ.Δ.Σ.Δ.) κπνξνχλ λα παξάζρνπλ παηδαγσγηθφ πηπρίν ελψ ην .Α.Δ.Π.

κπνξεί λα αλαγλσξίζεη ηα επαγγεικαηηθά ηνπ πξνζφληα.

1.1.2.7. Ση ζπληζηά έλα παξαδνζηαθό ζρνιείν σο πξνο ηε θηινζνθία ηνπ

Παξφια φζα αλαθέξζεθαλ ζηε ζεσξεηηθφ πιαίζην γηα ηηο ζεσξίεο κάζεζεο ζηελ

ηππηθή εθπαίδεπζε, ην παξαδνζηαθφ ζρνιείν κε ην έληνλν δαζθαινθεληξηθφ κνληέιν

έρεη γαινπρήζεη γεληέο καζεηψλ, ζε ζεκείν πνπ λα απνηειεί έλα ζηεξεφηππν ζηελ

πιεηνςεθία ησλ αλζξψπσλ, είηε είλαη ελήιηθνη, είηε είλαη αλήιηθνη. χκθσλα κε ηηο

Καζηδάθε & Γαθνπνχινπ (2009), ζηελ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνίεζαλ γηα ηελ

επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ «κε θχξην ζηφρν λα βνεζήζνπλ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα

εθζπγρξνλίζνπλ ηηο γλψζεηο ηνπο, λα βειηηψζνπλ ηηο πξαθηηθέο ηνπο θαη λα

ρξεζηκνπνηήζνπλ ην λέν δηδαθηηθφ πιηθφ κε ηξφπν ψζηε λα επηηεπρζεί πνηνηηθή

αλαβάζκηζε ζηελ παξερφκελε εθπαίδεπζε», θαηαγξάθεθε «έληνλα ε δχλακε ηεο



32

ζπλήζεηαο ησλ επηκνξθνχκελσλ ζηε δαζθαινθεληξηθή κέζνδν, παξά ηε δηαηχπσζε απφ

κέξνπο ηνπο ελζηάζεσλ γηα ηελ ππεξβνιηθή ρξήζε ηεο εηζήγεζεο».

χκθσλα κε ηνπο Φινπξή θαη Ηβξίληειε (2009), ην παξαδνζηαθφ ζρνιείν ηνπ ρηεο

ρξεζηκνπνίεζε έλα ζπκβαηηθφ ζρνιηθφ πξφγξακκα θαη κηα ηζνπεδσηηθή ηαθηηθή γηα

φινπο ηνπο καζεηέο ρσξίο λα πξνζθέξεη ηελ αλάινγε επειημία, λα πξνζαξκφδεη ηελ

επηδησθφκελε ζρνιηθή γλψζε ζηηο αλάγθεο, ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο βησκαηηθέο

εκπεηξίεο ηνπ θάζε καζεηή.

Σν παξαδνζηαθφ ζρνιείν δε κπνξεί λα παξάζρεη εμαηνκηθεπκέλε δηδαζθαιία,

βαζηζκέλε ζηηο ηδηαίηεξεο γλσζηηθέο αλάγθεο θαη θιίζεηο ηνπ καζεηή. Ζ νκνγελνπνίεζε

ησλ καζεηψλ θαη ε ηζνπέδσζε ηνπο, αλεμάξηεηα απφ ηηο ηθαλφηεηεο πνπ δηέζεηαλ, είρε

αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ζηελ πνιχπιεπξε αλάπηπμε ηεο λνεκνζχλεο ηνπο ζχκθσλα κε ηε

ζεσξία ηνπ Gardner (1983), «εμαλαγθάδνληαο κε ηνλ ηξφπν απηφ ηεηξάγσλα παηδηά λα

πεξάζνπλ απφ ζηξνγγπιέο ηξχπεο» (Φινπξήο & Ηβξίληειε, 2009).

1.1.2.8. Γηαθνξέο παξαδνζηαθνύ ζρνιείνπ κε ην Νέν ρνιείν

Αληίζεηα, ζχκθσλα κε ηα Γηαζεκαηηθά Δληαία Πιαίζηα Πξνγξακκάησλ πνπδψλ

(ΓΔΠΠ) θαη Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα πνπδψλ (ΑΠ), ην ζχγρξνλν ζρνιείν δηέπεηαη

απφ ηηο αξρέο ηεο απηελέξγεηαο, ηεο ζπλεξγαζίαο θαη ηεο ζχλδεζεο κε ηελ

πξαγκαηηθφηεηα. Ζ αηνκηθή εξγαζία ησλ καζεηή ζπλδπάδεηαη κε ηελ εξγαζία ζε νκάδεο

ελψ ε θαζηέξσζε ηεο δηακνξθσηηθήο αμηνιφγεζεο ηνπ καζεηή, ηνλ βνεζάεη λα

πξνβιεκαηηζηεί θαη λα ζηνραζηεί γηα ην κέιινλ ηνπ, λα αλεμαξηεηνπνηεζεί θαη λα

σξηκάζεη. Άιισζηε, ζχκθσλα κε ην παηδαγσγηθφ ηλζηηηνχην θαη ζπγθεθξηκέλα κε ηε

Γηαηκεκαηηθή Δπηηξνπή6 γηα ηε κνξθσηηθή απηνηέιεηα ηνπ Λπθείνπ θαη ηνλ δηάινγν γηα

ηελ παηδεία, ζηελ απνηίκεζε ηεο επηθξαηνχζαο θαηάζηαζεο γηα ηα αλαιπηηθά

πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ηνλίδνληαη νη εμήο δηαθνξέο ζε ζρέζε κε ην παξαδνζηαθφ

ζρνιείν:

Ζ πξνψζεζε θνηλψλ ζηξαηεγηθψλ ζηελ εθπαίδεπζε ζην πιαίζην ηεο Δ.Δ.

Ζ πξνψζεζε ηεο Γηα Βίνπ Δθπαίδεπζεο γηα ηε δηαξθή αλαβάζκηζε ηεο γλψζεο.

6 Αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ. Γηαζέζηκν ζηνλ ηζηνζχλδεζκν: http://www.pi-schools.gr/paideia_dialogos/analitika-

programata.pdf

http://users.thess.sch.gr/salnk/downloadsps.htm







33

Σα λέα θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά δεδνκέλα θαη εμειίμεηο φπσο ε

παγθνζκηνπνίεζε, νη πνιππνιηηηζκηθέο θνηλσλίεο θ.ιπ.

Σν γεγνλφο, φηη ε πιεξνθνξία απφ κφλε ηεο δελ απνηειεί γλψζε αθνχ

ρξεηάδεηαη πιένλ ν καζεηήο λα έρεη γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο γηα λα θαηαζηεί

δπλαηή ε αλαδήηεζε, ε επεμεξγαζία θαη ε νξζή θαη δεκηνπξγηθή αμηνπνίεζή

ηεο.

Ζ αλνκνηνγέλεηα ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ θαη ηέινο ε ζπξξίθλσζε ηνπ

ειεχζεξνπ ρξφλνπ ησλ καζεηψλ.

Έλα αθφκε ζηνηρείν πξνζηηζέκελεο αμίαο ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ην παξαδνζηαθφ

ζρνιείν δηαθέξεη ξηδηθά απφ ην Νέν ρνιείν, είλαη θαη ην απνηέιεζκα ηεο έξεπλαο

δξάζεο ησλ Καηζαξνχ θαη Σζάθνπ (2010:110), φπνπ

«νη θνηηεηέο θαη νη θνηηήηξηέο καο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ ηνπο

πξέπεη, σο κειινληηθνί επηζηήκνλεο θαη εθπαηδεπηηθνί, φρη κφλν λα

δηδάζθνληαη φζα αθνξνχλ ηελ επηζηεκνληθή έξεπλα (θξηηήξηα, κεζνδνινγία,

ζέκαηα εγθπξφηεηαο, θηι.), αιιά θαη λα εκπιέθνληαη ζε ζρεηηθέο έξεπλεο,

ψζηε θάπνηα ζηηγκή λα κπνξέζνπλ λα έρνπλ νη ίδηνη, αηνκηθά ή ζπιινγηθά,

ηελ επζχλε ηεο δηελέξγεηαο κηαο επηζηεκνληθήο έξεπλαο».

Καηά ζπλέπεηα, ζην λέν ζρνιείν αιιά θαη ζηελ αμηνιφγεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ,

ζπνπδαίν ξφιν παίδεη θαη ε πξαγκαηνπνίεζε εξεπλψλ δξάζεο γηα ηε βειηίσζε ηφζν ησλ

ηδίσλ φζν θαη ησλ καζεηψλ ηνπο. χκθσλα κε ηνπο Καηζαξνχ θαη Σζάθν (2010:110),

«κέζα απφ κηα ηέηνηα ζπζηεκαηηθή πξνζέγγηζε θάλεθαλ φρη κφλν λα

πείζνληαη ζηαδηαθά φηη κπνξεί ε δηδαζθαιία λα είλαη ηαπηφρξνλα θαη έξεπλα

θαη ην αληίζηξνθν, αιιά θαη λα αληηιακβάλνληαη ζε θάπνην βαζκφ ηφζν ηελ

παηδαγσγηθή αμία απηνχ ηνπ ζπλδπαζκνχ φζν θαη ηε ζπκβνιή ηνπ ζηελ

επαγγεικαηηθή ηνπο αλάπηπμε». «Ζ έξεπλα δξάζεο ζηελ νπνία ζπκκεηείρα

άιιαμε ηελ αληίιεςή κνπ γηα ην πνηνο είλαη ν ζσζηφο εθπαηδεπηηθφο: φρη

κφλν απηφο πνπ δηδάζθεη θαιά αιιά απηφο πνπ δελ ζηακαηά λα ςάρλεηαη θαη

λα πεηξακαηίδεηαη αλαθέξεη κηα θνηηήηξηα επηζεκαίλνληαο ηελ αιιαγή απηή».



34

1.2. Οξηζκόο κε Σππηθήο Δθπαίδεπζεο

χκθσλα κε ην λφκν 3879/10 (ΦΔΚ 163 Α/21-9-10), ζηε ζειίδα 2, σο κε ηππηθή

εθπαίδεπζε νξίδεηαη «ε εθπαίδεπζε πνπ παξέρεηαη ζε νξγαλσκέλν εθπαηδεπηηθφ πιαίζην

εθηφο ηνπ ηππηθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ απφθηεζε

πηζηνπνηεηηθψλ αλαγλσξηζκέλσλ ζε εζληθφ επίπεδν. Πεξηιακβάλεη ηελ αξρηθή

επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε, ηε ζπλερηδφκελε επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε θαη ηε γεληθή

εθπαίδεπζε ελειίθσλ».

Χο ηέηνηνη θνξείο αλαθέξνληαη ηα ΚΔΚ (Κέληξα Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο), νη

ζρνιέο γνλέσλ, ηα πξνζθάησο θαηαξγεζέληα ΚΔΔ (Κέληξα Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ), ηα

Π.ΗΝ.ΔΠ. (Πεξηθεξεηαθά Ηλζηηηνχηα Δπηκφξθσζεο) ηνπ ΔΚΓΓ (Δζληθνχ Κέληξνπ

Γεκφζηαο Γηνίθεζεο), δεκφζηνη νξγαληζκνί, επηζηεκνληθέο ελψζεηο φπσο π.ρ. ε ΔΔΔΔ

(Δπηζηεκνληθή Έλσζε Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ), θ.ά.

Γηαπηζηψλεηαη ινηπφλ, φηη ε εθπαίδεπζε ελειίθσλ απνηειεί έλα δηαθξηηφ πεδίν, φπνπ

ζήκεξα, ζχκθσλα κε ηνλ Κφθθν (2005), απαξηίδεηαη απφ «δηθφ ηνπ ζψκα εξεπλεηηθψλ

δεδνκέλσλ θαη γλψζεσλ, πνπ έρεη ζαλ εηδνπνηφ δηαθνξά ηνπ ηε κειέηε ηεο ελήιηθεο

θαηάζηαζεο θαη ηηο ζπλέπεηέο ηεο ζηελ ελήιηθε κάζεζε».

1.2.1. Θεσξίεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ.

Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, αξθεηέο ζεσξεηηθέο θαη εξεπλεηηθέο πξνζεγγίζεηο ζρεηηθά κε

ηε κάζεζε ησλ ελειίθσλ, έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί. (Κφθθνο, ζην Illeris, 2009:11 Rogers,

1998:137). Ο πινπξαιηζκφο ησλ ζεσξηψλ απηψλ ζα πξέπεη λα θαζηζηά επηθπιαθηηθνχο

ηνπο αλαγλψζηεο ζηελ πηνζέηεζε κηαο ζεσξίαο κάζεζεο πνπ ζα απνθιείεη θάζε άιιε

άπνςε. (Rogers, 1998:137). ην βηβιίν ηνπ Illeris (2009), παξνπζηάδνληαη δεθαέμη

ζεσξίεο ζρεηηθέο κε ηελ Δ.Δ. κε απφςεηο ηφζν ησλ ζεσξεηηθψλ (Mezirow, Jarvis,

Kegan, Tennant) φζν θαη ζηνραζηψλ απφ ηα πεδία ηεο παηδαγσγηθήο, ηεο ςπρνινγίαο,

ηεο θηινζνθίαο θαη ηεο θνηλσληνινγίαο. ηελ εηζαγσγή ηνπ ν Illeris ηνλίδεη φηη ζήκεξα

ε έλλνηα ηεο κάζεζεο πέξα απφ ηελ απφθηεζε γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ, πεξηιακβάλεη

ζπλαηζζεκαηηθέο, θνηλσληθέο θαη θνηλνηηθέο δηαζηάζεηο. Χο νξηζκφ ηεο ζεσξίαο

κάζεζεο ή ηεο κάζεζεο, παξαζέηεη ηελ «θάζε δηεξγαζία πνπ ζηνπο δσληαλνχο



35

νξγαληζκνχο νδεγεί ζε κφληκε αιιαγή ηεο αληίιεςεο, ε νπνία δελ νθείιεηαη απνθιεηζηηθά

ζηε βηνινγηθή σξίκαλζε ή ζηε γήξαλζε». (Illeris, 2009:16)

ηελ παξνχζα εξγαζία γίλεηαη αλαθνξά ζηηο ζεσξίεο εθείλεο πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηελ

έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε. Πην ζπγθεθξηκέλα, παξαηίζεηαη ε ζεσξία ηνπ θχθινπ

ηεο κάζεζεο ηνπ Kolb, ε δνκναλαπηπμηαθή ζεσξία ηνπ Kegan, ε ζεσξία ηεο θξηηηθήο

ζπλεηδεηνπνίεζεο ηνπ Freire θαη ηέινο ε ζεσξία ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο ηνπ

Mezirow, πνπ απνηειεί ην ζεκείν αλαθνξάο ηεο εξγαζίαο.

1.2.1.1. Kolb. Ο θύθινο ηεο κάζεζεο

ηε ζπγθεθξηκέλε ππνελφηεηα γίλεηαη αλαθνξά ζηε ζεσξία ηνπ θχθινπ ηεο κάζεζεο

ηνπ Kolb θαζψο θαη ζηηο επηθξίζεηο ηηο νπνίεο δέρηεθε.

χκθσλα κε ηνλ ζεσξεηηθφ Kolb σο κάζεζε λνείηαη ε «δηεξγαζία φπνπ ε γλψζε

δεκηνπξγείηαη κέζσ ηνπ ζηνραζκνχ επάλσ ζηηο εκπεηξίεο, κε ζηφρν λα πξνθχςνπλ ηδέεο

πνπ ζα νδεγήζνπλ ζε λέα δξάζε, ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο πξνζθέξεη ζην άηνκν ελαχζκαηα

γηα λέα, βαζχηεξε θαηαλφεζε θαη ηνπ επηηξέπεη λα ζπκκεηέρεη ελεξγά ζηε δηακφξθσζε ηεο

πξαγκαηηθφηεηαο». (Κφθθνο, 2005:68). Δπηπξνζζέησο, ν Kolb (1984, φ.π. ζην Rogers,

A., 1999:153) αλαθεξφκελνο ζηνλ θξηηηθφ ζηνραζκφ ηνλίδεη φηη «κπνξεί λα ζεσξεζεί σο

έλα ζχλνιν εξσηεκάησλ ηα νπνία ηίζεληαη ζρεηηθά κε ηελ εκπεηξία „ζην θσο‟ άιιεο

εκπεηξίαο».

Οη θχξηεο απφςεηο ηνπ γηα ηε δηεξγαζία ηεο κάζεζεο δηαθαίλνληαη ζην βαζηθφ ηνπ

έξγν (Experiential Learning, 1984) φπνπ αλαθέξεη φηη ε ζεσξεηηθή γλψζε πνπ

πξνζθέξεηαη ζηηο δπηηθέο θνηλσλίεο, ππνηηκά ηελ άληιεζε λνεκάησλ δηακέζνπ ηεο

εκπεηξίαο. Καηά ζπλέπεηα, ρξεηάδεηαη λα εληζρπζεί ε εκπεηξηθή εθπαίδεπζε «ζαλ κηα

δηεξγαζία φπνπ ε γλψζε δεκηνπξγείηαη κέζσ ηνπ ζηνραζκνχ επάλσ ζηηο εκπεηξίεο, κε

ζηφρν λα πξνθχςνπλ ηδέεο πνπ ζα νδεγήζνπλ ζε λέα δξάζε, ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο

πξνζθέξεη ζην άηνκν ελαχζκαηα γηα λέα, βαζχηεξε θαηαλφεζε θαη ηνπ επηηξέπεη λα

ζπκκεηέρεη ελεξγεηηθά ζηε δηακφξθσζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο». (Κφθθνο, 2005:68)

Οη απφςεηο ηνπ Kolb ζπγθεθξηκελνπνηήζεθαλ κε ηε δηαηχπσζε ηνπ κνληέινπ ηνπ

„θχθινο ηεο κάζεζεο‟. Απνηειείηαη απφ ηέζζεξα ζηάδηα, κε απψηεξν ζηφρν ηελ

πξαγκαηνπνίεζε απνηειεζκαηηθήο κάζεζεο.



36

Δηθόλα 1: Ο θχθινο κάζεζεο ηνπ Kolb (Κφθθνο & Ληνλαξάθεο, 2012) θεθ.4 ζ.10

χκθσλα κε ηνλ Κφθθν (2005:69) ζην πξψην ζηάδην, βξίζθεηαη ε πξνεηνηκαζία γηα

δξάζε. Δθεί φπνπ ην άηνκν έρνληαο ηηο γλψζεηο θαη ηηο εκπεηξίεο ηνπ, ζα πξνζπαζήζεη

λα εθαξκφζεη ζηελ πξάμε, φζα έρεη κάζεη. ην δεχηεξν ζηάδην, ην άηνκν δξψληαο, ζα

απνθηήζεη θαηλνχξηεο εκπεηξίεο, ελψ ζην ηξίην ζηάδην γίλεηαη ε επεμεξγαζία απηψλ ησλ

εκπεηξηψλ θαη ησλ απνηειεζκάησλ πνπ ζα πξνθχςνπλ, γηα λα εμαρζνχλ ζπκπεξάζκαηα.

Σέινο, ζην ηέηαξην ζηάδην, νη φπνηεο παξαηεξήζεηο θαη ζπκπεξάζκαηα ζα ππνζηνχλ

πεξαηηέξσ λνεηηθή επεμεξγαζία. Έηζη, ην άηνκν ζα κπνξεί λα δξάζεη πην

απνηειεζκαηηθά θαη λα θαηαζηξψζεη λένπο πξνγξακκαηηζκνχο. Ο θχθινο ηεο κάζεζεο

κπνξεί λα μεθηλά απφ νπνηνδήπνηε ζηάδην θαη λα επαλαιακβάλεηαη ζπλερψο ζε κηα

ζπεηξνεηδή θίλεζε (Κφθθνο, 2005:70), φπνπ ηα πξνεγνχκελα ζπκπεξάζκαηα

ηξνθνδνηνχλ ηα επφκελα ζηάδηα. Άξα, θάζε λέα κάζεζε ζηεξίδεηαη ζηελ πξνεγνχκελε

θαη θάζε εθπαίδεπζε είλαη επαλεθπαίδεπζε. (Κφθθνο, 2005:70)

Ζ ζεσξία ηνπ Kolb δέρηεθε επηθξίζεηο, θπξίσο απφ ηνλ Jarvis. Ο ίδηνο ν Jarvis

ππνζηεξίδεη φηη ν θχθινο είλαη ππεξβνιηθά απιφο (Jarvis ζην Illeris, 2007:40) θαη φηη σο

ςπρνινγηθφ κνληέιν κάζεζεο είλαη ειαηησκαηηθφ, ζην βαζκφ πνπ αγλνεί ηελ θνηλσληθή

δηάζηαζε θαη ηελ αιιειεπίδξαζε. (Jarvis ζην Illeris, 2007:40 Κφθθνο, 2005:73)

Ζ ζεσξία ηνπ βξήθε εθαξκνγή ζηελ εκπεηξηθή εθπαίδεπζε ζηνπο επαγγεικαηηθνχο

ρψξνπο, φπνπ ιφγσ ηεο απιφηεηαο θαη ηεο ελάξγεηαο ηεο, επεξέαζε επξχηεξα ην πεδίν

ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ θαη ηδηαίηεξα ηελ επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε. (Κφθθνο,

2005:71). Δπηπξνζζέησο, απνηειεί έλα ρξήζηκν εξγαιείν ζρεδηαζκνχ εθπαηδεπηηθψλ



37

δξαζηεξηνηήησλ, θπξίσο απφ εθπαηδεπηέο πνπ δελ δηαζέηνπλ κεγάιε εκπεηξία. (Κφθθνο,

2005:74)

1.2.1.2. Kegan. Γνκναλαπηπμηαθή ζεσξία

ηελ παξνχζα ππνελφηεηα γίλεηαη αλαθνξά ζηελ δνκναλαπηπμηαθή ζεσξία ηνπ

Kegan θαη ζηηο επηξξνέο πνπ δέρηεθε. Ηδηαίηεξε αλαθνξά γίλεηαη ζηε ρξνληθή πεξίνδν

απφ ηα δψδεθα έσο ηα είθνζη ρξφληα ελφο αλζξψπνπ, κέρξη δειαδή λα θηάζεη ζηελ

θνηλσληθή σξίκαλζή ηνπ.

χκθσλα κε ηνλ ζεσξεηηθφ Kegan, ν νξηζκφο ηεο κάζεζεο δίλεηαη κέζσ δχν

δηαθνξεηηθψλ λνεηηθψλ πιαηζίσλ. (Kegan, ζην Mezirow θαη ζπλ., 2007:87 Kegan, ζην

Illeris, 2009:66).Τπνζηεξίδνληαο φηη θαη ηα δχν είλαη αλαιπηηθά θαη πνιχηηκα, ηα

δηαρσξίδεη σο εμήο:

Α) Πιεξνθνξηαθή (ζρεκαηίδνπζα κάζεζε). Αθνξά ζε αιιαγέο ζε φζα γλσξίδνπκε

κέζα ζε έλα πξνυπάξρνλ λνεηηθφ πιαίζην θαη

Β) Μεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε. Αθνξά ζε αιιαγέο ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν

γλσξίδνπκε. ε απηή ηε κάζεζε αλαθεξφκαζηε ζηελ αλαδφκεζε φινπ ηνπ πιαηζίνπ.

Ο Kegan (1994:29) επεξεάζηεθε αξθεηά απφ ηε ζεσξία ηνπ Piaget,

αλαδηαηππψλνληαο, δηεπξχλνληαο θαη θάπνηεο θνξέο αθαηξψληαο θάπνηεο απφ ηηο ηδέεο

ηνπ. Πξνζεγγίδεη ηνλ Piaget ζεκεηψλνληαο φηη «πήξε ηελ ηδέα απηψλ ησλ αξρψλ σο

δηαλνεηηθή (mental) νξγάλσζε θαη επέθηεηλε ην εχξνο ηεο (πέξα απφ ηε ζθέςε γηα

ζπλαηζζεκαηηθφ, δηαπξνζσπηθφ θαη ελδνπξνζσπηθφ πεδίν) θαη ην ρξνληθφ κήθνο ηεο (απφ

ηελ παηδηθή ειηθία ζηελ ελειηθίσζε)».

Οη θχξηεο απφςεηο ηνπ γηα ηε δηεξγαζία ηεο κάζεζεο δηαθαίλνληαη ζην βηβιίν ηνπ κε

ηίηιν «The Evolving Self» (1982) φπνπ «πεξηγξάθεη ηε δηαδηθαζία πνπ ιακβάλεη ρψξα

πξννδεπηηθά ζε έλαλ άλζξσπν, πξνθεηκέλνπ λα γίλεη θνηλσληθά ψξηκνο». (Kegan,

1994:29). ην βηβιίν ηνπ κε ηίηιν «In over our heads: The mental demands of modern

life (1994)», παξνπζηάδεη ηε ζεσξία ππνθεηκέλνπ-αληηθεηκέλνπ ζηελ νπνία εμεηάδεηαη

«ε θπζηθή αλάπηπμε ησλ δηαδνρηθά πην πνιχπινθσλ αξρψλ γηα ηελ νξγάλσζε ηεο

εκπεηξίαο», φπνπ νη ππνθεηκεληθέο εκπεηξίεο κεηνπζηψλνληαη ζε αληηθεηκεληθέο. Έλα



38

άηνκν αλαπηχζζεη ηελ ηθαλφηεηα λα ζηνραζηεί πάλσ ζε απηφ πνπ ζην παξειζφλ απιά

„ήηαλ‟. Ζ εμέιημε ηνπ ππνθείκελνπ ζε αληηθείκελν δεκηνπξγεί κηα λέα ππνθεηκεληθή

εκπεηξία, ε νπνία ζηε ζπλέρεηα ζα πξέπεη λα νξγαλσζεί. Απηή ε κεηνπζίσζε

επηηπγράλεηαη φηαλ απφ ην πξψην επίπεδν (γλσζηηθφ) ζπλεηδεηνπνίεζεο πεγαίλνπκε ζην

δεχηεξν (δηαπξνζσπηθφ), ή απφ ην δεχηεξν ζην ηξίην (ελδνπξνζσπηθφ).

Ο Kegan ππνζηεξίδεη φηη νη άλζξσπνη αξρηθά βξίζθνληαη ελζσκαησκέλνη ζηε δηθηά

ηνπο ππνθεηκεληθή πξννπηηθή. Καηά ζπλέπεηα δελ κπνξνχλ λα θαηαιάβνπλ πσο ζα ήηαλ

λα έβιεπαλ ηνλ εαπηφ ηνπο απφ κηα άιιε πξννπηηθή, πέξα απφ ηε δηθηά ηνπο. Γηα λα

είλαη θαλείο αληηθεηκεληθφο ζχκθσλα κε ηνλ Kegan, ζα πξέπεη λα κπνξεί λα θάλεη

εθηίκεζε πξαγκάησλ απφ πνιιέο θαη δηαθνξεηηθέο πξννπηηθέο.

χκθσλα κε ηνλ Kegan (1994:37), ε ρξνληθή πεξίνδνο απφ ηα δψδεθα έσο ηα είθνζη

ρξφληα ελφο αλζξψπνπ απνηειεί έλα δηάζηεκα θαηά ην νπνίν ε θπζηνινγηθή λνεηηθή

αλάπηπμε ζπληειείηαη κε έλα βαζκηαίν κεηαζρεκαηηζκφ ηεο λφεζεο απφ ην δεχηεξν ζην

ηξίην επίπεδν ηεο ζπλεηδεηνπνίεζεο. Παξφια απηά, νη άλζξσπνη «γεληθά δελ

θαηαζθεπάδνπλ ηα δηάθνξα πεδία ησλ εκπεηξηψλ ηνπο ζε απηή ηελ ηάμε ηεο

πνιππινθφηεηαο, ηε ζηηγκή πνπ γίλνληαη δεθαηξηψλ εηψλ, ή νπνηεδήπνηε ζεσξνχκε φηη

αξρίδεη ε εθεβεία». (φ.π.:37). ε απηή ηελ πεξίπησζε, έλαο έθεβνο ν νπνίνο δελ έρεη

„θαιή‟ ζπκπεξηθνξά ή έρεη θάπνηα πάζεζε, απιψο δελ έρεη θαηαζθεπάζεη ηνλ ηξφπν ηνπ

πψο λα γλσξίδεη. Σφηε ε δπζθνιία εληνπίδεηαη ζηε κε θαηαλφεζε ησλ θαλφλσλ ηνπ

παηρληδηνχ θπξίσο, θαη φρη ζηελ απξνζπκία ή ζηελ άξλεζε ηνπ παηδηνχ λα ζπκκεηάζρεη.

Απηή ηνπο ε απνγνήηεπζε, ελέρεη ηνλ θίλδπλν λα παξεμεγεζνχλ απφ εθείλνπο ηνπο

ελήιηθεο ησλ νπνίσλ νη ίδηεο πξνζδνθίεο γηα ηνπο εαπηνχο ηνπο, είλαη απνγνεηεπηηθέο.

Άιισζηε, ζπκπαζνχκε πην πνιχ απηνχο πνπ καο απνγνήηεπζαλ, επεηδή δελ κπνξνχζαλ

λα θάλνπλ αιιηψο, παξά απηνχο πνπ καο απνγνήηεπζαλ επεηδή ην επέιεμαλ. (Kegan,

1994:38)

Ζ ζεσξία ηνπ Kegan αλαιχεη ην δήηεκα ησλ ζηαδίσλ πνπ δηαλχνπλ ηα άηνκα ζρεηηθά

κε ηελ εξκελεία θαη λνεκαηνδφηεζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο κέρξη λα θηάζνπλ ζην ψξηκν

ζηάδην ηνπ θξηηηθνχ (απην)ζηνραζκνχ, ζην νπνίν πξαγκαηνπνηείηαη ν ξηδηθφο

κεηαζρεκαηηζκφο ηνπ αληηιεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. (Κφθθνο ζην Illeris, 2009:12). Με ηε

ζεηξά ηεο, ε ζεσξία ηνπ Kegan επεξέαζε ηε ζεσξία ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο

ηνπ Mezirow, ν νπνίνο αμηνπνηψληαο κειέηεο (θαη) ηνπ Kegan, ηεθκεξίσζε γηαηί «ν



39

θξηηηθφο ζηνραζκφο απνηειεί βαζηθφ ζθνπφ θαη αθξνγσληαίν ιίζν ηεο εθπαίδεπζεο

ελειίθσλ» (Κφθθνο, ζην Βεξγίδεο θαη Κφθθνο, 2010:65-93)

1.2.1.3. Freire. Ζ θξηηηθή ζπλεηδεηνπνίεζε

ηελ παξνχζα ππνελφηεηα, δίλεηαη ν νξηζκφο ηεο κάζεζεο θαηά Freire θαζψο θαη νη

θχξηεο απφςεηο ηνπ ζρεηηθά κε απηή. ην ηέινο ηεο ππνελφηεηαο παξνπζηάδνληαη

επηθξίζεηο θαη ζρνιηαζκνί πάλσ ζε απηή ηε ζεσξία θαη ζπλαθφινπζα, αλαθέξνληαη νη

άλζξσπνη νη νπνίνη επεξεάζηεθαλ απφ απηφλ.

χκθσλα κε ηνλ Freire, «ε κάζεζε είλαη κάζεζε, φηαλ νδεγεί ζε δξάζε κε ζηφρν ηελ

αιιαγή». (Rogers, A. 1999:145). Οη θχξηεο απφςεηο ηνπ Freire δηαθαίλνληαη ζην έξγν

ηνπ «Pedagogy of the oppressed», (Freire, 1972 ζην Rogers, A. 1999:145) φπνπ

πξνζδηνξίδεη ηξία ζηάδηα κάζεζεο:

Σν πξψην αθνξά ζε δξαζηεξηφηεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε εξγαζίεο, ην δεχηεξν αθνξά

ζε δξαζηεξηφηεηεο πνπ αθνξνχλ πξνζσπηθέο ζρέζεηο θαη ην ηξίην ζε δξαζηεξηφηεηεο

πνπ αθνξνχλ ζηελ θξηηηθή ζπλεηδεηνπνίεζε (conscientization).

Ζ εθπαηδεπηηθή κέζνδνο ηνπ Freire, «έζεηε ζην επίθεληξν ην λα επεμεξγάδνληαη νη

ζπκκεηέρνληεο „θσδηθνπνηήζεηο‟, πνπ ζπρλά ήηαλ έξγα ηέρλεο (θπξίσο ζθίηζα πνπ

θηινηερλνχληαλ απφ ζεκαληηθνχο δσγξάθνπο φπσο ν Francisco Brenand)». (Κφθθνο,

2011β:77) «Κάζε θσδηθνπνίεζε πεξηείρε ζηνηρεία πνπ αλαπαξηζηνχζαλ έλα ππνζέκα ηνπ

εθάζηνηε εμεηαδφκελνπ δεηήκαηνο» (φ.π.:77). Γηα παξάδεηγκα, πξνθεηκέλνπ λα εμεηαζηεί

ην ζέκα „θνπιηνχξα‟, έλα απφ ηα ζθίηζα αλαπαξηζηνχζε ην ππνζέκα „εξγαζία‟. Με

αθνξκή ην πην θάησ ζθίηζν, νη ελήιηθεο ζπδεηνχζαλ γηα ζρεηηθά ζέκαηα φπσο ε

αιινηξίσζε, ε εθκεηάιιεπζε, ε θηψρεηα.

http://www.continuumbooks.com/books/detail.aspx?BookId=117682&SearchType=Basic



40

Δηθφλα 2. θίηζν απφ ην βηβιίν ηνπ Freire (1971). L‟ Éducation: Pratique de la liberté.

Paris : CERF: 141 ζην (Κφθθνο, 2011β:83)

χκθσλα κε ηνλ Κφθθν (2011α:83), «κέζσ δηαινγηθήο αλάιπζεο γηλφηαλ δπλαηή ε

θξηηηθή θαηαλφεζε ηνπ θάζε ππνζέκαηνο απφ ηνπο εθπαηδεπφκελνπο. Σειηθά, κε ηε

ζχλζεζε ησλ απφςεσλ ησλ ζπκκεηερφλησλ, ην ππφ κειέηε ζέκα πξνζεγγίδεηαη νιηζηηθά κε

ηνπο ίδηνπο λα αλαζπγθξνηνχλ ηηο αληηιήςεηο ηνπο γηα ην εμεηαδφκελν δήηεκα».

πσο ππνζηεξίδεη ν Κφθθνο (2011β:75), «ε θξηηηθή ζπλεηδεηνπνίεζε ζπλίζηαηαη ζην

λα απνθηνχλ νη άλζξσπνη επίγλσζε ησλ θνηλσληθψλ, πνιηηηζκηθψλ θαη πνιηηηθψλ

ζπλζεθψλ πνπ θαζνξίδνπλ ηε δσή ηνπο, λα ηηο επαλεμεηάδνπλ θαη λα δηακνξθψλνπλ λέεο

αληηιήςεηο, πνπ αληηζηνηρνχλ ζηα δσηηθά ζπκθέξνληά ηνπο». πλ ηνηο άιινηο, ν Freire

ππνζηεξίδεη φηη εθηφο απφ ηε ζεσξία θαη ηελ πξαθηηθή, «ρξεηάδεηαη θαη ε πνιηηηθή δξάζε

γηα ηελ θνηλσληθή αιιαγή, κέζα απφ ηελ νπνία ε ζπλεηδεηνπνίεζε βαζαίλεη θαη

νινθιεξψλεηαη» (Κφθθνο, 2011:75).

Ζ ζεσξία ηνπ επεξέαζε θπξίσο ρψξεο ηνπ ηξίηνπ θφζκνπ, ρψξεο πνπ βξίζθνληαλ ζε

θαζεζηψο απνηθηνθξαηίαο. πλεπψο «ε ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε θαη νη εθπαηδεπηηθέο

πξαθηηθέο ηνπ, ιεηηνπξγνχλ πεξηζζφηεξν νξγαληθά, έμσ απφ ην πιαίζην ηνπ δπηηθνχ

θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο». (Κφθθνο, 2005:63).

Σν έξγν ηνπ Freire αλ θαη πξνζέθεξε «κηα εμαηξεηηθή ζεσξεηηθή θαη πξαθηηθή

πξνζέγγηζε ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ ζηηο ρψξεο ηνπ ηξίηνπ θφζκνπ» ελ ηνχηνηο δελ έρεη



41

«σο θεληξηθφ κέιεκα ηνπο καζεζηαθνχο ζθνπνχο, αιιά ζέηεη ηε κάζεζε ζηελ ππεξεζία

ηεο θνηλσληθήο αιιαγήο». (Κφθθνο, 2005:64). Ζ ζπλερήο αλαθνξά ηνπ ζε πνιηηηθή

δξάζε, δε βξίζθεη ζχκθσλνπο ηνπο Mezirow θαη Jarvis νη νπνίνη ζεσξνχλ φηη «ην

απνηέιεζκα ηεο θξηηηθήο ζπλεηδεηνπνίεζεο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ […] πεξηνξίδεηαη ζε

επηκέξνπο ηνκείο ηεο επαγγεικαηηθήο θαη θνηλσληθήο δσήο θαη δελ αθνξά ην ζπλνιηθφ

θνηλσληθννηθνλνκηθφ ζχζηεκα». (Κφθθνο, 2005:63).

1.2.1.4. Mezirow. Ζ ζεσξία ηεο Μεηαζρεκαηίδνπζαο Μάζεζεο

ηελ παξνχζα ππνελφηεηα, δίλεηαη ν νξηζκφο ηεο κάζεζεο θαηά Mezirow θαζψο θαη

νη θχξηεο απφςεηο ηνπ ζρεηηθά κε απηή. ην ηέινο ηεο ππνελφηεηαο παξνπζηάδνληαη

επηθξίζεηο θαη ζρνιηαζκνί πάλσ ζε απηή ηε ζεσξία θαη επίζεο αλαθέξνληαη ηα πξφζσπα

ηα νπνία επεξεάζηεθαλ απφ απηφλ.

Ζ ζεσξία ηεο Μεηαζρεκαηίδνπζαο Μάζεζεο, έρεη δερηεί ζεκαληηθέο επηξξνέο απφ ην

Γεξκαλφ θηιφζνθν Habermas, ελψ ηα ηειεπηαία ρξφληα απνηειεί «κηα απφ ηηο θχξηεο

εζηίεο αλαθνξάο ησλ κειεηεηψλ ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ». (Κφθθνο, 2005:79). Αθφκε,

κηα ζεηξά απφ κειεηεηέο δηεζλνχο θχξνπο φπσο νη Belenky, Brookfield, Cranton, Kegan,

Taylor θ.ά. έρνπλ ζπζπεηξσζεί «γχξσ απφ ηε ζεσξία ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο,

εκπινπηίδνληάο ηε κε λέα ζηνηρεία, εξεπλεηηθά εξσηήκαηα, ελαιιαθηηθέο νπηηθέο αιιά θαη

θξηηηθή ακθηζβήηεζε». (Κφθθνο, ζην Mezirow θαη ζπλ. 2007:12)

πσο ππνζηεξίδεη ν Mezirow, φινη νη άλζξσπνη γελληνχληαη θαη κεγαιψλνπλ κέζα

ζε ζπγθεθξηκέλα θνηλσληθά πεξηβάιινληα θαη ζε ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν. Καηά

ζπλέπεηα, γίλνληαη αζπλείδεηα απνδέθηεο ηεο εθάζηνηε θνπιηνχξαο, θηινζνθίαο θαη ελ

γέλεη ηδενινγίαο ζηελ νπνία κε ηε γέλλεζή ηνπο έρνπλ εληαρζεί. Καηά ηελ παηδηθή ηνπο

ειηθία, δηακνξθψλνληαη ζχκθσλα κε ηα πξφηππα θαη ηηο αληηιήςεηο ηεο θνηλσλίαο ζηελ

νπνία δηαβηνχλ.

Ζ ελζηάιαμε απηψλ ησλ πεπνηζήζεσλ θαη θαηαλνήζεσλ απφ ηε γέλλεζή καο, θαζψο

θαη φιεο νη απφςεηο, ηηο νπνίεο άθξηηα έρνπκε απνδερηεί απφ πνιχ κηθξή ειηθία, o

Mezirow ηηο νλνκάδεη παξαδνρέο. Απέλαληη ζε απηέο ηηο παξαδνρέο θαη ζηελ

αληηκεηψπηζή ηνπο, πξνηάζζεηαη ν θξηηηθφο ζηνραζκφο. Μεγαιψλνληαο φκσο θαη

θαηαθηψληαο ηελ ελειηθηφηεηα κε ηνλ έλα ή κε ηνλ άιιν ηξφπν, δηαπηζηψλνπλ νη



42

άλζξσπνη φηη «νη εξκελείεο θαη νη απφςεηο πνπ ιεηηνπξγνχζαλ ζεηηθά γηα απηνχο ζηελ

παηδηθή ηνπο ειηθία ζπρλά δελ ιεηηνπξγνχλ κε ηνλ ίδην ηξφπν.» (Mezirow, 2007:44). ηελ

ελειηθηφηεηα, νη απνθάζεηο πνπ ιακβάλνληαη απαηηνχλ θαη «θξηηηθφ ζηνραζκφ ζρεηηθά

κε ηελ εγθπξφηεηα ησλ παξαδνρψλ ή ησλ επηρεηξεκάησλ ζηα νπνία απηέο βαζίδνληαη».

(Mezirow, 2007:47).

Μέζσ ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ, κπνξεί θάπνηνο λα ζπλεηδεηνπνηήζεη ηηο παξαδνρέο

ηηο νπνίεο έρεη θαη έηζη θαηαξρήλ λα θαηαιάβεη πνηεο είλαη, «πξνθεηκέλνπ λα παξαγάγεη

πεπνηζήζεηο θαη απφςεηο πνπ ζα απνδεηρηνχλ πεξηζζφηεξν αιεζηλέο ή πην ηθαλέο λα

δηθαηνινγήζνπλ ηελ παξψζεζε ζε δξάζε.» (Mezirow, 2007:47). χκθσλα κε ηνλ

Mezirow (2007:45), ε κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε «αλαθέξεηαη ζηελ επηζηεκνινγηθή

γλσζηηθή δηεξγαζία» θαηά ηελ νπνία δίλεηαη έλαο θαζνξηζηηθφο ηξφπνο

λνεκαηνδφηεζεο: ε απφθηεζε απφ θάπνηνλ ηεο θξηηηθήο ζπλεηδεηνπνίεζεο ησλ

ζησπεξψλ παξαδνρψλ θαη πξνζδνθηψλ ηνπ ίδηνπ θαη ησλ άιισλ θαη ε αμηνιφγεζε ηεο

ζρέζεο πνπ έρνπλ απηά κε ηε δηαηχπσζε κηαο εξκελείαο. (Mezirow, 2007:44).

Μέζσ ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο εηζάγεηαη ε έλλνηα ηνπ

απνπξνζαλαηνιηζηηθνχ δηιήκκαηνο θαηά ηελ νπνία ππάξρεη δπζιεηηνπξγία κεηαμχ κηαο

θαηάζηαζεο είηε αηνκηθήο, είηε θνηλσληθήο θαη ηνπ ηξφπνπ «κε ηνλ νπνίν θαηαλννχκε

ηνλ εαπηφ καο θαη ηνλ θφζκν ηε ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή ζηηγκή» (Mezirow, 2007:349).

Ο Mezirow (Mezirow θαη ζπλ., 2007:55-57) ζην βηβιίν ηνπ δίλεη ηξεηο νξηζκνχο

πξνθεηκέλνπ λα γίλεη πην ζαθήο ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ε κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε

ιεηηνπξγεί. Αλαθέξεη ηνπο νξηζκνχο ηνπ πιαηζίνπ αλαθνξάο, ηεο λνεηηθήο ζπλήζεηαο

θαη ηεο άπνςεο. Πιαίζην αλαθνξάο νξίδεηαη σο «ε δνκή ησλ παξαδνρψλ θαη ησλ

πξνζδνθηψλ καο. […]. Δίλαη ην απνηέιεζκα ησλ ηξφπσλ κε ηνπο νπνίνπο εξκελεχεηαη ε

εκπεηξία». Οη απφςεηο θαη νη λνεηηθέο ζπλήζεηεο είλαη νη δχν ζπληζηψζεο ηνπ πιαηζίνπ

αλαθνξάο. Ννεηηθή ζπλήζεηα είλαη «έλα ζχλνιν απφ παξαδνρέο, […] πνπ δξνπλ σο

θίιηξα γηα ηελ εξκελεία ηνπ λνήκαηνο κηαο εκπεηξίαο» (φ.π.:56). Χο άπνςε νξίδεηαη ην

«ζχλνιν απφ άκεζεο θαη ζπγθεθξηκέλεο πξνζδνθίεο, πεπνηζήζεηο, αηζζήκαηα,

ζπκπεξηθνξέο θαη θξίζεηο, πνπ ζησπεξά θαηεπζχλνπλ θαη δηακνξθψλνπλ κηα

ζπγθεθξηκέλε εξκελεία θαη θαζνξίδνπλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν θαηεγνξηνπνηνχκε ηα

αληηθείκελα θαη εξκελεχνπκε ηελ πξαγκαηηθφηεηα» (φ.π.:57). πλεπψο, ν Mezirow

ζεσξεί φηη κφλν κέζσ απηνζηνραζηηθήο κάζεζεο κέζα απφ ηε κεηαζρεκαηίδνπζα



43

εθπαίδεπζε κπνξεί λα επηηεπρζεί κηα δηέμνδνο απφ κηα εδξαησκέλε λνεηηθή ζπλήζεηα.

(φ.π.:64).

χκθσλα κε ηνλ Mezirow, «κάζεζε είλαη ε βνήζεηα ζηνπο εθπαηδεπφκελνπο,

πξνθεηκέλνπ λα επαλεμεηάζνπλ ηηο φπνηεο εζθαικέλεο αληηιήςεηο ηνπο θαη λα

ακθηζβεηήζνπλ ηελ εγθπξφηεηα φζσλ έρνπλ απνβεί δπζιεηηνπξγηθέο. Πξφθεηηαη γηα

ζεκαληηθή δηεξγαζία ε νπνία ζα απεγθισβίζεη ηνπο ελειίθνπο απφ πηζαλά

απνπξνζαλαηνιηζηηθά δηιήκκαηα πνπ επηβάιινληαη απφ εμσηεξηθέο ζπλζήθεο». (Κφθθνο,

2005 Mezirow θαη ζπλ., 2007 Illeris, 2009). Ζ πην ζεκαληηθή εκπεηξία κάζεζεο είλαη ε

δηεξγαζία θξηηηθνχ ζηνραζκνχ θαη απηνζηνραζκνχ. (Κφθθνο, 2005:80). χκθσλα κε

ηνλ Ληληδέξε (2007) «ν θξηηηθφο ζηνραζκφο απνηειεί, αλ φρη ηνλ πην ζεκαληηθφ, ζίγνπξα

έλαλ απφ ηνπο πιένλ βαζηθνχο ππιψλεο ηεο ζεσξίαο ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο».

Ζ κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ κπνξεί λα επεξεάζεη ηνλ

ηξφπν λνεκαηνδφηεζεο ηνπ καλζάλνληνο. Απηφ κπνξεί λα επηηεπρζεί κε ηε «δεκηνπξγία

ελφο πξνηχπνπ κάζεζεο απφ έλαλ εθπαηδεπηή, φπσο απηφ ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ επάλσ

ζηηο παξαδνρέο». (Mezirow, 2007:46). Έηζη, κέζσ απηήο ηεο ζεσξίαο, «καζαίλνπκε λα

δηαπξαγκαηεπφκαζηε θαη λα δξνχκε ζχκθσλα κε ηνπο δηθνχο καο ζθνπνχο, ηηο αμίεο καο,

ηα αηζζήκαηά καο θαη ηηο εξκελείεο καο παξά κε βάζε φζα έρνπκε αθνκνηψζεη άθξηηα απφ

ηνπο άιινπο». (Mezirow, 2007:48). Ζ κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε «απαηηεί λα έρνπκε

ζπλείδεζε ηνπ πσο απνθηνχκε ηε γλψζε θαη φζν ην δπλαηφ κεγαιχηεξε αληίιεςε γηα ηηο

αμίεο πνπ θαηεπζχλνπλ ηηο απφςεηο καο». (Mezirow, 2007:48).

χκθσλα κε ηνλ Κφθθν (2011α:76), «ζήκεξα ε ζεσξία ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο

κάζεζεο απνηειεί ηελ πιένλ ζπγθξνηεκέλε, επηζηεκνληθά ηεθκεξησκέλε θαη ηδηαίηεξα

επίθαηξε πξνζέγγηζε ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ θαη ζπγθεληξψλεη κε απμαλφκελν ξπζκφ

ην ελδηαθέξνλ ησλ κειεηεηψλ θαη ησλ εθπαηδεπηψλ».

Ο Kegan (2007:85) ππνζηεξίδεη φηη «ε κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε δελ εληνπίδεηαη

κφλν ζηελ ελειηθηφηεηα ή ηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ». Άιισζηε θαη ν ίδηνο ν Mezirow

ππνγξακκίδεη φηη ε Μ/Μ κπνξεί λα εθαξκνζηεί σο έλα βαζκφ θαη ζηνπο καζεηέο ηεο

ηππηθήο εθπαίδεπζεο.

χκθσλα κε ηνλ Mezirow (2007:43),



44

«κηα θαζνξηζηηθή ζπλζήθε ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο είλαη ε επηηαθηηθή

αλάγθε λα θαηαλνήζνπκε θαη λα ηαμηλνκήζνπκε ην λφεκα ησλ εκπεηξηψλ καο

αιιά θαη λα ηηο ελζσκαηψζνπκε ζε απηά πνπ ήδε γλσξίδνπκε, έηζη ψζηε λα

απνθχγνπκε ηελ απεηιή ηνπ ράνπο. Δάλ δελ είκαζηε ηθαλνί λα θαηαλνήζνπκε

ην λφεκα ησλ εκπεηξηψλ καο, ζπρλά ζηξεθφκαζηε πξνο ηελ παξάδνζε θαη

ρσξίο πνιιή ζθέςε αλαδεηνχκε εμεγήζεηο πνπ πξνέξρνληαη απφ πεγέο

εμνπζίεο ή θαηαθεχγνπκε ζε δηάθνξνπο ςπρνινγηθνχο κεραληζκνχο, φπσο ε

πξνβνιή θαη ε εθινγίθεπζε, πξνθεηκέλνπ λα δεκηνπξγήζνπκε θαληαζηαθά

λνήκαηα».

Έλα αθφκε ζηνηρείν ζην πιαίζην ηεο ζεσξίαο ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο

απνηειεί κηα εηδηθή κνξθή δηαιφγνπ. Πξφθεηηαη γηα ηνλ ζηνραζηηθφ δηάινγν ν νπνίνο

«πεξηιακβάλεη θαη ηελ θξηηηθή αμηνιφγεζε ησλ παξαδνρψλ. Οδεγεί ζε πην μεθάζαξε

θαηαλφεζε, αληιψληαο ζηνηρεία απφ ηε ζπιινγηθή εκπεηξία κε ζηφρν ηε δηαηχπσζε ηεο

θαιχηεξεο δπλαηήο θξίζεο». (Mezirow, 2007:50).

Οπφηε, γηα λα «ππάξμεη απνηειεζκαηηθή ζπκκεηνρή ζηνλ ζηνραζηηθφ δηάινγν θαη ηε

κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε απαηηείηαη ζπλαηζζεκαηηθή σξηκφηεηα – ζπλεηδεηνπνίεζε,

ζπλαηζζεκαηηθή θαηαλφεζε θαη απηνέιεγρνο». χκθσλα κε ηνλ Goleman (1998, φπσο

παξαηίζεηαη ζηνλ Mezirow, 2007:50), απηφ νλνκάδεηαη ζπλαηζζεκαηηθή λνεκνζχλε,

δειαδή «λα κπνξεί θαλείο λα γλσξίδεη θαη λα δηαρεηξίδεηαη ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπ, λα

δεκηνπξγεί θίλεηξα γηα ηνλ ίδην ηνπ ηνλ εαπηφ, λα αληηιακβάλεηαη ηα ζπλαηζζήκαηα ησλ

άιισλ, λα ρεηξίδεηαη ζρέζεηο αιιά θαη λα δηαζέηεη δηαπγή ζθέςε».

Δπηθξίζεηο γηα ηε ζεσξία ηνπ δέρηεθε ν Mezirow απφ ηνλ Jarvis ν νπνίνο

«ακθηζβεηεί φηη νη άλζξσπνη εμειίζζνληαη αλαπφθεπθηα θαη φηη νη ειηθησκέλνη έρνπλ εμ‟

νξηζκνχ κεγαιχηεξε απηνγλσζία απφ ηνπο λεψηεξνπο». (Κφθθνο, 2005:81). Οη Griffin

(1987), Collard θαη Law (1989) ηνπ πξνζάπηνπλ φηη «δελ αζρνιείηαη κε ηηο θνηλσληθέο

επηπηψζεηο θαη ηηο αιιαγέο πνπ ελδερνκέλσο ζπλεπάγεηαη ε δηεξγαζία ηνπ θνηλσληθνχ

κεηαζρεκαηηζκνχ». (Κφθθνο, 2005:81).

1.2.2. Σα ρνιεία Γεύηεξεο Δπθαηξίαο

χκθσλα κε ηνλ Κφθθν (ζην Illeris, 2009:11), απφ ην 2000 θαη κεηά έρνπλ αξρίζεη λα

γίλνληαη θάπνηα βήκαηα πξνφδνπ ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ (Δ.Δ.) ζηε ρψξα καο.



45

Ηδηαίηεξε ζπκβνιή ζε απηή ηελ εμέιημε έρνπλ ηα ηέζζεξα κεηαπηπρηαθά πξνγξάκκαηα

ζηελ Δ.Δ. πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη ζηε ρψξα ηα ηειεπηαία ρξφληα, νη δξαζηεξηφηεηεο ηεο

Δπηζηεκνληθήο Έλσζεο Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ (Δ.Δ.Δ.Δ.), νη δξάζεηο πνπ γίλνληαη ζηα

ρνιεία Γεχηεξεο Δπθαηξίαο (ΓΔ), θαζψο θαη ζε άιινπο θνηλσληθνχο θνξείο.

1.2.2.1. Ση είλαη ηα ΓΔ – Νόκνο ίδξπζεο ηνπο

Σα ΓΔ (ρνιεία Γεχηεξεο Δπθαηξίαο) αλαθέξνληαη γηα πξψηε θνξά ζηε Λεπθή

βίβιν ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο (1995:42) ηνλ Ννέκβξην ηνπ 1995. χκθσλα κε

ηε ιεπθή βίβιν, ε βαζηθή ηνπο ηδέα είλαη ε εμήο: «ε παξνρή ζε λένπο πνπ έρνπλ

απνθιεηζηεί απφ ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, ηεο θαιχηεξεο δπλαηήο θαηάξηηζεο θαη

ππνζηήξημεο, πνπ ζα ηνπο δψζεη απηνπεπνίζεζε».

Ζ Διιάδα πηνζεηεί ηελ πξφηαζε απηή θαη κε ηνλ λφκν 2525/97 ζεζκνζεηεί ην

ρνιείν Γεχηεξεο Δπθαηξίαο σο «εηδηθφ ηαρχξξπζκν πξφγξακκα δεκνηηθήο ή

γπκλαζηαθήο εθπαηδεχζεσο» (Βεθξήο 2003, ζει.19). Σν πξψην ΓΔ ζηελ Διιάδα,

ιεηηνχξγεζε ζηελ Αηηηθή θαη ζπγθεθξηκέλα ζην Γήκν Πεξηζηεξίνπ ην επηέκβξην ηνπ

2000. Ο ιφγνο πνπ επηιέρζεθε ν ζπγθεθξηκέλνο Γήκνο, ήηαλ ιφγσ ησλ πςειψλ

πνζνζηψλ αλαιθαβεηηζκνχ θαη πξφσξεο εγθαηάιεηςεο απφ ηα ζρνιεία ηππηθήο

εθπαίδεπζεο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αλεξγία ζηελ πεξηνρή.

1.2.2.2. Πεξηερόκελν ζπνπδώλ – Μέζνδνη δηδαζθαιίαο ησλ ΓΔ

χκθσλα κε ηνπο Βεθξήο & Υνληνιίδνπ (2003:19), «ην Πξφγξακκα πνπδψλ,

ζχκθσλα κε ηηο πξνδηαγξαθέο, ζηνρεχεη θπξίσο ζηελ απφθηεζε βαζηθψλ δεμηνηήησλ

(40%), θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ (20%), δεμηνηήησλ ζηε ρξήζε Ζ/Τ, ειεθηξνληθνχ

δηαδηθηχνπ (20%) θαη ζηε ρξήζε μέλεο γιψζζαο (10%) θαη δεμηνηήησλ θαηάξηηζεο

(10%.». χκθσλα κε ηε Υνληνιίδνπ (2003:73, ζην Βεθξήο & Υνληνιίδνπ, 2003),

πηνζεηείηαη ε ζεσξία ησλ Literacy Studies, ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ, κε ηνπο νπνίνπο «ν

ζεκεξηλφο πνιίηεο νθείιεη λα γλσξίδεη πψο λα θηλείηαη ζε δηάθνξνπο

ηνκείο/επηζηεκνληθνχο ρψξνπο δξαζηεξηνηήησλ, ζπλεπψο, νθείιεη λα γλσξίδεη θαη λα

είλαη εμνηθεησκέλνο κε ηηο “γιψζζεο” ησλ ρψξσλ απηψλ».



46

Σα καζήκαηα πνπ δηδάζθνληαη νη ελήιηθεο είλαη, γιψζζα, καζεκαηηθά, αγγιηθά,

πιεξνθνξηθή, θνηλσληθή εθπαίδεπζε, πνιηηηζκηθή – αηζζεηηθή εθπαίδεπζε,

πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε, ηερλνινγία, θαζψο επίζεο ππάξρεη πξφβιεςε θαη γηα ψξεο

ζηνλ Δπαγγεικαηηθφ Πξνζαλαηνιηζκφ θαη ελδπλάκσζε ηεο νκάδαο.

Ο ιφγνο πνπ επηιέρζεθε ε πξνβιεκαηηθή ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ είλαη ζχκθσλα κε

ηε Υνληνιίδνπ (2003:74) ε πηνζέηεζε ησλ θαιχηεξσλ ζηνηρείσλ ηεο Κξηηηθήο

Παηδαγσγηθήο ζε απηά ηα αλνηρηνχ ηχπνπ πξνγξάκκαηα. Άξα, «αθεηεξία είλαη ε

δηάγλσζε ησλ θνηλσληθψλ αλαγθψλ ζε γλψζεηο αιιά θαη δεμηφηεηεο (βαζηθέο θαη

θνηλσληθέο) ησλ εθπαηδεπνκέλσλ, νπφηε ραξηνγξαθνχληαη νη αλάγθεο ησλ πνιηηψλ

ζήκεξα θαη ζρεδηάδεηαη έλα πξφγξακκα δηδαζθαιίαο κε βάζε αθξηβψο απηέο ηηο αλάγθεο».

Ο Ρνχζζνο (ρ.ρ.:41) ππνζηεξίδεη φηη «ηα ΓΔ θαζνξίδνληαη απφ ηελ αξρή φηη ε γλψζε

δελ πξνέξρεηαη απφ έλαλ άλζξσπν». Χο εθ ηνχηνπ, «ε παηδαγσγηθή ησλ

πνιπγξακκαηηζκψλ νδεγεί ηνπο εθπαηδεπφκελνπο ζε βησκαηηθέο δεκηνπξγηθέο ελέξγεηεο

θαη ζε εξεπλεηηθφ πεηξακαηηζκφ, ζην πιαίζην ησλ νπνίσλ ε παξαηήξεζε, ε κειέηε ησλ

δεδνκέλσλ, ε δηακφξθσζε ππνζέζεσλ γηα ηε ιχζε πξνβιεκάησλ, ε ζπδήηεζε, ν

αλαζηνραζκφο, ε θξηηηθή εξγαζία ζε νκάδεο νδεγνχλ εθπαηδεπηηθνχο θαη εθπαηδεπφκελνπο

ζε ζπλερή αμηνιφγεζε θαη επαλαζρεδηαζκφ ησλ καζεζηαθψλ δξαζηεξηνηήησλ».

ρεηηθά κε ηηο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο, πξνσζείηαη ε δηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε, επεηδή

απφ ηε κηα «πξνθαιεί ην ελδηαθέξνλ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ πεξηζζφηεξν» θαη απφ ηελ άιιε

είλαη θαη πην απνηειεζκαηηθή γηα ηελ απφθηεζε πνηθίισλ δεμηνηήησλ» (Βεθξήο &

Υνληνιίδνπ, 2003:20). «Σν πξφγξακκα ζπνπδψλ πνπ ζρεδηάζακε βαζίδεηαη θαη

ρξεζηκνπνηεί πνιχ ηελ έξεπλα δξάζεο (θπξίσο ε ρεηξαθεηεηηθή ηεο δηάζηαζε), θαζψο ν

εθπαηδεπηηθφο θαιείηαη λα γίλεη εξεπλεηήο ζηελ ηάμε ηνπ θαη απφ ζηεγλφο αλακεηαδφηεο

γλψζεσλ ζπλ-παξαγσγφο γλψζεο καδί κε ηνπο καζεηέο ηνπ». (Υνληνιίδνπ, 2003:74).

Δπίζεο, ε κέζνδνο πξφηδεθη ρξεζηκνπνηείηαη ζπρλά, θαζψο θαη ε νκαδηθή δηδαζθαιία

πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ απηελέξγεηα ησλ εθπαηδεπνκέλσλ. Ζ κεζνδνινγία ηνπ πξφηδεθη

είλαη «κηα αλαθαιππηηθή δηαδηθαζία εμίζνπ ζεκαληηθή θαη γηα ηνπο καζεηέο θαη γηα ηνλ

εθπαηδεπηηθφ». Γη απηφ, ρξεζηκνπνηείηαη επξέσο αθνχ δελ επλνεί ηελ χπαξμε

πξνθαζνξηζκέλσλ θαη έηνηκσλ απαληήζεσλ.



47

1.2.2.3. Οη εθπαηδεπόκελνη ησλ ΓΔ

Υαξαθηεξηζηηθά Δλειίθσλ Δθπαηδεπνκέλσλ.

χκθσλα κε ηνλ Κφθθν (2005:39, ζην Ράηθνπ, 2013:29)

«ε βαζηθή ζέζε ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία είλαη φηη ε ελειηθηφηεηα δελ

πξνζδηνξίδεηαη απφ ηελ ειηθία, δηφηη ην θξηηήξην απηφ δελ είλαη ζηαζεξφ,

ηφζν δηαρξνληθά αλά επνρέο φζν θαη ζπγρξνληθά αλά θνηλσλίεο. Σν

ζεκαληηθφ θξηηήξην είλαη ν βαζκφο αλαγλψξηζεο ζηνλ εαπηφ καο ζηνηρείσλ

σξηκφηεηαο θαη ηάζεο απηνπξνζδηνξηζκνχ, θαζψο θαη ν βαζκφο

αλαγλψξηζεο θαη απφ ηνπο άιινπο ησλ ζηνηρείσλ απηψλ ζε εκάο».

πλαθφινπζα ινηπφλ, έλα ελήιηθν άηνκν πνπ έρεη σο ραξαθηεξηζηηθά ηνπ, ηελ

έιιεηςε απηνλνκίαο θαη δηακφξθσζεο πξνζσπηθήο θαη θνηλσληθήο ηαπηφηεηαο δε

κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη έρεη θαηαθηήζεη ηελ ελειηθηφηεηα. (Κφθθνο, 2005: 39-44)

χκθσλα κε ηε Ράηθνπ (2013:32),

«ζηφρνο ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ είλαη αθξηβψο απηφο: ε ελίζρπζε ηεο

πξνζπάζεηαο ηνπ αηφκνπ γηα θαηάθηεζε ηεο ελειηθηφηεηαο. Δπνκέλσο, ην

θξίζηκν δήηεκα πνπ πξνθχπηεη είλαη αλ εκείο ζέινπκε λα δηαρεηξηζηνχκε

ηνπο θνηηεηέο σο ελήιηθνπο ή αλήιηθνπο εθπαηδεπφκελνπο θαη αλ νη ζηφρνη

ηεο εθπαίδεπζεο πνπ επηζπκνχκε λα ηνπο παξέρνπκε ελαξκνλίδνληαη κε ηνπο

ζηφρνπο ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ, δειαδή κε ηελ πξνψζεζε ηεο

ελειηθηφηεηαο. […] Δπνκέλσο, ηφζν νη θνηλσληθνί ιφγνη πνπ πηέδνπλ φζν

θαη νη πξνζσπηθέο αλάγθεο γηα ελίζρπζε ηεο ελειηθηφηεηαο κέζα απφ ηνλ

απηνπξνζδηνξηζκφ θαη ηελ νινθιήξσζε ηνπ αηφκνπ, δηακνξθψλνπλ έλα

θιίκα φπνπ ε εθπαίδεπζε ελειίθσλ φρη κφλν ζα κπνξνχζε αιιά επηβάιιεηαη

ίζσο λα εκπιαθεί κε ηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε». (Ράηθνπ, 2013:33)

χκθσλα κε ην Ρνχζζν, (ρ.ρ.:39) «νη εθπαηδεπφκελνη ζηα ΓΔ είλαη εμ νξηζκνχ

ελήιηθεο θαη απνηεινχλ κηα „επαίζζεηε‟ νκάδα αηφκσλ πνπ ρξεηάδεηαη ηδηαίηεξε

κεηαρείξηζε θαη ππνζηήξημε». Υαξαθηεξηζηηθφ ηνπο γλψξηζκα είλαη ε πξφσξε ζρνιηθή

εγθαηάιεηςε, ελψ ζπρλά «δελ έρνπλ ηηο απαξαίηεηεο γλψζεηο, δεμηφηεηεο, ηθαλφηεηεο



48

ψζηε λα επσθειεζνχλ απφ ηηο πθηζηάκελεο επθαηξίεο θαηάξηηζεο, λα δηεθδηθήζνπλ ή λα

παξακείλνπλ ζε κηα ζέζε εξγαζίαο». Γελ έρνπλ ηελ ίδηα ειηθία, ην ίδην θχιν ή ηελ ίδηα

νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή θαηάζηαζε. Πξφθεηηαη γηα άηνκα ή νκάδεο αηφκσλ πνπ είλαη

καθξνρξφληα άλεξγνη/εο, κνλνγνλετθέο νηθνγέλεηεο, πξψελ ρξήζηεο, θαζψο θαη Ρνκά,

κνπζνπικάλνη απφ κεηνλνηηθά ζρνιεία, κεηαλάζηεο θαη πξφζθπγεο. Δηδηθή κλεία γίλεηαη

γηα ηα ΓΔ πνπ ιεηηνπξγνχλ κέζα ζηηο θπιαθέο, πξνεηνηκάδνληαο έηζη ηνπο ελήιηθεο –

θπιαθηζκέλνπο γηα ηελ νκαιή έληαμε θαη ελζσκάησζή ηνπο ζηελ θνηλσλία.

Σα θίλεηξα ζπκκεηνρήο ζηα ΓΔ είλαη γηα θάζε εθπαηδεπφκελν δηαθνξεηηθά. Οη

καζεζηαθέο ηνπο αλάγθεο, ν ξπζκφο κάζεζεο ηνπο, ε ζηάζε ηνπο απέλαληη ζε απηφλ ηνλ

ζεζκφ πνηθίινπλ απφ εθπαηδεπφκελν ζε εθπαηδεπφκελν. Ζ πιεηνςεθία ηνπο έρεη

απνθνπεί απφ ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία πξηλ απφ πνιιά ρξφληα, ελψ επαγγεικαηηθέο,

νηθνγελεηαθέο θαη θνηλσληθέο ππνρξεψζεηο ηνπο έρνπλ απνκαθξχλεη απφ ηελ

εθπαίδεπζε. Έλα αθφκε ραξαθηεξηζηηθφ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ είλαη ε απηελέξγεηα πνπ

ηνπο δηαθξίλεη ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο εκπεηξίεο πνπ έρνπλ απνθηήζεη θαη ηε δπλαηφηεηα

ιήςεο απνθάζεσλ θαη αλάιεςεο πξσηνβνπιηψλ. Δπηδηψθνπλ ηελ ελεξγεηηθή

ζπκκεηνρή ηνπο θαη εθδειψλνπλ αληίζηνηρεο αλάγθεο. (Μάλζνπ, 2007:2)

Σξία είλαη ηα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ δηαθνξνπνηνχλ ηνπο ελήιηθεο απφ ηνπο

αλήιηθνπο εθπαηδεπφκελνπο (Κφθθνο Α., 1999):

Έρνπλ ηελ ηάζε γηα απηνθαζνξηζκφ θαη γηα εθπιήξσζε ηνπ δπλακηθνχ ηνπο

Βξίζθνληαη ζε δηεξγαζία εμέιημεο ηεο πξνζσπηθήο ηνπο δσήο θαη ησλ

δηαπξνζσπηθψλ ηνπο ζρέζεσλ

Γηαζέηνπλ πιήζνο απφ εκπεηξίεο θαη γλψζεηο θαη έρνπλ δηακνξθσκέλεο

αληηιήςεηο (ζηάζεηο) ζηηο νπνίεο έρνπλ επελδχζεη ζπλαηζζεκαηηθά.

1.2.2.4. Οη εθπαηδεπηέο ησλ ΓΔ

πσο ππνζηεξίδεη ν Alan Rogers (1999:219), «φπσο αθξηβψο ν θάζε εθπαηδεπφκελνο

θέξλεη καδί ηνπ έλα „παθέην‟ εκπεηξηψλ, πξνζδνθηψλ θαη αλεζπρηψλ, έηζη θαη ν

εθπαηδεπηήο ελειίθσλ θέξλεη ην δηθφ ηνπ „παθέην‟ – θαη ην γεγνλφο απηφ πξέπεη λα γίλεη

απνδεθηφ θαη λα αλαγλσξηζηεί». Άιισζηε, «έρεη ζπρλά ππνζηεξηρηεί φηη ν εθπαηδεπηήο

είλαη απφ κφλνο ηνπ ην πην ζεκαληηθφ ζηνηρείν θαη φηη δίλεη ηνλ ηφλν ζε νιφθιεξε ηε



49

καζεζηαθή νκάδα». χκθσλα κε ηελ Παπαγεσξγίνπ (2010:312), «ε κεηαθνξά ζηαηηθήο

γλψζεο απφ ηνλ εθπαηδεπηή ζηνπο εθπαηδεπνκέλνπο είλαη άλεπ αμίαο».

Αληηζέησο, ζθνπφο ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ είλαη λα καζαίλεηο ηνλ ηξφπν λα

καζαίλεηο θαη ην λα πξνζαξκφδεζαη ζηελ αιιαγή. Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηή είλαη

πνιπεπίπεδνο. «Γεκηνπξγεί πεξηβάιινλ ζεβαζκνχ θαη εκπηζηνζχλεο» γηα λα αλαπηπρζεί

ην δπλακηθφ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ. Οη εθπαηδεπηέο δξνπλ εκςπρσηηθά απφ ηε ζέζε ηνπο

θαη ππνζηεξίδνπλ ηνπο «εθπαηδεπφκελνπο γηα λα κπνξέζνπλ λα απνθηήζνπλ ηε δηθή ηνπο

ηζρχ». ηνρεχνπλ ζηελ αμηνπνίεζε ηεο νκάδαο, νχησο ψζηε «λα γίλνπλ αιιαγέο ζηε

γλψζε, ζηελ θαηαλφεζε, ηηο δεμηφηεηεο, ηηο ζηάζεηο θαη, ηειηθά, ηε ζπκπεξηθνξά.[…] Δίλαη

απηνί πνπ ΄αλαθηλνχλ ηα χδαηα΄, πνπ επηηπγράλνπλ ηελ αιιαγή ρσξίο λα δηαζπνχλ ηελ

νκάδα». (Rogers, A., 1999:221). Υξεζηκνπνηνχλ πνηθίιεο εθπαηδεπηηθέο κεζφδνπο φπσο

δηάινγν, εξγαζία ζε νκάδεο, παηρλίδηα ξφισλ, εξγαζίεο θαη βησκαηηθή κάζεζε. «Αμία

δίλεηαη ζηελ απηναμηνιφγεζε σο κέζν αλαηξνθνδφηεζεο ηφζν γηα ηνλ εθπαηδεπφκελν,

ψζηε λα είλαη ελήκεξνο γηα ηελ πξφνδφ ηνπ, φζν θαη γηα ηνλ εθπαηδεπηή, ψζηε λα

θαηεπζχλεη ην έξγν ηνπ». (Παπαγεσξγίνπ, 2010:312). Απφ ηελ άιιε πιεπξά, γηα λα

απνθεπρζνχλ ηάζεηο λαξθηζζηζκνχ εθ κέξνπο ηνπ εθπαηδεπηή ζα πξέπεη λα παξαηεξεί

ηα κέιε ηεο νκάδαο θαη ηηο αληηδξάζεηο ηνπο, ηελ θαιή δηεμαγσγή ηνπ πξνγξάκκαηνο

θαη ηέινο ηνλ εαπηφ ηνπ, ηηο ζπκπεξηθνξέο θαη ην δηθφ ηνπ ηξφπν παξέκβαζεο. (Noyé &

Piveteau,1999).

1.2.2.5. πγθξηηηθή απνηίκεζε κεηαμχ ηππηθήο θαη κε ηππηθήο εθπαίδεπζεο

Πίλαθαο 1: Γηαθνξέο κεηαμχ ηππηθήο θαη κε ηππηθήο εθπαίδεπζεο.

ΓΗΑΦΟΡΔ ΜΔΣΑΞΤ ΣΤΠΗΚΖ ΚΑΗ ΜΖ ΣΤΠΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ

Σππηθή Δθπαίδεπζε Με ηππηθή Δθπαίδεπζε

Πεξηιακβάλεη Α΄Βαζκηα, Β΄Βαζκηα θαη Γ‟ Βαζκηα Δθπαίδεπζε Πεξηιακβάλεη αξρηθή επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε (ΗΔΚ) θαη

ζπλερηδφκελε επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε (ΚΔΚ)

πγθεθξηκέλνο θαη παγησκέλνο ηξφπνο δηδαζθαιίαο γηα πνιιά

ρξφληα (δαζθαινθεληξηθφ κνληέιν), κε ηζρπξή ηάζε γηα αιιαγή

ηα ηειεπηαία ρξφληα

Πνηθηιία θαη πνιπκνξθία ζεσξηψλ κάζεζεο, ζε έλα πεδίν δηαξθψο

κεηαβαιιφκελν θαη εμειηζζφκελν. πλερήο επηζηεκνληθφο δηάινγνο θαη

«αλάπηπμε ζηνλ επηζηεκνληθφ ρψξν». (Illeris, 2009:13)

Κξηηηθή ζθέςε ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε

Χο θξηηηθή ζθέςε ζεσξείηαη «ζχκθσλα κε ηνπο πεξηζζφηεξνπο

ζεσξεηηθνχο ηνπ ζρνιηθνχ ζπζηήκαηνο ή/θαη κε εθείλνπο πνπ δελ

δηαπηζηψλνπλ νπζηψδε δηαθνξά ζθνπνχ αλάκεζα ζηελ εθπαίδεπζε

ελειίθσλ θαη καζεηψλ, σο κηα άξηηα δηαλνεηηθή δηεξγαζία, πνπ

ραξαθηεξίδεηαη απφ αθξίβεηα, ζαθήλεηα, ζπλέπεηα, ζπλζεηφηεηα,

πξνζεθηηθή εμέηαζε ησλ ηδεψλ ή ησλ θαηλνκέλσλ, ρξήζε

απνδεηθηηθψλ ζηνηρείσλ, ζπζηεκαηηθή αηηηνιφγεζε ησλ

επηρεηξεκάησλ». Κφθθνο (2011:71),

Κξηηηθή ζθέςε ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ

Ζ εκπινθή ησλ ελειίθσλ «ζε κηα δηεξγαζία θξηηηθνχ ζηνραζκνχ, ε νπνία

ηνπο βνεζάεη λα γίλνληαη πεξηζζφηεξν ρεηξαθεηεκέλνη απέλαληη ζηηο

ηδενινγίεο πνπ πνιηνξθνχλ ηε ζθέςε ηνπο θαη απνβιέπνπλ λα εκπεδψζνπλ

ζηε ζπλείδεζή ηνπο ηελ θαζεζηεθπία ηάμε πξαγκάησλ, ε νπνία ζπλήζσο

ιεηηνπξγεί ελαληίνλ ησλ δσηηθψλ ζπκθεξφλησλ ηνπο». Κφθθνο (2011:71-72)

Πίλαθαο 2: Οκνηόηεηεο κεηαμύ καζεηώλ θαη εθπαηδεπνκέλσλ ηππηθήο θαη κε ηππηθήο εθπαίδεπζεο.

ΟΜΟΗΟΣΖΣΔ ΜΔΣΑΞΤ ΜΑΘΖΣΩΝ ΚΑΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤΟΜΔΝΩΝ ΣΤΠΗΚΖ ΚΑΗ ΜΖ ΣΤΠΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ


Τπάξρεη εμαηνκηθεπκέλε πξνζέγγηζε ζχκθσλα κε ηηο αλάγθεο

ησλ καζεηψλ

Τπάξρεη εμαηνκηθεπκέλε πξνζέγγηζε ζχκθσλα κε ηηο αλάγθεο ησλ

θαηαξηηδνκέλσλ

Δλζαξξχλεηαη ε ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή ζηνπο καζεηέο Δλζαξξχλεηαη ε ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή ζηνπο θαηαξηηδφκελνπο

Γ. Γησηφπνπινο, “Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζα απφ ηελ Αηζζεηηθή Δκπεηξία ζην πιαίζην ηεο ηππηθήο (Γεπηεξνβάζκηαο) θαη κε ηππηθήο Δθπαίδεπζεο”

51

Γηεξεπλψληαη ηα εκπφδηα ζηε κάζεζε θαζψο θαη νη ηξφπνη γηα ηελ

ππέξβαζή ηνπο

Γηεξεπλψληαη ηα εκπφδηα ζηε κάζεζε θαζψο θαη νη ηξφπνη γηα ηελ

ππέξβαζή ηνπο

Γηακνξθψλεηαη καζεζηαθφ θιίκα πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ

νπζηαζηηθή επηθνηλσλία, ζπλεξγαηηθφ πλεχκα θαη ακνηβαίν

ζεβαζκφ.

Γηακνξθψλεηαη καζεζηαθφ θιίκα πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ νπζηαζηηθή

επηθνηλσλία, ζπλεξγαηηθφ πλεχκα θαη ακνηβαίν ζεβαζκφ.

Πίλαθαο 3: Γηαθνξέο κεηαμύ καζεηώλ θαη εθπαηδεπνκέλσλ ηππηθήο θαη κε ηππηθήο εθπαίδεπζεο

ΓΗΑΦΟΡΔ ΜΔΣΑΞΤ ΜΑΘΖΣΩΝ ΚΑΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤΟΜΔΝΩΝ ΣΤΠΗΚΖ ΚΑΗ ΜΖ ΣΤΠΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ


Υαξαθηεξηζηηθά αλήιηθσλ καζεηψλ (Κφθθνο, 2005:99-115)

Θεσξνχλ φηη πεγαίλνπλ ζην ζρνιείν σο απηνλφεην θαη θπζηθφ

Έρνπλ αφξηζηνπο ζηφρνπο

Οη εκπεηξίεο ηνπο είλαη πεξηνξηζκέλεο

Γέρνληαη αβίαζηα ηνλ εθάζηνηε ηξφπν δηδαζθαιίαο

Γελ ακθηζβεηνχλ ην πεξηερφκελν ελφο δηδαθηηθνχ πξνγξάκκαηνο

Υαξαθηεξηζηηθά ελήιηθσλ εθπαηδεπφκελσλ

Έξρνληαη κε ζπγθεθξηκέλνπο ζηφρνπο (επαγγεικαηηθνχο,

πξνζσπηθήο αλάπηπμεο θ.ιπ.)

Έρνπλ επξχηεξν θαη δηαθνξεηηθφ θάζκα εκπεηξηψλ

Έρνπλ απνθξπζηαιιψζεη ηνπο πξνηηκψκελνπο ηξφπνπο κάζεζεο

Έρνπλ ηάζε γηα ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή

Αληηκεησπίδνπλ εκπφδηα ζηε κάζεζε (π.ρ. ιφγσ ηεο θαθήο

νξγάλσζεο ηεο ήδε πξνζιεθζείζαο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο απφ

ηελ ηππηθή εθπαίδεπζε, ιφγσ ησλ θνηλσληθψλ ππνρξεψζεψλ ηνπο

θαη ησλ θαζεθφλησλ ηνπο σο ελήιηθνη θαη ιφγσ ησλ δηαθφξσλ

εζσηεξηθψλ εκπνδίσλ πνπ απνξξένπλ απφ ηελ πξνζσπηθφηεηα ησλ

ίδησλ ησλ αηφκσλ

Σν πεξηερφκελν έρεη άκεζε ζρέζε κε ηηο αλάγθεο θαη ηηο εκπεηξίεο

ησλ εθπαηδεπνκέλσλ

Λακβάλνληαη ππφςε νη ζπγθεθξηκέλνη ηξφπνη κάζεζεο ησλ

εθπαηδεπνκέλσλ εθ κέξνπο ηνπ εθπαηδεπηή

Δίλαη αλήιηθνη Έρνπλ θαηαθηήζεη ηελ ελειηθηφηεηα, δειαδή είλαη άηνκα πνπ

αλαγλσξίδνπλ ζηνλ εαπηφ ηνπο ηα ζηνηρεία ηεο σξηκφηεηαο θαη ηεο ηάζεο

απηνπξνζδηνξηζκνχ, ελψ ηαπηφρξνλα αλαγλσξίδεηαη απφ ηνπο άιινπο κε


52

ηνλ ίδην ηξφπν. (Κφθθνο, 2005:32)

Γελ δίλεηαη ζεκαζία ζηελ εκπεηξία ησλ καζεηψλ

Δπηζεκαίλεηαη ε ζεκαζία ηεο επεμεξγαζίαο ηεο εκπεηξίαο ζηελ ελήιηθε

κάζεζε απφ φινπο ηνπο ζηνραζηέο

Πξνηείλνληαη κεζνδνινγίεο γηα ηελ ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή ησλ

εθπαηδεπνκέλσλ ζε φια ηα ζηάδηα ηεο καζεζηαθήο δηεξγαζίαο

Πίλαθαο 4: Γηαθνξέο κεηαμύ εθπαηδεπηηθώλ θαη εθπαηδεπηώλ ηππηθήο θαη κε ηππηθήο εθπαίδεπζεο

ΓΗΑΦΟΡΔ ΜΔΣΑΞΤ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΩΝ ΚΑΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΩΝ ΣΤΠΗΚΖ ΚΑΗ ΜΖ ΣΤΠΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ

Οη εθπαηδεπηηθνί ζηεξίδνληαη ζηα ΑΠ (Αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα

ζπνπδψλ) γηα ηε δηδαζθαιία ηνπ αληηθεηκέλνπ ηνπο

Γελ έρεη απνθξπζηαιισζεί αθφκε κηα γεληθή ζεσξία γηα ηελ εθπαίδεπζε

ελειίθσλ (Κφθθνο, 2005:89)

Ο εθπαηδεπηηθφο είλαη ν κεηαβηβαζηήο γλψζεσλ θαη αμηψλ Ο εθπαηδεπηήο ιεηηνπξγεί σο εκςπρσηήο θαη ζπληνληζηήο νκάδαο (Κφθθνο,

2005:89)

2. Γεύηεξν θεθάιαην

2.1. Ο νξηζκόο ηεο Κξηηηθήο θέςεο γεληθά

Ζ Unesco (2004:30) αλαθέξεη φηη «κέζα απφ ηελ νιηζηηθή ζθέςε, κηα πιεξνθνξία δελ

ιακβάλεηαη απφ νιφθιεξν ην πιαίζην ηεο, αιιά ζεσξείηαη σο κέξνο κηαο ζρεηηθά

κεγαιχηεξεο πιεξνθνξίαο θαη επνκέλσο, απνδίδεη έλα πην ρξήζηκν λφεκα ζηελ

πξνζεγγηδφκελε αιήζεηα. Μηα απνκνλσκέλε άπνςε, ζε αληίζεζε κε κηα νιηζηηθή άπνςε

ηεο αιήζεηαο, ζρεδφλ πάληα νδεγεί ζε άδηθεο ή αβάζηκεο απνθάζεηο θαη δξάζεηο».

χκθσλα κε ηνλ Μαηζαγγνχξα (1994:27)

«ε θξηηηθή ζθέςε, αληίζεηα κε ηελ απιή ζθέςε, ζπλεπάγεηαη φηη ην άηνκν

έρεη ηελ ηθαλφηεηα θαη ηελ βνχιεζε λα απνζηαζηνπνηεζεί πξνο ζηηγκήλ απφ

ηηο πξνζσπηθέο ηνπ πεπνηζήζεηο, ηηο θνηλσληνγλσζηηθέο ηνπ πξνθαηαιήςεηο

θαη ηα ζπκθέξνληά ηνπ θαη λα εμεηάζεη ηα πξαγκαηηθά θαη ινγηθά ζηνηρεία,

ηα νπνία ζηεξίδνπλ θαη εξκελεχνπλ έλλνηεο, πιεξνθνξίεο, ζρέζεηο, θξίζεηο,

ζπιινγηζκνχο, θαηλφκελα, ζηάζεηο θαη ζθφπηκεο πξάμεηο, θαζψο επίζεο λα

αλαδεηήζεη ηηο παξαδνρέο θαη ηηο ζπλεπαγσγέο θάζε άπνςεο θαη ηνπο

δπλαηνχο ηξφπνπο ζεψξεζεο ησλ πξαγκάησλ απφ δηαθνξεηηθή ζθνπηά».

πλερίδνληαο, ην 2002, ζα δψζεη έλαλ ζπκπιεξσκαηηθφ νξηζκφ γηα ηελ εθπαίδεπζε

ζεκεηψλνληαο φηη

«θξηηηθή ζθέςε είλαη ε λνεηηθφ-ζπλαηζζεκαηηθή ιεηηνπξγία πνπ

ελεξγνπνηεί επηιεθηηθά θαη ζπλδπαζηηθά γλσζηηθέο δεμηφηεηεο, ινγηθνχο

ζπιινγηζκνχο θαη κεηαγλσζηηθέο ζηξαηεγηθέο, κε ηελ βνήζεηα ησλ νπνίσλ

ην άηνκν επεμεξγάδεηαη ηα δεδνκέλα κε ινγηθφ ηξφπν θαη

απνζηαζηνπνηεκέλν απφ ηηο πξνζσπηθέο ηνπ πεπνηζήζεηο θαη

πξνθαηαιήςεηο, πξνθεηκέλνπ λα δακάζεη ην πιήζνο ησλ εηεξνγελψλ

ζηνηρείσλ ηνπο, ψζηε ηειηθά λα θαηαιήμεη ζε έγθπξα θαη ινγηθά

ζπκπεξάζκαηα, δηαπηζηψζεηο, θξίζεηο, πεπνηζήζεηο θαη επηινγέο δξάζεο».

(Μαηζαγγνχξαο, 2002).



54

πκπιεξσκαηηθά ν Gibbard (1990:94-96) αλαθέξεη γηα ηελ θξηηηθή ζθέςε, φηη

εξκελεχεηαη κέζσ ηεο εκπεηξίαο θαη ηεο θαληαζίαο. Υσξίο ηελ χπαξμε ηνπ ελφο ή ηνπ

άιινπ ζηνηρείνπ, δελ θαζίζηαηαη ιεηηνπξγηθή ε θξηηηθή ζθέςε.

2.1.1. Ζ Κ ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε

Ζ γλψζε πνπ ππάξρεη ζήκεξα ζε ζρέζε κε παιαηφηεξεο επνρέο, είλαη πιεξέζηεξε,

αλαθνξηθά κε ηε ιεηηνπξγία ηνπ λνπ θαη ηε θχζε ηεο ζθέςεο. Απηφ παξέρεη ζην

ζρνιείν ηε δπλαηφηεηα «λα νξγαλψζεη απνηειεζκαηηθφηεξα ηε δηδαθηηθή ηνπ παξέκβαζε

θαη λα ζπκβάιιεη απνθαζηζηηθά ζηελ αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο φινπ ηνπ καζεηηθνχ

πιεζπζκνχ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ λεπίσλ, ησλ αδχλαησλ καζεηψλ θαη ησλ

καζεηψλ κε εηδηθέο καζεζηαθέο δπζθνιίεο». (Μαηζαγγνχξαο, 2007:28)

Απφ ηνλ ηδξπηηθφ λφκν ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο (1834) έσο θαη ην 1982, φια ηα

ζρεηηθά λνκνζρέδηα γηα ηελ παηδεία αλαθέξνπλ φηη, ζηηο ξεηέο επηδηψμεηο ηεο είλαη ε

γλσζηηθή αλάπηπμε. Με ην Π.Γ. 583/1982 «Πεξί ηνπ Αλαιπηηθνχ Πξνγξάκκαηνο» θαη

ην λφκν 1566/85 «Πεξί ηεο Γνκήο ηεο Δθπαίδεπζεο» ε αλάπηπμε «ηεο θξηηηθήο ζθέςεο

ζπγθαηαιέγεηαη κεηαμχ ησλ βαζηθψλ ζθνπψλ ηεο εθπαίδεπζεο». χκθσλα κε ην λφκν

4186/2013 (ΦΔΚ 193/2013 η. Α΄) θαη ζπγθεθξηκέλα ζην άξζξν 1 παξ. 2 «ε πξναγσγή

ηεο θξηηηθήο ζθέςεο, ηεο πξσηνβνπιίαο, ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο θαη ησλ ηθαλνηήησλ ησλ

καζεηψλ» αλάγεηαη σο κηα απφ ηηο βαζηθέο πξνηεξαηφηεηεο ζηελ παηδεία. Ζ θξάζε

θξηηηθή ζθέςε εκθαλίδεηαη έμη θνξέο ζην λφκν απηφ, ζεκαίλνληαο ηε βαξχηεηα ηνπ

Τπνπξγείνπ φζνλ αθνξά «ζηελ θαηάθηεζε αλψηεξσλ γλσζηηθψλ ηθαλνηήησλ θαη

δεμηνηήησλ». Δθ ηνχηνπ, ε θξηηηθή ζθέςε πξέπεη λα θαηέρεη θεληξηθή ζέζε θαηά ηελ

νξγάλσζε θαη ηε δηεμαγσγή θάζε κνξθήο εθπαηδεπηηθήο παξέκβαζεο, ζχκθσλα θαη κε

ηελ άπνςε ησλ ςπρνιφγσλ, νη νπνίνη ππνγξακκίδνπλ φηη «ε θξηηηθή ζθέςε απνηειεί

πξνυπφζεζε φισλ ησλ άιισλ γλσζηηθψλ, θνηλσληθψλ θαη εζηθψλ δεμηνηήησλ πνπ

ζρεηίδνληαη […] κε ηηο απψηεξεο επηδηψμεηο ηνπ ειιεληθνχ ζρνιηθνχ ζπζηήκαηνο».

(Μαηζαγγνχξαο, 2007:54)

ηε ζχγρξνλε επνρή, πξψηνο ν Dewey έζεζε ην αίηεκα ηεο θξηηηθήο ζθέςεο σο θχξην

δηδαθηηθφ πξφβιεκα, κέζσ ηνπ θηλήκαηνο ηεο Νέαο Αγσγήο. Ο ίδηνο πξνηείλεη «ηνλ



55

επηζηεκνληθφ (εκπεηξηνθξαηηθφ) ηξφπν ζθέςεο θαη δηεξεχλεζεο σο ηνλ θχξην ηξφπν

εξγαζίαο ηνπ ζρνιείνπ». (Μαηζαγγνχξαο, 2007:27)

Με ηελ αλάπηπμε ηνπ θηλήκαηνο ηεο Κξηηηθήο θέςεο, «πνπ θαηαθηά ζπλερψο έδαθνο

ζε ρψξεο ηνπ δπηηθνχ θαη ηνπ αλαηνιηθνχ θφζκνπ», θαζψο θαη ηελ πξνψζεζή ηνπ απφ

παλεπηζηεκηαθά θαη εξεπλεηηθά ηδξχκαηα, εζληθνχο θαη δηεζλείο νξγαληζκνχο

«αλαπηχρζεθαλ λέεο πξνζδνθίεο γηα ηε δπλαηφηεηα παξέκβαζεο ηνπ ζρνιείνπ ζηε

βειηίσζε ηεο ζθέςεο θαη ηε γλσζηηθή αλάπηπμε γεληθφηεξa». (φ.π.: 28)

Ο Μαηζαγγνχξαο (2007:75) θάλνληαο βηβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε ζην βηβιίν ηνπ,

δηαπηζηψλεη φηη «δελ ππάξρεη ζπκθσλία ζηνλ ηξφπν πνπ νη εηδηθνί επηζηήκνλεο

αληηιακβάλνληαη θαη νξίδνπλ ηε ζθέςε». ηελ εξγαζία ηνπ (2007:76) νξίδεη σο ζθέςε

ηελ «εζσηεξηθή λνεηηθή ιεηηνπξγία κε ηελ νπνία ν αλζξψπηλνο λνπο επεμεξγάδεηαη κε

ινγηθή πεηζαξρία θαη κέζα απφ ελέξγεηεο νξγάλσζεο, αλάιπζεο, ζπκπιήξσζεο,

επέθηαζεο, αλαδηάηαμεο θαη επαλεξκελείαο ηηο δηαζέζηκεο πιεξνθνξίεο, γηα λα

αλαθαιχςεη ηηο κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο θαη λα θαηαιήμεη ζηε δηαηχπσζε ινγηθψλ

ζπκπεξαζκάησλ, ρξήζηκσλ γηα ηελ επίιπζε πξνβιεκαηηθψλ θαηαζηάζεσλ».

ηαλ έλα άηνκν θαιείηαη λα επηιέμεη κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ απφςεσλ, λα θάλεη ηηο

δηθέο ηνπ απνηηκήζεηο θαη λα αλαιάβεη δξάζεηο ηηο νπνίεο δεκηνπξγνχλ παξάκεηξνη κε

αζαθή θαη ζπγθερπκέλε κνξθή (φ.π. 2007:76) πέξα απφ ηελ απιή ινγηθή επεμεξγαζία

απιψλ δεδνκέλσλ, ηφηε «έρνπκε έλα πξνσζεκέλν είδνο ζθέςεο, ηελ θξηηηθή ζθέςε» (φ.π.

2007:76). Χο θξηηηθή ή νξζνινγηθή ζθέςε, νξίδεηαη «ε λνεηηθν-ζπλαηζζεκαηηθή

ιεηηνπξγία πνπ ελεξγνπνηεί επηιεθηηθά θαη ζπλδπαζηηθά γλσζηηθέο δεμηφηεηεο, ινγηθνχο

ζπιινγηζκνχο θαη κεηαγλσζηηθέο ζηξαηεγηθέο, κε ηε βνήζεηα ησλ νπνίσλ ην άηνκν

επεμεξγάδεηαη ηα δεδνκέλα κε ινγηθφ ηξφπν θαη απνζηαζηνπνηεκέλν απφ ηηο πξνζσπηθέο

ηνπ πεπνηζήζεηο θαη πξνθαηαιήςεηο, πξνθεηκέλνπ λα δακάζεη ην πιήζνο ησλ εηεξνγελψλ

ζηνηρείσλ ηνπο, ψζηε ηειηθά λα θαηαιήμεη ζε έγθπξα θαη ινγηθά ζπκπεξάζκαηα,

δηαπηζηψζεηο, θξίζεηο πεπνηζήζεηο θαη επηινγέο δξάζεο». (φ.π. 2007:77)

Δπξχηεξε απφ ηελ έλλνηα ηεο θξηηηθήο ζθέςεο, είλαη ε ζηνραζηηθν-θξηηηθή ζθέςε

(reflective thinking) ε νπνία νξίδεηαη απφ ηνλ Dewey (1933), σο «δηαδηθαζία αλίρλεπζεο

ζρέζεσλ κεηά απφ ελεξγεηηθή, επίκνλε θαη πξνζεθηηθή εμέηαζε ζησλ δεδνκέλσλ». (φ.π.

2007:77). Ο Μαηζαγγνχξαο (φ.π. 2007:78) ζηελ εξγαζία ηνπ, ηελ νξίδεη σο «ηε κνξθή



56

ηεο ζθέςεο πνπ έρεη ηε δπλαηφηεηα λα αλεπξίζθεη ζρέζεηο θαη λα επηιχεη πξνβιεκαηηθέο

θαηαζηάζεηο, θαη παξάιιεια έρεη πιήξε ζπλείδεζε ηνπ γεγνλφηνο φηη ππάξρνπλ θαη άιινη

ελαιιαθηηθνί ηξφπνη ζεψξεζεο θαη επίιπζεο ησλ πξνβιεκάησλ, νη νπνίνη μεθηλνχλ απφ

δηαθνξεηηθέο παξαδνρέο θαη νδεγνχλ ζε δηαθνξεηηθέο ζπλεπαγσγέο. Ζ θξηηηθή ζπλεμέηαζε

απηψλ αθξηβψο ησλ παξαδνρψλ θαη ζπλεπαγσγψλ απνηειεί αληηθείκελν ζηνραζκνχ θαη

δηεπξχλεη ηελ θξηηηθή ζθέςε έλα βήκα παξαπέξα». Με άιια ιφγηα, κέζσ ηεο ζηνραζηηθν-

θξηηηθήο ζθέςεο εληζρχεηαη ε κεηαγλσζηηθή ηθαλφηεηα, δειαδή, ε ζπλεηδεηνπνίεζε ηνπ

πσο θαη γηαηί ζθέθηεηαη έλα άηνκν κε έλα ζπγθεθξηκέλν ηξφπν.

Έλα θξηηηθά ζθεπηφκελν άηνκν κπνξεί λα θάλεη θξηηηθή απηνζεψξεζε, ελψ

ηαπηφρξνλα κπνξεί λα έρεη ηε ζηάζε ηνπ «αλνηθηνχ νξίδνληα» (open mind).

(Μαηζαγγνχξαο, 2007:78) Καηά ζπλέπεηα, «ε ζηνραζηηθν-θξηηηθή ζθέςε επηηξέπεη ζην

άηνκν λα δηαινγίδεηαη θαη γηα ηνλ θφζκν πνπ ην πεξηβάιιεη αιιά θαη γηα ηνλ ίδην ηνλ

εαπηφ ηνπ». (Μαηζαγγνχξαο, 2007:78)

χκθσλα κε ηνλ Κφθθν (2011:71), σο «θξηηηθή ζθέςε νξίδεηαη, ζχκθσλα κε ηνπο

πεξηζζφηεξνπο ζεσξεηηθνχο ηνπ ζρνιηθνχ ζπζηήκαηνο ή/θαη κε εθείλνπο πνπ δελ

δηαπηζηψλνπλ νπζηψδε δηαθνξά ζθνπνχ αλάκεζα ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ θαη

καζεηψλ, σο κηα άξηηα δηαλνεηηθή δηεξγαζία, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ αθξίβεηα,

ζαθήλεηα, ζπλέπεηα, ζπλζεηφηεηα, πξνζεθηηθή εμέηαζε ησλ ηδεψλ ή ησλ θαηλνκέλσλ,

ρξήζε απνδεηθηηθψλ ζηνηρείσλ, ζπζηεκαηηθή αηηηνιφγεζε ησλ επηρεηξεκάησλ».

Ζ θξηηηθή ζθέςε ζχκθσλα κε ηε Μέγα (Κφθθνο, 2011:25),

Α) είλαη κηα εηδηθή δηαρείξηζε ηνπ λνπ, πνπ επηηξέπεη ζηνλ ζηνραζηή λα

αληαπνθξίλεηαη απνηειεζκαηηθά ζε πξνβιεκαηηθέο θαηαζηάζεηο

Β) έρεη κεηαγλσζηηθφ ραξαθηήξα. Απηφ ζεκαίλεη φηη ν θξηηηθά ζθεπηφκελνο

άλζξσπνο φρη κφλν γλσξίδεη πνηα δηαλνεηηθή ζηξαηεγηθή ζα αθνινπζήζεη γηα ηελ

πξνζέγγηζε ελφο ζέκαηνο, αιιά είλαη ζε ζέζε λα αμηνινγήζεη απηή ηελ επηινγή, λα

αηηηνινγήζεη ηελ εθινγή ηεο θαη λα ζθεθηεί πηζαλά ζελάξηα εθαξκνγήο ηεο ζε

παξφκνηεο ή θαη δηαθνξεηηθέο πξνβιεκαηηθέο θαηαζηάζεηο (Swartz θ.ά., 2008 ζην

Κφθθνο, 2011:25)

Γ) ε άπνςε γηα ηελ θξηηηθή ζθέςε κεηαιιάζζεηαη. Οη ίδηνη νη κειεηεηέο πνπ

αζρνινχληαη κε ηελ έλλνηα ηεο θξηηηθήο ζθέςεο αιιάδνπλ ηελ άπνςή ηνπο γηα

απηή κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ, θαζψο λένη εξεπλεηέο ζπλεηζθέξνπλ ζην πεδίν.



57

Γ) δηδάζθεηαη. Ζ θξηηηθή ζθέςε δελ απνηειεί έκθπην ράξηζκα ηνπ αλζξψπνπ.

Ζ πνηφηεηά ηεο εμαξηάηαη απφ ην είδνο ηεο εθπαίδεπζεο πνπ έρνπκε δερζεί.

Δ) εθδειψλεηαη κέζα απφ ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζπκπεξηθνξάο

καο. Δλδεηθηηθά, ν θξηηηθά ζθεπηφκελνο άλζξσπνο θαηά ηνλ Paul (1993) είλαη

ζαθήο, αθξηβήο, ζπγθεθξηκέλνο, ζπλεπήο, ινγηθφο, δηαζέηεη εκβξίζεηα θαη

ακεξνιεςία, αλαγλσξίδεη ηε ζεκαληηθφηεηα θαη ηε ζθνπηκφηεηα ησλ δηθψλ ηνπ

πξάμεσλ αιιά θαη ησλ πξάμεσλ ησλ άιισλ. Παξάιιεια, κπνξεί λα

θαηεγνξηνπνηεί, λα αλαιχεη, λα επηρεηξεκαηνινγεί, λα πξνβιέπεη πηζαλέο ιχζεηο.

(Folger, ζην Borich &Ong, 2006: 16-17 ζην (Μέγα ζην Κφθθνο, 2011:26)).

χκθσλα κε ηε Μέγα, ζην Κφθθνο (2011:29) «ε θξηηηθή ζθέςε είλαη κηα δπλακηθή,

ελεξγεηηθή δηαδηθαζία, κε κεηαγλσζηηθά ραξαθηεξηζηηθά, πνπ ππξνδνηείηαη απφ

ζεκαληηθά ελαχζκαηα, φπσο ε ιήςε απφθαζεο (θαηά ηνλ Ennis) ή ε πξνζσπηθή εθηίκεζε

επάλσ ζε θαίξηα δεηήκαηα (θαηά ηνλ Dewey). Με απηή ηελ έλλνηα, ε θξηηηθή ζθέςε

δηακνξθψλεηαη θαη εμειίζζεηαη κε βάζε ην ξεπεξηφξην ησλ εκπεηξηψλ ησλ καζεηψλ,

κέξνο ησλ νπνίσλ ηειείηαη ζε εθπαηδεπηηθφ πιαίζην. […] Οη ηέρλεο παίδνπλ ζεκαληηθφ

ξφιν ζηελ πνηφηεηα απηψλ ησλ εκπεηξηψλ».

Ο Μαηζαγγνχξαο (2007:55) ππνζηεξίδεη φηη «ε αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο απνηειεί

απηνλφεηε πξνυπφζεζε ηεο εθπαίδεπζεο γεληθφηεξα, ε νπνία απνβιέπεη ζην λα

θαηαζηήζεη ην άηνκν ηθαλφ λα θαηαλνεί ζε βάζνο ηνλ θφζκν». Ο Macedo (ζην

Μαηζαγγνχξαο, 2007:55) γξάθεη φηη «πξψηηζηε πξνζπάζεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξέπεη

λα είλαη ε ηθαλφηεηα ησλ καζεηψλ λα δηαβάδνπλ ηνλ θφζκν θξηηηθά θαη λα

αληηιακβάλνληαη ηηο αηηίεο θαη ηηο ζρέζεηο πνπ θξχβνληαη πίζσ απφ ηα δεδνκέλα. Ζ

ηθαλφηεηα απηή, φκσο, πξνυπνζέηεη αλαπηπγκέλεο δεμηφηεηεο αλάιπζεο, ζπζρέηηζεο θαη

αμηνιφγεζεο ησλ δεδνκέλσλ, πνπ ζπληζηνχλ ηελ νπζία ηεο θξηηηθήο ζθέςεο».

Ση είλαη ηέρλε.

Σέρλε, ζχκθσλα κε ηνλ Πιάησλα θαη ηνλ Αξηζηνηέιε, νλνκάζηεθε ε κίκεζε θαη

αλαπαξάζηαζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. (Adajian, 2012)

χκθσλα κε ην ιεμηθφ ηεο Ομθφξδεο, ηέρλε είλαη «ε έθθξαζε ή εθαξκνγή ησλ

αλζξψπηλσλ δεκηνπξγηθψλ δεμηνηήησλ, ζπλήζσο κε νπηηθφ ηξφπν, φπσο γηα παξάδεηγκα

έλαο πίλαθαο δσγξαθηθήο ή έλα γιππηφ, παξάγνληαο έξγα ηα νπνία εθηηκψληαη

πξσηαξρηθψο γηα ηελ νκνξθηά ή ηε ζπλαηζζεκαηηθή ηζρχ ηνπο». Σα έξγα ηέρλεο «είλαη



58

απφ αηζζεηηθή άπνςε ζεκαληηθά θαζψο δηεγείξνπλ ηελ αηζζεηηθή καο αληίιεςε». (Μέγα,

2011α).

«Ζ Davis, […] ηαπηίδεηαη κε ηελ άπνςε ηνπ Dewey φηη ε ηέρλε είλαη έλα δεκηνπξγηθφ

θαηαζθεχαζκα ηνπ θαιιηηέρλε πνπ αληαλαθιά κηα αλαπαξάζηαζε – αλαζρεκαηηζκφ ηεο

πξαγκαηηθφηεηαο». (Μέγα, ζην Κφθθνο, 2011α :35). Αθφκε, ζχκθσλα κε ηε Davis (φ.π.

2011α:35) «ηέρλε είλαη ηα δεκηνπξγήκαηα πνπ εθθξάδνπλ ηελ άπνςε πνπ έρνπλ νη

θαιιηηέρλεο γηα ηνλ θφζκν, αληηπξνζσπεχνπλ ηηο δηθέο ηνπο εκπεηξίεο θαη εξκελείεο γηα ηε

δσή».

Μεηά ηνλ Πιάησλα, ν Kant νξίδεη ηελ ηέρλε σο «έλαλ ηξφπν παξάζηαζεο πνπ είλαη

θαζαπηφο ζθφπηκνο θαη ζπκβάιιεη, κνινλφηη ρσξίο ζθνπφ, ζηελ θαιιηέξγεηα ησλ

ηθαλνηήησλ ηεο ςπρήο ελφςεη ηεο κεηάδνζεο ηνπ κέζα ζηελ θνηλσλία». (Adajian, 2012)

Μνξθέο ηεο ηέρλεο

χκθσλα κε ηνλ Ενξκπαιά (1988), ε ηέρλε ρσξίδεηαη ζε ηξεηο βαζηθέο θαηεγνξίεο:

Δηθαζηηθέο ή πιαζηηθέο: Εσγξαθηθή, Γιππηηθή, Αξρηηεθηνληθή

Φσλεηηθέο ή ηνληθέο: Μνπζηθή, Λνγνηερλία

Κηλεηηθέο ή κηκεηηθέο (ζχλζεηεο): Υνξφο, Θέαηξν, Κηλεκαηνγξάθνο

Ζ ηέρλε εληάζζεηαη ζην γλσζηηθφ πιαίζην ηνπ καζήκαηνο ησλ εηθαζηηθψλ, βάζεη ησλ

αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ. πλεηζθέξεη φκσο θαη ζηε δηαζεκαηηθφηεηα εθφζνλ έξγα

ηεο ρξεζηκνπνηνχληαη επηθνπξηθά γηα ηε δηδαζθαιία φισλ ησλ καζεκάησλ. Δλδεηθηηθά

αλαθέξνληαη νη θσηνγξαθίεο θαη νη πίλαθεο δσγξαθηθήο πνπ βξίζθνληαη ζηα ζρνιηθά

εγρεηξίδηα κε δηηηφ ζηφρν: Αθελφο, λα βνεζήζνπλ ηνπο καζεηέο ζηελ θαιχηεξε

θαηαλφεζε ηνπ καζήκαηνο θαη αθεηέξνπ λα βνεζήζνπλ/εληζρχζνπλ ηελ παξαγσγή

θξηηηθήο ζθέςεο, φπσο άιισζηε δηαθαίλεηαη θαη ζηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα.

2.1.2. Μεζνδνινγίεο αλάπηπμεο ηεο ηέρλεο ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε



59

2.1.2.1 Δηδηθέο κεζνδνινγίεο αλάπηπμεο: (ηέρλε θαη Κ)

Ζ ηέρλε σο παξάγνληαο αλάπηπμεο ηεο θξηηηθήο ζθέςεο

χκθσλα κε ηηο Γξαθάθνπ & Λακπίηζε (2011:67) «ε αγσγή ζηηο εηθαζηηθέο ηέρλεο έρεη

ηεξάζηηα εθπαηδεπηηθή ζεκαζία» γηαηί κπνξεί λα ζπλεηζθέξεη:

ηελ νιφπιεπξε αλάπηπμε ησλ καζεηψλ (αηζζεηηθή, δεκηνπξγηθή, γλσζηηθή,

λνεηηθή, ζπλαηζζεκαηηθή, θνηλσληθή)

ηε ζπγθξφηεζε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο

ηελ απφδνζε λνήκαηνο ζηνλ θφζκν κέζα θαη γχξσ ηνπο (Βάνο, 2008 ζην

Μείδνλ Πξφγξακκα Δπηκφξθσζεο, 2011)

ηελ αλάπηπμε θξηηηθήο θαη επηιεθηηθήο καηηάο απέλαληη ζηα νπηηθά πξντφληα

ηνπ ζχγρξνλνπ πνιηηηζκνχ πξνθεηκέλνπ λα κπνξνχλ λα «δηαβάδνπλ» ηα λνήκαηα

θαη ηηο ζθνπηκφηεηεο πνπ εμππεξεηνχλ, λα δηεξεπλνχλ ηηο θνηλσληθέο

πξνεθηάζεηο θαη ζπλέπεηέο ηνπο θαη λα παίξλνπλ ππεχζπλε ζέζε απέλαληί ηνπο.

(Μείδνλ Πξφγξακκα Δπηκφξθσζεο, 2011)

«Ζ κειέηε ηεο ηέρλεο ζα βνεζήζεη ηνπο καζεηέο λα αλαπηχμνπλ ηελ θξηηηθή ηνπο ζθέςε

θαη λα ρξεζηκνπνηήζνπλ απηήλ ηνπο ηελ ηθαλφηεηα γηα λα επηθνηλσλνχλ κέζσ νπηηθψλ

κνξθψλ». (Boughton, 2011).

πκπιεξσκαηηθά ν Sullivan (2005), (φπσο παξαηίζεηαη ζην Marshall, 2011:42)

ρξεζηκνπνηεί ηνλ φξν ηέρλε σο έξεπλα ζηελ πξνζέγγηζή ηνπ, ελψ ζηα βαζηθά ζεκεία

ηεο ζεσξίαο ηνπ ζπγθαηαιέγνληαη:

1. Ζ ηέρλε δεκηνπξγεί λέα γλψζε φρη κε ηελ θαηαζθεπή λέσλ πιεξνθνξηψλ , αιιά

κε ηελ επαλεξκελεία ή ηελ αλακφξθσζή ηεο σο εθ ηνχηνπ , ε νπζία ηνπ

πξνβιήκαηνο ηεο ηέρλεο σο κνξθήο έξεπλαο είλαη ε λέα θαηαλφεζε ή ε βαζχηεξε

γλψζε.

2. Ζ κάζεζε κέζσ ηεο παξαγσγήο ηέρλεο είλαη επαλαιεπηηθή ρηίδεη πάλσ ζηνλ

εαπηφ ηεο.



60

Δπηπξνζζέησο, ην ίδην ην ζρνιείν δξα θαηαιπηηθά ζηε δηακφξθσζε ηεο

πξνζσπηθφηεηαο ηνπ καζεηή, παξέρνληάο ηνπ, κεηαμχ άιισλ,

«ηηο εκπεηξίεο πνπ ζα ην βνεζήζνπλ λα ζπγθξνηεζεί ζε νινθιεξσκέλν

άηνκν. […] Ζ ίδηα ε πξνζέγγηζε ηεο ηέρλεο ζπκβάιιεη ζηελ νξγάλσζε ηεο

ζθέςεο ηνπ, νμχλνληαο ηελ παξαηήξεζε θαη ηελ αληηιεπηηθή ηνπ ηθαλφηεηα.

Παξάιιεια ηνπ παξέρνπλ επθαηξίεο λα αλαπηχμεη θξηηηθή ζηάζε απέλαληη

ηφζν ζην πξνζσπηθφ ηνπ εθθξαζηηθφ απνηέιεζκα φζν θαη ζε απηφ ησλ

άιισλ». (άιια, 2011)

Δθηφο απφ ηελ αλάγθε ζπλεηδεηνπνίεζεο θαη δηαηήξεζεο ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο

πξέπεη παξάιιεια λα δηαπηζησζνχλ θαη λα δηαηππσζνχλ νη πνιηηηζκηθέο ηδηαηηεξφηεηεο

ησλ δηαθφξσλ νκάδσλ, ψζηε λα ζπλππάξρνπλ κε ακνηβαίν ζεβαζκφ. (άιια, 2011)

2.1.2.1.1. Project Zero. Artful Thinking θαη Visible Thinking

χκθσλα κε ηε Μέγα, (2011β:149) «ην project Artful Thinking, αλήθεη ζε έλα

επξχηεξν εξεπλεηηθφ project: ην Visible Thinking, ζην νπνίν εκπεξηέρνληαη αλάινγνπ

ηχπνπ εξσηήκαηα. (Perkins, 2003). Καη ηα δχν projects ππνζηεξίδνληαη απφ ην Project

Εero ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ Harvard». Ο νξγαληζκφο Project Zero ππνζηεξίρζεθε απφ

ηνπο Perkins θαη Gardner γηα πνιιά ρξφληα. Πξφθεηηαη γηα έλαλ νξγαληζκφ ν νπνίνο

«ζηεξίδεη ηηο εθπαηδεπηηθέο δξάζεηο πνπ πξνάγνπλ ηνλ ζηνραζκφ θαη ηε δεκηνπξγηθφηεηα

ησλ καζεηψλ». (Μέγα, 2011α:45)

Artful Thinking

Σν πξφγξακκα Artful Thinking (http://www.pzartfulthinking.org/index.php) έρεη σο

ζηφρν «λα βνεζήζεη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα ρξεζηκνπνηνχλ ζπρλά έξγα ηέρλεο (θπξίσο

νπηηθά) ζηηο ηάμεηο ηνπο κε ηξφπν ηέηνην ψζηε λα εμππεξεηνχληαη φρη κφλν νη καζεζηαθνί

ζηφρνη αιιά θαη ε ζηνραζηηθή δηάζεζε ησλ καζεηψλ». (Μέγα, 2011β:148). Δμάιινπ,

«ε θηινζνθία ησλ δξαζηεξηνηήησλ ζηεξίδεηαη ζηελ απφδνζε

θαηάιιεισλ εξσηεκάησλ ηα νπνία δελ επηδεηνχλ ηελ πξνθαλή απάληεζε,

αιιά αληίζεηα ελεξγνπνηνχλ ηε ζθέςε εκβαζχλνπλ ζηελ παξαηήξεζε,

http://www.pzartfulthinking.org/index.php



61

εξεπλνχλ πνηθίιεο πηπρέο ελφο δεηήκαηνο, επηρεηξεκαηνινγνχλ θαη δεηνχλ

αμηφπηζηεο απνδείμεηο, ακθηζβεηνχλ ηελ πξφρεηξε πιεξνθφξεζε». (Μέγα,

2011β:148).

Σν πξφγξακκα Artful Thinking «βνεζά ηνλ καλζάλνληα λα αλαπηχμεη κηα ζηάζε δσήο

σο πξνο ηε δηαρείξηζε ηεο ζθέςεο, ε νπνία ζηαδηαθά νδεγεί ζε ζηνραζηηθή δηεξγαζία

κάζεζεο φηαλ κειεηά, αλαιχεη θαη δηεξεπλά έξγα ηέρλεο ή άιια γλσζηηθά αληηθείκελα».

(Μέγα, 2011α:167)

Visible Thinking

Σν εξεπλεηηθφ πξφγξακκα Visible Thinking

(http://www.visiblethinkingpz.org/VisibleThinking_html_files/VisibleThinking1.html)

«είλαη κηα πξνζέγγηζε ζηε δηδαζθαιία θαη ζηε κάζεζε πνπ δίλεη έκθαζε:

α) ζηελ απηνλνκία ηνπ καλζάλνληνο β) ζηε ρξήζε ζπγθεθξηκέλσλ

δηεξγαζηψλ ζθέςεο (thinking routines) θαη γ) ζηελ παξνπζίαζε νξαηψλ

ζηνηρείσλ πνπ απνδεηθλχνπλ ηνλ ηξφπν ζθέςεο ηνπ καλζάλνληνο, έηζη ψζηε

λα επηηεπρζεί ε βαζηά θαηαλφεζε ηνπ αληηθεηκέλνπ κάζεζεο». (Μέγα,

2011α:166).

Οη δηεξγαζίεο ζθέςεο ζχκθσλα κε ηνπο Tishman & Palmer (2005:1-4, ζην Μέγα,

2010:167),

«επηθεληξψλνληαη ζε ζπγθεθξηκέλεο ζηνραζηηθέο ελέξγεηεο, φπσο ε

θαηαλφεζε, ε εμεξεχλεζε θαη ε αηηηνιφγεζε ελφο θαηλνκέλνπ, ε

επαιήζεπζε ή ε δηάςεπζε κηαο ππφζεζεο, ε αλάπηπμε ηεο

επηρεηξεκαηνινγίαο, ε ζχλδεζε πξφηεξεο θαη παξνχζαο γλψζεο, ε

θαιιηέξγεηα ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο, ν απηνέιεγρνο, ε ιήςε απφθαζεο, ν

έιεγρνο ησλ ηδεψλ απφ ηε ζέζε ηνπ άιινπ».

http://www.visiblethinkingpz.org/VisibleThinking_html_files/VisibleThinking1.html



62

Δθηελήο αλαθνξά γηα ην Visible Thinking θαη γηα ηηο πην δεκνθηιείο ξνπηίλεο ζθέςεο7

δίλεηαη ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ teachers4europe, ζην νπνίν ζπγγξαθέαο είλαη ε Μέγα. Γηα

παξάδεηγκα αλαθέξνληαη νη:

See-Think-Wonder

Claim-support-Question

Connect-Extend-Challenge

Looking:10X2

Perceive- Know-Care About

Think-Puzzle-Explore

Ζeadlines

What makes you say that

Circle of view points

I used to think…now I think

Compass Points

Σφζν ην Visible Thinking, φζν θαη ην Artful Thinking, απεπζχλνληαη ζηελ ηππηθή

εθπαίδεπζε – πξσηνβάζκηα θαη δεπηεξνβάζκηα. ηελ Διιάδα αλαιπηηθέο αλαθνξέο ζηα

πξνγξάκκαηα απηά έρνπλ γίλεη απφ ην Πξφγξακκα ηεο Μείδνλνο Δπηκφξθσζεο.

Ζ αηζζεηηθή αγσγή ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε ζήκεξα

ηελ παηδηθή ειηθία θαη ζπγθεθξηκέλα θαηά ηελ πεξίνδν θνίηεζεο ζην Γεκνηηθφ

ζρνιείν, ην παηδί αξθεηέο θνξέο „αλαιψλεηαη‟ ζηελ αλαπαξάζηαζε ησλ πξαγκάησλ «κε

ηε κεγαιχηεξε δπλαηή πηζηφηεηα». (άιια, 2010:44). Απηφ φκσο, ηνπ ζηεξεί ηε

θξεζθάδα, ηελ ακεζφηεηα, ηελ ειεπζεξία θαη ηελ εθθξαζηηθφηεηα πνπ είρε απνθηήζεη

θαηά ηα πξνζρνιηθά ρξφληα ηνπ. Χο απνηέιεζκα, ην παηδί απνκαθξχλεηαη απφ ηελ

αλαπαξαζηαηηθή δξαζηεξηφηεηα, «ε νπνία εθθπιίδεηαη ζε κηα άζθεζε δεμηνηήησλ θαη

παχεη λα είλαη ε πεγή κηαο βαζηάο θαη εζσηεξηθήο ραξάο πνπ ήηαλ γη απηφ παιαηφηεξα».

(φ.π.:44)

ην Γπκλάζην, ην παηδί ζα αληηκεησπίζεη δπζθνιίεο ζην λα κπνξέζεη λα θάλεη

επαλαζχλδεζε ησλ φζσλ είρε κάζεη ζηελ πξνζρνιηθή αγσγή κε ηε δεπηεξνβάζκηα

7 Δράςθ teacher4Europe: Ανάκτθςθ ςτισ 25/01/2013 από:

http://www.teachers4europe.gr/newsite/ekpaideutiko_periehomeno/viomattikh_ekpaideush/parousiaseis/VISIBLE_THINKING.ppt

http://www.teachers4europe.gr/newsite/ekpaideutiko_periehomeno/viomattikh_ekpaideush/parousiaseis/VISIBLE_THINKING.ppt



63

εθπαίδεπζε ζηελ νπνία βξίζθεηαη. Αληίζεηα, ζε απηή ηελ πεξίνδν ηεο δσήο ηνπ

«θπξηαξρεί ν θφζκνο ησλ ελλνηψλ» θαη εθθξάδεηαη πιένλ «κέζα απφ αθεξεκέλεο έλλνηεο

θαη πεξηζζφηεξν αθαηξεηηθέο θφξκεο». (άιια, 2010:44-45). Δπηπξφζζεηα, ην

ελδηαθέξνλ ηνπ παηδηνχ θαη ε δηάζεζή ηνπ γηα ζπκκεηνρή ζε θαιιηηερληθέο

δξαζηεξηφηεηεο έρεη ππνρσξήζεη θαζφηη ν ίδηνο ν καζεηήο πέξαζε απφ ηελ πξάμε

(πξνζρνιηθή αγσγή), ζηελ απξαμία (Γεκνηηθφ ζρνιείν) θαη πάιη ζηελ πξάμε

(Γπκλάζην) – «φπσο ην νξίδεη ην πξφγξακκα ηεο βαζηθήο εθπαίδεπζεο». (φ.π.:45).

Σν κάζεκα ηεο Αηζζεηηθήο Αγσγήο ζην Γπκλάζην

Βαζηθφο ζθνπφο ηνπ καζήκαηνο ησλ Δηθαζηηθψλ ζηε Β΄ θαη Γ΄ Γπκλαζίνπ «είλαη λα

γλσξίζνπλ νη καζεηέο ηηο εηθαζηηθέο ηέρλεο, λα εκβαζχλνπλ ζε απηέο θαη λα ηηο

απνιαχζνπλ κέζα απφ ηζφξξνπεο δξαζηεξηφηεηεο έξεπλαο θαη δεκηνπξγίαο έξγσλ αιιά

θαη κέζα απφ ηε γλψζε θαη ηελ θαηαλφεζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο ηέρλεο, ψζηε λα

θαιιηεξγεζνχλ σο δεκηνπξγνί θαη σο θηιφηερλνη ζεαηέο». (Αλησλφπνπινο & Γνπθάθε,

2006:5). ην κεηαίρκην κεηαμχ παηδηθφηεηαο θαη εθεβείαο «ην ζπλαίζζεκα θαη ε

θαληαζία ζπλερίδνπλ λα παίδνπλ θαζνξηζηηθφ ξφιν. Ο εθπαηδεπηηθφο νθείιεη λα

ελζσκαηψζεη ζηε δηδαζθαιία ηνπ ηα δεδνκέλα απηά, αλ ζέιεη λα βνεζήζεη νπζηαζηηθά θαη

κε παηδαγσγηθφ ηξφπν ηνλ αλαπηπζζφκελν άλζξσπν». (Αλνχζε, Ράπηεο & Ρνδνπνχινπ,

2007:6)

Σν κάζεκα ησλ εηθαζηηθψλ «έρεη ειεχζεξν ραξαθηήξα, πνπ επηηξέπεη ην ηπραίν θαη ην

απζφξκεην». Γίλνληαη πξνηάζεηο δηδαζθαιίαο ηνπ καζήκαηνο (ζειίδεο 12-14),

αθήλνληαο ηνλ ηειηθφ ζρεδηαζκφ ζηνλ ίδην ηνλ εθπαηδεπηηθφ, ν νπνίνο είλαη

εθνδηαζκέλνο κε ηηο ζπνπδέο ηνπο σο απφθνηηνο ηεο Α..Κ.Σ. (Αλψηαηε ρνιή Καιψλ

Σερλψλ) θαη ηε δηδαθηηθή ηνπ πείξα. (Αλνχζε, Ράπηεο & Ρνδνπνχινπ, 2007:11).

Με ρξήζε ηνπ δηαιφγνπ θαη ελζάξξπλζε ησλ καζεηψλ απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ, γίλεηαη

αλάιπζε, εξκελεία θαη εθηίκεζε ησλ έξγσλ ηέρλεο. «Μαζαίλνπλ λα θαηαλννχλ ηηο

εηθαζηηθέο έλλνηεο θαη ηελ νξνινγία ηνπο κε παξαδείγκαηα, κε ηελ επαλάιεςε θαη κε ηελ

αλάιπζε ησλ έξγσλ ηέρλεο». (φ.π.: 13). Οη ζπγγξαθείο πξνηείλνπλ «ζπλζεηηθέο ή

νκαδηθέο εξγαζίεο» γηα δηάθνξα ζρνιηθά ζέκαηα, ελψ κε ηα ζρέδηα εξγαζίαο (projects)

κπνξνχλ λα ζπλδπάδνπλ ηε ζεσξία κε ηε δεκηνπξγηθή πξάμε. Έηζη, ν θαζεγεηήο

«κπνξεί λα ζπλδπάζεη ηε ζπλζεηηθή εξγαζία κε ηε δηαζεκαηηθφηεηα». (φ.π.: 13).



64

ηηο επηδηψμεηο ηνπ Γ.Δ.Π.. πεξηιακβάλεηαη «ε θαιιηέξγεηα ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο ηνπ

καζεηή, […] ε θαηαλφεζε, ε θξηηηθή πξνζέγγηζε θαη ε αλάιπζε ηνπ εηθαζηηθνχ έξγνπ».

(Αλησλφπνπινο & Γνπθάθε, 2006:5). Σν κάζεκα δχλαηαη λα ζπλδεζεί ζεκαηηθά κε

άιια καζήκαηα ηνπ ζρνιείνπ ζην πιαίζην ηεο δηαζεκαηηθφηεηαο.

Χο παξάδεηγκα δίλνληαη ηα θάησζη καζήκαηα γεληθήο παηδείαο: Ηζηνξία, Μαζεκαηηθά,

Βηνινγία, Φπζηθή, .Δ.Π., Ξέλεο Γιψζζεο, Θξεζθεπηηθά, Νενειιεληθή Γιψζζα,

Πιεξνθνξηθή, Μνπζηθή, Κνηλσληθή θαη Πνιηηηθή Αγσγή θαη Φπζηθή Αγσγή. (φ.π.:6)

χκθσλα κε ηνπο Καλειιφπνπιν & Σζαθηαξίδε (2010:12), ν ξφινο ηνπ

παλεπηζηεκίνπ είλαη, λα πξνάγεη ηελ θξηηηθή ζεψξεζε ησλ δεηεκάησλ ηεο

θαιιηηερληθήο εθπαίδεπζεο ζήκεξα. Με απηφλ ηνλ ηξφπν, «ε παηδαγσγηθή πξνζέγγηζε

ηεο ηέρλεο απνθιείεη ηελ «παξαγσγή» δαζθάισλ πνπ δελ θάλνπλ ηίπνηε άιιν παξά λα

εθαξκφδνπλ έλα αλαιπηηθφ πξφγξακκα ή πνπ αλαπαξάγνπλ ηδενινγήκαηα πεξί ηαιέληνπ

(θαη ζαθψο νξηζκέλσλ ηεξαξρήζεσλ), αλαπηχζζνληαο δηδαθηηθέο ηέηνηεο, πνπ νδεγνχλ

ζηελ παζεηηθφηεηα ή/θαη ζηνλ κηκεηηζκφ». (Καλειιφπνπινο & Σζαθηαξίδεο, 2010:12).

Δλαιιαθηηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο ηέρλεο

Σν πξφγξακκα Visible thinking εληάζζεηαη ζην Project Zero ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ

Harvard8. Απηφ ην πξφγξακκα «δίλεη έκθαζε ζηε δηαδηθαζία δηεξεπλεηηθήο κάζεζεο θαη

βνεζά ηνπο καζεηέο λα αλαπηχμνπλ πξνζσπηθνχο κεραληζκνχο γηα ηελ θαηαζθεπή

λνεκάησλ». Μέζσ ζπλδπαζκνχ δηαθνξεηηθψλ εθπαηδεπηηθψλ κεζφδσλ, «ηα παηδηά

αλαπηχζζνπλ επηθνηλσληαθέο, ζηνραζηηθέο θαη θξηηηθέο δεμηφηεηεο θαη θαηαλννχλ ηελ

ηέρλε ζην πνιηηηζκηθφ θαη ηζηνξηθφ πιαίζηφ ηεο». (Μείδνλ Πξφγξακκα Δπηκφξθσζεο,

(2011γ:75).

ηνλ 5ν ηφκν ηνπ Μείδνλνο Πξνγξάκκαηνο Δπηκφξθσζεο θαη ζπγθεθξηκέλα ζην 1

ν

κέξνο, «πξνζδηνξίδεηαη ε παηδαγσγηθή αμία ησλ πνιηηηζηηθψλ πξνγξακκάησλ

(πνιηηηζκηθή ζπλεηδεηνπνίεζε, πνιιαπιή λνεκνζχλε, ελεξγεηηθή κάζεζε), απνηππψλεηαη

ε ζπκβνιή ησλ Πνιηηηζηηθψλ Πξνγξακκάησλ ζην πιαίζην ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο θαη

νξίδεηαη ην ηζηνξηθφ ηνπο πιαίζην (Πξφγξακκα Μειίλα, ζεζκνζεηεκέλνη θνξείο πνπ

ζπκβάιινπλ ζηελ πινπνίεζή ηνπο)». (Μείδνλ Πξφγξακκα Δπηκφξθσζεο, (2011δ:3). ην

1ν κέξνο (Βαζηθφο νδεγφο Πνιηηηζηηθψλ Πξνγξακκάησλ) γίλεηαη αλαθνξά ζηε ζεσξία

8 φμφωνα με τον επίςθμο ιςτότοπο: http://www.pz.harvard.edu/



65

ηεο Πνιιαπιήο Ννεκνζχλεο ηνπ Gardner ε νπνία «ελεξγνπνηεί ηελ πνιιαπιή

λνεκνζχλε» ηνπ καζεηή θαη ζπκβάιιεη «ζηελ νιηζηηθή αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηάο

ηνπ». (Μέγα θαη ζπλ., ζην Μείδνλ Πξφγξακκα Δπηκφξθσζεο, 2011δ:6).

Ζ Μέγα ζηελ ελφηεηα κε ηίηιν «Πξνζεγγίδνληαο ηα έξγα ηέρλεο ζην Μνπζείν:

παξαδείγκαηα αμηνπνίεζεο ησλ ρψξσλ πνιηηηζκηθήο αλαθνξάο κε εζηίαζε ζηελ

παξαηήξεζε κνπζεηαθψλ εθζεκάησλ» (Μείδνλ Πξφγξακκα Δπηκφξθσζεο, 2011δ:75-99),

«πεξηιακβάλεη έλα ζχλνιν εθπαηδεπηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ κε ζθνπφ ηελ πνιηηηζκηθή

ελδπλάκσζε ησλ καζεηψλ». (φ.π.:75). Μηα ηερληθή πνπ ρξεζηκνπνηείηαη είλαη απηή ηεο

παξαηήξεζεο, ε νπνία «σο δηαδηθαζία κάζεζεο ηνπνζεηείηαη ζηελ θαξδηά ηεο

εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο». (Perkins, ζην Μέγα, 2011δ:75). Με άιια ιφγηα, νη

δξαζηεξηφηεηεο ησλ καζεηψλ δελ έρνπλ σο ζθνπφ κφλν λα κάζνπλ νη ίδηνη θάηη, αιιά

πνιχ πεξηζζφηεξν γηα λα κπνξέζνπλ λα ζπλδέζνπλ απηά πνπ καζαίλνπλ κε ηηο δηθέο

ηνπο εκπεηξίεο. (Dewey ζην Μέγα, 2011δ:77).

Ζ Μέγα ζην άξζξν ηεο κε ηίηιν «Σερληθέο ζηνραζηηθήο θαη γισζζηθήο ελεξγνπνίεζεο

ησλ καζεηψλ δηα κέζνπ ησλ ηερλψλ: ζεσξεηηθέο θαη πξαθηηθέο πξνζεγγίζεηο»

πξνζδηνξίδεη αθελφο ηε ζρέζε ηεο ηέρλεο θαη ηεο εθπαηδεπηηθήο δηεξγαζίαο θαη

αθεηέξνπ θάλεη «εηδηθή αλαθνξά ζην πψο ε ηέρλε θαη εηδηθά ε παξαηήξεζε έξγσλ ηέρλεο

ιεηηνπξγεί σο κέζν γηα ηελ επίηεπμε καζεζηαθψλ ζηφρσλ». (Μέγα, 2011β:145).

ηελ ελφηεηα «Αλάπηπμε ζηνραζηηθψλ ηθαλνηήησλ κέζα απφ ηελ ηέρλε9» ε Μέγα

(2002), παξνπζηάδεη «απιέο ηερληθέο γηα λα πιεζηάζεη έλαο εθπαηδεπηηθφο ηα έξγα ηέρλεο

πνπ ήδε έρεη δηαζέζηκα ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα. Σν πιεζίαζκα απηφ ηαπηίδεηαη κε ηε

κεζνδηθή παξαηήξεζή ηνπο, ε νπνία ζχκθσλα κε ηνπο εξεπλεηέο δηεγείξεη ην ζηνραζκφ

ησλ παηδηψλ, αιιά θαη άιιεο πηπρέο ηνπ θάζκαηνο ησλ ηθαλνηήησλ». (φ.π.).

Αλαιπηηθά ην πξφγξακκα Visible Thinking πεξηγξάθεηαη ζηελ ελφηεηα 2.2.3.1.1. ηεο

παξνχζαο εξγαζίαο. (http://pz.harvard.edu/vt/index.html).

Ζ ηέρλε ζην πιαίζην ηεο Αηζζεηηθήο Αγσγήο

χκθσλα κε ην γλσζηηθφ κνληέιν δηδαζθαιίαο ή αιιηψο εθπαίδεπζεο κέζσ ηεο

ηέρλεο,

9 δηαζέζηκν ζηνλ ηζηφηνπν

http://pz.harvard.edu/vt/index.html

http://www.scribd.com/doc/180717084/5-%CE%91%CE%9D%CE%91%CE%A0%CE%A4%CE%A5%CE%9E%CE%97-%CE%A3%CE%A4%CE%9F%CE%A7%CE%91%CE%A3%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%A9%CE%9D-%CE%99%CE%9A%CE%91%CE%9D%CE%9F%CE%A4%CE%97%CE%A4%CE%A9%CE%9D-%CE%9C%CE%95%CE%A3%CE%91-%CE%91%CE%A0%CE%25



66

«ε ελαζρφιεζε κε ηελ ηέρλε θαιιηεξγεί κία ζπγθεθξηκέλε ζηάζε θαη

άπνςε δσήο ε νπνία πεγάδεη απφ ηελ ίδηα ηελ θαιιηηερληθή δηαδηθαζία.

Δλψ δειαδή θαηαζθεπάδνπκε έλα θαιιηηερληθφ έξγν, ην απνηέιεζκα δελ

είλαη πνηέ γλσζηφ εθ ησλ πξνηέξσλ θαη ε δηαδηθαζία δεκηνπξγίαο, ζα

κπνξνχζακε λα πνχκε, είλαη „αλνηρηή‟ κε ηελ έλλνηα φηη κπνξεί λα νδεγήζεη

ζε αλαπάληερεο αλαθαιχςεηο θαη απνηειέζκαηα. Τπάξρεη ινηπφλ έλα είδνο

„δηαιφγνπ‟ αλάκεζα ζην έξγν θαη ζην δεκηνπξγφ ηνπ, ν νπνίνο καζαίλεη

αλαθαιχπηνληαο, έηζη ψζηε ε γλψζε λα απνθηάηαη φρη κέζσ ηεο

κεηαβίβαζεο, αιιά ςάρλνληαο θαη αλαθαιχπηνληαο». (Κνχβνπ, 2010).

«Καη φπσο ηζρπξίδνληαη νη νπαδνί απηνχ ηνπ κνληέινπ, απηή είλαη κία ζηάζε δσήο, κε

ηελ νπνία έξρεηαη ζε επαθή ν καζεηήο κέζσ ηεο θαιιηηερληθήο εκπεηξίαο» (Eisner, 1972

φπσο παξαηίζεηαη ζην Καλειιφπνπινο & Σζαθηαξίδεο, 2010).

χκθσλα κε ηε Μέγα (Κφθθνο, 2011:46) ζεκαληηθή είλαη ε ζπλεηζθνξά ηνπ Perkins

ζην «κνληέιν» ηνπ, ην νπνίν άιινηε αλαθέξεη σο ζηξαηεγηθή θαη άιινηε σο δηεξγαζία.

Ζ πξνζέγγηζε ηνπ Perkins ησλ ηεζζάξσλ θάζεσλ έρεη δνθηκαζηεί απφ ηε Μέγα

(Κφθθνο, 2011:46) «ζε πνηθίια δηδαθηηθά πεδία (Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Δθπαίδεπζε

Δλειίθσλ». Δθεί «γίλεηαη εθηελήο αλαθνξά ζηηο δηδαθηηθέο ελέξγεηεο, έηζη ψζηε λα

παξνπζηαζηεί θαη ε πξαθηηθή πιεπξά ηεο πξνζέγγηζεο».

Δπηπιένλ, ε άιια (2010:45) πξνζζέηεη φηη

«Ζ παηδεία κέζα απφ ηηο ηέρλεο πξνζθέξεη επθαηξίεο γηα εθιέπηπλζε θαη

επαηζζεηνπνίεζε ησλ αηζζήζεσλ, θαιιηέξγεηα ηεο θαληαζίαο, φμπλζε ηεο

αηζζεηηθήο θξίζεο θαη εηζάγεη ην άηνκν ζηηο αμίεο ηνπ πνιηηηζκνχ. Ζ

παηδεία κέζα απφ ηηο ηέρλεο, είλαη ζεκαληηθφηαηε γηα ην λέν άλζξσπν, γηαηί

ηνλ θαζηζηά ελεξγφ, δεκηνπξγηθφ θαη ζθεπηφκελν πνιίηε, πνπ κπνξεί λα

απνθαζίδεη θαη λα δηακνξθψλεη ην άκεζν θαη επξχηεξν πεξηβάιινλ ηνπ».

Θ τζχνθ ωσ οπτικό και ακουςτικό ερζκιςμα για τθν προςζγγιςθ των γνωςτικών αντικειμζνων

χκθσλα κε ην κνληέιν δηαζεκαηηθήο πξνζέγγηζεο (Integrated Curriculum) ε Κνχβνπ

(2010) ζεκεηψλεη φηη «επηρεηξείηαη ε ελνπνίεζε ηεο γλσζηηθήο δηαδηθαζίαο ησλ δηαθφξσλ

καζεκάησλ ηνπ ζρνιηθνχ πξνγξάκκαηνο κέζσ ηεο ηέρλεο, δειαδή ησλ θπζηθψλ

επηζηεκψλ, ηεο ηζηνξίαο, ησλ αλζξσπηζηηθψλ θαη θνηλσληθψλ επηζηεκψλ». (Κνχβνπ,



67

2010). θνπφο απηήο ηεο ελνπνίεζεο ησλ παξακέηξσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ

πινπνίεζε ηνπ ζρνιηθνχ πξνγξάκκαηνο, «είλαη λα πξνζθέξεη ζην καζεηεπφκελν κία

πεξηζζφηεξν νιηζηηθή εκπεηξία θαη θαηαλφεζε». (Thistlewood, 1989 φπσο παξαηίζεηαη

ζην Καλειιφπνπινο & Σζαθηαξίδεο, 2010:54).

Σν κνληέιν ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο νπηηθήο επηθνηλσλίαο ζχκθσλα κε ηελ Κνχβνπ

(2010:54), δελ πεξηιακβάλεη κφλν ηηο θαιέο ηέρλεο, αιιά «φιεο ηηο κνξθέο νπηηθήο

επηθνηλσλίαο θαη πιεξνθφξεζεο νη νπνίεο θαηαθιχδνπλ ηε ζεκεξηλή θνηλσλία». Με

απηφλ ηνλ ηξφπν, «δίλεηαη έκθαζε ζηελ θαιιηέξγεηα ησλ αληηιεπηηθψλ θαη θξηηηθψλ

ηθαλνηήησλ ηνπ καζεηή θαη ζηελ εμνηθείσζή ηνπ κε ηε δχλακε ηεο εηθφλαο, σο κέζνπ

επηθνηλσλίαο». (Usher & Edwards, 1994 φπσο παξαηίζεηαη ζην Καλειιφπνπινο &

Σζαθηαξίδεο, 2010:55).

χκθσλα κε ηε Μέγα (2011β:146) κπνξεί λα ππάξμεη «νιηζηηθή ελεξγνπνίεζε ή αιιηψο

πνιιαπιή λνεκνζχλε ζην πιαίζην ηεο ηέρλεο». Χο παξάδεηγκα αλάπηπμεο πνιιαπιήο

λνεκνζχλεο, αλαθέξεη απηφ ηνπ ρνξεπηή φπνπ ν ίδηνο

«δηαζέηεη κνπζηθή λνεκνζχλε γηα λα θαηαιαβαίλεη ην ξπζκφ θαη ηηο

κνπζηθέο παξαιιαγέο, δηαπξνζσπηθή λνεκνζχλε γηα λα θαηαιαβαίλεη πψο

κπνξεί λα εκπλεχζεη ή λα ζπγθηλήζεη ζπλαηζζεκαηηθά ην θνηλφ ηνπ, κέζσ

ησλ θηλήζεψλ ηνπ, θηλαηζζεηηθή λνεκνζχλε γηα λα ζπληνλίζεη ηηο θηλήζεηο

ησλ κειψλ ηνπ ζψκαηνο, ινγηθνκαζεκαηηθή λνεκνζχλε έηζη ψζηε λα

αλαγλσξίδεη θαη λα απνκλεκνλεχεη ηα ρνξεπηηθά ζχλνια θαη ππνζχλνια,

ηνπο ρνξεπηηθνχο ζρεκαηηζκνχο θαη ηα κνηίβα».

2.1.2.1.2. Ο νπηηθόο πνιηηηζκόο

Ο νπηηθφο πνιηηηζκφο είλαη ην θάζκα ησλ ηδεψλ, ησλ εηθφλσλ θαη ησλ αληηθεηκέλσλ

πνπ δηακφξθσζε ν άλζξσπνο, ηα νπνία γίλνληαη αηζζεηά κέζσ ηεο φξαζεο ή ηεο

νπηηθνπνίεζεο θαη δηακνξθψλνπλ ηνλ ηξφπν πνπ δνχκε. Πεξηιακβάλεη κνξθέο νπηηθέο

θαη πνιχηξνπεο θαη ηε δχλακε ηεο αλαπαξαζηαηηθήο ηνπο ηθαλφηεηαο. (Freedman, 2011)



68

Μέξνο ηεο θαηαλφεζεο ηνπ νπηηθνχ πνιηηηζκνχ είλαη ε θαηαλφεζε ηεο ζεκαζίαο ηεο

θξηηηθήο ηνπ κέζα ζε δεδνκέλα πιαίζηα θαη ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ηα δηαθνξεηηθά

θνηλσληθά, πνιηηηθά, νηθνλνκηθά, γεσγξαθηθά θαη ζεζκηθά δεδνκέλα επεξεάδνπλ ηελ

ππνδνρή ηνπ αθξναηεξίνπ. (Freedman, 2011). Αλακθίβνια, νη λέεο γεληέο είλαη πην

θνληά ζε απηφ πνπ θαιείηαη νπηηθφο πνιηηηζκφο, θαζφζνλ νη ΣΠΔ απνηεινχλ

αλαπφζπαζην θνκκάηη ηεο θαζεκεξηλφηεηάο ηνπο.

Ο νπηηθφο πνιηηηζκφο έρεη ηε δχλακε λα αιιάμεη ηε ζπκπεξηθνξά. Δίλαη έλα ηζρπξφ

φξγαλν γηα ηελ αιιαγή ηεο ζθέςεο ησλ αλζξψπσλ. (Boughton, 2011). Ο Pablo Picasso

ζηελ Guernica δείρλεη ηηο αγξηφηεηεο ηνπ πνιέκνπ θαη καο θαιεί λα αλαζηνραζηνχκε

πάλσ ζε απηέο. «Πεξηζζφηεξεο ζθέςεηο γηα ηνλ ηζπαληθφ εκθχιην δηακνξθψζεθαλ θαη

άιιαμαλ απφ ηελ Guernica ηνπ Pablo Picasso, απφ ηα κπζηζηνξήκαηα ησλ Ernest

Hemmingway θαη Andre Malraux απ΄ φηη απφ ηα ρηιηάδεο δειηία εηδήζεσλ». (Gardner,

2004:114).

Αληίζεηα, ν Boughton (2011), ππνζηεξίδεη φηη φιεο νη κνξθέο νπηηθνχ πνιηηηζκνχ

έρνπλ ζεκαληηθή εθπαηδεπηηθή αμία. Ζ θαζεκεξηλή εκπεηξία ησλ καζεηψλ κε ηνλ νπηηθφ

πνιηηηζκφ, ηνπο βνεζάεη λα θαηαιάβνπλ γηαηί νη άλζξσπνη θάλνπλ ηέρλε θαη ηε ζεκαζία

ηεο επηξξνήο ηεο, ζε πξνζσπηθφ θαη θνηλσληθφ επίπεδν. χκθσλα κε ην Μείδνλ

Πξφγξακκα Δπηκφξθσζεο (2011:72), κηα εηθφλα γθξάθηηη, δελ απνηειεί κφλν ζηνηρείν

ηνπ νπηηθνχ καο πνιηηηζκνχ, αιιά είλαη επίζεο κηα ελαιιαθηηθή επηινγή γηα κειέηε πνπ

ζέηεη πνιινχο πξνβιεκαηηζκνχο. Αληαπνθξίλεηαη ζηελ αλάγθε γηα πξνζσπηθή έθθξαζε

ησλ λέσλ, θπξίσο ησλ εθήβσλ. Μπνξεί λα εληαρζεί ζηε ζρνιηθή ηάμε θαη ζπγθεθξηκέλα

κέζσ ζπλδπαζκνχ ηνπ καζήκαηνο ηεο Πιεξνθνξηθήο πνπ αθνξά ζηε δεκηνπξγία

εηθαζηηθήο εξγαζίαο κε ππνινγηζηέο θαη κε ηελ 7ε ελφηεηα ηνπ καζήκαηνο Νεψηεξε θαη

χγρξνλε Ηζηνξία ηεο Γ‟ Γπκλαζίνπ. (Μείδνλ Πξφγξακκα Δπηκφξθσζεο, 2011).

πσο ππνζηεξίδεη ε Μέγα ζην Κφθθνο (2011:64), «αλ ε παξαηήξεζε ησλ ηερλψλ

κπνξεί λα απνηειέζεη έλα ηφζν δπλακηθφ εθπαηδεπηηθφ εξγαιείν, ηφηε είλαη θαηξφο λα

αλαπηπρζνχλ εθπαηδεπηηθά ζελάξηα πνπ λα ηηο εκπεξηέρνπλ. Αλ κπνξνχλ λα

ελεξγνπνηήζνπλ νιηζηηθά ηνλ καζεηή, ηφηε ηα εθπαηδεπηηθά ζελάξηα πνπ ηηο εκπιέθνπλ ζα

πξέπεη λα ραξαθηεξίδνληαη απφ ζπζηεκαηηθφηεηα θαη λα αθνξνχλ φιν ην θάζκα ησλ

ειηθηψλ ησλ καζεηψλ».



69

2.1.2.1.3. Ζ ηέρλε ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε

Οη ηέρλεο, έρνπλ παίμεη αλακθηζβήηεηα θαηαιπηηθφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε θαη

βειηίσζε ηνπ ραξαθηήξα θαη ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αλζξψπνπ απφ ηε βξεθηθή ηνπ

αθφκε, ειηθία. Ζ πξνεηνηκαζία ησλ απξηαλψλ πνιηηψλ πεξλάεη κέζα απφ ηηο ηέρλεο θαη

ηελ αηζζεηηθή αγσγή. «θέθηνκαη ηνλ απξηαλφ πνιίηε ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο κε

γλσζηαθφ θαη ζπλαηζζεκαηηθφ εμνπιηζκφ, αθφκε θαη απφ ηελ πξψηε ζρνιηθή βαζκίδα. Να

κπνξεί λα αληηιακβάλεηαη θαη λα εξκελεχεη ηελ νπηηθή πξαγκαηηθφηεηα . Να γλσξίδεη, λα

επηιέγεη θαη λα θξίλεη . Να κεηέρεη ζπλεηδεηά ζηε δηακφξθσζε ηεο θνηλσληθήο δσήο θάηη

πνπ δελ παξέρεηαη ζηε ζρνιηθή εθπαίδεπζε». (Κνθθηλίδεο, 2011).

Χο εθ ηνχηνπ, είλαη επηζπκεηφ ην πξφηππν ελφο ελεξγνχ πνιίηε κε ζπκκεηνρή ζηα

θνηλά, κε θξηηηθή ζθέςε, ν νπνίνο ζθέπηεηαη θαη πξάηηεη απηφλνκα. Σν ζρνιείν θαιείηαη

λα παίμεη έλαλ θαζνξηζηηθφ ξφιν εθφζνλ «ην άηνκν δηακνξθψλεηαη ζε πξφζσπν ήδε απφ

ηα ζρνιηθά ζξαλία». (Κνθθηλίδεο, 2011).

Οη ηέρλεο «ζπληζηνχλ έλα αληίβαξν ζηελ αλαιπηηθή ζθέςε ε νπνία θπξηαξρεί ζε πεδία

φπσο νη ζεηηθέο επηζηήκεο θαη ηα καζεκαηηθά, θαη καο δίλνπλ ηελ αίζζεζε ηεο νιφηεηαο.

Δλεξγνπνηνχλ ην δεμί εκηζθαίξην ηνπ εγθεθάινπ θαη ηελ ηάζε ηνπ λα εζηηάδεη ζηα

αηζζεηεξηαθά, δηαηζζεηηθά θαη ρσξηθά ζηνηρεία ηεο αληίιεςεο θαη ηεο πξάμεο». χκθσλα

κε ηελ έθζεζε Gulbenkian ηνλίδεηαη επίζεο φηη

«νη ηέρλεο πξνζθέξνπλ επηπιένλ επεξγεηήκαηα κέζσ ησλ δηαδηθαζηψλ

ηεο κεηαθνξάο γλψζεο. Βνεζνχλ ζηελ αλάπηπμε ηεο απηνθπξηαξρίαο,

αλαπηχζζνπλ ηνλ ζπληνληζκφ, ηελ ράξε, ηελ αθξίβεηα θαη ιεπηφηεηα ησλ

θηλήζεσλ, ελζαξξχλνπλ ηελ αλάπηπμε ηεο εζσηεξηθήο πεηζαξρίαο, ηελ

αθνζίσζε θαη ηελ πξνζνρή ζηηο ιεπηνκέξεηεο θαη βνεζνχλ ηελ

δηαπξνζσπηθή θαη δηαπνιηηηζκηθή θαηαλφεζε». (Swanwick, 2010:28).

Ση είλαη ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε.

χκθσλα κε ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο κεηαμχ άιισλ

ζηφρσλ, αλαθέξνληαη θαη ζηφρνη πνπ αθνξνχλ «ζηελ θαιιηέξγεηα ηεο θξηηηθήο θαη

δεκηνπξγηθήο ζθέςεο ηεο καζεηηθήο θνηλφηεηαο» θάηη πνπ φκσο κνηάδεη ζρεδφλ



70

νπηνπηθφ, «θαζψο νχηε ε ζηνραζηηθή δηάζεζε αιιά νχηε θαη νη ηέρλεο απηέο θαζαπηέο

απνηεινχλ ην θχξην εθπαηδεπηηθφ κέιεκα». (Μέγα, ζην Κφθθνο, 2011:21).

Ζ Μέγα (Κφθθνο, 2011:21) ππνζηεξίδεη φηη «ηφζν ε ζηνραζηηθή δηεξγαζία φζν θαη ε

ελεξγνπνίεζε ηνπ ζηνραζκνχ κέζα απφ ηελ παξαηήξεζε έξγσλ ηέρλεο κπνξνχλ λα

πξνθιεζνχλ κε βάζε ηα πεξηερφκελα ησλ Αλαιπηηθψλ Πξνγξακκάησλ κέζα απφ εηδηθά

δηακνξθσκέλεο δξάζεηο».

χκθσλα κε ηνπο Καλειιφπνπιν θαη Σζαθηαξίδε (2010:14), ε ηέρλε ζηελ

εθπαίδεπζε, κπνξεί λα ηδσζεί απφ δηαθνξεηηθέο νπηηθέο. Ζ πξψηε «αληηκεησπίδεη ηελ

ηέρλε σο ρξήζηκν εξγαιείν γηα ηελ επίηεπμε επξχηεξσλ παηδαγσγηθψλ ζηφρσλ». Χο

ζπλέπεηα, ηα παηδηά αληηκεησπίδνληαη σο ην παζεηηθφ θνηλφ πνπ πεξηνξίδεηαη, «ζηελ

εθκάζεζε πιεξνθνξηψλ νη νπνίεο ζεσξνχληαη απαξαίηεηεο γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο

ηέρλεο». Μηα άιιε νπηηθή ηνλίδεη «ηελ πξνζθνξά ηεο ηέρλεο ζηελ αλάπηπμε γλσζηηθψλ

δεμηνηήησλ», ελψ κηα ηξίηε θαη αληίζεηε πξνζέγγηζε «ζεσξεί ηελ απζφξκεηε θαη

αδηακεζνιάβεηε έθθξαζε πξνζσπηθψλ ζπλαηζζεκάησλ κέζα απφ ήρνπο, ρξψκαηα,

φγθνπο, θηλήζεηο θαη εηθφλεο σο ζεκαληηθή δηαδηθαζία απηνπξαγκάησζεο θαη δηάζσζεο

ηνπ απζνξκεηηζκνχ». (Καλειιφπνπινο & Σζαθηαξίδεο, 2010:14)

2.1.2.1.4. Καιέο ειιεληθέο θαη δηεζλείο πξαθηηθέο ρξήζεο ησλ ηερλώλ

ζηελ εθπαίδεπζε

χκθσλα κε ηνπο Θενδσξίδε (2010) θαη ην Μείδνλ Πξφγξακκα Δπηκφξθσζεο (2011)

έλα πξφγξακκα αηζζεηηθήο αγσγήο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε θαηά ηα ζρνιηθά έηε 2003 –

2004 θαη 2007 – 2008 ζε πεξηνξηζκέλν αξηζκφ εθπαηδεπηηθψλ πξσηνβάζκηαο

εθπαίδεπζεο, κε νλνκαζία «ΜΔΛΗΝΑ – Δθπαίδεπζε θαη Πνιηηηζκφο», αθνξνχζε ζε

επηκφξθσζε κέζσ πέληε εξγαζηεξίσλ θαιιηηερληθήο έθθξαζεο (εηθαζηηθψλ, κνπζηθήο,

ζεάηξνπ, ρνξνχ – θίλεζεο θαη νπηηθναθνπζηηθήο έθθξαζεο). (Πεξηζζφηεξεο

ιεπηνκέξεηεο γηα ην πεξηερφκελν θαη ηε κεζνδνινγία, βξίζθνληαη ζηελ ηζηνζειίδα

http://www.prmelina.gr). Πξφθεηηαη γηα κηα πξνζπάζεηα αλαγλψξηζεο ησλ

ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ άπηνληαη ζηελ θάζε κνξθή θαιιηηερληθήο έθθξαζεο, ζηελ

απφθηεζε θαη θαιιηέξγεηα δεμηνηήησλ, ζηελ θαηαλφεζε αιιά θαη ζηελ θξηηηθή αλάιπζε

ηνπο. ε απηή ηελ πξνζπάζεηα πνπ θαηαβιήζεθε, ιείπεη ε κεζνδνινγία ηεο

http://www.prmelina.gr/



71

Μεηαζρεκαηίδνπζαο Μάζεζεο σο θαηλνηφκνπ κεζφδνπ δηδαζθαιίαο γηα ηνλ θξηηηθφ

αλαζηνραζκφ ησλ επηκνξθνχκελσλ εθπαηδεπηηθψλ.

ε έλα άιιν πξφγξακκα κε ηίηιν «Locality in Action», πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε κεηαμχ

2001 θαη 2004 ζηα Υαληά, 300 εθπαηδεπηηθνί πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο

επαηζζεηνπνηήζεθαλ ζηε ρξήζε θαη ζηελ ελζσκάησζε ηεο ηέρλεο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ

ζηελ θαζεκεξηλή ηνπο δηδαζθαιία. χκθσλα κε ηνπο Terezaki et al. (2011) ηέζζεξα

ρξφληα κεηά κηα νκάδα εθπαηδεπηψλ ελειίθσλ ζπκκεηείρε ζην 3ν Γηεζλέο πλέδξην ηεο

ΔΔΔΔ (Δπηζηεκνληθή Έλσζε Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ, 14 – 16 Μαξηίνπ 2008) κε ζθνπφ

λα παξνπζηάζνπλ ηηο πξνηάζεηο ηνπο ζηελ επηζηεκνληθή θνηλφηεηα. Σν επφκελν έηνο,

(2009) ε νκάδα ππέβαιε επίζεκε πξφηαζε ζπλεξγαζίαο κε ηελ ΔΔΔΔ ζηελ νπνία

ππνζηήξηδαλ ηελ αλάγθε δεκηνπξγίαο νκάδαο εθπαηδεπφκελσλ εθπαηδεπηψλ ζηελ

Κξήηε. Ζ ίδξπζε ηεο νκάδαο απηήο ζηελ Κξήηε, ήηαλ ε απαξρή ηεο εθαξκνγήο ηνπ

πξφηδεθη «Locality in Action» ην νπνίν ππνζηεξίρηεθε απφ ηνλ θαζεγεηή Αιέμε

Κφθθν, πξφεδξν ηεο ΔΔΔΔ.

χκθσλα κε ηε Μέγα (Μείδνλ Πξφγξακκα Δπηκφξθσζεο (2011α:62) ζηε δηθή ηεο

ελφηεηα (ζ. 62 – 79), «παξνπζηάδνληαη θαη ζηε ζπλέρεηα εθαξκφδνληαη δηεξγαζίεο

παξαηήξεζεο έξγσλ ηέρλεο κέζα ζην πιαίζην ηεο δηδαθηηθήο πξάμεο, αθνχ πξψηα

πξνζδηνξηζηεί ε παηδαγσγηθή αμία απηήο ηεο δηεξγαζίαο». Δθεί απνηππψλνληαη «βαζηθά

ζηνηρεία πνπ απνδεηθλχνπλ ηε ζεκαληηθφηεηα ηεο παξαηήξεζεο έξγσλ ηέρλεο ζην πιαίζην

ηεο καζεζηαθήο δηεξγαζίαο». Άξα, κέζσ ηεο «αλαθάιπςεο ησλ λνεκάησλ ελφο έξγνπ

ηέρλεο […]φινη έρνπλ λα θεξδίζνπλ πνιιά: πνιηηηζµηθή ελεκεξφηεηα, ηζηνξηθή ζπλείδεζε,

ζηνραζηηθή δηάζεζε, πξφθιεζε ελδηαθέξνληνο µε θεληξηθφ άμνλα κνξθέο ηνπ πνιηηηζκνχ

φπσο είλαη νη ηέρλεο».

Πνιιά παξαδείγκαηα εθαξκνγήο ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε κπνξνχλ λα αληιεζνχλ απφ

ηε δηδαθηνξηθή δηαηξηβή ηεο Μέγα (2002) φπνπ «ζην πιαίζην ηεο δηαηξηβήο,

παξνπζηάδνληαη πνηθίια δηδαθηηθά παξαδείγκαηα ζηα νπνία ε παξαηήξεζε έξγσλ ηέρλεο

απνηειεί βαζηθφ φρεµα γηα ζηνραζµφ θαη παξαγσγή ιφγνπ (γξαπηνχ θαη πξνθνξηθνχ)».

Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη

«εθηφο απφ ηελ παξαηήξεζε εηθαζηηθψλ έξγσλ ηέρλεο, νη καζεηέο

„παξαηεξνχλ‟ ηελ πνίεζε, µε αλάινγεο ηερληθέο παξαηήξεζεο. Σα



72

απνηειέζµαηα ηνπ εξεπλεηηθνχ κέξνπο ηεο δηαηξηβήο έδεημαλ φηη νη καζεηέο

πνπ εκπιέθνληαη ζπζηεµαηηθά ζε παξαηήξεζε έξγσλ ηέρλεο, βειηηψλνπλ

θάπνηεο ζηνραζηηθέο δηεξγαζίεο (π.ρ. θαηάζεζε αηηηνινγεκέλεο άπνςεο),

ελψ παξάιιεια βειηηψλνπλ θαη γλσζηηθέο δεμηφηεηεο (π.ρ. νξζνγξαθία)».

Δπίζεο, έλα αθφκε παξάδεηγκα εθαξκνγήο αθνξά ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε, φπνπ νη

Κνχζνπιαο θαη Μέγα (2002), πξαγκαηνπνίεζαλ έξεπλα ζε δεκνηηθφ ζρνιείν

«πξνθεηκέλνπ λα ειέγμνπλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα σο πξνο ηε δεκηνπξγηθή έθθξαζε ησλ

καζεηψλ, κηαο δηδαζθαιίαο κε δηαζεκαηηθφ ραξαθηήξα, βαζηζκέλεο ζηε ρξήζε ησλ

ηερλψλ θαηά ηε δηδαζθαιία ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο θαη ηδηαίηεξα ελφο πνηήκαηνο». Σν

ζπκπέξαζκα ήηαλ φηη πέξα απφ ηελ θαζαξά γλσζηηθή/γισζζηθή πξνζέγγηζε ηνπ

πεξηερνκέλνπ, αλαπηχρζεθαλ δίνδνη «ζπλαηζζεκαηηθήο θαη βησκαηηθήο έθθξαζεο,

απνηέιεζκα ηεο εκπινθήο ησλ ηερλψλ».

Ζ Μέγα αλαθέξεη φηη, ζχκθσλα κε ηε δξάζε teachers4europe, ππάξρνπλ δηάθνξεο

ζηξαηεγηθέο10

πξνζέγγηζεο έξγσλ ηέρλεο φπσο:

Visible Thinking/Artful Thinking (Μέγα, 2010 2011α 2011

β 2011

γ)

The intelligent eye (D. Perkins)

Αμηφινγεο πξνζπάζεηεο ρξήζεο φισλ ησλ κέζσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αηζζεηηθή

εκπεηξία, έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ηφζν ζηελ Διιάδα φζν θαη ζην εμσηεξηθφ. ην 2ν

παξάξηεκα, πίλαθαο 1, παξαηίζεληαη νη θαιέο πξαθηηθέο πνπ έρνπλ ήδε γίλεη.

2.1.2.1.5. ρέζε ηέρλεο θαη θξηηηθνύ ζηνραζκνύ ζύκθσλα κε ηνπο

ζεσξεηηθνύο.

χκθσλα κε ηελ Κνχβνπ (2010), κέζσ εμέηαζεο κηαο εηθφλαο απφ ηνλ θφζκν ηεο

νπηηθήο επηθνηλσλίαο, κπνξεί λα γίλεη έξεπλα θαη θξηηηθή εμέηαζε «σο πξνο ην

θνηλσληθφ θαη πνιηηηζηηθφ πιαίζην πνπ ηελ αλέδεημε, ηα ιαλζάλνληα λνήκαηα πνπ απηή

εκπεξηέρεη, ην θνηλφ ζην νπνίν απεπζχλεηαη, ηελ εηθφλα ηνπ εαπηνχ πνπ πξνηείλεη θ.ιπ.»

Έηζη, κπνξεί λα πξνζεγγηζηεί ε θαζεκεξηλή πξαγκαηηθφηεηα αξηηφηεξα, ελψ ε ηέρλε

10 Δράςθ teacher4Europe: Ανάκτθςθ ςτισ 26/06/2014 από:

http://www.teachers4europe.gr/newsite/ekpaideutiko_periehomeno/viomattikh_ekpaideush/parousiaseis/texnes_2.ppt

http://www.teachers4europe.gr/newsite/ekpaideutiko_periehomeno/viomattikh_ekpaideush/parousiaseis/texnes_2.ppt



73

«απνθηά πην θνηλσληθφ πξφζσπν». Απφ ηελ άιιε πιεπξά, αζθείηαη θξηηηθή ζε απηφ ην

κνληέιν, δηφηη «κεηψλεη ηνλ παηδεπηηθφ ξφιν ησλ αηζζεηηθψλ πνηνηήησλ ηνπ έξγνπ

ηέρλεο». (φ.π.)

Οη ηέρλεο, ζχκθσλα κε ηε Ράηθνπ (2011:172) απνηεινχλ «έλα ρξήζηκν εξγαιείν ζηελ

ελίζρπζε ηεο κεηαζρεκαηηζηηθήο δηαδηθαζίαο». Οη εθπαηδεπηηθνί, πέξα απφ ηελ ηππηθή

εθπαίδεπζε, ππφθεηληαη θαη ζε κνξθέο ηφζν κε-ηππηθήο φζν θαη άηππεο εθπαίδεπζεο.

Δπεηδή ε επαγγεικαηηθή ηνπο ηαπηφηεηα επεξεάδεηαη απφ ηηο αληηιήςεηο θαη ηηο

παξαδνρέο ηνπο, ηαπηφρξνλα ζπλδηακνξθψλεη θαη ηηο εθπαηδεπηηθέο πξαθηηθέο ηνπο.

Ζ εηνηκφηεηά ηνπο ζηελ απνδνρή θαηλνηφκσλ κεζφδσλ θαη πξαθηηθψλ είλαη αλαγθαία

πξνθεηκέλνπ λα εηζέιζνπλ ζε «κηα δηαδηθαζία θξηηηθήο εμέηαζεο θαη αλαζηνραζκνχ ησλ

παγησκέλσλ αληηιήςεψλ ηνπο», (Ράηθνπ, 2011:172) θάηη πνπ απνηειεί ηνλ θεληξηθφ

ππξήλα ζηε ζεσξία ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο. ηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε γηα

παξάδεηγκα, ε θαιιηηερληθή εθπαίδεπζε «ζα πξέπεη λα πξνάγεη ηε ζεσξεηηθή

ζπγθξφηεζε αιιά θαη λα δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηνπο θνηηεηέο λα βηψλνπλ κε έληαζε ηε

δχλακε ηεο ηέρλεο θαη ηε δχλακε ηεο παηδαγσγηθήο δηάζηαζεο ηεο ηέρλεο».

(Καλειιφπνπινο θαη Σζαθηαξίδεο, 2010:13). Ζ εμεχξεζε ηξφπσλ πξναγσγήο θξηηηθνχ

ζηνραζκνχ, φπσο ιφγνπ ράξε κε «αλάπηπμε ελλνηνινγηθψλ εξγαιείσλ» (φ.π.:13) ηα

νπνία ζα ζπλδηακνξθψζνπλ ηηο αληηιήςεηο καο «γηα ηελ έλλνηα ηεο αηζζεηηθήο

εκπεηξίαο, γηα ηνλ ηξφπν πνπ θαηαλννχκε ηελ ηζηνξηθή δηάζηαζε ησλ ηερλψλ» ζα

δεκηνπξγήζνπλ ην πιαίζην «κέζα ζην νπνίν δηακνξθψλνληαη νη αληηιήςεηο γηα ηελ

παηδαγσγηθή δηάζηαζε ηεο ηέρλεο». (φ.π.:13).

Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν «αλαπηχζζεηαη ε δεκηνπξγηθή καο ζρέζε κε ηελ ηέρλε θαη ηελ

θαιιηηερληθή πξάμε» κπνξεί λα βνεζήζεη ζε

«δεηήκαηα φπσο ε θαηαλφεζε ηεο εηεξφηεηαο, ην πψο αληηκεησπίδνπκε

απηφ πνπ δελ γλσξίδνπκε, πσο ε θαληαζία ζπλαληά ηε ζσκαηηθφηεηα ηεο

πξάμεο, ε πνιιαπιφηεηα ησλ λνεκάησλ θαη ε ηνπηθφηεηα ηεο εξκελείαο, ε

πξνζπάζεηα δεκηνπξγηθήο έθθξαζεο, ε δηάζηαζε κεηαμχ νηθεηνπνίεζεο ησλ

θαλφλσλ θαη πξνζσπηθήο έθθξαζεο απνθηνχλ εληειψο δηαθνξεηηθφ λφεκα

θαη πεξηερφκελν φηαλ πξνζεγγίδνληαη απφ απηήλ ηε ζθνπηά».

(Καλειιφπνπινο & Σζαθηαξίδεο, 2010:15).



74

πλ ηνηο άιινηο, ε Ράηθνπ (2011:174) ζεσξεί ηε θαληαζία σο κέζν ελζπλαίζζεζεο

«γηα λα κπνχκε ιίγν ζηε ζέζε ηνπ άιινπ θαη λα δνχκε ελαιιαθηηθέο πξαγκαηηθφηεηεο,

δειαδή ηηο πξαγκαηηθφηεηεο ησλ άιισλ, αθήλνληαο πίζσ ηα δεδνκέλα θαη ηνπο

νξηζκνχο». (Greene, 2000: 94 ζην Ράηθνπ, 2011:174). Ζ αλαδήηεζε κέζα απφ ηελ ηέρλε

αλνίγεη λένπο δξφκνπο «ζηελ αλαθάιπςε πνιηηηζκηθψλ δηαθνξψλ» θαη δεκηνπξγεί λέεο

πξννπηηθέο «γηα ηνλ θφζκν πνπ δνχκε». Ζ απξφζκελε αλαθάιπςε λένπ λνήκαηνο ζε

ζρέζε κε απηά πνπ ζεσξνχκε σο δεδνκέλα ζε έλα έξγν ηέρλεο, κπνξεί λα καο νδεγήζεη

ζε θξηηηθφ ζηνραζκφ (ζ.101-104, 128-133).

Ζ ζρνιή ηεο Φξαλθθνχξηεο ζεσξεί φηη «ε αηζζεηεξηαθή εκπεηξία δίλεη ηε δπλαηφηεηα

ελφο ηξφπνπ ζθέςεο δηαθνξεηηθνχ απφ ηνλ θπξίαξρν». Ζ ζθέςε πνπ θαιιηεξγείηαη κε

απηφ ηνλ ηξφπν «ελαληηψλεηαη ζηηο αιινηξησηηθέο θαηαζηάζεηο ηεο θνηλσληθήο δσήο» θαη

κέζσ ηεο επαθήο καο κε έλα έξγν ηέρλεο απνθαιχπηνληαη «νη δηαιεθηηθέο αληηζέζεηο θαη

ζπλζέζεηο κηαο ηδέαο, ελφο θαηλνκέλνπ, κηαο αηνκηθήο ή θνηλσληθήο δηεξγαζίαο».

(Κφθθνο, 2011:76-77). χκθσλα κε ηνλ Αληφξλν (Αληφξλν & ζπλ., 1984) «ε εκπεηξία

ηνπ αηφκνπ πνπ ζπγθεθξηκελνπνηείηαη ζ‟ έλα έξγν ηέρλεο δελ είλαη ιηγφηεξν έγθπξε απφ

ηελ νξγαλσκέλε εκπεηξία ηελ νπνία πξνσζεί ε θνηλσλία ζέινληαο λα επηβάιιεη ηνλ

έιεγρφ ηεο πάλσ ζηε θχζε. Παξφιν πνπ ην θξηηήξηφ ηεο βξίζθεηαη κφλν κέζα ηεο, ε ηέρλε

είλαη γλψζε φζν είλαη θαη ε επηζηήκε». Δπηπξφζζεηα, ε παξαηήξεζε ηεο ηέρλεο

ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηνπ Κ κέζα απφ ηηο κεζνδνινγίεο ηνπ: Perkins, Visible

Thinking, Κφθθνπ θαη Freire.

2.1.2.1.6. Υαξαθηεξηζηηθά ηεο ηέρλεο (γηα εθπαηδεπηηθνύο ζθνπνύο)

Ζ Unesco (2011), κε ηνλ «Οδεγφ πνπδψλ ησλ Δθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ Παηδεία ζηα

Μέζα θαη ηελ Πιεξνθνξία» πξνσζεί ην θίλεκα ηεο εθπαίδεπζεο ησλ πνιηηψλ θαη

ελζσκαηψλεη ηνπο δαζθάινπο σο πξσηαξρηθνχο θνξείο ηνπ λένπ απηνχ,

νπηηθναθνπζηηθνχ αιθαβεηηζκνχ.

χκθσλα κε ηνλ Σζαθηαξίδε (2011: 83) ε ζηφρεπζε ηνπ ζρνιηθνχ πξνγξάκκαηνο ζε

έλαλ δηαθνξεηηθφ, πην ζχλζεην εγγξακαηηζκφ, ζα κπνξέζεη λα αμηνπνηήζεη ηελ έθθξαζε

θαη ηε δεκηνπξγηθφηεηα ησλ καζεηψλ, πξνο έλαλ «νπηηθναθνπζηηθφ εγγξακαηηζκφ –

audiovisual literacy». Κάπνηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηέρλεο γηα εθπαηδεπηηθνχο ζθνπνχο

ζρεηηθά κε ηνλ θηλεκαηνγξάθν (Σζαθηαξίδεο, 2011:87) κπνξεί λα είλαη «ε γισζζηθή



75

θαηλνηνκία ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ εθθξαζηηθή ηνπο νηθνλνκία θαη αξηηφηεηα». Δπίζεο, «γηα

ηηο κηθξφηεξεο ειηθίεο (πξνζρνιηθή, πξψηεο ηάμεηο δεκνηηθνχ) ε νπζηαζηηθή αμία ελφο

έξγνπ είλαη ε ηθαλφηεηά ηνπ λα εκπιέμεη ην παηδί ζε έλα ελεξγφ, επνηθνδνκεηηθφ παηρλίδη

εθεπξεηηθφηεηαο».

Άιισζηε, νη εηθαζηηθέο ηέρλεο κπνξνχλ λα πξνζθέξνπλ «πνιχηηκεο νπηηθέο, απηηθέο

θαη ελ γέλεη αηζζεηηθέο εκπεηξίεο». (Σζαθηαξίδεο, 2011:88). Μέζσ ηεο πξαθηηθήο θαη

εηθαζηηθήο δηαδηθαζίαο κπνξνχλ λα αλαδεηρζνχλ πξνβιήκαηα θαη λα αλαδεηεζνχλ

πξσηφηππεο ιχζεηο. Ζ αμηνπνίεζε θαη δηεχξπλζε ηεο θαληαζίαο, ηεο εθεπξεηηθφηεηαο

θαη ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο ησλ καζεηψλ κέζσ ησλ εηθαζηηθψλ ηερλψλ, ζπκβάιιεη ζηε

δηεχξπλζε ηεο αληίιεςεο ησλ παηδηψλ θαη ζηελ απφθηεζε λέσλ γλψζεσλ. πλάκα

ινηπφλ, νη καζεηέο βειηηψλνπλ ηε γισζζηθή επηθνηλσλία ηνπο, ελψ παξάιιεια

ρξεζηκνπνηνχλ έλα εμεηδηθεπκέλν εηθαζηηθφ ιεμηιφγην θαη ηαπηφρξνλα, καζαίλνπλ λα

ζπλππάξρνπλ θαη λα ζπλεξγάδνληαη ζπκκεηέρνληαο ζε πξνγξάκκαηα ζρεηηθά κε ηελ

ηέρλε. (Σζαθηαξίδεο, 2011:88).

Θεσξίεο πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ αμία ηεο ηέρλεο ζην πιαίζην ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο

Ζ ηέρλε δηαδξακαηίδεη ζπνπδαίν ξφιν ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε. Ο Dewey ζην βηβιίν

ηνπ „Η ηέτνη φς εμπειρία‟ (1934 [1980]) ζεσξεί ηδηαηηέξσο ζεκαληηθή ηελ επαθή ησλ

καζεηψλ κε ηηο ηέρλεο. πγθεθξηκέλα ππνζηεξίδεη:

«Κακία δηαλνεηηθή δξαζηεξηφηεηα δελ απνηειεί νινθιεξσκέλν

γεγνλφο εάλ δελ δηαπνηίδεηαη απφ απηφ ην ζηνηρείν. Με ιίγα ιφγηα, αλ ε

αηζζεηηθή εκπεηξία εμνζηξαθίδεηαη απφ ηε δηαλνεηηθή εκπεηξία, ε

ηειεπηαία δελ κπνξεί λα είλαη νινθιεξσκέλε». (Dewey, 1934 [1980:40]

φπσο παξαηίζεηαη ζην Κφθθνο, 2011:74).

Σελ αμία ηεο ηέρλεο ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε ππνζηεξίδνπλ αξθεηνί

ζεσξεηηθνί. Ο Gardner (1983) κε ηε ζεσξία ηεο Πνιιαπιήο Ννεκνζχλεο, ν

Perkins (1994) ζην βηβιίν ηνπ: The intelligent Eye: Learning to Think by

Looking at Art. Σα πνιηηηζηηθά ζηνηρεία ελεξγνπνίεζεο ηνπ καζεηή απφ ηελ

επαθή ηνπ κε έξγα ηέρλεο, ππνζηεξίδεη ν Fowler (1996, ζην Κφθθνο, 2011:39),

ελψ νη κειεηεηέο Eisner (2002) θαη Efland (2002), «ζπλδένπλ ηελ παξαηήξεζε

ησλ ηερλψλ κε ηε γλσζηηθή αλάπηπμε». (φ.π.:39).



76

2.1.2.1.7. Αμηνιόγεζε ησλ καζεηώλ θαη θξηηηθή ζθέςε

Ζ έλλνηα ηεο αμηνιόγεζεο ησλ καζεηώλ σο παξάγνληαο αλάπηπμεο ηεο θξηηηθήο ζθέςεο

χκθσλα κε ηνλ Boughton (2011), ην portfolio είλαη κηα απφ ηηο απνηειεζκαηηθφηεξεο

ζηξαηεγηθέο αμηνιφγεζεο. Με ηε δεκηνπξγία portfolio εθ κέξνπο ησλ καζεηψλ, θαζψο

θαη ηελ χπαξμε εκεξνινγίνπ, κπνξεί λα δηαπηζησζεί ε καζεζηαθή πνξεία θαηά ηε

δηάξθεηα ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο έηζη ψζηε λα δηεμαρζνχλ ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα ζην

ηέινο, ηφζν γηα ηνπο καζεηέο φζν θαη γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηα νπνία ζα κπνξέζνπλ

λα ιεηηνπξγήζνπλ αλαηξνθνδνηηθά γηα ηνπο ηειεπηαίνπο.

Παξάιιεια, ε επηινγή έξγσλ ηέρλεο παξεκθεξψλ κε απηψλ πνπ κειεηψληαη ζηελ

ηάμε, απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο, ζα ηνπο βνεζήζεη λα «έρνπλ αλεμάξηεηε ζθέςε θαη

λα καζαίλνπλ λα είλαη ππεχζπλνη γηα ηελ επηινγή ηνπιάρηζηνλ κεξηθψλ απφ ηηο

θαηαρσξήζεηο ζην θάθειφ ηνπο». (Boughton, 2011). Δθηφο απ‟ απηφ, ζηνπο θαθέινπο

ησλ καζεηψλ πξέπεη λα πεξηέρνληαη θαη νη θξηηηθνί ζηνραζκνί ηνπο. ηνραζκνί νη νπνίνη

«αθνξνχλ ζε ζρφιηα επάλσ ζε πξάγκαηα, φπσο ε πνηφηεηα ηεο δνπιεηάο, ν ηξφπνο πνπ

έγηλε, νη ιφγνη ησλ επηινγψλ, νη επηξξνέο επάλσ ζηε δνπιεηά, νη δπζθνιίεο πνπ

ζπλάληεζαλ, νη λέεο ηδέεο πνπ εμεξεπλνχλ θ.ιπ.». (Boughton, 2011).

χκθσλα κε ηελ παξνχζα εξγαζία, ε αμηνιφγεζε πξαγκαηνπνηήζεθε ζηνπο καζεηέο

κεηά ηελ παξνπζίαζε ηεο κεζφδνπ ηνπ Κφθθνπ, νχησο ψζηε λα δηαπηζησζεί εάλ ππήξμε

θξηηηθή ζθέςε. Θα δηεξεπλεζεί θαηά πφζν, νη αλήιηθνη καζεηέο ηεο ηππηθήο

δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο έρνπλ θάπνηα ςήγκαηα ελειηθηφηεηαο ηα νπνία κπνξνχλ

λα ηνπο νδεγήζνπλ ζε θξηηηθφ ζηνραζκφ, κέζσ ηεο κεζφδνπ ηνπ Κφθθνπ.

2.2. Ζ Κ ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ

χκθσλα κε ηνλ Κφθθν (2010 2011:75), ν Freire ζεσξεί φηη ε θξηηηθή

ζπλεηδεηνπνίεζε κπνξεί λα επηηεπρζεί κέζσ ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ. (Κφθθνο, 2010).

πλεπψο, «ε θξηηηθή ζπλεηδεηνπνίεζε ζπλίζηαηαη ζην λα απνθηνχλ νη άλζξσπνη επίγλσζε

ησλ θνηλσληθψλ, πνιηηηζκηθψλ θαη πνιηηηθψλ ζπλζεθψλ πνπ θαζνξίδνπλ ηε δσή ηνπο, λα



77

ηηο επαλεμεηάδνπλ θαη λα δηακνξθψλνπλ λέεο αληηιήςεηο, πνπ αληηζηνηρνχλ ζηα δσηηθά

ζπκθέξνληά ηνπο».

Ο Kegan (1994) πεξηγξάθεη ηα ηξία ζηάδηα ηα νπνία πξέπεη λα δηαλχζεη έλα άηνκν

πξνθεηκέλνπ λα θηάζεη ζηνλ θξηηηθφ απηνζηνραζκφ. ηε ζεσξία ηνπ ν Kegan αλαιχεη

ην δήηεκα ησλ ζηαδίσλ πνπ δηαλχνπλ ηα άηνκα ζρεηηθά κε ηελ εξκελεία θαη

λνεκαηνδφηεζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, κέρξη λα θηάζνπλ ζην ψξηκν ζηάδην ηνπ θξηηηθνχ

(απην)ζηνραζκνχ, ζην νπνίν πξαγκαηνπνηείηαη ν ξηδηθφο κεηαζρεκαηηζκφο ηνπ

αληηιεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. (Κφθθνο ζην Illeris, 2009:12).

Ο Mezirow ζεσξεί φηη κέζα απφ ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ ζην νπνίν δηαβηνχκε,

έρνπκε απνθηήζεη θάπνηεο παξαδνρέο, δειαδή έρνπκε αθνκνηψζεη άθξηηα θάπνηα

ππνζπλείδεηα κελχκαηα, απφςεηο θαη ζπκπεξηθνξέο απφ ηε βξεθηθή καο ειηθία. Μέζσ

ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ, κπνξεί θάπνηνο λα ζπλεηδεηνπνηήζεη ηηο παξαδνρέο ηηο νπνίεο

έρεη θαη έηζη θαηαξρήλ λα θαηαιάβεη πνηεο είλαη, «πξνθεηκέλνπ λα παξαγάγεη

πεπνηζήζεηο θαη απφςεηο πνπ ζα απνδεηρηνχλ πεξηζζφηεξν αιεζηλέο ή πην ηθαλέο λα

δηθαηνινγήζνπλ ηελ παξψζεζε ζε δξάζε». (Mezirow, 2007:47). χκθσλα κε ηνλ

Mezirow (1990:12 ζην Ληληδέξεο, 2007), «… ην λα γίλνπκε θξηηηθά ζπλεηδεηνπνηεκέλνη

γηα ηηο ίδηεο ηηο παξαδνρέο καο πεξηιακβάλεη ηελ ακθηζβήηεζε ησλ εδξαησκέλσλ θαη

εζηκηθψλ, πξνηχπσλ, πξνζδνθηψλ, ησλ λνεκαηηθψλ ζπλφισλ κέζσ ησλ νπνίσλ

θαηαλννχκε θαη εθινγηθεχνπκε ηνλ θφζκν, ηνπο άιινπο θαη ηνπο εαπηνχο καο. Σν λα

ακθηζβεηήζνπκε ηελ εγθπξφηεηα ησλ καθξνρξφληα δεδνκέλσλ ζεσξήζεσλ πνπ

βαζίδνληαη ζε κηα παξαδνρή, πεξηιακβάλεη ηελ άξλεζε αμηψλ πνπ βξίζθνληαη ζην θέληξν

ηεο απηφ-αληίιεςεο θάπνηνπ». Χο νξηζκό ηνπ θξηηηθνύ ζηνραζκνύ ν Mezirow (1991a:6

ζην Ληληδέξεο, 2007) πξνηείλεη ηνλ ζηνραζκφ «επί ηνπ πεξηερνκέλνπ ή επί ηεο

δηεξγαζίαο (πνπ) κπνξεί λα έρεη σο απνηέιεζκα ηελ εθαξκνγή, δεκηνπξγία ή

κεηαζρεκαηηζκφ ησλ λνεκαηηθψλ ζρεκάησλ. Ο ζηνραζκφο επί ησλ βαζηθψλ παξαδνρψλ

πεξηιακβάλεη θξηηηθή ησλ βαζηθψλ ππνζέζεσλ θαη κπνξεί λα έρεη σο απνηέιεζκα ην

κεηαζρεκαηηζκφ ηφζν ησλ λνεκαηηθψλ ζπλφισλ – ζεσξήζεσλ, φζν θαη ηεο ίδηαο ηεο

εκπεηξίαο πνπ εξκελεχεηαη».

Ζ θξηηηθή ζθέςε ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ ζεκαηνδνηείηαη κέζσ δχν κεγάισλ

ζηνραζηψλ: ηνπ Freire θαη ηνπ Mezirow.



78

O Freire δηακφξθσζε ηε δηθή ηνπ πξνζέγγηζε, επεξεαδφκελνο απφ ηνλ Marx θαη ηνπο

ζπλερηζηέο ηνπ έξγνπ ηνπ, ηνπο ζηνραζηέο ηεο ρνιήο ηεο Φξαλθθνχξηεο, αιιά θαη ην

έξγν ξηδνζπαζηψλ θηινζφθσλ, φπσο νη Sartre, Jaspers, Bergson, ζην επίθεληξν ηεο

νπνίαο βξίζθεηαη ε ζπλεηδεηνπνίεζε κέζσ ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ. (Κφθθνο, ζην

Βεξγίδεο & Κφθθνο, 2010). Μέζσ ηεο θξηηηθήο ζπλεηδεηνπνίεζεο νη άλζξσπνη κπνξνχλ

λα έιζνπλ ζε επίγλσζε ησλ πξαγκαηηθψλ ζπλζεθψλ ζηηο νπνίεο δηαβηνχλ είηε απηέο

είλαη πνιηηηθέο, ή θνηλσληθέο, ή πνιηηηζκηθέο. Δπεηδή απηέο νη ζπλζήθεο θαζνξίδνπλ ηε

δσή ηνπο, θαινχληαη λα ηηο επαλεμεηάζνπλ θαη λα δηακνξθψζνπλ λέεο, νη νπνίεο ζα

είλαη πξνο ην πξαγκαηηθφ ηνπο αηνκηθφ θαη θνηλσληθφ φθεινο. Μέζσ κηαο

ζπγθξνηεκέλεο κεζφδνπ αιθαβεηηζκνχ, επηηπγράλεηαη ηαπηφρξνλα θξηηηθή

ζπλεηδεηνπνίεζε. Με ηε ρξήζε ηνπ δηαιφγνπ αλάκεζα ζηνλ εθπαηδεπηή θαη ηνπο

ελήιηθεο δεκηνπξγείηαη θαηά Freire, κηα δηαιεθηηθή ζρέζε κεηαμχ ηνπο. «Ο εθπαηδεπηήο

ελδπλακψλεη ηελ ηθαλφηεηα ηεο θξηηηθήο ζθέςεο ησλ ζπκκεηερφλησλ. Γελ ηνπο επηβάιεη

ηηο δηθέο ηνπ απφςεηο αιιά νχηε ηηο θξχβεη. Σαπηφρξνλα καζαίλεη απφ ηηο ζθέςεηο θαη ηηο

αληηδξάζεηο ηνπο θαη επαλεμεηάδεη θξηηηθά ηηο δηθέο ηνπ απφςεηο». (Κφθθνο, ζην Βεξγίδεο

& Κφθθνο, 2010). Με απηφλ ηνλ ηξφπν σζεί ηνπο ελήιηθεο λα αλαιάβνπλ δξάζε γηα

θνηλσληθή αιιαγή, θάηη πνπ ν Mezirow δελ ελζηεξλίδεηαη. Ο ίδηνο ν Mezirow (1994,

ζην Ληληδέξεο, 2007) αλαθέξεη: «ν Freire αληηκεησπίδεη ηελ θνηλσληθή δξάζε σο έλα

άκεζν επφκελν βήκα πνπ αθνινπζεί ηνλ θξηηηθφ ζηνραζκφ θαη ηνλ δηάινγν. Δγψ έρσ

αλαγλσξίζεη ζπγθπξηαθνχο, ζπλαηζζεκαηηθνχο θαη πιεξνθνξηαθνχο παξάγνληεο πνπ

κπνξνχλ λα εκπνδίζνπλ θαη λα θαζπζηεξήζνπλ ηελ αλάιεςε ζηνραζηηθήο δξάζεο».

Γηα ηνλ Mezirow «ελζάξξπλζε ηεο θξηηηθήο απηφ-ζηνραζηηθήο κάζεζεο ζεκαίλεη κηα

απειεπζεξσηηθή πξνζπάζεηα λα εληζρπζεί ε αληίζηαζε ζηηο δεζπφδνπζεο ηερλνθξαηηθέο

παξαδνρέο, ζηελ έιιεηςε ζθέςεο, ζηε ζπκκφξθσζε, ζηηο ζηεγαλέο αληηιήςεηο, ζην θφβν

ηεο αιιαγήο, ζηνλ εζλνθεληξηζκφ, ζηελ ηαμηθή πξνθαηάιεςε θαη ζηηο εγσθεληξηθέο αμίεο».

(Mezirow, ζην Ληληδέξεο, 2007). πλεπψο ε θξηηηθή ζθέςε ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ

«πεξηιακβάλεη θξηηηθή ησλ παξαδνρψλ γηα λα θαζνξίζνπκε εάλ κηα πεπνίζεζε, ηελ νπνία

ζπρλά απνθηήζακε θαηά ηελ παηδηθή καο ειηθία, ζπλερίδεη λα είλαη ιεηηνπξγηθή θαη ηψξα

ζηελ ελειηθηφηεηα. Γηα ην ζθνπφ απηφ εμεηάδνπκε θξηηηθά ηελ πξνέιεπζε, ηε θχζε θαη ηηο

ζπλέπεηεο ησλ παξαδνρψλ». (Mezirow, ζην Ληληδέξεο, 2007).



79

2.2.1. Οξηζκόο

ηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ ε ζεσξία ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο, κε θχξηνπο

εθθξαζηέο ηνπο Freire θαη Mezirow, ππνγξακκίδεη φηη, νη ελήιηθνη δελ πξέπεη λα

εθνδηάδνληαη κφλν κε γλψζεηο, ζηάζεηο θαη δεμηφηεηεο νη νπνίεο αλαπαξάγνπλ ηηο

θπξίαξρεο αμίεο θαη ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο θνηλσλίαο, αιιά «λα εκπιέθνληαη ζε κηα

δηεξγαζία θξηηηθνχ ζηνραζκνχ», ψζηε λα βιέπνπλ θαη λα αληηκεησπίδνπλ θξηηηθά ηελ

εθάζηνηε «θαζεζηεθπία ηάμε πξαγκάησλ, ε νπνία ιεηηνπξγεί ελαληίνλ ησλ δσηηθψλ

ζπκθεξφλησλ ηνπο». (Κφθθνο, 2011:72).

χκθσλα κε ηε ζρνιή ηεο Φξαλθθνχξηεο, «ε θξηηηθή ζεσξία έρεη ζηνλ ππξήλα ηεο

πνιηηηθέο θαη εζηθέο παξαδνρέο». (Κφθθνο, 2010). ηηο αλαπηπγκέλεο θαπηηαιηζηηθέο

θνηλσλίεο, φπνπ ππάξρεη εθκεηάιιεπζε ηνπ αλζξψπνπ απφ ηνλ άλζξσπν, νη πνιίηεο δελ

κεηέρνπλ ελεξγεηηθά ζηελ θνηλσληθή θαη πνιηηηθή δσή. Ο θαηαλαισηηζκφο θαη νη

ζπλήζεηεο ηεο θνηλσλίαο ηεο αθζνλίαο, δελ ηνπο σζνχλ ζην λα ακθηζβεηήζνπλ ηελ

ηάμε ησλ πξαγκάησλ. Ζ θπξίαξρε ηδενινγία, ηνπο πείζεη φηη ε θνηλσλία είλαη

νξγαλσκέλε κε ηέηνηνλ ηξφπν ψζηε λα ιεηηνπξγεί κφλν πξνο φθειφο ηνπο. ηελ

πξαγκαηηθφηεηα φκσο, κέζσ ηεο ρεηξαγψγεζεο απηήο, αλαπαξάγνληαη ηα ζπκθέξνληα

νξηζκέλσλ κεηνςεθηψλ, κε ηε βνήζεηα ησλ κέζσλ καδηθήο ελεκέξσζεο, ηεο δηαθήκηζεο

θαη ησλ πξντφλησλ ηεο καδηθήο θνπιηνχξαο. (Κφθθνο, 2010). Ζ θξηηηθή ζθέςε θαηά ηε

ζρνιή ηεο Φξαλθθνχξηεο είλαη ε δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία ππνβάιιεηαη ζηνλ έιεγρν

ηνπ θξηηηθνχ ιφγνπ «ην ζχλνιν ησλ θνηλσληθψλ, πνιηηηθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ

θαηαζηάζεσλ θαη αληηιήςεσλ» θαηά ηέηνην ηξφπν ψζηε «λα ζπκβάιεη ζηελ

απειεπζέξσζε ησλ αλζξψπσλ απφ ην πιέγκα ησλ αιινηξησηηθψλ ζεζκψλ, ηδενινγηψλ θαη

ζρέζεσλ […] ψζηε λα κπνξνχλ λα ακθηζβεηνχλ ηηο πνδεγεηνχζεο ηδενινγίεο θαη λα

επεμεξγάδνληαη ελαιιαθηηθέο κνξθέο δξάζεο, πνπ ζα κπνξνχζαλ λα κεηαζρεκαηίζνπλ ηηο

λφξκεο ηεο θνηλσληθήο δσήο πξνο ην θαιχηεξν». (Κφθθνο, 2010).

χκθσλα κε ηνλ Κφθθν (2006), «ν Mezirow κεηαθέξεη ηελ πξνβιεκαηηθή ηεο ζρνιήο

ηεο Φξαλθθνχξηεο ζην πεδίν ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ. Τπνζηεξίδεη, φηη ν θξηηηθφο

ζηνραζµφο επάλσ ζηηο παξαδνρέο (πεπνηζήζεηο) µαο πνπ έρνπλ εκθπηεπηεί απφ ην



80

πνιηηηζκηθφ πιαίζην θαη ζπρλά νδεγνχλ ζε δπζιεηηνπξγηθή ζπκπεξηθνξά, απνηειεί

πξνυπφζεζε γηα ηελ πεξηζζφηεξν ελαξκνληζκέλε έληαμε ζηελ πξαγκαηηθφηεηα».

Ο Mezirow ππνζηεξίδεη (Κφθθνο, 2010) φηη νη άλζξσπνη βξίζθνληαη ζπλήζσο

εγθισβηζκέλνη ζε έλα ζχζηεκα «λνεηηθψλ ζπλεζεηψλ» δειαδή πξνδηαζέζεσλ κε βάζε

ηηο νπνίεο εξκελεχνπλ ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Απηφ πηνζεηείηαη απφ ηελ παηδηθή ειηθία

θαη κέζσ ηεο θνηλσληθνπνίεζεο θαη ησλ εθάζηνηε θνηλσληθψλ, πνιηηηθψλ, νηθνλνκηθψλ

θαη ηζηνξηθψλ ζπλζεθψλ, έρνπλ δεκηνπξγεζεί παξαδνρέο κε ηηο νπνίεο εξκελεχνπλ ηνλ

θφζκν γχξσ ηνπο. Απηέο νη δηαζηξεβισκέλεο ή αηειείο παξαδνρέο, ηνπο εκπνδίδνπλ λα

εληάζζνληαη ιεηηνπξγηθά ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. Ζ θξηηηθή εκβάζπλζε ζηηο λνεηηθέο

ηνπο ζπλήζεηεο κπνξεί λα ηνπο βνεζήζεη λα κεηαζρεκαηηζηνχλ θαη λα δψζνπλ έηζη έλα

λέν λφεκα ζηηο εκπεηξίεο ηνπο. (φ.π.). Ζ θξηηηθή ζθέςε βνεζάεη ζηελ αλαδηάπιαζε ησλ

πξνβιεκαηηθψλ πιαηζίσλ αλαθνξάο (δνκέο ζθέςεσλ, λνεηηθέο ζπλήζεηεο, λνεκαηηθέο

πξννπηηθέο) «ψζηε λα γίλνπλ πεξηζζφηεξν πεξηεθηηθά, ζαθή, αλνηθηά, ζηνραζηηθά θαη

ζπλαηζζεκαηηθά δεθηηθά ζηελ αιιαγή». (Mezirow, 2009:92 ζην Κφθθνο, 2010).

2.2.2. Υαξαθηεξηζηηθά ηεο Σέρλεο ζηελ Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ

Θεσξίεο πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ αμία ηεο ηέρλεο ζην πιαίζην ηεο Δθπαίδεπζεο

Δλειίθσλ

Οη ηδέεο ηεο ζρνιήο ηεο Φξαλθθνχξηεο απφ ηνπο Theodor Adorno θαη Max

Horkheimer σο ζεκειησηψλ ηεο θξηηηθήο ζεσξίαο ππνζηεξίδνπλ φηη «ε αηζζεηηθή

εκπεηξία δίλεη ηε δπλαηφηεηα ελφο ηξφπνπ ζθέςεο δηαθνξεηηθνχ απφ ηνλ θπξίαξρν θαη

επαλαδηαηχπσζαλ απηή ηελ ηδέα ηζρπξηδφκελνη φηη ε επαθή κε ηηο ηέρλεο ζπκβάιιεη ζηε

δηεξγαζία ηεο αλζξψπηλεο ρεηξαθέηεζεο». (Κφθθνο, 2011:74).

χκθσλα κε ηνλ Κφθθν (2011:78) «ηα έξγα ηέρλεο έρνπλ απεξηφξηζηεο δπλαηφηεηεο

εξκελείαο» θάηη πνπ θαίλεηαη θαη ζηνλ Καζηνξηάδε, ηνπ νπνίνπ νη ζθέςεηο «γεηηληάδνπλ

κε εθείλεο ηεο ρνιήο ηεο Φξαλθθνχξηεο». Κφθθνο (2011:79).

Σελ αμία ηεο ηέρλεο ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ ππνζηεξίδνπλ αξθεηνί ζεσξεηηθνί. Ζ

ζρνιή ηεο Φξαλθθνχξηεο θαη ζπγθεθξηκέλα νη Horkheimer & Adorno (1947 [1984]:99,

ζην Κφθθνο, 2011:77) θαηά ηελ νπνία φηαλ θάπνηνο παξαηεξεί έλα έξγν ηέρλεο, ζε

θάπνηεο ζηηγκέο κπνξεί λα ζπιιάβεη κηα θαηάζηαζε «σο θάηη πεξηζζφηεξν απφ



81

ππνθεηκεληθφ βίσκα, σο έλα αληηθεηκεληθφ „έηζη είλαη‟, πνπ ππεξβαίλεη ηα φξηα ηνπ

ζπζηήκαηνο αληηιήςεσλ ηνπ Δγψ» (φ.π.:77). Ο Marcuse (1978, ζην Κφθθνο, 2011:78)

ππνζηεξίδεη φηη ηα κεγάια θαιιηηερληθά έξγα αλαηξέπνπλ ηελ θαηεζηεκέλε εκπεηξία

θαη εληζρχνπλ ηελ αλζξψπηλε απειεπζέξσζε. Δπνκέλσο, κέζσ ηεο θαζεκεξηλήο

πξαθηηθήο κπνξεί λα δεκηνπξγεζνχλ νη πξνυπνζέζεηο εθείλεο πνπ ζα απειεπζεξψζνπλ

ηε ζπλείδεζή καο απφ ηα „δεζκά‟ ηεο, ζηα νπνία καο ππνρξεψλεη ε θνηλσληθή

πξαγκαηηθφηεηα. (Κφθθνο, 2011:79).

Ο Καζηνξηάδεο (2008, ζην Κφθθνο:80) ππνζηεξίδεη φηη «ελψ ε ηέρλε παξνπζηάδεη ην

Υάνο, ηαπηφρξνλα ην κνξθνπνηεί» θαη επηηξέπεη λα «αλαζπξζνχλ εηθφλεο, ζπλαηζζήκαηα

θαη λνήκαηα πνπ κέρξη ηφηε θαλείο δελ είρε ζπιιάβεη». Ο Freire ρξεζηκνπνίεζε έξγα

ηέρλεο, θπξίσο ζθίηζα «πςειήο αηζζεηηθήο αμίαο» (Κφθθνο, 2011:83) γηα ηελ εθκάζεζε

ηεο γιψζζαο ζηνπο ελήιηθνπο. Ο Shor (1992, ζην Κφθθνο, 2011:89) ππνζηεξίδεη ηελ

αμηνπνίεζε φισλ αλεμαηξέησο ησλ κνξθψλ ηέρλεο.

Ο Κφθθνο (2011:92-113) εθθηλεί απφ ηε ζεσξία ηεο Μεηαζρεκαηίδνπζαο Μάζεζεο ηνπ

Mezirow (2007) θαη αλαπηχζζεη ηε κέζνδφ ηνπ ζην βηβιίνπ ηνπ: „Εκπαίδεσζη μέζα

από ηις Τέτνες’, κε ζπλεηζθνξά θαη άιισλ εξεπλεηψλ – κειεηεηψλ. Ζ κέζνδφο ηνπ

«Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο» πεξηγξάθεηαη αλαιπηηθά

θαη αλαπηχζζεηαη ζε έμη ζηάδηα.

2.2.3. Δηδηθέο κεζνδνινγίεο αλάπηπμεο: (ηέρλε θαη Κ)

2.2.3.1. Ζ ηέρλε ζηε κε ηππηθή εθπαίδεπζε

πσο αλαθέξεη ε Lawrence (2005:1),

«νη θαιιηηερληθέο κνξθέο έθθξαζεο, επεθηείλνπλ ηα φξηα ηνπ πψο

κπνξνχκε λα γλσξίδνπκε, απνηηκψληαο ηελ πνιιαπιή λνεκνζχλε θαη

ηελ εγρψξηα γλψζε. Ζ θαιιηηερληθή έθθξαζε δηεπξχλεη ηηο πνιηηηζηηθέο

καο πξννπηηθέο κε ην λα επηηξέπεη θαη λα απνηηκά δηαθνξεηηθνχο

δξφκνπο γλψζεο θαη κάζεζεο. Γεκηνπξγψληαο ρψξν γηα δεκηνπξγηθή

έθθξαζε ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ θαη ζε άιιεο θνηλφηεηεο κάζεζεο,

βνεζηνχληαη νη εθπαηδεπφκελνη λα αλαθαιχςνπλ θξπκκέλεο γλψζεηο νη

νπνίεο δελ κπνξνχλ εχθνια λα απνδνζνχλ κε ιέμεηο. Αλνίγεη επθαηξίεο



82

γηα ηνπο ελήιηθνπο εθπαηδεπφκελνπο λα εμεξεπλήζνπλ ηα δηάθνξα

θαηλφκελα, νιηζηηθά, θπζηθά θαη δεκηνπξγηθά, εκβαζχλνληαο έηζη ζηελ

θαηαλφεζε ηνπ εαπηνχ ηνπο θαη ηνπ θφζκνπ».

2.2.3.2. Perkins. Οιηζηηθή ελεξγνπνίεζε βαζηζκέλε ζην „κνληέιν‟ ηνπ

Σν «κνληέιν» ηνπ Perkins αθνξά ζην ξφιν ηεο παξαηήξεζεο ηεο ηέρλεο σο κέζνπ

ζηνραζκνχ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηεξγαζία. ην βηβιίν ηνπ „The Intelligent Eye:

Learning to think by looking at art‟ (1994) «πεξηγξάθεηαη αλαιπηηθά κηα πξφηππε

δηεξγαζία αλάιπζεο – παξαηήξεζεο έξγσλ ηέρλεο» (Μέγα, 2011α:45) θαη δίλνληαη θαη

παξαδείγκαηα εθαξκνγήο (Μέγα, 2011α:59-63 Μέγα, 2011

β :149 Κφθθνο, 2011

β:105-

109).

Σν «κνληέιν» ηνπ Perkins ρσξίδεηαη ζε ηέζζεξηο θάζεηο. χκθσλα κε απηέο (Μέγα,

2011α:46-47) έρνπκε:

Πξώηε θάζε: Υξφλνο γηα παξαηήξεζε, φπνπ εδψ ν παξαηεξεηήο αθηεξψλεη ρξφλν

ζην έξγν, πξνθεηκέλνπ, κέζσ ησλ εκπεηξηψλ ηνπ, «λα ζπληνληζηεί θαιχηεξα κε απηφ πνπ

παξαηεξεί θαη φρη λα πξνβεί ζε πξφρεηξεο εθηηκήζεηο» (Perkins, 1994:42-46 ζην Μέγα,

2011α:46)

Γεύηεξε θάζε: Αλνηθηή θαη πεξηπεηεηψδεο παξαηήξεζε, φπνπ εδψ ελεξγνπνηείηαη ε

αλνηθηή θαη δεκηνπξγηθή ζθέςε γηα θαιχηεξε θαη επξχηεξε παξαηήξεζε.

Σξίηε θάζε: Ξεθάζαξε, αλαιπηηθή θαη εηο βάζνο παξαηήξεζε, φπνπ ε ζθέςε

κεηαηξέπεηαη ζε αλαιπηηθή-ζηνραζηηθή. Πξφθεηηαη γηα έλαλ πην δηεηζδπηηθφ ηξφπν λα

εγθχςνπκε ζηα πξάγκαηα, πνπ ελεξγνπνηεί ε ζηνραζηηθή καο δηάζεζε. (φ.π.: 67-68).

Σέηαξηε θάζε: Αλαζθφπεζε ηεο δηεξγαζίαο, φπνπ εδψ απαηηνχληαη δηαλνεηηθέο

δεμηφηεηεο φπσο ε ζχλζεζε θαη ε νιηζηηθή αληίιεςε. Οπζηαζηηθά ν παξαηεξεηήο

μαλαβιέπεη ην έξγν ζηελ νιφηεηά ηνπ θαη μαλαδεί ηελ εκπεηξία πνπ ηνπ πξνζθέξεη

απηφ. (φ.π.: 73-74).

Έλα αθφκε, πιήξεο παξάδεηγκα εθαξκνγήο ηνπ κνληέινπ ηνπ Perkins, πεξηγξάθεηαη

απφ ηε Μέγα (2002) ζηε δηδαθηνξηθή ηεο δηαηξηβή θαη βαζίδεηαη ζηελ αλάιπζε –

παξαηήξεζε ηνπ πνηεηηθνχ ιφγνπ. πσο ηνλίδεη ε Μέγα (2011α:58), «ζηελ εθαξκνγή



83

απηή θαιχπηνληαη θαη άιιεο δηαζηάζεηο ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ καζεηή, πνπ νθείιεη λα

θαιιηεξγεί ην ηππηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, […]: πνιιαπιή λνεκνζχλε (Gardner, 1983

θαη 1990), θξηηηθή θαη δεκηνπξγηθή ζθέςε (Perkins, 1994)».

2.2.3.3. Ζ Οξαηή ζθέςε-Visible Thinking ζηελ ΔΔ

χκθσλα κε ηνλ Perkins (2003), φπσο παξαηίζεηαη ζηε Μέγα, 2011α:167), «ην φιν

εγρείξεκα ηεο νξαηήο ζθέςεο ζηνρεχεη ζηελ θαιιηέξγεηα ηεο ζηνραζηηθήο ζθέςεο σο

ζηάζεο δσήο, ε νπνία ζα πξέπεη λα δηαπεξλά ηελ εθπαίδεπζε θαη λα επεθηείλεηαη ζηελ

θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα πνπ βηψλεη ν πνιίηεο ηνπ ζήκεξα θαη ηνπ αχξην».

Οξαηή ζθέςε θαη εθπαίδεπζε ελειίθσλ

χκθσλα κε ηνπο Κφθθν θαη Μέγα (2007), ε παξαηήξεζε έξγσλ ηέρλεο ζηελ Διιάδα,

κε ζθνπφ ηελ αλάπηπμε θξηηηθήο ζθέςεο ζηνπο ελειίθνπο, πξαγκαηνπνηείηαη εθείλε ηε

ρξνληθή πεξίνδν γηα πξψηε θνξά. Αθνξά ζε θνηλή δεκνζίεπζή ηνπο ζην πεξηνδηθφ

Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ θαη παξνπζηάδεη κηα έξεπλα φπνπ ζπκκεηέρνπλ κεηαπηπρηαθνί

θνηηεηέο ζην πξφγξακκα „Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ‟ Διιεληθνχ Αλνηθηνχ Παλεπηζηεκίνπ.

Με ρξήζε ηεο κεζνδνινγίαο παξαηήξεζεο έξγσλ ηέρλεο ηνπ κνληέινπ ηνπ Perkins θαη

ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ζεσξία ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο, πξνζεγγίζηεθε

εξεπλεηηθά ην ζέκα θαη εμήρζεζαλ ηα πξψηα ζπκπεξάζκαηα.

Ζ πξφηαζε κεζνδνινγίαο ηεο Μέγα (2010:164), κε ηίηιν «Ζ νξαηή ζθέςε ζηελ

εθπαίδεπζε ελειίθσλ» παξνπζηάδεη «κηα πξφηππε κεζνδνινγία ελεξγνπνίεζεο ηνπ

ζηνραζκνχ ηνπ ελειίθνπ θαη ελίζρπζεο ηεο κεηαγλσζηηθήο ηνπ αληίιεςεο γηα ηε κάζεζή

ηνπ». Χο βάζε ρξεζηκνπνηνχληαη νη αξρέο ηνπ Visible θαη Artful Thinking, νη νπνίεο

εθαξκφδνληαη κέζσ ηνπ Project Zero. (http://pz.harvard.edu/vt/index.html).

Παξαδείγκαηα εθαξκνγήο απαληψληαη θαη ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ. Πην

ζπγθεθξηκέλα, γίλεηαη πηινηηθή εθαξκνγή ηεο πξφηαζεο κεζνδνινγίαο ζε ρνιείν

Γεχηεξεο Δπθαηξίαο (Μέγα, 2010 ζην Βεξγίδεο & Κφθθνο, 2010:180-190) φπνπ έρεη

ππάξμεη αληίζηνηρε πξνζαξκνγή απφ ην πεδίν ηεο ηππηθήο κάζεζεο ζε απηφ ηεο

Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ, κε ρξήζε ηεο πξναλαθεξφκελεο κεζνδνινγίαο.

ηελ πξφηαζε κεζνδνινγίαο, ιακβάλνληαη ππφςε ηξεηο βαζηθέο αξρέο

http://pz.harvard.edu/vt/index.html



84

Σν πεξηβάιινλ ηεο ζηνραζηηθήο δηάζεζεο

Ζ ζηνραζηηθή ελεξγνπνίεζε θαη

Ο ζηνραζκφο πάλσ ζηνλ εαπηφ (Μέγα, 2010:172)

Ζ Δπηζηεκνληθή Έλσζε Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ ζηεξίδεη ελεξγά ην πξφγξακκα Visible

Thinking δηνξγαλψλνληαο θχθινπο ζεκηλαξίσλ, ελψ «εθαξκνγέο έρνπλ γίλεη ζε

ελδνεπηρεηξεζηαθά εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα, ζηε δηδαζθαιία κεηαπηπρηαθψλ

καζεκάησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ θαη ζηα ρνιεία Γεχηεξεο

Δπθαηξίαο». (Μέγα, 2010:179).

Ζ Μεζνδνινγία ηνπ ARTiT.

Μηα αθφκε κεζνδνινγία πνπ εθαξκφζηεθε είλαη απηή ηνπ ARTiT. χκθσλα κε απηή

ηε κεζνδνινγία ηεο νπνίαο επηζηεκνληθφο ππεχζπλνο είλαη ν Κφθθνο (ARTit, 2012)

γίλεηαη εθηελήο αλαθνξά ζηελ «Κξηηηθή θαη Γεκηνπξγηθή Μάζεζε κέζα απφ ηελ

Αηζζεηηθή Δκπεηξία». χκθσλα κε απηφ (ARTit, 2012:3),

«Σν ARTiT είλαη έλα Πνιπκεξέο Πξφγξακκα Grundtvig πνπ ζηφρν έρεη

λα παξέρεη ζηνπο εθπαηδεπηέο ελήιηθσλ κηα κέζνδν, θαζψο θαη ηηο

απαξαίηεηεο δεμηφηεηεο γηα ηελ αλάπηπμε θαηλνηφκσλ εθπαηδεπηηθψλ

ελνηήησλ, νη νπνίεο ζα ελδπλακψλνπλ ηε δεκηνπξγηθφηεηα θαη ηελ θξηηηθή

ζθέςε ησλ εθπαηδεπνκέλσλ κέζσ ηεο επεμεξγαζίαο έξγσλ ηέρλεο».

Σν δηαξθψο απμαλφκελν ελδηαθέξνλ γηα ηελ εθπαίδεπζε κέζα απφ ηηο ηέρλεο,

ζπλέβαιε ζηε νξγάλσζε δηαθφξσλ ζεκηλαξίσλ (Καξαιήο & Ράηθνπ, ρ.ρ.:12), φπσο

επίζεο θαη ζηε δηνξγάλσζε ζπλδηάζθεςεο ε νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ Αζήλα ζηηο

15 θαη 16 Μαΐνπ 2010, κε ηίηιν: „Δθπαίδεπζε κέζα απ‟ ηελ ηέρλε‟. Σν πεξηνδηθφ

Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ ζην ηεχρνο 20, ζει. 49-54 θάλεη εθηελή αλαθνξά ζηε

ζπλδηάζθεςε απηή, φπνπ θαη «αλαπηχρζεθε ν πξνβιεκαηηζκφο γηα ην δήηεκα ηεο

επεμεξγαζίαο έξγσλ ηέρλεο ζηε δηάξθεηα ηεο εθπαηδεπηηθήο δηεξγαζίαο, κε ζηφρν ηελ

αλάπηπμε ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο θαη ηεο θξηηηθήο ζθέςεο». (Καξαιήο & Ράηθνπ, ρ.ρ.:13)

Μία απφ ηηο δχν εηζεγήζεηο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ήηαλ ηεο Μέγα, ζηελ νπνία

γηλφηαλ αλαθνξά ηφζν ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε φζν θαη ζηελ εθπαίδεπζε

ελειίθσλ, ζρεηηθά κε ηε δηδαθηηθή πξάμε.



85

2.2.3.4. Οπηηθόο πνιηηηζκόο θαη εθπαίδεπζε ελειίθσλ

πσο αλαθέξεη θαη ηεθκεξηψλεη ν Κφθθνο (2011:81), απφ ηε βηβιηνγξαθηθή

επηζθφπεζε πνπ πξαγκαηνπνηεί, κέζσ ησλ ηερλψλ δηαθαίλεηαη ν ζεκαληηθφο ξφινο ησλ

εθπαηδεπηψλ «ζε φ, ηη αθνξά ζηελ ελδπλάκσζε ηεο ζπγθηλεζηαθήο θαη θαληαζηαθήο

δηάζηαζεο ηεο κάζεζεο, θαζψο επίζεο ησλ δηεξγαζηψλ ηεο θξηηηθήο ζθέςεο». Ζ ρξήζε

ζηνηρείσλ ηνπ νπηηθνχ πνιηηηζκνχ ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ, κέζσ ηεο αηζζεηηθήο

εκπεηξίαο, «κπνξεί λα επαλαδηαηππψζεη ηηο ζεκαζίεο κε ηξφπν δηαθνξεηηθφ απφ ην

ζπλεζηζκέλν» φηαλ «νη νξζνινγηθέο θαη κφλν πξνζεγγίζεηο δελ επαξθνχλ». Κφθθνο (φ.π.).

2.2.3.5. Υαξαθηεξηζηηθά ηεο ηέρλεο (γηα εθπαηδεπηηθνύο ζθνπνύο)

χκθσλα κε ηνλ Κφθθν, είλαη αλαγθαίν λα γίλεη έλαο δηαρσξηζκφο ζρεηηθά κε ην ηη

είλαη απζεληηθά έξγα ηέρλεο θαη γηαηί ζα πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχληαη απηά γηα ηελ

άληιεζε λνήκαηνο θαη ηελ παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο. πσο αλαθέξεη ζην βηβιίν ηνπ

(Κφθθνο, 2011:90), ζρεηηθά κε ηελ αμηνπνίεζε φισλ αλεμαηξέησο ησλ κνξθψλ ηέρλεο,

«αμηνπνηνχληαη νη ηδέεο ηεο ρνιήο ηεο Φξαλθθνχξηεο, ηνπ Καζηνξηάδε

θαη ηνπ Boyd, πνπ πξναλαθέξζεθαλ, ζρεηηθά κε ην φηη ε παξαηήξεζε έξγσλ

ηέρλεο κε πςειή αηζζεηηθή αμία σο ελαπζκάησλ γηα ηελ εμέηαζε δηαθφξσλ

ζεκάησλ ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε θξηηηθήο κάζεζεο πνιχ πεξηζζφηεξν απφ

ηε ρξήζε ηεηξηκκέλσλ έξγσλ. […] Αληίζηξνθα, ε επαθή κε επηδεξκηθά έξγα

ηέρλεο απνζηεηξψλεη ηε ζθέςε θαη ζηεξεί ηε δπλαηφηεηα λα αηελίδνπκε πέξα

απφ ηηο δεδνκέλεο ζπλζήθεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο».

Απζεληηθά έξγα ηέρλεο είλαη απηά πνπ δελ έρνπλ ζρέζε κε ηε δεκνθηιή

θνπιηνχξα, ε νπνία θαηά Unesco (2011:189) είλαη «ην ζχλνιν ησλ ηδεψλ,

πξννπηηθψλ, ζηάζεσλ, ζεκάησλ, εηθφλσλ θαη άιισλ θαηλνκέλσλ πνπ πξνηηκψληαη

ζην πιαίζην κηαο αλεπίζεκεο ζπκθσλίαο γηα ην θπξίαξρν ξεχκα κηαο θνηλσλίαο,

εηδηθφηεξα ηεο Γπηηθήο θνπιηνχξαο απφ ηηο αξρέο κέρξη ηα κέζα ηνπ 20νπ αηψλα

θαη ηελ εκθάληζε ηνπ παγθφζκηνπ θπξίαξρνπ ξεχκαηνο απφ ηα ηέιε ηνπ 20νπ αηψλα

κέρξη ηηο αξρέο ηνπ 21νπ».



86

2.2.3.6. Παξαδείγκαηα – Δθαξκνγέο ζηελ Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ

Μηα εθαξκνγή ζηελ Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ αθνξά ζηε δηπισκαηηθή εξγαζία ηεο

Μπψθνπ (2009), κε ηίηιν «Ζ θηλεκαηνγξαθηθή αθήγεζε σο εξγαιείν ζηελ Δθπαίδεπζε

Δλειίθσλ. Ζ Πεξίπησζε ησλ ηαηληψλ ηνπ ειιεληθνχ θηλεκαηνγξάθνπ ηεο δεθαεηίαο ηνπ

„60‟». Δθεί, «παξνπζηάδεηαη ν ζρεδηαζκφο εθαξκνγήο πηινηηθήο εθπαηδεπηηθήο πξφηαζεο

κε ζέκα: „ηεξεφηππα – παξαδνρέο πνπ αθνξνχλ ζηελ εμσζπδπγηθή ζρέζε ηνπ άληξα‟. ηε

ζπγθεθξηκέλε πξφηαζε επηρεηξείηαη ν ζπλδπαζκφο αμηνπνίεζεο έξγσλ καδηθήο θνπιηνχξαο

(ειιεληθέο ηαηλίεο ηεο δεθαεηίαο ηνπ ‟60 θαη απζεληηθήο ηέρλεο (ηνπ ζεαηξηθνχ θεηκέλνπ:

Αλάζα δσήο, ηνπ David Hare) σο εξγαιείσλ ζηε δηαδηθαζία ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ».

ηε Υαζίδνπ (2009), αμηνπνηείηαη ην ζεαηξηθφ θείκελν ηνπ Ίςελ, „Βξηθφιαθεο‟ θαη

γίλεηαη θξηηηθή αλάγλσζε πξνθεηκέλνπ λα ελεξγνπνηεζεί ν θξηηηθφο ζηνραζκφο. Ζ

δηπισκαηηθή αθνξνχζε ζε εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ ζε ρνιή Γνλέσλ.

2.2.3.7. Κ ζηνπο ελήιηθνπο

Ζ θξηηηθή ζθέςε παξάγεηαη ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ κέζσ δηαθνξεηηθψλ πεδίσλ θαη

ξφισλ. Απφ ην σξνιφγην πξφγξακκα, ην ξφιν ηνπ εθπαηδεπηή ζηελ ηάμε θαζψο θαη ηηο

ζπγθεθξηκέλεο δνκέο ιεηηνπξγίαο πνπ πξνάγνπλ ηελ θξηηηθή πξνζέγγηζε, γηα

παξάδεηγκα ηα ΓΔ.

Ζ ρξήζε ελεξγεηηθψλ ηερληθψλ (εξσηήζεηο – απαληήζεηο, νκάδεο εξγαζίαο, παίμηκν

ξφισλ, κειέηε πεξίπησζεο, πξαθηηθή άζθεζε, ζπδήηεζε, θαηαηγηζκφο ηδεψλ, επίδεημε)

πξνάγεη ηελ θξηηηθή ζθέςε, είλαη αλαγθαία θαη ζηεξίδεηαη «ζηελ αξρή φηη ζπγθξαηεί

θαλείο θαιχηεξα απηφ πνπ καζαίλεη ζπλδπάδνληαο ηελ πξάμε κε ην ιφγν θαη ηδηαίηεξα

δηακνξθψλνληαο ν ίδηνο ην γλσζηηθφ ηνπ εμνπιηζκφ, φηαλ βξίζθεηαη αληηκέησπνο κε έλα

ζπλνιηθφ πξφβιεκα». (Noyé & Piveteau, 1999, ζ. 46). Ζ ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή ησλ

εθπαηδεπνκέλσλ επηηπγράλεηαη φηαλ ηνπο πξνζθέξνληαη πεγέο ψζηε λα αλαδεηήζνπλ

πιεξνθνξίεο, λα αλαπηχμνπλ ηελ θξηηηθή ηνπο ηθαλφηεηα θαη γεληθφηεξα, φηαλ ππάξρεη

αιιειεπίδξαζε κεηαμχ εθπαηδεπηή – εθπαηδεπνκέλνπ, αιιά θαη κεηαμχ ησλ ίδησλ ησλ

εθπαηδεπνκέλσλ. Δπνκέλσο, ε επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ ηεο ελεξγεηηθήο ζπκκεηνρήο

ζπλδέεηαη κε ηε κεγαιχηεξε απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο κάζεζεο, ηελ αλάπηπμε ησλ



87

θνηλσληθψλ ηθαλνηήησλ, ηελ επαχμεζε ηεο σξηκφηεηαο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ. (Κφθθνο,

2005: 119).

Παξφιν πνπ «δελ έρεη αθφκε απνθξπζηαιισζεί κηα γεληθή ζεσξία γηα ηελ εθπαίδεπζε

ελειίθσλ πνπ ζα ζπλέζεηε ηηο πξνζεγγίζεηο» φισλ ησλ ζηνραζηψλ, εληνχηνηο,

επηζεκαίλεηαη θαζνιηθά «ε ζεκαζία ηεο επεμεξγαζίαο ηεο εκπεηξίαο ζηελ ελήιηθε

κάζεζε». (Κφθθνο, 2005:89).

3. Σξίην θεθάιαην.

3.1. Κόθθνο. Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο

Δκπεηξίαο

Δηζαγσγή

Ζ κέζνδνο πνπ επηιέρζεθε γηα λα πξαγκαηνπνηεζεί ε έξεπλα ηεο παξνχζαο

δηπισκαηηθήο είλαη ε «Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο».

Πξφθεηηαη γηα κεζνδνινγία πνπ έρεη αλαπηπρζεί απφ ηνλ Κφθθν (Κφθθνο, 2008, 2009α,

2009β, 2010, 2011

α, 2011

β θαη 2012) θαη παξνπζηάζηεθε γηα πξψηε θνξά ζην 8

ν

πλέδξην γηα ηε Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε ζηηο Βεξκνχδεο ην 2009. Αλαιπηηθή

παξνπζίαζε ηεο κεζφδνπ γίλεηαη ζην βηβιίν ηνπ ‟Εκπαίδεσζη μέζα από ηις ηέτνες‟

(Κφθθνο, 2011α). χκθσλα κε ηνλ Κφθθν (2011

α :71-72), «ε αηζζεηηθή εκπεηξία – κε

άιια ιφγηα ε ζπζηεκαηηθή παξαηήξεζε έξγσλ ηέρλεο […]» κπνξεί λα εκπιέμεη ηνπο

ελήιηθεο

«ζε κηα δηεξγαζία θξηηηθνχ ζηνραζκνχ, ε νπνία ηνπο βνεζάεη λα γίλνληαη

πεξηζζφηεξν ρεηξαθεηεκέλνη απέλαληη ζηηο ηδενινγίεο πνπ πνιηνξθνχλ ηε

ζθέςε ηνπο θαη απνβιέπνπλ λα εκπεδψζνπλ ζηε ζπλείδεζή ηνπο ηελ

θαζεζηεθπία ηάμε πξαγκάησλ, ε νπνία ζπλήζσο ιεηηνπξγεί ελαληίνλ ησλ

δσηηθψλ ζπκθεξφλησλ ηνπο».

Ζ κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε κέζσ ηεο αηζζεηηθήο εκπεηξίαο είλαη «κηα κέζνδνο

παξαηήξεζεο σλ ηερλψλ πνπ εληζρχεη ηελ απηνδπλακία ηεο ζθέςεο». (Κφθθνο, 2011α

:72). Ζ κεζνδνινγία απηή έρεη εθαξκνζηεί θαη απφ άιινπο εξεπλεηέο θαη πξνγξάκκαηα,

φπσο ε Ράηθνπ (2011, 2013), ArtiT (2012), Καξαιήο & Ράηθνπ (ρ.ρ.).



88

Ζ δεκηνπξγία ελφο πξνηχπνπ κάζεζεο απφ έλαλ εθπαηδεπηή, φπσο απηφ ηνπ θξηηηθνχ

ζηνραζκνχ επάλσ ζηηο παξαδνρέο, κπνξεί επίζεο λα επεξεάζεη ηνλ ηξφπν

λνεκαηνδφηεζεο ηνπ καλζάλνληνο. (Mezirow, 2007:46). Απηφ κπνξεί λα ζπκβεί κφλν

ζε ελήιηθνπο εθπαηδεπνκέλνπο θαηά ηνλ Κφθθν (2011:71-72) γηαηί «ην λα γίλεη θάπνηνο

θξηηηθά ζηνραζηηθφο ζρεηηθά κε ηηο δηθέο ηνπ παξαδνρέο θαίλεηαη φηη είλαη πηζαλφηεξν λα

ζπκβεί ζε ελειίθνπο». (Mezirow & ζπλ., 2007:64). Σν ίδην δηαπηζηψλνπλ θαη νη King θαη

Kitchener (1994, φ.π.:64) δηφηη, «θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ελειηθηφηεηαο είλαη πνπ

αλαπηχζζνπκε ζηνραζηηθή θξίζε […] θαη θάλνπκε δπλεηηθέο θξίζεηο ζρεηηθά κε

ακθηζβεηνχκελεο πεπνηζήζεηο».

Ζ κέζνδνο βαζίδεηαη ζε 6 αξρέο θαη απνηειείηαη απφ 6 ζηάδηα.

Οη αξρέο

χκθσλα κε ηελ πξώηε αξρή (Κφθθνο, 2011β:79), ε ρξήζε ηεο αηζζεηηθήο εκπεηξίαο

ρσξίο λα ππνθαζηζηά άιιεο κεζφδνπο φπσο ην παηρλίδη ξφισλ, ηνλ θαηαηγηζκφ ηδεψλ, ηε

κειέηε πεξίπησζεο θ.ιπ. πξνζθέξεηαη γηα ηελ αλάπηπμε θξηηηθήο ζθέςεο. Ζ ζπρλή

ρξήζε έξγσλ ηέρλεο πξνηείλεηαη λα απνηειεί έλα απφ ηα βαζηθά ζηνηρεία ηεο δηεξγαζίαο

ηεο Μεηαζρεκαηίδνπζαο Μάζεζεο. ηε δεύηεξε αξρή, γίλεηαη αμηνπνίεζε ησλ ηδεψλ

ηνπ Freire ζρεηηθά κε ηελ νιηζηηθή πξνζέγγηζε ησλ ζεκάησλ κέζσ ηεο αηζζεηηθήο

εκπεηξίαο.

Ζ ρξήζε απζεληηθψλ έξγσλ ηέρλεο, ζηελ ηξίηε αξρή, ζπκβάιιεη ζηελ δηεξγαζία ηεο

κάζεζεο θαη ζηελ αλάπηπμε ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ πνιχ πεξηζζφηεξν απφ ηα έξγα

ηεο καδηθήο θνπιηνχξαο. ηελ ηέηαξηε αξρή, αμηνπνηνχληαη νη ηδέεο ηεο ρνιήο ηεο

Φξαλθθνχξηεο πξνθεηκέλνπ λα γίλεη ε απνηίκεζε ηεο αηζζεηηθήο αμίαο θαη ηνπ

ρεηξαθεηηθνχ δπλακηθνχ πνπ πεξηέρεηαη ζηα έξγα ηέρλεο.

ηελ πέκπηε αξρή, αμηνπνηνχληαη νη ηέζζεξηο θάζεηο ηεο ηερληθήο ηνπ Perkins πνπ

αθνξά ζηε ζπζηεκαηηθή παξαηήξεζε ησλ έξγσλ ηέρλεο. ηελ έθηε αξρή, δίλεηαη

ζεκαζία ζην ξφιν ηνπ εθπαηδεπηή, πξνθεηκέλνπ λα είλαη ν ίδηνο εμνηθεησκέλνο κε ηελ

ηέρλε έηζη ψζηε λα κπνξεί λα δηακνξθψλεη ζπλζήθεο πνπ επηηξέπνπλ ζε φινπο ηνπο

ζπκκεηέρνληεο λα απνθηνχλ ζπλαηζζεκαηηθή, δηαλνεηηθή θαη πνιηηηζκηθή πξφζβαζε

ζηελ θαηαλφεζε ησλ εμεηαδφκελσλ έξγσλ ηέρλεο. (Κφθθνο, 2011β:79-80).



89

Θεσξεηηθέο Βάζεηο ηεο κεζόδνπ

χκθσλα κε ηνλ Κφθθν (2011α:87-92), νη ζεσξεηηθέο βάζεηο ηεο κεζόδνπ

ζπγθεληξώλνληαη ζε έμη άμνλεο.

ηνλ πξώην άμνλα γίλεηαη ε παξαδνρή φηη ε κέζνδνο ηνπ «ιεηηνπξγεί ζην ζεσξεηηθφ

πιαίζην ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο» ηνπ Mezirow. O Mezirow (1991), ζεσξεί ην

απνπξνζαλαηνιηζηηθφ δίιεκκα σο ζεκείν εθθίλεζεο κηαο δηεξγαζίαο

κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο. χκθσλα κε ηε Ράηθνπ (2013:95), «απψηεξνο ζηφρνο

είλαη λα κεηαζρεκαηηζηεί ην πιαίζην αλαθνξάο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ, φκσο θάηη ηέηνην ν

ίδηνο ν Mezirow αλαθέξεη φηη είλαη εμαηξεηηθά δχζθνιν λα ζπληειεζηεί θαηά ηε δηάξθεηα

ελφο πξνγξάκκαηνο εθπαίδεπζεο».

πλερίδνληαο ε Ράηθνπ αλαθέξεη φηη κέζα απφ ηε δηάξθεηα ελφο κφλν πξνγξάκκαηνο

εθπαίδεπζεο είλαη εμαηξεηηθά δχζθνιν λα κεηαζρεκαηηζηεί ην πιαίζην αλαθνξάο. Κχξηα

επηδίσμε είλαη «ε αιιαγή θάπνηαο λνεηηθήο ζπλήζεηαο ή άπνςεο, ζηφρνο πνπ πξνσζείηαη

κέζα απφ κηα δηεξγαζία βαζκηαία απμεηηθψλ κεηαζρεκαηηζκψλ ησλ απφςεσλ».

Ζ λνεηηθή ζπλήζεηα θαηά Mezirow (2007:56), «είλαη έλα ζχλνιν απφ παξαδνρέο –

επξείεο, γεληθεπκέλεο θαη πξνζαλαηνιηζκέλεο πξνδηαζέζεηο πνπ δξνπλ σο θίιηξα γηα ηελ

εξκελεία ηνπ λνήκαηνο κηαο εκπεηξίαο». Παξαδείγκαηνο ράξε, αλαθέξεηαη ν ηξφπνο πνπ

ζθέθηεηαη θάπνηνο σο επηζηήκνλαο, σο γηαηξφο, σο επαγγεικαηίαο. Καη‟ αθνινπζίαλ,

θαη νη αληηιήςεηο πνπ έρνπκε γηα ηνπο θνηλσληθνχο καο ξφινπο π.ρ. επηζηεκνληθφο,

εθπαηδεπηηθφο, θαπηηαιηζηηθφο ή νπνηαδήπνηε άιιε ζεψξεζε ή θνζκνζεσξία.

Οη αμίεο καο είλαη απηέο πνπ δηακνξθψλνπλ ηελ ηαπηφηεηά καο απέλαληη ζην

θνηλσληθφ πεξηβάιινλ ζην νπνίν βξηζθφκαζηε. Οπφηε, έρνπλ δεκηνπξγεζεί θάπνηεο

απφςεηο νη νπνίεο θαζνξίδνπλ ηνλ εαπηφ καο θαη ηε ζπκπεξηθνξά καο ζε έλα

ζπγθεθξηκέλν πιαίζην αλαθνξάο πνπ έρνπκε θηηάμεη. «Μηα λνεηηθή ζπλήζεηα εθθξάδεηαη

σο άπουη». (Mezirow, 2007:57). Απνηειείηαη απφ λνεηηθά ζρήκαηα ηα νπνία δξνπλ

ζπλήζσο αζπλείδεηα. Δηο πεξίπησζηλ πνπ ππάξμνπλ «απφςεηο πνπ ζέηνπλ ππφ

ακθηζβήηεζε ηα πιαίζηα αλαθνξάο καο ζπλήζσο απνξξίπηνληαη σο δηαζηξεβισηηθέο,

παξαπιαλεηηθέο, θαθνπξναίξεηεο ή παξάινγεο». (Mezirow, 2007:57).



90

ην δεύηεξν άμνλα, πηνζεηείηαη ε άπνςε ησλ ζηνραζηψλ ηνπ Palo Alto, θαηά κε ηελ

νπνία γηα λα επηηεπρζεί νιηζηηθή, ζπγθηλεζηαθή θαη δηαηζζεηηθή ζχιιεςε ησλ

θαηαζηάζεσλ πνπ βηψλνπκε θαη καο αθνξνχλ θαη λα εληζρπζεί ν θξηηηθφο ζηνραζκφο

επάλσ ζηηο παξαδνρέο καο, απαηηείηαη ε ελεξγνπνίεζε ηνπ δεμηνχ εκηζθαηξίνπ ηνπ

εγθεθάινπ. Ο Mezirow ππνζηεξίδεη ηελ πην πάλσ ζέζε ιέγνληαο φηη «είλαη θαηά βάζε

κηα νξζνινγηθή δηεξγαζία, αιιά πεξηιακβάλεη θαη ζπγθηλεζηαθέο, δηαηζζεηηθέο θαη

θαληαζηηθέο θαηαζηάζεηο». (Mezirow, 2009 ζην Κφθθνο, 2011:89).

ηνλ ηξίην άμνλα, πηνζεηείηαη ε άπνςε ηνπ Dewey (1934 [1980]), φηη ε αηζζεηηθή

εκπεηξία θαηέρεη εμέρνληα ξφιν ζηε κάζεζε. Καη φρη κφλν απηφ αιιά θαη ζην

ζρεδηαζκφ δηδαθηηθψλ ελνηήησλ, φπνπ είλαη ιεηηνπξγηθφ, λα δίλνληαη επθαηξίεο

ζηνραζκνχ κέζσ ηεο παξαηήξεζεο ησλ ηερλψλ.

ηνλ ηέηαξην άμνλα, αμηνπνηείηαη ην κνληέιν ηνπ Perkins, (βι. πην πάλσ)

πξνθεηκέλνπ νη εθπαηδεπφκελνη λα κπνξνχλ λα αληιήζνπλ ην δηθφ ηνπο λφεκα απφ ην

έξγν. Απφξξνηα ηνχηνπ, φηη ν ξφινο ηνπ εθπαηδεπηή είλαη ε θαηνρή ηεο ηθαλφηεηαο λα

νδεγήζεη ηελ νκάδα ζηνλ ζηνραζκφ επάλσ ζην έξγν. Απηφ απειεπζεξψλεη ηνλ

εθπαηδεπηή, αθνχ δελ ρξεηάδεηαη λα έρεη εηδηθέο γλψζεηο.

ηνλ πέκπην άμνλα, αμηνπνηνχληαη νη ηδέεο ηεο ζρνιήο ηεο Φξαλθθνχξηεο, ηνπ

Καζηνξηάδε θαη ηνπ Boyd (βι. πην πάλσ), ζρεηηθά κε ηελ παξαηήξεζε έξγσλ ηέρλεο κε

πςειή αηζζεηηθή αμία, θάηη πνπ ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε θξηηηθήο κάζεζεο πνιχ

πεξηζζφηεξν απφ ηα ηεηξηκκέλα έξγα ηέρλεο. Απηφ είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο, αθνχ

ζχκθσλα κε ηνλ Κφθθν (2011α:90) «ε επαθή κε επηδεξκηθά έξγα ηέρλεο απνζηεηξψλεη ηε

ζθέςε θαη ζηεξεί ηε δπλαηφηεηα λα αηελίδνπκε πέξα απφ ηηο δεδνκέλεο ζπλζήθεο ηεο

πξαγκαηηθφηεηαο».

Αμίδεη λα ζεκεησζεί εδψ, ε άπνςε ησλ Adorno θαη Horkheimer (ζην Κφθθνο, 2011α

:90) νη νπνίνη, δίλνληαο σο παξάδεηγκα ηε δεκνθηιή (εκπνξηθή) κνπζηθή,

ππνγξακκίδνπλ φηη «ε επαθή κε ηα ζπκβαηηθά, γεκάηα θιηζέ έξγα ηεο καδηθήο θνπιηνχξαο

εζίδεη ηνπο απνδέθηεο ζηελ αθνκνίσζε ησλ ζπζηεκάησλ λνεκαηνδφηεζεο πνπ πεξηέρνπλ,

ηα νπνία κε ηε ζεηξά ηνπο αληαλαθινχλ ηα θπξίαξρα αληηιεπηηθά ζρήκαηα πνπ ππεξεηνχλ

ηελ ηάμε ησλ πξαγκάησλ».



91

O Μαθ Νηφλαιλη (1991:58), ππνζηεξίδεη φηη «ε Μαδηθή Κνπιηνχξα μεθίλεζε ζαλ κηα

παξαζηηηθή, θαξθηληθή ππφθπζε ηεο Τςειήο Κνπιηνχξαο, θαη σο έλα βαζκφ απηφ

εμαθνινπζεί λα είλαη. […]. Ζ καδηθή θνπιηνχξα επηβάιιεηαη απφ ηα πάλσ». Με απηφ ηνλ

ηξφπν, «ε καδηθή θνπιηνχξα γθξεκίδεη ηνλ ηνίρν, ελζσκαηψλνληαο ηηο κάδεο ζε κηα

ππνηηκεκέλε κνξθή πςειήο θνπιηνχξαο θαη ζπληζηψληαο έηζη φξγαλν πνιηηηθήο

θπξηαξρίαο». Χο καδηθή θνπιηνχξα δελ λνείηαη απηή πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ηηο κάδεο,

αιιά απηή πνπ θαηαζθεπάδεηαη (κε ηξφπν βηνκεραληθφ) γη‟ απηέο. (Αληφξλν θαη ζπλ.,

1984).

Ο Adorno (1991:99) απφ ηελ άιιε, ππνζηεξίδεη φηη «ηα καδηθά κέζα δελ είλαη απιψο

ην άζξνηζκα ησλ πξάμεσλ πνπ απεηθνλίδνπλ, ή ησλ κελπκάησλ πνπ εθπέκπνληαη απφ

απηέο ηηο πξάμεηο. Σα καδηθά κέζα απνηεινχληαη επίζεο απφ δηάθνξα ζηξψκαηα λνεκάησλ

πνπ αιιειεπηθαιχπηνληαη θαη ζπκβάιινπλ φια καδί ζην απνηέιεζκα. Δίλαη αιήζεηα φηη,

ιφγσ ηεο ππνινγηζηηθήο ηνπο θχζεο, απηά ηα εμνξζνινγηζκέλα πξντφληα θαίλνληαη πην

μεθάζαξα σο πξνο ην λφεκά ηνπο απφ ηα απζεληηθά έξγα ηέρλεο, πνπ πνηέ δελ κπνξνχλ λα

ζπλνςηζηνχλ ζε θάπνην αιάλζαζην „κήλπκα‟».

πσο αλαθέξεη ν Horkheimer (1991:117),

«σζηφζν ηα έξγα ηέρλεο – αληηθεηκεληθά πξντφληα ηνπ λνπ πνπ έρνπλ

απνζπαζηεί απφ ην πιαίζην ηνπ πξαθηηθνχ θφζκνπ – παξέρνπλ άζπιν ζε

αξρέο κέζα απφ ηηο νπνίεο ν θφζκνο πνπ ηα γέλλεζε θαίλεηαη μέλνο θαη

ςεπδήο. ρη κφλν ε νξγή θαη ε κειαγρνιία ηνπ αίμπεξ, αιιά θαη ν

αδέζκεπηνο αλζξσπηζκφο ηεο πνίεζεο ηνπ Γθαίηε θαη ε απεξίζπαζηε

αθνζίσζε ηνπ Πξνπζη ζηα εθήκεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο mondanité

(θνζκηθφηεηαο), μππλνχλ κλήκεο κηαο ειεπζεξίαο πνπ θάλεη ηα θπξίαξρα

θξηηήξηα λα θαίλνληαη ζηελφκπαια θαη βάξβαξα. […] ην κέηξν πνπ ηα

ηειεπηαία έξγα ηέρλεο εμαθνινπζνχλ λα θνηλσλνχληαη, θαηαγγέιινπλ ηηο

θπξίαξρεο κνξθέο επηθνηλσλίαο σο φξγαλα θαηαζηξνθήο θαη ηελ αξκνλία

σο απηαπάηε ηεο θζνξάο».

ηνλ έθην άμνλα, αλαδεηνχληαη ηα θξηηήξηα ηεο κεγάιεο ηέρλεο. Πσο απηή

πξνζδηνξίδεηαη θαη πσο ηελ αληηιακβάλνληαη νη απνδέθηεο ηεο. χκθσλα κε ηνλ Kant,

(ζην Κφθθνο, 2011α:91) επεηδή ε αηζζεηηθή θξίζε είλαη ππνθεηκεληθή, «έλα έξγν ηέρλεο



92

δελ κπνξεί λα αμηψζεη λα αξέζεη ζε φινπο.» Οπφηε, ηα θξηηήξηα ηεο κεγάιεο ηέρλεο ζα

αλαδεηεζνχλ ζηελ θνζκνζεσξία ηνπ αηφκνπ ε νπνία θαζνξίδεηαη απφ ηελ ςπρνζχλζεζή

ηνπ θαη ην θνηλσληθφ – πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ κέζα ζην νπνίν κεγάισζε θαη

δηαβηψλεη.

χκθσλα κε ηε Ράηθνπ (2013:97), ε κέζνδνο απηή γηα λα θαηαζηεί ιεηηνπξγηθή ζα

πξέπεη λα ζηεξηρηεί ζηελ «ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή ησλ εθπαηδεπνκέλσλ ζε φιν ην θάζκα

ηεο καζεζηαθήο δηεξγαζίαο», θάηη πνπ ηεθκεξηψλεηαη αλαιπηηθά απφ ηνλ Mezirow

(2007). Αλάκεζα ζη‟ άιια, ε δπζθνιία απφ ηνπο ελήιηθεο, «λα αληηιεθζνχλ ηελ αλάγθε

γηα θξηηηθή εκβάζπλζε ζην ππφ ζπδήηεζε ζέκα» κπνξεί λα ηνπο νδεγήζεη ζην γλψξηκν

πιαίζην ηεο δαζθαινθεληξηθήο ζεσξίαο. (Ράηθνπ, 2013:97). Έλαο αθφκε θίλδπλνο πνπ

ειινρεχεη είλαη ε πξφηαζε εθ κέξνπο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ, έξγσλ καδηθήο θνπιηνχξαο,

ηα νπνία φκσο «αλαπαξάγνπλ ην θπξίαξρν πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα» (Ράηθνπ, 2013).

χκθσλα κε ηνπο Freire θαη Mezirow (Κφθθνο, 2011α:93) νη εθπαηδεπηέο ελειίθσλ δελ

είλαη νπδέηεξνη. Γεκηνπξγνχλ ζπλέρεηα επθαηξίεο γηα ελίζρπζε ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ

θαη πξνηείλνπλ ζηνπο ζπκκεηέρνληεο δηάινγν, γηα ηελ φζν ην δπλαηφλ κεγαιχηεξε

ελεξγνπνίεζή ηνπο.

Γηα λα επηηεπρζεί ν θξηηηθφο ζηνραζκφο ζα πξέπεη «ηα έξγα λα πξνζθέξνπλ ελαχζκαηα

γηα πνιπδηάζηαην πξνβιεκαηηζκφ, πέξα απφ ζηεξεφηππα θαη ζπκβάζεηο.» (Κφθθνο,

2011α:94) Δπίζεο, λα ππνγξακκηζηεί φηη «έξγα ηέρλεο πνπ αλαπηχζζνπλ ηνλ θξηηηθφ

ζηνραζκφ δελ είλαη κφλν φζα βξίζθνληαη ζε εθζεζηαθνχο ρψξνπο ή αλαθέξνληαη ζε

εγθπθινπαίδεηεο. […] ε θάζε πεξίπησζε, νη εθπαηδεπηέο ρξεηάδεηαη λα εκπιέθνπλ ηνπο

ζπκκεηέρνληεο ζηε δηεξγαζία ηεο επηινγήο ησλ έξγσλ ηέρλεο». (Κφθθνο, 2011α:94).

χκθσλα κε ηνλ Κφθθν, (2011α:96), «έξεπλεο θαη καξηπξίεο δείρλνπλ φηη, αλ ππάξρεη

θαηάιιειε εκςχρσζε θαη κέζνδνο, είλαη εθηθηφ λα αμηνπνηείηαη πςειήο αμίαο αηζζεηηθή

εκπεηξία αθφκα θαη αλ νη εθπαηδεπφκελνη δελ έρνπλ ζπλεζίζεη ζε απηή». Ζ δηαδηθαζία ηνπ

θξηηηθνχ ζηνραζκνχ δελ είλαη εχθνιε. Δίλαη επίπνλε θαη ρξεηάδεηαη λα επέιζεη αιιαγή

ζηάζεο δσήο. «Ο θξηηηθφο ζηνραζκφο επάλσ ζε πηνζεηεκέλεο αληηιήςεηο ζε ζπλδπαζκφ κε

ηελ θαηαλφεζε ησλ ηερλψλ δελ απνηειεί αλψδπλε δηαδηθαζία». (φ.π.:96).

Θεσξεηηθό ππόβαζξν ησλ ζηαδίσλ εθαξκνγήο ηεο κεζόδνπ ηνπ Κόθθνπ



93

Σα ζηάδηα εθαξκνγήο ηεο κεζφδνπ ηνπ Κφθθνπ είλαη έμη ζπλνιηθά. Αλαπηχζζνληαη

αλαιπηηθά ζην βηβιίν ηνπ Κφθθνπ, „Εκπαίδεσζη μέζα από ηις Τέτνες‟. (2011, 97-100)

Πξώην ζηάδην: Γηεξεύλεζε ηεο αλάγθεο γηα θξηηηθό ζηνραζκό.

ε απηφ ην ζηάδην, γίλεηαη δηεξεχλεζε απφ ηνλ εθπαηδεπηή ηεο αλάγθεο λα εμεηαζηεί

θξηηηθά θάπνηα λνεηηθή ζπλήζεηα ησλ ζπκκεηερφλησλ, δειαδή λα βξεζνχλ νη παξαδνρέο

ηνπο γχξσ απφ έλα ζέκα. Σα βήκαηα είλαη ηα εμήο δχν:

Α. ηελ αξρή ή θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο, κπνξεί ν

εθπαηδεπηήο λα δηαπηζηψζεη φηη νη εθπαηδεπφκελνη ζεσξνχλ φηη κηα λνεηηθή ηνπο

ζπλήζεηα είλαη ζσζηή, ελψ απηή ζηελ πξαγκαηηθφηεηα είλαη δπζιεηηνπξγηθή γηα ηνπο

ίδηνπο ή θαη γηα ην θνηλσληθφ ζχλνιν. Απηφ ζα απνηειέζεη ην έλαπζκα γηα ηελ έλαξμε

ηεο δηεξεχλεζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ.

Β. ηε ζπλέρεηα κε ζπληνληζηή ηνλ εθπαηδεπηή, πξαγκαηνπνηείηαη κηα ζπδήηεζε κε

ζθνπφ ηε ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ ζπκκεηερφλησλ φηη αληηκεησπίδνπλ έλα

απνπξνζαλαηνιηζηηθφ δίιεκκα. Δάλ απηφ επηηεπρζεί ηφηε κπνξεί λα θινληζηεί ε

βεβαηφηεηά ηνπο γηα ηε ιεηηνπξγηθφηεηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο λνεηηθήο ζπλήζεηαο.

Καηφπηλ ν εθπαηδεπηήο ηνπο ξσηάεη εάλ ζέινπλ λα εμεηαζηεί θξηηηθά ην ζέκα ζηηο

επφκελεο ζπλαληήζεηο ηνπο. Δάλ ε απάληεζε είλαη θαηαθαηηθή, ηφηε κπνξεί λα

μεθηλήζεη ε δηεξγαζία ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ.

Γεύηεξν ζηάδην: Οη ζπκκεηέρνληεο εθθξάδνπλ ηηο απόςεηο ηνπο.

ε απηφ ην ζηάδην θαηαγξάθνληαη νη απφςεηο ησλ ζπκκεηερφλησλ ζρεηηθά κε ην

εμεηαδφκελν ζέκα ζε εξσηήζεηο πνπ ν ίδηνο ν εθπαηδεπηήο έρεη ζέζεη. Με απηφλ ηνλ

ηξφπν επηηπγράλνληαη δπν ζηφρνη: αθελφο ζπγθεληξψλεηαη ην πιηθφ πξνο κειέηε

πξνθεηκέλνπ λα δεη ν εθπαηδεπηήο ζηνρεπκέλα πνπ εκθαλίδνληαη παξαδνρέο, αθεηέξνπ

δε, γηα λα γίλεη ζχγθξηζε ζην ηέινο ηεο παξνπζίαζεο ηεο κεζφδνπ γηα ην εάλ

επηηεχρζεθαλ θάπνηεο αιιαγέο ζε απφςεηο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ.

Δπίζεο, ζπδεηνχληαη νη απφςεηο ζε νκάδεο εξγαζίεο, πξνθεηκέλνπ λα γίλεη ηεξάξρεζε

ηνπο θαη λα πξνθχςεη έηζη κηα ηειηθή πξφηαζε, γηα ην πνηεο απφ απηέο ζα ηχρνπλ

θξηηηθήο επεμεξγαζίαο.

Σξίην ζηάδην: Πξνζδηνξηζκόο ησλ απόςεσλ πνπ ζα εμεηαζηνύλ.



94

ε απηφ ην ζηάδην θαη κε ηε βνήζεηα ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο κεζφδνπ δηδαζθαιίαο, ζα

πξνθχςνπλ ηα ππνζέκαηα θαη ηα θξηηηθά εξσηήκαηα πξνο δηεξεχλεζε, εθ κέξνπο ησλ

εθπαηδεπνκέλσλ. Καηφπηλ θξηηηθήο επεμεξγαζίαο, ζα κπνπλ ζε κηα ζεηξά ηεξάξρεζεο κε

πξψην ην εξψηεκα πνπ ζπγθεληξψλεη ην ελδηαθέξνλ ηεο πιεηνςεθίαο ησλ κειψλ ηεο

νκάδαο.

Σέηαξην ζηάδην: Δπηινγή ησλ έξγσλ ηέρλεο.

Δθφζνλ ην θξηηηθφ εξψηεκα έρεη επηιεγεί, ν εθπαηδεπηήο ζε ζπλεξγαζία κε ηα κέιε

ηεο νκάδαο, βξίζθνπλ δηάθνξα απζεληηθά έξγα ηέρλεο, φπσο νξίδεη ε ζρνιή ηεο

Φξαγθθνχξηεο, απφ φιεο ηηο κνξθέο ηέρλεο ηα νπνία ζα κπνξνχζαλ λα ηχρνπλ

επεμεξγαζίαο γηα παξαγσγή θξηηηθνχ ζηνραζκνχ. ε απηφ ην ζεκείν, πξέπεη λα

πξνζερηεί ε ζπζρέηηζε ηνπ λνήκαηνο ηνπ έξγνπ, κε ηελ δπζιεηηνπξγηθή άπνςε θαη ην

θξηηηθφ εξψηεκα ηνπ πξνεγνχκελνπ ζηαδίνπ.

Πέκπην ζηάδην: Κξηηηθόο ζηνραζκόο κέζσ ηεο αηζζεηηθήο εκπεηξίαο.

ε απηφ ην ζηάδην, πξαγκαηνπνηείηαη κηα δηεξγαζία κέζα απφ ηε ζπζηεκαηηθή

παξαηήξεζε έξγσλ ηέρλεο κε ηε ρξήζε ηνπ κνληέινπ Perkins ή ηνπ VT πνπ

επηιέρζεθαλ, ζηε δηάξθεηα ηεο νπνίαο γίλεηαη θξηηηθή πξνζέγγηζε ηεο άπνςεο πνπ

απνθαζίζηεθε λα εμεηαζηεί πξψηε.

Απνηειείηαη απφ δχν κέξε:

ην 5α: Με ρξήζε ηνπ κνληέινπ ηνπ Perkins ή VT (βι. πην πάλσ), αληινχληαη

αθνξκέο γηα λα αλαπηπρζεί ε θξηηηθή επεμεξγαζία δηαθφξσλ ζηνηρείσλ ηεο

εμεηαδφκελεο άπνςεο.

ην 5β: Γίλεηαη ζχλδεζε ηνπ θξηηηθνχ εξσηήκαηνο ηελ πξνεγνχκελε δηεξγαζία

παξαηήξεζεο έηζη ψζηε απηφ λα απαληεζεί.

Με ηνλ ίδην γίλεηαη ε παξαηήξεζε θαη ησλ ππνινίπσλ επηιεγκέλσλ έξγσλ. θνπφο

είλαη, κε θάζε έξγν, λα ππάξρεη θξηηηθφο ζηνραζκφο ζε θάζε δπζιεηηνπξγηθή άπνςε.

Δπίζεο, νη εθπαηδεπφκελνη, κπνξνχλ λα εξγαζηνχλ ζε νκάδεο γηα λα επεμεξγαζηνχλ ηα

δηαθνξεηηθά κνληέια πνπ επέιεμαλ θαη θαηφπηλ λα ηα παξνπζηάζνπλ ζηελ νινκέιεηα.

Έθην ζηάδην: Δπαλαμηνιόγεζε ησλ παξαδνρώλ.



95

ην ηειεπηαίν ζηάδην, νη εθπαηδεπφκελνη γξάθνπλ κηα κηθξή εκπινπηηζκέλε πιένλ

εξγαζία κε ην ίδην ζέκα πνπ ηέζεθε ζην 2ν ζηάδην εθζέηνληαο ηηο ηειηθέο απφςεηο ηνπο

Έπεηηα, γίλεηαη ζχγθξηζε ησλ ηειηθψλ απφςεσλ ζε ζρέζε κε απηέο πνπ είραλ

εθθξαζηεί ζην 2ν ζηάδην.

Δπόκελα ζηάδηα.

ηα επφκελα ζηάδηα γίλεηαη ε θξηηηθή επεμεξγαζία θαη ησλ άιισλ απφςεσλ ηεο

λνεηηθήο ζπλήζεηαο, νη νπνίεο είρε απνθαζηζηεί λα εμεηαζηνχλ, φπσο γίλεηαη αλαθνξά

ζην ηξίην ζηάδην. Μεηαμχ ησλ άιισλ, γίλεηαη αμηνπνίεζε θαη ηεο αηζζεηηθήο εκπεηξίαο

κε ηνλ ηξφπν πνπ πεξηγξάθεθε ζην ηέηαξην θαη πέκπην ζηάδην.

ην ηειεπηαίν ζηάδην, γίλεηαη ζχλζεζε φισλ ησλ ηδεψλ πνπ πξνέθπςαλ κε ζθνπφ λα

ζπγθξηζνχλ κε απηέο πνπ είραλ δηαηππσζεί ζην δεχηεξν ζηάδην. Σειεηψλνληαο, ν

Κφθθνο (2011α:100) ππνγξακκίδεη φηη «πξννξηζκφο ηεο κεζφδνπ δελ είλαη λα

πξαγκαηνπνηείηαη πεξηζηαζηαθά, αιιά λα δηαπνηίδεη νιφθιεξε ηελ εθαξκνγή θαζελφο απφ

ηα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα ζπλδεφκελε κε ηελ θξηηηθή επεμεξγαζία φζν γίλεηαη

πεξηζζφηεξσλ απφςεσλ θαη λνεηηθψλ ζπλεζεηψλ».

Δξεπλεηηθό Μέξνο

4. Σέηαξην θεθάιαην. Ζ έξεπλα.

4.1. Δηζαγσγή.

ε απηφ ην θεθάιαην, παξνπζηάδεηαη ε εξεπλεηηθή δηαδηθαζία, ηίζεληαη ηα εξεπλεηηθά

εξσηήκαηα θαη αλαιχεηαη ε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο. Δπηιέγεηαη σο εξεπλεηηθή

κέζνδνο, ε πνηνηηθή θαη εηδηθφηεξα ε έξεπλα δξάζεο. Δπηπιένλ, παξαηίζεηαη αλαιπηηθφ

ρξνλνδηάγξακκα θαη πεξηγξάθεηαη ε πνξεία ησλ ζηαδίσλ ηεο πξηλ, θαηά ηε δηάξθεηα θαη

κεηά ηελ νινθιήξσζε ηεο έξεπλαο.

Έξεπλα, ζχκθσλα κε ην Βάκβνπθα (2010:79) είλαη ε «θάζε ελέξγεηα πνπ απνζθνπεί

ζηε ζθφπηκε ζπιινγή πιεξνθνξηψλ». Πην ζπγθεθξηκέλα,



96

«επηζηεκνληθή έξεπλα είλαη ε ζπζηεκαηηθή πξνζπάζεηα θαηαλφεζεο, πνπ

ππνθηλείηαη απφ θάπνηα αλάγθε ή θάπνηα ζπλεηδεηή δπζθνιία θαη ε νπνία

ζηξέθεηαη πξνο ηε κειέηε ελφο πνιχπινθνπ θαηλνκέλνπ ην δηαθέξνλ ηνπ

νπνίνπ μεπεξλά ηηο άκεζεο θαη πξνζσπηθέο αλεζπρίεο ηνπ εξεπλεηή. Σν

πξφβιεκα ηεο επηζηεκνληθήο έξεπλαο ηίζεηαη κε κνξθή ππφζεζεο ή

ππνζέζεσλ». (G. De Landsheere (1979) φπ. παξ. ζην Βάκβνπθαο

(2010:79)).

Σν αληηθείκελν κειέηεο ηεο παξνχζαο έξεπλαο αθνξά ελ πξψηνηο, ζηελ επηκφξθσζε 14

εθπαηδεπηηθψλ θαη εθπαηδεπηψλ ελειίθσλ ζηε κέζνδν «Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ

ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο» ηνπ Κφθθνπ θαη ελ ζπλερεία, ζηελ πινπνίεζε ηεο κεζφδνπ

απφ ηξεηο εθπαηδεπηέο ελειίθσλ θαη εθπαηδεπηηθνχο θαζψο θαη έλαλ εθπαηδεπηηθφ ζε δχν

ηκήκαηα ησλ ΓΔ θαη ζε δχν ηκήκαηα ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο.

Οη βαζηθνί άμνλεο ηνπ εξεπλεηηθνχ κέξνπο αθνξνχλ ζηελ επηκφξθσζε (άμνλαο 1),

ζηελ εθαξκνγή ζηελ πξάμε (άμνλαο 2), ζηνλ εληνπηζκφ βαζηθψλ αλαζηνραζηηθψλ

ζέζεσλ ησλ εθπαηδεπηψλ/εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο

ζπγθεθξηκέλεο κεζφδνπ (άμνλαο 3), ζηελ παξαηήξεζε έξγνπ ηέρλεο (άμνλαο 4), θαη

ζηελ αιιαγή ζηηο ζηάζεηο ησλ εθπαηδεπηψλ/εθπαηδεπηηθψλ ή/θαη ησλ ελειίθσλ θαη

καζεηψλ (άμνλαο 5).

4.1.1. Λεηηνπξγηθνί Οξηζκνί

Α. Ση είλαη ηέρλε ζύκθσλα κε ηε ζρνιή ηεο Φξαλθθνύξηεο.

χκθσλα κε ηε ζρνιή ηεο Φξαλθθνχξηεο, φπσο αλαθέξεηαη ζην Κφθθνο (2011:76-91)

ε ηέρλε έρεη ηα θάησζη ραξαθηεξηζηηθά:

Έλα έξγν ηέρλεο δελ κπνξεί λα αμηψζεη λα αξέζεη ζε φινπο, γηαηί ε θξίζε γηα

απηφ δελ είλαη δπλαηφλ λα βαζηζηεί ζε απνδεηθηηθέο αξρέο νχηε ζε νξζνινγηθά

επηρεηξήκαηα. (Kant, 1790 [1995] ζην Κφθθνο, 2011:91). Δθφζνλ ε αηζζεηηθή

θξίζε είλαη ππνθεηκεληθή, ε αμία πνπ πξνζδίδεη θάπνηνο ζε έλα έξγν ηέρλεο

εμαξηάηαη απφ ηα θξηηήξηα πνπ πηνζεηεί ζρεηηθά κε ην ηη είλαη σξαίν, πνηνο είλαη

ν θνηλσληθφο ξφινο ησλ ηερλψλ θ.ν.θ. Σα θξηηήξηα απηά πξνζδηνξίδνληαη απφ

ηελ θνζκνζεσξία ηνπ αηφκνπ, ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο θαζνξίδεηαη απφ ηελ



97

ςπρνζχλζεζή ηνπ θαη ην θνηλσληθφ – πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ κέζα ζην νπνίν

δηαπιάζηεθε.

Με αθνξκή ηελ άπνςε ηνπ Kant φηη ε αηζζεηηθή εκπεηξία δίλεη ηε δπλαηφηεηα

ελφο ηξφπνπ ζθέςεο δηαθνξεηηθνχ απφ ηνλ θπξίαξρν θαη επαλαδηαηχπσζαλ

απηή ηελ ηδέα ηζρπξηδφκελνη φηη ε επαθή κε ηηο ηέρλεο ζπκβάιιεη ζηε δηεξγαζία

ηεο αλζξψπηλεο ρεηξαθέηεζεο.

Σα ζεκαληηθά έξγα ηέρλεο, […] βξίζθνληαη ζε αληίζεζε κε ηελ εξγαιεηαθή

νξζνινγηθφηεηα πνπ είλαη ελζσκαησκέλε ζηελ θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα.

Σα έξγα ηέρλεο έρνπλ απεξηφξηζηεο δπλαηφηεηεο εξκελείαο.

Ο Adorno (1970 [2000]) ππνζηεξίδεη φηη φηαλ ελζσκαηψλνπκε αηζζεηηθά

ζηνηρεία ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζθεθηφκαζηε είλαη δπλαηφλ λα

δεκηνπξγνχληαη ζηελ θαζεκεξηλή πξαθηηθή νη πξνυπνζέζεηο γηα λα

απεγθισβίδεηαη ε ζπλείδεζή καο απφ φζα ε θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα καο

αλαγθάδεη λα απνδερφκαζηε. Καη‟ επέθηαζε, ε επαθή κε ηα κεγάια

θαιιηηερληθά έξγα (Marcuse, 1978), θάλεη εθηθηή ηελ αλαηξνπή ηεο

θαηεζηεκέλεο εκπεηξίαο θαη αλαδσππξψλεη ηε ιαρηάξα ηεο αλζξψπηλεο

απειεπζέξσζεο. Οη ζηνραζηέο ηεο ρνιήο ηεο Φξαλθθνχξηεο δηαηχπσζαλ έλα

ζχλνιν ηδεψλ πνπ αλέδεημαλ ηελ θξηηηθή δηάζηαζε ηεο αηζζεηηθήο εκπεηξίαο θαη

πξφηεηλαλ θξηηήξηα ζχκθσλα κε ηα νπνία κπνξνχκε λα θαηαλννχκε ηα

ζπνπδαία έξγα ηέρλεο θαη λα ηα δηαθξίλνπκε απφ ηα πξντφληα ηεο πνιηηηζηηθήο

βηνκεραλίαο.

Β. Ση είλαη Κ.

Κξηηηθόο ζηνραζκόο (Critical Reflection): Ζ πξνζεθηηθή, νμπδεξθήο θαη ζε βάζνο

δηεξγαζία ηεο εμέηαζεο (ζηελ νπνία εκπεξηέρεηαη ε ακθηζβήηεζε θαη ε ακθηβνιία ηεο

εγθπξφηεηαο) ησλ παξαδνρψλ ζηηο νπνίεο ζηεξίδεηαη ε θνζκνζεσξία θάπνηνπ θαζψο θαη

ε δηεξεχλεζε ησλ γελεζηνπξγψλ πεγψλ θαη ησλ ζπλεπεηψλ ηνπο. (Mezirow θαη

πλεξγάηεο, 2007:350).

4.1.2. Αμηνπηζηία θαη Δγθπξόηεηα ηεο Έξεπλαο



98

χκθσλα κε ηνλ Faulkner (Faulkner et al., 1999:33), γηα λα πιεξείηαη ην θξηηήξην ηεο

αμηνπηζηίαο, ζα πξέπεη «λα είκαζηε ζίγνπξνη φηη ζηελ πεξίπησζε πνπ, εκείο ή θάπνηνο

άιινο, απνθαζίζνπκε λα ηελ επαλαιάβνπκε ζε θάπνηα άιιε ρξνληθή ζηηγκή, ζα

θαηαιήμνπκε ζηα ίδηα πεξίπνπ απνηειέζκαηα» ή θαηά ηνπο Cohen & Manion (2008:199),

(Βάκβνπθαο, 2010:146), λα έρεη ηα ίδηα εξεπλεηηθά απνηειέζκαηα. ηελ παξνχζα

εξγαζία, ηα εξεπλεηηθά απνηειέζκαηα κπνξνχλ λα ζπγθξηζνχλ κε ήδε πινπνηεκέλεο

έξεπλεο ησλ αξξή Γ., Καξανπιάλε Α., Λαδαξίδνπ Δ., αξξή Μ. θαη Φξεηδεξίθν, Κ.,

ζχκθσλα θαη κε ηνλ πίλαθα 5 πην θάησ, ζηηο νπνίεο επηζεκαίλεηαη ε πξνζθνξά ηεο

παξαηήξεζεο ηεο ηέρλεο ζηελ φμπλζε ηνπ ζηνραζκνχ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ. ιεο νη

έξεπλεο έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί κε ηε ρξήζε ηνπ εξεπλεηηθνχ πξφηδεθη Visual Thinking

(VT) (βι. θεθ. 2.1.2.1.1.) θαη ηνπ κνληέινπ ηνπ Perkins (βι. θεθ. 2.2.3.2.).

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

ΠΟΤΓΩΝ

ΠΡΩΣΟ

ΔΠΗΒΛΔΠΩΝ

ΓΔΤΣΔΡΟ

ΔΠΗΒΛΔΠΩΝ

ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ

ΦΟΗΣΖΣΖ ΘΔΜΑ ΓΗΠΛΩΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ

Έηνο

Τινπνίεζεο

πνπδέο

ζηελ

Δθπαίδεπζε

Μέγα

Γεσξγία

Κνξσλαίνπ

Αιέθα αξξήο Γεκήηξεο

Κξηηηθφο ζηνραζκφο θαη αλάιπζε

έξγσλ ηέρλεο ζε ηππηθέο θαη άηππεο

κνξθέο εθπαίδεπζεο

2010


Δλειίθσλ

Μέγα

Γεσξγία

Αξβαλίηε

Δπγελία

Καξανπιάλε

Αζαλαζία

Καηλνηφκεο Μεζνδνινγίεο ζηελ

Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ 2012

πνπδέο

ζηελ


Μέγα

Γεσξγία

Κνπηξνπβίδεο

Παλαγηψηεο Λαδαξίδνπ Διέλε

Ζ αμηνπνίεζε ηεο ηέρλεο ζηελ

εθπαίδεπζε ελειίθσλ: Γηδαζθαιία

ηνπ ειιεληθνχ πνιηηηζκνχ ζε

ελήιηθεο εθπαηδεπφκελνπο δηα κέζνπ

ησλ ηερλψλ

2013

πνπδέο

ζηελ


Μέγα

Γεσξγία

Παδηψλε

Αηθαηεξίλε αξξή Μαξία

Ζ ρξήζε ηνπ εμπξεζζηνληζκνχ ζηελ

εθπαίδεπζε ελειίθσλ σο κέζν

ππεξπήδεζεο ησλ εζσηεξηθψλ

εκπνδίσλ κάζεζεο: Έξεπλα Γξάζεο

ζε .Γ.Δ.

2013

πνπδέο

ζηελ


Μέγα

Γεσξγία

Υαζάπεο

Γεκήηξεο

Φξεηδεξίθνο

Κσλζηαληίλνο

Ζ βπδαληηλή εηθφλα σο κέζν

ζηνραζκνχ ζην πιαίζην ηεο

Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ: Ζ

πεξίπησζε ηεο ρνιήο Αγηνγξαθίαο

ηεο Ηεξάο Μεηξνπφιεσο Βεξνίαο

Νανχζεο θαη Κακπαλίαο

2010

Πίλαθαο 5: Γηπισκαηηθέο Δξγαζίεο πνπ έρνπλ γίλεη θαη αθνξνύλ ζην VT θαη ζηνλ Perkins.

Σα βαζηθά θξηηήξηα γηα ηελ εγθπξφηεηα ηεο έξεπλαο είλαη: ε αληηθεηκεληθφηεηα, ε

κεζνδηθφηεηα ή ζπζηεκαηηθφηεηα, ε επαλαιεπηηθφηεηα, ε εκπεηξηθφηεηα θαη ε

δεκνζηφηεηα, φπσο αλαθέξεη ν Βάκβνπθαο (2010:359). Γηα λα ππάξμεη εγθπξφηεηα

ζηελ έξεπλα ζα πξέπεη λα απνθεπρζνχλ νη απαληήζεηο πξνο ηέξςηλ ηνπ εξεπλεηή ή απιά

λα γίλεη ζπκπιήξσζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ κε γλψκνλα ηελ ζπληαχηηζε κε ηηο απφςεηο

ηεο κάδαο ή ηελ θπξίαξρε γλψκε ηεο εθάζηνηε νκάδαο πξνο δηεξεχλεζε. (Faulkner et

al., 1999:34). ηελ πεξίπησζε ηεο παξνχζαο έξεπλαο ειέγρζεθε ε γλψκε ησλ

εθπαηδεπνκέλσλ θαη ησλ εθπαηδεπηψλ ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ

«Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο» θαζψο θαη ην θαηά πφζν

κπνξεί λα παξαρζεί θξηηηθφο ζηνραζκφο αθελφο ζηνπο εθπαηδεπηέο, αθεηέξνπ ζηνπο

καζεηέο θαη ηνπο ελήιηθεο πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ πινπνίεζε απηή.

Οη Cohen & Manion (2008:178), πξνζζέηνπλ φηη «ε εγθπξφηεηα, ζπλεπψο, απνδίδεηαη

ζηηο πξνζσπηθέο εμεγήζεηο θαη φρη ζηα δεδνκέλα ή ζηηο κεζφδνπο (Hammersley &

Atkinson, 1983 ζην Cohen & Manion, 2008:178) απηφ πνπ έρεη ζεκαζία είλαη ην λφεκα

πνπ ην θάζε άηνκν απνδίδεη ζηα δεδνκέλα θαη ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ εμάγνληαη απφ

απηφ».

ηελ παξνχζα πνηνηηθή έξεπλα ε εγθπξφηεηα δηαζθαιίδεηαη «κέζσ ηεο εηιηθξίλεηαο,

ηνπ βάζνπο, ηνπ πινχηνπ θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ δεδνκέλσλ πνπ ζπιιέγνληαη» (Cohen

& Manion, 2008:176) θαζψο θαη απφ ηελ πξνζέγγηζε ησλ ζπκκεηερφλησλ θαη ηεο

ηξηγσλνπνίεζεο. Αληηζέησο, ζηα δεδνκέλα πνηνηηθνχ ηχπνπ, κπνξεί λα ππάξμεη θάπνηνο

βαζκφο πξνθαηάιεςεο, ιφγσ ησλ απφςεσλ, ησλ ζπκπεξηθνξψλ, ησλ αληηιήςεσλ αιιά

θαη ηεο ππνθεηκεληθφηεηαο ησλ ζπκκεηερφλησλ. (Cohen & Manion, 2008:176). Απηφο ν

βαζκφο πξνθαηάιεςεο κεηψζεθε, ηφζν θαηά ηε δηάξθεηα ηεο παξνπζίαζεο ηεο κεζφδνπ,

φζν θαη κεηά ην πέξαο απηήο, βάζεη ησλ ζεκεηψζεσλ πνπ νη ίδηνη νη καζεηέο θαη νη

ελήιηθεο είραλ θξαηήζεη θαη παξέδσζαλ ζηνλ εξεπλεηή. Ζ ηξηγσλνπνίεζε – σο ηερληθή

έξεπλαο – βνεζάεη γηα λα κελ ππάξρεη «απνθιεηζηηθή πξνζθφιιεζε ζε κία κφλν κέζνδν»

ε νπνία κπνξεί λα «πξνθαηαιάβεη ή λα δηαζηξεβιψζεη ην ζπγθεθξηκέλν θνκκάηη ηεο

πξαγκαηηθφηεηαο πνπ εμεηάδεηαη». (Cohen & Manion, 2008:189) Ζ αληηπαξαβνιή ησλ

δηαθνξεηηθψλ κεζφδσλ κεηαμχ ηνπο, απμάλεη ηελ εκπηζηνζχλε πνπ επηδεηθλχεη ν

εξεπλεηήο. (φ.π.: 189).

Σα δεδνκέλα πνπ ζπλειέγεζαλ είλαη αληηπξνζσπεπηηθά ηνπ εμεηαδφκελνπ δείγκαηνο,

δειαδή «πεξηιακβάλνπλ εγθπξφηεηα πεξηερνκέλνπ» (Cohen & Manion, 2008:179) ελψ ηα



101

απνηειέζκαηα «πεξηγξάθνπλ κε αθξίβεηα ηα θαηλφκελα πνπ κειεηψληαη». (Cohen &

Manion, 2008:180).

ηελ παξνχζα έξεπλα θαη ζπγθεθξηκέλα ζην πξψην κέξνο ηεο έξεπλαο, ε

βηληενζθφπεζε ηεο παξνπζίαζεο ηεο κεζφδνπ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ιήςε ησλ

ζπλεληεχμεσλ θαη ηελ επεμεξγαζία ησλ γξαπηψλ ζεκεηψζεσλ ησλ ζπκκεηερφλησλ,

εληζρχεη ηελ εγθπξφηεηα ηεο έξεπλαο, κέζσ ηεο ηξηγσλνπνίεζεο. ην δεχηεξν κέξνο ηεο

έξεπλαο, ε βηληενζθφπεζε, ε επεμεξγαζία ησλ γξαπηψλ ζεκεηψζεσλ ησλ καζεηψλ /

εθπαηδεπνκέλσλ θαη ε παξαηήξεζε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε, εληζρχνπλ επίζεο ηελ

εγθπξφηεηα.

4.1.3. θνπόο ηεο Έξεπλαο

Ο ζθνπφο ηεο έξεπλαο είλαη δηηηφο: αθελφο, λα δηεξεπλεζνχλ νη απφςεηο θαη νη ζηάζεηο

ησλ 14 εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ εθπαηδεπηψλ ελειίθσλ ζρεηηθά κε ηηο λέεο δηδαθηηθέο

κεζφδνπο θαη ζπγθεθξηκέλα κε ηε κέζνδν ηεο Μεηαζρεκαηίδνπζαο Μάζεζεο κέζα απφ

ηελ αηζζεηηθή εκπεηξία θαη ζηε ζπλέρεηα, λα δηεξεπλεζεί θαη λα ζπγθξηζεί ε θξηηηθή

ζθέςε πνπ παξάγεηαη ζε δχν δηαθνξεηηθέο καζεζηαθέο νκάδεο. Απφ ηε κηα, ζε 2

ηκήκαηα ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο (Β΄ Λπθείνπ θαη Γ΄ Γπκλαζίνπ) φπνπ ε ειηθία ησλ

καζεηψλ είλαη 17 θαη 15 εηψλ αληίζηνηρα θαη απφ ηελ άιιε, ζε 2 ηκήκαηα ελειίθσλ

εθπαηδεπνκέλσλ πνπ θνηηνχλ ζην ΓΔ Πάηξαο.

4.1.4. ηόρνη ηεο έξεπλαο

Ζ ζπγθεθξηκέλε εξεπλεηηθή εξγαζία επηρεηξεί λα δψζεη ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηε κέζνδν

ηεο Μ/Μ κέζσ ηεο αηζζεηηθήο εκπεηξίαο ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε, θαζψο θαη λα

ζπγθξίλεη ηα παξαγφκελα απνηειέζκαηα κε θνξείο κε ηππηθήο εθπαίδεπζεο, φπσο είλαη

ηα ΓΔ.

Απφ ηε ζπγθεθξηκέλε εξεπλεηηθή εξγαζία ππάξρεη επηδίσμε επίηεπμεο ησλ θάησζη

ζηφρσλ:

Δληνπηζκφο παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο κεζφδνπ

φπσο:

o Δπηκφξθσζε (άμνλαο 1)

o Δθαξκνγή ζηελ πξάμε (άμνλαο 2)



102

Δληνπηζκφο βαζηθψλ αλαζηνραζηηθψλ ζέζεσλ ησλ εθπαηδεπηψλ/εθπαηδεπηηθψλ

γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο κεζφδνπ (άμνλαο 3)

Ο εληνπηζκφο νκνηνηήησλ θαη δηαθνξψλ (ζε δχν δηαθνξεηηθά ειηθηαθά πιαίζηα)

ζε θνκβηθά ζεκεία ηεο κεζφδνπ φπσο:

o Κξηηηθή ζθέςε

o ηνραζηηθφο δηάινγνο

o Ακθηζβήηεζε παξαδνρψλ

o Παξαηήξεζε έξγνπ ηέρλεο (άμνλαο 4)

Ζ αιιαγή ζηηο ζηάζεηο ησλ εθπαηδεπηψλ/εθπαηδεπηηθψλ ή/θαη ησλ καζεηψλ ζα

δψζεη πξφζζεηε πιεξνθφξεζε γηα πεξαηηέξσ δηεξεχλεζε ζρεηηθά κε ηε κέζνδν.

(άμνλαο 5)

Σα ζπκπεξάζκαηα θαη ηα επηκέξνπο δεηήκαηα πνπ ζα αλαδεηρζνχλ ζα απνηειέζνπλ

κηα βάζε πάλσ ζηελ νπνία δχλαηαη λα ππάξμεη πεξαηηέξσ δηεξεχλεζε ηνπ ζέκαηνο γηα

λα επαιεζεπηνχλ ή λα ηεζνχλ ελ ακθηβφισ ηα απνηειέζκαηα πνπ ζα πξνθχςνπλ.

4.1.5. Δξεπλεηηθά Δξσηήκαηα

Σα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ην Α‟ κέξνο ηεο έξεπλαο, ηηο

ζπλεληεχμεηο εθπαηδεπηψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ, είλαη:

1νο

άμνλαο: Δπηκόξθσζε - Τπόβαζξν.

1ν εξώηεκα : ε πνην βαζκφ επεξεάδεηαη ε αληίιεςε γηα ην ηη ζπζηήλεη ηνλ θξηηηθφ

ζηνραζκφ ε επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ/ εθπαηδεπηψλ;

2νο άμνλαο: Δθαξκνγή ζηελ Πξάμε - Γξάζε

2ν εξώηεκα : Πψο νη εθπαηδεπηέο βηψλνπλ ηε κεζνδνινγία ηεο Αηζζεηηθήο

εκπεηξίαο ζηελ πξάμε;

3ν εξώηεκα: Πψο νξίδεηαη ε έλλνηα ηεο βησκαηηθήο κάζεζεο ζην πιαίζην ηεο

πινπνίεζεο ηεο κεζφδνπ; (ζπλεξγαζία, ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε);

4ν εξώηεκα: Πψο νξίδεηαη ε έλλνηα ηεο παξαηήξεζεο ελφο έξγνπ ηέρλεο ζην πιαίζην

ηεο πινπνίεζεο ηεο κεζφδνπ;

5ν εξώηεκα: Πψο αληηιακβάλνληαη νη εθπαηδεπηέο ηνλ θξηηηθφ ζηνραζκφ;

3νο άμνλαο: Αλαζηνραζκόο



103

6ν εξώηεκα: Πψο νη εθπαηδεπηέο/ εθπαηδεπηηθνί αληηιακβάλνληαη ηε κεζνδνινγία

κεηά ηελ εθαξκνγή ηεο;

7ν εξώηεκα: Πψο αληηιήθζεθαλ νη εθπαηδεπηέο/εθπαηδεπηηθνί ηελ αλάπηπμε ηνπ Κ;

8ν εξώηεκα: Πψο αληηιήθζεθαλ ηελ έλλνηα ησλ παξαδνρψλ ζην πιαίζην ηεο

κεζφδνπ; (κεηαζρεκαηηζκφο άπνςεο);

9ν εξώηεκα: Πψο αληηιήθζεθαλ ηελ έλλνηα ηεο ηέρλεο;

10ν εξώηεκα: Πψο αληηιήθζεθαλ ηε ζπζρέηηζε ηέρλεο θαη ζηνραζκνχ;

4νο άμνλαο. Γπζθνιίεο/επθνιίεο εθαξκνγήο ζε ζρέζε κε ην ειηθηαθό θάζκα.

11ν εξώηεκα: Πνηεο είλαη νη επθνιίεο ή νη δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ

ηφζν νη καζεηέο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο φζν θαη νη ελήιηθεο εθπαηδεπφκελνη, θαηά ηελ

εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ;

12ν εξώηεκα: Πνηα είλαη ε αληαπφθξηζε ησλ ελειίθσλ εθπαηδεπνκέλσλ ζε ζχγθξηζε

κε ηνπο καζεηέο θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ, φζνλ αθνξά ζην δέζηκν ηεο νκάδαο

θαη ζηελ ίζε ζπκκεηνρή φισλ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ;

5νο άμνλαο. Αιιαγή ζηηο ζηάζεηο.

Σα απνηειέζκαηα ζα πξνθχςνπλ κεηά απφ αλάιπζε πεξηερνκέλνπ, απφ ηηο ζεκεηψζεηο

ησλ ζπκκεηερφλησλ.

Σα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ην Β‟ κέξνο ηεο έξεπλαο, ηηο

παξνπζηάζεηο ζηα 4 ηκήκαηα (2 ελειίθσλ ζηα ΓΔ θαη 2 αλειίθσλ ζηελ ηππηθή

εθπαίδεπζε), αθνξνχλ ζηνλ 4ν θαη ζηνλ 5

ν άμνλα, φπσο αλαθέξνληαη παξαπάλσ.

4.2. Δπηινγή κεζόδνπ

Ζ επηινγή πνπ αθνξά ζηελ θαηάιιειε ηερληθή γηα ηνλ αληίζηνηρν εθπαηδεπηηθφ ζθνπφ

θξίλεηαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή, δηφηη νξηζκέλεο εθπαηδεπηηθέο ηερληθέο βνεζνχλ ζηελ πην

απνηειεζκαηηθή αιιαγή ζε ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο ησλ εθπαηδεπφκελσλ. Άιισζηε,

εάλ ν εθπαηδεπηήο ρξεηαζηεί λα επηιέμεη ηελ θαιχηεξε κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ ηερληθψλ,

είλαη πξνηηκφηεξν λα δηαιέμεη εθείλε πνπ ελεξγνπνηεί ηε ζπκκεηνρή ησλ

εθπαηδεπνκέλσλ. (Knowles, 1980). «Απφ ηε ζηηγκή πνπ ζα δηακνξθσζνχλ νη ζηφρνη,

πξνζδηνξίδνληαη ηα κέζα επίηεπμήο ηνπο, ηίζεληαη ζε εθαξκνγή, θαη έπεηηα αμηνινγνχληαη



104

ηα απνηειέζκαηα». (Eisner, 2004:6 φπσο παξαηίζεηαη ζην Καλειιφπνπινο &

Σζαθηαξίδεο, 2010:122).

χκθσλα κε ηνλ Βάκβνπθα (2010:97) «ν εξεπλεηήο πξέπεη λα έρεη ζπλεηδεηνπνηήζεη ηα

θίλεηξα πνπ ηνλ παξσζνχλ ζηελ αλάιεςε ηεο έξεπλαο, ψζηε λα απνβάιεη ελδερφκελεο

πξνθαηαιήςεηο ηνπ θαη πξνζρεκαηηζκέλεο ηδέεο».

πσο ππνζηεξίδεη ν Βάκβνπθαο (2010:76) «ε δηδαθηηθή πξάμε πξέπεη λα παίξλεη ηε

κνξθή ηεο εξεπλεηηθήο δηαδηθαζίαο. Τηνζεηψληαο εξεπλεηηθέο δηδαθηηθέο κεζφδνπο θαη

ηερληθέο, ν εθπαηδεπηηθφο βειηηψλεη ηελ πξαθηηθή ηνπ θαη „πιάζεη‟ ειεχζεξεο

ζπλεηδήζεηο». Καηά απηφλ ηνλ ηξφπν ην ιεηηνχξγεκα πνπ αζθεί, κπνξεί λα γίλεη πην

απνηειεζκαηηθφ θαη λα είλαη πξαγκαηηθά πξνο φθεινο ηφζν ησλ ίδησλ ησλ καζεηψλ,

φζν θαη γηα ηνλ ίδην ηνλ εθπαηδεπηηθφ ζπκβάιινληαο ζηελ πξνζσπηθή ηνπ εμέιημε.

Αθφκε, «ε πνηφηεηα ηεο επαγγεικαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ εμαξηάηαη ζε

κεγάιν βαζκφ απφ ηηο εκπεηξηθέο έξεπλεο πνπ δηεμάγεη κέζα ζηελ ηάμε θαη ζην ζρνιείν

ηνπ. Ο εθπαηδεπηηθφο πνπ ελδηαθέξεηαη πξαγκαηηθά γηα ηε δνπιεηά ηνπ, ληψζεη ηελ αλάγθε

ηνπ πεηξακαηηζκνχ γηα ηε δηφξζσζε ή ηε ζπκπιήξσζε ησλ αηειεηψλ ηνπ». (Βάκβνπθαο,

2010:76).

πσο ππνζηεξίδεη ν Βάκβνπθαο (2010:77) «νη εθπαηδεπηηθνί πξέπεη, θαηά ηελ

επαγγεικαηηθή ηνπο κφξθσζε θαη επηκφξθσζε, λα δηαπνηίδνληαη απφ ην πλεχκα ηεο

έξεπλαο, γηαηί έηζη ζα κπνξνχλ πην εχθνια λα αλαζεσξνχλ ηηο αληηιήςεηο ηνπο ρζεο θάησ

απφ ην θσο ησλ πην πξφζθαησλ εξεπλεηηθψλ δεδνκέλσλ».

Ζ κέζνδνο πνπ επηιέρηεθε είλαη ζην πιαίζην ηεο πνηνηηθήο έξεπλαο, ε έξεπλα δξάζε.

Απηή ε έξεπλα «δελ αθνινπζεί έλα πξνθαζνξηζκέλν ζρέδην, κε πξνζδηνξηζκφ νξηζκέλσλ

κεηαβιεηψλ, αιιά επηδηψθεη ηε ζπκκεηνρή φισλ ησλ κειψλ ηεο εθπαηδεπηηθήο νκάδαο

ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία». Δθαξκφδεηαη ζε φιν ην θάζκα ηνπ θνηλσληθνχ πεδίνπ,

άξα θαη ζηελ εθπαίδεπζε. (Βάκβνπθαο, 2010:90). Χο ηειηθφο ζθνπφο ηεο έξεπλαο

δξάζεο, «είλαη ν κεηαζρεκαηηζκφο ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο θαη ε βειηίσζε ηεο

δσήο ησλ αηφκσλ πνπ κεηέρνπλ ζε απηή». Με απηφλ ηνλ ηξφπν «επεξγεηνχληαη ηα κέιε

ηεο θνηλφηεηαο». (Βάκβνπθαο, 2010:90).

Ζ πξνζέγγηζε θαη ε αλάπηπμε ηεο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο, κε ζθνπφ ηε δηεξεχλεζε ησλ

απφςεσλ θαη ησλ ζηάζεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηηο λέεο δηδαθηηθέο κεζφδνπο



105

θαη ζπγθεθξηκέλα κε ηε κέζνδν ηεο Μεηαζρεκαηίδνπζαο Μάζεζεο κέζα απφ ηελ

αηζζεηηθή εκπεηξία, πξαγκαηνπνηήζεθε ζε δεθαηέζζεξηο εθπαηδεπηηθνχο θαη εθπαηδεπηέο

ελειίθσλ. Καηφπηλ, δφζεθε αλαηξνθνδφηεζε απφ ηηο 14 ζπλεληεχμεηο θαη επειέγεζαλ

δχν εθπαηδεπηηθνί ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο αλεμαξηήησο εηδηθφηεηαο θαη

θχινπ θαη δχν εθπαηδεπηέο ελειίθσλ, επίζεο αλεμαξηήησο εηδηθφηεηαο θαη θχινπ.

Πξνθεηκέλνπ λα ππάξμεη ζχγθξηζε θαη αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ, ε κέζνδνο ζα

εθαξκνζηεί ζε ίδηεο ειηθηαθέο νκάδεο, π.ρ. είηε ζηε Β΄ Λπθείνπ, είηε ζηε Γ΄ Γπκλαζίνπ.

ζνλ αθνξά ηα ζρνιεία δεχηεξεο επθαηξίαο, ε ζπλεξγαζία ζα είλαη κε ην ΓΔ Πάηξαο.

Σα εξεπλεηηθά εξγαιεία είλαη :

Ζ εμσηεξηθή παξαηήξεζε, ε ζπλέληεπμε, θαη ε αλάιπζε πεξηερνκέλνπ ησλ γξαπηψλ

ληνθνπκέλησλ ηφζν ησλ καζεηψλ φζν θαη ησλ εθπαηδεπηψλ/εθπαηδεπηηθψλ.

χκθσλα κε ηνλ Βάκβνπθα (2010:195) «ε παξαηήξεζε κπνξεί λα νξηζηεί σο ε

πξνζεθηηθή παξαθνινχζεζε θαη θαηαγξαθή ηεο εθηχιημεο ησλ θαηλνκέλσλ, ρσξίο

πξφζεζε ηξνπνπνίεζεο ηνπο, πνπ γίλεηαη κε ή ρσξίο ηε βνήζεηα ησλ θαηάιιεισλ κέζσλ

κειέηεο θαη έξεπλαο».

Ζ βηληενζθφπεζε θαη ε ερνγξάθεζε, σο κέζα πνπ βνεζνχλ ζηελ παξαηήξεζε,

απνηεινχλ κέζα αλαηξνθνδφηεζεο ηεο δηαδηθαζίαο πξνθεηκέλνπ νη ζρνιηαζκνί θαη ηα

ζπκπεξάζκαηα πνπ ζα δηεμαρζνχλ λα είλαη έγθπξα. Σφζν ζηα δχν ηκήκαηα ησλ ΓΔ,

φζν θαη ζηα δχν ηκήκαηα ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο γίλεηαη βηληενζθφπεζε ηεο

δηαδηθαζίαο εθκάζεζεο ηεο κεζφδνπ θαηά ηελ νπνία, ηέζζεξηο εθπαηδεπηέο ελειίθσλ

ή/θαη εθπαηδεπηηθνί (δχν ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε θαη δχν ζηα ΓΔ) ζα εθαξκφζνπλ ηε

κέζνδν ζηελ πξάμε, ζηελ ηάμε ηνπο. ηελ ηάμε ηνπο, εθηφο απφ ηε βηληενζθφπεζε ζα

ππάξρεη θαη εμσηεξηθφο παξαηεξεηήο (ν ίδηνο ν εξεπλεηήο).

Οη ζπλεληεχμεηο, ζχκθσλα κε ηνπο Cohen & Manion (2008:449) «δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα

ζηα ππνθείκελα – είηε απηά είλαη ζπλεληεπθηέο είηε ζπλεληεπμηαδφκελνη – λα ζπδεηήζνπλ

ηηο εξκελείεο ηνπο γηα ηνλ θφζκν ζηνλ νπνίν δνπλ θαη λα εθθξάζνπλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ

νπνίν πξνζεγγίδνπλ δηάθνξεο θαηαζηάζεηο κέζα απφ ην πξνζσπηθφ ηνπο πξίζκα».



106

χκθσλα κε ηνπο Cohen & Manion (2008:479) «ε αλάιπζε πεξηερνκέλνπ

πεξηιακβάλεη αλάγλσζε θαη αμηνιφγεζε». Υξεζηκνπνηείηαη γηα έξεπλα ζε πνηνηηθφ πιηθφ

φπνπ ηα πνηνηηθά δεδνκέλα κεηαζρεκαηίδνληαη ζε πνζνηηθά, ζπλεπψο κεηξήζηκα.

(Βάκβνπθαο, 2010:268).

Υξνλνδηάγξακκα ηεο έξεπλαο

Οθηώβξηνο – Ννέκβξηνο 2013:

Βηβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε, πξνεηνηκαζία ζρεηηθά κε ηε κέζνδν ηνπ Κφθθνπ.

Γεθέκβξηνο 2013:

Τινπνίεζε ηεο κεζφδνπ ζε 14 εθπαηδεπηηθνχο θαη εθπαηδεπηέο ελειίθσλ. Λήςε

ζπλεληεχμεσλ απφ ηνπο 14 ζπκκεηέρνληεο.

Μάξηηνο 2014:

Τινπνίεζε ηεο κεζφδνπ απφ 2 εθπαηδεπηέο ελειίθσλ ζε δχν ηκήκαηα ηνπ ΓΔ Πάηξαο.

Μάηνο 2014:

Τινπνίεζε ηεο κεζφδνπ απφ 1 εθπαηδεπηηθφ θαη εθπαηδεπηή ελειίθσλ θαη έλαλ

εθπαηδεπηηθφ, ζε ηκήκα ηεο Γ΄ Γπκλαζίνπ θαη ζε ηκήκα ηεο Β΄ Λπθείνπ αληίζηνηρα.

Μάηνο – Αύγνπζηνο 2014:

ρνιηαζκφο επί ηεο εθαξκνγήο. πγγξαθή ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο.

επηέκβξηνο 2014:

Τπνζηήξημε ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο.

4.2.1. Πνηνηηθή Μέζνδνο - Έξεπλα Γξάζεο

χκθσλα κε ηνλ Corey (1953:6, φπσο αλαθέξεηαη ζην Cohen & Manion, 2008:386),

«πξφθεηηαη γηα κηα δηαδηθαζία θαηά ηε δηάξθεηα ηεο νπνίαο νη επαγγεικαηίεο κειεηνχλ

πξνβιήκαηα κε επηζηεκνληθφ ηξφπν γηα λα κπνξέζνπλ λα αμηνινγήζνπλ, λα βειηηψζνπλ

θαη λα θαζνδεγήζνπλ ηε ιήςε απνθάζεσλ θαη ηελ πξάμε». Οη Cohen θαη Manion



107

(1994:186, φπσο αλαθέξεηαη ζην Cohen & Manion, 2008:386), «νξίδνπλ ηελ έξεπλα -

δξάζε σο κηα παξέκβαζε κηθξήο θιίκαθαο ζηε ιεηηνπξγία ηνπ πξαγκαηηθνχ θφζκνπ θαη

κηα πξνζεθηηθή εμέηαζε ησλ επηδξάζεσλ απηήο ηεο παξέκβαζεο».

χκθσλα κε ην Βάκβνπθα (2010:90) ε έξεπλα δξάζεο είλαη

«κηα επηηφπηα έξεπλα, πνπ έρεη ζθνπφ ηελ ςπρνθνηλσληθή αιιαγή. Ζ

έξεπλα δξάζεο απνβιέπεη θπξίσο ζηε ιχζε ησλ πξαθηηθψλ αλεζπρηψλ ησλ

πξνζψπσλ πνπ βξίζθνληαη ζε πξνβιεκαηηθή θαηάζηαζε, ζηε δηάγλσζε ησλ

παξαγφλησλ ηεο θαηάζηαζεο απηήο, ζηε ζπκκεηνρή ησλ κειψλ ηεο νκάδαο

πνπ πξνβιεκαηίδνληαη ζηελ αληηκεηψπηζή ηεο, ζηε ζπγθέληξσζε ηνπ

αλαγθαίνπ πιηθνχ απφ ηα κέιε ηεο νκάδαο θαη ηελ εθηέιεζε ησλ

απαξαίηεησλ πεηξακαηηζκψλ».

Ζ έξεπλα δξάζεο κπνξεί λα εθαξκνζηεί θαη ζηελ εθπαίδεπζε κε ηελ φζν ην δπλαηφλ

κεγαιχηεξε ζπκκεηνρή ησλ κειψλ ηεο νκάδαο, πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζνπλ απφ

θνηλνχ ηα πξνβιήκαηα πνπ έρνπλ. ηφρνο ηεο έξεπλαο δξάζεο είλαη ε «ελεξγνπνίεζε ηεο

νκάδαο, ψζηε λα δψζεη ιχζεηο - γλψκεο ρξήζηκεο πνπ λα κπνξνχλ λα γεληθεπηνχλ».

(Βάκβνπθαο 2010:90). πσο ππνζηεξίδεη ν Βάκβνπθαο (2010:90) ν εθπαηδεπηήο παίδεη

ην δηπιφ ξφιν ηνπ ππνθεηκέλνπ θαη ηνπ αληηθεηκέλνπ. Γξα σο κέινο ηεο νκάδαο αιιά

θαη σο εξεπλεηήο. Καηά ζπλέπεηα, δελ δηαθαίλεηαη θάπνηα απφζηαζε κεηαμχ ηνπ

εξεπλεηή θαη ησλ ππνθεηκέλσλ. Ζ έξεπλα δξάζεο πξαγκαηνπνηείηαη ζην ρψξν εξγαζίαο

ησλ ππνθεηκέλσλ, ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε, ελλννχκε ηελ αίζνπζα δηδαζθαιίαο.

χκθσλα κε ηνλ Faulkner, (Faulkner et al., 1999: 222),

«ε έξεπλα κέζσ δξάζεο αλήθεη ζηηο έξεπλεο ηεο πνηνηηθήο πξνζέγγηζεο

θαη απνηειεί ζηελ νπζία ππνθαηεγνξία ηεο ιεγφκελεο „εθαξκνζκέλεο

έξεπλαο‟, δειαδή εθείλνπ ηνπ ηχπνπ έξεπλαο πνπ έρεη θαζαξά πξαθηηθνχο

ζθνπνχο θαη ζηνρεχεη λα επηιχζεη έλα άκεζν θαη πξαθηηθφ πξφβιεκα. […}

ην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο ν εθπαηδεπηηθφο γίλεηαη ν ίδηνο εξεπλεηήο

(επηηφπηα έξεπλα) θαη έρεη σο ζηφρν ηε βειηίσζε ηεο εξγαζίαο ηνπ.»

Σα γεληθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο έξεπλαο - δξάζεο κπνξνχλ λα παξνπζηαζηνχλ

ζπλνπηηθά σο εμήο (G. De Landsheere (1979) φπ. παξ. ζην Βάκβνπθαο (2010:90)):



108

Δκθάληζε ηνπ πξνβιήκαηνο ζηελ νκάδα, ε νπνία ην νξίδεη, ην αλαιχεη θαη ην

επηιχεη.

Σειηθφο ζθνπφο ηεο έξεπλαο δξάζεο είλαη ν κεηαζρεκαηηζκφο ηεο θνηλσληθήο

πξαγκαηηθφηεηαο θαη ε βειηίσζε ηεο δσήο ησλ αηφκσλ πνπ κεηέρνπλ ζ‟ απηή.

Με ηελ έξεπλα δξάζεο επεξγεηνχληαη ηα κέιε ηεο θνηλφηεηαο.

Σα κέιε ηεο νκάδαο ζπκκεηέρνπλ πιήξσο θαη ηζφηηκα ζηελ εξεπλεηηθή

δηαδηθαζία. Γελ έρνπλ θακηά εμνπζία ην έλα πάλσ ζην άιιν.

Ζ εξεπλεηηθή δηαδηθαζία επηηξέπεη ζηα άηνκα – ππνθείκελα λα

ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηηο δπλαηφηεηεο θαη ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο, λα ελεξγνπνηεζνχλ

θαη λα εμειηρζνχλ.

Ζ ζπκκεηνρή ησλ κειψλ δηεπθνιχλεη ηελ αθξηβή θαη απζεληηθή αλάιπζε ηεο

εθπαηδεπηηθήο πξαγκαηηθφηεηαο.

Ο εξεπλεηήο είλαη έλαο δεζκεπκέλνο κέηνρνο ηεο δηαδηθαζίαο, πνπ αγσλίδεηαη

θαη ζπκκεηέρεη, αληί λα „απνζηαζηνπνηείηαη‟.

Οη Cohen θαη Manion (2008:386), ππνζηεξίδνπλ φηη «ν ζπλδπαζκφο έξεπλαο θαη

δξάζεο πξνζεγγίδεη ηε δξάζε σο κηα κνξθή νξγαλσκέλεο δηεξεχλεζεο θαηά ηε δηάξθεηα

ηεο νπνίαο γίλεηαη κηα αηνκηθή πξνζπάζεηα θαηαλφεζεο πνπ ζα βειηηψζεη θαη ζα

αλακνξθψζεη ηελ πξάμε». Ζ κέζνδνο ηεο έξεπλαο – δξάζεο επηιέρζεθε γηαηί «κπνξεί λα

ρξεζηκνπνηεζεί ζρεδφλ ζε θάζε πεξηβάιινλ φπνπ έλα πξφβιεκα πνπ εκπιέθεη άηνκα, έξγα

θαη δηεξγαζίεο ρξεηάδεηαη επεηγφλησο ιχζε, ή φπνπ ε αιιαγή ελφο ραξαθηεξηζηηθνχ κπνξεί

λα επηθέξεη έλα επηζπκεηφ απνηέιεζκα».

Μέζσ ηεο έξεπλαο δξάζεο ν εξεπλεηήο θαη νη εθπαηδεπηέο ζην πξψην κέξνο ηεο

παξνχζαο έξεπλαο, πξνζπαζνχλ λα αληηκεησπίζνπλ απφ θνηλνχ κηα πξνβιεκαηηθή

θαηάζηαζε, γηα παξάδεηγκα ηνπ ξαηζηζκνχ, κε ελεξγνπνίεζε ηεο νκάδαο. Με απηφλ ηνλ

ηξφπν, ε νκάδα κπνξεί λα δψζεη ιχζεηο πνπ λα κπνξνχλ λα γεληθεπηνχλ. Ζ ζπκκεηνρή

ηνπο ζηελ εξεπλεηηθή δηαδηθαζία, ηνπο βνεζάεη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηηο ηθαλφηεηέο

ηνπο θαη επίζεο ηνπο βνεζάεη λα εμειηρζνχλ. Ζ λέα κεζνδνινγία εθαξκφζηεθε θαη ζηελ

παξνπζίαζε ηεο κεζφδνπ ζηνπο 14 εθπαηδεπηέο ελειίθσλ θαη εθπαηδεπηηθνχο, φπσο θαη

ζηα 4 ηκήκαηα – 2 ελειίθσλ θαη 2 ηππηθήο εθπαίδεπζεο. Σα απνηειέζκαηά ηεο

θαίλνληαη ζην έθην θεθάιαην.



109

4.3. Μεζνδνινγηθά Δξγαιεία

4.3.1. Δμσηεξηθή Παξαηήξεζε

Ο Α. Binet έγξαςε ζηηο αξρέο ηνπ αηψλα καο: ήκεξα «ε Παηδαγσγηθή ζεκειηψλεηαη

πάλσ ζηελ παξαηήξεζε θαη ηνλ πεηξακαηηζκφ». (Βάκβνπθαο, 2010:215).

Οη Cohen θαη Manion (2008) ππνζηεξίδνπλ φηη ην εξεπλεηηθφ εξγαιείν ηεο

παξαηήξεζεο

«επηηξέπεη ζηνπο εξεπλεηέο λα θαηαλνήζνπλ ην πιαίζην ησλ

δξαζηεξηνηήησλ (πξνγξακκάησλ), λα είλαη αλνηθηνί θαη λα ιεηηνπξγνχλ

επαγσγηθά, λα βιέπνπλ πξάγκαηα πνπ ζε άιιε πεξίπησζε αζπλείδεηα ζα

ηνπο δηέθεπγαλ, λα αλαθαιχπηνπλ ζηνηρεία γηα ηα νπνία νη ζπκκεηέρνληεο

δελ ζα κηινχζαλ ειεχζεξα ζε κηα ζπλέληεπμε, λα πξνρσξνχλ πέξα απφ

δεδνκέλα πνπ αθνξνχλ ηηο αληηιήςεηο (ησλ ππνθεηκέλσλ) (π.ρ. απφςεηο απφ

ζπλεληεχμεηο) θαη λα έρνπλ πξφζβαζε ζηελ πξνζσπηθή γλψζε».

χκθσλα κε ην Βάκβνπθα (2010:194) ε παξαηήξεζε κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί

«απηνηειψο σο θχξηα κέζνδνο ζηελ επηζηεκνληθή παηδαγσγηθή έξεπλα» θαη ζεσξείηαη φηη

ίζσο είλαη «ε πην ζεκαληηθή κέζνδνο έξεπλαο ζηε ζπιινγή δεδνκέλσλ ζρεηηθψλ κε ην

εξεπλεηηθφ πξφβιεκα».

ηελ παξνχζα εξγαζία, ζα ρξεζηκνπνηεζεί ην εξγαιείν ηεο δνκεκέλεο παξαηήξεζεο,

επεηδή «ε εκηδνκεκέλε θαη θπξίσο ε κε δνκεκέλε παξαηήξεζε δεκηνπξγεί ππνζέζεηο,

παξά ηηο ειέγρεη». (Cohen & Manion, 2008:514). Μέζσ απηήο, «ζα μέξνπκε απφ πξηλ ηη

αλαδεηνχκε θαη ζα έρνπκε δηακνξθψζεη πξνθαηαβνιηθά ηηο θαηεγνξίεο ηεο

παξαηήξεζεο». (Cohen & Manion, 2008:513). Ο εξεπλεηήο ζα βξίζθεηαη ζηελ αίζνπζα

θαη ζηηο ηέζζεξηο παξνπζηάζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη εθπαηδεπηψλ θαη ζα θαηαγξάθεη

κέζσ θιείδαο παξαηήξεζεο (βι. ζην θεθ. 9, 1ν παξάξηεκα) ηελ εμέιημε ηεο δηαδηθαζίαο

ηεο κεζφδνπ.

Γηα λα ζεσξεζεί αληηθεηκεληθή ε παξαηήξεζε, ζα πξέπεη «δχν ή πεξηζζφηεξνη

παξαηεξεηέο ηεο ίδηαο θαηάζηαζεο λα ζπκθσλνχλ ζηηο εθηηκήζεηο θαη δηαπηζηψζεηο ηνπο».

(Βάκβνπθαο, 2010:203).



110

Ζ αληηθεηκεληθφηεηα θαη ε αθξίβεηα ησλ παξαηεξήζεσλ εμαζθαιίζηεθε ζηελ παξνχζα

έξεπλα κε ηελ ρξεζηκνπνίεζε φξσλ νη νπνίνη νξίδνληαη ιεηηνπξγηθά, δειαδή «είλαη φζν

ην δπλαηφλ πεξηγξαθηθνί θαη εξκελεπηηθνί». (φ.π.: 203). Ζ αθξηβήο θαη ζπζηεκαηηθή

θαηαγξαθή ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ ππνθεηκέλσλ κέζσ «πξνγξάκκαηνο θαηαγξαθήο ησλ

παξαηεξήζεσλ», θαζψο θαη ν πξνζδηνξηζκφο ησλ ρξνληθψλ δηαζηεκάησλ θαηά ηα νπνία

ζα θξαηνχληαη ζεκεηψζεηο, εληζρχεη ηελ αληηθεηκεληθφηεηα ηεο έξεπλαο.

Ζ ρξήζε εζράξαο παξαηήξεζεο κε ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά πξνο δηεξεχλεζε,

βνήζεζε ηνλ παξαηεξεηή «λα επηθεληξψζεη ζε απηά ηελ πξνζνρή ηνπ». Αληίζεηα, ε

έιιεηςε εζράξαο παξαηήξεζεο ζα ππνρξέσλε ηνλ παξαηεξεηή «λα βιέπεη, λα αθνχεη θαη

λα γξάθεη ην θάζε ηη» θάηη πνπ δελ είλαη εχθνιν λα γίλεη ζηελ πξάμε. (φ.π.: 203).

4.3.1.1. Μέζα γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηεο παξαηήξεζεο

χκθσλα κε ηελ Κεδξάθα, (2008) «ην πιηθφ πνπ ζπιιέγεηαη, ν ηξφπνο θαηαγξαθήο ηνπ

(πρ καγλεηνθψλεζε, βηληενζθφπεζε, ζεκεηψζεηο ηνπ εξεπλεηή), ε ηαμηλφκεζε θαη ε

εξκελεία ηνπ, θαζψο θαη ε απφθαζε γηα πιήξε ή κεξηθή απνθάιπςε ή απφθξπςή ηνπ απφ

ηνπο ζπκκεηέρνληεο» ζα βνεζήζεη ηνλ εξεπλεηή, πξνθεηκέλνπ λα «εμππεξεηήζεη θαιχηεξα

ηνλ εξεπλεηηθφ ζθνπφ θαη ηα εξσηήκαηά ηνπ».

Ζ βηληενζθφπεζε ή/θαη ε ερνγξάθεζε κπνξνχλ λα ζπκβάινπλ ζηελ φζν ην δπλαηφλ

πηζηφηεξε απφδνζε φρη κφλν ησλ ζπδεηήζεσλ πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ζηελ ηάμε,

αιιά θαη ζηελ αλαπαξάζηαζε ηνπ καζεζηαθνχ θιίκαηνο θαη ησλ επηδεηθλπφκελσλ

ζπκπεξηθνξψλ ησλ θαηαξηηδνκέλσλ. χκθσλα κε ην Βάκβνπθα (2010:215) «ε

πεξηνξηζκέλε ηθαλφηεηα ηνπ αλζξψπνπ λα παξαηεξεί πνιινχο ζπγρξφλσο εξεζηζκνχο

αληηζηαζκίδεηαη κεξηθψο κε ηε ρξήζε νξγάλσλ θαη ηερλνινγηθψλ κέζσλ». Έηζη ν ξφινο

ηνπ απφιπηνπ ή εμσηεξηθνχ παξαηεξεηή «ζπκβνιίδεηαη κε ηνλ θαζξέπηε κηαο φςεο, κε

ηε βηληενθαζέηα, κε ηελ θαζέηα θαη ηε θσηνγξαθία». (Cohen & Manion, 2008:514). ηελ

εμσηεξηθή παξαηήξεζε, «ε αληηθεηκεληθφηεηα θαη ε αιιειεγγχε είλαη ηα βαζηθά

ραξαθηεξηζηηθά». (Cohen & Manion, 2008:523). Να ζεκεησζεί εδψ φηη, «φζν

κεγαιχηεξνο ν αξηζκφο ησλ παξαηεξήζεσλ, ηφζν εγθπξφηεξα κπνξεί λα είλαη ηα δεδνκέλα

επηηξέπνληαο ηελ επαιήζεπζε ησλ θαηεγνξηψλ πνπ αλαδχνληαη». Καηά ζπλέπεηα, «εδψ

αλαδεηθλχεηαη ε εγθπξφηεηα ησλ παξαηεξήζεσλ», (Cohen & Manion, 2008:528) πνπ

ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ ηξηγσλνπνίεζε.



111

4.3.1.2. Κιείδα παξαηήξεζεο

Ζ θιείδα παξαηήξεζεο είλαη κέζνδνο πνζνηηθήο παξαηήξεζεο θαη πξαγκαηνπνηείηαη

ζχκθσλα κε έλα απζηεξά πνιιέο θνξέο πξνθαζνξηζκέλν ζρέδην θαη πξφγξακκα.

πλεπψο, ηφζν νη κνξθέο ζπκπεξηθνξάο πνπ ζα παξαηεξεζνχλ, φζν θαη ε ρξνληθή

δηάξθεηα ή θαη ν αξηζκφο πεξηφδσλ παξαηήξεζεο είλαη πξνθαζνξηζκέλεο θαη

πεξηνξηζκέλεο. (Faulkner et al., 1999:230-231). Ζ θιείδα παξαηήξεζεο απνηειεί έλα

ρξήζηκν φξγαλν έξεπλαο, φηαλ «εκπεξηέρεη ην ζχλνιν ησλ κνξθψλ ζπκπεξηθνξάο πνπ

εθδειψλνληαη απφ ην ζχλνιν ησλ ππνθεηκέλσλ ζηε δεδνκέλε θαηάζηαζε θαη ηνλ ηξφπν

αμηνιφγεζεο θάζε ραξαθηεξηζηηθήο ζπκπεξηθνξάο. Απηφ θαίλεηαη ηδηαίηεξα ζηελ

πεξίπησζε θαηαγξαθήο κηαο πνιχπινθεο ζπκπεξηθνξάο, φπσο είλαη κηα νκαδηθή

ζπδήηεζε». (Βάκβνπθαο, 2010:204).

ηε ζσζηή θαηαγξαθή ησλ εκπεηξηψλ θαη ησλ γλψζεσλ ησλ ζπκκεηερφλησλ «ε

ηερλνινγηθή πξφνδνο» κπνξεί λα δξάζεη επηθνπξηθά. Υάξε ζην καγλεηφθσλν

«θαηαγξάθνληαη ζήκεξα ζπλεληεχμεηο, εμαζθαιίδεηαη ε αθξίβεηα, απζεληηθφηεηα θαη

αληηθεηκεληθφηεηα ησλ ιεθηηθψλ κνξθψλ επηθνηλσλίαο θαη επηηπγράλεηαη ε αλάιπζε ησλ

αιιειεπηδξάζεσλ» (Βάκβνπθαο, 2010:208). Αθφκε, φζν πην κεγάινο είλαη ν αξηζκφο

ησλ παξαηεξήζεσλ ηνπ παξαηεξεηή, ηφζν ην αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα ηεο

επηδησθφκελεο κειεηνχκελεο ζπκπεξηθνξάο, ζα είλαη πην αμηφπηζην. (Βάκβνπθαο,

2010:211).

Με ηε ρξήζε ηεο θιείδαο παξαηήξεζεο, δηεξεπλψληαη νη άμνλεο 1 έσο θαη 4 ηεο

παξνχζαο εξγαζίαο.

(1. Αμηνπνίεζε γλψζεσλ θαη εκπεηξηψλ ηεο θαζεκεξηλήο δσήο

2. Δλεξγεηηθή ζπκκεηνρή ζηελ δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο

3.Παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ ζην 3ν ζηάδην. Παξαγσγή

θξηηηθνχ εξσηήκαηνο

4. Παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ κεηά ην 5ν ζηάδην.

Απνηειέζκαηα).



112

ηφρνο ηεο ρξήζεο ηεο θιείδαο παξαηήξεζεο ήηαλ λα θαηαγξαθνχλ νη αληηδξάζεηο ησλ

εθπαηδεπνκέλσλ ζπλνιηθά ζηελ ηξίσξε παξνπζίαζε θαη ζηελ ζπλέρεηα νη παξεκβάζεηο

θάζε εθπαηδεπφκελνπ αλά άμνλα. Καζ΄ φιε ηε δηάξθεηα εθαξκνγήο ηεο κεζφδνπ ηνπ

Κφθθνπ νη παξεκβάζεηο θαηαγξάθνληαλ αλά πεληάιεπην. Οη παξεκβάζεηο απηέο

θσδηθνπνηήζεθαλ θαη νη θσδηθνί παξαηήξεζεο παξαηίζεληαη παξαθάησ, πξνθεηκέλνπ λα

είλαη δπλαηή ε αλάγλσζε ησλ πηλάθσλ πνπ αθνινπζνχλ. (Καγηαβή, 2007).

4.3.2. πλέληεπμε

«πλέληεπμε είλαη ε „ζπλάληεζε‟ θαη ζπλνκηιία δχν ή πεξηζζφηεξσλ πξνζψπσλ κε

ζθνπφ ηελ επίηεπμε ελφο πξνθαζνξηζκέλνπ ζθνπνχ. Απνηειεί απηνηειή κέζνδν γηα ηε

ζπιινγή εξεπλεηηθψλ δεδνκέλσλ» φπνπ σο κέζνδνο θαη ηερληθή επηζηεκνληθήο έξεπλαο,

«ρξεζηκνπνηεί ηε ιεθηηθή επηθνηλσλία γηα ηελ αλαδήηεζε πιεξνθνξηψλ ζρεηηθψλ κε έλα

αληηθείκελν θαη ηελ επίηεπμε θάπνηνπ ζθνπνχ.» (Βάκβνπθαο, 2010:228).

Σν πεδίν ησλ ηχπσλ ηεο ζπλέληεπμεο πεξηιακβάλεη ηφζν ηελ απζηεξά ηππνπνηεκέλε ή

θαηεπζπλφκελε ζπλέληεπμε απφ ηε κηα πιεπξά, έσο ηελ ειεχζεξε απφ ηελ άιιε.

(Βάκβνπθαο, 2010:232 Cohen & Manion, 2008:452).

«πλδπαζκφο ησλ δχν αθξαίσλ ηχπσλ απνηειεί ε εκηδνκεκέλε ή

εκηθαηεπζπλφκελε ζπλέληεπμε, ζηελ νπνία ην ππνθείκελν έρεη αξθεηή

πξσηνβνπιία ζηε δηαηχπσζε ησλ απαληήζεψλ ηνπ, ν εηδηθφο πεξηνξίδεη ζην

ειάρηζην ηηο παξεκβάζεηο ηνπ, αιιά θξνληίδεη λα θαηεπζχλεη ην ππνθείκελν

ζην λα νκηιεί γηα ζέκαηα πνπ ν ζθνπφο ηεο έξεπλαο απαηηεί λα θαιπθζνχλ

ζηε δηάξθεηα ηνπ δηαζέζηκνπ ρξφλνπ.» (Βάκβνπθαο, 2010:232)

ηελ παξνχζα εξγαζία ρξεζηκνπνηήζεθε ν ηχπνο ηεο εκηδνκεκέλεο ζπλέληεπμεο,

πξνθεηκέλνπ κέζσ, αθελφο ηππνπνηεκέλσλ εξσηήζεσλ θαη απαληήζεσλ θαη αθεηέξνπ

«κηαο ειεχζεξεο ζπδήηεζεο» θαη κε «δηαξθείο αλαηξνθνδνηήζεηο» απφ ηνλ ζπλεληεπθηή

λα θαηαγξαθνχλ νη απφςεηο, νη νπνίεο ελδηαθέξνπλ ηελ έξεπλα. (φ.π.: 232-233). Ζ

ζπδήηεζε καγλεηνθσλήζεθε θαη ζηε ζπλέρεηα έγηλε αλάιπζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο.

(Σν εξσηεκαηνιφγην κε ηηο εξσηήζεηο βξίζθεηαη ζην θεθάιαην 9.1.3.). Μέζσ ησλ

ζπλεληεχμεσλ, επηρεηξήζεθε ε ζπλνιηθή απνηίκεζε ησλ φζσλ βίσζαλ νη 14

ζπλεληεπμηαδφκελνη, κεηά ηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ. Γηεξεπλήζεθαλ νη απφςεηο θαη νη

ζηάζεηο ηνπο ζρεηηθά κε ην εμεηαδφκελν ζέκα ηνπ ξαηζηζκνχ, πξηλ ηελ εθαξκνγή ηεο



113

κεζφδνπ, ελψ κε ηνλ ηξφπν απηφ ειέγρζεθε ε πνηφηεηα ησλ απαληήζεσλ θαη εηδηθά ν

θξηηηθφο ζηνραζκφο. Αθφκα, θαηαγξάθεθαλ νη απφςεηο ηνπο, πνπ αθνξνχζαλ ζηελ ίδηα

ηελ παξνπζίαζε θαη αθνινχζσο, έγηλε ν ζρνιηαζκφο ησλ απφςεσλ απηψλ.

4.3.3.Αλάιπζε Πεξηερνκέλνπ

ια ηα δεδνκέλα ηεο έξεπλαο, ηφζν ζε πξνθνξηθή φζν θαη ζε γξαπηή κνξθή,

ζπγθεληξψλνληαη πξνθεηκέλνπ λα ηχρνπλ πεξαηηέξσ επεμεξγαζίαο θαη λα δηεμαρζνχλ

απφ απηά νη πιεξνθνξίεο. Απηή ε ηαμηλφκεζε ζε θαηεγνξίεο θαη ε θσδηθνπνίεζή ηνπο,

«απνβιέπεη ζηελ ππνθαηάζηαζε ηεο ππνθεηκεληθήο εθηίκεζεο κε ηελ αληηθεηκεληθή

αλάιπζε θαη πνηνηηθνπνίεζε». (Βάκβνπθαο, 2010:264). πσο ππνζηεξίδεη ν

Βάκβνπθαο (2010:265), κέζσ ηεο αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ

κπνξνχλ λα πξνζδηνξηζηνχλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πεξηερνκέλνπ,

λα εμαρζνχλ έγθπξα ζπκπεξάζκαηα γηα ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πνκπνχ ηεο

επηθνηλσλίαο θαη

λα πξνζδηνξηζηνχλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αθξναηεξίνπ, αιιά θαη νη πηζαλέο

επηπηψζεηο πξνο απηφ.

Με απηφ ηνλ ηξφπν ηα πνηνηηθά δεδνκέλα κεηαηξέπνληαη ζε πνζνηηθά. Δπεηδή «ην

πιηθφ πνπ αλαιχεηαη δελ είλαη δηαζέζηκν, αιιά ν εξεπλεηήο πξνθαιεί ηελ παξαγσγή ηνπ,

ηφηε γίλεηαη ιφγνο γηα ηερληθή αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ». (Βάκβνπθαο, 2010:269).

Βαζηθέο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο θαζψο θαη κηα ζεηξά απφ βήκαηα γηα ηελ εθαξκνγή

ηεο αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ δίλνληαη απφ ηνπο Brenner θαη ζπλεξγάηεο (1985) θαζψο

θαη απφ ηνλ Hycner (1985), φπσο παξνπζηάδνληαη ζηνπο Cohen θαη Manion (2008:479-

482). «Ζ αλάιπζε πεξηερνκέλνπ είλαη έλα φξγαλν γηα έξεπλα ζε πνηνηηθφ πιηθφ».

ηελ παξνχζα εξγαζία, ε αλάιπζε πεξηερνκέλνπ ζα ζηεξηρζεί ζηε ζχγθξηζε

δηαθνξεηηθψλ νκάδσλ ηαπηφρξνλα θαη ζε βάζνο ρξφλνπ θαη επίζεο ζην ζπλδπαζκφ ησλ

απαληήζεσλ πνπ δφζεθαλ ζηηο ζπλεληεχμεηο θαη ζηελ εμσηεξηθή παξαηήξεζε κε ηε

ζπκπεξηθνξά πνπ ν εξεπλεηήο παξαηήξεζε. (Becker & Geer, 1960 ζην Cohen &



114

Manion, 2008:251). Ζ κειέηε ηνπ πεξηερνκέλνπ γίλεηαη κέζσ ζεκαηηθήο ή

ζεκαζηνινγηθήο αλάιπζεο. (Βάκβνπθαο, 2010:271).

πγθεθξηκέλα, ρξεζηκνπνηήζεθαλ πέληε ζεκαηηθνί άμνλεο θαη ζπλνιηθά δψδεθα

εξσηήζεηο, φπσο θαίλεηαη θαη ζηνλ πην θάησ πίλαθα:

Πίλαθαο 6: Οη Θεκαηηθνί άμνλεο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ.

1νο





2ν εξώηεκα : Πψο νη εθπαηδεπηέο βηψλνπλ ηε κεζνδνινγία ηεο Αηζζεηηθήο εκπεηξίαο

ζηελ πξάμε;


πινπνίεζεο ηεο κεζφδνπ; (ζπλεξγαζία, ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε);





6ν εξώηεκα: Πψο νη εθπαηδεπηέο/ εθπαηδεπηηθνί αληηιακβάλνληαη ηε κεζνδνινγία κεηά

ηελ εθαξκνγή ηεο;


8ν εξώηεκα: Πψο αληηιήθζεθαλ ηελ έλλνηα ησλ παξαδνρψλ ζην πιαίζην ηεο κεζφδνπ;

(κεηαζρεκαηηζκφο άπνςεο);




11ν εξώηεκα: Πνηεο είλαη νη επθνιίεο ή νη δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ ηφζν

νη καζεηέο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο φζν θαη νη ελήιηθεο εθπαηδεπφκελνη, θαηά ηελ








115

Σα απνηειέζκαηα ζα πξνθχςνπλ κεηά απφ αλάιπζε πεξηερνκέλνπ, απφ ηηο ζεκεηψζεηο


«Ζ ζεκαζηνινγηθή αλάιπζε ηνπ πεξηερνκέλνπ εζηηάδεηαη ζε έλλνηεο, ζε λνήκαηα ή

ζέκαηα πνπ αλαθαινχληαη ζρεηηθά κε έλα αληηθείκελν κειέηεο». (φ.π.:271). «Με απηφλ ηνλ

ηξφπν ππάξρεη νξγάλσζε ζε ζπλνπηηθή κνξθή απηνχ πνπ έρεη ιερζεί ζρεηηθά κε ην

αληηθείκελν απφ ηνλ πιεζπζκφ ησλ αηφκσλ πνπ έρνπλ ζρεηηθά εθθξαζηεί». (Unrug, 1974

ζην Βάκβνπθαο, 2010:272). Ο εξεπλεηήο ζα επεμεξγαζηεί ηα ηεθκήξηα πνπ απνηεινχλ

ην πιηθφ, ψζηε λα «αλαθαιχςεη ηδηφηεηεο ή θαηαζηάζεηο, αλαγλσξίζηκεο θαη δηαθξίζηκεο

[…] κε ζθνπφ λα ζπλαγάγεη εηδηθά θαη έγθπξα ζπκπεξάζκαηα». (Βάκβνπθαο, 2010:269).

4.3.4. Βηβιηνγξαθηθή Αλαζθόπεζε

Ζ βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε ζρεηηθά κε ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα ηεο παξνχζαο

εξγαζίαο είλαη ειιηπήο. Σα εξεπλεηηθά απνηειέζκαηα κπνξνχλ λα ζπγθξηζνχλ κε ήδε

πινπνηεκέλεο έξεπλεο ησλ αξξή Γ., Καξανπιάλε Α., Λαδαξίδνπ Δ., αξξή Μ. θαη

Φξεηδεξίθν, Κ., ζχκθσλα θαη κε ηνλ πίλαθα 5 ζει.99 (βι. θεθ. 4.1.2.), ζηηο νπνίεο

επηζεκαίλεηαη ε πξνζθνξά ηεο παξαηήξεζεο ηεο ηέρλεο ζηελ φμπλζε ηνπ ζηνραζκνχ

ησλ εθπαηδεπνκέλσλ. ιεο νη έξεπλεο έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί κε ηε ρξήζε ηνπ

εξεπλεηηθνχ πξφηδεθη Visual Thinking (VT) (βι. θεθ. 2.1.2.1.1.) θαη ηνπ κνληέινπ ηνπ

Perkins (βι. θεθ. 2.2.3.2.).

χκθσλα κε ηνπο Kokkos & Koulaouzides (2011), ζην literature review πνπ θάλνπλ,

15 papers ζπλνιηθά (3 απφ Δπξψπε θαη 12 απφ ΖΠΑ θαη Καλαδά), αλαθέξνληαη –

επεμεξγάδνληαη ζέκαηα ηεο Μ/Μ ζηελ αλψηεξε εθπαίδεπζε, απφ ην 1991 έσο θαη ην

2010. Γηαθαίλεηαη ινηπφλ έλα δηαρξνληθφ ελδηαθέξνλ, απφ κεξίδα ηεο δηεζλνχο

επηζηεκνληθήο θνηλφηεηαο, γηα ηε Μ/Μ ζηελ αλψηεξε εθπαίδεπζε. Ζ αλαζθφπεζε ζηηο

κεηαπηπρηαθέο εξγαζίεο ηνπ ΔΑΠ ηφζν ζην πξφγξακκα «Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ», φζν

θαη ζην πξφγξακκα «πνπδέο ζηελ Δθπαίδεπζε» δελ έδεημε φηη ππάξρεη θάπνην ζρεηηθφ

ζέκα κε ηελ παξνχζα εξγαζία. Σν ίδην ζπλέβε θαη κε ηελ αλαζθφπεζε ζηε δηεζλή

βηβιηνγξαθία γηα θάπνην ζρεηηθφ ζέκα.

ηελ παξνχζα εξγαζία αξρηθά έγηλε βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε ζην ζεσξεηηθφ κέξνο

ζρεηηθά κε ηε κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε. ην δεχηεξν κέξνο, γίλεηαη ε δηεξεχλεζε



116

κεηαμχ ησλ δχν πεδίσλ, ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ,

αλαθνξηθά κε ηε κέζνδν «Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο».

Δθεί, ππάξρεη ε κεηαμχ ηνπο δηεξεχλεζε θαη ζχγθξηζε ζρεηηθά κε ηε ζηάζε ησλ

καζεηψλ απέλαληη ζην πψο αληηκεησπίδνπλ ηηο παξαδνρέο ηνπο θαη σο πξνο ην βαζκφ

πνπ κπνξνχλ λα ηηο ηξνπνπνηήζνπλ.

5. Πέκπην θεθάιαην. Γηεμαγσγή Έξεπλαο.

5.1. Ζ Μεζνδνινγία ηεο Έξεπλαο - Σν εξεπλεηηθό δείγκα.

ηελ έξεπλα κεηείραλ 14 άηνκα ζπλνιηθά. Σέζζεξα άηνκα ζηελ 1ε ζπλάληεζε θαη 10

άηνκα ζηε 2ε. Σν δείγκα ην απνηέιεζαλ 14 εθπαηδεπηηθνί ή/θαη εθπαηδεπηέο ελειίθσλ.

Απφ απηνχο νη 8 ήηαλ άλδξεο θαη νη 6 ήηαλ γπλαίθεο. Γχν άηνκα έρνπλ ηειεηψζεη ηελ

ΑΠΑΗΣΔ. Δπηά άηνκα θαηέρνπλ ήδε θάπνην κεηαπηπρηαθφ ηίηιν, ελψ 3 εμ' απηψλ

ηειεηψλνπλ ην κεηαπηπρηαθφ ηνπο ζηελ Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ. Ηδηαίηεξε κέξηκλα

δφζεθε έηζη ψζηε άηνκα πνπ γλσξίδνληαη κεηαμχ ηνπο, ή έρνπλ θάπνην βαζκφ ζρέζεο /

ζπγγέλεηαο λα κελ θαζίζνπλ καδί. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο ήηαλ ηα εμήο:

Πίλαθαο 7: Πιήζνο Δθπαηδεπηηθώλ θαη Δθπαηδεπηώλ Δλειίθσλ.

Α/Α

Δκπαι- δεςηήρ Δνηλίκυν

Δκπ/κορ Β΄Βαθμιαρ Δκπ/ζηρ

Δ1

ν

Δ2 ν ν

Δ3

ν

Δ4 ν ν

Δ5

ν

Δ6

ν

Δ7

ν

Δ8

ν

Δ9 ν ν

Δ10 ν ν

Δ11 ν Δ12

ν

Δ13 ν ν

Δ14

ν

Σύν. 6 13



117

Απφ ηνλ πην πάλσ πίλαθα βιέπνπκε φηη ζε ζχλνιν 14 αηφκσλ, 13 είλαη εθπαηδεπηηθνί

ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο, ελψ έμη απφ απηνχο είλαη παξάιιεια θαη εθπαηδεπηέο

ελειίθσλ.

Οη ειηθίεο ηνπο θαίλνληαη ζηνλ πην θάησ πίλαθα.

Πίλαθαο 8: Ζιηθία Δθπαηδεπηηθώλ θαη Δθπαηδεπηώλ Δλειίθσλ.

Δκπαιδεςηήρ/ Δκπαιδεςηικόρ ΖΛΗΚΗΑ

Δ1 37

Δ2 35

Δ3 40

Δ4 48

Δ5 48

Δ6 30

Δ7 37

Δ8 48

Δ9 34

Δ10 45

Δ11 45

Δ12 29

Δ13 42

Δ14 33

Απφ ηνλ πην πάλσ πίλαθα, βιέπνπκε φηη νη ειηθίεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ / εθπαηδεπηψλ

μεθηλνχλ απφ ηα 29 έηε θαη θαηαιήγνπλ ζηα 48 έηε. Ο κέζνο φξνο ησλ ειηθηψλ είλαη ηα

39,35 έηε.

Έγηλε πξνζπάζεηα έηζη ψζηε λα ππάξρεη φζν ην δπλαηφλ κεγαιχηεξε εθπξνζψπεζε

δηαθνξεηηθψλ εηδηθνηήησλ. Καηά ζπλέπεηα, ππήξραλ:

Πίλαθαο 9: Δηδηθόηεηεο Δθπαηδεπηηθώλ θαη Δθπαηδεπηώλ Δλειίθσλ.

Βαζηθό Πηπρίν πκκεηέρνληεο

Γεσπνλίαο 1

Ζιεθηξνινγίαο – ΣΔ 1

Ζιεθηξνληθήο – ΣΔ 1

Καιώλ Σερλώλ 1

Κνηλσληνινγίαο 1

Φηινινγίαο 1

Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ – ΣΔ 1

Οηθνλνκηθώλ Δπηζηεκώλ 1

Μαζεκαηηθώλ 2

Πιεξνθνξηθήο 4

ύλνιν 14



118

Απφ ηνλ πην πάλσ πίλαθα, βιέπνπκε φηη ζηελ παξνπζίαζε ηεο κεζφδνπ ζπκκεηείραλ

δέθα δηαθνξεηηθέο εηδηθφηεηεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ππήξραλ 4 εθπαηδεπηηθνί

πιεξνθνξηθήο, δχν καζεκαηηθψλ, ελψ ζε φιεο ηηο άιιεο εηδηθφηεηεο ππήξρε απφ έλαο

ζπκκεηέρσλ. πλνιηθά ζπκκεηείραλ δέθα άηνκα ζεηηθψλ ή/θαη εθαξκνζκέλσλ ηερλψλ,

έλα άηνκν ηεο ζρνιήο θνηλσληθψλ επηζηεκψλ, έλα άηνκν ησλ ζεσξεηηθψλ επηζηεκψλ,

έλα άηνκν ηεο ζρνιήο δηνίθεζεο θαη νηθνλνκίαο, θαη έλα άηνκν ησλ νηθνλνκηθψλ

επηζηεκψλ.

5.1.2. Σα εξγαιεία ηεο έξεπλαο.

Σα εξγαιεία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ είλαη ηα εμήο: 1) ε δνκεκέλε ζπλέληεπμε

εθπαηδεπηηθψλ θαη εθπαηδεπηψλ (βι. πην πάλσ) 2) ε εμσηεξηθή παξαηήξεζε, κε

θιείδεο παξαηήξεζεο. Χο εξγαιείν επίζεο ηεο έξεπλαο ζεσξείηαη θαη ν 3)

αλαζηνραζκόο, θαζψο πξνζθέξεη ζηνλ εξεπλεηή ζεκαληηθά ζηνηρεία γηα ηελ εμέιημε

ηεο.

Ζ ζπδήηεζε κε ηνπο καζεηέο / θαηαξηηδφκελνπο ζην ηέινο θαη ηα δεδνκέλα απφ ηελ

θιείδα παξαηήξεζεο είραλ ζαλ ζηφρν:

α) λα δηεξεπλεζεί ν βαζκφο θαηαλφεζεο ηνπ γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ απφ ηνπο

καζεηέο θαη ηνπο ελήιηθεο, ηφζν ζηα ζρνιεία ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο φζν θαη

ζην ΓΔ, αληρλεχνληαο έηζη θαη ηελ αλαγθαηφηεηα κηαο λέαο εθπαηδεπηηθήο

ηερληθήο (κέζνδνο ηνπ Κφθθνπ)

β) λα δηαγλσζζεί ν βαζκφο ζχλδεζεο, ηνπ πξνο δηδαζθαιία αληηθεηκέλνπ κε ηηο

γλψζεηο θαη ηηο εκπεηξίεο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο ησλ καζεηψλ θαη

θαηαξηηδνκέλσλ,

γ) λα δηαπηζησζεί θαηά πφζν νη καζεηέο / ελήιηθεο ζεσξνχλ ζεκαληηθή απηή

ηε ζχλδεζε δηδαθηηθνχ αληηθεηκέλνπ θαη θαζεκεξηλήο δσήο,

δ) λα πξνζδηνξηζηεί ν βαζκφο ελεξγεηηθήο ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ /

εθπαηδεπνκέλσλ ζην ζρνιείν ηνπο θαη ζην ΓΔ αληίζηνηρα,

ε) λα δηαπηζησζεί ζε πνην βαζκφ νη καζεηέο / ελήιηθεο ζεσξνχλ ζεκαληηθή ηεο

ελεξγεηηθή ηνπο ζπκκεηνρή ζηε δηδαζθαιία



119

ζη) λα αληρλεπηεί ε ζεκαληηθφηεηα ηνπ ξφινπ ηνπ εθπαηδεπηή / εθπαηδεπηηθνχ,

ζηελ ελζάξξπλζε ηεο ελεξγεηηθήο ηνπο ζπκκεηνρήο

δ) λα δηεξεπλεζεί ν βαζκφο θαηά ηνλ νπνίν ππάξρεη αλαζηνραζκφο θαη λα

αμηνινγεζεί ε δηαδηθαζία, ζηε δηάξθεηα ηεο νπνίαο, νη απφςεηο ησλ

εθπαηδεπνκέλσλ/καζεηψλ θαηαγξάθνληαλ.

Σαπηφρξνλα, ν παξαηεξεηήο θαηέγξαθε κε ρξήζε 4) κλείδας παραηήρηζης, θαηά

πφζν, ην ζπγθεθξηκέλν εθπαηδεπηηθφ πιηθφ είλαη απνδεθηφ απφ ηνπο εθπαηδεπφκελνπο

θαη αλ απηνί δηεπθνιχλνληαη κε ηελ ζπγθεθξηκέλε ηερληθή ζηελ δηεξγαζία ηεο

κάζεζεο. Απνηππψλνληαλ επίζεο, ε δπλακηθή πνπ δηακνξθψλνληαλ ζηελ νκάδα θαζψο

ε εξγαζία εμειίζζνληαλ, αλ δειαδή απηή απνθηνχζε ζπλνρή θαη αλ αλαπηχζζνληαλ

δεζκνί ζπλεξγαζίαο. Δπηπιένλ, αλ νη εθπαηδεπφκελνη έθαλαλ ρξήζε γλψζεσλ θαη

εκπεηξηψλ ηεο θαζεκεξηλήο ηνπο δσήο θαηά ηελ καζεζηαθή δηαδηθαζία, εάλ

εμαζθαιίδνληαλ ε ζπκκεηνρή φισλ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ θαη θπξίσο αλ εληζρπφηαλ ε

αιιειεπίδξαζε ηνπο. (Καγηαβή, 2007).

Με ηε ρξήζε ηνπ αλαζηνραζκνχ επεηεχρζε ε ζπλερήο αμηνιφγεζε θαη

αλαπξνζαξκνγή ηεο έξεπλαο, φπνηε απηφ θξηλφηαλ απαξαίηεην.

ε φιε ηελ δηάξθεηα ηεο έξεπλαο, ν παξαηεξεηήο - εξεπλεηήο, ιεηηνχξγεζε

ζπληνληζηηθά ζηελ δηαδηθαζία, βνεζψληαο ηνπο καζεηέο / ελήιηθεο ζηελ νκαιή πνξεία

θαη εμέιημε ηεο παξνπζίαζεο ηεο κεζφδνπ ηνπ Κφθθνπ.

5.1.3. Γπζθνιίεο θαη πεξηνξηζκνί θαηά ηελ εξεπλεηηθή δηαδηθαζία.

1. Γπζθνιία ζρεηηθά κε ην ρψξν πινπνίεζεο ηεο κεζφδνπ.

2. Αλαιπηηθά ην 5ν ζηάδην ζηε κέζνδν ηνπ Κφθθνπ δελ ππήξρε ζε δηαθάλεηα

πξνθεηκέλνπ λα γίλεη πιήξσο θαηαλνεηφ απφ ηελ νκάδα ησλ ζπκκεηερφλησλ.

3. Γπζθνιία ζην λα βξεζεί θνηλφο ρξφλνο γηα λα γίλεη ε παξνπζίαζε ηεο κεζφδνπ

ζηα 14 άηνκα. Γη απηφ επειέγε ε παξνπζίαζε λα γίλεη 2 θνξέο. Ζ πξψηε έγηλε ην

άββαην, 14 Γεθεκβξίνπ 2013 θαη ε δεχηεξε ηελ Κπξηαθή, 15 Γεθεκβξίνπ 2013.

4. Θα ππάξμεη πξφβιεκα κε ηε βηληενζθφπεζε ησλ αλήιηθσλ καζεηψλ θαζφζνλ –

ιφγσ πξνζσπηθήο εκπεηξίαο ηνπ εξεπλεηή – ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ

γνλέσλ θαη θεδεκφλσλ είλαη αξλεηηθή ζε ηέηνηνπ είδνπο δξαζηεξηφηεηεο.



120

5. ρεηηθά κε ηελ πινπνίεζε ηεο κεζφδνπ ζηα δχν ηκήκαηα ΓΔ Πάηξαο:

a. Λφγσ απεηξίαο ηνπ εθπαηδεπηή ζην 1ν ηκήκα, ην 4ν ζηάδην δελ

αλαθέξζεθε θαζφινπ.

b. Λφγσ απεηξίαο ηνπ εθπαηδεπηή ζην 2ν ηκήκα, δελ έγηλε ζαθήο εμήγεζε

θαη αλάιπζε ηνπ νξηζκνχ «ησλ απζεληηθψλ έξγσλ ηέρλεο», θαηά Κφθθν.

5.2. Υξνλνδηάγξακκα ηεο έξεπλαο δξάζεο.

Πίλαθαο 10: Υξνλνδηάγξακκα ηεο έξεπλαο δξάζεο.

Γ.Δ. ΥΡΟΝΗΚΖ ΓΗΑΡΚΔΗΑ ΚΤΡΗΩ ΔΡΔΤΝΑ ΔΡΓΑΛΔΗΑ

ΟΚΣΧΒΡΗΟ 2013 -

ΣΔΛΖ ΝΟΔΜΒΡΗΟΤ 2013

ΚΟΠΟ: Μειέηε,

πξνεηνηκαζία, βηβιηνγξαθηθή

επηζθφπεζε ηεο κεζφδνπ ηνπ

Κφθθνπ

ΒΖΜΑΣΑ ΓΡΑΖ

1ν

Μέξ

νο

Γ.Δ

. άββαην 14/12/2013

1ε παξνπζίαζε ηεο κεζφδνπ ζε

4 εθπαηδεπηηθνχο θαη

εθπαηδεπηέο ελειίθσλ

Βηληενζθφπεζε. Λήςε

ζεκεηψζεσλ απφ ηνπο

ζπκκεηέρνληεο.

Κπξηαθή 15/12/2013

2ε παξνπζίαζε ηεο κεζφδνπ ζε

10 εθπαηδεπηηθνχο θαη

εθπαηδεπηέο ελειίθσλ

Βηληενζθφπεζε. Λήςε

ζεκεηψζεσλ απφ ηνπο

ζπκκεηέρνληεο.

Σεηάξηε 18/12/2013 έσο Γηαδηθαζία ιήςεο 14

ζπλεληεχμεσλ.

Μαγλεηνθσλάθη mp3

recorder Παξαζθεπή 27/12/2013

Γεπηέξα 23/12/2013 έσο Γηαδηθαζία

απνκαγλεηνθψλεζεο ησλ

ζπλεληεχμεσλ

Μαγλεηνθσλάθη mp3

recorder, επεμεξγαζηήο

θεηκέλνπ Πέκπηε 02/01/2014

2ν

Μέξ

νο

Μάξηηνο 2014

Πξαγκαηνπνίεζε ησλ δχν

παξνπζηάζεσλ απφ 2

εθπαηδεπηέο ελειίθσλ ζην ΓΔ

Πάηξαο

Κιείδα παξαηήξεζεο,

ζεκεηψζεηο ελήιηθσλ

εθπαηδεπνκέλσλ

3ν

Μέξ

νο

Μάτνο 2014

Πξαγκαηνπνίεζε ησλ δχν

παξνπζηάζεσλ απφ 2

εθπαηδεπηηθνχο ηππηθήο

εθπαίδεπζεο ζε δεκφζηα

ζρνιεία

Κιείδα παξαηήξεζεο,

ζεκεηψζεηο καζεηψλ

Απξίιηνο 2014 - Αχγνπζηνο

2014

πγγξαθή εξεπλεηηθνχ κέξνπο

ηεο Γ.Δ.

Αλάιπζε πεξηερνκέλνπ,

επεμεξγαζία δεδνκέλσλ



121

6. Έθην θεθάιαην. Δπεμεξγαζία απνηειεζκάησλ

ην παξφλ θεθάιαην ζα παξνπζηαζηνχλ ηα απνηειέζκαηα απφ ηελ παξνχζα έξεπλα. Ο

ζπγθξηηηθφο έιεγρνο ζα αθνξά ζε θάζε έλα απφ ηα ζηάδηα ηεο κεζφδνπ ηεο Αηζζεηηθήο

Δκπεηξίαο, σο πξνο ζπγθεθξηκέλνπο άμνλεο φπσο:

-Κξηηηθφο ζηνραζκφο

-πκκεηνρή ζην ζηνραζηηθφ δηάινγν

-Υαξαθηεξηζηηθά ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ

-Γηεξγαζία παξαηήξεζεο

-Μεηαζρεκαηηζκφο αξρηθήο άπνςεο

6.1. Δξγαιείν 1ν: Απνηειέζκαηα κέζσ ησλ πλεληεύμεσλ

ε απηφ ην ζεκείν παξνπζηάδνληαη νη δεθαηέζζεξηο ζπλεληεχμεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ

θαη εθπαηδεπηψλ ελειίθσλ. Οη ζπλεληεχμεηο ήηαλ δνκεκέλεο θαη απαξηίδνληαλ απφ ηξεηο

άμνλεο θαη ζπλνιηθά ηξηάληα ηξεηο εξσηήζεηο. Ο πξψηνο άμνλαο αθνξνχζε ζε έμη

εξσηήζεηο πνπ ζρεηίδνληαλ κε απφςεηο πξηλ ηελ παξνπζίαζε ηεο επηκφξθσζεο. Ο

δεχηεξνο άμνλαο αθνξνχζε ζε έληεθα εξσηήζεηο πνπ ζρεηίδνληαλ κε απφςεηο θαηά ηε

δηάξθεηα ηεο παξνπζίαζεο ηεο κεζφδνπ, ελψ ν ηξίηνο άμνλαο – κε 16 εξσηήζεηο –

αθνξνχζε ζε ζρεηηθέο απφςεηο κεηά ηελ παξνπζίαζε ηεο κεζφδνπ. Ζ παξνπζίαζε ηεο

κεζφδνπ έγηλε ην άββαην ζηηο 14 Γεθεκβξίνπ 2013 θαη ηελ Κπξηαθή ζηηο 15

Γεθεκβξίνπ 2013. Οη ζπλεληεχμεηο ειήθζεζαλ απφ ηηο νηθείεο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ,

εθηφο απφ δχν πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ κέζσ Skype. Ζ ρξνληθή πεξίνδνο ιήςεο ησλ

ζπλεληεχμεσλ ήηαλ απφ ηηο 18/12/2013 έσο θαη ηηο 27/12/2013. Πην αλαιπηηθά:

18/12/2013 (6 ζπλεληεχμεηο),


22/12/2013 (1 ζπλέληεπμε),


27/12/2013 (1 ζπλέληεπμε),



122

Ζ καγλεηνθψλεζε ησλ ζπλεληεχμεσλ έγηλε κε ηελ πξνθνξηθή θαη ερνγξαθεκέλε,

ζπλαίλεζε ησλ εθπαηδεπνκέλσλ.

6.1.1. πλεληεύμεηο Δθπαηδεπηώλ.

ε απηή ηελ ελφηεηα γίλεηαη ε αλάιπζε πεξηερνκέλνπ πνπ αθνξά ζηηο 14 ζπλεληεχμεηο

ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη εθπαηδεπηψλ ελειίθσλ. ε ζχλνιν 14 αηφκσλ, 13 είλαη

εθπαηδεπηηθνί ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο θαη έλαο είλαη εθπαηδεπηήο ελειίθσλ. Απφ ηνπο

13 εθπαηδεπηηθνχο, νη πέληε είλαη θαη εθπαηδεπηέο ελειίθσλ.

1.ΟΓΖΓΟΗ ΤΝΔΝΣΔΤΞΖ

Πξνθαηαξθηηθέο εξσηήζεηο.

Ζ 1ε θαηεγνξία έρεη σο ζέκα ηελ ηέρλε θαη απαξηίδεηαη απφ ηηο εξσηήζεηο 1 θαη

6.

1νο άμνλαο: Δπηκόξθσζε - Τπόβαζξν. Απαξηίδεηαη από 10 εξσηήζεηο πνπ

ζρεκαηίδνπλ ηέζζεξηο θαηεγνξίεο.

Ζ 1ε θαηεγνξία έρεη σο ζέκα εξσηήζεηο γεληθνύ ελδηαθέξνληνο θαη απαξηίδεηαη

απφ ηηο εξσηήζεηο 2, 3, 4 θαη 5. (Αθνξά ζηηο πξνθαηαξθηηθέο εξσηήζεηο)

Ζ 2ε θαηεγνξία έρεη σο ζέκα ηελ ηέρλε θαη απαξηίδεηαη απφ ηελ εξψηεζε 5.


απφ ηηο εξσηήζεηο 1, 2, 3 θαη 4.

Ζ 4ε θαηεγνξία έρεη σο ζέκα ηελ θξηηηθή ζθέςε θαη απαξηίδεηαη απφ ηελ

εξψηεζε 6.

2νο άμνλαο: Δθαξκνγή ζηελ Πξάμε – Γξάζε. Απαξηίδεηαη από 12 εξσηήζεηο πνπ

ζρεκαηίδνπλ πέληε θαηεγνξίεο.

Ζ 1ε θαηεγνξία έρεη σο ζέκα ηελ επηθνηλσλία θαη απαξηίδεηαη απφ ηηο εξσηήζεηο

1, 2 θαη 3.

Ζ 2ε θαηεγνξία έρεη σο ζέκα ηελ ηέρλε θαη απαξηίδεηαη απφ ηηο εξσηήζεηο 4, 5

θαη 10.


απφ ηηο εξσηήζεηο 6 θαη 7.



123

Ζ 4ε θαηεγνξία έρεη σο ζέκα ηε κεζνδνινγία θαη απαξηίδεηαη απφ ηηο εξσηήζεηο

8 θαη 11α,β,γ.

Ζ 5ε θαηεγνξία έρεη σο ζέκα ην θξηηηθό εξώηεκα θαη απαξηίδεηαη απφ ηηο

εξσηήζεηο 9α,β.

3νο άμνλαο: Αλαζηνραζκόο. Απαξηίδεηαη από 14 εξσηήζεηο πνπ ζρεκαηίδνπλ πέληε

θαηεγνξίεο.

Ζ 1ε θαηεγνξία έρεη σο ζέκα ηελ επηθνηλσλία θαη απαξηίδεηαη απφ ηηο εξσηήζεηο

1, 7, θαη 8.

Ζ 2ε θαηεγνξία έρεη σο ζέκα ηελ ηέρλε θαη απαξηίδεηαη απφ ηηο εξσηήζεηο 9, 14,

15 θαη 16.


απφ ηηο εξσηήζεηο 2, 4, 5 θαη 13.

Ζ 4ε θαηεγνξία έρεη σο ζέκα ηε κεζνδνινγία θαη απαξηίδεηαη απφ ηελ εξψηεζε

3.

Ζ 5ε θαηεγνξία έρεη σο ζέκα ηελ θξηηηθή ζθέςε θαη απαξηίδεηαη απφ ηηο

εξσηήζεηο 6, 10, 11 θαη 12.


Απαξηίδεηαη από 2 εξσηήζεηο πνπ ζρεκαηίδνπλ κία θαηεγνξία.

Ζ θαηεγνξία έρεη σο ζέκα ηηο δπζθνιίεο/επθνιίεο εθαξκνγήο ζε ζρέζε κε ην

ειηθηαθφ θάζκα θαη απαξηίδεηαη απφ ηηο εξσηήζεηο 11 θαη 12.


Ζ θαηεγνξία απηή έρεη σο ζέκα ηελ αιιαγή ζηηο ζηάζεηο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ

θαη ηεθκεξηψλεηαη απφ ηηο ζεκεηψζεηο ηνπο θαη ηελ πξνθνξηθή επηθνηλσλία ηνπο

ηφζν κε ηνλ εθπαηδεπηή φζν θαη κε ηνλ εξεπλεηή.

6.1.2. Απαληήζεηο εξεπλεηηθώλ εξσηεκάησλ.

Α. ΑΞΟΝΔ ΤΝΔΝΣΔΤΞΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΩΝ

ΗΗ. ΠΡΟΚΑΣΑΡΚΣΗΚΔ ΔΡΩΣΖΔΗ



124

1ε θαηεγνξία: Σέρλε. Δξώηεζε 1 θαη 6.

1. ΔΠΑΦΖ ΜΔ ΣΖΝ ΣΔΥΝΖ:

ρόιην πνζνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηα απνηειέζκαηα ησλ ζπλεληεχμεσλ, νη επηά

απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ην 50% απάληεζαλ φηη έρνπλ επαθή κε ηε

κνπζηθή.

Οη πέληε απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ην 35,71% απάληεζαλ φηη έρνπλ

επαθή κε ηνλ θηλεκαηνγξάθν.

Οη πέληε απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ην 35,71% απάληεζαλ φηη έρνπλ

επαθή κε ηα εηθαζηηθά έξγα.

Οη ηέζζεξηο απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ην 28,57% απάληεζαλ φηη έρνπλ

επαθή κε ηα βηβιία, ινγνηερλία, πνίεζε.

Οη ηξεηο απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ην 21,42% απάληεζαλ φηη έρνπλ

επαθή κε ην ζέαηξν.

Γχν απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο απάληεζαλ φηη έρνπλ άκεζε επαθή κε ην ρνξφ.

Σέζζεξηο απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο πνζνζηφ 28,57% απάληεζαλ φηη δελ

έρνπλ επαθή κε ηελ ηέρλε. Ζ απάληεζή ηνπο ήηαλ «ειάρηζηε.»

ρόιην πνηνηηθό: Γχν εθ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ δήισζαλ φηη ζπκκεηέρνπλ νη ίδηνη καδί

κε ηα παηδηά ηνπο ζε φ, ηη αθνξά έξγα ηέρλεο. Έλαο εθ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ απάληεζε

φηη αγηνγξαθεί, έλαο φηη είλαη θαζεγεηήο Βπδαληηλήο Μνπζηθήο θαη έλαο φηη αζρνιείηαη

κε ηνπο κηθξαζηαηηθνχο ρνξνχο.

6. ΣΗ ΔΗΝΑΗ ΓΗΑ ΜΔΝΑ ΣΔΥΝΖ ΓΔΝΗΚΑ;

ρόιην πνζνηηθό: Πέληε ελήιηθεο απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο, ή αιιηψο πνζνζηφ 35,71%

απαληά φηη ε ηέρλε είλαη ηξφπνο έθθξαζεο εθ κέξνπο ηνπ θαιιηηέρλε, ηνπ εζσηεξηθνχ

ηνπο θφζκνπ, ηνπ ςπρηζκνχ ηνπο, κε ζθνπφ λα θηλεηνπνηήζεη ην ζεαηή, λα αγγίμεη ηα

ζπλαηζζήκαηά ηνπ, λα επαηζζεηνπνηήζεη θαη λα ζπγθηλήζεη.

ρόιην πνηνηηθό: Έλαο εθπαηδεπφκελνο απαληά φηη ηέρλε είλαη απηφ πνπ θάπνηε είρε

πεη ν Picasso. “Σν ςέκα πνπ ζε βνεζάεη λα δεηο ηελ αιήζεηα.” Σέρλε είλαη πνιηηηζκφο φ,ηη



125

πξνάγεη ηνλ άλζξσπν πξνο ηα πάλσ, θαζψο επίζεο είλαη θαιιηέξγεηα πλεπκαηηθή θαη

ζπλαηζζεκαηηθή. Αθφκε, ε εκβάζπλζε ζε λνήκαηα θάζε κνξθήο ηέρλεο.

1νο


1ε θαηεγνξία: Γεληθέο. Δξσηήζεηο 2, 3, 4 θαη 5 (από ηηο πξνθαηαξθηηθέο

εξσηήζεηο).

2. ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΔΗΚΑΣΗΚ ΔΡΓΟ/Α:

ρόιην πνζνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηα απνηειέζκαηα ησλ ζπλεληεχμεσλ, νη νθηψ

απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ην 57,14% απάληεζαλ φηη δελ έρνπλ θάπνην

αγαπεκέλν εηθαζηηθφ έξγν. Οη έμη απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ην 42,86%

απάληεζαλ φηη έρνπλ θάπνην αγαπεκέλν εηθαζηηθφ έξγν.

ρόιην πνηνηηθό: Απφ ηα έμη άηνκα πνπ απάληεζαλ φηη έρνπλ θάπνην εηθαζηηθφ έξγν

αγαπεκέλν, ηα πέληε δήισζαλ έξγα ηνπ Βαλ Γθφλγθ. πγθεθξηκέλα, δχν απάληεζαλ ηα

ειηνηξφπηα, έλαο ην δσκάηην, έλαο ην κηα πφιε ζε ζχειια θαη έλαο ην ειεχζεξνο

νπξαλφο. Σν έθην άηνκν απάληεζε ηε Μφλα Λίδα ηνπ Λενλάξλην ληα Βίληζη.

3. ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΚΗΝΖΜΑΣΟΓΡΑΦΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α:

ρόιην πνζνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηα απνηειέζκαηα ησλ ζπλεληεχμεσλ, νη ηξεηο


αγαπεκέλν θηλεκαηνγξαθηθφ έξγν. Οη ππφινηπνη έληεθα ή αιιηψο ην 78,58% απάληεζαλ

θάπνην θηλεκαηνγξαθηθφ έξγν.

ρόιην πνηνηηθό: Αγαπεκέλα θηλεκαηνγξαθηθά έξγα πνπ δειψζεθαλ (θαλέλα δελ

δειψζεθε πάλσ απφ κηα θνξά). Οη δψδεθα πίζεθνη, ν δηθεγφξνο ηνπ δηαβφινπ, νη

γέθπξεο ηνπ Μάληηζνλ, ηα θαιχηεξά καο ρξφληα, La Vita è Bella, Φπγάο, ε θίλεζε ηνπ

ηππφηε, ν ζεφο αγαπνχζε ην ραβηάξη, γάκνο αιά ειιεληθά, ηα Υξηζηνχγελλα κε ηνλ

θξνπηδ.

4. ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α:

ρόιην πνζνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηα απνηειέζκαηα ησλ ζπλεληεχμεσλ, νη

ηέζζεξηο απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ην 28,57% απάληεζαλ φηη δελ έρνπλ



126

θάπνην αγαπεκέλν ινγνηερληθφ έξγν. Οη ππφινηπνη δέθα ή αιιηψο ην 71,43%

απάληεζαλ θάπνην ινγνηερληθφ έξγν.

ρόιην πνηνηηθό: Αγαπεκέλα ινγνηερληθά έξγα πνπ δειψζεθαλ (θαλέλα δελ δειψζεθε

πάλσ απφ κηα θνξά). Δθαηφ ρξφληα κνλαμηάο ηνπ Φεληεξίθν Γθαξζία Λφξθα, 1985 ηνπ

ξγνπει, Κψδηθαο ληα Βίληζη, Ο Αιρεκηζηήο ηνπ Coehlio, ξηα Εσήο ηνπ Υέλξπ

Κινπλη, Βακκέλα θφθθηλα καιιηά, Σα δηεγήκαηα ηνπ Παπαδηακάληε, Σν πεζακέλν

ιηθέξ ηνπ Ξαλζνχιε, Σν πεπξσκέλν κχξηδε Οξρηδέα ηεο Δηξήλεο Μπφβνιε.

5. ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΜΟΤΗΚΟ ΑΚΟΤΜΑ:

ρόιην πνζνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηα απνηειέζκαηα ησλ ζπλεληεχμεσλ, νη δχν


αγαπεκέλν κνπζηθφ άθνπζκα. Οη ππφινηπνη δψδεθα ή αιιηψο ην 85,72% απάληεζαλ

θάπνην κνπζηθφ άθνπζκα.

ρόιην πνηνηηθό: Αγαπεκέλα κνπζηθά αθνχζκαηα πνπ δειψζεθαλ (κφλν ε έληερλε

κνπζηθή δειψζεθε πάλσ απφ κηα θνξά, ζπγθεθξηκέλα δπν θνξέο). People are strange

ησλ Doors, Louminanas, ειιεληθή κνπζηθή, ξνθ, ειαθξηά κνπζηθή π.ρ. Υαηδεδάθεο,

έληερλε κνπζηθή, Υξηζηφο Γελλάηαη Γνμάζαηε – Καηαβαζίεο Υξηζηνπγέλλσλ,

Ζπεηξψηηθν κνηξνιφη ηνπ Πεηξνινχθα Υαιθηά, Παπαθσλζηαληίλνπ θαη Imagine ηνπ

John Lennon.

2ε θαηεγνξία: Σέρλε. Δξώηεζε 5.


ζηνραζκφ ε επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ / εθπαηδεπηψλ;

5ε

εξώηεζε.

Πνηα ήηαλ ε γεληθή ζαο αληίιεςε γηα ηελ ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε πξηλ

ηελ εθαξκνγή ηεο ηερληθήο;

ρόιην πνζνηηθό: Ζ ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε πξηλ ηελ εθαξκνγή ηεο ηερληθήο έρεη

ρξεζηκφηεηα γηα ηνπο 4 απφ ηνπο 14 ελήιηθεο ή αιιηψο ζε πνζνζηφ 28,57%. Πέληε απφ

ηνπο 14 ελήιηθεο ή αιιηψο πνζνζηφ 35,71% δελ ην είραλ ζθεθηεί πην πξηλ, ελψ

ηέζζεξηο απφ ηνπο 14 ελήιηθεο ή αιιηψο ζε πνζνζηφ 28,57% δήισζαλ φηη ε ηέρλε ζηελ

εθπαίδεπζε δελ βνεζάεη θαζφινπ (έλα άηνκν), είηε είλαη δχζθνιν λα εθαξκνζηεί απηή

ηε ζηηγκή επαξθψο ζηελ ηάμε.



127

ρόιην πνηνηηθό: Ζ ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε έρεη ρξεζηκφηεηα γηα ηνπο πξψηνπο

ηέζζεξηο εξσηψκελνπο δηφηη θηλεί ην ελδηαθέξνλ, θάλεη πην παξαζηαηηθφ ην κάζεκα,

βνεζάεη ηελ νκάδα λα „δέζεη‟, λα „αγγίμεη‟ ηα ζπλαηζζήκαηά ηεο, λα βάιεη ηε θαληαζία

ηεο λα δνπιέςεη. Έλαο εμ‟ απηψλ απάληεζε φηη έρεη δνπιέςεη κε ηελ ηέρλε, αιιά φρη κε

ηνλ ζπγθεθξηκέλν ηξφπν, ελψ έλαο άιινο δήισζε φηη ε ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε έρεη

εθαξκνγή ζε νξηζκέλεο επηζηήκεο πρ. αλζξσπηζηηθέο. Απφ ηελ ηειεπηαία νκάδα ησλ

ηεζζάξσλ αηφκσλ, έλαο δειψλεη φηη είλαη δχζθνιν λα εθαξκνζηεί ε ηέρλε ζηελ ηάμε

«ιφγσ έιιεηςεο εθηίκεζεο ηεο ηέρλεο ζηελ Διιάδα, φζν ζην εμσηεξηθφ», ελψ έλαο αθφκε

ζεσξεί «φηη δελ είλαη θνκκάηη ηνπ δηδαζθφκελνπ αληηθεηκέλνπ». Μηα αθφκε άπνςε

δηαηππψλεηαη απφ έλαλ εθπαηδεπφκελν φπνπ ιέεη: «ζηα πιαίζηα ηεο εξγαζίαο ηνπ θπξίνπ

Γησηφπνπινπ επαηζζεηνπνηήζεθα θαη ζπλάκα ππνςηάζηεθα πξάγκαηα ηα νπνία κπνξψ λα

εθαξκφζσ ζπλδπαζηηθά κε ην κάζεκά κνπ».

3ε θαηεγνξία: Γεληθέο. Δξσηήζεηο 1, 2, 3 θαη 4.

1ε

εξώηεζε.

Δίραηε γλώζε ζρεηηθά κε ηε κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε ηνπ Mezirow

πξηλ παξαθνινπζήζεηε ηελ πξαθηηθή εθαξκνγή;

ρόιην πνζνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηα απνηειέζκαηα ηεο ζπλέληεπμεο, νη νθηψ απφ

ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ην 57,14% ησλ εξσηεζέλησλ, δελ είραλ θακία

γλψζε ζρεηηθά κε ηε Μ/Μ ηνπ Mezirow, πξηλ ηελ παξαθνινχζεζε ηεο παξνπζίαζεο.

Αληίζεηα, νη έμη απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ην 42,86% ησλ εξσηεζέλησλ,

γλψξηδαλ γηα ηε Μ/Μ.

ρόιην πνηνηηθό: Δλδηαθέξνλ είλαη ην ζηνηρείν, φηη θάπνηνη νλνκάδνπλ ηνπο Κφθθν θαη

Ράηθνπ σο ηνπο ππεχζπλνπο απφ ηνπο νπνίνπο άθνπζαλ γηα ηε Μ/Μ. Δπίζεο έλαο ηνλίδεη

φηη άθνπζε γηα ηε κέζνδν απφ ην κεηαπηπρηαθφ ηνπ ΔΑΠ κε ηίηιν «πνπδέο ζηελ

Δθπαίδεπζε» θαη έλαο αθφκε απφ ηα ζεκηλάξηα ζηελ ΔΔΔΔ. (Δπηζηεκνληθή Έλσζε

Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ)

2ε

εξώηεζε.

Δίραηε αθνύζεη γηα ηνλ Κόθθν θαη ην ζπγγξαθηθό ηνπ έξγν; (Αλ λαη

από πνηνλ, πνηνπο;)



128

ρόιην πνζνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηα απνηειέζκαηα ηεο ζπλέληεπμεο, νη έμη απφ

ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ην 42,86% ησλ εξσηεζέλησλ, δελ είραλ αθνχζεη

γηα ηνλ Κφθθν θαη ην ζπγγξαθηθφ ηνπ έξγν, πξηλ ηελ παξαθνινχζεζε ηεο πξαθηηθή

εθαξκνγήο. Αληίζεηα, νη νθηψ απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ην 57,14% ησλ

εξσηεζέλησλ, είραλ αθνχζεη γηα ηνλ Κφθθν θαη ην ζπγγξαθηθφ ηνπ έξγν.

ρόιην πνηνηηθό: Αμηνζεκείσην είλαη θαη ην γεγνλφο φηη δχν εμ‟ απηψλ έρνπλ γλσξίζεη

πξνζσπηθά ηνλ Κφθθν. Γχν επίζεο άηνκα είραλ αθνχζεη γηα ηε κέζνδν απφ ηνλ Καξαιή

θαη έλαο αθφκε απφ ζπλέδξην ηεο ΔΔΔΔ.

ρόιην γεληθό γηα ηηο εξσηήζεηο 1 θαη 2: Πξφθεηηαη γηα ηα ίδηα έμη άηνκα πνπ

δειψλνπλ φηη γλσξίδνπλ ηε κέζνδν ηεο Μεηαζρεκαηίδνπζαο Μάζεζεο, φπσο θαη ηνλ

Κφθθν θαη ην ζπγγξαθηθφ ηνπ έξγν.

3ε

εξώηεζε.

Δίραηε αθνύζεη γηα ηε κέζνδν «Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο

Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο» ηνπ Κόθθνπ; (Αλ λαη από πνηνλ, πνηνπο;)

ρόιην πνζνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηα πην πάλσ απνηειέζκαηα νη ελληά απφ ηνπο

δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ην 64,29% ησλ εξσηεζέλησλ δελ είραλ αθνχζεη γηα ηε

κέζνδν «Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο» ηνπ Κφθθνπ.

Αληίζεηα, νη πέληε απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ην 35,71% ησλ

εξσηεζέλησλ είραλ αθνχζεη γηα ηε κέζνδν «Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο

Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο» ηνπ Κφθθνπ.

ρόιην πνηνηηθό: Αμηνζεκείσην είλαη θαη ην γεγνλφο φηη δχν εμ‟ απηψλ έρνπλ γλσξίζεη

πξνζσπηθά ηνλ Κφθθν θαη έρνπλ αθνχζεη απφ ηνλ ίδην ηε κέζνδφ ηνπ, ελψ νη Καξαιήο

θαη Ράηθνπ αλαθέξνληαη ηξεηο θνξέο θαη κία αληίζηνηρα.

4ε

εξώηεζε.

Ση ζαο ώζεζε λα ζπκκεηάζρεηε ζε απηή ηελ πξαθηηθή εθαξκνγή;

Πνηα ήηαλ ηα θίλεηξά ζαο;

ρόιην πνζνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ ην

ελδηαθέξνλ γηα ην ζέκα ήηαλ ην βαζηθφ θίλεηξν γηα ηνπο επηά απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο

ελήιηθεο, ή αιιηψο ζε πνζνζηφ 50%. Αθφκε ε απφθηεζε εκπεηξίαο επηιέγεηαη σο



129

θίλεηξν απφ ηνπο επηά απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ζε πνζνζηφ 50%. Ζ

βνήζεηα, γλσξηκία ή εθηίκεζε γηα ην ζπλάδειθν/εθπαηδεπηή επηιέγεηαη απφ ηνπο έμη

ελήιηθεο ή αιιηψο ζε πνζνζηφ 42,86%. Δπίζεο, απφ πεξηέξγεηα απαληνχλ νη ηξεηο απφ

ηνπο δεθαηέζζεξηο εθπαηδεπνκέλνπο ή αιιηψο ην 21,43%.

ρόιην πνηνηηθό: Ξερσξίδνπλ δχν απαληήζεηο αθφκε. Ζ κηα αθνξά ζηελ αγάπε πνπ

θάπνηνο εθπαηδεπφκελνο εθθξάδεη γηα ηελ Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ θαη κηα αθφκε, πνπ

αθνξά ζηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ απηήο απφ ηνλ ίδην ηνλ εξσηψκελν, ζηα ΓΔ.

4ε θαηεγνξία: Κξηηηθόο ηνραζκόο. Δξώηεζε 6.


6ε εξώηεζε. Ση λνκίδεηε όηη είλαη θξηηηθόο ζηνραζκόο;

ρόιην πνζνηηθό: χκθσλα κε ηνπο ζπλεληεπμηαδφκελνπο θξηηηθφο ζηνραζκφο είλαη:

δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία ζθεθηφκαζηε, ζηνραδφκαζηε θαη

πξνβιεκαηηδφκαζηε πάλσ ζε έλα ζέκα θαη θξίλνπκε θαηαζηάζεηο, (9

απαληήζεηο, ή αιιηψο πνζνζηφ 64,29%)

θξηηηθφο ζηνραζκφο είλαη ην λα κπνξείο λα αλαζεσξήζεηο θαη λα ακθηζβεηήζεηο

θάπνηεο, … θάπνηα ζηεξεφηππα πνπ έρεηο κεο ην θεθάιη ζνπ κε ηα νπνία θηλείζαη

ζηελ θνηλσληθή ζνπ, νηθνγελεηαθή, επαγγεικαηηθή θαη πξνζσπηθή ζνπ δσή θαη

ηα ινηπά, θαη ηα νπνία κπνξεί λα κε ζνπ δεκηνπξγνχλ θάπνηεο

δπζιεηηνπξγηθφηεηεο ζηε δσή ζνπ (3 απαληήζεηο, ή αιιηψο πνζνζηφ 21,43%)

λα ζθέθηεζαη θξηηηθά, λα εκβαζχλεηο ζε θάπνην ζέκα, (1 απάληεζε, ή αιιηψο

πνζνζηφ 7,14%)

ε θξηηηθή αληίιεςε κέζσ ηεο ζθέςεο θαη ηνπ ζπλδπαζκνχ κε ηελ ηέρλε, (1

απάληεζε, ή αιιηψο πνζνζηφ 7,14%)


1ε θαηεγνξία: Δπηθνηλσλία. Δξσηήζεηο 1, 2, 3.



130



1ε

εξώηεζε.

Τπήξμε ππνζηήξημε κεηαμύ ησλ κειώλ ηεο νκάδαο, θαηά ηε δηάξθεηα

ηεο πξαθηηθήο εθαξκνγήο;

χόλιο ποςοτικό: πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ θαη νη

δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ζε πνζνζηφ 100% απάληεζαλ φηη ππήξμε ππνζηήξημε

κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξαθηηθήο εθαξκνγήο.

ρόιην πνηνηηθό: χκθσλα κε ζρφιηα ησλ εξσηψκελσλ ππήξρε «πνιχ θαιή ζπλεξγαζία,

αληαιιαγή απφςεσλ», θαζψο θαη ελεξγεηηθή αθξφαζε κεηαμχ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ.



2ε

εξώηεζε.

Θεσξείηε όηη ε θαιή ζπλεξγαζία κεηαμύ ησλ κειώλ ηεο νκάδαο,

κπνξεί λα βνεζήζεη ζηελ επίηεπμε ηνπ θξηηηθνύ ζηνραζκνύ;

ρόιην πνζνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ θαη νη

δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ζε πνζνζηφ 100% απάληεζαλ φηη ε θαιή ζπλεξγαζία

κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο, κπνξεί λα βνεζήζεη ζηελ επίηεπμε ηνπ θξηηηθνχ

ζηνραζκνχ.

ρόιην πνηνηηθό: χκθσλα κε ζρφιηα ησλ εξσηψκελσλ, «ν θαζέλαο βάδεη ην θνκκαηάθη

ηνπ θαη θηηάρλεηαη ε εηθφλα, δειαδή είλαη έλα παδι πνπ δελ έρεη πεξηνξηζκέλν αξηζκφ

θνκκαηηψλ. Γειαδή, μέξσ θαη άιια θνκκάηηα θαη ε εηθφλα ζπλερψο δηακνξθψλεηαη θαη

ζπλδηακνξθψλεηαη, δέλεη κε ηνπο ππφινηπνπο θαη παξάγεηαη θάηη». Ζ θαιή ζπλεξγαζία

βνεζνχζε «γηαηί ν έλαο ζπκπιήξσλε ηνλ άιινλ». Δμίζνπ ζεκαληηθφ είλαη ην «πσο

ζθέθηνληαη νη ππφινηπνη άλζξσπνη πάλσ ζε ζπγθεθξηκέλα ζέκαηα, θάπνηεο δηαθνξεηηθέο

ζθέςεηο, ή θάπνην δηαθνξεηηθφ ηξφπν ζην λα δεηο ηα πξάγκαηα, βνεζάεη ψζηε λα

αλαπηχμεηο απηφ ην ζηνραζκφ».





131

3ε

εξώηεζε.

Πσο θξίλεηε ηε ζπλεξγαζία κεηαμύ ηνπ εθπαηδεπηή θαη ησλ

εθπαηδεπνκέλσλ;


δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ζε πνζνζηφ 100% απάληεζαλ φηη ε ζπλεξγαζία κεηαμχ

ηνπ εθπαηδεπηή θαη ησλ εθπαηδεπνκέλσλ ήηαλ άξηζηε (έλαο), άςνγε (ηξεηο), πάξα πνιχ

θαιή (δχν), πνιχ θαιή (πέληε), είρε ζπλνρή (έλαο), αξκνληθή, ζπλεξγαηηθή, βνεζεηηθή

(δχν).

ρόιην πνηνηηθό: χκθσλα κε ηηο απφςεηο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ, «ππήξρε κηα

ακθίδξνκε ζπλεξγαζία άςνγε απφ φια ηα κέιε θαη απφ ηνλ εθπαηδεπηή». Αθφκε, «ν

εθπαηδεπηήο θξάηεζε ηε ζηάζε πνπ έπξεπε λα θξαηήζεη ρσξίο λα επεκβαίλεη ηδηαίηεξα θαη

άθεζε ηνπο εθπαηδεπφκελνπο, εκάο δειαδή, λα θηλεζνχκε πνιχ αλνηρηά φπσο έπξεπε»..

Δπηπξνζζέησο, ππήξρε «ζπλερήο ελεκέξσζε αλά ηαθηά δηαζηήκαηα γηα ην ηη πξφθεηηαη λα

παξαθνινπζήζνπκε, ηη πξφθεηηαη λα επαθνινπζήζεη θαη πνην ην απνηέιεζκα, αιιά θαη

πνηα ε ζθνπνζεζία φισλ φζσλ γίλνληαη».

2ε θαηεγνξία: Σέρλε. Δξσηήζεηο 4, 5, 10.



4ε

εξώηεζε.

Κνπβεληηάδνληαο κε ηελ νκάδα, ή παξαηεξώληαο ηε κέζνδν, αιιάμαηε

θάηη ζηηο απόςεηο ζαο ζρεηηθά κε ηνλ ηξόπν πνπ παξαηεξείηε έλα έξγν

ηέρλεο;

ρόιην πνζνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ νη δεθαηξείο

απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ζε πνζνζηφ 92,86% απάληεζαλ φηη θάηη

άιιαμαλ ζηηο απφςεηο ηνπο, ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν πνπ παξαηεξνχλ έλα έξγν ηέρλεο.

Έλα άηνκν ή αιιηψο πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 7,14% δήισζε φηη δελ άιιαμε θάηη ζηνλ

ηξφπν πνπ παξαηεξεί έλα έξγν ηέρλεο.



5ε

εξώηεζε. Αλ λαη, ηη ήηαλ απηό πνπ αιιάμαηε ζηηο απόςεηο ζαο;



132

ρόιην πνζνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ φινη νη

εξσηψκελνη (πνζνζηφ 100%), βιέπνπλ αιιαγέο ζηηο απφςεηο ηνπο ζρεηηθά κε ην «λα ην

παξαηεξνχλ πην πξνζεθηηθά, λα πξνζπαζνχλ λα εξκελεχζνπλ ηηο ιεπηνκέξεηεο, ηηο κηθξέο

ιεπηνκέξεηεο πνπ κπνξεί λα θξχβεη». «Να ζθέθηνληαη πεξηζζφηεξν, λα ην θνηηνχλ πην

αλαιπηηθά».

ρόιην πνηνηηθό: Δλδεηθηηθνί είλαη νη ζρνιηαζκνί ησλ εξσηψκελσλ ζρεηηθά κε ηηο

αιιαγέο ζηηο απφςεηο ηνπο: «φηαλ παξαηεξείο θάηη πνιχ ψξα, εκβαζχλεηο θαη

αλαθαιχπηεηο θαηλνχξηα πξάγκαηα», «ν ηξφπνο ζθέςεο, φηαλ βιέπεηο θάπνην έξγν», «ν

ηξφπνο ζχλδεζεο ηνπ έξγνπ ηέρλεο κε ην ππφ κειέηε ζέκα» θαη «λα εζηηάδεηο πεξηζζφηεξν

ζην ζπλαίζζεκα πνπ εζηηάδεη ν πίλαθαο θαη φρη ζε απηφ πνπ βιέπεηο […], ε εκβάζπλζε

ζην ζπλαηζζεκαηηθφ θφζκν ηνπ θαιιηηέρλε θαη ζε απηφ πνπ ήζειε λα κνπ πεξάζεη».



10ε

εξώηεζε.

α) Ζ επηινγή ηνπ εηθαζηηθνύ έξγνπ ηθαλνπνίεζε ηηο πξνζδνθίεο ζαο;

β) Θα είραηε λα πξνηείλεηε ηελ αλάιπζε θάπνηνπ άιινπ έξγνπ

ηέρλεο;

ρόιην πνζνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ ζην α‟ κέξνο

ηεο εξψηεζεο θαη νη δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ζε πνζνζηφ 100,00% απάληεζαλ

φηη ε επηινγή ηνπ εηθαζηηθνχ έξγνπ ηθαλνπνίεζε ηηο πξνζδνθίεο ηνπο. Γηα ην β‟ κέξνο

ηεο εξψηεζεο, νη δέθα απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ζε πνζνζηφ 71,43%

απάληεζαλ φηη δελ κπνξνχζαλ λα πξνηείλνπλ ηελ αλάιπζε θάπνηνπ άιινπ έξγνπ

ηέρλεο. Οη ππφινηπνη ηέζζεξηο ή αιιηψο πνζνζηφ 28,57% απάληεζαλ φηη κπνξνχλ λα

πξνηείλνπλ θάπνην έξγν ηέρλεο.

ρόιην πνηνηηθό: Έλαο εθπαηδεπφκελνο απάληεζε ζηα πξνηεηλφκελα έξγα, έξγα ηα

νπνία είραλ πξνηαζεί ζηελ νκάδα πνπ ζπκκεηείρε, δχν πξφηεηλαλ ηε Guernica ηνπ

Picasso, έλαο πξφηεηλε ηνλ παξαδνζηαθφ βιάρηθν ρνξφ θαη ζπγθεθξηκέλα ην ρνξφ «πνπ

ρνξεχνπλ ζην πξξάθν θαη ζηνπο Καιαξξχηεο, φπνπ δελ πηάλνληαη νη άληξεο κε ηηο



133

γπλαίθεο» σο θαηάινηπν ησλ δσξηθψλ ρνξψλ κε ηελ εξψηεζε «πνηα ε ζέζε ηεο γπλαίθαο

ζηηο θιεηζηέο θνηλσλίεο».

3ε θαηεγνξία: Γεληθέο. Δξσηήζεηο 6, 7.



6ε

εξώηεζε. Ση ζαο εληππσζίαζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθπαηδεπηηθήο

δξαζηεξηόηεηαο;

ρόιην πνζνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ νη επηά απφ

ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ζε πνζνζηφ 50,00% απάληεζαλ φηη ηνπο

εληππσζίαζαλ φιεο νη ζθέςεηο πνπ κπνξεί θάπνηνο λα βξεη ζε έλα έξγν ηέρλε θαη πσο

κπνξεί λα θξχβεη ηφζα πνιιά λνήκαηα θαη ηδέεο. Γχν απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή

αιιηψο πνζνζηφ 14,29% δήισζαλ φηη «ζε κηα ηξίσξε θαη πιένλ δηαδηθαζία δηδαζθαιίαο

δελ ππήξμε νχηε κηα ζηηγκή αλίαο θάηη πνπ ζπλαληάκε πνιχ ζπρλά. Ήηαλ πνιχ

ελδηαθέξνλ». Γχν απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο πνζνζηφ 14,29% δήισζαλ

ηελ θαιή νξγάλσζε θαη ηελ «σξαία δνκή». Γχν απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή

αιιηψο πνζνζηφ 14,29% δήισζαλ ην έξγν ηέρλεο πνπ επηιέρηεθε ζε ζπλδπαζκφ κε ην

ππφ κειέηε ζέκα, ελψ έλαο εμ‟ απηψλ ή πνζνζηφ 7,14% δήισζε ηε «ζέιεζε θαη ην

κεξάθη πνπ έδεημαλ θαη ηα άιια ηα παηδηά, θαη φινη νη εθπαηδεπφκελνη θαη ηε ζπκκεηνρή».

ρόιην πνηνηηθό: Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην ζρφιην ελφο εθπαηδεπφκελνπ πνπ ιέεη:

«Αηζζάλζεθα… βίσζα κάιινλ ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ έλησζα φηη εθθξάδνπλ νη άλζξσπνη

νη νπνίνη βξίζθνληαλ κέζα ζην έξγν ηέρλεο ην νπνίν παξαθνινπζήζακε», ελψ έλαο αθφκε

ιέεη: «ζην ηέινο πξνζπαζνχζα λα ζθεθηψ ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ ήζεια λα γξάςσ θαη

θνίηαγα ην έξγν ηέρλεο θαη ηα ζπκφκνπλα».


πινπνίεζεο ηεο κεζφδνπ; (ζπλεξγαζία, ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε)

7ε

εξώηεζε. Πσο βηώζαηε ηε δηαδηθαζία ζπλαηζζεκαηηθά;



134

ρόιην πνζνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ νη πέληε απφ

ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ζε πνζνζηφ 35,71% απάληεζαλ φηη ηα

ζπλαηζζήκαηα πνπ βίσζαλ ήηαλ επράξηζηα, ραξνχκελα. Χο θαιφ ή πνιχ θαιφ

ζπλαίζζεκα ην πεξηέγξαςαλ νη δχν απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ή αιιηψο πνζνζηφ 14,28%.

Δπίζεο δχν αθφκε ή αιιηψο πνζνζηφ 14,28% ηφληζαλ ηε ζπλεξγαηηθφηεηα πνπ

αλαπηχρζεθε θαηά ηε δηαδηθαζία απηή. Έλαο δήισζε ραξά θαη έθπιεμε (7,14%), έλαο

(7,14%) φηη δελ ηνπ έθαλε ηδηαίηεξε εληχπσζε ζπλαηζζεκαηηθά, έλαο (7,14%) εμέθξαζε

σο ζπλαηζζήκαηα ην θφβν θαη ηελ αλεζπρία πνπ είραλ νη άλζξσπνη θαη έλαο αθφκε

(7,14%) δήισζε φηη είρε έληνλα ζπλαηζζήκαηα, έληαζε, ιφγσ ηνπ ζέκαηνο ηνπ

ξαηζηζκνχ. Σέινο, έλα άηνκν (7,14%) δήισζε φηη «βίσζα κάιινλ ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ

έλησζα φηη εθθξάδνπλ νη άλζξσπνη νη νπνίνη βξίζθνληαλ κέζα ζην έξγν ηέρλεο ην νπνίν

παξαθνινπζήζακε».

ρόιην πνηνηηθό: Έλαο εθπαηδεπφκελνο δειψλεη φηη «ζα ήηαλ πνιχ πην ελδηαθέξνλ αλ

είρακε θάπνηνλ πνπ λα είρε αληίζεηεο απφςεηο γεληθψο, νπφηε απηφο κπνξεί λα έβιεπε

άιια ζηνλ πίλαθα θαη εκείο λα βιέπακε άιια θαη εθεί πέξα λα είρακε θαιχηεξε

αλαηξνθνδφηεζε θαη ινηπά». Πξφθεηηαη γηα κηα δηαδηθαζία ε νπνία ζχκθσλα κε έλαλ

εθπαηδεπφκελν, «κνπ θάλεθε πνιχ ελδηαθέξνπζα θαη πνιχ επράξηζηα ζα ηελ

επαλαιάκβαλα». Σν ζέκα ηνπ ξαηζηζκνχ είλαη αξθεηφ ζνβαξφ θαη ζχκθσλα κε έλαλ

ζπλεληεπμηαδφκελν, «δελ ζα ήζεια λα είκαη έλαο απφ ηελ νκάδα πνπ ζην έξγν ηέρλεο

βίσζε απηφ πνπ βίσζε εθείλε ηε ζηηγκή».

4ε θαηεγνξία: Μεζνδνινγία. Δξώηεζε 8.


πινπνίεζεο ηεο κεζφδνπ; (ζπλεξγαζία, ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε)

8ε

εξώηεζε. Ση δελ ζαο άξεζε;/ Έρεηε λα εθθξάζεηε πξνβιεκαηηζκνύο γηα θάηη;

ρόιην πνζνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ νη πέληε απφ

ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ζε πνζνζηφ 35,71% απάληεζαλ φηη δελ είραλ λα

εθθξάζνπλ πξνβιεκαηηζκνχο γηα θάηη. Γχν άηνκα (πνζνζηφ 14,28%) δήισζαλ φηη ν

ρξφλνο ζην ηέινο (ζε δηάξθεηα) θάλεθε πνιχο. Γχν άηνκα (πνζνζηφ 14,28%) δήισζαλ



135

φηη ζα έπξεπε λα ππάξρεη πην πνιχο ρξφλνο, ή κηα αθφκε ζπδήηεζε / ζπλάληεζε γηα

απηφ ην ζέκα. Έλα άηνκν (7,14%) εμέθξαζε ηνλ πξνβιεκαηηζκφ ηνπ γηα ηε δχλακε ηεο

κάδαο ε νπνία κπνξεί λα επηβάιιεη ηε γλψκε ηεο, ζε ιίγα θαη αδχλακα άηνκα. Έλα

άηνκν (7,14%) δήισζε φηη ζα έπξεπε λα είλαη «ιηγφηεξα άηνκα ζηε ζπλάληεζε. γηαηί, δελ

θξαηήζεθαλ νη ρξφλνη πνπ είρα ππ‟ φςηλ κνπ ιφγσ ηνπ φηη, γηα λα πάξνπλ ην ιφγν φινη

ρξεηάζηεθε πάξα πνιχο ρξφλνο». Αληίζεηα έλα άιιν άηνκν (7,14%) δήισζε φηη ηα

άηνκα πνπ ζπκκεηείραλ ήηαλ ιίγα. Έλαο εθπαηδεπφκελνο (7,14%) είπε γηα ηνλ

εθπαηδεπηή, λα κελ είλαη ηφζν πνιχ αγρσκέλνο θαη ηέινο έλαο αθφκε (7,14%) είπε φηη

«ζα ήηαλ πνιχ πην ελδηαθέξνλ αλ είρακε θάπνηνλ πνπ λα είρε αληίζεηεο απφςεηο γεληθψο».

ρόιην πνηνηηθό: Έλαο ζπλεληεπμηαδφκελνο δήισζε φηη ζην ηέινο

«ζπδεηήζακε κε θάπνηνπο είλαη γηα ην αλ ηνπο άιιαμε θάπνηα άπνςε

πάλσ ζην ξαηζηζκφ ή γεληθά, ζε απηφ πνπ ζπδεηάγακε. Οη πεξηζζφηεξνη

είπαλ φηη φια απηά ηα είραλε μαλαζθεθηεί, δελ άιιαμε θάηη. Οπφηε

ππνζέησ φηη απηή ε κέζνδνο λαη κελ βνεζάεη, αιιά ζέιεη παξαπάλσ

ρξφλν. Παξαπάλσ ψξεο γηα λα κπνξέζεηο λα ηελ βηψζεηο θαιχηεξα,

ζέιεη πεξηζζφηεξν ρξφλν».

Αθφκε έλα άηνκν δήισζε φηη εάλ ππήξρε έλα άηνκν αληίζεηεο αληίιεςεο / ηδενινγίαο,

«απηφο κπνξεί λα έβιεπε άιια ζηνλ πίλαθα θαη εκείο λα βιέπακε άιια θαη εθεί πέξα λα

είρακε θαιχηεξε αλαηξνθνδφηεζε».

5ε θαηεγνξία: Κξηηηθό Δξώηεκα. Δξσηήζεηο 9α, 9β.



9α

εξώηεζε.

Ζ δεκηνπξγία θξηηηθνύ εξσηήκαηνο ζην 3ν ζηάδην, ζαο θάλεθε

εύθνιε ή δύζθνιε; Γηαηί;

ρόιην πνζνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ νη έληεθα

απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ζε πνζνζηφ 78,57% απάληεζαλ φηη ε



136

δεκηνπξγία θξηηηθνχ εξσηήκαηνο ζην 3ν ζηάδην, ηνπο θάλεθε εχθνιε, ελψ ηξεηο απφ

ηνπο δεθαηέζζεξηο, ή αιιηψο ζε πνζνζηφ 21,43% απάληεζαλ φηη ηνπο θάλεθε δχζθνιε.

ρόιην πνηνηηθό: Απφ φζνπο απάληεζαλ φηη ε δεκηνπξγία θξηηηθνχ εξσηήκαηνο είλαη

εχθνιε ππφζεζε, ηέζζεξηο είπαλ φηη ήηαλ απφξξνηα ησλ πξνεγνπκέλσλ πνπ είραλ

ζπδεηεζεί ζηελ αίζνπζα, δχν είπαλ ιφγσ ηνπ φηη νδεγήζεθε νκαιά, θπζηθά απφ ηνλ

εθπαηδεπηή θαη δχν ιφγσ εκπεηξίαο ησλ αλζξψπσλ αιιά θαη ησλ εηδηθνηήησλ ηνπο π.ρ.

θνηλσληνιφγνο. Απφ φζνπο απάληεζαλ φηη ε δεκηνπξγία θξηηηθνχ εξσηήκαηνο είλαη

δχζθνιε ππφζεζε, έλαο είπε «γηαηί έπξεπε λα ην ζθεθηνχκε πνιχ αλαιπηηθά ην ζέκα,

πνιχ εηο βάζνο» έλαο «γηαηί δελ ππήξραλ δηαθνξεηηθέο απφςεηο» αθφκε θαη αλ είρακε

κεγαιχηεξε νκάδα, φρη θαη΄ αλάγθελ αληίζεηεο αιιά «ηνπιάρηζηνλ λα είραλ θάπνηα

δηαθνξνπνίεζε» θαη έλαο γηαηί Γελ είρε «αζρνιεζεί πνηέ κε θάηη παξφκνην».



9β.

εξώηεζε. Θεσξείηε όηη ε ύπαξμε ηνπ Κξηηηθνύ Δξσηήκαηνο βνεζά ή

δπζρεξαίλεη ζηελ πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο;


δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο ή αιιηψο ζε πνζνζηφ 100,00% απάληεζαλ φηη ε χπαξμε ηνπ

Κξηηηθνχ Δξσηήκαηνο βνεζά ζηελ πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο.

ρόιην πνηνηηθό: Έλαο εθπαηδεπφκελνο απάληεζε φηη αλάινγα «κε ηηο εηθφλεο θαη ηηο

απφςεηο πνπ έρεη» ν θάζε εθπαηδεπφκελνο, κπνξεί λα βνεζεζεί ζηελ πξνζέγγηζε ηνπ

ζέκαηνο.


1ε θαηεγνξία: Δπηθνηλσλία. Δξώηεζε 1.



1ε Ση ζαο άξεζε σο πξνο ηελ επίηεπμε ηνπ εθπαηδεπηηθνύ ζηόρνπ; Π.ρ. ε

δηαδηθαζία, ε ζπλεξγαζία ησλ κειώλ ηεο νκάδαο, ή θάηη άιιν πην



137

εξώηεζε. πνιύ ζηελ εθπαηδεπηηθή δξαζηεξηόηεηα πνπ ζπκκεηείραηε;

ρόιην πνζνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ, ζε απηή ηελ

εξψηεζε απάληεζαλ φηη ηνπο άξεζε:

Ζ ζπλεξγαζία ησλ κειψλ ηεο νκάδαο, ζηνπο έληεθα απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο, ή

αιιηψο πνζνζηφ 78,57%.

Ζ δηαδηθαζία, ζηνπο νθηψ απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο, ή αιιηψο πνζνζηφ 57,14%.

ρόιην πνηνηηθό: Μεξηθά απφ ηα ζρφιηα ησλ ζπλεληεπμηαδφκελσλ: επνηθνδνκεηηθή,

επράξηζηε εκπεηξία, ελδηαθέξνπζα, μεθνχξαζηε, ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα.

2ε θαηεγνξία: Σέρλε. Δξσηήζεηο 9, 14, 15 θαη 16.


9ε

εξώηεζε. Πνην κέξνο ηνπ εηθαζηηθνύ έξγνπ ζαο ζπγθιόληζε; (ζαο έθαλε λα

ζθεθηείηε ελαιιαθηηθά;)

ρόιην πνζνηηθό: χκθσλα κε ηηο απφςεηο ησλ ζπλεληεπμηαδφκελσλ:

«Ο ηξφπνο πνπ απεηθφληδε ην θφλην ηνπ έξγνπ ην ξαηζηζηηθφ κέλνο, νη κνξθέο πνπ

ηηο είρε απνδψζεη πνπ δελ είραλ αθξηβψο αλζξψπηλεο, ήηαλ αθξηβψο δσψδεηο, νη

εθθξάζεηο πνπ είραλε, ηα ζηφκαηα πνπ είραλε, νη γξνζηέο, ήηαλ έηζη πνιχ έληνλε ε

απεηθφληζε, πνιχ δπλακηθή. ηα απξφζσπα πιήζε ζην θφλην, νη θσλέο πίζσ.» «Ο

ηξφπνο ζρεδηαζκνχ, ε παξάζηαζε. Ήηαλ θνβεξφο. Οη ζθηέο πίζσ απφ ηα άηνκα

πνπ δελ είραλ κάηηα θαη απηηά, πνπ δελ έβιεπαλ θαη δελ άθνπγαλ, κνπ ζχκηζε ηνλ

θφζκν, γχξσ καο». «Σν θνκκάηη πνπ κε επαηζζεηνπνίεζε ηδηαίηεξα ήηαλ κηα

εηθφλα πνπ κνπ πξνθάιεζε απέρζεηα, ήηαλ ε εηθφλα ησλ αλζξψπσλ, ηεο κάδαο πνπ

ππήξρε απέλαληη απφ ηνπο καζεηέο, ήηαλ απερζήο γηα κέλα, δειαδή κνπ

πξνθάιεζε, κε ζφθαξε θαη απζφξκεηα έβαια ηνλ εαπηφ κνπ ζε απηή ηε ζέζε.

Γειαδή αλ ζα κνπ άξεζε, έθεξα ηνλ εαπηφ κνπ ζηε ζέζε απηή θαη αηζζάλζεθα πσο

δελ ζα ήζεια λα ήκνπλα εθεί». (Έμη απαληήζεηο, ή αιιηψο πνζνζηφ 42,86%).

«Δθεί πνπ είδα φηη ήηαλ πίζσ νη ιεπθνί θαη ηα παηδηά ηα έγρξσκα εξρφληνπζαλ

αληηκέησπα κε ηνπο ιεπθνχο. Με ζπγθιφληζε γεληθφηεξα ν ξαηζηζκφο απηφο. ε



138

αληίζεζε πνπ ππήξρε κεηαμχ ησλ άζπξσλ κνξθψλ, ησλ ιεπθψλ κνξθψλ θαη ησλ

καχξσλ παηδηψλ ήηαλ ζπγθινληζηηθφ κε ηνλ επηηνληζκφ φηη ππήξρε έλα θσο πνπ

έδεηρλε θάηη απφ πίζσ απφ ηα καχξα παηδηά, έγρξσκα». (Γχν απαληήζεηο, ή

αιιηψο πνζνζηφ 14,29%).

«Οη εθθξάζεηο θφβνπ πνπ είραλ ζηα πξφζσπα ηνπο ηα παηδηά». (Γχν απαληήζεηο,

ή αιιηψο πνζνζηφ 14,29%).

«Σν ρέξη πνπ θξάηαγε ηελ πέηξα». (Μία απάληεζε, ή αιιηψο πνζνζηφ 7,14%).

«Σν ίδην ην έξγν θαη ν πξνβιεκαηηζκφο πνπ ηέζεθε πάλσ ζην έξγν». (Μία

απάληεζε, ή αιιηψο πνζνζηφ 7,14%).

«ιεο νη ιεπηνκέξεηεο ηνπ έξγνπ πνπ θάλνπλ ηε δηαθνξά». (Μία απάληεζε, ή


«Σν γεγνλφο φηη θξαηνχζαλ βηβιία ηα παηδηά. Οη παιηφηεξεο γεληέο πνπ ζεσξνχζαλ

ηελ παηδεία σο έλα βαζηθφ ζπζηαηηθφ ηεο θνηλσλίαο καο, ηειηθά είραλ δίθην.

Γειαδή φηαλ είδακε ηε δχλακε πνπ είραλ απφ ηα βηβιία πνπ θξαηνχζαλ ζπκβνιηθά

βέβαηα θαη ήηαλ ήξεκα ηα πξφζσπά ηνπο, απέλαληη ζε απηφ ην πιήζνο πνπ ήηαλ

απέλαληί ηνπο, αλζξσπνθάγν, έηνηκν λα ηνπο θαηαζπαξάμεη». (Μία απάληεζε, ή


ρόιην πνηνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηηο απαληήζεηο ησλ ζπκκεηερφλησλ, νη

απαληήζεηο είλαη πνηθίιεο θαη δηαθνξεηηθέο ιφγσ ησλ δηαθνξεηηθψλ εκπεηξηψλ θαη

παξαδνρψλ πνπ θάζε έλαο έρεη απνθηήζεη ζηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ. Σν κέξνο ηνπ

εηθαζηηθνχ έξγνπ πνπ ηνπο ζπγθιφληζε θαη ηνπο έθαλε λα ζθεθηνχλ ελαιιαθηηθά,

αθνξά ζηε δξάζε 3 ηεο δεχηεξεο θάζεο ηνπ πέκπηνπ ζηαδίνπ, θαηά ηελ νπνία ήηαλ «ε

αθνξκή γηα ηελ ππξνδφηεζε ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ επάλσ ζηα κελχκαηα ηνπ έξγνπ».

(Κφθθνο, 2011:106).


14ε

εξώηεζε. Σειηθά ηη είλαη ηέρλε;



139

ρόιην πνηνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ, ηέρλε είλαη ε

έθθξαζε (πέληε απαληήζεηο), ησλ ζπλαηζζεκάησλ, ησλ ηδεψλ θαη ησλ ζθέςεσλ

«θάπνησλ αλζξψπσλ πνπ έρνπλ αλεζπρίεο ζπλαηζζεκαηηθέο, ινγηθέο, αλεζπρίεο

γεληθφηεξα γηα ηνλ θφζκν γηα ηελ θνηλσλία». Δίλαη ηα «βαζχηεξα λνήκαηα» πνπ

θξχβνληαη θαη ηα νπνία ν θαιιηηέρλεο ηα εθθξάδεη «κε φπνην κέζν αηζζάλεηαη απηφο φηη

κπνξεί λα εθθξαζηεί θαιχηεξα». Κάηη πνπ «καο βάδεη ζηε δηαδηθαζία λα ζθεθηνχκε, καο

ζπγθηλεί αλάινγα κε ην έξγν θάζε θνξά θαη αλάινγα θαη κε ηε δηθή καο ςπρηθή δηάζεζε

απέλαληί ηεο» (Μία απάληεζε). «ηη σξαηφηεξν ππάξρεη», απηφ πνπ ζα ζε «αλεβάζεη θαη

ςπρηθά θαη θξηηηθά». Μηα «πξσηφηππε δεκηνπξγία», θάηη «πνπ καο πξνβιεκαηίδεη», θάηη

πνπ παξάγεη «θξηηηθφ ζηνραζκφ». Δλ ηέιεη, «ε ηθαλφηεηα θάπνησλ αλζξψπσλ λα

κπνξνχλ λα καο πεξλάλε κελχκαηα θαη εθπαηδεπηηθέο γλψζεηο. Μαο αλαγθάδνπλ λα

ζθεθηνχκε...».


15ε

εξώηεζε. Σειηθά πώο βιέπεηε ηελ ηέρλε ζηελ Δθπαίδεπζε;

ρόιην πνηνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηηο απαληήζεηο ησλ ζπλεληεπμηαδφκελσλ:

Μπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη ζπλδπαζηηθά ζε πιεζψξα καζεκάησλ έηζη ψζηε λα ππάξμνπλ

«θαιχηεξα απνηειέζκαηα ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία». (Έμη απαληήζεηο). «Πηζηεχσ φηη

κπνξεί λα βνεζήζεη εμαηξεηηθά ζην λα θάλεη ηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο, ηε δηαδηθαζία ηεο

δηδαζθαιίαο πνιχ πην ελδηαθέξνπζα, πνιχ πην παξαγσγηθή. Να ηελ θάλεη ιηγφηεξν

κνλφηνλε. Να ηεο δψζεη εξεζίζκαηα, λα ηεο δψζεη ζέκαηα ζπδήηεζεο, λα ηεο δψζεη

γεληθψο δπλαηφηεηεο γηα πεξαηηέξσ εμέιημε». (Μία απάληεζε).

«Δίλαη έλα φπιν πνπ βνεζάεη ηνπο αλζξψπνπο πνπ έρνπλ θάπνηεο απφςεηο αξλεηηθέο γηα

θάπνηνπο άιινπο αλζξψπνπο, παξάδεηγκα ην ξαηζηζκφ, βνεζάεη λα ηνπο αιιάμνπκε ηε

γλψκε κε έλαλ έκκεζν ηξφπν». (Μία απάληεζε). «Πηζηεχσ φηη παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν

ζηελ εθπαίδεπζε, αιιά δελ ην γλσξίδνπλ νχηε νη εθπαηδεπηέο νχηε νη εθπαηδεπφκελνη. […]

Γίλεηαη πνιχ δνπιεηά κέζσ ηεο ηέρλεο, αιιά δελ ην έρνπκε πάξεη ρακπάξη θαη γηα απηφ θαη

δελ ην εθκεηαιιεπφκαζηε ζσζηά». (Μία απάληεζε).



140

Έλαο εθπαηδεπφκελνο ηνλίδεη ηελ αλάγθε γηα επηκφξθσζε κέζσ ηεο ηέρλεο ζηηο

ππάξρνπζεο δνκέο ελειίθσλ απφ ηνλ θν Κφθθν θαη εθηφο ηεο Αζήλαο έηζη ψζηε ε

εηζαγσγή ηεο ζηελ εθπαίδεπζε «λα γίλεη κε αθφκα πην γνξγά βήκαηα, ζηαζεξά θαη κε

ζχζηεκα». Έλαο ζπλεληεπμηαδφκελνο αλαθέξεη φηη ε ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε είλαη

«επνηθνδνκεηηθή θαη ρξήζηκε», ελψ έλαο αθφκε ππνζηεξίδεη φηη κέζσ ηεο ηέρλεο

κπνξείο «λα πξνβιεκαηηζηείο γηα ζέκαηα, λα έξζεηο πην θνληά κε άιινπο αλζξψπνπο, λα

έξζεηο πην θνληά κε ηνλ εαπηφ ζνπ. Γηαηί αλ δελ αιιάμεηο ηνλ εαπηφ ζνπ, πσο ζα αιιάμεηο

ηνπο άιινπο;».


16ε

εξώηεζε. Σειηθά πώο ε ηέρλε ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηεο ζηνραζηηθήο ζαο

δηάζεζεο;


εξψηεζε απάληεζαλ θαη νη δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο φηη ζπκβάιιεη ζεηηθά ζηελ αλάπηπμε

ηεο ζηνραζηηθήο ηνπο δηάζεζεο, ή αιιηψο πνζνζηφ 100%.

ρόιην πνηνηηθό: Πην ζπγθεθξηκέλα είπαλ:

πξνσζεί ηελ αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο (Δλληά απαληήζεηο)

κέζσ ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο κεζφδνπ δηδαζθαιίαο θαη ηνπ νξζνινγηθνχ

δηαιφγνπ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ (Πέληε απαληήζεηο)

«ζε βνεζάεη λα έρεηο θαιχηεξε επαθή κε ηνπο καζεηέο, λα ηνπο ελεξγνπνηείο ηε

θαληαζία λα ηνπο θάλεηο λα αγαπήζνπλ θαη άιια πξάγκαηα εθηφο απφ ην

αληηθείκελφ ζνπ θαη λα κπνξέζνπλ λα ην ζπλδπάζνπλ απηφ θαη λα ηνπο θάλεη πην

επράξηζηε ηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο» (Μία απάληεζε)

3ε θαηεγνξία: Γεληθέο. Δξσηήζεηο 2, 4, 5 θαη 13.



2ε

εξώηεζε. Ση ζαο πξνβιεκάηηζε;



141


εξψηεζε απάληεζαλ φηη:

Γε κε πξνβιεκάηηζε θάηη. Οθηψ άηνκα ή αιιηψο πνζνζηφ 57,14%.

Γηα λα κπνξέζεη λα εληαρζεί ζην σξνιφγην πξφγξακκα ηνπ ζρνιείνπ ζα πξέπεη

λα ππάξμεη κέξηκλα γηα 3 ζπλερφκελεο ψξεο δηδαζθαιίαο. Έλα άηνκν ή αιιηψο

πνζνζηφ 7,14%

Γελ άιιαμε ε άπνςε γηα ην ξαηζηζκφ. Έλα άηνκν ή αιιηψο πνζνζηφ 7,14%

Καηά πφζν ζα κπνξέζεη λα πξαγκαηνπνηεζεί ε δηαδηθαζία δεκηνπξγίαο θαη

εθηέιεζεο ηνπ θξηηηθνχ εξσηήκαηνο απφ ηνπο ελήιηθεο. Έλα άηνκν ή αιιηψο

πνζνζηφ 7,14%

Ζ ππεξαλάιπζε ηνπ ζέκαηνο θάπνηεο θνξέο. Έλα άηνκν ή αιιηψο πνζνζηφ

7,14%

Ο ηξφπνο παξνπζίαζεο ηεο κεζφδνπ εθ κέξνπο ηνπ εθπαηδεπηή. Έλα άηνκν ή

αιιηψο πνζνζηφ 7,14%

Αλ νη απφςεηο ζην ξαηζηζκφ ήηαλ δηαθνξεηηθέο, ηφηε ζα είρε ελδηαθέξνλ λα

δνχκε πσο ζα ππνζηεξίδνληαλ. Έλα άηνκν ή αιιηψο πνζνζηφ 7,14%



4ε

εξώηεζε. Θεσξείηε ηνλ εαπηό ζαο έηνηκν λα ηε ρξεζηκνπνηήζεη ζηελ ηάμε ηνπ;


εξψηεζε απάληεζαλ:

Ναη. Δλλέα άηνκα ή αιιηψο πνζνζηφ 64,29%.

Ναη, κε βνήζεηα απφ ηνλ εθπαηδεπηή. Γχν άηνκα ή αιιηψο πνζνζηφ 14,29%.

ρη. Σξία άηνκα ή αιιηψο πνζνζηφ 21,43%.



142

ρόιην γεληθό: Γηαπηζηψλεηαη έλαο ελζνπζηαζκφο φζνλ αθνξά ηελ εθαξκνγή ηεο

κεζφδνπ πνπ παξαθνινχζεζαλ, ελ ηνχηνηο ε πξαθηηθή εθαξκνγή απφ ηνπο ίδηνπο δελ

είλαη ηφζν απιή δηαδηθαζία. Υξεηάδεηαη πην πνιχ πξνζνρή θαη πξνεηνηκαζία ζην ηππηθφ

κέξνο.



5ε

εξώηεζε. Αλ όρη, ηη ζεσξείηε όηη πξέπεη λα γίλεη επηπιένλ, θαηά ηε γλώκε ζαο;

ρόιην πνηνηηθό: Γχν άηνκα δήισζαλ φηη ζέινπλ λα δνπλ θη άιιεο παξνπζηάζεηο ηεο

κεζφδνπ θαζψο θαη λα ηελ πξαγκαηνπνηήζνπλ θαη νη ίδηνη δνθηκαζηηθά πξηλ κπνπλ ζηελ

ηάμε, ελψ έλα άηνκν αθφκε δήισζε, φηη πξέπεη λα δνζεί πην πνιχ έκθαζε ζηε

δεκηνπξγία ηνπ θξηηηθνχ εξσηήκαηνο.

13ε

εξώηεζε.

Ζ αμηνιόγεζή ζαο από ηνπο καζεηέο/εθπαηδεπνκέλνπο ζαο, πηζηεύεηε

όηη ζα ζαο βνεζήζεη λα βειηηώζεηε ηνλ ηξόπν δηδαζθαιίαο ζαο

ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ηεο κεζόδνπ;


εξψηεζε απάληεζαλ θαη νη δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο θαηαθαηηθά, ή αιιηψο πνζνζηφ

100%.

ρόιην πνηνηηθό: Απνξίεο εθθξάζηεθαλ θαηά πφζν νη καζεηέο / ελήιηθεο ζα είλαη

έηνηκνη – πξνεηνηκαζκέλνη λα αμηνινγήζνπλ αληηθεηκεληθά ηνπο εθπαηδεπηέο /

εθπαηδεπηηθνχο ηνπο. (Έμη απαληήζεηο). Μία αθφκε απάληεζε αλαθέξεη: «Κάζε κνξθή

αμηνιφγεζεο είλαη εππξφζδεθηε αθφκα θαη αλ δε γίλεηαη κε ηνλ ηξφπν πνπ εγψ ζπκθσλψ».

Ζ «αλαηξνθνδφηεζε» βνεζάεη, είλαη «ελδηαθέξνπζα» θαη σο κέζνδνο είλαη απηή πνπ ζα

«θέξεη απνηειέζκαηα ή φρη».

4ε θαηεγνξία: Μεζνδνινγία. Δξώηεζε 3.



143



3ε

εξώηεζε. Ση ζα ζέιαηε λα αιιάμεη;


εξψηεζε απάληεζαλ (απφ κία απάληεζε ε θάζε θνπθθίδα):

Να ππήξρε πεξηζζφηεξνο ρξφλνο

Να ππάξρεη θαη έλα αθφκε έξγν

Να κελ ππάξρεη ηφζε ππεξαλάιπζε

Να πξνεηνηκαζηνχλ νη εθπαηδεπφκελνη απφ ηνλ εθπαηδεπηή. Να ηνπο πεη π.ρ. φηη

ζην άιιν κάζεκα ζα δνχκε έλαλ πίλαθα δσγξαθηθήο. Μφλν απηφ λα πεη.

Να είλαη δχν νη πίλαθεο, πξνθεηκέλνπ λα γίλεη ζπγθξηηηθή απνηίκεζε ζε ζρέζε

κε ην ξαηζηζκφ.

ηνπο ελήιηθνπο λα γίλεη ε παξνπζίαζε ηνπ πίλαθα θαη κεηά λα πξνθχςνπλ ηα

θξηηηθά εξσηήκαηα, ελψ ζηνπο αλήιηθνπο λα παξακείλεη σο έρεη.

Να κελ είρακε αλαιχζεη ηφζε πνιχ ψξα ην έξγν ηέρλεο.

5ε θαηεγνξία: Κξηηηθή θέςε. Δξσηήζεηο 6, 10, 11 θαη 12.

6ε

εξώηεζε. Μπνξεί θαηά ηε γλώκε ζαο, λα παξαρζεί θξηηηθόο ζηνραζκόο κέζα

από απηή ηε κεζνδνινγία;

ρόιην πνζνηηθό: Καη νη δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο δήισζαλ φηη κπνξεί λα παξαρζεί

θξηηηθφο ζηνραζκφο κέζα απφ απηή ηε κεζνδνινγία, ή αιιηψο πνζνζηφ 100%.

ρόιην πνηνηηθό: Υαξαθηεξηζηηθά ζρφιηα ησλ εθπαηδεπνκέλσλ: «αθξηβψο είλαη απηή ε

κεζνδνινγία πνπ νδεγεί ζηελ παξαγσγή ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ», «θαη θξηηηθφο, αιιά

εγψ είδα φηη παξάρζεθε θαη απηνθξηηηθή», «ζεσξψ φηη κπνξεί λα μεθηλήζεη κηα

κεηαζρεκαηηζηηθή δηεξγαζία», «ζίγνπξα κπνξεί λα παξαρζεί».




144

10ε

εξώηεζε.

Δληνπίζαηε θάπνηεο παξαδνρέο πνπ είραηε ζρεηηθά κε ην ζέκα ηνπ

ξαηζηζκνύ πνπ παξνπζηάζηεθε;


εξψηεζε απάληεζαλ φηη εληφπηζαλ θάπνηεο παξαδνρέο πνπ είραλ ζρεηηθά κε ην ζέκα ηνπ

ξαηζηζκνχ πνπ παξνπζηάζηεθε επηά ελήιηθεο, ή αιιηψο ζε πνζνζηφ 50%. Αληίζεηα,

επηά ελήιηθεο δελ εληφπηζαλ θάπνηεο παξαδνρέο πνπ είραλ ζρεηηθά κε ην ζέκα ηνπ

ξαηζηζκνχ πνπ παξνπζηάζηεθε ή αιιηψο ζε πνζνζηφ 50%.


11ε

εξώηεζε.

Αλ λαη, πνηεο ήηαλ απηέο;

ρόιην πνηνηηθό: χκθσλα κε έλαλ εθπαηδεπφκελν «απεηθνλίδεη ζε κεγάιν βαζκφ

λνκίδσ, ηα ζηεξεφηππα πνπ ππάξρνπλ θαη ζε εκέλα αιιά θαη ζε κεγάιν βαζκφ θαη ζηηο

θνηλσλίεο, φζνλ αθνξά ην ξαηζηζκφ».

Παξφια απηά, ζεκεηψλεηαη ε απξνζπκία ησλ ππνινίπσλ έμη εθπαηδεπνκέλσλ λα

παξνπζηάζνπλ ή / θαη ζρνιηάζνπλ ηπρφλ δηθέο ηνπο παξαδνρέο ζρεηηθέο κε ην ζέκα ηνπ

ξαηζηζκνχ.

8ν εξώηεκα: Πψο αληηιήθζεθαλ ηελ έλλνηα ησλ παξαδνρψλ ζην πιαίζην ηεο κεζφδνπ;

(κεηαζρεκαηηζκφο άπνςεο)

12ε

εξώηεζε. Νηώζεηε όηη κπνξείηε λα αμηνινγήζεηε εθ λένπ απηέο ηηο παξαδνρέο;

Πώο κπνξεί λα γίλεη απηό;


εξψηεζε απάληεζαλ ηξεηο απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο φηη κπνξνχλ λα

αμηνινγήζνπλ εθ λένπ απηέο ηηο παξαδνρέο, ή αιιηψο πνζνζηφ 21,43%. Αληίζεηα,



145

έληεθα απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο απάληεζαλ φηη δελ κπνξνχλ / δελ ρξεηάδεηαη λα

αμηνινγήζνπλ εθ λένπ απηέο ηηο παξαδνρέο, ή αιιηψο πνζνζηφ 78,57%.

ρόιην πνηνηηθό: Οη έληεθα ελήιηθεο απάληεζαλ φηη δελ είραλ θάπνηεο παξαδνρέο ζε

ζέκαηα ζρεηηθά κε ην ξαηζηζκφ. Γη απηφ, δε ρξεηάδεηαη λα αμηνινγήζνπλ παξαδνρέο, ηηο

νπνίεο δελ έρνπλ. Οη ππφινηπνη ηξεηο απάληεζαλ φηη:

μαλαζπδεηψληαο ην ζέκα, ζα κπνξέζνπλ λα ην δνπλ «κε κηα αλαζηνραζηηθή

ιχζε» (Μία απάληεζε)

κέζσ ηεο ελζπλαίζζεζεο, βίσζαλ θαη νη ίδηνη ηα έληνλα ζπλαηζζήκαηα ησλ

έγρξσκσλ παηδηψλ. (Γχν απαληήζεηο).

ηαλ θαλείο ζπκκεηέρεη ζε νκάδεο, κπνξεί «λα βγάιεηο κελχκαηα απφ ηελ νκάδα θαη λα

πξνζζέζεηο κελχκαηα ζε απηή».

4νο ΑΞΟΝΑ: Γπζθνιίεο/επθνιίεο εθαξκνγήο ζε ζρέζε κε ην ειηθηαθό θάζκα

Καηεγνξία: Γπζθνιίεο/επθνιίεο εθαξκνγήο. Δξσηήζεηο 7, 8, 11α, 11

β, θαη 12.




7ε

εξώηεζε. Ζ ζπλεξγαζία κε ηα άιια κέιε ηεο νκάδαο ήηαλ θαιή/απνδνηηθή;

ρόιην πνζνηηθό: Καη νη δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο δήισζαλ φηη ε ζπλεξγαζία κε ηα άιια

κέιε ηεο νκάδαο ήηαλ θαιή/απνδνηηθή, ή αιιηψο πνζνζηφ 100%.

ρόιην πνηνηηθό: Υαξαθηεξηζηηθά ζρφιηα ησλ εθπαηδεπνκέλσλ: «πάξα πνιχ θαιή»,

«πνιχ απνδνηηθή», «άςνγε».






146

8ε

εξώηεζε. Γηαηί ζεσξείηε όηη ήηαλ θαιή (ή όρη) ε ζπλεξγαζία ζαο, κε ηα άιια

κέιε;

ρόιην πνζνηηθό: χκθσλα κε ηηο απφςεηο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ:

Ο έλαο ζπκπιήξσλε ηνλ άιινλ, αλ θαη ππήξραλ δηαθνξεηηθέο απφςεηο δελ

ππήξραλ δηαθσλίεο, νη νκάδεο „έδεζαλ‟ ζρεηηθά γξήγνξα. (Δλλέα απαληήζεηο, ή


Γηαηί ε ζπλεξγαζία ήηαλ θαιή, ιφγσ ηνπ φηη φινη νη ζπλάδειθνη ήηαλ

εθπαηδεπηηθνί / εθπαηδεπηέο θαη ην κνξθσηηθφ ηνπο επίπεδν ήηαλ αλεβαζκέλν.

(Σέζζεξηο απαληήζεηο, ή αιιηψο πνζνζηφ 28,57%).

Δίραλ δνπιέςεη ζε νκάδεο θαη ήηαλ άλζξσπνη κε εκπεηξία. (Μία απάληεζε, ή


11ν εξώηεκα. Πνηεο είλαη νη επθνιίεο ή νη δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ ηφζν



11ε (α)

εξώηεζε.

Δξώηεζε μερσξηζηή γηα θάζε νκάδα. α) (Για εκπαιδεσηικούς μόνο.)

Πνηεο είλαη νη πηζαλέο επθνιίεο ή δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα

ζπλαληήζνπλ νη καζεηέο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο, θαηά ηελ

εθαξκνγή ηεο κεζόδνπ; β) Πώο ζα πξνζπειαζηνύλ νη πηζαλέο

δπζθνιίεο; (ππάξρεη θάπνην πιάλν;)

ρόιην πνζνηηθό: πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ απάληεζαλ

νθηψ απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο νη νπνίνη είλαη εθπαηδεπηηθνί ηππηθήο

εθπαίδεπζεο, ή αιιηψο πνζνζηφ 57,14%.

ρόιην πνηνηηθό: ην α‟ κέξνο ηεο εξψηεζεο απαληνχλ φηη πηζαλή επθνιία εθ κέξνπο

ησλ καζεηψλ είλαη ε δηαδηθαζία ηεο δηάδξαζεο, δελ είλαη «κνλφηνλε» νχηε «κνλαρηθή»

δηαδηθαζία, αιιά «ηφζν ελδηαθέξνπζα θαη ηφζν δσληαλή πνπ ζα θεληξίδεη ην

ελδηαθέξνλ». Πέξαλ ηνχηνπ, κπνξεί λα αλαπηπρζεί πεξηζζφηεξν ε «θαληαζία» ηνπο, ελψ

«ζηα παηδηά αξέζεη έηζη λα ζπκκεηέρνπλ ζε πξάγκαηα πνπ μεθεχγνπλ απφ ηελ ηππηθή

δηαδηθαζία. Απηφ ζα ηνπο αξέζεη ζίγνπξα. Καη ν θαηαηγηζκφο ηδεψλ θαη θάπνηεο ηερληθέο

πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ». Αθφκε, ζα είρε «πην πνιχ ελδηαθέξνλ λα αθνχζνπκε ηη ιέεη ν

άιινο, ελψ αλ ην ιέεη έλαο θαζεγεηήο ή έλαο άλζξσπνο κφλν θαη ιέεη, ιέεη ζαξάληα πέληε



147

ιεπηά πνπ είλαη ε δηδαθηηθή ψξα ζην ζρνιείν, βαξηέζαη φπσο θαη λα ην θάλεηο». πλάκα,

εθφζνλ νη καζεηέο «δελ έρνπλ εμνηθεησζεί ηφζν πνιχ κε ηελ ηέρλε ηα ηειεπηαία ρξφληα,

ίζσο λα δπζθνιεπηνχλ λα ζθεθηνχλ ζηελ αξρή».

Μηα πηζαλή δπζθνιία εθ κέξνπο ησλ καζεηψλ είλαη ην γεγνλφο φηη «δελ έρνπλ κάζεη λα

δνπιεχνπλ κε απηφ ηνλ ηξφπν ζε κεγάιν βαζκφ, δειαδή ε ζεσξεηηθή δηαδηθαζία […] έρεη

κηα άιιε κέζνδν θαη ίζσο ηνπο δπζθνιέςεη ιίγν ζηελ αξρή ην γεγνλφο φηη δελ έρνπλ

ζπλεζίζεη λα δνπιεχνπλ κε απηφλ ηνλ ηξφπν ζηα ζρνιεία». πσο ζρνιηάδεη έλαο αθφκε

εθπαηδεπφκελνο, «νη καζεηέο έρνπλ ζπλεζίζεη ηφζν πνιχ ζην δαζθαινθεληξηθφ πξφηππν

πνπ […]αδπλαηνχλ λα θάλνπλ καζεηνθεληξηθφ κάζεκα». Μηα παξαπάλσ δπζθνιία

ππάξρεη «αλ ηα παηδηά είλαη θνιιεκέλα, έρνπλ δηάθνξεο πξνθαηαιήςεηο απέλαληη ζηελ

ηέρλε, ηνπο θαίλεηαη φηη δελ είλαη ηφζν ζπνπδαίν θάπνηνο λα αζρνιείηαη κε απηή, θαη ηε

ζεσξνχλ ζαλ δεπηεξεχνπζα, ηε ζεσξνχλ σο άιιν ηξφπν, έρνπλ κάζεη ζε άιιν ηξφπν

δηδαζθαιίαο». Πξφζζεηα, νη καζεηέο κπνξεί λα δπζθνιεχνληαη «λα ζθεθηνχλ

ζπγθεθξηκέλα έξγα ηέρλεο». Παξάιιεια, κηα δπζθνιία κπνξεί λα είλαη «ην θξηηηθφ

εξψηεκα πνπ ζέζακε ζην ηξίην ζηάδην» επεηδή «δελ έρνπλ ηηο θαηάιιειεο γλψζεηο ίζσο».

Έλα αθφκε άηνκν ππνζηεξίδεη φηη «ηα παηδηά δπζθνιεχνληαη πξψηα απφ φια λα

εθθξάζνπλ θάηη. Πνιχ πεξηζζφηεξν λα έρνπλ ζθεθηεί θαη λα έρνπλ άπνςε γηα ηα ζέκαηα».

πλ ηνηο άιινηο, κηα δπζθνιία αθνξά ζην γεγνλφο φηη «δελ έρνπλ θαη πνιχ κεγάιε

αληνρή ζηελ πξνζήισζε, θνπξάδνληαη εχθνια, εδψ ζηνλ ππνινγηζηή θαη θνπξάδνληαη

πνιχ εχθνια». (ζεκ. γηα ην ηειεπηαίν ζρφιην: πξφθεηηαη γηα καζεηέο Β‟ Λπθείνπ ζε

Δπαγγεικαηηθφ Λχθεην.)

11ν εξώηεκα. Πνηεο είλαη νη επθνιίεο ή νη δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ ηφζν



11ε (β)

εξώηεζε.

Δξώηεζε μερσξηζηή γηα θάζε νκάδα. α) (Για εκπαιδεσηικούς και

εκπαιδεσηές ενηλίκφν.) Πνηεο είλαη νη πηζαλέο επθνιίεο ή δπζθνιίεο

πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ νη καζεηέο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο,

θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο κεζόδνπ; β) Πώο ζα πξνζπειαζηνύλ νη

πηζαλέο δπζθνιίεο; (ππάξρεη θάπνην πιάλν;)


εξψηεζε απάληεζαλ έμη απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο, νη νπνίνη είλαη ηφζν



148

εθπαηδεπηηθνί ηππηθήο εθπαίδεπζεο φζν θαη εθπαηδεπηέο ελειίθσλ, ή αιιηψο πνζνζηφ

42,86%.

ρόιην πνηνηηθό:

Γπζθνιίεο ελειίθσλ. Γπζθνιία γηα θάπνηνλ ελήιηθν λα βξεη έξγα ηέρλεο ηε δεδνκέλε

ρξνληθή ζηηγκή, ζην δεδνκέλν ρψξν. Πξνζπέιαζε ηεο πηζαλήο δπζθνιίαο είηε κε

βνήζεηα / ζπλεξγαζία απφ ηνλ εθπαηδεπηή, είηε κε „πάγσκα‟ ηεο δηαδηθαζίαο

πξνθεηκέλνπ νη ελήιηθεο λα ςάμνπλ θαη λα βξνπλ θάπνηα έξγα ηέρλεο θαη λα ηα

παξνπζηάζνπλ ηελ επφκελε θνξά, ζην επφκελν κάζεκα. Μηα άιιε δπζθνιία γηα ηνπο

ελειίθνπο έγθεηηαη ζην θαηά πφζν ζα ζειήζνπλ λα εκβαζχλνπλ. Δδψ φκσο παίδεη

ζεκαληηθφ ξφιν ν εθπαηδεπηήο ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν πνπ ζα ελζαξξχλεη ή ζα βνεζήζεη

ηνπο θαηαξηηδφκελνπο. Κη απηφ γηαηί «νη ελήιηθεο βγάδνπλ αληίδξαζε. Ννκίδνπλ φηη

εθηίζεληαη, λνκίδνπλ φηη, αξλνχληαη αθφκε θαη λα ζπλεξγαζηνχλ κε νκάδεο δελ έρνπλ

κάζεη λα δνπιεχνπλ κε νκάδεο, δελ έρνπλ κάζεη λα ζπλεξγάδνληαη, δελ έρνπλ κάζεη λα

κνηξάδνληαη ηφζν εχθνια». Έλαο άιινο εθπαηδεπφκελνο αλαθέξεη σο δπζθνιία, ην

ηδηαίηεξα ρακειφ κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ ελειίθσλ θαηαξηηδνκέλσλ ζηα ΓΔ φπνπ «ε

επίδεημε θάπνηνπ πίλαθα, ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε πνπ θάλακε ζην ζεκηλάξην, […]

κάιινλ ζα είλαη δχζθνινο γηα απηνχο».

Δπθνιίεο ελειίθσλ. Δπθνιία γηα ηνπο ελήιηθνπο είλαη ε ζηήξημε επάλσ ζηηο εκπεηξίεο

ηνπο πξνθεηκέλνπ λα εμειηρζεί ε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο. Άιισζηε, δχν

θαηαξηηδφκελνη ππνζηεξίδνπλ φηη «επεηδή δελ ππάξρνπλ ζηεγαλά, δελ ππάξρνπλ ζσζηά

θαη ιάζνο ζηνπο ελήιηθεο θαη έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα ιέλε ειεχζεξα ηε γλψκε ηνπο απηφ

κε έλα brainstorming ζα μεπεδήζεη, ζα ηνπο θάλεη πάξα πνιχ θαιφ. Αθνχλε ηδέεο πνπ εγψ

πηζηεχσ φηη ζα ηνπο θηλήζεη θαη ηελ πεξηέξγεηα θαη ηε θαληαζία φπσο θηλεηνπνίεζε θαη

εκέλα θαη ηα απνηειέζκαηα ζα είλαη πνιχ, πνιχ, πνιχ θαιά». Υαξαθηεξηζηηθή είλαη θαη ε

άπνςε ζπλεληεπμηαδφκελεο κε εκπεηξία ζηα ΓΔ ησλ θπιαθψλ Αγ. ηεθάλνπ – Πάηξαο

φπνπ ππνζηεξίδεη γηα ηνπο θπιαθηζκέλνπο θαη ηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ απηήο: «Γε

ζέισ λα κηιήζσ γηα ην δείθηε λνεκνζχλεο ηνπο αιιά γηα ηε ζπλαηζζεκαηηθή ηνπο

λνεκνζχλε, είλαη πνιχ έμππλα άηνκα θαη κε πνιχ πςειή ζπλαηζζεκαηηθή λνεκνζχλε. Άξα

νηηδήπνηε αγγίδεη ην ζπλαίζζεκά ηνπο, ηνπο βνεζάεη λα δείμνπλ απηφ πνπ είλαη, ηηο

δπλαηφηεηέο ηνπο, ηηο δεμηφηεηέο ηνπο πνπ είλαη πςειέο ζε απηφ ην επίπεδν. Άξα είλαη



149

πάξα πνιχ θαιφ γηα απηέο ηηο νκάδεο. Θα δνπιέςνπλ πάξα πνιχ θαιά. Θα δνπιέςνπλ κε

ηέρλε».

Γπζθνιίεο καζεηώλ. Γχν εθπαηδεπφκελνη ζεσξνχλ φηη, δπζθνιία γηα ηνπο καζεηέο ζα

είλαη ην κέγεζνο ηεο εκβάζπλζεο, φζνλ αθνξά ζηε ρξήζε ηεο κεζφδνπ. Κάηη ζην νπνίν,

ζχκθσλα κε έλαλ εξσηψκελν «ζα παίμεη ζνβαξφ θαη απνθαζηζηηθφ ξφιν ν εθπαηδεπηήο ή

ν εθπαηδεπηηθφο, αθνχ κηιάσ γηα Β‟ βάζκηα». χκθσλα κε έλαλ ζπλεληεπμηαδφκελν κηα

δπζθνιία γηα ηνπο καζεηέο είλαη ε επηινγή απφ δηαθνξεηηθέο κνξθέο ηέρλεο. Γηα

παξάδεηγκα έλα ηξαγνχδη ή κηα ηαηλία, ζα βξεζεί πην εχθνια ζε ζρέζε κε έλαλ πίλαθα,

έλα πνίεκα ή έλα κπζηζηφξεκα.

Δπθνιίεο καζεηώλ. Δπθνιία γηα ηνπο καζεηέο είλαη ε ελζάξξπλζε κέζα απφ ηηο

νκάδεο, αθφκε θαη γηα ηνπο αδηάθνξνπο καζεηέο λα ζπκκεηάζρνπλ ζηε δηαδηθαζία,

ιφγσ ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ηνπ ηξφπνπ κάζεζεο. Μηα θαηαξηηδφκελε αλαθέξεη φηη «ζα

ζπλεξγαζηνχλ πνιχ πην εχθνια νη αλήιηθνη απφ φηη νη ελήιηθεο, γηαηί ηα παηδηά δελ βάδνπλ

πιαίζην. Ίζα - ίζα ηνπο αξέζεη πάξα πνιχ φηαλ ηνπο δψζεηο ηε δπλαηφηεηα λα εθθξαζηνχλ

θαη λα βγάινπλ ην ζπλαίζζεκά ηνπο θαη λα θάλνπλ θάηη πνπ ζεσξνχλ δηαθνξεηηθφ απφ ην

κάζεκα. Γηαηί φηαλ ρξεζηκνπνηείο θάπνηα ηερληθή λνκίδνπλ ηα παηδηά φηη δελ θάλνπλ

κάζεκα. Οπφηε, ζπκκεηέρνπλ κε πνιχ κεγαιχηεξν ελζνπζηαζκφ». Μηα αθφκε πξνζζέηεη

φηη «Δλψ ηα παηδηά δελ ζέινπλ ην θιαζηθφ ζρνιείν, ζπλαηλνχλ ακέζσο λα δνπιέςνπλ

νπνηαδήπνηε άιιε κέζνδν θαη βγάδνπλ απζνξκεηηζκφ, βάδνπλ ελζνπζηαζκφ, βάδνπλ φιε

ηνπο ηελ ελέξγεηα εθεί».

Γεληθά ζρόιηα ζπλεληεπμηαδόκελσλ: Έλαο έκπεηξνο εθπαηδεπηηθφο πνπ κπνξεί λα

ρξεζηκνπνηήζεη ζπγθεθξηκέλεο ηερληθέο κάζεζεο αλάινγα ην κάζεκα, ζε ζπλδπαζκφ κε

ην ξφιν ηνπ σο εκςπρσηή, κπνξεί λα βειηηψζεη ηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο, ζχκθσλα

κε δχν θαηαξηηδφκελνπο. Καζίζηαηαη ζαθέο φηη, ε νκάδα ζα πξέπεη λα έρεη „δέζεη‟ θαη

ζίγνπξα λα έρεη γίλεη ζσζηή πξνεηνηκαζία πην πξηλ εθ κέξνπο ηνπ

εθπαηδεπηηθνχ/εθπαηδεπηή. Γεληθά θαη γηα ηηο δχν νκάδεο θαη ελήιηθσλ θαη αλήιηθσλ ην

ζέκα πνπ ζα επηιεγεί ζα πξέπεη λα είλαη ζηα ελδηαθέξνληά ηνπο, αιιηψο ε κέζνδνο δελ

ζα ιεηηνπξγήζεη. Μηα δπζθνιία παξαηεξείηαη, ζην λα βξνπλ νη εθπαηδεπφκελνη έξγα

πνπ ζα ηαηξηάδνπλ κε ην ππφ κειέηε ζέκα.



150

12ν εξώηεκα: Πνηα είλαη ε αληαπφθξηζε ησλ ελειίθσλ εθπαηδεπνκέλσλ ζε ζχγθξηζε κε

ηνπο καζεηέο θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ, φζνλ αθνξά ζην δέζηκν ηεο νκάδαο θαη

ζηελ ίζε ζπκκεηνρή φισλ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ;

χκθσλα κε ηηο θιείδεο παξαηήξεζεο, ηα αηνκηθά ζρφιηα ηνπ παξαηεξεηή ζηηο

ζεκεηψζεηο ηνπ θαη ηα ζρφιηα θαη ησλ καζεηψλ φπσο θαη ησλ θαηαξηηδφκελσλ ζηα ΓΔ,

ηφζν δσληαλά ζηελ θάκεξα φζν θαη κεηά ην θιείζηκφ ηεο, έδεημαλ ηελ άκεζε

ελεξγνπνίεζε ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο θαζψο θαη ηε ζπκκεηνρή φισλ ζηε δηαδηθαζία.

Ηδίσο ζην 3ν θαη ζην 4

ν ζηάδην ππήξμε πςειφ ελδηαθέξνλ θαη ζπκκεηνρή. Σν δέζηκν ηεο

νκάδαο έγηλε άκεζα. Αμίδεη λα ζεκεησζεί εδψ φκσο, φηη θαη νη καζεηέο θαη νη

θαηαξηηδφκελνη γλσξίδνληαλ κεηαμχ ηνπο απφ πξηλ. Χο κέιε νκάδαο ιεηηνχξγεζαλ

ακέζσο θαη ππήξμε πνιχ θαιή ζπλεξγαζία. Ζ ζπκκεηνρή ησλ θαηαξηηδνκέλσλ ήηαλ ίζε

αθνχ ν εθπαηδεπηήο ηνπο παξφηξπλε λα κηιήζνπλ. ηηο ηάμεηο ησλ καζεηψλ, ε

ζπκκεηνρή ηνπο ήηαλ ίζε κε ηελ πξνζζήθε φκσο, φηη αξθεηνί καζεηέο ζήθσλαλ ην ρέξη

ηνπο γηα λα κηιήζνπλ πην ζπρλά απφ ηνπο άιινπο. ε θαη‟ ηδίαλ ζπδήηεζε κε ηνπο

εθπαηδεπηηθνχο κεηά ην πέξαο ηεο δηδαζθαιίαο, ζρνιηάζηεθε ην γεγνλφο φηη κε απηή ηε

κεζνδνινγία ζπκκεηείραλ αξθεηνί καζεηέο, νη νπνίνη γεληθά ζηα καζήκαηα ηνπ

ζρνιείνπ ηνπο δελ είλαη ζπκκεηνρηθνί.

5νο ΑΞΟΝΑ: Αιιαγή ζηηο ζηάζεηο.

Καηεγνξία: Αιιαγή ζηηο ζηάζεηο (ζπλδπαζηηθή απάληεζε κε ρξήζε

δηαθνξεηηθώλ εξσηήζεσλ, κεηαμύ δηαθνξεηηθώλ θαηεγνξηώλ, αλάιπζε

πεξηερνκέλνπ, από ηηο ζεκεηώζεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ).

Γηαθαίλεηαη αιιαγή ζηηο ζηάζεηο ησλ ζπκκεηερφλησλ. ηηο εξσηήζεηο ηεο ζπλέληεπμεο

θαη ζπγθεθξηκέλα ζηνλ 3ν άμνλα θαη ζηηο θαηεγνξίεο 2 θαη 5, θαίλεηαη φηη ππάξρνπλ

παξαδνρέο ζηηο απφςεηο ηνπο, ρσξίο φκσο λα ηηο δεκνζηνπνηνχλ.



151

6.1.3. Απνηειέζκαηα – ύγθξηζε απνηειεζκάησλ.

Πξνθαηαξθηηθέο εξσηήζεηο – 1νο

άμνλαο.

Απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηηο πξνθαηαξθηηθέο εξσηήζεηο θαη ηνλ 1ν άμνλα

(Δπηκόξθσζε – Τπόβαζξν) – 1ε θαηεγνξία (εξσηήζεηο γεληθνύ

ελδηαθέξνληνο – εξσηήζεηο 1, 2, 3, 4, 5 θαη 6).

1 έσο θαη 6: Ληγφηεξνη απφ ην 1/3 ησλ ππνθεηκέλσλ (εξ. 1) αζρνινχληαη κε ηα έξγα

ηέρλεο. Σν δείγκα είλαη επαηζζεηνπνηεκέλν ζε έλα πξψην επίπεδν, δίλνληαο έλαλ νξηζκφ

γηα ηελ ηέρλε (εξ. 6). Παξφια απηά, δελ έρεη ηελ αληίιεςε γηα ηελ ηέρλε θαη ηα

απζεληηθά έξγα ηέρλεο (εξ. 3, 4, θαη 5) πνπ πξνζδίδεη ε ζρνιή ηεο Φξαλθθνχξηεο,

(Κφθθνο, 2011:76,77) ν Adorno (Κφθθνο, 2011:90,91) θαη ν Κφθθνο (2011:94). Ηδίσο

ζηα εηθαζηηθά έξγα, (εξ. 2) ε απάληεζε γηα ζπγθεθξηκέλν δσγξάθν είλαη πξνθαλήο,

ιφγσ ηεο ζπρλήο έθζεζεο πηλάθσλ ηνπ ζε δηάθνξα κέξε αθφκε θαη ππεξεζίεο, ηφζν

δεκφζηεο φζν θαη ηδησηηθέο. χκθσλα κε ηηο απαληήζεηο ηνπο ζρεηηθά κε ηελ ηέρλε (εξ.

6) θαη ηα αγαπεκέλα ηνπο έξγα ηέρλεο (εξ. 1 έσο θαη 5), θαίλεηαη λα έρνπλ

επαηζζεηνπνηεζεί κε ζεκηλάξηα θαη άιιεο δξάζεηο, αιιά ζρεηηθά κε ηελ ηέρλε δελ

πξνρψξεζαλ ζε βαζχηεξν επίπεδν. Έκεηλαλ κφλν ζην ζεσξεηηθφ κέξνο φζνλ αθνξά ηε

Μ/Μ θαη ηε κέζνδν ηνπ Κφθθνπ.

Απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνλ 1ν άμνλα (Δπηκόξθσζε – Τπόβαζξν) – 2ε

θαηεγνξία (ηέρλε).

Οη εθπαηδεπφκελνη ζε πνζνζηφ 35,7% (5 απαληήζεηο) δελ είραλ ζθεθηεί ζρεηηθά κε

ηελ ρξήζε ηεο ηέρλεο ζηελ εθπαίδεπζε ελψ ζην δεχηεξν κεγαιχηεξν πνζνζηφ (28,6%)

νη απφςεηο είλαη κνηξαζκέλεο αθνχ 4 άηνκα ππνζηεξίδνπλ φηη ε ηέρλε έρεη ρξεζηκφηεηα

ζηελ εθπαίδεπζε, ελψ αθφκε 4 (28,6%) ππνζηεξίδνπλ φηη δελ είλαη δπλαηφ λα

εθαξκνζηεί ζηελ ηάμε.


θαηεγνξία (εξσηήζεηο γεληθνύ ελδηαθέξνληνο – εξσηήζεηο 1, 2 θαη 3).

Οη ελήιηθεο ζε έλα πνζνζηφ 57% δελ είραλ θακία γλψζε ζρεηηθά κε ηε κέζνδν, ελψ ην

43% ηε γλψξηδαλ (εξ. 1). Σνλ Κφθθν θαη ην ζπγγξαθηθφ ηνπ έξγν γλψξηδαλ 8 απφ ηνπο

14 ζπκκεηέρνληεο (εξ. 2). Σε κέζνδν Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο



152

Δκπεηξίαο δελ γλψξηδαλ νη 9 απφ ηνπο 14 (εξ. 3). ε απηή ηελ επηκφξθσζε ην βαζηθφ

θίλεηξν γηα ηνπο κηζνχο ζπκκεηέρνληεο ήηαλ ην ελδηαθέξνλ θαη ε απφθηεζε εκπεηξηψλ.


θαηεγνξία (εξώηεζε κε ζέκα ηελ θξηηηθή ζθέςε – εξώηεζε 6).

ηελ γλσζηηθνχ πεξηερνκέλνπ εξψηεζε γηα ην ηη πηζηεχνπλ νη ελήιηθεο φηη είλαη

θξηηηθφο ζηνραζκφο νη 9 απφ ηνπο 14 – πνζνζηφ 64,3% - απάληεζαλ φηη είλαη κηα

δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία ζθεθηφκαζηε, ζηνραδφκαζηε θαη πξνβιεκαηηδφκαζηε πάλσ

ζε έλα ζέκα θαη θξίλνπκε θαηαζηάζεηο (εξ. 6).

2νο

άμνλαο. Δθαξκνγή ζηελ Πξάμε – Γξάζε

Απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ην 2ν άμνλα (Δθαξκνγή ζηελ Πξάμε – Γξάζε) –

1ε θαηεγνξία (εξσηήζεηο κε ζέκα ηελ επηθνηλσλία – εξσηήζεηο 1, 2 θαη 3).

χκθσλα κε ηνπο ζπκκεηέρνληεο, ππήξμε ππνζηήξημε κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο

θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξαθηηθήο εθαξκνγήο ζε πνζνζηφ 100% (εξ. 1). ινη νη

ζπκκεηέρνληεο ζπκθψλεζαλ φηη ε θαιή ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο,

κπνξεί λα βνεζήζεη ζηελ επίηεπμε ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ (εξ. 2) θαη φηη ε

ζπλεξγαζία κεηαμχ ηνπ εθπαηδεπηή θαη ησλ εθπαηδεπνκέλσλ ήηαλ πνιχ θαιή (εξ. 3).


2ε θαηεγνξία (εξσηήζεηο κε ζέκα ηελ ηέρλε – εξσηήζεηο 4, 5 θαη 10)

Οη ζπκκεηέρνληεο (13 απφ ηνπο 14) ζε πνζνζηφ 92,9% απάληεζαλ φηη άιιαμαλ ηηο

απφςεηο ηνπο ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν πνπ παξαηεξνχλ έλα έξγν ηέρλεο (εξ. 4) θαη

ζπγθεθξηκέλα είπαλ φηη κπνξνχλ λα ην παξαηεξνχλ πην πξνζεθηηθά, πξνζπαζνχλ λα

εξκελεχζνπλ ηηο κηθξέο ιεπηνκέξεηεο θαη επίζεο ηψξα ζθέπηνληαη πεξηζζφηεξν θαη ην

θνηηνχλ πην αλαιπηηθά (εξ. 5). Αθφκε, φινη νη ζπκκεηέρνληεο απάληεζαλ φηη ε επηινγή

ηνπ εηθαζηηθνχ έξγνπ ηθαλνπνίεζε ηηο πξνζδνθίεο ηνπο (εξ. 10α), ελψ δέθα εμ‟ απηψλ

απάληεζαλ φηη δελ κπνξνχζαλ λα πξνηείλνπλ ηελ αλάιπζε θάπνηνπ άιινπ έξγνπ ηέρλεο

(εξ. 10β).


3ε θαηεγνξία (εξσηήζεηο γεληθνύ ελδηαθέξνληνο – εξσηήζεηο 6 θαη 7)

Οη ζπκκεηέρνληεο ζε πνζνζηφ 50%, δήισζαλ φηη εληππσζηάζηεθαλ απφ ηηο ζθέςεηο,

ηα λνήκαηα θαη ηηο ηδέεο πνπ κπνξεί θάπνηνο λα βξεη ζε έλα έξγν ηέρλεο, φηη ήηαλ πνιχ

ελδηαθέξνπζα εκπεηξία (2 απαληήζεηο), φηη είρε θαιή νξγάλσζε θαη δνκή (2

απαληήζεηο) θαη φηη ην ππφ κειέηε ζέκα ζπλδπαδφηαλ θαιά κε ην έξγν ηέρλεο (2

απαληήζεηο) (εξ. 6). Σα ζπλαηζζήκαηα πνπ βίσζαλ ήηαλ επράξηζηα, ραξνχκελα (5



153

απαληήζεηο), ήηαλ κηα θαιή εκπεηξία (2 απαληήζεηο), ελψ αλαπηχρζεθε

ζπλεξγαηηθφηεηα κεηαμχ ησλ ζπκκεηερφλησλ (2 απαληήζεηο) (εξ. 7).

Απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ην 2ν άμνλα (Δθαξκνγή ζηελ Πξάμε –

Γξάζε) – 4ε θαηεγνξία (εξσηήζεηο κε ζέκα ηε κεζνδνινγία – εξώηεζε 8)

Απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο, πέληε άηνκα – πνζνζηφ 35,7% - απάληεζαλ φηη ηνπο άξεζε ε

δηαδηθαζία θαη φηη δελ είραλ λα εθθξάζνπλ πξνβιεκαηηζκνχο γηα θάηη, ελψ ηέζζεξα

άηνκα – πνζνζηφ 28,6% - είπαλ γηα ην ρξφλν είηε φηη ε δηάξθεηα ζην ηέινο ήηαλ κεγάιε

(2 απαληήζεηο) είηε φηη ζα έπξεπε λα ππάξρεη πην πνιχο ρξφλνο, ή ηνπιάρηζηνλ κηα

αθφκε ζπδήηεζε / ζπλάληεζε γηα απηφ ην ζέκα (εξ. 8).


5ε θαηεγνξία (εξσηήζεηο κε ζέκα ην θξηηηθό εξώηεκα – εξσηήζεηο 9α,β)

Οη έληεθα απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ζπκκεηέρνληεο – πνζνζηφ 78,6% - απάληεζαλ φηη ε

δηαδηθαζία δεκηνπξγίαο θξηηηθνχ εξσηήκαηνο ζην 3ν ζηάδην ηνπο θάλεθε εχθνιε (εξ.

9α), ελψ φινη ζπκθψλεζαλ φηη ε χπαξμε θξηηηθνχ εξσηήκαηνο βνεζά ζηελ πξνζέγγηζε

ηνπ ζέκαηνο (εξ. 9β).

3νο

άμνλαο. Αλαζηνραζκόο.

Απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνλ 3ν άμνλα (Αλαζηνραζκόο.) – 1ε θαηεγνξία

(εξσηήζεηο κε ζέκα ηελ επηθνηλσλία – εξσηήζεηο 1, 7, θαη 8)

Χο πξνο ηελ επίηεπμε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζηφρνπ, έληεθα απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο

ζπκκεηέρνληεο – πνζνζηφ 78,6% - απάληεζαλ φηη ηνπο άξεζε ε ζπλεξγαζία ησλ κειψλ

ηεο νκάδαο, ελψ επί ηνπ ζπλφινπ, νθηψ άηνκα απάληεζαλ φηη ηνπο άξεζε «ε

δηαδηθαζία» (εξ. 1). ινη ζπκθψλεζαλ φηη ε ζπλεξγαζία κε ηα άιια κέιε ηεο νκάδαο

ήηαλ θαιή θαη απνδνηηθή (εξ. 7), γηαηί αλ θαη ππήξραλ δηαθνξεηηθέο απφςεηο, ν έλαο

ζπκπιήξσλε ηνλ άιινλ θαη νη νκάδεο έδεζαλ ζρεηηθά γξήγνξα (ελληά απαληήζεηο) θαη

γηαηί ε ζπλεξγαζία πνπ επεηεχρζε ήηαλ θαιή, ιφγσ ηνπ ίδηνπ εξγαζηαθνχ θαη

κνξθσηηθνχ επηπέδνπ (ηέζζεξηο απαληήζεηο) (εξ. 8).


(εξσηήζεηο κε ζέκα ηελ ηέρλε – εξσηήζεηο 9, 14, 15 θαη 16)



154

Σν κέξνο ηνπ εηθαζηηθνχ έξγνπ πνπ ζπγθιφληζε ηνπο ζπκκεηέρνληεο θαη ηνπο έθαλε λα

ζθεθηνχλ ελαιιαθηηθά ήηαλ ίδην γηα ηνπο έμη ζπκκεηέρνληεο ή αιιηψο πνζνζηφ 42,9%.

Πην ζπγθεθξηκέλα: Έμη άηνκα δήισζαλ ην θφλην κε ηηο ζθηέο, δχν άηνκα ηελ αληίζεζε

κεηαμχ ησλ ρξσκάησλ ησλ ιεπθψλ ζθηψλ θαη ησλ καχξσλ παηδηψλ, δχν άηνκα ηηο

εθθξάζεηο θφβνπ πνπ είραλ ζην πξφζσπφ ηνπο ηα παηδηά, έλα άηνκν ζρνιίαζε ην ρέξη

πνπ θξάηαγε ηελ πέηξα, έλα άηνκν είπε γηα ην ίδην ην έξγν θαη ηνλ πξνβιεκαηηζκφ πνπ

απηφ „έβγαιε‟ πξνο ηα έμσ, θαζψο θαη ηηο ιεπηνκέξεηέο ηνπ (έλα άηνκν) θαη αθφκε φηη

ηα παηδηά θξαηνχζαλ ζηα ρέξηα ηνπο βηβιία (έλα άηνκν). Φαίλεηαη φηη ν θξηηηθφο

ζηνραζκφο (φρη φκσο πάλσ ζηηο παξαδνρέο), ππξνδνηείηαη δηαθνξεηηθά γηα θάζε άηνκν

(Κφθθνο, 2011:106) ζηε δξάζε 3, αλάινγα κε ηηο εκπεηξίεο θαη ηηο παξαδνρέο ηνπ. (εξ.

9). Σειηθά ηέρλε γηα ηνπο ζπκκεηέρνληεο είλαη (εξ. 14) ε έθθξαζε ζπλαηζζεκάησλ,

ηδεψλ θαη ζθέςεσλ θάπνησλ αλζξψπσλ κε ινγηθέο, ζπλαηζζεκαηηθέο θαη γεληθφηεξεο

αλεζπρίεο γηα ηνλ θφζκν θαη ηελ θνηλσλία (πέληε απαληήζεηο). ινη νη ζπκκεηέρνληεο

ζπκθσλνχλ φηη κπνξεί λα βνεζήζεη ε ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηφηε ηα απνηειέζκαηα

γηα ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ζα είλαη θαιχηεξα (εξ. 15) θαη επηπξφζζεηα – φπσο

δειψλνπλ φινη - ε ηέρλε κπνξεί λα ζπκβάιεη ζεηηθά ζηελ αλάπηπμε ηεο ζηνραζηηθήο

ηνπο δηάζεζεο (εξ. 16).


(εξσηήζεηο κε ζέκα εξσηήζεηο γεληθνύ ελδηαθέξνληνο – εξσηήζεηο 2, 4, 5

θαη 13)

ηελ εξψηεζε εάλ πξνβιεκάηηζε θάηη ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζρεηηθά κε ηελ

κεζνδνινγία (εξ. 2), νθηψ άηνκα απάληεζαλ φηη δελ ηνπο πξνβιεκάηηζε θάηη (πνζνζηφ

57,1%), ελψ νη ππφινηπνη δίλνπλ μερσξηζηέο απαληήζεηο. Δλλέα άηνκα (πνζνζηφ 64,3%)

ζεσξνχλ φηη κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηε κεζνδνινγία απηή ζηελ ηάμε ηνπο, ελψ

δχν αθφκε κε ηε βνήζεηα εθπαηδεπηή (εξ. 4). Απφ ηα ηξία άηνκα πνπ απάληεζαλ

αξλεηηθά, δχν άηνκα είπαλ φηη ζέινπλ λα δνπλ θη άιιεο επηκνξθψζεηο ζρεηηθά κε ηε

κέζνδν, ελψ έλα αθφκε δήισζε φηη πξέπεη λα δνζεί έκθαζε ζηε δεκηνπξγία θξηηηθνχ

εξσηήκαηνο (εξ. 5). ινη νη ζπκκεηέρνληεο δήισζαλ φηη ε αμηνιφγεζε ηνπο απφ ηνπο

καζεηέο ή ηνπο εθπαηδεπφκελνχο ηνπο, ζα ηνπο βνεζήζεη λα βειηηψζνπλ ηνλ ηξφπν

δηδαζθαιίαο ηνπο, ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ (εξ. 13).



155


(εξσηήζεηο κε ζέκα ηε κεζνδνινγία – εξώηεζε 3)

ηελ εξψηεζε εάλ ζα ήζειαλ λα αιιάμεη θάηη ζηε κεζνδνινγία πνπ

πξαγκαηνπνηήζεθε, δφζεθαλ δηαθνξεηηθέο, κνλαδηθέο απαληήζεηο. πγθεθξηκέλα είπαλ:

λα ππήξρε πεξηζζφηεξνο ρξφλνο, λα ππάξρεη θαη έλα αθφκε έξγν, λα κελ ππάξρεη ηφζε

ππεξαλάιπζε, λα πξνεηνηκαζηνχλ νη ελήιηθεο απφ ηνλ εθπαηδεπηή. Να ηνπο πεη π.ρ. φηη

ζην άιιν κάζεκα ζα δνχκε έλαλ πίλαθα δσγξαθηθήο. Μφλν απηφ λα πεη. Αθφκε, λα

είλαη δχν νη πίλαθεο, πξνθεηκέλνπ λα γίλεη ζπγθξηηηθή απνηίκεζε ζε ζρέζε κε ην

ξαηζηζκφ. Δπίζεο, ζηνπο ελήιηθνπο λα γίλεη ε παξνπζίαζε ηνπ πίλαθα θαη κεηά λα

πξνθχςνπλ ηα θξηηηθά εξσηήκαηα, ελψ ζηνπο αλήιηθνπο λα παξακείλεη σο έρεη θαη

ηέινο, λα κελ είρακε αλαιχζεη ηφζε πνιχ ψξα ην έξγν ηέρλεο (εξ. 3).


(εξσηήζεηο κε ζέκα ηελ θξηηηθή ζθέςε – εξσηήζεηο 6, 10, 11 θαη 12)

ινη νη ζπκκεηέρνληεο δήισζαλ φηη κπνξεί λα παξαρζεί θξηηηθφο ζηνραζκφο κέζα απφ

απηή ηελ κεζνδνινγία (εξ. 6) θαηά ηελ νπνία νη κηζνί δήισζαλ (πνζνζηφ 50%) φηη

εληφπηζαλ θάπνηεο παξαδνρέο πνπ έρνπλ, ζε ζρέζε κε ην ζέκα ηνπ ξαηζηζκνχ, ελψ νη

ππφινηπνη κηζνί (πνζνζηφ 50%) είπαλ φηη δελ εληφπηζαλ θάηη (εξ. 10). Έλα άηνκν

ζρνιίαζε σο δηθηά ηνπ παξαδνρή, ηα ζηεξεφηππα πνπ ππάξρνπλ ηφζν ζην ίδην, φζν θαη

ζηελ θνηλσλία (εξ. 11) ελψ θάλεθε απξνζπκία απφ ηνπο ππφινηπνπο έμη λα πνπλ

αλνηθηά πνηεο είλαη νη δηθέο ηνπο παξαδνρέο. Άιισζηε, «ν θξηηηθφο ζηνραζκφο επάλσ ζε

πηνζεηεκέλεο αληηιήςεηο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ θαηαλφεζε ησλ ηερλψλ δελ απνηειεί

αλψδπλε δηαδηθαζία». (Κφθθνο, 2011:96). ηελ εξψηεζε εάλ ληψζνπλ φηη δελ κπνξνχλ

ή φηη δελ ρξεηάδεηαη λα αμηνινγήζνπλ εθ λένπ ηηο παξαδνρέο απηέο, απάληεζαλ ζεηηθά

έληεθα απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ζπκκεηέρνληεο, ελψ ηξεηο δήισζαλ φηη κπνξνχλ λα ηηο

αμηνινγήζνπλ εθ λένπ (εξ. 12).

4νο

άμνλαο. Γπζθνιίεο/επθνιίεο εθαξκνγήο ζε ζρέζε κε ην ειηθηαθό θάζκα.

Απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνλ 4ν άμνλα (Γπζθνιίεο/επθνιίεο εθαξκνγήο ζε

ζρέζε κε ην ειηθηαθό θάζκα.) – (εξσηήζεηο κε ζέκα ηηο δπζθνιίεο/επθνιίεο

εθαξκνγήο – εξσηήζεηο 11 θαη 12)



156

ηελ εξψηεζε πνηεο είλαη νη πηζαλέο επθνιίεο ή δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ

νη καζεηέο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο, θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ, απάληεζαλ νθηψ

απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ζπκκεηέρνληεο νη νπνίνη είλαη εθπαηδεπηηθνί ηππηθήο

εθπαίδεπζεο.

χκθσλα κε ηηο απφςεηο ηνπο, πηζαλέο επθνιίεο γηα ηνπο καζεηέο είλαη: ε δηαδηθαζία

ηεο δηάδξαζεο πνπ ηα βγάδεη απφ ηελ ηππηθφ πιαίζην κάζεζεο θαη δηακνξθψλεη κηα

δηαδηθαζία φρη κνλφηνλε, νχηε κνλαρηθή. Πξφθεηηαη γηα ελδηαθέξνπζα δηαδηθαζία, πνπ

αλαπηχζζεη πεξαηηέξσ ηε θαληαζία ηνπο, εκπινπηίδεη ηε κάζεζε κε ηερληθέο φπσο ν

θαηαηγηζκφο ηδεψλ θαη εμνηθεηψλεη ηα παηδηά κε ηελ ηέρλε – αλ θαη ζηελ αξρή ίζσο

δπζθνιεπηνχλ. Αθφκε θαη νη αδηάθνξνη καζεηέο, κέζσ ηεο ελζάξξπλζεο θαη ηνπ

δηαθνξεηηθνχ ηξφπνπ κάζεζεο ζα ζειήζνπλ λα ζπκκεηέρνπλ. Ο απζνξκεηηζκφο θαη ν

ελζνπζηαζκφο ηνπο ζα βγεη πην εχθνια κε απηφ ηνλ ηξφπν κάζεζεο. Αθφκε, ζα είλαη

θαιχηεξα λα γίλεηαη ην κάζεκα ζπκκεηνρηθά απφ φινπο ηνπο καζεηέο, γηαηί εάλ γίλεηαη

κφλν απφ ηνλ θαζεγεηή, ηφηε ηα παηδηά „ζα βαξηνχληαη‟.

Αληίζεηα, πηζαλέο δπζθνιίεο γηα ηνπο καζεηέο είλαη: ην γεγνλφο φηη δελ έρνπλ κάζεη

λα δνπιεχνπλ κε απηφ ηνλ ηξφπν θαη ζα δπζθνιεπηνχλ λα ην ζπλεζίζνπλ, δεδνκέλνπ φηη

έρνπλ κάζεη λα δνπιεχνπλ ζην δαζθαινθεληξηθφ κνληέιν. Δπηπιένλ, θάπνηεο

πξνθαηαιήςεηο ησλ καζεηψλ ζρεηηθά κε ηελ ηέρλε θαη θπξίσο, ε ζεψξεζή ηνπο φηη είλαη

δεπηεξεπνχζεο ζεκαζίαο, ζα ηνπο δπζθνιέςεη. πλ ην γεγνλφο φηη, ε δεκηνπξγία

θξηηηθνχ εξσηήκαηνο ζην 3ν ζηάδην ή ε πξφηαζε θάπνησλ έξγσλ ηέρλεο ζην 4

ν ζηάδην

κπνξεί λα ηνπο θαλεί δχζθνιε. Μία αθφκε δπζθνιία κπνξεί λα απνηειέζεη ην κέγεζνο

ηεο εκβάζπλζεο, φζνλ αθνξά ζηε ρξήζε ηεο κεζφδνπ. Άιισζηε, κπνξεί λα

δπζθνιεπηνχλ λα βξνπλ έλα έξγν απφ δηαθνξεηηθέο κνξθέο ηέρλεο. Πην εχθνια ζα

βξεζεί ελδερνκέλσο έλα ηξαγνχδη ή κηα ηαηλία ζε ζρέζε κε έλαλ πίλαθα, έλα πνίεκα ή

έλα κπζηζηφξεκα. Έλα γεληθφηεξν ζρφιην αθνξά ζηε δπζθνιία έθθξαζεο ησλ καζεηψλ

γηα ηα εθπαηδεπηηθά ζέκαηα θαη ηέινο γηα ηε ζπλερή πξνζνρή ηνπο γηα φζε ψξα ζα

δηαξθέζεη ε κέζνδνο γηαηί «θνπξάδνληαη εχθνια».

ηελ εξψηεζε πνηεο είλαη νη πηζαλέο επθνιίεο ή δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ

νη ελήιηθεο θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ, απάληεζαλ έμη απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο

ζπκκεηέρνληεο νη νπνίνη είλαη εθπαηδεπηέο ελειίθσλ θαη παξάιιεια, εθπαηδεπηηθνί

ηππηθήο εθπαίδεπζεο.



157

ζνλ αθνξά ζηηο πηζαλέο επθνιίεο γηα ηνπο ελήιηθεο, απηέο είλαη νη εκπεηξίεο ηηο

νπνίεο έρνπλ απνθηήζεη θαη ην γεγνλφο φηη κπνξνχλ λα πνπλ ειεχζεξα ηε γλψκε ηνπο

ρσξίο λα θνβνχληαη εάλ απηφ πνπ ζα πνπλ είλαη ζσζηφ ή ιάζνο. Οη ηδέεο πνπ ζα

αθνχζνπλ, ζα ελεξγνπνηήζνπλ ηελ πεξηέξγεηα θαη ηε θαληαζία ηνπο.

Πηζαλέο δπζθνιίεο γηα ηνπο ελήιηθεο, είλαη ην λα κελ κπνξνχλ λα βξνπλ έξγα ηέρλεο

ηε δεδνκέλε ρξνληθή ζηηγκή, αιιά θαη ην θαηά πφζνλ είλαη πξνεηνηκαζκέλνη ή θαηά

πφζνλ ζα ζειήζνπλ λα εκβαζχλνπλ ζε απηή ηε κέζνδν. Δμάιινπ, δελ έρνπλ κάζεη λα

ζπλεξγάδνληαη, λα δνπιεχνπλ ζε νκάδεο θαη νχηε λα κνηξάδνληαη ηφζν εχθνια. Σέινο,

ην ρακειφ κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ θαηαξηηδνκέλσλ ζηα ΓΔ, κπνξεί λα ηνπο

δπζθνιέςεη ζηελ εξκελεία θάπνηνπ έξγνπ ηέρλεο. (εξ. 11).

Ζ αληαπφθξηζε ησλ ελειίθσλ εθπαηδεπνκέλσλ ζε ζχγθξηζε κε ηνπο καζεηέο θαηά ηελ

εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ, φζνλ αθνξά ζην δέζηκν ηεο νκάδαο θαη ζηελ ίζε ζπκκεηνρή

φισλ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ ήηαλ ε ίδηα. Να ζεκεησζεί φηη θαη νη δχν νκάδεο

γλσξίδνληαλ απφ πξηλ θαη φηη επέιεμαλ λα θαζίζνπλ ζην ίδην ηξαπέδη κε άηνκα πνπ

έλησζαλ πην νηθεία καδί ηνπο. ε ζρέζε κε ην ειηθηαθφ θάζκα, δελ ππήξμαλ δπζθνιίεο

εθαξκνγήο (εξ. 12). ε απηφ ζπλέβαιε θαη ν εθπαηδεπηήο / εθπαηδεπηηθφο, κέζσ ηνπ

ξφινπ ηνπ σο δηεπθνιπληήο θαη ηεο βνήζεηαο πνπ παξείρε «σο εκςπρσηήο θαη

ζπληνληζηήο νκάδαο». (Κφθθνο, 2005:89).

5νο

άμνλαο. Αιιαγή ζηηο ζηάζεηο.

Απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηνλ 5ν άμνλα (Αιιαγή ζηηο ζηάζεηο.) – (από ηηο

ζεκεηώζεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ, ηε βηληενζθόπεζε θαη ηελ πξνθνξηθή

επηθνηλσλία ηνπο ηόζν κε ηνλ εθπαηδεπηή όζν θαη κε ηνλ εξεπλεηή)

χκθσλα κε ηε 2ε θαηεγνξία ηνπ 3

νπ άμνλα, φινη νη ζπλεληεπμηαδφκελνη

ζπγθινλίδνληαη νπφηε θαη ππξνδνηείηαη ν Κ ή έλα ζχλνιν πξαγκάησλ φπσο:

Παξαηεξεηηθφηεηα, Αλαιπηηθή ζθέςε, Γεκηνπξγηθή θέςε, Κ, Αλαζηνραζκφο.

ηελ ίδηα θαηεγνξία, ζε πνζνζηφ 100%, ε ηέρλε ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηεο

ζηνραζηηθήο ηνπο δηάζεζεο, ελψ θαη ζηελ 5ε θαηεγνξία ζε πνζνζηφ 100% δειψλνπλ φηη

παξάγεηαη θξηηηθφο ζηνραζκφο κέζα απφ απηή ηε κεζνδνινγία. Δληνπίδνπλ ζε πνζνζηφ

50% θάπνηεο δηθέο ηνπο παξαδνρέο ζρεηηθέο κε ην ζέκα (εξ. 10), αιιά φηαλ εξσηψληαη



158

πνηεο είλαη απηέο νη παξαδνρέο (εξ. 11, ζηελ ίδηα θαηεγνξία) κφλν έλαο κηιάεη

γεληθφινγα, ελψ νη ππφινηπνη δελ απαληνχλ. Καηά ζπλέπεηα, δελ αλαπηχρζεθε Κ επί

ησλ παξαδνρψλ. ηε 12ε εξψηεζε, ηξεηο απαληνχλ φηη κπνξνχλ λα αμηνινγήζνπλ εθ

λένπ ηηο παξαδνρέο απηέο. Γηαπηζηψλεηαη κηα δπζηνθία ζηελ έθθξαζε ησλ

ζπκκεηερφλησλ φζνλ αθνξά ζηε δεκνζηνπνίεζε ησλ παξαδνρψλ ηνπο. Παξφιν πνπ νη

κηζνί απαληνχλ φηη έρνπλ παξαδνρέο κε ην ζέκα ηνπ ξαηζηζκνχ, δελ ηνπνζεηνχληαη ζην

πνηεο είλαη απηέο.

Γεληθά ζρόιηα: Παξφιν πνπ ε πξαθηηθή εθαξκνγή έγηλε ζε εθπαηδεπηηθνχο θαη

εθπαηδεπηέο, δηαπηζηψζεθε φηη πθέξπνπλ ξαηζηζηηθέο απφςεηο. Απηφ φκσο είλαη ινγηθφ

αθνχ κε κηα κφλν πξαθηηθή εθαξκνγή είλαη πνιχ δχζθνιν λα αιιάμεη θάπνηνο απφςεηο.

Έλα ηέηνην παξάδεηγκα αθνξνχζε ζε ζπδήηεζε κεηαμχ κειψλ κηαο νκάδαο

εθπαηδεπνκέλσλ θαηά ηελ νπνία κηα εθπαηδεπηηθφο δήισζε φηη δελ είλαη ξαηζίζηξηα θαη

φηη δελ έρεη θακία ζρέζε κε ξαηζηζηέο γηα λα αθνχζεη ηελ εμήο απάληεζε απφ άιινλ

εθπαηδεπηηθφ:

«- ινη είκαζηε έσο έλα βαζκφ ξαηζηζηέο αθφκε θαη ζε «κηθξά» πξάγκαηα, είηε ην

ζπλεηδεηνπνηνχκε, είηε φρη. Γηα παξάδεηγκα, ιεο φηη δελ είζαη ξαηζίζηξηα. Θα

πάληξεπεο φκσο ην παηδί ζνπ κε έλα „γχθην‟…; »

1. ύγθξηζε απόςεσλ ζρεηηθά κε ην ηη είλαη ηέρλε ζύκθσλα κε ηε ζρνιή ηεο

Φξαλθθνύξηεο (α), ηελ εξώηεζε 6 από ηηο πξνθαηαξθηηθέο εξσηήζεηο «ηη είλαη γηα

κέλα ηέρλε γεληθά» (β) θαη ηελ 14ε εξώηεζε ηνπ άμνλα 3 «ηειηθά ηη είλαη ηέρλε» (γ).

Σφζν ζην (β), φζν θαη ζην (γ) εξψηεκα, νη ελήιηθεο δειψλνπλ φηη Σέρλε είλαη ε

έθθξαζε θάπνησλ αλζξψπσλ, ηνπ εζσηεξηθνχ ηνπο θφζκνπ απέλαληη ζην θνηλφ, κε

ζθνπφ λα θηλεηνπνηήζνπλ, ζπγθηλήζνπλ, επαηζζεηνπνηήζνπλ.

χκθσλα κε ηνπο ιεηηνπξγηθνχο νξηζκνχο πνπ δφζεθαλ γηα ηελ ηέρλε (βι. ζει. 96 -

97), αληιείηαη ην ζπκπέξαζκα φηη δε θαίλεηαη θάπνηα ζπζρέηηζε ησλ εθπαηδεπνκέλσλ

κε απηά πνπ ε ζρνιή ηεο Φξαλθθνχξηεο πξεζβεχεη, φζνλ αθνξά ηελ θαηά Marcuse

(Κφθθνο, 2011) «αλαηξνπή ηεο θαηεζηεκέλεο εκπεηξίαο θαη αλαδσπχξσζε ηεο ιαρηάξαο

ηεο αλζξψπηλεο απειεπζέξσζεο».



159

2. ύγθξηζε κεηαμύ ησλ απαληήζεσλ ησλ ζπλεληεπμηαδόκελσλ ζρεηηθά κε ηνλ

νξηζκό ηνπ θξηηηθνύ ζηνραζκνύ (Άμνλαο 1, εξώηεζε 6) θαη ηνλ νξηζκό πνπ ππάξρεη

ζην βηβιίν ηνπ Mezirow.

Οη δψδεθα απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ελήιηθεο (πνζνζηφ 85,7%) απάληεζαλ γεληθά ζην ηη

είλαη θξηηηθφο ζηνραζκφο ιέγνληαο φηη είλαη κηα «δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία

ζθεθηφκαζηε, ζηνραδφκαζηε θαη πξνβιεκαηηδφκαζηε πάλσ ζε έλα ζέκα θαη θξίλνπκε

θαηαζηάζεηο». Μηα απάληεζε πην επηθεληξσκέλε ζηνλ νξηζκφ θαηά Mezirow δίλεηαη

απφ δχν ελήιηθεο (πνζνζηφ 14,3%) φπνπ ζεκεηψλνπλ φηη «θξηηηθφο ζηνραζκφο είλαη ην

λα κπνξείο λα αλαζεσξήζεηο θαη λα ακθηζβεηήζεηο θάπνηεο,… θάπνηα ζηεξεφηππα πνπ

έρεηο κεο ην θεθάιη ζνπ κε ηα νπνία θηλείζαη ζηελ θνηλσληθή ζνπ, νηθνγελεηαθή,

επαγγεικαηηθή θαη πξνζσπηθή ζνπ δσή θαη ηα ινηπά, θαη ηα νπνία κπνξεί λα κε ζνπ

δεκηνπξγνχλ θάπνηεο δπζιεηηνπξγηθφηεηεο ζηε δσή ζνπ».

Δπηθξαηεί κηα γεληθή αληίιεςε γηα ηελ έλλνηα ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ ε νπνία

ζπλνςίδεηαη ζχκθσλα κε ηηο απνκαγλεηνθσλήζεηο ησλ δψδεθα ζπκκεηερφλησλ, ζηα

εμήο: λα κπνξεί θαλείο λα ζθεθηεί θξηηηθά ζε θάπνην ζέκα, λα ζηνραζηεί θάπνην ζέκα, ν

ηξφπνο πνπ κπνξείο λα ζθέθηεζαη θαη λα θξίλεηο θαηαζηάζεηο.

χκθσλα κε ηνπο ιεηηνπξγηθνχο νξηζκνχο πνπ δφζεθαλ γηα ηνλ Κ (βι. ζει. 97),

αληιείηαη ην ζπκπέξαζκα φηη δχν απφ ηνπο ελήιηθεο ή αιιηψο ην 14,28% έρνπλ ηελ ίδηα

άπνςε κε ηνλ νξηζκφ ζην βηβιίν ηνπ Mezirow, (Mezirow θαη πλεξγάηεο, 2007:350) ζε

ζρέζε κε ηνπο ππφινηπνπο δψδεθα, νη νπνίνη δίλνπλ κηα πην γεληθή απάληεζε. Να

ζεκεησζεί φηη νη δχν ζπκκεηέρνληεο πνπ έδσζαλ ηνλ νξηζκφ ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ

θαηά Mezirow, είλαη θνηηεηέο ηνπ κεηαπηπρηαθνχ πξνγξάκκαηνο «Δθπαίδεπζε

Δλειίθσλ», ηνπ ΔΑΠ.

6.2. Δξγαιείν 2ν: Κιείδα Παξαηήξεζεο

Δηζαγσγή

ηελ ελφηεηα απηή ζα παξνπζηαζηνχλ αλαιπηηθά ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ηεζζάξσλ

ηκεκάησλ ζηα νπνία έγηλε ε εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ «Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ

ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο» ηνπ Κφθθνπ, γίλεηαη ζρνιηαζκφο επί ησλ αμφλσλ νη νπνίνη

έρνπλ ηεζεί ζην ζεσξεηηθφ κέξνο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο θαη ζα ππάξμεη ζχγθξηζε



160

κεηαμχ ησλ δεδνκέλσλ πνπ έρνπλ ζπιιεγεί απφ ηνπο ελήιηθεο ζηα ΓΔ θαη ηνπο

καζεηέο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο.

Οη άμνλεο πνπ δηεξεπλήζεθαλ είλαη ν 4νο

θαη ν 5νο

. Πην ζπγθεθξηκέλα:


11ν εξώηεκα: Πνηεο είλαη νη επθνιίεο ή νη δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ

ηφζν νη καζεηέο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο φζν θαη νη ελήιηθεο εθπαηδεπφκελνη, σο πξνο

ηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ;





Σα απνηειέζκαηα πξνέθπςαλ κεηά απφ αλάιπζε πεξηερνκέλνπ, απφ ηηο ζεκεηψζεηο


Καηφπηλ ππήξμε ζχγθξηζε κεηαμχ ησλ απαληήζεσλ πνπ έρνπλ δνζεί απφ ηνπο 14

εθπαηδεπηηθνχο θαη εθπαηδεπηέο ελειίθσλ θαη ηνπο καζεηέο θαη ηνπο ελήιηθεο.

Γεληθέο παξαηεξήζεηο επί ησλ ηεζζάξσλ ηκεκάησλ.

1ν Σκήκα. ΓΔ Πάηξαο.

Πξφθεηηαη γηα ην ηκήκα ηεο Β΄ Σάμεο Γπκλαζίνπ ησλ ΓΔ. Απνηειείηαη απφ 12

ελήιηθνπο εθπαηδεπφκελνπο.

Άλδξεο: 2

Γπλαίθεο: 10

Αθαδεκατθό πξνθίι εθπαηδεπνκέλσλ:

Πξφθεηηαη γηα έλα ηκήκα 12 ελήιηθσλ αηφκσλ, δηαθνξεηηθψλ ειηθηψλ. Έρνπλ

ηειεηψζεη ην δεκνηηθφ θαη έξρνληαη ζηα ΓΔ πξνθεηκέλνπ λα απνθηήζνπλ απνιπηήξην

γπκλαζίνπ.

Δπηθνηλσληαθέο ζρέζεηο.



161

Οη επηθνηλσληαθέο ζρέζεηο ηνπ εθπαηδεπηή κε ηνπο εθπαηδεπνκέλνπο είλαη πνιχ θαιέο.

Σν θιίκα είλαη επράξηζην ελψ ν ξφινο ηνπ εθπαηδεπηή σο δηεπθνιπληή είλαη εκθαλήο

ζηελ φιε δηαδηθαζία.

Γπζθνιίεο ζηε βηληενζθόπεζε.

Γελ ππήξμαλ θάπνηεο δπζθνιίεο αθνχ φινη νη ελήιηθεο ζπκθψλεζαλ λα

βηληενζθνπεζνχλ.

Πξνθίι ηνπ εθπαηδεπηή:

Έρεη δχν πηπρία θηινιφγνπ, έλα θιαζζηθήο θηινινγίαο θαη έλα Γισζζνινγίαο απφ ην

Παλεπηζηήκην Παηξψλ. Έρεη παξαθνινπζήζεη ζεκηλάξηα ζρεηηθά κε ηελ θιαζζηθή

θηινινγία θαη ηε γισζζνινγία. Καηέρεη έλα κεηαπηπρηαθφ ζηε δηαπνιηηηζκηθή

εθπαίδεπζε θαη ηειεηψλεη έλα δεχηεξν κεηαπηπρηαθφ ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ. Γελ

είλαη πηζηνπνηεκέλνο εθπαηδεπηήο απφ ην ΔΚΔΠΗ ή ην ΔΚΔΑΠ ελψ έρεη δηδαθηηθή

εκπεηξία γχξσ ζηηο 1000 ψξεο ζε ζεκηλάξηα βησκαηηθνχ ραξαθηήξα απφ ην ΗΓΔΚΔ,

ΗΝΔΓΗΒΗΜ, Γεληθή Γξακκαηεία Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ, ΓΔΔΒΔ, ΓΔΔ θαη απφ ηελ

Δπηζηεκνληθή Έλσζε Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ.

Γελ ππάξρεη κφληκε επαγγεικαηηθή απαζρφιεζε, εξγάδεηαη σο ειεχζεξνο

επαγγεικαηίαο εθπαηδεπηηθφο είηε ζε ζρνιεία, είηε ζε παλεπηζηεκηαθά Ηδξχκαηα, είηε ζε

δνκέο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ ηελ ηειεπηαία νθηαεηία.

Παξαηεξήζεηο ζρεηηθά κε ην ηκήκα. 1.

Ήηαλ έλα ηκήκα αδχλακν ζε γεληθέο γξακκέο. Τπήξρε κηα γεληθφηεξε δπζηνθία ζηελ

παξαγσγή πξνθνξηθνχ ιφγνπ, θαζψο θαη ζηελ έθθξαζε ζπλαηζζεκάησλ. Δηδηθφηεξα,

ζην 3ν ζηάδην παξαηεξήζεθε ειιηπήο πξνζνρή θαηά ηε δηάξθεηα δηεμαγσγήο ηνπ. Οη

νκάδεο ζηέθνληαλ ζε γεληθφηεξα ζρφιηα, ρσξίο λα εκβαζχλνπλ. Σν ίδην ίζρπζε θαη ζην

5ν ζηάδην. Παξφια απηά ην ηκήκα ήηαλ πην δεκέλν ελψ θαη νη θαηαξηηδφκελνη

γλσξίδνληαλ κεηαμχ ηνπο πην πνιχ θαηξφ.

Παξαιείςεηο: Λφγσ απεηξίαο ηνπ εθπαηδεπηή, ην 4ν ζηάδην δελ αλαθέξζεθε θαζφινπ.

2ν Σκήκα. ΓΔ Πάηξαο.



162

Πξφθεηηαη γηα ην ηκήκα ηεο Α΄ Σάμεο Γπκλαζίνπ ησλ ΓΔ. Απνηειείηαη απφ 13

ελήιηθνπο εθπαηδεπφκελνπο.

Άλδξεο: 5

Γπλαίθεο: 8


Πξφθεηηαη γηα έλα ηκήκα 13 ελήιηθσλ αηφκσλ, δηαθνξεηηθψλ ειηθηψλ. Έρνπλ

ηειεηψζεη ην δεκνηηθφ θαη έξρνληαη ζηα ΓΔ πξνθεηκέλνπ λα απνθηήζνπλ απνιπηήξην

γπκλαζίνπ.


Οη επηθνηλσληαθέο ζρέζεηο ηνπ εθπαηδεπηή κε ηνπο εθπαηδεπνκέλνπο είλαη πνιχ θαιέο.

Σν θιίκα είλαη επράξηζην ελψ ν ξφινο ηνπ εθπαηδεπηή σο δηεπθνιπληή θαη εκςπρσηή

είλαη εκθαλήο ζηελ φιε δηαδηθαζία.


Κάπνηνη θαηαξηηδφκελνη – ηέζζεξνη άλδξεο ζπλνιηθά - δελ ζέιεζαλ λα

βηληενζθνπεζνχλ. Γη απηφ ππήξμε κέξηκλα απφ ηνλ εθπαηδεπηή ψζηε λα ζρεκαηίζνπλ

κηα νκάδα κεηαμχ ηνπο θαη λα ηνπνζεηεζνχλ ζε ρψξν πνπ ε βηληενθάκεξα δελ ζα ηνπο

θηλεκαηνγξαθνχζε. Αληίζεηα, θαηά δήισζή ηνπο, δελ είραλ πξφβιεκα ζρεηηθά κε ηελ

ερνγξάθεζή ηνπο. Οη ππφινηπνη θαηαξηηδφκελνη – έλαο άλδξαο θαη νθηψ γπλαίθεο –

ζπλαίλεζαλ ζηε βηληενζθφπεζή ηνπο.

Πξνθίι ηνπ εθπαηδεπηή:

Ο εθπαηδεπηήο έρεη ηειεηψζεη ηε Γεσπνληθή ρνιή Θεζζαινλίθεο θαη έρεη αξθεηέο

επηκνξθψζεηο ζρεηηθέο κε ηελ εηδηθφηεηά ηνπ. Δίλαη πηζηνπνηεκέλνο εθπαηδεπηήο

ελειίθσλ απφ ην ΔΚΔΠΗ, ην ΔΚΔΑΠ (ΗΓΔΚΔ) θαη έρεη επηκνξθψζεηο ζηα ΓΔ θαη

ζηηο ΔΚΟ (Δπάισηεο Κνηλσληθέο Οκάδεο). Έρεη γχξσ ζηηο 1000 ψξεο δηδαζθαιίαο ζε

ΚΔΚ (Κέληξα Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ), ελψ ηα ηειεπηαία επηά έηε, δηδάζθεη ζηα ΓΔ

Πάηξαο.

Δίλαη κφληκνο εθπαηδεπηηθφο ηεο Β΄ Βάζκηαο Δθπαίδεπζεο κε δηδαθηηθή εκπεηξία

πιένλ ησλ νθηψ εηψλ, ελψ πξηλ δηνξηζηεί είρε εξγαζηεί γηα 15 ρξφληα ζηε βηνκεραλία

ηξνθίκσλ, ιφγσ θαη ηεο εηδηθφηεηαο ηνπ πηπρίνπ ηνπ.



163

Παξαηεξήζεηο ζρεηηθά κε ην ηκήκα 2.

Ο εθπαηδεπηήο θαη ε ζρέζε ηνπ κε ηελ νκάδα ησλ ελειίθσλ εθπαηδεπνκέλσλ παίδεη

θαηαιπηηθφ ξφιν ζηελ επηηπρή έθβαζε ηεο κεζφδνπ απηήο. Πξνο επίξξσζε ησλ

παξαπάλσ, ε πξνζσπηθή άπνςε εθπαηδεπφκελεο ζρεηηθά κε ην πφζν ν ζπγθεθξηκέλνο

εθπαηδεπηήο ηελ βνήζεζε, έηζη ψζηε λα κπνξεί λα εθθξάδεηαη αλνηθηά θαη λα ιέεη

δεκφζηα ηελ άπνςή ηεο. Σνλίδεη φηη, ελψ πξηλ δελ έιεγε ηε γλψκε ηεο, ηψξα ζην

ζρνιείν απηφ (ΓΔ) έκαζε λα ιέεη ηε γλψκε ηεο. Σν ηκήκα απηφ – αλ θαη ηα κέιε ηνπ

γλσξίδνληαη κεηαμχ ηνπο γηα ιηγφηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα – είλαη πην δεκέλν.

Απφ ηε 2ε δηδαθηηθή ψξα θαη ζπγθεθξηκέλα απφ ην 10ν ιεπηφ έσο θαη ην 10ν ιεπηφ

ηεο 3εο ψξαο, φινη νη ελήιηθεο ζπκκεηέρνπλ. ηελ θιείδα παξαηήξεζεο έρεη απιά

θαηαγξαθεί, πνηνη θαηέρνπλ ηε κεξίδα ηνπ ιένληνο ζην ρξφλν ζπκκεηνρήο.

Παξαιείςεηο: Γελ εμήγεζε θαη δελ αλέιπζε ηη είλαη ηα «απζεληηθά έξγα ηέρλεο», θαηά

Κφθθν.

3ν Σκήκα. Σππηθή Δθπαίδεπζε. 2

ν ΔΠΑΛ Ακαιηάδαο.

Πξφθεηηαη γηα ην ηκήκα ηεο Β΄ Σάμεο Λπθείνπ ηνπ 2νπ

ΔΠΑΛ Ακαιηάδαο. Απνηειείηαη

απφ 9 καζήηξηεο.

Άλδξεο: 0

Γπλαίθεο: 9


Πξφθεηηαη γηα έλα ηκήκα 9 καζεηξηψλ, ειηθίαο 17 έσο 18 εηψλ. Έρνπλ ηειεηψζεη ην

Γπκλάζην ζηελ πεξηνρή πνπ δηακέλνπλ θαη απνθάζηζαλ λα ζπνπδάζνπλ κηα ηερληθή

εηδηθφηεηα ζε ΔΠΑΛ, ην νπνίν φκσο δελ βξίζθεηαη θνληά ζηνλ ηφπν θαηνηθίαο ηνπο. Γηα

ηε ζπγθεθξηκέλε εηδηθφηεηα ησλ Οηθνλνκηθψλ θαη Γηνηθεηηθψλ Τπεξεζηψλ έξρνληαη

καζεηέο απφ ηηο γχξσ πεξηνρέο πνπ θαζεκεξηλά θαιχπηνπλ κεγάιεο ρηιηνκεηξηθέο

απνζηάζεηο, αθφκε θαη απφ ηελ πξσηεχνπζα ηνπ λνκνχ.




164

Οη επηθνηλσληαθέο ζρέζεηο ηνπ εθπαηδεπηή κε ηηο καζήηξηεο είλαη πνιχ θαιέο. Απηφ

θάλεθε ηδηαίηεξα θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ θαη απφ ηνλ ηξφπν πνπ είρε

ελεξγνπνηεζεί ην ελδηαθέξνλ ηνπο θαη ζπκκεηείραλ. Σν θιίκα ήηαλ επράξηζην ελψ ν

ξφινο ηνπ εθπαηδεπηή σο δηεπθνιπληή θαη εκςπρσηή ήηαλ εκθαλήο ζηελ φιε

δηαδηθαζία.


ιεο νη καζήηξηεο δέρηεθαλ λα βηληενζθνπεζνχλ γηα ηελ πινπνίεζε ηεο εθαξκνγήο

ηεο κεζφδνπ. Γη απηφ ηνλ ιφγν νη γνλείο θαη θεδεκφλεο ηνπο ππέγξαςαλ ππεχζπλε

δήισζε θαηά ηελ νπνία ηνπο επέηξεπαλ λα ζπκκεηέρνπλ ζηε δηαδηθαζία απηή. Μία

καζήηξηα ππέγξαςε κφλε ηεο αθνχ βάζεη ηνπ λφκνπ είλαη ελήιηθε (άλσ ησλ 18 εηψλ).

Πξνθίι ηνπ εθπαηδεπηηθνύ:

Ο εθπαηδεπηηθφο έρεη ζπνπδάζεη ζην Σκήκα Πιεξνθνξηθήο ηνπ Οηθνλνκηθνχ

Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ θαη έρεη παξαθνινπζήζεη ζεκηλάξηα ζρεηηθά κε ηελ εηδηθφηεηά

ηνπ. Γηδάζθεη ζηε Β‟ Βαζκηα Δθπαίδεπζε εδψ θαη δέθα ρξφληα, ελψ έρεη δηδάμεη θαη δχν

ρξφληα ζε ΗΔΚ. Γελ έρεη θακία επηκφξθσζε ζρεηηθή κε ηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ, νχηε

ζρεηηθή δηδαθηηθή εκπεηξία ζηνλ ηνκέα απηφ.


Παξφιν πνπ ην ηκήκα απηφ απνηειείην απφ 9 καζήηξηεο κφλν, ήηαλ ηδηαίηεξα

ζπκκεηνρηθφ θαη αξθεηέο θνξέο αθνχζηεθαλ πξσηφηππεο ζθέςεηο. θέςεηο πνπ ν

παξαηεξεηήο δελ είρε μαλαθνχζεη. Αθφκε θαη νη αδηάθνξνη καζεηέο, ηε 2ε δηδαθηηθή

ψξα ζην 25‟, ζην εξψηεκα «πσο ζα ληψζαηε εζείο, αλ ήζαζηαλ ζηε ζέζε ησλ καχξσλ

παηδηψλ», έιαβαλ ην ιφγν θαη απάληεζαλ.

ην ηέινο – σο αλαηξνθνδφηεζε – είπαλ:

- Δίλαη ε πξψηε θνξά πνπ αλνηρηήθακε ηφζν πνιχ.

- ηελ ηάμε δελ αλνηγφκαζηε.

- Δίδακε ην ζέκα θαη σο ζχηεο θαη σο ζχκαηα αιιά θαη σο παξαηεξεηέο.

4ν Σκήκα. Σππηθή Δθπαίδεπζε. 17

ν Γπκλάζην Πάηξαο.



165

Πξφθεηηαη γηα ην ηκήκα ηεο Γ΄ Σάμεο ηνπ 17νπ

Γπκλαζίνπ Παηξψλ. Απνηειείηαη απφ

19 καζεηέο.

Αγφξηα: 2

Κνξίηζηα: 17


Πξφθεηηαη γηα έλα ηκήκα 19 καζεηψλ, ειηθίαο 15 εηψλ. Φνηηνχλ ζην Γπκλάζην ηεο

πεξηνρήο ζηελ νπνία δηακέλνπλ θαη γλσξίδνληαη κεηαμχ ηνπο.


Οη επηθνηλσληαθέο ζρέζεηο ηεο εθπαηδεχηξηαο / εθπαηδεπηηθνχ κε ηνπο καζεηέο είλαη

πνιχ θαιέο. ε απηφ ην ηκήκα δηδάζθεη ην κάζεκα ησλ καζεκαηηθψλ θαη γλσξίδεη ηνπο

καζεηέο. Σν θιίκα ήηαλ επράξηζην, ελψ ν ξφινο ηεο εθπαηδεπηηθνχ ήηαλ δηεπθνιπληηθφο

θαη εκςπρσηηθφο θαηά ηε δηάξθεηα εθαξκνγήο ηεο κεζφδνπ.


ινη νη καζεηέο δέρηεθαλ λα βηληενζθνπεζνχλ γηα ηελ πινπνίεζε ηεο εθαξκνγήο ηεο

κεζφδνπ. Γη απηφ ηνλ ιφγν νη γνλείο θαη θεδεκφλεο ηνπο ππέγξαςαλ ππεχζπλε δήισζε

θαηά ηελ νπνία ηνπο επέηξεπαλ λα ζπκκεηέρνπλ ζηε δηαδηθαζία απηή.

Πξνθίι ηνπ εθπαηδεπηηθνύ:

Ζ εθπαηδεχηξηα έρεη ζπνπδάζεη ζην Μαζεκαηηθφ Σκήκα ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ.

Έρεη θάλεη έλα κεηαπηπρηαθφ ζηηο πνπδέο ζηελ Δθπαίδεπζε ηνπ ΔΑΠ. Δίλαη

εμεηδηθεπκέλε επηκνξθψηξηα Β‟ επηπέδνπ ζηε ρξήζε εθπαηδεπηηθψλ ινγηζκηθψλ ζηα

καζεκαηηθά. Δίλαη πηζηνπνηεκέλε εθπαηδεχηξηα ελειίθσλ απφ ην ΔΚΔΑΠ (ΗΓΔΚΔ)

θαη έρεη επηκνξθψζεηο ζηα ΓΔ θαη ζηηο ΔΚΟ θαζψο θαη απφ ηελ Δπηζηεκνληθή Έλσζε

Δθπαηδεπηψλ Δλειίθσλ. ηελ ηειεπηαία έρεη ζπκκεηάζρεη ζε δηάθνξα ζπλέδξηα θαη

εξγαζηήξηα. Γηδάζθεη ζηε Β΄ Βαζκηα Δθπαίδεπζε δέθα πέληε ρξφληα, ελψ γηα δχν

ζρνιηθά έηε ήηαλ ππεχζπλε ζην παξάξηεκα ηνπ ζρνιείνπ Γεχηεξεο Δπθαηξίαο Πάηξαο

πνπ ζηεγάδεηαη κέζα ζηηο θπιαθέο ηνπ Αγ. ηεθάλνπ θαη παξάιιεια δίδαζθε

αξηζκεηηθφ γξακκαηηζκφ.



166


Σν ηκήκα ήηαλ ηδηαίηεξα ζπκκεηνρηθφ. Ο ξαηζηζκφο σο πξφβιεκα πξνέθπςε σο

ηέηαξηνο ζηε ζεηξά θαηά ηνλ θαηαηγηζκφ ηδεψλ. Σα εξεπλεηηθά ηνπο εξσηήκαηα ήηαλ

αξθεηά θαη νπζηψδε. ην 4ν ζηάδην φινη νη καζεηέο ελεξγνπνηήζεθαλ πιήξσο θαη ν

ελζνπζηαζκφο ηνπο ήηαλ έθδεινο. Πξφηεηλαλ πνιιά έξγα ηέρλεο, ηφζν απζεληηθά φζν

θαη εκπνξηθά.

6.2.1. ύγθξηζε απνηειεζκάησλ από ηηο ηέζζεξηο δηδαζθαιίεο.

Γεληθέο παξαηεξήζεηο. Ο ξόινο ηνπ εθπαηδεπηή.

Ο ελεξγφο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηή σο δηεπθνιπληή θαη εκςπρσηή, έδξαζε θαηαιπηηθά

ζηε ζσζηή θαη απξφζθνπηε δηεμαγσγή ηεο δηδαζθαιίαο. Ο ξφινο ηνπ θαζ‟ φιε ηε

δηάξθεηα ηεο δηαδηθαζίαο βνήζεζε ζηελ επηηπρή έθβαζε ηεο εθαξκνγήο ηεο

δηδαζθαιίαο, θάηη πνπ θάλεθε απφ ηηο πξνθνξηθέο δειψζεηο θαη ησλ καζεηψλ αιιά θαη

ησλ εθπαηδεπνκέλσλ ηφζν ζηε δηάξθεηα, φζν θαη ζην ηέινο ηεο εθαξκνγήο ηεο κεζφδνπ.

ε φια ηα ηκήκαηα ππήξμε θαζνιηθή απνδνρή ηεο δηδαζθαιίαο ε νπνία θάλεθε είηε

γξαπηψο, είηε κε πξνθνξηθέο δειψζεηο ηνπο ηφζν δσληαλά ζηελ θάκεξα, φζν θαη κεηά

ην θιείζηκφ ηεο. Τπήξμαλ ζπγθεθξηκέλα άηνκα ηνπ δείγκαηνο, ελήιηθνη θαη αλήιηθνη, ηα

νπνία δελ ζέιεζαλ λα βηληενζθνπεζνχλ αλ θαη ζπκκεηείραλ θαλνληθά ζηε δηδαζθαιία.

Ζ ιχζε δφζεθε κε ην λα κπνπλ ζε κηα νκάδα ε νπνία δελ ζα ήηαλ ζην νπηηθφ πεδίν ηεο

θάκεξαο.

Απνηειέζκαηα ζπγθξίζεσλ 1νπ

ζηαδίνπ ηεο κεζόδνπ. Γηεξεύλεζε ηεο αλάγθεο γηα

Κξηηηθό ηνραζκό.

Θέκαηα πνπ απαζρνινύλ ηνπο καζεηέο:

ρνιηθή βία, ξαηζηζκφο, πξνβιήκαηα πγείαο, θηψρεηα, αλεξγία, βία,

εγθιεκαηηθφηεηα, ζξεζθεπηηθφο θαλαηηζκφο, κεηαλάζηεπζε, εζηζκφο ζε νπζίεο

Θέκαηα πνπ απαζρνινύλ ηνπο ελήιηθεο:



167

ια ηα παξαπάλσ εθηφο απφ ηε ζρνιηθή βία θαη αθφκε, νηθνγελεηαθά πξνβιήκαηα,

πξνβιήκαηα δαλεηζκνχ απφ ηηο ηξάπεδεο, πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα, αλαμηνθξαηία,

θαηάζιηςε θαη πξνβιήκαηα ζρεηηθά κε ηε κφξθσζε θαη ηελ επηβίσζε.

Δπηινγή ζέκαηνο: Ο ξαηζηζκφο.

Σερληθή πξνζέγγηζεο: Καηαηγηζκφο ηδεψλ.

Καηφπηλ θαηαηγηζκνχ ηδεψλ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε απφ ηνπο εθπαηδεπηέο, ζηα

ηκήκαηα ησλ ελειίθσλ ε έλλνηα ηνπ ξαηζηζκνχ αλαδχζεθε πξνο ην ηέινο, ελψ ζηα

ηκήκαηα ησλ αλειίθσλ αλαδχζεθε ζην κελ έλα πξψηε, ζην δε άιιν ηέηαξηε.

Πίλαθαο 11: Απνηειέζκαηα ζπγθξίζεσλ 2νπ ζηαδίνπ ηεο κεζόδνπ. Οη

ζπκκεηέρνληεο εθθξάδνπλ ηηο απόςεηο ηνπο.

2ν ΣΑΓΗΟ - Έθθξαζε απόςεσλ θαη παξαδνρώλ πνπ ζρεηίδνληαη κε

ην ζέκα

1ν ηκήκα

ΓΔ

Αλεξγία, ξαηζηζκφο ζην ρξψκα ζηε γιψζζα, ζηε ζξεζθεία, θνπιηνχξα,

νηθνλνκηθή επηθάλεηα.

2ν ηκήκα

ΓΔ

Γνπιέκπνξνη, ιαζξνκεηαλάζηεο, εθκεηάιιεπζε, θαηαγσγή, θαθή

κεηαρείξηζε, μελνθνβία, βία, αληίμνεο ζπλζήθεο επηβίσζεο, πνξλεία,

εμεπηειηζκφο, νηθνλνκηθή θξίζε, αλεξγία, θηψρεηα, έιιεηςε ειεπζεξίαο

ηνπ ιφγνπ, θαθνπνίεζε, δηαθξίζεηο ζην ρξψκα, ηαπείλσζε, εγσηζκφο,

απνμέλσζε, θαηαγσγή, κνλαμηά, δηαρσξηζκφο νκάδσλ, δηαθνξεηηθή

επηινγή ζπληξφθνπ, ξαηζηζκφο κνξθσηηθνχ επηπέδνπ, ξαηζηζκφο ζηα

ΑΜΔΑ, δηαθνξεηηθφηεηα,

Β' Λπθείνπ -

ΔΠΑΛ

εζληθφηεηα, ζξεζθεπηηθφο θαλαηηζκφο, δηαθνξεηηθφ ρξψκα, ηδέεο,

ζξεζθεία, έζηκα, αληαγσληζκφο, ιεθηηθή ζσκαηηθή θαη ςπρηθή βία,

ξαηζηζκφο ζην ρξψκα ζηα θηιά, ζην θχιν, θαλαηηζκφο, θνξντδία, βία

ζηνπο καζεηέο απφ άιιεο ρψξεο

Γ΄

Γπκλαζίνπ.

Φφβνο, Βία, πεξηζσξηνπνίεζε, δηαθνξεηηθφηεηα, πξνθαηάιεςε,

απνκφλσζε, πβξηζηηθή ζπκπεξηθνξά, απφξξηςε, άγρνο, άζρεκε

αληηκεηψπηζε θνηλσληθψλ νκάδσλ, αληθαλφηεηα πξνβνιήο

δηαθνξεηηθφηεηαο, δεηζηδαηκνλίεο, εζηθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή θαηάπησζε,

θαηάιπζε αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ, ζξεζθεπηηθφο - θνηλσληθφο -

θπιεηηθφο ξαηζηζκφο, ξαηζηζκφο ζηελ θαζεκεξηλφηεηα, θαηαπίεζε,

ςπρνινγηθή θαη ιεθηηθή βία, ζηεξεφηππα - πξφηππα, επαγγεικαηηθφο

ξαηζηζκφο, ερζξφηεηα, κεηαλάζηεπζε, εθκεηάιιεπζε, δηαθξίζεηο, θφβνο

γηα ην άγλσζην θαη ην δηαθνξεηηθφ, λνκίδνπκε φηη είκαζηε αλψηεξνη,

πίεζε, ζσκαηηθή βία, εγσηζκφο, εηξσλεία

πσο θαίλεηαη θαη ζηνλ πην πάλσ πίλαθα, ζηελ έθθξαζε απφςεσλ θαη παξαδνρψλ

πνπ ζρεηίδνληαη κε ην ζέκα, φιεο νη νκάδεο έζημαλ ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ζηηο δηαθξίζεηο



168

ζην ρξψκα, ζηε ζξεζθεία, ζηε θπιή, ζηελ θνηλσληθή ηάμε θαη ηελ νηθνλνκηθή

επηθάλεηα, ζηε δηαθνξεηηθφηεηα θαη γεληθά ζην δηαρσξηζκφ πνπ κπνξεί λα ππάξμεη θαη

λα νδεγήζεη ζε νκαδνπνηήζεηο. Έδσζαλ νξηζκνχο ηνπ ξαηζηζκνχ είηε γεληθνχο, είηε

εμεηδηθεχνληάο ηνπο ζε δηάθνξεο νκάδεο.

ρεηηθά κε ηνλ νξηζκφ ηνπ ξαηζηζκνχ, ζηνλ επφκελν πίλαθα θαίλνληαη νη απφςεηο

φισλ ησλ ζπκκεηερφλησλ. Αξθεηνί απφ απηνχο έρνπλ απαληήζεη κε ηνλ ίδην ηξφπν, γηα

απηφ ε επαλάιεςε ηνπο παξαιείπεηαη.

Πίλαθαο 12: Οξηζκόο ηνπ ξαηζηζκνύ

Οξηζκόο ηνπ ξαηζηζκνύ από ηνπο

ελήιηθεο ζηα ΓΔ

Οξηζκόο ηνπ ξαηζηζκνύ από ηνπο καζεηέο

ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο

ε δηαθνξά/δηαρσξηζκφο κεηαμχ ησλ

εζληθψλ, πνιηηηθψλ θαη ζξεζθεπηηθψλ

πεπνηζήζεσλ, θαζψο θαη ε δηαθνξά ζην

ρξψκα θαη ζηα πηζηεχσ, ε δηάθξηζε απφ

άηνκν ζε άηνκν, νη δηαθξίζεηο κεηαμχ

ιεπθψλ - καχξσλ, ζηε ζξεζθεία, ζηηο

ηδέεο

ε ππεξβνιηθή ζεκαζία πνπ δίλνπλ θάπνηνη

ζην δηαθνξεηηθφ ρξψκα, ηε δηαθνξεηηθή

εκθάληζε, ζην δηαθνξεηηθφ ηξφπν ζθέςεο

θαη έθθξαζεο ηνπ άιινπ, ρσξίο λα

ζθέθηνληαη ηα δηθά ηνπο κεηνλεθηήκαηα. Ζ

δηαθνξεηηθφηεηα ζηηο ηδέεο, ζην ρξψκα, ζηε

ζξεζθεία. Οη δηαθξίζεηο απέλαληη ζε άηνκα

δηαθνξεηηθνχ θχινπ, ρξψκαηνο, εζλφηεηαο,

ληπζίκαηνο, ζε άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο θαη

δηαθνξεηηθψλ πεπνηζήζεσλ θαζψο θαη ε

ζεψξεζή καο φηη είκαζηε αλψηεξνη ζε ζρέζε

κε άιινπο αλζξψπνπο

είλαη ε αξλεηηθή ζηάζε πνπ έρνπκε

απέλαληη ζε θάηη πνπ είλαη δηαθνξεηηθφ

απφ εκάο.

ε άζθεζε θξηηηθήο πξνο θάζε ηη πνπ είλαη

δηαθνξεηηθφ απφ εκάο

ε θαηάζηαζε πνπ βηψλνπκε ζηε δσή καο,

ιφγσ δηαθνξεηηθψλ εζληθνηήησλ.

πξνθαηάιεςε, ππνβηβαζκφο, βία, δηαθξίζεηο,

εθκεηάιιεπζε

ε κε απνδνρή ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ηνπ

άιινπ

ε κε απνδνρή ηνπ θαηλνχξηνπ ή ηνπ

δηαθνξεηηθνχ απφ απηνχο, ν θφβνο ηνπ

δηαθνξεηηθνχ

άζρεκε αληηκεηψπηζε ζε θνηλσληθέο

νκάδεο, ιφγσ δηαθνξεηηθνχ κνξθσηηθνχ

ή νηθνλνκηθνχ επηπέδνπ

νη πξνθαηαιήςεηο πνπ καο έρνπλ πεξαζηεί

απέλαληη ζηνπο άιινπο

ηα ζηεξεφηππα πνπ εθθξάδνληαη απφ απφςεηο

κεγαιχηεξσλ απφ εκάο θαη εκείο ηηο

δερφκαζηε θαη ηηο ζεσξνχκε θπζηνινγηθέο

πσο θαίλεηαη θαη ζηνλ πην πάλσ πίλαθα, θαη νη δχν νκάδεο δίλνπλ νξηζκνχο ηνπ

ξαηζηζκνχ. Ζ νκάδα ησλ καζεηψλ ππεξηεξεί ζε πξνηάζεηο σζηφζν, ην λφεκα πνπ

απνδίδνπλ ζην νξηζκφ ηνπ ξαηζηζκνχ είλαη ην ίδην.



169

Ηδηαίηεξα ηα δχν ηκήκαηα ησλ αλειίθσλ έζημαλ ην ζέκα ηεο ελδνζρνιηθήο βίαο πνπ

κπνξεί λα πξνθιεζεί είηε ιφγσ δηαθνξεηηθφηεηαο ζηε θπιή, είηε ζηελ εμσηεξηθή

εκθάληζε, είηε ζε κηθξφηεξν βαζκφ, ζηε ζξεζθεία. Δπίζεο, αλαθέξζεθαλ ζηα

ζηεξεφηππα θαη ζηηο πξνθαηαιήςεηο, δεηζηδαηκνλίεο πνπ έρνπλ νη άλζξσπνη κε

απνηέιεζκα λα ζπκπεξηθέξνληαη κε ζπγθεθξηκέλν ηξφπν ζε άηνκα ή νκάδεο πνπ δελ

είλαη φκνηνί ηνπο. πλαθφινπζα, έγηλε αλαθνξά ζηε βία (ιεθηηθή, ζσκαηηθή,

ζεμνπαιηθή θαη ςπρνινγηθή) πνπ αζθείηαη ζε άηνκα πνπ ππφθεηληαη ζε ξαηζηζκφ.

Σερληθή πξνζέγγηζεο: Καηαηγηζκφο ηδεψλ, ζπδήηεζε, εξγαζία ζε νκάδεο.


ζηαδίνπ ηεο κεζόδνπ. Πξνζδηνξηζκόο ησλ απόςεσλ

πνπ ζα εμεηαζηνύλ.

Πίλαθαο 13: Κξηηηθά εξσηήκαηα 3νπ

ζηαδίνπ από όια ηα ηκήκαηα.

Α/Α Σκήκα 1. Δλήιηθνη - ΓΔ

1 Γηαηί ήξζαλ ζηελ Διιάδα νη κεηαλάζηεο; Γηαηί ηνπο 'βάιακε' ζηα ζπίηηα καο;

2 Γηαηί ληψζνπκε πξνδνκέλνη απφ ηνπο κεηαλάζηεο;

3 Γηαηί δελ ζέινπκε καζεηέο ζεκαηνθφξνπο άιιεο εζληθφηεηαο;

Σκήκα 2. Δλήιηθνη - ΓΔ

1 Γηαηί δελ αληηκεησπίδεηαη ην ζπγθεθξηκέλν θαηλφκελν; Γηαηί ζπλερίδεη λα ππάξρεη;

2

Γηαηί φρη κφλν δελ δερφκαζηε ηνπο δηαθνξεηηθνχο αλζξψπνπο απφ εκάο αιιά ηνπο

θνξντδεχνπκε;

3 Γηαηί δελ κεηψλεηαη ην θαηλφκελν ηνπ ξαηζηζκνχ απηή κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ;

4

Γηαηί λα είλαη ηα ζηεξεφηππα θαη νη πξνθαηαιήςεηο καο έηζη, ψζηε λα κελ

κπνξνχκε λα δερηνχκε ή λα αληηκεησπίζνπκε αλζξψπηλα ηηο δηαθνξέο θπιψλ;

5 Γηαηί ήξζαλ ζηελ Διιάδα νη κεηαλάζηεο; Γηαηί ηνπο 'βάιακε' ζηα ζπίηηα καο;

Σκήκα 3. Μαζεηέο 2νπ ΔΠΑΛ


2




4

Γηαηί παξαηεξνχληαη ξαηζηζηηθά θαηλφκελα αθφκε θαη απφ ηνπο κεγάινπο εθφζνλ

ζεσξνχληαη πην ινγηθνί θαη ψξηκνη;

5 Γηαηί κέλνπκε απαζείο θαη δελ αληηδξνχκε ζην θαηλφκελν ηνπ ξαηζηζκνχ;



170

6

Γηαηί ππάξρεη ηφζν κεγάιν πνζνζηφ εθκεηάιιεπζεο απέλαληη ζε απηνχο ηνπο

αλζξψπνπο;

7 Γηαηί νη καχξνη δελ αζθνχλ ξαηζηζκφ;

Σκήκα 4. Μαζεηέο Γπκλαζίνπ


2




4

Γηαηί παξαηεξνχληαη ξαηζηζηηθά θαηλφκελα αθφκε θαη απφ ηνπο κεγάινπο εθφζνλ

ζεσξνχληαη πην ινγηθνί θαη ψξηκνη;

5 Γηαηί κέλνπκε απαζείο θαη δελ αληηδξνχκε ζην θαηλφκελν ηνπ ξαηζηζκνχ;

6 Γηαηί θνβφκαζηε ηνλ άιινλ; Γηαηί θνβφκαζηε λα κηιήζνπκε;

7

Γηαηί, πξνηνχ θξίλνπκε αξλεηηθά ηνλ άιινλ λα κε ζθεθηφκαζηε ηα δηθά καο

αξλεηηθά θαη θαηά πφζν απηά επεξεάδνπλ ηνπο άιινπο γχξσ καο;

8 Γηαηί λνκίδνπκε φηη είκαζηε δηαθνξεηηθνί, ελψ είκαζηε ίζνη;

9 Γηαηί λα σζνχκε ηνπο ζπλαλζξψπνπο καο ζηε ζιίςε θαη ηελ απνκφλσζε;

10

Γηαηί λα κε ζθέθηεηαη ν θάζε έλαο φηη κπνξεί λα βξεζεί θάπνηα ζηηγκή ζηε ζέζε

ηνπ άιινπ;

11 Γηαηί νη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη γχξσ καο, είλαη ξαηζηζηέο;

12

Γηαηί θξίλνπκε ηνπο άιινπο αλζξψπνπο, αληί λα πξνζπαζνχκε λα βειηηψζνπκε ηνλ

εαπηφ καο;

πλνιηθά ην πξψην ηκήκα ελειίθσλ δεκηνχξγεζε ηξία θξηηηθά εξσηήκαηα. Σν δεχηεξν

ηκήκα ελειίθσλ δεκηνχξγεζε πέληε, ην ηξίην ηκήκα καζεηψλ δεκηνχξγεζε επηά θαη ην

ηέηαξην ηκήκα καζεηψλ δεκηνχξγεζε δψδεθα. ηε δεκηνπξγία θξηηηθψλ εξσηεκάησλ

απφ ηνπο ελήιηθεο θαη ηνπο καζεηέο, παξαηεξείηαη φηη ζε ηξία ηκήκαηα απφ ηα ηέζζεξα

(1 ελειίθσλ θαη 2 αλειίθσλ), ηέζζεξα θξηηηθά εξσηήκαηα είλαη ίδηα ή ζρεδφλ ίδηα.

Πξφθεηηαη γηα ηα εμήο:

1. Γηαηί δελ αληηκεησπίδεηαη ην ζπγθεθξηκέλν θαηλφκελν; Γηαηί ζπλερίδεη λα

ππάξρεη;

2. Γηαηί φρη κφλν δελ δερφκαζηε ηνπο δηαθνξεηηθνχο αλζξψπνπο απφ εκάο αιιά

ηνπο θνξντδεχνπκε;

3. Γηαηί δελ κεηψλεηαη ην θαηλφκελν ηνπ ξαηζηζκνχ απηή κε ηελ πάξνδν ηνπ

ρξφλνπ;



171

4. Γηαηί λα είλαη ηα ζηεξεφηππα θαη νη πξνθαηαιήςεηο καο έηζη, ψζηε λα κελ

κπνξνχκε λα δερηνχκε ή λα αληηκεησπίζνπκε αλζξψπηλα ηηο δηαθνξέο θπιψλ;

Σα δχν ηκήκαηα καζεηψλ κφλν, έρνπλ έλα εξψηεκα ίδην θαη είλαη ην εμήο:

1. Γηαηί κέλνπκε απαζείο θαη δελ αληηδξνχκε ζην θαηλφκελν ηνπ ξαηζηζκνχ;

Σα δχν ηκήκαηα ελειίθσλ κφλν, έρνπλ έλα εξψηεκα ίδην θαη είλαη ην εμήο:

1. Γηαηί ήξζαλ ζηελ Διιάδα νη κεηαλάζηεο; Γηαηί ηνπο 'βάιακε' ζηα ζπίηηα καο;

ην έλα ηκήκα ελειίθσλ (πξψην) κπαίλεη ην εξψηεκα «Γηαηί ληψζνπκε πξνδνκέλνη απφ

ηνπο κεηαλάζηεο;» ελψ ζε έλα ηκήκα αλειίθσλ κπαίλεη αληηζεηηθά ην εξψηεκα «Γηαηί

ππάξρεη ηφζν κεγάιν πνζνζηφ εθκεηάιιεπζεο απέλαληη ζε απηνχο ηνπο αλζξψπνπο;»

ην έλα ηκήκα ελειίθσλ (πξψην) κπαίλεη ην εξψηεκα «Γηαηί δελ ζέινπκε καζεηέο

ζεκαηνθφξνπο άιιεο εζληθφηεηαο;» ελψ ζην ηκήκα ηξία ησλ καζεηψλ κπαίλεη ην

εξψηεκα «Γηαηί νη καχξνη δελ αζθνχλ ξαηζηζκφ;»

Σέινο, ην ηέηαξην ηκήκα καζεηψλ πξνζζέηεη ηα εμήο εξσηήκαηα:

1. Γηαηί θνβφκαζηε ηνλ άιινλ; Γηαηί θνβφκαζηε λα κηιήζνπκε;

2. Γηαηί, πξνηνχ θξίλνπκε αξλεηηθά ηνλ άιινλ λα κε ζθεθηφκαζηε ηα δηθά καο

αξλεηηθά θαη θαηά πφζν απηά επεξεάδνπλ ηνπο άιινπο γχξσ καο;

3. Γηαηί λνκίδνπκε φηη είκαζηε δηαθνξεηηθνί, ελψ είκαζηε ίζνη;

4. Γηαηί λα σζνχκε ηνπο ζπλαλζξψπνπο καο ζηε ζιίςε θαη ηελ απνκφλσζε;

5. Γηαηί λα κε ζθέθηεηαη ν θάζε έλαο φηη κπνξεί λα βξεζεί θάπνηα ζηηγκή ζηε ζέζε

ηνπ άιινπ;

6. Γηαηί νη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη γχξσ καο, είλαη ξαηζηζηέο;

7. Γηαηί θξίλνπκε ηνπο άιινπο αλζξψπνπο, αληί λα πξνζπαζνχκε λα βειηηψζνπκε

ηνλ εαπηφ καο;

Παξαηεξείηαη φηη ηφζν νη ελήιηθνη φζν θαη νη αλήιηθνη, δεκηνπξγνχλ θξηηηθά

εξσηήκαηα ηα νπνία είλαη θνηλά κεηαμχ ηνπο, αθνχ ζηα ηξία ηκήκαηα απφ ηα ηέζζεξα (1

ελειίθσλ θαη 2 αλειίθσλ), ηα ηέζζεξα εξσηήκαηα είλαη ίδηα κεηαμχ ηνπο.


ζηαδίνπ ηεο κεζόδνπ. Δπηινγή ησλ έξγσλ ηέρλεο.



172

Πίλαθαο 14: Δπηινγή έξγσλ ηέρλεο.

Σκήκα 2 –

Δλειίθσλ

ΓΔ Σαηλίεο Δηθαζηηθά Σξαγνύδηα Θέαηξν

Βηβιία -

Πνίεζε

Σν ινπινχδη

ηεο εξήκνπ

Σδηβαέξη

Ρσκαίνο

θαη

Ηνπιηέηα

Πνηέ ρσξίο

ηελ θφξε κνπ

Σν καχξν

δηακάληη

Μεηαλάζηεο -

Καδαληδίδεο

Ο

Δπηζηάηεο

Ρσμάλε

ην ζηαζκφ

ηνπ Μνλάρνπ

- Γηνλπζίνπ Σν γάια

15 ρξφληα

ζθιάβνο

θνηψλνπλ ηα

άινγα φηαλ

γεξάζνπλ -

Γθάληη

Σκήκα 3 –

Μαζεηέο

ΔΠΑΛ Σαηλίεο Δηθαζηηθά Σξαγνύδηα Θέαηξν

Βηβιία -

Πνίεζε

Ο ηδίηδηθαο θαη

ν κέξκεγθαο

Αλ φια ηα

παηδηά ηεο

γεο

ζν κπνξείο

(Λνγνηερλία)

Σν ιηνληάξη θαη

ην πνληίθη

Other Side -

ηξαγνχδη

Σν μππφιεην

ηάγκα

Σα φλεηξά

καο -

ηξαγνχδη

Σν αγφξη κε ηηο

ξηγέ ππηδάκεο

Σκήκα 4 –

Μαζεηέο

Γπκλαζίνπ Σαηλίεο Δηθαζηηθά Σξαγνύδηα Θέαηξν

Βηβιία -

Πνίεζε

Ζ δσή είλαη

σξαία - Benigni

Γθνπέξληθα

- Πηθάζν

Imagine -

John Lenon

Ρσκαίνο

θαη

Ηνπιηέηα

Δξσηφθξηηνο

- Β.

Κνξλάξνο



173

Spartacus

We are the

world -

Michael

Jackson

Les

Misérables -

Hugo

The Green Mile

White

American -

Eminem

Ζ θαιχβα ηνπ

κπαξκπα -

Θσκά

Νχθεο -

Βνχιγαξεο

Another brick

in the wall -

Pink Floyd

Σν αγφξη κε ηηο

ξηγέ ππηδάκεο

Earth song -

Michael

Jackson

Μπεινγηάλλεο

(Βηβιίν, ηαηλία)

Hair Spray

The notebook

Γηα ππξφο θαη

ζηδήξνπ -

12νο πίζεθνο

Ζ δσή ηεο

Αληέι

They don't

care about us.

Σηηαληθφο

ην 4ν ζηάδην νη καζεηέο θαη νη ελήιηθεο επέιεμαλ ηφζν απζεληηθά έξγα ηέρλεο φζν

θαη εκπνξηθά. εκεησηένλ φηη, ην πξψην ηκήκα ελειίθσλ δελ πξφηεηλε θάπνηα έξγα

ηέρλεο γηαηί δελ ηνπο ην πξφηεηλε ν εθπαηδεπηήο. ηα ππφινηπα ηκήκαηα, ην δεχηεξν

ηκήκα ελειίθσλ θαη ην ηέηαξην ηκήκα αλειίθσλ είραλ έλα θνηλφ έξγν, ην «Ρσκαίνο θαη

Ηνπιηέηα», ζεαηξηθφ ηνπ αίμπεξ. Δπίζεο, ηα δχν ηκήκαηα αλειίθσλ (ηξίην θαη ηέηαξην)

είραλ έλα θνηλφ έξγν, ηελ θηλεκαηνγξαθηθή ηαηλία «Σν αγφξη κε ηηο ξηγέ ππηδάκεο» ηνπ

Μαξθ Υέξκαλ, παξαγσγήο 2008.

Παξαηεξείηαη ε πξφηαζε αξθεηψλ ηαηληψλ απφ ηα ηξία ηκήκαηα (ηκήκα 2 – 5 ηαηλίεο,

ηκήκα 3 – 4 ηαηλίεο, ηκήκα 4 – 9 ηαηλίεο), έπεηηα ηξαγνπδηψλ (ηκήκα 2 – 3 ηξαγνχδηα,

ηκήκα 3 – 3 ηξαγνχδηα, ηκήκα 4 – 8 ηξαγνχδηα), βηβιίσλ θαη πνίεζεο (ηκήκα 2 – 1 έξγν,

ηκήκα 3 – 1 έξγν, ηκήκα 4 – 3 έξγα), ζεαηξηθψλ έξγσλ (ηκήκα 2 – 3 έξγα, ηκήκα 3 – 0

έξγα, ηκήκα 4 – 1 έξγν) θαη ηέινο εηθαζηηθψλ έξγσλ φπνπ κφλν ζην ηκήκα 4 πξνηάζεθε

1 έξγν, ε Γθνπέξληθα ηνπ Πηθάζν.



174

πσο θαίλεηαη απφ ηνπο πίλαθεο πην πάλσ, ηφζν νη ελήιηθνη εθπαηδεπφκελνη, φζν θαη

νη καζεηέο πξνηείλνπλ απζεληηθά έξγα ηέρλεο. Οη καζεηέο ζπλνιηθά πξνηείλνπλ πην

πνιιά, ελψ είλαη νη κφλνη πνπ πξνηείλνπλ θη έλα εηθαζηηθφ έξγν. Αληίζεηα, νη ελήιηθεο

δελ πξνηείλνπλ θάπνην εηθαζηηθφ έξγν, ελψ θαη ηα ηξαγνχδηα ηνπο αλήθνπλ ζην

εκπνξηθφ ιατθφ ξεπεξηφξην παιαηφηεξεο επνρήο (Καδαληδίδεο, ηξάηνο Γηνλπζίνπ).

Δληνχηνηο, πξνηείλνπλ απζεληηθά έξγα ηέρλεο ηα νπνία δελ επηιέγνληαη κφλν «κε

γλψκνλα φηη πξνζθέξνπλ θαηάιιειεο αθνξκέο γηα ζπδήηεζε», αιιά επεηδή αθξηβψο

«δίλεηαη έκθαζε ζην θξηηήξην ηεο αηζζεηηθήο ηνπο αμίαο». (Κφθθνο, 2011:86). Σα έξγα

ηέρλεο ελζσκαηψλνληαη ζηε ζπγθεθξηκέλε κέζνδν, «κε ζηφρν λα ζπλδπάδεηαη ε

αλάπηπμε ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ κε ηελ ελδπλάκσζε ηεο θαληαζίαο θαη ηεο

ζπλαηζζεκαηηθήο έθθξαζεο». (φ.π.:86).


ζηαδίνπ ηεο κεζόδνπ. Κξηηηθόο ηνραζκόο κέζσ

ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο.

χκθσλα κε ηελ θιείδα παξαηήξεζεο, παξαηεξείηαη θξηηηθφο ζηνραζκφο θαηά ην 5ν

ζηάδην. πγθεθξηκέλα, θαηά ηελ νινθιήξσζε ησλ 4 θάζεσλ ηνπ Perkins θαη κεηά ην 5ν

ζηάδην, θαηαγξάθεθαλ νη απφςεηο ησλ θαηαξηηδνκέλσλ θαη γξαπηά θαη πξνθνξηθά. Οη

παξαηεξήζεηο ησλ θαηαξηηδνκέλσλ έρνπλ λα θάλνπλ κε ηελ έθθξαζε ησλ

ζπλαηζζεκάησλ ηνπο θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν βίσζαλ ηε δηαδηθαζία απηή. Μέζσ ηεο

ελζπλαίζζεζήο ηνπο απφ ηελ πιεπξά ησλ ζπκάησλ, ζπγθινλίζηεθαλ απφ αξλεηηθά

ζπλαηζζήκαηα ιφγσ ριεπαζκνχ, πξνζβνιήο θαη ηειηθά απφξξηςεο, απφ ηελ ηζρπξή

κάδα, ηελ εθάζηνηε θαζεζηεθπία ηάμε. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, φζνη βίσζαλ ηελ ηζηνξία

απηή απφ ηελ πιεπξά ηνπ ζχηε, ηφληζαλ φηη θαη απηνί είλαη „ζχκαηα‟, εγθισβηζκέλνη

ζηηο επηινγέο άιισλ ηζρπξφηεξσλ νκάδσλ.

Υαξαθηεξηζηηθά, κηα καζήηξηα ηεο Β΄ Λπθείνπ ΔΠΑΛ, δειψλεη: «παξαηεξψληαο

απηφ ην έξγν εκβαζχλακε ηνλ ηξφπν ζθέςεο καο κε βάζε ην ξαηζηζκφ δηφηη κπήθακε ζηε

ζέζε ηνπο θαη εθθξάζακε ηα ζπλαηζζήκαηά καο. Νηψζακε πσο είλαη λα είκαζηε ζηε ζέζε

ηνπ ζχκαηνο θαη φρη ηνπ ζχηε. Πάληα πξέπεη λα ζθεθηφκαζηε ηηο ζπλέπεηεο πνπ ζα

πξνθχςνπλ ζηε ζπλέρεηα, αιιά θαηαιάβακε θαη πσο αηζζάλνληαη ηα ζχκαηα».

Μία καζήηξηα ηεο Γ΄ Γπκλαζίνπ δειψλεη: «κέζα απφ ηνλ πίλαθα, κνπ πξνθιήζεθαλ

πεξηζζφηεξα ζπλαηζζήκαηα, αιιάδνληάο κνπ ηε γλψκε πνπ είρα πξηλ. Ήξζα ζηε ζέζε ηνπ

ζχκαηνο πξνζπαζψληαο λα θαηαιάβσ πσο αηζζάλνληαη». Μία αθφκε καζήηξηα ηεο Γ΄



175

Γπκλαζίνπ ηνλίδεη φηη θαηάιαβε θαιχηεξα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζπκπεξηθέξνληαη

απηνί πνπ αζθνχλ ην ξαηζηζκφ, θαζψο θαη ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ γελληνχληαη ζηνπο

ζχηεο. πκπιεξψλεη φηη νη απφςεηο ηηο γηα ην ξαηζηζκφ εληζρχζεθαλ κέζα απφ ηελ

παξαηήξεζε ηνπ έξγνπ θαη φηη «ληψζεη ηελ αλάγθε λα βειηηψζεη ηε ζηάζε ηεο».

ην ηκήκα ηεο Β΄ Λπθείνπ ΔΠΑΛ, ζηηο ηέζζεξηο θάζεηο ηνπ ζηαδίνπ ηνπ Perkins,

ζην 5ν ζηάδην, ηα βήκαηα αθνινπζνχληαη θαλνληθά, ελψ αθνχγνληαη θαη πξσηφηππεο

ζθέςεηο πνπ ν παξαηεξεηήο δελ άθνπζε ζηα ππφινηπα ηξία ηκήκαηα. Φαίλεηαη ζε απηφ

ην ζηάδην λα δηεγείξεηαη ε θαληαζία ηνπο θαη λα σζείηαη ε ζθέςε ηνπο ζε πνιιαπιέο

εξκελείεο, θάηη πνπ πξνάγεη ην ζηνραζκφ. (Κφθθνο, 2011:64)

ην ηκήκα ηεο Γ‟ Γπκλαζίνπ, ζηηο ηέζζεξηο θάζεηο ηνπ ζηαδίνπ ηνπ Perkins, ζην 5ν

ζηάδην, ηα βήκαηα αθνινπζνχληαη θαλνληθά, ελψ δελ παξαηεξείηαη θάπνηα αιιαγή ή

δηαθνξά ζε ζρέζε κε απηά πνπ έρνπλ πεη νη ελήιηθνη.

Οη καζεηέο εθθξάδνληαη κέζσ ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ, ελψ νη ελήιηθνη εθπαηδεπφκελνη

ρξεζηκνπνηνχλ ζε απηφ ην ζηάδην κφλν ηνλ πξνθνξηθφ ιφγν. Ζ αδπλακία ηνπο λα

εθθξαζηνχλ γξαπηά θαίλεηαη απφ ηνλ δηάινγν κε ηνπο εθπαηδεπηέο ηνπο, ζηνπο νπνίνπο

επηκέλνπλ ζηε ρξήζε ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ, εμαηηίαο αθελφο, ηεο έιιεηςεο

γξακκαηηθψλ θαη ζπληαθηηθψλ γλψζεσλ γηα ηε ζπγγξαθή θεηκέλνπ θαη αθεηέξνπ ιφγσ

ηεο αλαζθάιεηαο πνπ ληψζνπλ λα παξνπζηάζνπλ έλα γξαπηφ θείκελν ιφγσ

νξζνγξαθηθψλ θαη ζπληαθηηθψλ ιαζψλ, θάηη πνπ ηνλίδεηαη ζπρλά απφ ηνπο

θαηαξηηδφκελνπο θαη ζηα δχν ηκήκαηα.



176


ζηαδίνπ ηεο κεζόδνπ. Δπαλαμηνιόγεζε ησλ

παξαδνρώλ.

Πίλαθαο 15: Αιιαγή ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ ζπκκεηερόλησλ.

Άιιαμε θάηη ζηε ζπκπεξηθνξά ζαο αθνχ παξαθνινπζήζαηε ηε δηδαζθαιία απηή;

Ναη ρη χλνιν

1νο

Δθπαηδεπηήο ΓΔ 11 1 12

2νο

Δθπαηδεπηήο ΓΔ 8 5 13

1νο

Δθπαηδεπηηθφο ζε ζρνιείν 7 2 9

2νο

Δθπαηδεπηηθφο ζε ζρνιείν 14 5 19

χλνιν (Πνζνζηό) 40 (75,5%) 13 (24,5%) 53 (100%)

Απφ ηνπο 53 ζπλνιηθά θαηαξηηδφκελνπο, ελήιηθνπο θαη αλήιηθνπο, νη 40 δήισζαλ φηη

«Ναη, παξαηήξεζαλ» ή «κάιινλ παξαηήξεζαλ» αιιαγέο ζηηο απφςεηο ηνπο. Πην

ζπγθεθξηκέλα, ζην ηκήκα 1 είπαλ „λαη‟ ή „κάιινλ λαη‟, νη έληεθα απφ ηνπο δψδεθα

θαηαξηηδφκελνπο. ην ηκήκα 2 είπαλ „λαη‟ ή „κάιινλ λαη‟, νη νθηψ απφ ηνπο δεθαηξείο

θαηαξηηδφκελνπο. ην ηκήκα 3 είπαλ „λαη‟ ή „κάιινλ λαη‟, νη επηά απφ ηηο ελληά

καζήηξηεο. ην ηκήκα 4 είπαλ „λαη‟ ή „κάιινλ λαη‟, νη δεθαηέζζεξηο απφ ηνπο δεθαελλέα

καζεηέο.

ε απηφ ην ζηάδην, νη ελήιηθνη θαη νη αλήιηθνη θαηαξηηδφκελνη εθθξάζηεθαλ γξαπηά

ζρεηηθά κε ην αλ παξαηήξεζαλ θάπνηεο αιιαγέο ηηο απφςεηο ηνπο, ζε ζρέζε κε απηά πνπ

είραλ πεη ή γξάςεη ζην 2ν ζηάδην. Έγηλε ζχλζεζε ησλ απφςεσλ ηνπο, ελψ αξθεηνί απφ

απηνχο εθθξάζηεθαλ θαη πξνθνξηθά ζηελ νινκέιεηα. Οη ελήιηθνη θαηαξηηδφκελνη

δήισζαλ πξνθνξηθά φηη απηή ε κέζνδνο ήηαλ θάηη ην θαηλνχξην γηα απηνχο. Κάπνηνη

ελζνπζηάζηεθαλ, θάπνηνη άιινη είπαλ φηη ηνπο άξεζε απηή ε ελαιιαθηηθή πξνζέγγηζε

ηεο δηδαζθαιίαο. Καλέλαο δελ δήισζε γξαπηά ή πξνθνξηθά, απφ ηνπο 53

ζπκκεηέρνληεο, φηη δελ ηνπο άξεζε γεληθά σο δηαδηθαζία ή φηη δελ ηνπο άξεζαλ θάπνηα

ζπγθεθξηκέλα ζηάδηα ηεο εθαξκνγήο.

Απφ ηηο ζεκεηψζεηο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ, θαίλεηαη γξαπηψο ε άπνςή ηνπο θαηά ην 6ν

ζηάδην εθαξκνγήο ηεο κεζφδνπ. Μηα εθπαηδεπφκελε δειψλεη «ηα ζπλαηζζήκαηά κνπ

άιιαμαλ κεηά ηε ζπδήηεζε, κε έθαλαλ λα κάζσ θαηλνχξηα πξάγκαηα θαη λα ζθέθηνκαη πην



177

αληηξαηζηζηηθά». Κάπνηνο άιινο ηνλίδεη: «άιιαμαλ φια κέζα κνπ, γηαηί δελ ζα ήζεια λα

ην θάλνπλ θαη ζε εκέλα απηφ». Έλαο αθφκε ηνλίδεη φηη «ε δηαδηθαζία κε βνήζεζε λα

δηνξζψζσ ελδερφκελα ιάζε θαη λα ζπλερίζσ κε πην θαζαξφ κπαιφ».

Μηα καζήηξηα ηεο Β΄ Λπθείνπ ΔΠΑΛ δήισζε: «νη πεξηζζφηεξνη απφ εκάο πηζηεχακε

πσο ν ξαηζηζκφο γίλεηαη γηα θάπνηνλ ζπγθεθξηκέλν ιφγν θαη πσο δελ ήηαλ αλάγθε λα

αλακηρζνχκε. Μεηά απφ απηή ηελ εξγαζία αλαπηχμακε ηνλ ηξφπν ζθέςεο καο θαη

θαηαιάβακε πσο δελ ζέινπκε λα γίλνπκε ζχκα ή ζχηεο ζε έλα ηέηνην γεγνλφο θαη πσο αλ

γηλφκαζηαλ παξαηεξεηέο, δελ ζα θαζφκαζηαλ άπξαγνη. Γελ ππάξρεη ιφγνο χπαξμεο ηνπ

ξαηζηζκνχ». Μηα άιιε καζήηξηα αλαθέξεη φηη «κεηά απφ φιν απηφ έκαζα πσο δελ ζα

πξέπεη λα είκαζηε ξαηζηζηέο θαη φηη είκαζηε φινη ίδηνη, ζα πξέπεη λα απνδερφκαζηε ηνλ

άιινλ, φπσο αθξηβψο είλαη». Μία αθφκε ζπκπιεξψλεη: «Κάλνληαο απηή ηελ εξγαζία

έλησζα πσο ζα κπνξνχζε λα αηζζάλεηαη ην ζχκα ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ηνπ

ξαηζηζκνχ θαη θαηάιαβα φηη πνηέ κνπ δελ ζέισ λα γίλσ ζχκα ή ζχηεο ζε έλα ηέηνην

γεγνλφο». Ζ καζήηξηα αλαθέξεηαη ζηελ ελζπλαίζζεζε, δειαδή ζηελ «αλαγλψξηζε ησλ

ζπλαηζζεκάησλ ησλ άιισλ […], κηα ηθαλφηεηα πνπ έρεη ηε βάζε ηεο ζηε

ζπλαηζζεκαηηθή απηνεπίγλσζε θαη είλαη ε ζεκειηψδεο αλζξψπηλε δεμηφηεηα». (Goleman,

1998β:79).

Οη καζεηέο ηεο Γ΄ Γπκλαζίνπ ζεσξνχλ φηη θάηη άιιαμε θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο

κεζφδνπ θαη ζρνιηάδνπλ ζρεηηθά. «Πεξηζζφηεξνο πξνβιεκαηηζκφο γηα ην ζέκα θαη

επαηζζεηνπνίεζε» ζρεηηθά κε απηφ, ζρνιηάδεη κηα καζήηξηα. Μηα καζήηξηα ζεκεηψλεη:

«Δγψ πηζηεχσ φηη απέθηεζα θάπνηα εξεζίζκαηα πξνο ην θαιφ αιιά ψζηε λα αιιάμεη θάηη

κέζα κνπ ζα έπαηξλε ιίγν ρξφλν θαη φρη κέζα ζε ηξεηο ψξεο. Φπζηθά θαη θάηη άιιαμε κέζα

κνπ, φρη φκσο ζε ηφζν κεγάιν βαζκφ!» Με ηελ άπνςε απηή ηαπηίδεηαη θαη έλαο

εθπαηδεπηήο ελειίθσλ ζηε ζπλέληεπμε πνπ παξαρψξεζε. Ο ίδηνο ν Mezirow

ππνζηεξίδεη φηη «κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, κηα ζεηξά απφ ηέηνηνπ είδνπο

κεηαζρεκαηηζκνχο ζηηο απφςεηο θάπνηνπ, […] ελδερνκέλσο ζα νδεγήζνπλ ζε

κεηαζρεκαηηζκφ κηαο λνεηηθήο ζπλήζεηαο». (Cohen, 1997 ζην Mezirow θαη ζπλ.,

2007:60). Γελ είλαη δηαδηθαζία εχθνιε. Δίλαη δηαδηθαζία δχζθνιε θαη επίπνλε, ε νπνία

ζα θέξεη ην ίδην ην άηνκν πνιιέο θνξέο ζε ζχγθξνπζε κε ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ηηο δηθέο

ηνπ παξαδνρέο. Μία άιιε καζήηξηα ζεκεηψλεη φηη απφ ηελ αλάιπζε ηνπ πίλαθα «είδακε

θαη ηελ πιεπξά ηνπ ζχηε – ν νπνίνο είλαη θαη απηφο ζχκα ηεο θνηλσλίαο» ελψ κηα άιιε



178

ηνλίδεη φηη «θαηάιαβε θαιχηεξα ηε ζνβαξφηεηα ηνπ ξαηζηζκνχ». Μηα καζήηξηα

ππνζηεξίδεη φηη «γη απηφ ην ζέκα επζπλφκαζηε εκείο νη ίδηνη θαη ηδηαίηεξα νη

πξνεγνχκελεο γεληέο πνπ δελ πξνζπάζεζαλ λα ην ειαηηψζνπλ. […] Γελ πξέπεη λα

γηλφκαζηε έλα κε ηε κάδα, δηφηη εθείλε ηελ ψξα ν άλζξσπνο ράλεη ηελ αμηνπξέπεηά ηνπ»

θαη κε απηέο ηνπ ηηο πξάμεηο, θαηαζηξέθεη ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ. «Μεηά απφ φια απηά

πηζηεχσ φηη άιιαμε ε γλψκε κνπ γηα θάπνηεο παξεμεγεκέλεο νκάδεο θαη ε αληηκεηψπηζή

κνπ ίζσο λα είλαη δηαθνξεηηθή», ζρνιηάδεη άιιε καζήηξηα.

Παξαηεξείηαη ε ρξήζε ηεο ελζπλαίζζεζεο ηφζν απφ ελήιηθεο φζν θαη απφ καζεηέο. Οη

καζεηέο εθθξάδνληαη ζπλαηζζεκαηηθά πην έληνλα, έρνληαο κπεη ζηε ζέζε ησλ ζπκάησλ.

Καη απφ ηε ζέζε φκσο ησλ ζπηψλ, πξνβιεκαηίδνληαη θαη πξνζπαζνχλ λα θαηαλνήζνπλ

ηη είλαη απηφ πνπ ηνπο σζεί ζε ηέηνηεο πξάμεηο θαη ζπκπεξηθνξέο. Οη καζεηέο

ρξεζηκνπνηνχλ ηε γξαθή γηα ηελ έθθξαζε ησλ απφςεσλ ή/θαη ησλ ζπλαηζζεκάησλ ηνπο

θαηά θφξνλ, ζε ζρέζε κε ηνπο ελήιηθνπο θαηαξηηδφκελνπο, νη νπνίνη εθθξάδνληαη

ζπλήζσο πξνθνξηθά ελψ δειψλνπλ παξάιιεια φηη δελ ηα θαηαθέξλνπλ θαιά ζην

γξαπηφ ιφγν.

6.2.2. πκπεξάζκαηα επί ησλ 4 εξεπλνύκελσλ αμόλσλ ηεο θιείδαο

παξαηήξεζεο ζηα 4 ηκήκαηα.

Δηζαγσγή

Με ηε ρξήζε ηεο θιείδαο παξαηήξεζεο, ηέζεθαλ ππφ δηεξεχλεζε ηέζζεξηο άμνλεο. Ο

1νο άμνλαο θιείδαο παξαηήξεζεο

αθνξνχζε ζηελ αμηνπνίεζε ησλ γλψζεσλ θαη ησλ εκπεηξηψλ

ηφζν ησλ ελήιηθσλ εθπαηδεπφκελσλ φζν θαη ησλ καζεηψλ. Ο 2νο άμνλαο θιείδαο παξαηήξεζεο

αθνξνχζε ζηελ ελζάξξπλζε ηεο ελεξγεηηθήο ζπκκεηνρήο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ ζηε

δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο θαη απφ ηηο δχν πξναλαθεξζείζεο νκάδεο. Ο 3νο άμνλαο θιείδαο

παξαηήξεζεο αθνξνχζε ζηελ παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ ζην 3ν

ζηάδην θαη ζηελ παξαγσγή θξηηηθνχ εξσηήκαηνο. Ο 4νο άμνλαο θιείδαο παξαηήξεζεο

θαη

ηειεπηαίνο άμνλαο, αθνξνχζε ζηελ παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνχ

δηαιφγνπ κεηά ην 5ν ζηάδην, θαζψο θαη ζηα ζρεηηθά απνηειέζκαηα πνπ ζα πξνέθππηαλ.

ηφρνο ηεο θιείδαο παξαηήξεζεο ήηαλ λα θαηαγξαθνχλ νη αληηδξάζεηο ησλ

ζπκκεηερφλησλ θαη ησλ ηεζζάξσλ ηκεκάησλ γηα ην θάζε ηξίσξν πνπ ηνπο αθνξνχζε.

Καζ‟ φιε ηε δηάξθεηα ηεο εθαξκνγήο νη παξεκβάζεηο θαηαγξάθνληαλ αλά πεληάιεπην.



179

Ζ θσδηθνπνίεζε θαηά άμνλα, θαίλεηαη πην θάησ αλαιπηηθά. Δηδηθφηεξα, θάησ απφ θάζε

άμνλα θιείδαο παξαηήξεζεο, ππάξρνπλ θσδηθνί παξαηήξεζεο, πνπ πεξηγξάθνπλ ηηο

αηνκηθέο ή νκαδηθέο αληηδξάζεηο ησλ ζπκκεηερφλησλ.

ην παξάξηεκα Α ηεο παξνχζαο εξγαζίαο θαη ζπγθεθξηκέλα ζηελ ελφηεηα 9.1.6.

παξαηίζεληαη νη νδεγνί θιείδαο παξαηήξεζεο ζπκπιεξσκέλνη γηα ηα ηέζζεξα ηκήκαηα

ζηα νπνία εθαξκφζηεθε ε κέζνδνο. Αθνινπζεί ε επεμήγεζε ησλ θσδηθψλ παξαηήξεζεο

γηα ηνπο ηέζζεξηο άμνλεο ηεο θιείδαο παξαηήξεζεο.

ΚΩΓΗΚΟΗ ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ

Κάζεηνο άμνλαο: Τπνθείκελα παξαηήξεζεο

Οξηδόληηνο άμνλαο : Γηάξθεηα δηδαζθαιίαο ρσξηζκέλε αλά 5ιεπην.

Κσδηθνί:


: Αμηνπνίεζε ησλ γλψζεσλ θαη ησλ εκπεηξηψλ

Δ= Αλαθνξά ζε εκπεηξία

Α= Έθθξαζε απνξίαο

ΛΑ= Λχζε απνξίαο

Γ= Υξήζε γλσζηηθψλ ζηνηρείσλ

Κ = Υξήζε ζηνηρείσλ ηεο θαζεκεξηλήο δσήο


: Δλζάξξπλζε ηεο ελεξγεηηθήο ζπκκεηνρήο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ ζηελ

δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο.

Δ= Δλεξγή ζπκκεηνρή ζε δξαζηεξηφηεηεο

= πδήηεζε θαη αληαιιαγή απφςεσλ κε άιινλ εθπαηδεπφκελν

Γ= πδήηεζε θαη ιήςε πιεξνθνξηψλ απφ ηνλ εθπαηδεπηή

Ο= πκκεηνρή ζηηο νκάδεο

ΑΣ= Αηνκηθή εξγαζία

Ε= πκκεηνρή ζε δεπγάξηα επηθνηλσλίαο

Γ= Γε ζπκκεηέρνπλ



180


: Παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ ζην 3ν ζηάδην.

Παξαγσγή θξηηηθνχ εξσηήκαηνο. (φπνπ Κ= θξηηηθή ζθέςε)

ΔΓΚ= Δλεξγφο ζπκκεηνρή ζηε δξαζηεξηφηεηα

ΔΟΚ= Δλεξγφο ζπκκεηνρή ζηηο νκάδεο

Κ= πδήηεζε θαη παξαγσγή ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ

ΣΠΚ= Σήξεζε πξνζσπηθψλ ζεκεηψζεσλ. (γηα δεκηνπξγία ζηνραζηηθήο δηάζεζεο)

ΚΘΚ= Καζφινπ ζπκκεηνρή


: Παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ κεηά ην 5ν ζηάδην.

Απνηειέζκαηα. (φπνπ Κ= θξηηηθή ζθέςε, φπνπ Μ=κεηά)

ΔΓΚΜ= Δλεξγφο ζπκκεηνρή ζηε δξαζηεξηφηεηα

ΔΟΚΜ= Δλεξγφο ζπκκεηνρή ζηηο νκάδεο

ΚΜ= πδήηεζε θαη παξαγσγή ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ

ΣΠΚΜ = Σήξεζε πξνζσπηθψλ ζεκεηψζεσλ. (γηα δεκηνπξγία ζηνραζηηθήο δηάζεζεο)

ΚΘΚΜ= Καζφινπ ζπκκεηνρή

Σκήκα 1ν - ΓΔ ΠΑΣΡΑ.

1νο άμνλαο, αμηνπνίεζε γλώζεσλ θαη εκπεηξηώλ ηεο θαζεκεξηλήο δσήο

ζνλ αθνξά ζηνλ 1ν άμνλα ηεο θιείδαο παξαηήξεζεο, δειαδή ζηελ αμηνπνίεζε

γλψζεσλ θαη εκπεηξηψλ ηεο θαζεκεξηλήο δσήο, παξαηεξείηαη ε ρξήζε γλσζηηθψλ

ζηνηρείσλ (Γ), αιιά θαη ε ρξήζε ζηνηρείσλ ηεο θαζεκεξηλήο δσήο θαη έθθξαζεο άπνςεο

(Κ) θαηά ηε δηάξθεηα ηεο 1εο δηδαθηηθήο ψξαο. ηε 2ε θαη ζηελ 3ε δηδαθηηθέο ψξεο, ην

ζηνηρείν (Κ) εκθαλίδεηαη ζπλερψο. Αλαιπηηθά ζηνηρεία δίλνληαη ζηελ ελφηεηα 6.2.4. Σν

ζηνηρείν Δ - Αλαθνξά ζε εκπεηξία, εκθαλίδεηαη κφλν ζην ηέινο ηεο δηδαζθαιίαο (3

θνξέο).

2νο άμνλαο, ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή ζηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο

ζνλ αθνξά ζην 2ν άμνλα ηεο θιείδαο παξαηήξεζεο, δειαδή ζηελ ελεξγεηηθή

ζπκκεηνρή ζηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο, παξαηεξείηαη ε ζπρλή εκθάληζε ησλ ζηνηρείσλ

Δ - Δλεξγή ζπκκεηνρή ζε δξαζηεξηφηεηεο, Ο - πκκεηνρή ζηηο νκάδεο, ΑΣ -



181

Αηνκηθή εξγαζία θαη - πδήηεζε θαη αληαιιαγή απφςεσλ κε άιινλ εθπαηδεπφκελν.

Δίλαη εκθαλήο, ε ζπκκεηνρή ηνπ ζπλφινπ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ ζηηο δξαζηεξηφηεηεο

απηέο.

3νο άμνλαο, παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνύ δηαιόγνπ ζην 3ν

ζηάδην θαη παξαγσγή θξηηηθνύ εξσηήκαηνο

ζνλ αθνξά ζηνλ 3ν άμνλα ηεο θιείδαο παξαηήξεζεο, δειαδή ζηελ παξαγσγή

θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ ζην 3ν ζηάδην θαη ζηελ παξαγσγή θξηηηθνχ

εξσηήκαηνο, παξαηεξείηαη ζπδήηεζε θαη παξαγσγή ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ (Κ).

Γηαθαίλεηαη κφλν ε πξνθνξηθή ζπκκεηνρή ζε ζρέζε κε ηελ ηήξεζε πξνζσπηθψλ

ζεκεηψζεσλ γηα δεκηνπξγία ζηνραζηηθήο δηάζεζεο (ΣΠΚ), ε νπνία δελ παξαηεξείηαη.

4νο άμνλαο, παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνύ δηαιόγνπ ηόζν θαηά

ηελ δηάξθεηα, όζν θαη κεηά ην 5ν ζηάδην θαη απνηειέζκαηα.


θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ ηφζν θαηά ηελ δηάξθεηα, φζν θαη κεηά ην 5ν

ζηάδην θαη ηα απνηειέζκαηα, παξαηεξείηαη ελεξγφο ζπκκεηνρή ζηηο νκάδεο (ΔΟΚΜ),

φζν θαη ζπδήηεζε θαη παξαγσγή ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ (ΚΜ). Γελ παξαηεξείηαη

θαζφινπ ηήξεζε πξνζσπηθψλ ζεκεηψζεσλ γηα δεκηνπξγία ζηνραζηηθήο δηάζεζεο

(ΣΠΚΜ).

Σκήκα 2. - ΓΔ ΠΑΣΡΑ




ζηνηρείσλ (Γ), αιιά θαη ε ρξήζε ζηνηρείσλ ηεο θαζεκεξηλήο δσήο θαη έθθξαζεο άπνςεο

(Κ) θαηά ηε δηάξθεηα ηεο 1εο δηδαθηηθήο ψξαο θαη αξθεηά ιηγφηεξν ζηε δηάξθεηα ηεο

2εο ψξαο. Σν ζηνηρείν Δ - Αλαθνξά ζε εκπεηξία, εκθαλίδεηαη 3 – 4 θνξέο, κφλν ζηε 2ε

θαη ζηελ 4ε ψξα, φπνπ φηαλ θάπνηνο αλαθέξεη θάπνηα πξνζσπηθή ηνπ εκπεηξία ζρεηηθή

κε ην ζέκα, ηφηε ζα αλαθεξζνχλ αθφκε 2 – 3 εκπεηξίεο θαη άιισλ θαηαξηηδνκέλσλ. Σα

ζηνηρεία Α – έθθξαζε απνξίαο θαη ΛΑ – ιχζε απνξίαο, δελ εκθαλίδνληαη.



182



ζπκκεηνρή ζηελ δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο, παξαηεξείηαη ζε φιε ηελ ηάμε Ο -

πκκεηνρή ζηηο νκάδεο, ΑΣ - Αηνκηθή εξγαζία, ελψ ζηνπο κηζνχο εμ απηψλ

παξαηεξείηαη Δ - Δλεξγή ζπκκεηνρή ζε δξαζηεξηφηεηεο, θαη - πδήηεζε θαη

αληαιιαγή απφςεσλ κε άιινλ εθπαηδεπφκελν. Φαίλεηαη ε ζπκκεηνρή ηνπ ζπλφινπ ησλ

εθπαηδεπνκέλσλ ζηηο δξαζηεξηφηεηεο απηέο.





εξσηήκαηνο, παξαηεξείηαη απφ φινπο ζπδήηεζε θαη παξαγσγή ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ

(Κ). ζνλ αθνξά ζην ΣΠΚ - ηήξεζε πξνζσπηθψλ ζεκεηψζεσλ γηα δεκηνπξγία

ζηνραζηηθήο δηάζεζεο, δελ παξαηεξείηαη, δηφηη νη νπνηεζδήπνηε πξνηάζεηο θαη απφςεηο

αλαθέξνληαη πξνθνξηθά.




θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ ηφζν θαηά, φζν θαη κεηά ην 5ν ζηάδην θαη

ηα απνηειέζκαηα, παξαηεξείηαη φηη 2 άηνκα δελ ζπκκεηέρνπλ θαζφινπ (ΚΘΚΜ), ελψ

επηά άηνκα γηα ην κηζφ ρξφλν ηνπιάρηζηνλ ηνπ 5νπ ζηαδίνπ δελ ζπκκεηέρνπλ θαζφινπ

(ΚΘΚΜ). Οη ππφινηπνη έρνπλ ελεξγφ ζπκκεηνρή ζηε δξαζηεξηφηεηα (ΔΓΚΜ).

Παξαηεξείηαη ηήξεζε πξνζσπηθψλ ζεκεηψζεσλ γηα δεκηνπξγία ζηνραζηηθήο δηάζεζεο

(ΣΠΚΜ), κεηά ην 5ν ζηάδην, γηα ηνπο κηζνχο θαηαξηηδφκελνπο. Ζ αηνκηθή εξγαζία

(ΑΣ) πνπ θαίλεηαη ζην ηέινο ηεο δηδαθηηθήο εκέξαο, ζρεηίδεηαη κε ην αλ ππήξμαλ

αιιαγέο ζηηο παξαδνρέο ηνπο αλαθνξηθά κε ην ξαηζηζκφ κεηά ηελ παξνπζίαζε ηεο

δηδαζθαιίαο.

Σκήκα 3. Β‟ Λπθείνπ – ΔΠΑΛ.




183



ζηνηρείσλ (Γ), ζηα πξψηα 20 ιεπηά ηεο 1εο δηδαθηηθήο ψξαο θαη ζην πξψην κηζφ ηεο 2εο

δηδαθηηθήο ψξαο. Ζ ρξήζε ζηνηρείσλ ηεο θαζεκεξηλήο δσήο θαη έθθξαζεο άπνςεο (Κ)

απνπζηάδεη απφ φιε ηε δηδαζθαιία. Σν ζηνηρείν Δ - Αλαθνξά ζε εκπεηξία, εκθαλίδεηαη

κφλν κηα θνξά ζηε 2ε ψξα. Σα ζηνηρεία Α – έθθξαζε απνξίαο θαη ΛΑ – ιχζε απνξίαο,

δελ εκθαλίδνληαη.




πκκεηνρή ζηηο νκάδεο θαη Δ - Δλεξγή ζπκκεηνρή ζε δξαζηεξηφηεηεο. Πξφζζεηα,

ππάξρεη ζε ηξία δεπγάξηα, ζπκκεηνρή ζε δεπγάξηα επηθνηλσλίαο (Ε). Μεηαμχ δχν

αηφκσλ πξαγκαηνπνηείηαη - πδήηεζε θαη αληαιιαγή απφςεσλ κε άιινλ

εθπαηδεπφκελν. Φαίλεηαη ε ζπκκεηνρή ηνπ ζπλφινπ ζρεδφλ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ ζηηο

δξαζηεξηφηεηεο απηέο.







ζηνραζηηθήο δηάζεζεο, δελ παξαηεξείηαη, δηφηη νη νπνηεζδήπνηε πξνηάζεηο θαη απφςεηο

ιέγνληαη πξνθνξηθά. ινη γξάθνπλ αηνκηθά ηηο εξσηήζεηο ηνπο (ΑΣ) θαη ζπκκεηέρνπλ

ελεξγά (Δ) ζηηο δξαζηεξηφηεηεο απηέο.




θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ ηφζν θαηά, φζν θαη κεηά ην 5ν ζηάδην θαη

ηα απνηειέζκαηα, παξαηεξείηαη φηη 2 άηνκα δελ ζπκκεηέρνπλ θαζφινπ (ΚΘΚΜ), ελψ



184

έλα άηνκν γηα ην κηζφ ρξφλν ηνπιάρηζηνλ ηνπ 5νπ ζηαδίνπ δελ ζπκκεηέρεη θαζφινπ

(ΚΘΚΜ). Οη ππφινηπνη έρνπλ ελεξγφ ζπκκεηνρή ζηε δξαζηεξηφηεηα (ΔΓΚΜ). ε ηξία

άηνκα παξαηεξείηαη ΚΜ - πδήηεζε θαη παξαγσγή ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ.

Παξαηεξείηαη επίζεο ηήξεζε πξνζσπηθψλ ζεκεηψζεσλ γηα δεκηνπξγία ζηνραζηηθήο

δηάζεζεο (ΣΠΚΜ), κεηά ην 5ν ζηάδην, γηα ηνπο κηζνχο θαη πιένλ θαηαξηηδφκελνπο. Ζ

αηνκηθή εξγαζία (ΑΣ) πνπ θαίλεηαη ζην ηέινο ηεο δηδαθηηθήο εκέξαο, θαζψο θαη ην Δ

- Δλεξγή ζπκκεηνρή ζε δξαζηεξηφηεηεο θαη ην Ο - πκκεηνρή ζηηο νκάδεο αθνξά ζην

αλ ππήξμαλ αιιαγέο ζηηο παξαδνρέο ηνπο ζρεηηθά κε ην ξαηζηζκφ κεηά ηελ παξνπζίαζε

ηεο δηδαζθαιίαο.

Σκήκα 4. Γ‟ Γπκλαζίνπ.




ζηνηρείσλ (Γ), παληνχ ζε φιεο ηηο ψξεο δηδαζθαιίαο. Ζ ρξήζε ζηνηρείσλ ηεο

θαζεκεξηλήο δσήο θαη έθθξαζεο άπνςεο (Κ) παξνπζηάδεηαη κφλν δπν θνξέο. Σν

ζηνηρείν Δ - Αλαθνξά ζε εκπεηξία, δελ εκθαλίδεηαη θαζφινπ. Σα ζηνηρεία Α – έθθξαζε

απνξίαο θαη ΛΑ – ιχζε απνξίαο, δελ εκθαλίδνληαη.




πκκεηνρή ζηηο νκάδεο θαη Δ - Δλεξγή ζπκκεηνρή ζε δξαζηεξηφηεηεο. Δπηπξφζζεηα,

ππάξρεη ζε έμη δεπγάξηα, ζπκκεηνρή ζε δεπγάξηα επηθνηλσλίαο (Ε). Μεηαμχ επηά

αηφκσλ πξαγκαηνπνηείηαη - πδήηεζε θαη αληαιιαγή απφςεσλ κε άιινλ

εθπαηδεπφκελν. Φαίλεηαη ε ζπκκεηνρή ηνπ ζπλφινπ ζρεδφλ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ ζηηο

δξαζηεξηφηεηεο απηέο.







185



ζηνραζηηθήο δηάζεζεο, παξαηεξείηαη ζε θάπνηνπο απφ απηνχο. ινη γξάθνπλ αηνκηθά

ηηο εξσηήζεηο ηνπο (ΑΣ) θαη ζπκκεηέρνπλ ελεξγά (Δ) ζηηο δξαζηεξηφηεηεο απηέο.




θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ ηφζν θαηά ηελ δηάξθεηα, φζν θαη κεηά ην 5ν

ζηάδην θαη ηα απνηειέζκαηα, παξαηεξείηαη φηη 6 άηνκα δελ ζπκκεηέρνπλ θαζφινπ

(ΚΘΚΜ), ελψ δχν άηνκα γηα ην ρξφλν ηνπιάρηζηνλ 5 ιεπηψλ έσο θαη 10 ιεπηψλ δελ

ζπκκεηέρνπλ θαζφινπ (ΚΘΚΜ). Οθηψ άηνκα έρνπλ ελεξγφ ζπκκεηνρή ζηε

δξαζηεξηφηεηα (ΔΓΚΜ). ε νθηψ άηνκα παξαηεξείηαη ΚΜ - πδήηεζε θαη

παξαγσγή ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ. Παξαηεξείηαη επίζεο ηήξεζε πξνζσπηθψλ

ζεκεηψζεσλ γηα δεκηνπξγία ζηνραζηηθήο δηάζεζεο (ΣΠΚΜ), κεηά ην 5ν ζηάδην, γηα

ηνπο κηζνχο θαη πιένλ θαηαξηηδφκελνπο. Ζ αηνκηθή εξγαζία (ΑΣ) πνπ θαίλεηαη ζην

ηέινο ηεο δηδαθηηθήο εκέξαο, αθνξά ζην αλ ππήξμαλ αιιαγέο ζηηο παξαδνρέο ηνπο

ζρεηηθά κε ην ξαηζηζκφ κεηά ηελ παξνπζίαζε ηεο δηδαζθαιίαο.

6.2.3. ύγθξηζε αμόλσλ ηεο θιείδαο κε ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα ησλ

ζπλεληεύμεσλ

ην 2ν άμνλα ηεο θιείδαο παξαηήξεζεο, δειαδή ζηελ ελζάξξπλζε ηεο ελεξγεηηθήο

ζπκκεηνρήο ζηελ δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο θαη ζηα 4 ηκήκαηα θαίλεηαη ζπλνιηθά (100%)

ε ζπκκεηνρή ηνπο. Σν ίδην επαιεζεχεηαη θαη ζηνπο 14 ελήιηθνπο φπνπ ζε πνζνζηφ

100% απαληνχλ φηη ε ζπλεξγαζία κε ηα άιια κέιε ηεο νκάδαο ήηαλ θαιή/απνδνηηθή

θαη φηη απηή ζα βνεζήζεη (θαηά 100%) ζηελ επίηεπμε ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ.

ηνλ 3ν άμνλα, δειαδή ζηελ παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ

ζην 3ν ζηάδην θαη ζηελ παξαγσγή θξηηηθνχ εξσηήκαηνο, κε δεδνκέλν ην γεγνλφο φηη νη

ελήιηθνη ζηεξηδφκελνη ζηηο εκπεηξίεο ηνπο ζα „έβγαδαλ‟ πην πνιιά εξσηήκαηα,

εληνχηνηο νη καζεηέο θάλνπλ ηε δηαθνξά κε 14 εξσηήκαηα ζπλνιηθά, ζε ζρέζε κε ηνπο

ελήιηθνπο πνπ αλαθέξνπλ κφλν επηά. Δδψ, αο ζεκεησζεί φηη ην ππφ κειέηε ζέκα ηνπ



186

ξαηζηζκνχ έρεη δηδαρζεί αξθεηέο θνξέο ζηνπο καζεηέο ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε είηε

έκκεζα είηε άκεζα, ελψ νη ελήιηθνη, ηνπιάρηζηνλ φηαλ θνηηνχζαλ ζην ζρνιείν, δελ

αλαθέξνληαλ ζε ηέηνηνπ είδνπο θαηλφκελα. Φαίλεηαη φηη ε δηαδηθαζία απηή είλαη πην

εχθνιε γηα ηνπο καζεηέο. Οη 14 εθπαηδεπηέο θαη εθπαηδεπηηθνί απφ ηελ άιιε πιεπξά,

ηνλίδνπλ ζε πνζνζηφ 100% φηη ε δεκηνπξγία θξηηηθνχ εξσηήκαηνο βνεζά ζηελ

πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο. Αθφκα, αλαθέξνπλ φηη ε δεκηνπξγία θξηηηθνχ εξσηήκαηνο ζην

3ν ζηάδην, ζε πνζνζηφ 78,57%, ηνπο θάλεθε εχθνιε.

ηνλ 4ν άμνλα ηεο θιείδαο παξαηήξεζεο, δειαδή ζηελ παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη

ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ ηφζν θαηά ηελ δηάξθεηα, φζν θαη κεηά ην 5ν ζηάδην θαη ηα

απνηειέζκαηα, απαληνχλ ζεηηθά ή κάιινλ ζεηηθά νη 40 απφ ηνπο 53 καζεηέο θαη

θαηαξηηδφκελνπο ή αιιηψο ζε πνζνζηφ 75,5%. Πην αλαιπηηθά, απφ ηνπο 28 καζεηέο ησλ

δχν ηκεκάησλ, νη 21 ή αιιηψο ην 75% απαληά φηη άιιαμε θάηη ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπο

αθνχ παξαθνινχζεζαλ ηε δηδαζθαιία απηή. Απφ ηνπο 25 θαηαξηηδφκελνπο ησλ ΓΔ, νη

19 ή αιιηψο ην 76% απαληά φηη θάηη άιιαμε ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπο κεηά ηε δηδαζθαιία

απηή. Αμίδεη λα ζεκεησζεί εδψ φηη, απφ ηελ κία πιεπξά, είλαη πνιχ δχζθνιν λα αιιάμεη

κηα λνεηηθή ζπλήζεηα ζε δηάζηεκα 3 δηδαθηηθψλ σξψλ θαη απφ ηελ άιιε, φηη ε ίδηα ε

θαηαλφεζε ηεο έλλνηαο ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ δελ έηπρε εκπέδσζεο απφ ηηο

παξαπάλσ νκάδεο, έηζη ψζηε λα θαηαιάβνπλ νη ίδηνη νη καζεηέο θαη νη θαηαξηηδφκελνη,

θαιχηεξα, πνπ αθξηβψο έγθεηηαη ε αιιαγή απηή πνπ βίσζαλ. Οη 14 εθπαηδεπηέο θαη

εθπαηδεπηηθνί απφ ηελ άιιε πιεπξά, ηνλίδνπλ ζε πνζνζηφ 100% φηη κπνξεί λα παξαρζεί

θξηηηθφο ζηνραζκφο κέζα απφ απηή ηε κεζνδνινγία.



187

6.2.4. ρνιηαζκόο επί ησλ θσδηθώλ πνπ εκθαλίδνληαη ζηα ηέζζεξα

ηκήκαηα αλά δηδαθηηθή ώξα

ηα ηέζζεξα ηκήκαηα πνπ έγηλε ε παξνπζίαζε ηεο κεζφδνπ, ε δχλακε θαη ην θχιν ησλ

ζπκκεηερφλησλ έρεη σο εμήο:

Πίλαθαο 16: Γύλακε θαη θύιν ζπκκεηερόλησλ ησλ 4 ηκεκάησλ.

Γύναμη ζςμμ/νηυν

Άππεν Θήλς Σύνολο

1ν ηκήκα ΓΔ 2 10 12

2ν ηκήκα ΓΔ 5 8 13

Β' Λπθείνπ - ΔΠΑΛ 0 9 9

Γ' Γπκλαζίνπ 2 17 19

Γεν. Σύνολο 9 44 53

Πξνθεηκέλνπ λα ππάξρεη αμηνπηζηία ζηα απνηειέζκαηα, πξαγκαηνπνηήζεθε

ηζνζηάζκηζε ηνπ δείγκαηνο. Απηφ επεηεχρζε κε ηε δηαίξεζε ησλ κεηξνχκελσλ θσδηθψλ

εκθάληζεο, πξνο ηε δχλακε ηεο εθάζηνηε ηάμεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηνλ πίλαθα

παξαθάησ, θαίλεηαη ε ζπρλφηεηα εκθάληζεο θσδηθψλ γηα ηελ 1ε ψξα.

Πίλαθαο 17: πρλόηεηα εκθάληζεο θσδηθώλ – 1ε ώξα.

1η ώπα Γ Κ ΣΔ Σ ΑΤ ΣΟ ΣΣΚ Δ ΤΠΚ ΣΕ

1ν ηκήκα ΓΔ 1,42 2,75 4,00 3,00 0,00 3,00 1,00

2ν ηκήκα ΓΔ 1,31 1,54 0,15 0,00 3,00 0,00 0,00

Β' Λπθείνπ - ΔΠΑΛ 2,56 0,00 3,67 0,33 2,00 3,56 0,00 0,11

Γ' Γπκλαζίνπ 1,26 0,21 3,00 0,42 4,00 4,00 1,00 1,00 1,05

Μέζνο ξνο 1,64 1,12 2,71 0,94 2,25 2,64 0,50 0,11 1,00 1,05

πσο πξνθχπηεη απφ ηελ επεμεξγαζία ησλ θσδηθψλ πνπ θαίλνληαη ζην παξάξηεκα Α,

ελφηεηα 10.1.7 γηα ηελ 1ε δηδαθηηθή ψξα θαη ζηα δχν ηκήκαηα ελειίθσλ γίλεηαη ρξήζε

γλσζηηθώλ ζηνηρείσλ (Γ) κε ζπρλφηεηα εκθάληζεο 1,42 θαη 1,31 αληίζηνηρα. ηα

ηκήκαηα ηππηθήο εθπαίδεπζεο ν θσδηθφο Γ έρεη ζπρλφηεηα εκθάληζεο 2,56 θαη 1,26

αληίζηνηρα. Ο Μέζνο ξνο δηακνξθψλεηαη ζην 1,64. ηε δηάξθεηα ηεο 1εο ψξαο, ε Β‟

Λπθείνπ ηνπ ΔΠΑΛ θάλεη αξθεηά πην ζπρλά ρξήζε γλσζηηθψλ ζηνηρείσλ ζε ζρέζε κε

ηα άιια ηκήκαηα.



188

ηνλ θσδηθφ (Κ) πνπ αθνξά ζηε ρξήζε ζηνηρείσλ ηεο θαζεκεξηλήο δσήο θαη

έθθξαζεο άπνςεο, ν κέζνο φξνο δηακνξθψλεηαη ζην 1,12. Σα δχν ηκήκαηα ελειίθσλ

ππεξηεξνχλ ζε απηφλ ηνλ θσδηθφ κε 2,75 θαη 1,54 αληίζηνηρα. Αληίζεηα, ηα δχν ηκήκαηα

αλειίθσλ θαηαγξάθνπλ είηε κεδεληθά πνζνζηά (ηκήκα Β‟ Λπθείνπ), είηε πνιχ κηθξά

πνζνζηά (Γ‟ Γπκλαζίνπ – 0,21). ε απηφλ ηνλ θσδηθφ νη ελήιηθνη ζπκκεηέρνληεο

ζηεξίδνληαη ζηηο πξνζσπηθέο ηνπο εκπεηξίεο θαη ζηηο απφςεηο πνπ έρνπλ απνθηήζεη θαηά

ηε δηάξθεηα ηνπ πξνζσπηθνχ θαη επαγγεικαηηθνχ ηνπο βίνπ, θάηη πνπ δελ θαίλεηαη

ζηνπο αλήιηθνπο καζεηέο.

ηνλ θσδηθφ Δ - Δλεξγή ζπκκεηνρή ζε δξαζηεξηόηεηεο, ν κέζνο φξνο

δηακνξθψλεηαη ζην 2,71. Σν πξψην ηκήκα ελειίθσλ ζπκκεηέρεη ελεξγά, ελψ ην δεχηεξν

ζε απηή ηε ρξνληθή πεξίνδν δε ζπκκεηέρεη. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, θαη ηα δχν ηκήκαηα

αλειίθσλ ζπκκεηέρνπλ ελεξγά κε πνζνζηά 3,67 θαη 3,00 αληίζηνηρα.

ηνλ θσδηθφ - πδήηεζε θαη αληαιιαγή απόςεσλ κε άιινλ εθπαηδεπόκελν, κφλν

ην πξψην ηκήκα εκπιέθεηαη ελεξγά ζε απηφ ην ξφιν. Αληίζεηα, ζηνλ θσδηθφ ΑΣ –

Αηνκηθή Δξγαζία ην ίδην ηκήκα δελ ζπκκεηέρεη θαζφινπ, ζην γξαπηφ θνκκάηη

ηνπιάρηζηνλ. Σν πξψην ηκήκα δειψλεη ζπλερψο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο παξνπζίαζεο ηε

δπζθνιία ηνπ λα εθθξαζηεί γξαπηά, γη απηφλ ηνλ ιφγν εθθξάδνληαη πξνθνξηθά.


2ε ώξα Γ Κ Δ ΑΣ Ο Κ ΚΜ

1ν ηκήκα

ΓΔ 0,08 4,58 0,00 0,00 0,00 0,00 1,00 1,08

2ν ηκήκα

ΓΔ 0,54 0,54 1,46 2,00 0,00 1,00 2,00 1,46

Β' Λπθείνπ - ΔΠΑΛ 2,33 0,00 3,78 0,00 3,00 2,00 0,44 0,33

Γ' Γπκλαζίνπ 0,95 0,00 2,58 0,00 3,00 3,00 1,00 0,53

Μέζνο ξνο 0,98 1,28 1,95 0,50 1,50 1,50 1,11 0,85

ζνλ αθνξά ζηε 2ε ώξα, βιέπνπκε ηνπο καζεηέο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο λα

ππεξηεξνχλ γλσζηηθά (Γ) ζε έλα ζέκα πνπ ην γλσξίδνπλ θαη ην βηψλνπλ ζην ζρνιείν



189

ηνπο, φπσο απηφ ηνπ ξαηζηζκνχ. Με κέζν φξν ην 0,98 νη καζεηέο θαηέρνπλ ην 2,33 θαη

ην 0,95 αληίζηνηρα. Αληίζεηα, νη ελήιηθνη εθπαηδεπφκελνη κε πνζνζηά 0,08 θαη 0,54

απέρνπλ αξθεηά απφ ην κέζν φξν. Αληίζηξνθα, νη ελήιηθνη ππεξηεξνχλ ζηνλ θσδηθφ (Κ)

πνπ αθνξά ζηε ρξήζε ζηνηρείσλ ηεο θαζεκεξηλήο δσήο θαη έθθξαζεο άπνςεο, κε

πνζνζηά 4,58 θαη 0,54 ηε ζηηγκή πνπ νη αλήιηθνη καζεηέο δελ έρνπλ εθθξαζηεί ζρεηηθά

κε ηνλ θσδηθφ απηφ θαζφινπ. Ο κέζνο φξνο είλαη 1,28.

ηνλ θσδηθφ Δ - Δλεξγή ζπκκεηνρή ζε δξαζηεξηόηεηεο, ν κέζνο φξνο

δηακνξθψλεηαη ζην 1,95. Σα δχν ηκήκαηα αλειίθσλ είλαη πην δξαζηήξηα, ζηε ζπγγξαθή

θαη ηήξεζε ζεκεηψζεσλ, ζηνλ θαηαηγηζκφ θαη ηνλ πινπξαιηζκφ απφςεσλ. Σα πνζνζηά

ηνπο είλαη 3,78 θαη 2,58 αληίζηνηρα. ηα ηκήκαηα ησλ ελειίθσλ, ην 1ν ζπκκεηέρεη

πξνθνξηθά, ελψ ην 2ν ηκήκα ζπκκεηέρεη θαη γξαπηά θαη πξνθνξηθά.

ηνλ θσδηθφ Ο – πκκεηνρή ζηηο νκάδεο, ν κέζνο φξνο είλαη 1,50 κε ηα ηκήκαηα

ησλ αλειίθσλ λα ζπκκεηέρνπλ πην ελεξγά ζηηο νκάδεο ηνπο κε πνζνζηά 2,00 θαη 3,00

αληίζηνηρα. Αληίζεηα, ην 1ν ηκήκα ελειίθσλ δε ζπκκεηέρεη ηφζν ελεξγά ζηηο νκάδεο φζν

ηα ππφινηπα ηξία ηκήκαηα.

ηνλ θσδηθφ Κ - πδήηεζε θαη παξαγσγή ζηνραζηηθνύ δηαιόγνπ ζην 3ν

ζηάδην. Παξαγσγή θξηηηθνύ εξσηήκαηνο (όπνπ Κ= θξηηηθή ζθέςε), ν κέζνο φξνο

είλαη 1,11 κε ζπκκεηνρή θαη ησλ δχν ηκεκάησλ ελειίθσλ θαηά 1,00 θαη 2,00

αληίζηνηρα, ελψ ην ηξίην θαη ην ηέηαξην ηκήκα (αλειίθσλ) έρνπλ πνζνζηά 0,44 θαη 1,00

αληίζηνηρα. Ζ πξνθνξηθή ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ αίζνπζα, δείρλεη ην 1ν ηκήκα πην

δξαζηήξην ζηε δεκηνπξγία θξηηηθνχ εξσηήκαηνο.

ηνλ θσδηθφ ΚΜ - πδήηεζε θαη παξαγσγή ζηνραζηηθνύ δηαιόγνπ θαηά ην 5ν

ζηάδην (όπνπ Κ= θξηηηθή ζθέςε, όπνπ Μ= κεηά), ν κέζνο φξνο δηακνξθψλεηαη ζην

0,85 κε εκθαλή επηθξάηεζε ησλ δχν ηκεκάησλ ελειίθσλ θαη πνζνζηά 1,08 θαη 1,46.

Αληηζέησο, ηα δχν ηκήκαηα αλειίθσλ έπνληαη, κε πνζνζηά 0,33 θαη 0,53.



190


3η ώπα Γ Κ ΣΔ Σ

1ν ηκήκα ΓΔ 0,50

2ν ηκήκα ΓΔ 0,15 2,69 0,62

Β' Λπθείνπ - ΔΠΑΛ

Γ' Γπκλαζίνπ 0,89

Σέινο, ζηελ 3ε ψξα, επαιεζεχεηαη ε ρξήζε γλσζηηθψλ ζηνηρείσλ (Γ), απφ ην ηκήκα

αλειίθσλ ηεο Γ΄ Γπκλαζίνπ, θαζψο θαη ε ρξήζε ζηνηρείσλ ηεο θαζεκεξηλήο δσήο θαη

έθθξαζεο άπνςεο (Κ), θαη απφ ηα δχν ηκήκαηα ελειίθσλ, ζε αληηδηαζηνιή κε ηνπο

αλήιηθνπο καζεηέο πνπ δελ θαίλνληαη ζε απηφ ηνλ θσδηθφ.

6.2.5. πγθξηηηθά ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνθύπηνπλ από ηελ θιείδα

παξαηήξεζεο αλά ώξα θαη θσδηθό

χκθσλα κε ηελ θιείδα παξαηήξεζεο, θαίλεηαη θαη ζηηο δχν δηδαθηηθέο ψξεο ε ρξήζε

ησλ θσδηθψλ Γ (ρξήζε γλσζηηθψλ ζηνηρείσλ) θαη Κ (ρξήζε ζηνηρείσλ ηεο θαζεκεξηλήο

δσήο θαη έθθξαζεο άπνςεο).

ηελ 1ε ψξα, ε δηαθνξά κεηαμχ ελειίθσλ θαη αλειίθσλ ζπκκεηερφλησλ ελαπφθεηηαη

ζην γεγνλφο ηεο πνιχ πην ζπρλήο εκθάληζεο ηνπ Γ απφ ηνπο αλήιηθνπο καζεηέο (1,91 ζε

ζρέζε κε ην 1,36) ελψ αληίζηξνθα, ε πην ζπρλή εκθάληζε ηνπ Κ απφ ηνπο ελειίθνπο, ζε

ζρέζε κε ηνπο αλειίθνπο (2,14 ζε ζρέζε κε ην 0,11). Δλδεηθηηθά, ζηνλ πίλαθα πην θάησ

θαίλνληαη νη κέζνη φξνη ησλ ελειίθσλ ζε ζρέζε κε ηνπο αλήιηθνπο αιιά θαη ην γεληθφ

κέζν φξν.

Πίλαθαο 20: ύγθξηζε θσδηθώλ Γ θαη Κ κεηαμύ ελειίθσλ θαη αλειίθσλ

ζπκκεηερόλησλ – 1ε ώξα.

1η ώπα Γ Μ.Όπορ

(Γ) Κ

Μ.Όπορ (Κ)


1,36 2,75

2,14 2

ν ηκήκα ΓΔ 1,31 1,54

Β' Λπθείνπ - ΔΠΑΛ 2,56 1,91

0,00 0,11

Γ' Γπκλαζίνπ 1,26 0,21

Μέζνο ξνο 1,64 1,12



191

ηε 2ε ψξα, επαλαιακβάλνληαη ηα ίδηα απνηειέζκαηα κε ηηο ηηκέο ειαθξψο

αιιαγκέλεο. Σα ηκήκαηα ελειίθσλ θάλνπλ ρξήζε ηνπ θσδηθνχ Γ αξθεηά ιηγφηεξν

(0,31) ζε ζρέζε κε ηνπο καζεηέο (1,64). ε αληίζεζε, νη ελήιηθνη ππεξηεξνχλ ζηνλ

θσδηθφ Κ (2,56) ζρεηηθά κε ηνπο καζεηέο (0,00).

Δίλαη θαλεξφ φηη, νη ελήιηθνη εθπαηδεπφκελνη ζηεξίδνληαη ζηηο εκπεηξίεο ηνπο θαη

ρξεζηκνπνηνχλ αξθεηά ζηνηρεία απφ ηελ θαζεκεξηλή ηνπο δσή θαη κέζσ απηψλ

εθθξάδνπλ ηελ άπνςή ηνπο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη καζεηέο ρξεζηκνπνηνχλ αξθεηά

ηηο γλψζεηο πνπ έρνπλ απνθνκίζεη θπξίσο απφ ην ζρνιείν, ρσξίο φκσο λα ζηεξίδνληαη ζε

πξνζσπηθέο ηνπο εκπεηξίεο, γηα παξάδεηγκα επαγγεικαηηθέο.

Πίλαθαο 21: ύγθξηζε θσδηθώλ Γ θαη Κ κεηαμύ ελειίθσλ θαη αλειίθσλ


2η ώπα Γ Μ.Όπορ

(Γ) Κ

Μ.Όπορ (Κ)


0,31 4,58

2,56 2

ν ηκήκα ΓΔ 0,54 0,54


0,00 0,00



ζνλ αθνξά ζηνπο θσδηθνχο Κ - πδήηεζε θαη παξαγσγή ζηνραζηηθνύ

δηαιόγνπ ζην 3ν ζηάδην, παξαγσγή θξηηηθνχ εξσηήκαηνο (φπνπ Κ= θξηηηθή ζθέςε) θαη

ΚΜ - πδήηεζε θαη παξαγσγή ζηνραζηηθνύ δηαιόγνπ θαηά ην 5ν ζηάδην (φπνπ

Κ= θξηηηθή ζθέςε, φπνπ Μ= κεηά), δηαπηζηψλνληαη ηα εμήο:

Σα δχν ηκήκαηα ελειίθσλ ζπδεηνχλ θαη παξάγνπλ ζηνραζηηθφ δηάινγν (Κ) ζε

δηπιάζην βαζκφ (1,50) έλαληη ησλ αλειίθσλ καζεηψλ (0,72). ε ζρεδφλ ηξηπιάζην

βαζκφ (1,27) ζηνράδνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 5νπ ζηαδίνπ θαη κεηά απφ απηφ, έλαληη

ησλ καζεηψλ πνπ θαηαγξάθνπλ πνζνζηφ 0,43.

Πίλαθαο 22: ύγθξηζε θσδηθώλ Κ θαη ΚΜ κεηαμύ ελειίθσλ θαη αλειίθσλ




192

2η ώπα ΣΣΚ Μ.Ο. ΣΣΚ

ΣΣΚΜ Μ.Ο.

ΣΣΚΜ


1,50

1,08

1,27 2ν ηκήκα ΓΔ 2,00 1,46

Β' Λπθείνπ - ΔΠΑΛ 0,44

0,72

0,33

0,43 Γ' Γπκλαζίνπ 1,00 0,53


Σφζν ζηα ηκήκαηα ελειίθσλ φζν θαη ζηα ηκήκαηα ησλ αλειίθσλ ππάξρεη θαζνιηθή

ζπκκεηνρή θαη ελεξγνπνίεζε ζε φιεο ηηο δξαζηεξηφηεηεο. Δλδηαθέξνλ είλαη επίζεο ην

ζηνηρείν φηη, ηφζν θαηά ην ηξίην ζηάδην, φζν θαη θαηά ην πέκπην, ζπκκεηέρεη ε

πιεηνςεθία ησλ κειψλ ησλ νκάδσλ, ελψ αθνχγνληαη θαη απφςεηο απφ καζεηέο νη νπνίνη

δελ ζπκκεηέρνπλ γεληθά ζηα καζήκαηα ηνπ ζρνιείνπ, ζχκθσλα κε ηηο απφςεηο ησλ

εθπαηδεπηηθψλ – εθπαηδεπηψλ, πνπ εθάξκνζαλ ηε κέζνδν.

6.2.6. Αιιαγή ζηηο απόςεηο θαη ηηο ζηάζεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ κεηαμύ

2νπ

θαη 6νπ

ζηαδίνπ αλά ηκήκα

Πίλαθαο 23. Αιιαγή ζηηο απόςεηο θαη ηηο ζηάζεηο κεηαμύ ηνπ 2νπ

θαη ηνπ 6νπ

ζηαδίνπ ζην 1ν ηκήκα ΓΔ.

2ο ζηάδιο - 1ο ημήμα ΣΓΔ 6ο ζηάδιο

Τι είναι παηζιζμόρ; Θευπείηε όηι άλλαξε κάηι ζε ζσέζη με αςηά πος είσαηε γπάτει ζηο 2ο ζηάδιο;

Ζ θαηάζηαζε πνπ βηώλνπκε ζηε δσή καο, ιόγσ δηαθνξεηηθώλ εζληθνηήησλ

Ζ Διιάδα είλαη έλαο θηιόμελνο ιαόο. Βνεζήζακε απηνύο ηνπο αλζξώπνπο θαη απηνί καο αληαπόδσζαλ έλα ζπλαίζζεκα ερζξηθόηεηαο. Ίζσο αύξην, λα βξεζνύκε θαη εκείο ζηε ζέζε ηνπο

ηαλ μερσξίδνπκε ηνπο αλζξώπνπο από ηα ρξώκαηα, ηελ εζληθόηεηα ή ηε ζξεζθεία

Πσο ζα ήηαλ αλ αληί γηα απηνύο (ζεκ. ηνπο έγρξσκνπο καζεηέο), ήκαζηαλ εκείο ζηε ζέζε ηνπο;

ηαλ μερσξίδνπκε ηνπο αλζξώπνπο από ηα ρξώκαηα, ηελ εζληθόηεηα ή ηε ζξεζθεία

Να αθήλνπκε θάζε άλζξσπν, αλεμαξηήησο ρξώκαηνο θαη θπιήο λα εθθξάδεηαη ειεύζεξα.

ε κε απνδνρή ηεο δηαθνξεηηθόηεηαο ηνπ άιινπ

όζν ζα ππάξρνπλ αληζόηεηεο, ν ξαηζηζκόο ζα είλαη ε θαζεκεξηλόηεηά καο. Θα πξέπεη λα έρνπκε ζάξξνο, αηζηνδνμία θαη αγάπε ζηε δσή καο.

ε κε απνδνρή ηεο δηαθνξεηηθόηεηαο ηνπ άιινπ

εβαζκόο ζηνλ πνιηηηζκό, ηε ζξεζθεία θαη ηηο παξαδόζεηο ησλ άιισλ ιαώλ

εθεί πνπ δελ ππάξρνπλ ίδηα δηθαηώκαηα ζε παηδεία, πγεία θαη ειεπζεξία

Ζ άπνςή κνπ παξακέλεη ε ίδηα, αιιά πξνζζέησ λα ππάξρεη επαηζζεζία ζηελ αληηκεηώπηζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ θαη ηεο ειεπζεξίαο ηεο ζθέςεο.



193


θαη ηνπ 6νπ

ζηαδίνπ ζην 2ν ηκήκα ΓΔ.

2ο ζηάδιο - 2ο ημήμα ΣΓΔ 6ο ζηάδιο


πξνθαηάιεςε θαη θόβνο γηα ό, ηη ήξζε ζηε ρώξα καο

έρσ δήζεη παξόκνηεο θαηαζηάζεηο, γη απηό δελ ζα γίλσ πνηέ κνπ ξαηζηζηήο

άζρεκε αληηκεηώπηζε ζε θνηλσληθέο νκάδεο, βάζεη κνξθσηηθνύ θαη νηθνλνκηθνύ ζέκαηνο

Θεσξεηηθά όινη ιέκε όηη δελ είκαζηε ξαηζηζηέο, αιιά απζόξκεηα θαη άζειά καο. πνιιέο θνξέο γηλόκαζηε. Πηζηεύσ πσο απηό γηα λα αιιάμεη ζέιεη πνιιά ρξόληα, ίζσο θαη γεληέο.


ε ιέμε ξαηζηζκόο άιιαμε κε ηελ έλλνηα ηεο ζσζηήο εξκελείαο ηεο ιέμεο, αιιά θαη ηε ζσζηή αληηκεηώπηζε ηνπ αλζξώπνπ, δηόηη όινη είκαζηε ίζνη


Έρνληαο ζπκκεηάζρεη ζην ζέκα απηό ηνπ ξαηζηζκνύ, πηζηεύσ όηη γίλνκαη θαιύηεξνο άλζξσπνο απέλαληη ζην δηπιαλό κνπ, απέλαληη ζηνλ αιινδαπό, απέλαληη ζηνλ ίδην ηνλ εαπηό κνπ. Πξνζπαζώ λα κπαίλσ ζηε ζθέςε ηνπ δηπιαλνύ κνπ, πξνζπαζώ λα ηνπο θαηαιάβσ.


Πξνζσπηθά, είκαη θαηά ηνπ ξαηζηζκνύ θαη αλ θάπνηεο θνξέο άζειά κνπ, είρα ζθεθηεί ή πξάμεη ξαηζηζηηθά, κεηά από ην ζεκεξηλό κάζεκα, πηζηεύσ όηη ζηελ πνξεία δελ ζα ην θάλσ, νύηε άζειά κνπ.


ια απηά πνπ είδακε θαη ζπδεηήζακε, κε βνήζεζαλ λα θαηαιάβσ ηη εζηί ξαηζηζκόο. Ήξζα ζηε ζέζε ηνπο, πξάγκα πνπ ην είρα μεράζεη. Με άγγημαλ πνιύ, από εδώ θαη πέξα πηζηεύσ όηη ζα αιιάμσ

βία, μπινδαξκόο, δηάθξηζε από άηνκν ζε άηνκν

Δπεηδή δελ ζα ήζεια λα είκαη ζηε ζέζε απηώλ πνπ δέρνληαη ην ξαηζηζκό ζηνλ πίλαθα, ζα αιιάμσ πιένλ ηνλ ηξόπν πνπ ζθέθηνκαη γηα ηε δηαθνξεηηθόηεηα θαη ζα είκαη ιηγόηεξν θαρύπνπηε, αλ θαη δελ ππήξμα πνηέ ξαηζίζηξηα

δηάθξηζε ρξώκαηνο, εζληθόηεηαο, ζξεζθεύκαηνο θαη εθκεηάιιεπζε

ηα ζπλαηζζήκαηά κνπ άιιαμαλ κεηά από ηε ζπδήηεζε, κε έθαλαλ λα κάζσ θαηλνύξηα πξάγκαηα θαη λα ζθέθηνκαη πην αληηξαηζηζηηθά

δηάθξηζε ρξώκαηνο, εζληθόηεηαο, ζξεζθεύκαηνο

άιιαμαλ όια κέζα κνπ, γηαηί δελ ζέισ λα κνπ ην θάλνπλ εκέλα απηό

δηάθξηζε ρξώκαηνο, εζληθόηεηαο, ζξεζθεύκαηνο

Γελ είκαη ξαηζίζηξηα, Με βνήζεζε ε όιε δηαδηθαζία λα δηνξζώζσ ελδερνκέλσο ιάζε, θαη λα ζπλερίζσ κε πην θαζαξό κπαιό

δηαθξίζεηο ζην ρξώκα, ζηε ζξεζθεία, ζηελ θνηλσληθή δσή.

Αλ θαη έρσ βηώζεη ξαηζηζκό, δελ είκαη ξαηζίζηξηα. Θα γίλσ πην πξνζεθηηθή θαη ηπρόλ ζθάικαηά κνπ ζα ηα δηνξζώζσ ζε πξνζσπηθό θαη ζπλνιηθό επίπεδν.



194


θαη ηνπ 6νπ

ζηαδίνπ ζην 1ν ηκήκα αλειίθσλ.

2ο ζηάδιο - 1ο ημήμα ανηλίκυν 6ο ζηάδιο


Γηαθξίζεηο ζε ρξώκα, ηδέεο, ζξεζθεία, έζηκα

κεηά από απηή ηελ εξγαζία, θαηαιάβακε πσο δελ ζέινπκε λα γίλνπκε ζύκα ή ζύηεο ζε έλα ηέηνην γεγνλόο θαη πσο αλ γηλόκαζηαλ παξαηεξεηέο δελ ζα θαζόκαζηαλ άπξαγνη. Γελ ππάξρεη ιόγνο ύπαξμεο ηνπ ξαηζηζκνύ

ε ιεθηηθή, ζσκαηηθή θαη ςπρηθή βία πνπ αζθείηαη

κέζα από όιν απηό, έκαζα πσο δελ ζα πξέπεη λα είκαζηε ξαηζηζηέο θαη όηη είκαζηε όινη ίδηνη, ζα πξέπεη λα απνδερόκαζηε ηνλ άιινλ όπσο αθξηβώο είλαη


θάλνληαο απηή ηελ εξγαζία, έλησζα πσο ζα κπνξνύζε λα αηζζάλεηαη ην ζύκα ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ηνπ ξαηζηζκνύ θαη θαηάιαβα όηη πνηέ κνπ δελ ζέισ λα γίλσ ζύκα ή ζύηεο ζε έλα ηέηνην γεγνλόο


παξαηεξώληαο απηό ην έξγν εκβαζύλακε ηνλ ηξόπν ζθέςεο καο κε βάζε ην ξαηζηζκό δηόηη κπήθακε ζηε ζέζε ηνπο θαη εθθξάζακε ηα ζπλαηζζήκαηά καο. Νηώζακε πσο είλαη λα είκαζηε ζηε ζέζε ηνπ ζύκαηνο θαη όρη ηνπ ζύηε. Πάληα πξέπεη λα ζθεθηόκαζηε ηηο ζπλέπεηεο πνπ ζα πξνθύςνπλ ζηε ζπλέρεηα, αιιά θαηαιάβακε θαη πσο αηζζάλνληαη ηα ζύκαηα


θαη ηνπ 6νπ

ζηαδίνπ ζην 2ν ηκήκα αλειίθσλ.

2ο ζηάδιο - 2ο ημήμα ανηλίκυν 6ο ζηάδιο


δηαθνξεηηθόηεηα, πξνθαηάιεςε, απόξξηςε, δηαθξίζεηο

κέζα από ηνλ πίλαθα, κνπ πξνθιήζεθαλ πεξηζζόηεξα ζπλαηζζήκαηα αιιάδνληαο κνπ ηε γλώκε πνπ είρα πξηλ. Ήξζα ζηε ζέζε ηνπ 'ζύκαηνο' πξνζπαζώληαο λα θαηαιάβσ πσο αηζζάλνληαη


ζεσξώ όηη θαηάιαβα θαιύηεξα ηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν ζπκπεξηθέξνληαη απηνί πνπ αζθνύλ ην ξαηζηζκό, θαζώο θαη ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ γελληνύληαη ζηνπο ζύηεο. Παξόια απηά, είρα πηνζεηήζεη ήδε νξηζκέλεο απόςεηο γηα ην ξαηζηζκό, νη νπνίεο ζεσξώ όηη έγηλαλ αθόκε πεξηζζόηεξεο, καδί κε ηελ αλάγθε κνπ λα βειηηώζσ ηε ζηάζε κνπ.



195


πξνβιεκαηίζηεθα πεξηζζόηεξν γηα ην ζέκα θαη επαηζζεηνπνηήζεθα


Φπζηθά θαη άιιαμε θάηη κέζα κνπ, όρη όκσο ζε ηόζν κεγάιν βαζκό θαη όρη κέζα ζε 3 ώξεο


έκαζα αξθεηά πξάγκαηα γηα ην ξαηζηζκό θαη ηα πξνβιήκαηα ζηελ ειιεληθή θνηλσλία

θόβνο γηα ην άγλσζην θαη ην δηαθνξεηηθό. Ννκίδνπκε όηη είκαζηε αλώηεξνη εληζρύζεθαλ νη απόςεηο κνπ θαηά ηνπ ξαηζηζκνύ

ιεθηηθή θαη ζσκαηηθή βία είδακε θαη ηελ πιεπξά ηνπ ζύηε πνπ όκσο θαη ν ίδηνο είλαη ζύκα ηεο θνηλσλίαο

απνκόλσζε θαηάιαβα πσο ληώζνπλ απηνί νη άλζξσπνη πνπ είλαη ζύκαηα

ιεθηηθή θαη ζσκαηηθή βία, απνκόλσζε λνκίδσ πσο ηώξα θαηαιαβαίλσ θαιύηεξα ηε ζνβαξόηεηα ηνπ ξαηζηζκνύ

δηαθξίζεηο ζε βάξνο αηόκσλ πνπ δηαθέξνπλ από εκάο (άηνκα κε δηαθνξεηηθή ζξεζθεία, εζληθόηεηα, ληύζηκν, απόςεηο θαη άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο)

θαηαιαβαίλσ θαιύηεξα ηα ζπλαηζζήκαηα θαη ησλ ζπκάησλ ηνπ ξαηζηζκνύ αιιά θαη ησλ ζπηώλ θαη ην γεγνλόο όηη όινη κπνξνύκε λα βξεζνύκε ζηε ζέζε ηνπ ζύκαηνο θαη ηνπ ζύηε

δελ ππάξρεη αιιειεγγύε

κεηά από όια απηά πηζηεύσ όηη άιιαμε ε γλώκε κνπ γηα θάπνηεο παξεμεγεκέλεο νκάδεο θαη ε αληηκεηώπηζή κνπ ίζσο λα είλαη δηαθνξεηηθή

δηαθξίζεηο ζε βάξνο αηόκσλ πνπ δηαθέξνπλ από εκάο

θαηάιαβα πεξηζζόηεξν ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ ληώζνπλ ηα ζύκαηα θαη νη ζύηεο

6.3. πκπεξάζκαηα – πδήηεζε – Πξνηάζεηο

Ζ παξνχζα εξγαζία θαηέδεημε φηη ε κέζνδνο «κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε κέζσ ηεο

αηζζεηηθήο εκπεηξίαο» ηνπ Α. Κφθθνπ, κπνξεί λα εθαξκνζηεί θαη ζε καζεηέο ηεο

ηππηθήο εθπαίδεπζεο, πέξα απφ ηνπο ελήιηθνπο εθπαηδεπφκελνπο, θαζψο εληζρχεη ηελ

θξηηηθή ζθέςε ηνπο. Πξφθεηηαη γηα κηα κέζνδν ηδηαίηεξα ελεξγεηηθή θαη ζπκκεηνρηθή, ε

νπνία αθελφο εληζρχεη γλσζηηθά ηνπο εθπαηδεπφκελνπο θαη αθεηέξνπ ελδπλακψλεη ηελ

θξηηηθή ηνπο ζθέςε, εληνπίδνληαο ηηο φπνηεο παξαδνρέο ηνπο θαη θέξλνληαο ηνπο

αληηκέησπνπο κε ηνλ ίδην ηνπο ηνλ εαπηφ κε ζθνπφ ηελ αιιαγή ζηάζεσλ, ζπκπεξηθνξψλ

θαη ζηεξενηχπσλ. Μπνξεί λα έρεη πνιχ θαιά απνηειέζκαηα ζε άηνκα κε παξαδνρέο

πάλσ ζην εμεηαδφκελν ζέκα (βι. θεθ. 6.3.2.), ελψ ζε άηνκα πνπ δελ έρνπλ παξαδνρέο

ζην ζπγθεθξηκέλν ζέκα, κπνξεί λα ηνπο εληζρχζεη ζε άιια επίπεδα, π.ρ. γλσζηηθφ,

πνιηηηζηηθφ θ.ιπ. (βι. θεθ. 6.3.1.)



196

Σν θαιφ θιίκα ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ ζπκκεηερφλησλ, ε νκαδνζπλεξγαηηθή

δηδαζθαιία θαη ν ελεξγφο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηή σο εκςπρσηή θαη αξσγνχ ζηελ φιε

δηαδηθαζία, κπνξεί λα έρεη εμαηξεηηθά απνηειέζκαηα ηφζν θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο

κεζφδνπ, φζν θαη κεηά ην πέξαο απηήο. Ζ ίδηα ε κέζνδνο κπνξεί λα βνεζήζεη ηνπο

εθπαηδεπφκελνπο λα αλαπηχμνπλ ζρέζεηο θαη λα δηακνξθψζνπλ ην θαηάιιειν

εθπαηδεπηηθφ θιίκα.

Ζ έξεπλα πνπ δηεμήρζε, πξνθεηκέλνπ λα δηαπηζησζεί εάλ κπνξεί λα παξαρζεί

θξηηηθφο ζηνραζκφο, θαζψο θαη ζε πνηα έθηαζε ζηηο ππφ κειέηε νκάδεο, κέζσ ηεο

κεζφδνπ «Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο» ρσξίζηεθε ζε

δχν κέξε. ην πξψην κέξνο, έγηλε παξνπζίαζε ηεο κεζφδνπ αιιά θαη εθαξκνγή ηεο ζε

14 εθπαηδεπηηθνχο θαη εθπαηδεπηέο ελειίθσλ. ην δεχηεξν κέξνο, πξαγκαηνπνηήζεθε

δηδαζθαιία κε ρξήζε ηεο κεζφδνπ αθελφο, ζε δχν ηκήκαηα θαηαξηηδνκέλσλ πνπ

θνηηνχζαλ ζην ΓΔ Πάηξαο απφ δχν εθπαηδεπηέο ελειίθσλ θαη αθεηέξνπ ζε δχν

ηκήκαηα ηεο ηππηθήο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. ηα ηκήκαηα ηεο ηππηθήο

εθπαίδεπζεο, ην πξψην αθνξνχζε ζε ηκήκα Β‟ Λπθείνπ ζε ΔΠΑΛ θαη ην δεχηεξν

αθνξνχζε ζε ηκήκα ηεο Γ΄ Γπκλαζίνπ. Οη δηδαζθαιίεο έγηλαλ απφ δχν εθπαηδεπηηθνχο.

Οη εθπαηδεπηηθνί θαη νη εθπαηδεπηέο πνπ παξνπζίαζαλ ηε δηδαζθαιία είλαη απφ ηελ

νκάδα ησλ δεθαηεζζάξσλ εθπαηδεπηηθψλ θαη εθπαηδεπηψλ πνπ είραλ επηκνξθσζεί ζην

πξψην κέξνο ηεο έξεπλαο.

Ζ δηεξεχλεζε αθνξνχζε ζηελ παξαγσγή θξηηηθνχ ζηνραζκνχ ηφζν απφ ηνπο 14

εθπαηδεπφκελνπο εθπαηδεπηέο ελειίθσλ θαη εθπαηδεπηηθνχο ζην Α΄ κέξνο ηεο έξεπλαο,

φζν θαη απφ ηνπο καζεηέο θαη ηνπο ελήιηθεο ζην Β΄ κέξνο. Ο ζθνπφο ήηαλ ε δηαπίζησζε

ή φρη, θάπνηαο κεηαζρεκαηηζηηθήο δηεξγαζίαο θαηά Mezirow (2007), ζε ζρέζε κε ηηο

παξαδνρέο πνπ ελδερνκέλσο ππήξραλ ζην πην πάλσ δείγκα, ηνπ Α΄ θαη ηνπ Β΄ κέξνπο

ηεο παξνχζαο έξεπλαο. Ζ ρξήζε ηεο κεζνδνινγίαο ηεο «Μεηαζρεκαηίδνπζαο Μάζεζεο

κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο» ηνπ Α. Κφθθνπ (2011) απνηέιεζε ην εξγαιείν

δηεξεχλεζεο ηεο κειέηεο απηήο.



197

6.3.1. πκπεξάζκαηα από ηε ζπλέληεπμε

Σα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνέθπςαλ απφ ην Α‟ κέξνο ηεο έξεπλαο (14 ζπλεληεχμεηο απφ

εθπαηδεπηηθνχο θαη εθπαηδεπηέο ελειίθσλ) αθνξνχζαλ ζε 5 άμνλεο. Πξφθεηηαη γηα ηνπο

εμήο:

1νο άμνλαο: Δπηκφξθσζε - Τπφβαζξν. Απαξηίδεηαη απφ 10 εξσηήζεηο πνπ

ζρεκαηίδνπλ ηέζζεξηο θαηεγνξίεο. Οη εξσηψκελνη δελ έρνπλ εκβαζχλεη ζε δεχηεξν

επίπεδν ζρεηηθά κε ηελ ηέρλε θαη δελ ηελ έρνπλ ρξεζηκνπνηήζεη ζηελ εθπαίδεπζε.

2νο άμνλαο: Δθαξκνγή ζηελ Πξάμε – Γξάζε. Απαξηίδεηαη απφ 12 εξσηήζεηο πνπ

ζρεκαηίδνπλ πέληε θαηεγνξίεο. Οη εξσηψκελνη είπαλ φηη ππήξμε ππνζηήξημε κεηαμχ ησλ

κειψλ ηεο νκάδαο, φηη άιιαμαλ ηηο απφςεηο ηνπο ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν πνπ παξαηεξνχλ

έλα έξγν ηέρλεο θαη φηη ε δηαδηθαζία δεκηνπξγίαο θξηηηθνχ εξσηήκαηνο ζην 3ν ζηάδην

ηνπο θάλεθε εχθνιε

3νο άμνλαο: Αλαζηνραζκφο. Απαξηίδεηαη απφ 14 εξσηήζεηο πνπ ζρεκαηίδνπλ πέληε

θαηεγνξίεο. Οη εξσηψκελνη είπαλ φηη ε ζπλεξγαζία κε ηα άιια κέιε ηεο νκάδαο ήηαλ

θαιή θαη απνδνηηθή, φηη ε ηέρλε κπνξεί λα βνεζήζεη ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηφηε ηα

απνηειέζκαηα γηα ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ζα είλαη θαιχηεξα θαη φηη κπνξεί λα

παξαρζεί θξηηηθφο ζηνραζκφο κέζα απφ απηή ηελ κεζνδνινγία.

4νο άμνλαο: Γπζθνιίεο / επθνιίεο εθαξκνγήο ζε ζρέζε κε ην ειηθηαθφ θάζκα.

Απαξηίδεηαη απφ 2 εξσηήζεηο πνπ ζρεκαηίδνπλ κία θαηεγνξία. Οη εξσηψκελνη

εθπαηδεπηέο / εθπαηδεπηηθνί είπαλ φηη φζνλ αθνξά ζηηο επθνιίεο, ν νκαδνζπλεξγαηηθφο

ηξφπνο δηδαζθαιίαο ζα απμήζεη ηε ζπκκεηνρή θαη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ. ρεηηθά

κε ηηο δπζθνιίεο είπαλ φηη δελ έρνπλ κάζεη λα δνπιεχνπλ κε απηφ ηνλ ηξφπν, δεδνκέλνπ

φηη έρνπλ κάζεη λα δνπιεχνπλ ζην δαζθαινθεληξηθφ κνληέιν. ρεηηθά κε ηηο επθνιίεο

ησλ ελειίθσλ, νη εκπεηξίεο πνπ έρνπλ απνθηήζεη ζα ηνπο βνεζήζνπλ λα επεμεξγαζηνχλ

θαη λα θαηαλνήζνπλ θαιχηεξα ηε κέζνδν. ρεηηθά κε ηηο δπζθνιίεο ησλ ελειίθσλ απηέο

αθνξνχλ θπξίσο ζηελ έιιεηςε γλψζεσλ ζρεηηθψλ κε ηελ ηέρλε θαη ην ζρνιηαζκφ ησλ

έξγσλ.



198

5νο άμνλαο: Αιιαγή ζηηο ζηάζεηο, ζχκθσλα κε ηηο ζεκεηψζεηο ησλ ζπκκεηερφλησλ

θαη ηελ παξαηήξεζε. χκθσλα κε ηνπο εξσηψκελνπο, ππάξρεη αιιαγή ζηηο ζηάζεηο ηνπο

ζε πνζνζηφ 100%.

Πην αλαιπηηθά, ζχκθσλα κε ηηο πξνθαηαξθηηθέο εξσηήζεηο (θαηεγνξία 1), θαίλεηαη

φηη νη 14 εθπαηδεπηέο ελειίθσλ θαη εθπαηδεπηηθνί έρνπλ επαηζζεηνπνηεζεί κε ζεκηλάξηα

θαη άιιεο δξάζεηο, αιιά ζρεηηθά κε ηελ ηέρλε δελ εκβάζπλαλ ζε δεχηεξν επίπεδν.

Έκεηλαλ κφλν ζην ζεσξεηηθφ κέξνο φζνλ αθνξά ηε Μ/Μ θαη ηε κέζνδν ηνπ Κφθθνπ.

(βι. θεθ. 6.1.3.).

ρεηηθά κε ηνλ 1ν άμνλα, νη 14 ζπλεληεπμηαδφκελνη δελ είραλ ρξεζηκνπνηήζεη ηελ

ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε (5 απαληήζεηο), 4 άηνκα ππνζηεξίδνπλ φηη ε ηέρλε έρεη

ρξεζηκφηεηα ζηελ εθπαίδεπζε, ελψ αθφκε 4 ππνζηεξίδνπλ φηη δελ είλαη δπλαηφ λα

εθαξκνζηεί ζηελ ηάμε (θαηεγνξία 2). Σε κέζνδν «Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ

ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο» δελ γλψξηδε ην 57% ησλ εξσηεζέλησλ (θαηεγνξία 3). Χο

νξηζκφ ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ ην 57% απάληεζε φηη είλαη κηα δηαδηθαζία θαηά ηελ

νπνία ζθεθηφκαζηε, ζηνραδφκαζηε θαη πξνβιεκαηηδφκαζηε πάλσ ζε έλα ζέκα θαη

θξίλνπκε θαηαζηάζεηο (θαηεγνξία 4).

ρεηηθά κε ην 2ν άμνλα, ππήξμε ππνζηήξημε κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο θαηά ηε

δηάξθεηα ηεο πξαθηηθήο εθαξκνγήο ζε πνζνζηφ 100%, ζπκθψλεζαλ φηη ε θαιή

ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο κπνξεί λα βνεζήζεη ζηελ επίηεπμε ηνπ

θξηηηθνχ ζηνραζκνχ θαη φηη ε ζπλεξγαζία κεηαμχ ηνπ εθπαηδεπηή θαη ησλ

εθπαηδεπνκέλσλ ήηαλ πνιχ θαιή (θαηεγνξία 1). Δπίζεο, 13 απφ ηνπο 14

ζπλεληεπμηαδφκελνπο, ππνζηήξημαλ φηη άιιαμαλ ηηο απφςεηο ηνπο ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν

πνπ παξαηεξνχλ έλα έξγν ηέρλεο (θαηεγνξία 2). Αθφκε, ην 50% δήισζε φηη

εληππσζηάζηεθε απφ ηηο ζθέςεηο, ηα λνήκαηα θαη ηηο ηδέεο πνπ κπνξεί θάπνηνο λα βξεη

ζε έλα έξγν ηέρλεο (θαηεγνξία 3). ρεηηθά κε ηε κεζνδνινγία ην 50% απάληεζε φηη

ηνπο άξεζε ε δηαδηθαζία θαη φηη δελ είραλ λα εθθξάζνπλ πξνβιεκαηηζκνχο γηα θάηη

(θαηεγνξία 4). ζνλ αθνξά ην θξηηηθφ εξψηεκα, ηε δεκηνπξγία ηνπ θαη ηε ρξήζε ηνπ

ζηε κέζνδν απηή, νη 11 απφ ηνπο 14 εξσηψκελνπο, απάληεζαλ φηη ε δηαδηθαζία

δεκηνπξγίαο θξηηηθνχ εξσηήκαηνο ζην 3ν ζηάδην ηνπο θάλεθε εχθνιε, ελψ φινη (100%)

ζπκθψλεζαλ, φηη ε χπαξμε θξηηηθνχ εξσηήκαηνο βνεζά ζηελ πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο

(θαηεγνξία 5).



199

ρεηηθά κε ηνλ 3ν άμνλα, ην 78,57% ησλ εξσηεζέλησλ απάληεζε φηη ηνπο άξεζε ε

ζπλεξγαζία ησλ κειψλ ηεο νκάδαο, ελψ επί ηνπ ζπλφινπ, νθηψ άηνκα απάληεζαλ φηη

ηνπο άξεζε «ε δηαδηθαζία». ινη (100%), ζπκθψλεζαλ φηη ε ζπλεξγαζία κε ηα άιια

κέιε ηεο νκάδαο ήηαλ θαιή θαη απνδνηηθή, ελψ ην 36,36% δήισζε φηη ε ζπλεξγαζία

πνπ επεηεχρζε ήηαλ θαιή, ιφγσ ηνπ ίδηνπ εξγαζηαθνχ θαη κνξθσηηθνχ επηπέδνπ

(θαηεγνξία 1). Σν 42,85% ησλ ζπλεληεπμηαδφκελσλ δήισζε ην ίδην κέξνο ηνπ

εηθαζηηθνχ έξγνπ πνπ ηνπο ζπγθιφληζε θαη ήηαλ ην θφλην κε ηηο ζθηέο.

Χο νξηζκόο ηεο ηέρλεο απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο (35,71%), ινγίδεηαη ε έθθξαζε

ζπλαηζζεκάησλ, ηδεψλ θαη ζθέςεσλ θάπνησλ αλζξψπσλ κε ινγηθέο, ζπλαηζζεκαηηθέο

θαη γεληθφηεξεο αλεζπρίεο γηα ηνλ θφζκν θαη ηελ θνηλσλία. ινη νη ζπκκεηέρνληεο

(100%), ζπκθσλνχλ φηη ε ηέρλε κπνξεί λα βνεζήζεη ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηφηε ηα

απνηειέζκαηα γηα ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ζα είλαη θαιχηεξα θαη επηπξφζζεηα ε

ηέρλε κπνξεί λα ζπκβάιεη ζεηηθά ζηελ αλάπηπμε ηεο ζηνραζηηθήο ηνπο δηάζεζεο

(θαηεγνξία 2).

Οη ζπλεληεπμηαδφκελνη απάληεζαλ φηη δελ ηνπο απαζρφιεζε θάηη ζρεηηθά κε ηε

κεζνδνινγία (57,14%). ινη (100%) δήισζαλ φηη ε αμηνιφγεζε ηνπο απφ ηνπο καζεηέο

ή ηνπο εθπαηδεπφκελνχο ηνπο, ζα ηνπο βνεζήζεη λα βειηηψζνπλ ηνλ ηξφπν δηδαζθαιίαο

ηνπο, ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ (θαηεγνξία 3).

ρεηηθά κε ηε κεζνδνινγία πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε, δφζεθαλ δηαθνξεηηθέο,

κνλαδηθέο απαληήζεηο. πγθεθξηκέλα είπαλ: λα ππήξρε πεξηζζφηεξνο ρξφλνο, λα

ππάξρεη θαη έλα αθφκε έξγν, λα κελ ππάξρεη ηφζε ππεξαλάιπζε, λα πξνεηνηκαζηνχλ νη

εθπαηδεπφκελνη απφ ηνλ εθπαηδεπηή. Να ηνπο πεη π.ρ. φηη ζην άιιν κάζεκα ζα δνχκε

έλαλ πίλαθα δσγξαθηθήο. Αθφκε, λα είλαη δχν νη πίλαθεο, πξνθεηκέλνπ λα γίλεη

ζπγθξηηηθή απνηίκεζε ζε ζρέζε κε ην ξαηζηζκφ. Δπίζεο, ζηνπο ελήιηθνπο λα γίλεη ε

παξνπζίαζε ηνπ πίλαθα θαη κεηά λα πξνθχςνπλ ηα θξηηηθά εξσηήκαηα, ελψ ζηνπο

αλήιηθνπο λα παξακείλεη σο έρεη θαη ηέινο, λα κελ είρακε αλαιχζεη ηφζε πνιχ ψξα ην

έξγν ηέρλεο (θαηεγνξία 4).

ζνλ αθνξά ηελ παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη ηνλ αλαζηνραζκό, φινη νη

ζπκκεηέρνληεο (100%), δήισζαλ φηη κπνξεί λα παξαρζεί θξηηηθφο ζηνραζκφο κέζα απφ

απηή ηελ κεζνδνινγία, θαηά ηελ νπνία ην 50% δήισζε φηη εληφπηζε θάπνηεο παξαδνρέο



200

πνπ έρεη, ζε ζρέζε κε ην ζέκα ηνπ ξαηζηζκνχ, ελψ ην ππφινηπν 50% είπε φηη δελ

εληφπηζε θάηη. Έλα άηνκν ζρνιίαζε σο δηθηά ηνπ παξαδνρή, ηα ζηεξεφηππα πνπ

ππάξρνπλ ηφζν ζην ίδην, φζν θαη ζηελ θνηλσλία ελψ θάλεθε απξνζπκία απφ ηνπο

ππφινηπνπο έμη λα πνπλ αλνηθηά πνηεο είλαη νη δηθέο ηνπο παξαδνρέο. Άιισζηε, «ν

θξηηηθφο ζηνραζκφο επάλσ ζε πηνζεηεκέλεο αληηιήςεηο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ θαηαλφεζε

ησλ ηερλψλ δελ απνηειεί αλψδπλε δηαδηθαζία» (Κφθθνο, 2011:96). ηελ εξψηεζε εάλ

ληψζνπλ φηη δελ κπνξνχλ ή φηη δελ ρξεηάδεηαη λα αμηνινγήζνπλ εθ λένπ ηηο παξαδνρέο

απηέο, απάληεζαλ ζεηηθά έληεθα απφ ηνπο δεθαηέζζεξηο ζπκκεηέρνληεο, ελψ ηξεηο

δήισζαλ φηη κπνξνχλ λα ηηο αμηνινγήζνπλ εθ λένπ (θαηεγνξία 5).

χκθσλα κε ηνλ 4ν άμνλα, νη πηζαλέο επθνιίεο πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ νη

καζεηέο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο, θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ, έρνπλ λα θάλνπλ

κε έλαλ δηαθνξεηηθφ ηξφπν κάζεζεο ζηνλ νπνίν αθφκε θαη νη αδηάθνξνη καζεηέο, κέζσ

ηεο ελζάξξπλζεο, ζα ζειήζνπλ λα ζπκκεηέρνπλ. πλαθφινπζα, ν απζνξκεηηζκφο θαη ν

ελζνπζηαζκφο ηνπο ζα θαλεί πην εχθνια κέζσ ηεο κεζφδνπ απηήο. Δπίζεο, ν

νκαδνζπλεξγαηηθφο ηξφπνο δηδαζθαιίαο ζα απμήζεη ηε ζπκκεηνρή θαη ην ελδηαθέξνλ

ησλ καζεηψλ.

ρεηηθά κε ηηο πηζαλέο δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ νη καζεηέο, νη

ζπλεληεπμηαδφκελνη αλαθέξνπλ φηη δελ έρνπλ κάζεη λα δνπιεχνπλ κε απηφ ηνλ ηξφπν,

δεδνκέλνπ φηη έρνπλ κάζεη λα δνπιεχνπλ ζην δαζθαινθεληξηθφ κνληέιν. Κάπνηεο

ζηεξενηππηθέο απφςεηο, θάπνηεο πξνθαηαιήςεηο, ελδέρεηαη λα δπζθνιέςνπλ ηνπο

καζεηέο ζην λα απνδερηνχλ ηε κέζνδν απηή θαη λα ζπλεξγαζηνχλ απνδνηηθά. Έλα

αθφκε δήηεκα αθνξά ζην θαηά πφζνλ νη καζεηέο είλαη έηνηκνη λα εκβαζχλνπλ ζηε

κέζνδν, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ επηδεμηφηεηα ηνπ εθπαηδεπηή πνπ ζα ηελ εθαξκφζεη.

Αλαθνξηθά κε ηηο επθνιίεο πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ νη ελήιηθεο, νη εκπεηξίεο πνπ

έρνπλ απνθηήζεη ζα ηνπο βνεζήζνπλ λα επεμεξγαζηνχλ θαη λα θαηαλνήζνπλ θαιχηεξα

ηε κέζνδν, ζε έλα πεξηβάιινλ φπνπ ειεχζεξα ζα κπνξνχλ λα εθθξάζνπλ ηε γλψκε

ηνπο, ρσξίο λα θνβνχληαη εάλ απηφ πνπ ζα πνπλ είλαη ζσζηφ ή ιάζνο. Οη ηδέεο πνπ ζα

αθνχζνπλ, ζα ελεξγνπνηήζνπλ ηελ πεξηέξγεηα θαη ηε θαληαζία ηνπο.

Οη δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ νη ελήιηθεο, αθνξνχλ ζηελ έιιεηςε

γλψζεσλ ζρεηηθψλ κε ηελ ηέρλε θαη ην ζρνιηαζκφ ησλ έξγσλ, ζηελ εχξεζε

αληηπξνζσπεπηηθψλ «απζεληηθψλ έξγσλ ηέρλεο», θαζψο επίζεο θαη ζην γεγνλφο φηη δελ



201

έρνπλ κάζεη λα ζπλεξγάδνληαη, λα δνπιεχνπλ ζε νκάδεο θαη λα κνηξάδνληαη ηφζν

εχθνια.

Ζ αληαπφθξηζε ηφζν ησλ καζεηψλ φζν θαη ησλ ελειίθσλ εθπαηδεπνκέλσλ ζηε

ζπκκεηνρή θαη ζηε ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο, ήηαλ ίδηα. Παξφιν πνπ ε

κέζνδνο εθαξκφζηεθε θαη ζε καζεηέο φπσο θαη ζε ελήιηθνπο, δελ ππήξμαλ δπζθνιίεο.

Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηή σο δηεπθνιπληή θαη εκςπρσηή ηεο νκάδαο, ζπλέβαιιε ψζηε λα

μεπεξαζηνχλ γξήγνξα ζέκαηα ζρεηηθά κε ηε ζπλεξγαζία ησλ κειψλ ηεο νκάδαο θαζψο

θαη απνξίεο γηα ηε ζσζηή εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ.

χκθσλα κε ηνλ 5ν άμνλα, απφ ηηο ζπλεληεχμεηο ησλ ζπκκεηερφλησλ θαίλεηαη φηη

ππάξρεη αιιαγή ζηηο ζηάζεηο ηνπο. πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε ησλ

απνηειεζκάησλ φινη νη εξσηψκελνη (πνζνζηφ 100%), βιέπνπλ αιιαγέο ζηηο απφςεηο

ηνπο ζρεηηθά κε ην «λα ην παξαηεξνχλ πην πξνζεθηηθά, λα πξνζπαζνχλ λα εξκελεχζνπλ

ηηο ιεπηνκέξεηεο, ηηο κηθξέο ιεπηνκέξεηεο πνπ κπνξεί λα θξχβεη». «Να ζθέθηνληαη

πεξηζζφηεξν, λα ην θνηηνχλ πην αλαιπηηθά».

6.3.2. πκπεξάζκαηα από ηελ παξαηήξεζε

Σα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνέθπςαλ απφ ην Β΄ κέξνο ηεο έξεπλαο (πινπνίεζε ηεο

κεζφδνπ ζε δχν ηκήκαηα ΓΔ θαη ζε δχν ηκήκαηα ηππηθήο εθπαίδεπζεο) αθνξνχζαλ ζε

ηέζζεξηο άμνλεο, νη νπνίνη ηέζεθαλ ππφ δηεξεχλεζε θαη ήηαλ νη εμήο:

1νο άμνλαο θιείδαο παξαηήξεζεο: αμηνπνίεζε ησλ γλψζεσλ θαη ησλ εκπεηξηψλ ηφζν

ησλ ελήιηθσλ εθπαηδεπφκελσλ φζν θαη ησλ καζεηψλ. Ο θσδηθφο Γ έρεη κεγαιχηεξε

ζπρλφηεηα εκθάληζεο ζηνπο καζεηέο. Αληίζεηα, νη ελήιηθεο έθαλαλ ρξήζε ηνπ θσδηθνχ

Κ ζπγθξηηηθά πην πνιιέο θνξέο ζε ζρέζε κε ηνπο καζεηέο.

2νο άμνλαο θιείδαο παξαηήξεζεο: ελζάξξπλζε ηεο ελεξγεηηθήο ζπκκεηνρήο ησλ

εθπαηδεπνκέλσλ ζηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο θαη απφ ηηο δχν πξναλαθεξζείζεο νκάδεο.

ηνλ θσδηθφ Δ, ηξία απφ ηα ηέζζεξα ηκήκαηα ζπκκεηέρνπλ, ελψ ζηνλ θσδηθφ , ηα

ηκήκαηα ΓΔ είραλ πην πνιχ ζπκκεηνρή. ηνλ θσδηθφ Ο, παξαηεξείηαη πην ελεξγή

ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ.



202

3νο άμνλαο θιείδαο παξαηήξεζεο: παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνχ

δηαιφγνπ ζην 3ν ζηάδην θαη παξαγσγή θξηηηθνχ εξσηήκαηνο. ηελ παξαηήξεζε ηνπ

θσδηθνχ Κ, ηα ηκήκαηα ελειίθσλ ππεξηεξνχλ.

4νο άμνλαο θιείδαο παξαηήξεζεο: παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνχ

δηαιφγνπ κεηά ην 5ν ζηάδην, θαζψο θαη ζρεηηθά απνηειέζκαηα πνπ πξνέθπςαλ. ηνλ

θσδηθφ ΚΜ, ηα ηκήκαηα ελειίθσλ ππεξηεξνχλ.

Σκήκαηα (ζπλ.) Γ Κ

1ν ηκήκα ΓΔ 1,50 8,25

2ν ηκήκα ΓΔ 1,85 2,23




άμνλαο θιείδαο παξαηήξεζεο.

Πην αλαιπηηθά, ν 1νο άμνλαο θιείδαο παξαηήξεζεο, αθνξνχζε ζηελ αμηνπνίεζε

ησλ γλψζεσλ θαη ησλ εκπεηξηψλ ηφζν ησλ ελήιηθσλ εθπαηδεπφκελσλ φζν θαη ησλ

καζεηψλ. χκθσλα κε απηφλ ηνλ άμνλα, (βι. πίλ. 23) ζρεηηθά κε ηνπο θσδηθνχο, Γ=

Υξήζε γλσζηηθψλ ζηνηρείσλ θαη Κ = Υξήζε ζηνηρείσλ ηεο θαζεκεξηλήο δσήο θαη

έθθξαζε άπνςεο, παξαηεξήζεθε φηη ν θσδηθφο Γ έρεη κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα

εκθάληζεο ζηνπο καζεηέο (8,00) ζπγθξηηηθά κε ηνπο ελήιηθεο (3,35). Αληίζεηα, νη

ελήιηθεο έθαλαλ ρξήζε ηνπ θσδηθνχ Κ (10,48) ζπγθξηηηθά πην πνιιέο θνξέο ζε ζρέζε

κε ηνπο καζεηέο (0,21), (βι. θεθ. 6.2.4.).

Σκήκαηα (ζπλ.) Δ Ο

1ν ηκήκα ΓΔ 4,83 3,00 3,00

2ν ηκήκα ΓΔ 4,31 2,62 3,00

Β' Λπθείνπ - ΔΠΑΛ 7,44 0,33 5,56

Γ' Γπκλαζίνπ 5,58 0,42 7,00



Ο 2νο άμνλαο θιείδαο παξαηήξεζεο, αθνξνχζε ζηελ ελζάξξπλζε ηεο ελεξγεηηθήο

ζπκκεηνρήο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ ζηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο θαη απφ ηηο δχν

πξναλαθεξζείζεο νκάδεο. χκθσλα κε απηφλ ηνλ άμνλα, ζρεηηθά κε ηνπο θσδηθνχο,

Δ= Δλεξγή ζπκκεηνρή ζε δξαζηεξηφηεηεο θαη = πδήηεζε θαη αληαιιαγή απφςεσλ



203

κε άιινλ εθπαηδεπφκελν, παξαηεξήζεθε φηη ζηνλ θσδηθφ Δ, ηξία απφ ηα ηέζζεξα

ηκήκαηα ζπκκεηέρνπλ ελψ έλα (ηκήκα ΓΔ) ζε απηφ ην ζηάδην δε ζπκκεηέρεη ελεξγά.

Σν ζπγθεθξηκέλν ηκήκα ζπκκεηέρεη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ πξνθνξηθά θαη φρη γξαπηά

κέζσ ζεκεηψζεσλ, αθνχ θαηά δήισζή ηνπο έρνπλ αδπλακία ζηελ παξαγσγή γξαπηνχ

ιφγνπ. Σα δχν ηκήκαηα ησλ καζεηψλ ππεξηεξνχλ σο πξνο ηελ ελεξγή ζπκκεηνρή ζε

δξαζηεξηφηεηεο Δ (13,02) ζε ζρέζε κε ην ηκήκα ΓΔ (9,14) (βι. θεθ. 6.2.4.). ζνλ

αθνξνχζε ζηνλ θσδηθφ , ηα ηκήκαηα ΓΔ είραλ αξθεηή ζπκκεηνρή (5,62), θάηη πνπ

δελ επαιεζεχεηαη ζηα ηκήκαηα ηππηθήο εθπαίδεπζεο (0,75). Αλ θαη φιεο νη νκάδεο

γλσξίδνληαη κεηαμχ ηνπο θαη έρνπλ θηιηθέο ζρέζεηο, ελ ηνχηνηο νη καζεηέο δελ δείρλνπλ

λα έρνπλ πηνζεηήζεη πιήξσο ηνλ νκαδνζπλεξγαηηθφ ηξφπν δηδαζθαιίαο (βι. θεθ.

6.2.4.). χκθσλα κε ηνλ θσδηθφ Ο= πκκεηνρή ζηηο νκάδεο, παξαηεξείηαη πην ελεξγή

ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ (12,56) ζπγθξηηηθά κε ηνπο ελήιηθεο (6,00).

Σκήκαηα (ζπλ.) Κ







Ο 3νο άμνλαο θιείδαο παξαηήξεζεο, αθνξνχζε ζηελ παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη

ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ ζην 3ν ζηάδην θαη ζηελ παξαγσγή θξηηηθνχ εξσηήκαηνο. ηελ

παξαηήξεζε ηνπ θσδηθνχ Κ= πδήηεζε θαη παξαγσγή ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ, ηα

ηκήκαηα ελειίθσλ ππεξηεξνχλ ζπλνιηθά (3,00) ζε ζρέζε κε ηνπο αλήιηθνπο (2,00). ια

ηα ηκήκαηα ζπκκεηέρνπλ ζηελ παξαγσγή θξηηηθνχ εξσηήκαηνο – αλ θαη κε δηαθνξεηηθή

βαξχηεηα ην θάζε έλα. (βι. θεθ. 6.2.4.).

Σκήκαηα (ζπλ.) ΚΜ







Ο 4νο άμνλαο θιείδαο παξαηήξεζεο, αθνξνχζε ζηελ παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη

ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ κεηά ην 5ν ζηάδην, θαζψο θαη ζηα ζρεηηθά απνηειέζκαηα πνπ ζα

πξνέθππηαλ. χκθσλα κε ηνλ θσδηθφ ΚΜ= πδήηεζε θαη παξαγσγή ζηνραζηηθνχ



204

δηαιφγνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 5νπ

ζηαδίνπ θαη κεηά απφ απηφ ηα ηκήκαηα ελειίθσλ

ππεξηεξνχλ (2,88) ζπγθξηηηθά κε ηα ηκήκαηα ησλ καζεηψλ (1,44). (βι. θεθ. 6.2.4.).

Μακθτζσ Ενιλικεσ Κωδικοί που διερευνικθκαν

ζηνηρεία ηεο θαζεκεξηλήο δσήο (Κ )

ρξήζε ησλ γλσζηηθψλ ηνπο ζηνηρείσλ (Γ)

ελεξγή ζπκκεηνρή ζε δξαζηεξηφηεηεο (Δ)

ζπκκεηνρή ζηηο νκάδεο (Ο).

ζπδεηνχλ θαη αληαιιάζνπλ απφςεηο κε άιινπο

εθπαηδεπφκελνπο ()

ζπδήηεζε θαη ζηελ παξαγσγή ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ

(Κ)

ζπδήηεζε θαη παξαγσγή ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ θαηά

ηε δηάξθεηα ηνπ 5νπ

ζηαδίνπ θαη κεηά απφ απηφ

(ΚΜ).

Πίλαθαο 31: πγθξηηηθόο πίλαθαο καζεηώλ θαη ελειίθσλ, ζρεηηθά κε ην πνπ

ππεξηεξεί ε θάζε νκάδα.

χκθσλα κε ηνλ πην πάλσ πίλαθα, νη ελήιηθεο εμέθξαζαλ ηελ πξνζσπηθή ηνπο άπνςε,

ρξεζηκνπνηψληαο θαη ζηνηρεία ηεο θαζεκεξηλήο δσήο (Κ )πην πνιιέο θνξέο. Αληίζεηα,

νη καζεηέο έθαλαλ ρξήζε ησλ γλσζηηθψλ ηνπο ζηνηρείσλ (Γ) πην πνιιέο θνξέο. Δπίζεο,

νη καζεηέο ππεξηεξνχλ σο πξνο ηελ ελεξγή ζπκκεηνρή ζε δξαζηεξηφηεηεο (Δ), θαζψο

θαη ζηε ζπκκεηνρή ζηηο νκάδεο (Ο). Απφ ηελ άιιε, νη ελήιηθνη ζπδεηνχλ θαη

αληαιιάζνπλ απφςεηο κε άιινπο εθπαηδεπφκελνπο () πην ζπρλά, ελψ ππεξηεξνχλ

επίζεο ζηε ζπδήηεζε θαη ζηελ παξαγσγή ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ (Κ) θαζψο θαη ζηε

ζπδήηεζε θαη παξαγσγή ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 5νπ

ζηαδίνπ θαη

κεηά απφ απηφ (ΚΜ). Παξαηεξείηαη φηη «ε επαθή κε ηηο ηέρλεο απνβιέπεη ζηελ

αλάπηπμε ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο θαη ηεο θξηηηθήο ζθέςεο» (Κφθθνο, 2011:71), κε

κεγαιχηεξε επίδξαζε ζηνπο ελήιηθεο.

ύλνςε ζπκπεξαζκάησλ

Απφ ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνέθπςαλ, απφ ηηο ζπλεληεχμεηο (βι. θεθ. 6.3.1), απφ ηελ

παξαηήξεζε (βι. θεθ. 6.3.2) θαη απφ ηα αλαιπηηθά ζηνηρεία πνπ ζπγθεληξψζεθαλ κέζσ

ησλ εξγαιείσλ ηεο έξεπλαο δξάζεο, πξνθχπηεη φηη κε ηε κέζνδν «Μεηαζρεκαηίδνπζα

Μάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο» ηνπ Α. Κφθθνπ, αλαπηχζζεηαη θξηηηθφο

ζηνραζκφο. Πξφθεηηαη γηα κέζνδν πνπ πξνάγεη ηελ ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή ησλ

ζπκκεηερφλησλ, αλεμαξηήησο ειηθίαο θαη κνξθσηηθνχ επηπέδνπ, επηηπγράλεη



205

επαλεμέηαζε ησλ παξαδνρψλ, «εληζρχεη ηελ απηνδπλακία ηεο ζθέςεο» (Κφθθνο,

2011:72) θαη καο θέξλεη ζε επαθή κε έξγα πςειήο αηζζεηηθήο αμίαο, κε ηελ θαηάιιειε

εκςχρσζε εθ κέξνπο ηνπ εθπαηδεπηή.

6.3.3. πκπεξάζκαηα από ηε ζύγθξηζε κεηαμύ ζπλέληεπμεο θαη

παξαηήξεζεο

Ζ ζπλέληεπμε απαξηίζηεθε απφ 5 άμνλεο (βι. θεθ. 6.1.3.θαη θεθ. 6.3.1.) ελψ ε θιείδα

παξαηήξεζεο απφ 4 (βι. θεθ. 6.2.5 θαη θεθ. 6.3.2.). Απφ ηε ζχγθξηζε ζπγθεθξηκέλσλ

αμφλσλ κεηαμχ ηνπο πξνθχπηνπλ ηα εμήο:

Α1. 3νο άμνλαο ζπλέληεπμεο (Α‟ κέξνο έξεπλαο): ην 78,57% ησλ εξσηεζέλησλ

απάληεζε φηη ηνπο άξεζε ε ζπλεξγαζία ησλ κειψλ ηεο νκάδαο, ελψ επί ηνπ ζπλφινπ,

νθηψ άηνκα απάληεζαλ φηη ηνπο άξεζε «ε δηαδηθαζία». ινη (100%), ζπκθψλεζαλ φηη

ε ζπλεξγαζία κε ηα άιια κέιε ηεο νκάδαο ήηαλ θαιή θαη απνδνηηθή,

Α2. 2νο άμνλαο θιείδαο παξαηήξεζεο (Β‟ κέξνο έξεπλαο):: ελζάξξπλζε ηεο

ελεξγεηηθήο ζπκκεηνρήο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ ζηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο απφ ηηο

νκάδεο ησλ ελειίθσλ θαη ησλ καζεηψλ. ηνλ θσδηθφ Δ= Δλεξγή ζπκκεηνρή ζε

δξαζηεξηφηεηεο, ηα δχν ηκήκαηα ησλ καζεηψλ ππεξηεξνχλ σο πξνο ηελ ελεξγή

ζπκκεηνρή ζε δξαζηεξηφηεηεο (13,02) ζε ζρέζε κε ην ηκήκα ΓΔ (9,14) (βι. θεθ.

6.2.4.), ελψ ζηνλ θσδηθφ = πδήηεζε θαη αληαιιαγή απφςεσλ κε άιινλ

εθπαηδεπφκελν, ηα ηκήκαηα ΓΔ είραλ πην πνιχ ζπκκεηνρή (5,62), θάηη πνπ δελ

επαιεζεχεηαη ζηα ηκήκαηα ηππηθήο εθπαίδεπζεο (0,75). ηνλ θσδηθφ Ο= πκκεηνρή

ζηηο νκάδεο, παξαηεξείηαη πην ελεξγή ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ (12,56) ζπγθξηηηθά κε

ηνπο ελήιηθεο (6,00). (βι. πίλ. 24 θαη θεθ. 6.3.2.).

ρόιηα ζρεηηθά κε ηα Α1 θαη Α2: Απφ ηε ζχγθξηζε ησλ δχν αμφλσλ, ππάξρεη

ππνζηήξημε θαη θαιή - απνδνηηθή ζπλεξγαζία ησλ κειψλ ηεο νκάδαο ησλ 14

εθπαηδεπηψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ, φπσο θαη κεηαμχ ησλ ελειίθσλ θαη ησλ καζεηψλ ζηνπο

νπνίνπο, ε ζπκβνιή ηνπ εθπαηδεπηή ππήξμε θαζνξηζηηθή. Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ην

ζηνηρείν ηεο αληαιιαγήο απφςεσλ κε άιινλ εθπαηδεπφκελν ζηα ΓΔ, ην νπνίν

παξνπζηάδεηαη πνιχ πην ζπρλά ζε ζρέζε κε ηνπο καζεηέο. Φαίλεηαη φηη νη ελήιηθνη



206

(εθπαηδεπηέο ηνπ Α‟ κέξνπο θαη ελήιηθεο καζεηέο ηνπο Β‟ κέξνπο), ζπδεηνχλ πην ζπρλά

θαη αληαιιάζνπλ απφςεηο κεηαμχ ηνπο.

Β1. 4νο άμνλαο ζπλέληεπμεο (Α‟ κέξνο έξεπλαο): Γπζθνιίεο / επθνιίεο εθαξκνγήο

ζε ζρέζε κε ην ειηθηαθφ θάζκα. Απαξηίδεηαη απφ 2 εξσηήζεηο πνπ ζρεκαηίδνπλ κία

θαηεγνξία. Οη εξσηψκελνη εθπαηδεπηηθνί / εθπαηδεπηέο είπαλ φηη φζνλ αθνξά ζηηο

επθνιίεο, ν νκαδνζπλεξγαηηθφο ηξφπνο δηδαζθαιίαο ζα απμήζεη ηε ζπκκεηνρή θαη ην

ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ. ρεηηθά κε ηηο δπζθνιίεο είπαλ φηη δελ έρνπλ κάζεη λα

δνπιεχνπλ κε απηφ ηνλ ηξφπν, δεδνκέλνπ φηη έρνπλ κάζεη λα δνπιεχνπλ ζην

δαζθαινθεληξηθφ κνληέιν. ρεηηθά κε ηηο επθνιίεο ησλ ελειίθσλ, νη εκπεηξίεο πνπ

έρνπλ απνθηήζεη ζα ηνπο βνεζήζνπλ λα επεμεξγαζηνχλ θαη λα θαηαλνήζνπλ θαιχηεξα

ηε κέζνδν. ρεηηθά κε ηηο δπζθνιίεο ησλ ελειίθσλ απηέο αθνξνχλ θπξίσο ζηελ έιιεηςε

γλψζεσλ ζρεηηθψλ κε ηελ ηέρλε θαη ην ζρνιηαζκφ ησλ έξγσλ.

Α2. 2νο άμνλαο θιείδαο παξαηήξεζεο (Β‟ κέξνο έξεπλαο):: ελζάξξπλζε ηεο

ελεξγεηηθήο ζπκκεηνρήο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ ζηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο απφ ηηο

νκάδεο ησλ ελειίθσλ θαη ησλ καζεηψλ. ηνλ θσδηθφ Δ= Δλεξγή ζπκκεηνρή ζε

δξαζηεξηφηεηεο, ηα δχν ηκήκαηα ησλ καζεηψλ ππεξηεξνχλ σο πξνο ηελ ελεξγή

ζπκκεηνρή ζε δξαζηεξηφηεηεο (13,02) ζε ζρέζε κε ην ηκήκα ΓΔ (9,14) (βι. θεθ.

6.2.4.), ελψ ζηνλ θσδηθφ = πδήηεζε θαη αληαιιαγή απφςεσλ κε άιινλ

εθπαηδεπφκελν, ηα ηκήκαηα ΓΔ είραλ πην πνιχ ζπκκεηνρή (5,62), θάηη πνπ δελ

επαιεζεχεηαη ζηα ηκήκαηα ηππηθήο εθπαίδεπζεο (0,75). ηνλ θσδηθφ Ο= πκκεηνρή

ζηηο νκάδεο, παξαηεξείηαη πην ελεξγή ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ (12,56) ζπγθξηηηθά κε

ηνπο ελήιηθεο (6,00). (βι. πίλ. 24 θαη θεθ. 6.3.2.).

Α' Μέξνο ζπλέληεπμεο 14 εθπαηδεπηηθώλ

θαη εθπαηδεπηώλ ελειίθσλ. 4νο άμνλαο:

Πηζαλέο δπζθνιίεο / επθνιίεο εθαξκνγήο

ζε ζρέζε κε ην ειηθηαθό θάζκα.

Β' Μέξνο έξεπλαο. Απνηειέζκαηα θιείδαο παξαηήξεζεο ζε 4 ηκήκαηα

ελειίθσλ θαη αλειίθσλ, από όινπο ηνπο άμνλεο.

Δπα

ιεζ

εύεη

αη

Μαζεηέο

πηζαλέο

επθνιίεο

ν νκαδνζπλεξγαηηθφο

ηξφπνο δηδαζθαιίαο ζα

απμήζεη ηε ζπκκεηνρή θαη

ην ελδηαθέξνλ ησλ

καζεηψλ

Μαζεηέο

Απμήζεθε ε ελεξγή ζπκκεηνρή ζε

δξαζηεξηφηεηεο Δ (13,02) ζε

ζρέζε κε ην ηκήκα ΓΔ (9,14)

(βι. θεθ. 6.2.4.).

χκθσλα κε

ηνλ θσδηθφ

Ο=

πκκεηνρή ζηηο

νκάδεο,

παξαηεξείηαη

πην ελεξγή

ζπκκεηνρή ησλ

καζεηψλ

(12,56)

ζπγθξηηηθά κε

ηνπο ελήιηθεο

(6,00).

Μαζεηέο

πηζαλέο

δπζθνιίεο

δελ έρνπλ κάζεη λα

δνπιεχνπλ κε απηφ ηνλ

ηξφπν, δεδνκέλνπ φηη

έρνπλ κάζεη λα δνπιεχνπλ

ζην δαζθαινθεληξηθφ

κνληέιν

Μαζεηέο

ζνλ αθνξνχζε ζηνλ θσδηθφ =

πδήηεζε θαη αληαιιαγή

απφςεσλ κε άιινλ

εθπαηδεπφκελν, ηα ηκήκαηα ΓΔ

είραλ αξθεηή ζπκκεηνρή (5,62),

θάηη πνπ δελ επαιεζεχεηαη ζηα

ηκήκαηα ηππηθήο εθπαίδεπζεο

(0,75)


208

Δλήιηθεο

πηζαλέο

επθνιίεο

νη εκπεηξίεο πνπ έρνπλ

απνθηήζεη ζα ηνπο

βνεζήζνπλ λα

επεμεξγαζηνχλ θαη λα

θαηαλνήζνπλ θαιχηεξα ηε

κέζνδν

Δλήιηθεο

ηελ παξαηήξεζε ηνπ θσδηθνχ

Κ= πδήηεζε θαη παξαγσγή

ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ, ηα

ηκήκαηα ελειίθσλ ππεξηεξνχλ

ζπλνιηθά (3,00) ζε ζρέζε κε ηνπο

αλήιηθνπο (2,00).

χκθσλα κε

ηνλ θσδηθφ

ΚΜ=

πδήηεζε θαη

παξαγσγή

ζηνραζηηθνχ

δηαιφγνπ θαηά

ηε δηάξθεηα ηνπ

5νπ


κεηά απφ απηφ

ηα ηκήκαηα

ελειίθσλ

ππεξηεξνχλ

(2,88)

ζπγθξηηηθά κε

ηα ηκήκαηα ησλ

καζεηψλ (1,44).

(βι. θεθ.

6.2.4.).

νη ελήιηθεο

έθαλαλ ρξήζε

ηνπ θσδηθνχ Κ

= Υξήζε

ζηνηρείσλ ηεο

θαζεκεξηλήο

δσήο θαη

έθθξαζε

άπνςεο (10,48)

ζπγθξηηηθά πην

πνιιέο θνξέο

ζε ζρέζε κε

ηνπο καζεηέο

(0,21), (βι.

θεθ. 6.2.4.).

Δλήιηθεο

πηζαλέο

δπζθνιίεο

αθνξνχλ θπξίσο ζηελ

έιιεηςε γλψζεσλ

ζρεηηθψλ κε ηελ ηέρλε θαη

ην ζρνιηαζκφ ησλ έξγσλ Δλήιηθεο

ν θσδηθφο Γ έρεη κεγαιχηεξε

ζπρλφηεηα εκθάληζεο ζηνπο

καζεηέο (8,00) ζπγθξηηηθά κε ηνπο

ελήιηθεο (3,35).

Πίλαθαο 32: ύγθξηζε αμόλσλ ζπλέληεπμεο θαη θιείδαο παξαηήξεζεο ζρεηηθά κε ηηο επθνιίεο – δπζθνιίεο εθαξκνγήο ηεο κεζόδνπ ζε

ζρέζε κε ην ειηθηαθό θάζκα

ρόιηα ζρεηηθά κε ηα Β1 θαη Α2: χκθσλα κε ηα Β1, Α2 θαη ηνλ πίλαθα 28,

επαιεζεχνληαη εξεπλεηηθά νη ππνζέζεηο πνπ γίλνληαη απφ ηνπο 14 εθπαηδεπηέο θαη

εθπαηδεπηηθνχο θαηά ηε ιήςε ηεο ζπλέληεπμεο ζην Α‟ κέξνο. Καηά ζπλέπεηα, ν

νκαδνζπλεξγαηηθφο ηξφπνο δηδαζθαιίαο αχμεζε ηε ζπκκεηνρή θαη ην ελδηαθέξνλ ησλ

καζεηψλ, παξφιν πνπ δελ έρνπλ κάζεη λα δνπιεχνπλ κε απηφ ηνλ ηξφπν, δεδνκέλνπ φηη

έρνπλ κάζεη λα δνπιεχνπλ ζην δαζθαινθεληξηθφ κνληέιν. Απφ ηελ άιιε, νη ελήιηθεο

ζηεξίρηεθαλ ζηηο εκπεηξίεο πνπ έρνπλ απνθηήζεη, νη νπνίεο ηνπο βνήζεζαλ λα

επεμεξγαζηνχλ θαη λα θαηαλνήζνπλ θαιχηεξα ηε κέζνδν. Αθφκε, θάλεθε ε έιιεηςε

γλψζεσλ ζρεηηθψλ κε ηελ ηέρλε θαη ην ζρνιηαζκφ ησλ έξγσλ.

Γ1. 2νο άμνλαο ζπλέληεπμεο (Α‟ κέξνο έξεπλαο): Δθαξκνγή ζηελ Πξάμε – Γξάζε.

Απαξηίδεηαη απφ 12 εξσηήζεηο πνπ ζρεκαηίδνπλ πέληε θαηεγνξίεο. Οη εξσηψκελνη είπαλ

φηη ππήξμε ππνζηήξημε κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο, φηη άιιαμαλ ηηο απφςεηο ηνπο

ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν πνπ παξαηεξνχλ έλα έξγν ηέρλεο θαη φηη ε δηαδηθαζία

δεκηνπξγίαο θξηηηθνχ εξσηήκαηνο ζην 3ν ζηάδην ηνπο θάλεθε εχθνιε.

Γ2. 3νο άμνλαο θιείδαο παξαηήξεζεο: παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνχ

δηαιφγνπ ζην 3ν ζηάδην θαη παξαγσγή θξηηηθνχ εξσηήκαηνο. ηελ παξαηήξεζε ηνπ

θσδηθνχ Κ= πδήηεζε θαη παξαγσγή ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ, ηα ηκήκαηα ελειίθσλ

ππεξηεξνχλ ζπλνιηθά (3,00) ζε ζρέζε κε ηνπο αλήιηθνπο (2,00). ια ηα ηκήκαηα

ζπκκεηέρνπλ ζηελ παξαγσγή θξηηηθνχ εξσηήκαηνο – αλ θαη κε δηαθνξεηηθή βαξχηεηα

ην θάζε έλα. (βι. θεθ. 6.2.4. θαη πίλ. 25.).

ρόιηα ζρεηηθά κε ηα Γ1 θαη Γ2: Οη 14 εθπαηδεπηέο θαη εθπαηδεπηηθνί θαηά ηε ιήςε

ηεο ζπλέληεπμεο ζην Α‟ κέξνο, ζεσξνχλ φηη ε δηαδηθαζία δεκηνπξγίαο θξηηηθνχ

εξσηήκαηνο ζην 3ν ζηάδην ηνπο θάλεθε εχθνιε, θάηη πνπ επηζεκαίλεηαη θαη απφ ηελ

θιείδα παξαηήξεζεο ζηνλ θσδηθφ Κ, κε ηε δηαθνξά φηη νη ελήιηθεο ζπδεηνχλ θαη

παξάγνπλ ζηνραζηηθφ δηάινγν ζε πην επξεία θιίκαθα ζε ζρέζε κε ηνπο καζεηέο.

Γ1. 5νο άμνλαο ζπλέληεπμεο (Α‟ κέξνο έξεπλαο): Αιιαγή ζηηο ζηάζεηο, ζχκθσλα κε

ηηο ζεκεηψζεηο ησλ ζπκκεηερφλησλ θαη ηελ παξαηήξεζε. χκθσλα κε ηνπο

εξσηψκελνπο, ππάξρεη αιιαγή ζηηο ζηάζεηο ηνπο ζε πνζνζηφ 100%.

Γ2. 4νο άμνλαο θιείδαο παξαηήξεζεο: παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνχ

δηαιφγνπ κεηά ην 5ν ζηάδην, θαζψο θαη ζηα ζρεηηθά απνηειέζκαηα πνπ πξνέθπςαλ.

χκθσλα κε ηνλ θσδηθφ ΚΜ= πδήηεζε θαη παξαγσγή ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ θαηά



210

ηε δηάξθεηα ηνπ 5νπ

ζηαδίνπ θαη κεηά απφ απηφ ηα ηκήκαηα ελειίθσλ ππεξηεξνχλ (2,88)

ζπγθξηηηθά κε ηα ηκήκαηα ησλ καζεηψλ (1,44). (βι. θεθ. 6.2.4. θαη πηλ. 26.).

ρόιηα ζρεηηθά κε ηα Γ1 θαη Γ2: χκθσλα κε ην Γ1, νη εξσηψκελνη δειψλνπλ φηη

άιιαμαλ ηηο απφςεηο ηνπο ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν πνπ παξαηεξνχλ έλα έξγν ηέρλεο,

εληππσζηάζηεθαλ απφ ηηο ζθέςεηο, ηα λνήκαηα θαη ηηο ηδέεο πνπ κπνξεί θάπνηνο λα βξεη

ζε έλα έξγν ηέρλεο, ελψ φινη νη ζπκκεηέρνληεο, δήισζαλ φηη κπνξεί λα παξαρζεί

θξηηηθφο ζηνραζκφο κέζα απφ απηή ηελ κεζνδνινγία. χκθσλα κε ην Γ2, ππάξρεη

ζπδήηεζε θαη παξαγσγή ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 5νπ


κεηά απφ απηφ, κε ηε δηαθνξά φηη ηα ηκήκαηα ελειίθσλ ππεξηεξνχλ ζηε δηπιάζηα ηηκή

ζε ζρέζε κε ηνπο καζεηέο (2,88 ζε ζχγθξηζε κε 1,44).

πλνπηηθά ζπκπεξάζκαηα από ηε ζύγθξηζε ησλ αμόλσλ

Τπάξρεη ππνζηήξημε θαη θαιή - απνδνηηθή ζπλεξγαζία ησλ κειψλ θαη ησλ ηξηψλ

νκάδσλ (εθπαηδεπηψλ / εθπαηδεπηηθψλ, καζεηψλ θαη ελειίθσλ εθπαηδεπφκελσλ),

επαιεζεχεηαη φηη ε νκαδνζπλεξγαηηθή κέζνδνο δηδαζθαιίαο κπνξεί λα βνεζήζεη ζηελ

επίηεπμε ηεο κάζεζεο θαη ζην δέζηκν ηεο νκάδαο. Οη εκπεηξίεο πνπ έρνπλ απνθηήζεη νη

ελήιηθεο ζα ηνπο βνεζήζνπλ λα επεμεξγαζηνχλ θαη λα θαηαλνήζνπλ θαιχηεξα ηε

κέζνδν, ελψ αληηζέησο, γηα ηνπο ίδηνπο ππάξρεη έιιεηςε γλψζεσλ ζρεηηθψλ κε ηελ

ηέρλε θαη ην ζρνιηαζκφ ησλ έξγσλ.

Ζ δηαδηθαζία δεκηνπξγίαο θξηηηθνχ εξσηήκαηνο ζην 3ν ζηάδην θαίλεηαη εχθνιε γηα

ηνπο 14 εθπαηδεπηέο θαη εθπαηδεπηηθνχο. Σν ίδην ηζρχεη θαη γηα ηνπο ελήιηθεο θαη ηνπο

καζεηέο, κε ηε δηαθνξά φηη νη ελήιηθεο ζπδεηνχλ θαη παξάγνπλ ζηνραζηηθφ δηάινγν ζε

πην επξεία θιίκαθα ζε ζρέζε κε ηνπο καζεηέο. Σέινο, φζνλ αθνξά ζην 5ν ζηάδην θαη νη

ηξεηο νκάδεο δειψλνπλ επεξεαζκέλεο απφ ηε κέζνδν απηή, ελψ ηα ηκήκαηα ελειίθσλ

ζηε ζπδήηεζε θαη παξαγσγή ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ θαηέρνπλ δηπιάζην πνζνζηφ ζε

ζχγθξηζε κε ηνπο καζεηέο.

6.4. πδήηεζε

Ζ ζπγθεθξηκέλε κέζνδνο παξαηήξεζεο ησλ ηερλψλ, «εληζρχεη ηελ απηνδπλακία ηεο

ζθέςεο» (Κφθθνο, 2011:72) δηφηη απνκαθξχλεη ηα ζηεξεφηππα απφ ηε ζθέςε ησλ



211

ζπκκεηερφλησλ θαη ηνπο ζέηεη ζε «ακθηζβήηεζε ηηο παξαδνρέο πνπ έρνπλ ελζηεξληζηεί

ππφ ηελ επίδξαζε ηεο θνηλσληθνπνίεζεο». (Κφθθνο, 2011:72).

ζνλ αθνξά ζηνλ νξηζκφ ηεο Σέρλεο απφ ηνπο ελήιηθεο ζπλεληεπμηαδφκελνπο ηνπο Α‟

κέξνπο ηεο έξεπλαο ζε ζρέζε κε ηνλ Marcuse (Κφθθνο, 2011), δελ παξαηεξείηαη θάπνηα

ηαχηηζε απφςεσλ δηφηη γηα ηνπο πξψηνπο ηέρλε είλαη ε έθθξαζε ηνπ εζσηεξηθνχ

θφζκνπ θάπνησλ αλζξψπσλ πξνο ην θνηλφ, κε ζθνπφ ηελ θηλεηνπνίεζε, ζπγθίλεζε θαη

επαηζζεηνπνίεζε, ελψ γηα ηνλ δεχηεξν είλαη ε «αλαηξνπή ηεο θαηεζηεκέλεο εκπεηξίαο

θαη αλαδσπχξσζε ηεο ιαρηάξαο ηεο αλζξψπηλεο απειεπζέξσζεο». (φ.π.).

ζνλ αθνξά ζηνλ νξηζκφ ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ, απφ ηνπο ελήιηθεο

ζπλεληεπμηαδφκελνπο ηνπο Α‟ κέξνπο ηεο έξεπλαο, δχν εμ απηψλ (πνζνζηφ 14,3%)

έρνπλ ηελ ίδηα άπνςε κε ηνλ νξηζκφ ζην βηβιίν ηνπ Mezirow, (Mezirow θαη

πλεξγάηεο, 2007:350) ζε ζρέζε κε ηνπο ππφινηπνπο δψδεθα, νη νπνίνη δίλνπλ κηα πην

γεληθή απάληεζε. Να ζεκεησζεί φηη νη δχν ζπκκεηέρνληεο πνπ έδσζαλ ηνλ νξηζκφ ηνπ

θξηηηθνχ ζηνραζκνχ θαηά Mezirow, είλαη θνηηεηέο ηνπ κεηαπηπρηαθνχ πξνγξάκκαηνο

«Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ», ηνπ ΔΑΠ.

χκθσλα κε ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο έξεπλαο ζην Β΄ κέξνο (βι. θεθ. 6.2.2.) θαζψο θαη

ηε ζχγθξηζε ησλ απνηειεζκάησλ απφ ηηο ηέζζεξηο δηδαζθαιίεο (βι. θεθ. 6.2.1.), κπνξεί

λα παξαρζεί θξηηηθφο ζηνραζκφο θαη ζηηο δχν νκάδεο εθπαηδεπνκέλσλ, ελήιηθεο θαη

καζεηέο.

ρεηηθά κε ηνλ άμνλα πνπ αθνξνχζε ζηελ αμηνπνίεζε ησλ γλώζεσλ θαη ησλ

εκπεηξηώλ ηφζν ησλ ελήιηθσλ εθπαηδεπφκελσλ φζν θαη ησλ καζεηψλ, θαίλεηαη φηη

ρξεζηκνπνηήζεθε θαη απφ ηηο δχν νκάδεο, κε έκθαζε φκσο ζηνπο καζεηέο. Οη καζεηέο

θαηέρνπλ πην θαιά ην γλσζηηθφ πεδίν πνπ αθνξά ζην ππφ κειέηε ζέκα. Απφ ηε κηα

πιεπξά, ην ζέκα ηνπ ξαηζηζκνχ ζε φιεο ηηο εθθάλζεηο ηνπ, είλαη θάηη πνπ βηψλεηαη

έληνλα ζηα ζρνιεία, θαηά ζπλέπεηα πξφθεηηαη γηα κηα θαηάζηαζε ηελ νπνία πξέπεη λα

δηαρεηξίδνληαη ζπρλά είηε σο ζχηεο, είηε σο ζχκαηα, είηε σο απινί παξαηεξεηέο. Απφ

ηελ άιιε πιεπξά, ηα ηειεπηαία ρξφληα γίλνληαη ζεκαληηθέο πξνζπάζεηεο ελεκέξσζεο

ηνπ καζεηηθνχ δπλακηθνχ απφ ην Τπνπξγείν Παηδείαο θαη δηάθνξνπο θνξείο ζρεηηθά κε

ην Bullying (ελδνζρνιηθή βία) σο θχξην ζέκα, θαζψο επίζεο πινπνηνχληαη θαη δηάθνξεο

δξάζεηο π.ρ. γλσζηηθνχ, αζιεηηθνχ ή πνιηηηζηηθνχ πεξηερνκέλνπ. Αληίζεηα, ε εκπεηξία



212

πνπ έρνπλ απνθηήζεη νη ελήιηθνη ζηα ΓΔ ζρεηηθά κε ην ζέκα ηνπ ξαηζηζκνχ δελ αθνξά

ζηα καζεηηθά ηνπο ρξφληα, θαζψο ηφηε ην θαηλφκελν απηφ δελ ήηαλ ηφζν έληνλν. Ζ

ζχλδεζε ησλ γλψζεσλ κε πξνζσπηθέο, θνηλσληθέο ή επαγγεικαηηθέο θαηαζηάζεηο ηηο

νπνίεο βηψλνπλ, ηνπο βνήζεζε λα εκβαζχλνπλ ζην ζέκα θαη λα ην θαηαλνήζνπλ ζηελ

φζν ην δπλαηφλ, πξαγκαηηθή ηνπ δηάζηαζε.

ρεηηθά κε ηνλ άμνλα πνπ αθνξνχζε ζηελ ελζάξξπλζε ηεο ελεξγεηηθήο ζπκκεηνρήο

ησλ εθπαηδεπνκέλσλ ζηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο, φινη νη εθπαηδεπηέο /

εθπαηδεπηηθνί ζηήξημαλ ηε δηαδηθαζία εθαξκνγήο ηεο κεζφδνπ, εκςπρψλνληαο

παξάιιεια θαη δεκηνπξγψληαο θηιηθφ θιίκα κε ηνπο ελήιηθεο / καζεηέο. Οη νκάδεο

εληζρχζεθαλ θαη „δέζεθαλ‟ πην πνιχ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δηαδηθαζίαο, γεγνλφο πνπ

ηνπο βνήζεζε λα αλαθαιχςνπλ ηε λέα γλψζε αθελφο θαη αθεηέξνπ λα εθθξάζνπλ

ειεχζεξα ηελ άπνςή ηνπο, κέζα ζε έλα αζθαιέο πεξηβάιινλ. Ζ αιιειεπίδξαζε θαη ε

ζπλεξγαζία πνπ επεηεχρζε κεηαμχ ησλ κειψλ ησλ νκάδσλ, νθείιεηαη ζηνλ ελεξγφ ξφιν

ησλ εθπαηδεπηψλ / εθπαηδεπηηθψλ, νη νπνίνη δελ απνκφλσζαλ θάπνην κέινο ή κέιε,

αιιά ππήξμαλ αξσγνί ζηηο πξνζπάζεηεο ησλ ζπκκεηερφλησλ.

ρεηηθά κε ηνλ άμνλα πνπ αθνξνχζε ζηελ παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη

ζηνραζηηθνύ δηαιόγνπ ζην 3ν ζηάδην θαη ζηελ παξαγσγή θξηηηθνύ εξσηήκαηνο,

ηφζν νη ελήιηθνη, φζν θαη νη αλήιηθνη παξήγαγαλ θξηηηθά εξσηήκαηα, κε ηνπο καζεηέο

φκσο λα εθθξάδνπλ ηα πην πνιιά. Απηφ κπνξεί λα νθείιεηαη θαη ζην γεγνλφο φηη ην

ζέκα ηνπ ξαηζηζκνχ ην έρνπλ δηδαρζεί κέζα απφ πνιιέο δξάζεηο πνπ έρνπλ

πξαγκαηνπνηεζεί ζην ζρνιείν θαζψο θαη δηάθνξεο ελεκεξψζεηο πνπ ηνπο έρνπλ γίλεη.

ρεηηθά κε ηνλ άμνλα πνπ αθνξνχζε ζηελ παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη

ζηνραζηηθνύ δηαιόγνπ κεηά ην 5ν ζηάδην, ην πνζνζηφ ησλ ζπκκεηερφλησλ ελειίθσλ

θαη αλειίθσλ ησλ νπνίσλ έρεη αιιάμεη θάηη ζηηο απφςεηο ηνπο αλέξρεηαη ζην 75,5% επί

ηνπ ζπλφινπ. Σφζν νη ελήιηθνη, φζν θαη νη καζεηέο ζεσξνχλ φηη έρνπλ αλαζεσξήζεη ηηο

απφςεηο ηνπο ή πξνβιεκαηίζηεθαλ ζρεηηθά κε ην ζέκα ηνπ ξαηζηζκνχ, εμεηάδνληαο

δηαθνξεηηθέο νπηηθέο γσλίεο, ηηο νπνίεο δελ είραλ ζθεθηεί πην πξηλ φηη κπνξεί λα

ππάξρνπλ.

Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη, ζχκθσλα θαη κε ηηο θιείδεο παξαηήξεζεο, ν αξηζκφο ησλ

ζπκκεηερφλησλ έπαημε θάπνην ξφιν. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζε ηκήκα ιίγσλ αηφκσλ ε

δηαδηθαζία πεξηνξίζηεθε ρξνληθά, θαζφζνλ νη απφςεηο εθθξάδνληαλ, αθνινπζνχζε



213

δηάινγνο θαη ν „θχθινο‟ έθιεηλε ζχληνκα. Αληίζεηα, ζε ηκήκα πνιιψλ αηφκσλ νη ηδέεο

βνεζνχζαλ πεξηζζφηεξνπο ζπκκεηέρνληεο λα παξαγάγνπλ ζπλεηξκηθά ηηο δηθέο ηνπο

ηδέεο θαη λα αλαηξνθνδνηήζνπλ κε απηφ ηνλ ηξφπν, εθ λένπ, ην εμεηαδφκελν ζέκα.

Δπηπξφζζεηα, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθαξκνγήο ηεο κεζφδνπ δελ εμεηάζηεθαλ αξθεηνί

παξάγνληεο νη νπνίνη κε ηνλ έλαλ ή ηνλ άιινλ ηξφπν ζα κπνξνχζαλ λα επεξεάζνπλ ηα

απνηειέζκαηα. Γηα παξάδεηγκα, αλ θαη έγηλε αλαθνξά ζην θχιν ησλ ζπκκεηερφλησλ,

θαζψο θαη ζηελ ειηθία – ηνπιάρηζηνλ ησλ καζεηψλ, ελ ηνχηνηο δελ δηεξεπλήζεθε ε

ειηθία απφ ηνπο ελήιηθεο, ελψ απφ ην ζχλνιν καζεηψλ θαη ελειίθσλ, δελ δηεξεπλήζεθε

ε νηθνγελεηαθή ηνπο θαηάζηαζε, ε θαηαγσγή θαη ηα ελδερφκελα θνηλσληθά πξφηππα πνπ

ν θάζε έλαο ηνπο έρεη. Απηφ φκσο δελ θαηέζηε δπλαηφλ λα επηηεπρζεί, ιφγσ ησλ

πεξηνξηζκψλ πνπ ππήξμαλ ζην δηαζέζηκν ρξφλν, ζην εμεηαδφκελν δείγκα θαη ζηελ

έθηαζε πνπ έπξεπε λα θαιπθζεί θαη αθνξνχζε ζηα ηέζζεξα ηκήκαηα, ζηα νπνία έγηλε ε

εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ.

ύλνςε ζπδήηεζεο

ρεηηθά κε ην Α‟ κέξνο ηεο έξεπλαο, ηελ παξνπζίαζε ηεο κεζφδνπ ηνπ Κφθθνπ ζε 14

εθπαηδεπηέο θαη εθπαηδεπηηθνχο, είραλ ηεζεί 5 άμνλεο κε 12 εξεπλεηηθά εξσηήκαηα (βι.

θεθ. 4.1.4.). Απφ ηελ αλάιπζε ησλ ζηνηρείσλ πνπ ζπλειέγεζαλ (βι. θεθ. 6.1. θαη 6.1.2)

πξνέθπςαλ ηα απνηειέζκαηα πνπ πεξηγξάθνληαη ζην θεθ. 6.1.3.

ρεηηθά κε ην Β΄ κέξνο ηεο έξεπλαο, ηελ παξνπζίαζε ηεο κεζφδνπ ηνπ Κφθθνπ ζε 2

ηκήκαηα ΓΔ θαη ζε 2 ηκήκαηα καζεηψλ, είραλ ηεζεί 4 άμνλεο ζηελ θιείδα

παξαηήξεζεο (βι. θεθ. 6.2.2), κε 22 θσδηθνχο ζπλνιηθά πξνο δηεξεχλεζε (βι. θεθ.

6.2.4).

Καηφπηλ, έγηλε ζχγθξηζε κεηαμχ ηνπ 4νπ

θαη 5νπ

άμνλα ησλ εξεπλεηηθψλ εξσηεκάησλ

ηνπ Α΄ κέξνπο ηεο έξεπλαο θαη ησλ ίδησλ αμφλσλ ζην Β΄ κέξνο ηεο έξεπλαο (βι. θεθ.

6.2.3).

Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηή θαη ζηα δχν κέξε ηεο έξεπλαο, είλαη «ιηγφηεξν θπξίαξρνο σο

εγέηεο ηεο καζεζηαθήο νκάδαο». (Rogers, A., 1999:221). Γξα εκςπρσηηθά θαη

ππνζηεξίδεη ηνπο εθπαηδεπφκελνπο, νη νπνίνη απνηεινχλ ηνλ ππξήλα ηεο καζεζηαθήο

δηαδηθαζίαο (βι. θεθ. 1.2.2.4, θεθ. 2.2.3.4.). Ζ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε λέεο



214

δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη κεζφδνπο (βι. θεθ. 1.1.2.3. θαη 1.1.2.4), ζα θαηαδείμεη ηηο

δηαθνξέο αλάκεζα ζην παξαδνζηαθφ ζρνιείν σο πξνο ηεο θηινζνθία ηνπ (βι. θεθ.

1.1.2.7), ζπγθξηλφκελν κε ην Νέν ρνιείν (βι. θεθ. 1.1.2.8).

Οη καζεηέο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο (βι. θεθ. 1.1.2.5) θαη νη εθπαηδεπηηθνί ηνπο (βι.

θεθ. 1.1.2.6) απνηεινχλ απφ ηε κηα πιεπξά αλεμάξηεηεο νληφηεηεο ζε ζρέζε κε ηνπο

ελήιηθνπο εθπαηδεπφκελνπο (βι. θεθ. 1.2.2.3) θαη ηνπο εθπαηδεπηέο ηνπο (βι. θεθ.

1.2.2.4), φζνλ αθνξά ηελ ειηθία, ηηο γλψζεηο θαη ηα πξνζσπηθά βηψκαηα θαη εκπεηξίεο

πνπ έρνπλ απνθηήζεη, θαζψο θαη ζηνλ ηξφπν δηαρείξηζεο ησλ ηειεπηαίσλ, ζχκθσλα κε

δηάθνξεο παξακέηξνπο, π.ρ. ελειηθηφηεηα, θξηηηθφ ζηνραζκφ, εκπεηξίεο θ.ιπ. Πξνο

επίξξσζε ησλ πην πάλσ γίλεηαη ζπγθξηηηθή απνηίκεζε (βι. θεθ. 1.2.2.5) κεηαμχ ηππηθήο

θαη κε ηππηθήο εθπαίδεπζεο.

Απφ ηελ άιιε πιεπξά, έρνπλ αλαπηπρζεί κεζνδνινγίεο αλάπηπμεο ηεο ηέρλεο ζηελ

ηππηθή εθπαίδεπζε (βι. θεθ. 2.1.2), ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο νη καζεηέο κπνξνχλ λα

αλαπηχμνπλ θξηηηθή ζθέςε (βι. θεθ. 2.1.1., θεθ. 2.1.2.1.7, θαη θεθ. 6.2), φρη φκσο ζηνλ

ίδην βαζκφ κε ηνπο ελήιηθεο (βι. θεθ. 2.2. θαη θεθ. 6.3.2).

Ζ παξνχζα έξεπλα ζηεξίρζεθε ζηε κέζνδν «Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο

Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο» ηνπ Α. Κφθθνπ (βι. θεθ. 3) θαη αθνινχζσο επειέγεζαλ ηα

εξγαιεία πινπνίεζεο ηεο έξεπλαο (βι. θεθ. 4). Μεηά ηε δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο (βι.

θεθ. 5) έγηλε ε επεμεξγαζία ησλ απνηειεζκάησλ (βι. θεθ. 6).

ζνλ αθνξά ζηηο ελεξγεηηθέο ηερληθέο (βι. θεθ. 2.2.3.7.) πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ, νη

εξσηήζεηο – απαληήζεηο, νη νκάδεο εξγαζίαο, ε ζπδήηεζε θαη ν θαηαηγηζκφο ηδεψλ,

ζπλέβαιαλ ζηελ αχμεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο απφ πιεπξάο ησλ ζπκκεηερφλησλ θαη ζηελ

θαιχηεξε θαη πιεξέζηεξε αμηνπνίεζε ηεο κεζφδνπ ηνπ Α. Κφθθνπ. Δπηπξφζζεηα, ε

ρξήζε ηνπ „κνληέινπ‟ Perkins (βι. θεθ. 2.2.3.2.) θαη ηεο νξαηήο ζθέςεο (βι. θεθ.

2.2.3.3.) πνπ πινπνηήζεθε ζην εηθαζηηθφ έξγν (βι. θεθ. 9.1.8), ελέπιεμε ηνπο

ζπκκεηέρνληεο ζηηο πην πάλσ ελεξγεηηθέο ηερληθέο, ζχκθσλα κε ηελ παξνπζίαζε πνπ

ηνπο έγηλε (βι. θεθ. 9.1.2.).

χκθσλα κε ηνλ Mezirow (βι. θεθ. 1.2.1.4.), ε επαλεμέηαζε ησλ φπνησλ εζθαικέλσλ

αληηιήςεψλ ηνπο, ζα «απεγθισβίζεη ηνπο ελειίθνπο απφ πηζαλά απνπξνζαλαηνιηζηηθά

δηιήκκαηα πνπ επηβάιινληαη απφ εμσηεξηθέο ζπλζήθεο» (Κφθθνο, 2005 Mezirow θαη



215

ζπλ., 2007 Illeris, 2009). Απηφ επηηπγράλεηαη ζην 75,5% ηνπ ζπλνιηθνχ δείγκαηνο,

καζεηψλ θαη ελειίθσλ, ή αιιηψο ζην 76% ησλ ελειίθσλ θαη ζην 75% ησλ καζεηψλ (βι.

πίλ.15, θεθ. 6.2.1. θαη θεθ. 6.2.3.). ε θάζε πεξίπησζε, αλ θαη θάπνηνη απφ ηνπο

ζπκκεηέρνληεο κπνξεί λα κελ νδεγήζεθαλ ζε κηα εηο βάζνο αλαδήηεζε ζρεηηθά κε ηηο

παξαδνρέο ηνπο, ελ ηνχηνηο ε ακθηζβήηεζε ζηελ νπνία ηέζεθαλ νη πξνζσπηθέο ηνπο

απφςεηο κπνξεί λα ηνπο θαηεπζχλεη πξνο ηελ απηνγλσζία. Με απηφλ ηνλ ηξφπν, ζα

κπνξέζνπλ λα πηνζεηήζνπλ κηα πην θξηηηθή ζηάζε, απέλαληη ζηα έξγα ηέρλεο, ή αθφκα

θαη ζε κηα αιιαγή ζηάζεο δσήο (βι. θεθ. 6.2.1. – Απνηειέζκαηα 6νπ

ζηαδίνπ).

Ζ δηεξγαζία ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ, είλαη πξσηεπνχζεο ζεκαζίαο γηα ηνλ Mezirow

(βι. θεθ. 1.2.1.4.), ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν έρνπκε άθξηηα απνδερηεί πεπνηζήζεηο θαη

απφςεηο απφ πνιχ κηθξή ειηθία, ή αιιηψο νξηδφκελεο θαηά Mezirow, παξαδνρέο. Ο

θξηηηθφο ζηνραζκφο, κπνξεί λα βξεη πξαθηηθή εθαξκνγή κέζσ ηεο κεζφδνπ ηνπ Κφθθνπ

(βι. θεθ. 3) θαη θπξίσο θαηά ηελ πξαγκαηνπνίεζε ησλ 4 θάζεσλ ηνπ Perkins (βι. θεθ.

2.2.3.2.), θαηά ην 5ν ζηάδην ηεο κεζφδνπ ηνπ Κφθθνπ (βι. θεθ. 3) θαηά ην νπνίν

επηηπγράλεηαη νιηζηηθφηεηα, δειαδή «ε κάζεζε ζπληειείηαη κέζα απφ ηελ θαηαλφεζε ησλ

ελλνηψλ, ησλ γεληθεχζεσλ θαη ησλ δνκψλ ηνπ δηδαθηηθνχ αληηθεηκέλνπ, πνπ βέβαηα

πξνυπνζέηεη ηε ζπλνιηθή αληίιεςε ηνπ θαη φρη ηε ζηαδηαθή απνκλεκφλεπζε ησλ

επηκέξνπο ζηνηρείσλ πνπ ην ζπλζέηνπλ». (Μαηζαγγνχξαο, 2007:285).

πλνςίδνληαο, κέζα απφ ηε κέζνδν ηνπ Α. Κφθθνπ, θαιιηεξγείηαη «ε ζηνραζηηθή

δηάζεζε πνπ ζηαδηαθά ζα νδεγήζεη ζηνλ ζηνραζκφ ηνπ εθπαηδεπνκέλνπ γηα ηηο εκπεηξίεο

θαη ηα βηψκαηά ηνπ». (Μέγα, 2010:189-190). Αθφκε, «ην έξγν ηέρλεο κπνξεί λα ζπλδεζεί

κε ην πξνζσπηθφ βίσκα αλαδεηθλχνληαο θαη πξνβάιινληαο ην σο αληηθείκελν

ζηνραζκνχ». (φ.π.:190). Με απηφ ηνλ ηξφπν ζα δνπλ ηελ ηέρλε απφ κηα δηαθνξεηηθή

νπηηθή γσλία.

Ζ κέζνδνο ηνπ Κφθθνπ, κπνξεί λα ζπληειέζεη ζηε βαζκηαία ελίζρπζε ηεο θξηηηθήο

ζθέςεο θαη κάιηζηα απφ ζρεηηθά λεαξή ειηθία, λα ηνπο βνεζήζεη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ

ηηο δηαθνξέο πνπ ελδερνκέλσο ππάξρνπλ ζηνλ ηξφπν πνπ ζθέθηνληαη, έηζη ψζηε λα

βνεζήζεη ηνπο αλζξψπνπο λα γίλνληαη θξηηηθά ζηνραζηηθνί απέλαληη ζε απηή ηελ

θαζεκεξηλή „επίζεζε‟ εηθφλαο θαη πιεξνθφξεζεο πνπ δέρνληαη, απφ ηα δηάθνξα

ηερλνινγηθά κέζα γχξσ καο.



216

6.5. Πξνηάζεηο

Παξφιν πνπ ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο δελ είλαη γεληθεχζηκα, ιφγσ

ησλ πεξηνξηζκψλ πνπ ππήξμαλ θαη ηέζεθαλ ζηελ πξνεγνχκελε ελφηεηα, ππάξρνπλ

θάπνηεο ελδεηθηηθέο πξνηάζεηο πνπ αθνξνχλ ζηελ θξηηηθή ζθέςε, ζηελ παξαγσγή ηεο

θαη ζηα απνηειέζκαηα πνπ απηή κπνξεί λα έρεη.

Α. Πξνηάζεηο ζρεηηθά κε ηε κέζνδν

Ζ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ ζηελ ίδηα νκάδα εθπαηδεπνκέλσλ κε δηαθνξεηηθά έξγα

ηέρλεο π.ρ. έλα ηξαγνχδη, έλα βίληεν θαη έλα πνίεκα, ζηελ ίδηα φκσο ζεκαηηθή ελφηεηα,

ζα κπνξνχζε λα θαηαδείμεη ην βαζκφ εκβάζπλζεο, ηφζν ηεο νκάδαο φζν θαη θάζε

κέινπο μερσξηζηά, ζηε «ζεσξία ηεο πνιιαπιήο λνεκνζχλεο» ηνπ Gardner (1983).

χκθσλα κε ηελ πξφηαζε ελφο εθπαηδεπηή ελειίθσλ, «θαιφ ζα ήηαλ λα ππήξρε έλα

άηνκν ζηελ νκάδα κε αθξαίεο, ή ξαηζηζηηθέο ζέζεηο πξνθεηκέλνπ λα θαλεί ε ιεηηνπξγία ηεο

κεζφδνπ απνηειεζκαηηθά. Σν λα παίξλεηε ζπλέληεπμε απφ εκάο (ζεκ. εθπαηδεπηηθνχο θαη

εθπαηδεπηέο ελειίθσλ) ζρεηηθά κε ηηο παξαδνρέο καο, κάιινλ δελ ζα βνεζήζεη ηφζν, φζν

εάλ ππήξραλ θαη άηνκα κε ζπγθεθξηκέλεο παξαδνρέο πάλσ ζε απηφ ην ζέκα».

Ζ ίδηα ε παξαγσγή ζθίηζσλ, γξαπηψλ θεηκέλσλ, βίληεν, θ.ν.θ. απφ ηνπο

εθπαηδεπφκελνπο, είηε θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο, είηε σο (πξναηξεηηθή) εξγαζία

ζην ζπίηη, ζα βνεζήζεη ζηε βαζχηεξε, εζσηεξηθή αλαδήηεζε ζηηο παξαδνρέο θαη

ζπλεπψο ζηελ αλάπηπμε ηεο ζηνραζηηθήο / θξηηηθήο ηνπο δηάζεζεο.

Έλα άιιν δήηεκα αθνξά ζην ρξφλν πνπ ν θάζε ζπκκεηέρσλ μερσξηζηά ρξεηάδεηαη

πξνθεηκέλνπ λα βξεζεί αληηκέησπνο κε ηηο παξαδνρέο ηνπ. πσο ζε θάζε ελήιηθν θαη

θάζε καζεηή, ν ρξφλνο κάζεζεο δηαθέξεη. Χο εθ ηνχηνπ, ζα πξέπεη λα βξεζεί ε

θαηάιιειε κέζε ρξνληθή δηάξθεηα, θαηά ηελ νπνία νη ζπκκεηέρνληεο ζα θαηαλνήζνπλ

ηε κέζνδν απηή ζην κεγαιχηεξν δπλαηφ εχξνο ηεο.

Β. Πξνηάζεηο ζρεηηθά κε ηε ρξήζε ηεο κεζόδνπ ζε δηαθνξεηηθέο έξεπλεο

Ζ κέζνδνο ηνπο Α. Κφθθνπ ζα κπνξνχζε λα δηεξεπλεζεί θαη λα εθαξκνζηεί ζηελ

ηππηθή εθπαίδεπζε, ζε καζεηέο Γεκνηηθνχ, Γπκλαζίνπ θαη Λπθείνπ, πξνθεηκέλνπ λα

έιζνπλ αληηκέησπνη κε ηηο φπνηεο παξαδνρέο ηνπο, έηζη ψζηε θαηά ην ζηάδην ηεο



217

βηνινγηθήο θαη πλεπκαηηθήο ηνπο αλάπηπμεο, λα εληζρχεηαη παξάιιεια ε θξηηηθή ηνπο

ζθέςε θαη ε ζηνραζηηθή ηνπο δηάζεζε γηα λα ιεηηνπξγνχλ σο ππεχζπλα ζθεπηφκελνη θαη

ελεξγνί, απξηαλνί πνιίηεο.

Δπίζεο, ε δηεξεχλεζε ζε θνηηεηέο ηεο ζρνιήο θαιψλ ηερλψλ ησλ Παλεπηζηεκίσλ ζα

κπνξνχζε λα δψζεη ελδηαθέξνληα ζπκπεξάζκαηα. Μέζσ ηεο κεζφδνπ ηνπ Α. Κφθθνπ,

νη θνηηεηέο ζα κπνξνχζαλ λα δνπλ ηα έξγα ηέρλεο απφ κηα δηαθνξεηηθή νπηηθή γσλία ζε

ζρέζε κε φ, ηη έρνπλ δηδαρζεί / δηδάζθνληαη ζην Παλεπηζηήκην.

ε ζρέζε κε ηελ παξνχζα έξεπλα, ζα κπνξνχζε λα πξαγκαηνπνηεζεί κία έξεπλα

κεγαιχηεξεο φκσο έθηαζεο γηα λα αληρλεπηνχλ ηα ζεκεία ζχγθιηζεο θαη απφθιηζεο

κεηαμχ ελήιηθσλ θαη καζεηψλ (παηδηψλ – εθήβσλ) γηα λα δηεμαρζνχλ ρξήζηκα

ζπκπεξάζκαηα γηα ηελ εηζαγσγή ηεο κεζφδνπ ηνπ Α. Κφθθνπ εθηφο απφ ηε κε ηππηθή

εθπαίδεπζε θαη ζηελ ηππηθή. ηελ ηππηθή εθπαίδεπζε ζα κπνξνχζε λα αμηνπνηεζεί είηε

ζην πιαίζην ηεο δηαζεκαηηθφηεηαο, είηε σο κέζνδνο ζε θάζε δηδαθηηθφ αληηθείκελν

μερσξηζηά.

Μπνξεί λα εθαξκνζηεί ζε επάισηεο νκάδεο ηνπ πιεζπζκνχ (ΔΚΟ) νη νπνίεο έρνπλ

αλάγθε ελίζρπζεο ηεο απηνεηθφλαο ηνπο, φπσο θαη λα κάζνπλ λα δξνπλ πην αλεμάξηεηα,

πην απηφλνκα. Άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο (ΑΜΔΑ), αλχπαληξεο κεηέξεο, καθξνρξφληα

άλεξγνη, ρξήζηεο νπζηψλ, θαζψο θαη έγθιεηζηνη ζηηο θπιαθέο – θπξίσο ζε απηνχο πνπ

έρνπλ ηζρπξέο παξαδνρέο γηα δηάθνξα ζέκαηα – παηδηά ή καζεηέο κε δπζθνιία έληαμεο

ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα θαηαξράο θαη ζηελ θνηλσλία θαη‟ επέθηαζε, θαζψο θαη ζε

νπνηνδήπνηε άλζξσπν κπνξεί λα δηαγλψζεη φηη «ε αληηθεηκεληθή επαλαπιαηζίσζε

εκπεξηέρεη θξηηηθφ ζηνραζκφ ησλ παξαδνρψλ ησλ άιισλ πνπ ζπλαληηνχληαη ζε κηα

αθεγεκαηηθή δνκή ή ζηε δηαδηθαζία ηεο επίιπζεο ελφο πξνβιήκαηνο πνπ

πξνζαλαηνιίδεηαη ζε ζπγθεθξηκέλν ζηφρν» (Mezirow, 2007:61) θαη λα ζέζεη ή λα ηνπ

ηεζεί έλα απνπξνζαλαηνιηζηηθφ δίιεκκα.

Αθφκε, ζα είρε ελδηαθέξνλ λα γίλεη έξεπλα ηεο κεζφδνπ ηεο «Μεηαζρεκαηίδνπζαο

Μάζεζεο κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο» ηνπ Α. Κφθθνπ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ

αμηνιφγεζε θαη άιισλ παξαγφλησλ φπσο γηα παξάδεηγκα ηνπ θχινπ, ηεο ειηθίαο, ηεο

θαηαγσγήο, ηεο νηθνλνκηθήο ή / θαη ηεο νηθνλνκηθήο θαηάζηαζεο θ.ιπ. Καηά πφζνλ νη

παξάγνληεο απηνί ζα κπνξνχζαλ λα επεξεάζνπλ ζεηηθά ή αξλεηηθά ηε κέζνδν ηνπ



218

Κφθθνπ, κε ζθνπφ ηε βειηίσζή ηεο θαη ηελ εθαξκνγή ηεο ζε δηαθνξεηηθέο νκάδεο

πιεζπζκνχ;

Ζ δηεξεχλεζε ζην κέιινλ, ζε απηνχ ηνπ είδνπο ηηο εξεπλεηηθέο πξνζεγγίζεηο ζα

κπνξνχζε λα παξάζρεη ηηο πιεξνθνξίεο εθείλεο πνπ ζα ήηαλ αλαγθαίεο γηα ηελ εμέιημε

ηεο επηζηήκεο, αθελφο ηεο Σππηθήο Δθπαίδεπζεο θαη αθεηέξνπ ηεο Δθπαίδεπζεο

Δλειίθσλ.



219

7. Δπξεηήξην όξσλ

Αηζζεηηθή Δκπεηξία. (Ζ ζπζηεκαηηθή επεμεξγαζία έξγσλ ηέρλεο). Μπνξεί λα

ζπλεηζθέξεη ζηελ αλάδπζε κηαο νινθιεξσκέλεο γλψζεο, πεξηιακβάλνληαο θξηηηθέο,

ζηνραζηηθέο θαη ζπλαηζζεκαηηθέο δηαζηάζεηο ηεο κάζεζεο. Μία ηέηνηα εκπεηξία

δηεπξχλεη ηηο πξννπηηθέο γηα ηελ πξνζέγγηζε ησλ δηεξγαζηψλ θαη ησλ θαηλνκέλσλ απφ

κία δηαθνξεηηθή νπηηθή, γηα εκβάζπλζε ζε πηπρέο πέξα απφ ηηο εκθαλίζεηο, θαζψο θαη

γηα ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε ησλ αηηίσλ ησλ θαηαζηάζεσλ. (www.artit.edu)

Α.Μ.Δ.Α. Άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο.

Άπνςε: ην «ζχλνιν απφ άκεζεο θαη ζπγθεθξηκέλεο πξνζδνθίεο, πεπνηζήζεηο, αηζζήκαηα,



αληηθείκελα θαη εξκελεχνπκε ηελ πξαγκαηηθφηεηα». (Mezirow θαη ζπλ., 2007:57).

Α.Π.. Αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα πνπδψλ

Α..Δ.ΣΔ.Μ. Αλσηέξα ρνιή Δθπαηδεπηηθψλ Σερλνιφγσλ Μεραληθψλ

Α..ΠΑΗ.Σ.Δ. Αλψηαηεο ρνιή Παηδαγσγηθήο θαη Σερλνινγηθήο Δθπαίδεπζεο

Γ.Δ.Π.Π.. Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξακκάησλ πνπδψλ

Γηαζεκαηηθόηεηα. Ζ δηδαθηηθή πξνζέγγηζε πνπ δελ αθνινπζεί ηελ θαηάηκεζε ηεο

πξαγκαηηθφηεηαο ζε δηδαθηηθά αληηθείκελα θαη μερσξηζηά καζήκαηα, φπσο είλαη π.ρ. ε

Ηζηνξία, ε Κνηλσληνινγία, ηα Μαζεκαηηθά θιπ., αιιά εμεηάδεη θάζε ζεκαηηθή ελφηεηα

απ‟ φιεο ηηο δπλαηέο πιεπξέο. Έηζη, ην ζέκα, π.ρ., ηεο ζπγθνηλσλίαο, εμεηάδεηαη απφ

ηερλνινγηθήο, ηζηνξηθήο, νηθνλνκηθήο, ςπρνινγηθήο θιπ. πιεπξάο. (Μαηζαγγνχξαο,

2007:287)

ΓΗ.Κ.Α.Σ..Α. Γηεπηζηεκνληθφο Οξγαληζκφο Αλαγλψξηζεο Σίηισλ Αθαδεκατθψλ θαη

Πιεξνθφξεζεο

Γ.Ο.Α.Σ.Α.Π. Γηαπαλεπηζηεκηαθφ Κέληξν Αλαγλψξηζεο Σίηισλ πνπδψλ ηεο

Αιινδαπήο



220

Δ.Δ. Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ

Δ.Δ.Δ.Δ. Δπηζηεκνληθή Έλσζε Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ

Δ.Ε. Δπέιηθηε Εψλε

Δ.Κ.Ο. Δπάισηεο Κνηλσληθέο Οκάδεο

Δλζπλαίζζεζε: «ε αλαγλψξηζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ ησλ άιισλ, δειαδή ε

ελζπλαίζζεζε, κηα ηθαλφηεηα πνπ έρεη ηε βάζε ηεο ζηε ζπλαηζζεκαηηθή απηνεπίγλσζε

θαη είλαη ε ζεκειηψδεο αλζξψπηλε δεμηφηεηα» (Goleman, 1998β:76)

Κ.Δ.Κ. Κέληξα Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ

Κξηηηθή ζθέςε. O ζηνραζηηθφο ηξφπνο ζθέςεο πνπ εμεηάδεη ηελ νξζνινγηθφηεηα ηεο

ζθέςεο θαη πεξηιακβάλεη ηελ αμηνιφγεζε θαη αλαδηακφξθσζε ζηεξενηππηθψλ θαη

παξσρεκέλσλ παξαδνρψλ, ηηο νπνίεο εθιακβάλνπκε ζαλ δεδνκέλεο (Dewey, 1934

[1980]·Freire, 1970·Mezirow θαη πλεξγάηεο, 2007). (www.artit.edu).

Μέζνδνο Γηδαζθαιίαο. Καζηεξσκέλα θαη ζπγθξνηεκέλα ζπζηήκαηα δηδαθηηθήο

πξνζέγγηζεο, (Μαηζαγγνχξαο, 2007:188) […] κε αλαθνξά θαη ζηηο ζεσξεηηθέο αξρέο

πνπ δηέπνπλ ηηο ελέξγεηεο ξνπηίλαο. (Μαηζαγγνχξαο, 2007:182).

Ννεηηθή ζπλήζεηα είλαη «έλα ζχλνιν απφ παξαδνρέο, […] πνπ δξνπλ σο θίιηξα γηα ηελ

εξκελεία ηνπ λνήκαηνο κηαο εκπεηξίαο».

Οιηζηηθόηεηα. ………. Αξρή ηεο νιόηεηαο. […] ν αλζξψπηλνο λνπο αληηιακβάλεηαη

νξγαλσκέλα ζχλνια θαη φρη αζξνίζκαηα επηκέξνπο ζηνηρείσλ. […] ε κάζεζε

ζπληειείηαη κέζα απφ ηελ θαηαλφεζε ησλ ελλνηψλ, ησλ γεληθεχζεσλ θαη ησλ δνκψλ ηνπ

δηδαθηηθνχ αληηθεηκέλνπ, πνπ βέβαηα πξνυπνζέηεη ηε ζπλνιηθή αληίιεςε ηνπ θαη φρη ηε

ζηαδηαθή απνκλεκφλεπζε ησλ επηκέξνπο ζηνηρείσλ πνπ ην ζπλζέηνπλ. (Μαηζαγγνχξαο,

2007:285).

ΠΑ.ΣΔ.. Παηδαγσγηθή Σερληθή ρνιή

Πεξηγξαθηθή έξεπλα. Γίλεη έκθαζε ζηελ πεξηγξαθή εηδηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ κηαο

δεδνκέλεο θαηάζηαζεο. Πεξηγξάθνληαη ζπζηεκαηηθά γεγνλφηα ή ραξαθηεξηζηηθά ελφο

νξηζκέλνπ πιεζπζκνχ ή κηαο θαηάζηαζεο. Ζ πεξηγξαθή πεξηνξίδεηαη ζηελ αθξηβή



221

απεηθφληζε ησλ επηθαλεηαθψλ ζηνηρείσλ ηεο θαηάζηαζεο πνπ εξεπλάηαη. Γειαδή

γίλεηαη κηα επηθαλεηαθή εμεξεχλεζε ηνπ ζέκαηνο. (Βάκβνπθαο, 2010:83).

Πιαίζην αλαθνξάο: «ε δνκή ησλ παξαδνρψλ θαη ησλ πξνζδνθηψλ καο. […]. Δίλαη ην

απνηέιεζκα ησλ ηξφπσλ κε ηνπο νπνίνπο εξκελεχεηαη ε εκπεηξία.» (Mezirow θαη ζπλ.,

2007:55) Οη απφςεηο θαη νη λνεηηθέο ζπλήζεηεο είλαη νη δχν ζπληζηψζεο ηνπ πιαηζίνπ

αλαθνξάο. Ννεηηθή ζπλήζεηα είλαη «έλα ζχλνιν απφ παξαδνρέο, […] πνπ δξνπλ σο

θίιηξα γηα ηελ εξκελεία ηνπ λνήκαηνο κηαο εκπεηξίαο» (φ.π.:56). Χο άπνςε νξίδεηαη ην

«ζχλνιν απφ άκεζεο θαη ζπγθεθξηκέλεο πξνζδνθίεο, πεπνηζήζεηο, αηζζήκαηα,



αληηθείκελα θαη εξκελεχνπκε ηελ πξαγκαηηθφηεηα».

Π.Π. Πξναηξεηηθά πξνγξάκκαηα

.Α.Δ.Π. πκβνχιην Αλαγλψξηζεο Δπαγγεικαηηθψλ Πξνζφλησλ

.Δ.Λ.Δ.Σ.Δ. ρνιή Δθπαηδεπηηθψλ Λεηηνπξγψλ Δπαγγεικαηηθήο θαη Σερληθήο

Δθπαίδεπζεο

.Δ.Π. ρνιηθφο Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο

Σερληθέο δηδαζθαιίαο. Ζ κεραληθή επαλάιεςε ελεξγεηψλ ξνπηίλαο. (Μαηζαγγνχξαο,

2007:182).



222

8. Βηβιηνγξαθηθέο Αλαθνξέο

ΞΔΝΟΓΛΩΔ

Adajian, T., (2012) The Definition of Art. The Stanford Encyclopedia of Philosophy.

Edward N. Zalta (ed.), retrieved at 24/06/2014 from

http://plato.stanford.edu/archives/win2012/entries/art-definition

Carbo, M., (1986). Teaching Students to Read Through Their Individual Learning Style.

NJ: Prentice Hall, retrieved at 06/08/2014 from link

Chrisostomidis, P., (2011). Assumptions and Attitudes for the Inclusion of the

“Different Student” in Today‟s School: The Fairy Tale and its Transformative

Dynamics. Proceedings of the 9th International Transformative Learning Conference

(pp. 582-587). New York & Athens, Greece: Teachers College, Columbia University &

The Hellenic Open University.

Gardner, H., (2004). Changing minds: The art and science of changing our own and

other people‟s minds. Boston: Harvard Business School Press.

Gibbard, A., (1990). Wise Choices, Apt Feelings: A Theory of Normative Judgment.

Cambridge, MA: Harvard University Press, pp. 94 – 96.

Greene, M., (2000). Releasing the Imagination. San Francisco: Jossey-Bass.

Gulbenkian Foundation. (1982). The Arts in Schools. London: Gulbenkian Foundation.

Inhelder, B. & Piaget J. (1958). The growth of logical thinking from childhood

to adolescence: An essay on the construction of formal operational structures.

(A. Parson and S. Milgram, Trans.). New York: Basic Books. In McLeod, S. A. (2010).

Formal Operational Stage. Retrieved at 17/06/2014 from

http://www.simplypsychology.org/formal-operational.html

Kalogridi, S., & Kagiavi, M., (2011). The Crisis in School Environment: Transforming

Emotions. In Alhadeff-Jones, M., & Kokkos, A., (Eds.). Transformative Learning in

Time of Crisis: Individual and Collective Challenges. Proceedings of the 9th

International Transformative Learning Conference (pp. 471-475). New York & Athens,

Greece: Teachers College, Columbia University & The Hellenic Open University.

Kegan, R. (1994). In over our heads: The mental demands of modern life. Cambridge,

MA: Harvard University Press.

Kokkos, A., & Koulaouzides, G., (2011). Divergence and Convergence in

Transformative Learning: Insights from the “Old Continent” and the “New World”.

Proceedings of the 9th International Transformative Learning Conference (pp. 148-

157). New York & Athens, Greece: Teachers College, Columbia University & The

Hellenic Open University.

http://plato.stanford.edu/archives/win2012/entries/art-definition




223

Kokkos, A., & Tsimboukli, A., (2011). The Role of Emotions in Transformative

Learning: Challenges and Boundaries for Adult Educators. Proceedings of the 9th

International Transformative Learning Conference (pp. 482-487). New York & Athens,

Greece: Teachers College, Columbia University & The Hellenic Open University.

Lipson Lawrence, H. (Ed.) (2005). Artistic Ways of Knowing: Expanded opportunities

for teaching and learning. New Directions for Adult and Continuing Education, no 107.

San Francisco: Jossey-Bass.

Oxford, R. L. (2006). Language Learning Styles and Strategies: Concepts and

Relationships. International Review of Applied Linguistics in Language Teaching, 41, 4.

retrieved at 06/08/2014 from link

Perkins, D. (1994). The Intelligent Eye. Los Angeles: The J. Paul Getty Trust.

Project Zero. (ρ.ρ.). Artful thinking. Αλαθηήζεθε ζηηο 23/09/2013 απφ

http://www.pzartfulthinking.org

Poulla, E., (2011). Teaching English as a Foreign Language (EFL) in a Transformative

Learning Setting. Proceedings of the 9th International Transformative Learning

Conference (pp. 244-251). New York & Athens, Greece: Teachers College, Columbia

University & The Hellenic Open University.

Raikou, N., & Karalis, T., (2011). Exploring the Potential of Transformative Learning in

Higher Education: The Development of Students‟ Critical Thinking through Aesthetic

Experience. Proceedings of the 9th International Transformative Learning Conference

(pp. 261-267). New York & Athens, Greece: Teachers College, Columbia University &

The Hellenic Open University.

Ravanis, K. Balias, S. Komis, V. Karalis, T. 2011, 'Éléments de réflexion sur la

formation des enseignants en Grèce : expériences du cadre universitaire et

perspectives'. Revista Educação Skepsis, vol. 3, no. 2, pp. 2034-2053.

Terezaki, C., Emvalotis, A., Vasilomanolakis, K., & Tsigkou, A., (2011). Project

“Locality in Action”: A Learning Community in Crete Facilitates Adult Education

through Practice and Transformation. Proceedings of the 9th International

Transformative Learning Conference (pp. 322-329). New York & Athens, Greece:

Teachers College, Columbia University & The Hellenic Open University.

ΔΛΛΖΝΟΓΛΩΔ

Adorno, T. (1991). Ζ ηειεφξαζε θαη ε δηακφξθσζε ηεο καδηθήο θνπιηνχξαο. ην

Ληβηεξάηνο, Κ. & Φξαγθνχιεο, Σ. Ζ θνπιηνχξα ησλ Μέζσλ. Μαδηθή θνηλσλία θαη

πνιηηηζηηθή βηνκεραλία. Αζήλα: Αιεμάλδξεηα.

ARTiT (2012). Ζ κεζνδνινγία ηνπ ARTiT. Γηαζέζηκν ζην www.artit.eu.


http://www.pzartfulthinking.org/

http://www.artit.eu/



224

Barker, C. D. θαη Johnson, G. (1998). Interview talk as professional practice. Language

and Education, 12 (4), 229-42 ζην Cohen, L., Manion, L., Morrison, K., (2008).

Μεζνδνινγία εθπαηδεπηηθήο έξεπλαο. Αζήλα: Μεηαίρκην.

Bird, M., Hammersley, M., Gomm, R., & Woods, P. (1999). Δθπαηδεπηηθή Έξεπλα ζηελ

Πξάμε: Δγρεηξίδην Μειέηεο. Αζήλα: Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην.

Boughton, D. (2011). Σα επηά θαζνξηζηηθά ραξαθηεξηζηηθά κηαο πξνζέγγηζεο ηνπ νπηηθνχ

πνιηηηζκνχ ζηελ θαιιηηερληθή εθπαίδεπζε. Αζήλα: λήζνο.

Christensen, S., Hansen, L. (2011). ARTiT: development of innovative methods of

training the trainers. Lifelong Learning Program. Grundtvig Action.

Cohen, L., Manion, L. (1994). Μεζνδνινγία εθπαηδεπηηθήο έξεπλαο. Αζήλα: Μεηαίρκην.

Cohen, L., Manion, L. Morrison, K., (2008). Μεζνδνινγία εθπαηδεπηηθήο έξεπλαο.

Αζήλα: Μεηαίρκην.

Cohen, L., Manion, L. (1994). Research Methods in Education (4ε έθδνζε). London:

Routledge. ην Cohen, L., Manion, L. Morrison, K., (2008). Μεζνδνινγία εθπαηδεπηηθήο

έξεπλαο. Αζήλα: Μεηαίρκην, 386.

Corey, S.M. (1953). Action Research to Improve School Practice. New York: Teachers

College, Columbia University. ην Cohen, L., Manion, L. Morrison, K., (2008).

Μεζνδνινγία εθπαηδεπηηθήο έξεπλαο. Αζήλα: Μεηαίρκην, 386.

De Landsheere, G., (1979). Dictionnaire de l‟évaluation et de la recherche en

éducation. Paris: P.U.F. ην Βάκβνπθαο, Μ., (2010). Δηζαγσγή ζηελ ςπρνπαηδαγσγηθή

έξεπλα θαη κεζνδνινγία. Αζήλα: Γξεγφξεο.

Faulkner, D., Swann, J., Baker, S., Bird, M., & Carty, J., (1999), Δμέιημε ηνπ παηδηνχ ζην

Κνηλσληθφ Πεξηβάιινλ, Δγρεηξίδην Μεζνδνινγίαο. Μεηάθξαζε: Ραπηνπνχινπ

Αιεμάλδξα. Πάηξα: Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην.

Feldman, R. (2010), Δμειηθηηθή Φπρνινγία: δηα βίνπ αλάπηπμε. Σφκνο 1νο

, Αζήλα:

Gutenberg

Freedman, K. (2011). Αλαδνκψληαο ηελ θαιιηηερληθή εθπαίδεπζε: Ζ αλαδήηεζε ησλ

πλεπκαηηθψλ θαη ζπλαηζζεκαηηθψλ κνλνπαηηψλ ζηε κάζεζε. ην άιια, Σ., (επηκ)

χγρξνλεο πξνζεγγίζεηο ζηε Γηδαθηηθή ηεο Σέρλεο. Αζήλα: λήζνο.

Goleman, D. (1998) Working with emotional intelligence, Bantam Books, Νέα Τφξθε.

Διιεληθή Έθδνζε: Ζ ζπλαηζζεκαηηθή λνεκνζχλε ζην ρψξν ηεο εξγαζίαο (1999), κηθξ.

Φ. Μεγαινχδε. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα.

Goleman, D., (1998β). Ζ πλαηζζεκαηηθή Ννεκνζχλε - γηαηί ην E.Q είλαη πην ζεκαληηθφ

απφ ην I.Q;. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα.



225

Horkheimer, M. (1991). Απηφο ν άιινο θφζκνο ήηαλ εθείλνο ηεο ηέρλεο. ην Ληβηεξάηνο,

Κ. & Φξαγθνχιεο, Σ. Ζ θνπιηνχξα ησλ Μέζσλ. Μαδηθή θνηλσλία θαη πνιηηηζηηθή

βηνκεραλία. Αζήλα: Αιεμάλδξεηα.

Illeris, K. (2009). χγρξνλεο Θεσξίεο Μάζεζεο. Αζήλα: Μεηαίρκην.

Kegan, R. (2009). Πνην «ζρήκα» κεηαζρεκαηίδεη; Μηα δνκν-αλαπηπμηαθή πξνζέγγηζε

ζηε κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε. ην Illeris, K. χγρξνλεο Θεσξίεο Μάζεζεο. Αζήλα:

Μεηαίρκην.

Kegan, R. (2007). Πνην «ζρήκα» κεηαζρεκαηίδεη; Μηα δνκν-αλαπηπμηαθή πξνζέγγηζε

ζηε κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε. ην Mezirow, J. θαη πλεξγάηεο. Ζ Μεηαζρεκαηίδνπζα

Μάζεζε. Αζήλα: Μεηαίρκην.

Marshall, J., (2011). Ζ εηθφλα σο γλψζε: Οη νπηηθέο εηθφλεο ζηελ έξεπλα κέζσ ηεο

Σέρλεο. ην άιια, Σ., (επηκ) χγρξνλεο πξνζεγγίζεηο ζηε Γηδαθηηθή ηεο Σέρλεο. Αζήλα:

λήζνο.

Mezirow, J. θαη πλεξγάηεο. (2007) Ζ Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε. Αζήλα: Μεηαίρκην.

Nisbet, J., Watt, J. (1984). Case Study. ην Bell, J., Bush, T., Fox, A., Goodey, J., θαη

Goulding, S., (επηκ.) Conducting Small-scale Investigations in Educational

Management. London: Harper & Row, 79-92. ην Cohen, L., Manion, L. Morrison, K.,

(2008). Μεζνδνινγία εθπαηδεπηηθήο έξεπλαο. Αζήλα: Μεηαίρκην, 309.

Noyé, D., Piveteau, J. (1999). Πξαθηηθφο Οδεγφο ηνπ Δθπαηδεπηή. Αζήλα: Μεηαίρκην.

Rogers, A., (1999). Ζ εθπαίδεπζε ελειίθσλ. Αζήλα: Μεηαίρκην.

Swanwick, K., (2010). Ζ θχζε θαη ε αλάπηπμε ηεο θαιιηηερληθήο γλψζεο. ην

Καλειιφπνπινο, Π., & Σζαθηαξίδεο, Ν. (επηκ) Σέρλε ζηελ Δθπαίδεπζε – Δθπαίδεπζε

ζηελ Σέρλε. Αζήλα: λήζνο.

Unesco., (2011). Οδεγφο πνπδψλ ησλ Δθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ Παηδεία ζηα Μέζα θαη

ηελ Πιεξνθνξία. Paris: United Nations Educational, Scientific and Cultural

Organization

Αληφξλν & ζπλ., (1984). Σέρλε θαη καδηθή θνπιηνχξα. Αζήλα: Όςηινλ.

Αλαζηαζηάδεο, Π., (2011β). «Μείδνλ Πξφγξακκα Δπηκφξθσζεο Δθπαηδεπηηθψλ»:

Βαζηθέο Αξρέο ρεδηαζκνχ θαη Τινπνίεζεο. Proceedings of the 6th International

Conference in Open & Distance Learning (pp. 685-701). Loutraki, Greece.

Αλησλίνπ, Δ., (2010). Δκπεηξηθή έξεπλα γηα ηελ επηκφξθσζε Δθπαηδεπηηθψλ Β/ζκηαο

Δθπαίδεπζεο πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο αεηθνξίαο. Πξαθηηθά ηνπ 5νπ Παλειιήληνπ

πλέδξηνπ ηεο Π.Δ.ΔΚ.Π.Δ., Ησάλληλα. Αλαθηήζεθε ζηηο 06/08/2014 απφ: http://kpe-

kastor.kas.sch.gr/peekpe/proceedings/synedria_4_ereunes/Antoniou.pdf

http://kpe-kastor.kas.sch.gr/peekpe/proceedings/synedria_4_ereunes/Antoniou.pdf

http://kpe-kastor.kas.sch.gr/peekpe/proceedings/synedria_4_ereunes/Antoniou.pdf



226

Αλησλφπνπινο, Η., & Γνπθάθε, Μ., (2006). Δηθαζηηθά. Β΄ Γπκλαζίνπ. Βηβιίν

Δθπαηδεπηηθνχ. Αζήλα: ΟΔΓΒ.

Αλησλφπνπινο, Η., & Γνπθάθε, Μ., (2006). Δηθαζηηθά. Γ΄ Γπκλαζίνπ. Βηβιίν


Αλνχζε, Δ., Ράπηεο, Ζ., & Ρνδνπνχινπ, Δ., (2007). Δηθαζηηθά. Α΄ Γπκλαζίνπ. Βηβιίν


ΑΠ & ΓΔΠΠ. (2003). Αζήλα: ΦΔΚ 303Β/13-03-2003 θαη ΦΔΚ 304Β/13-03-2003.

Αλαθηήζεθε ζηηο 30/09/2013 απφ: http://www.pi-schools.gr/programs/depps/

Βατθνχζε, Γ., Βαιάθαο, Η., Κφθθνο, Α., Σζηµπνπθιή, Α. (1999). Δθπαηδεπηηθέο

Μέζνδνη, Οµάδα Δθπαηδεπνµέλσλ. Πάηξα: Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήµην.

Βάκβνπθαο, Μ., (2010). Δηζαγσγή ζηελ ςπρνπαηδαγσγηθή έξεπλα θαη κεζνδνινγία.

Αζήλα: Γξεγφξεο.

Βάνο, Α. (2008) Εεηήκαηα δηδαθηηθήο ησλ εηθαζηηθψλ ηερλψλ, Αζήλα: Σφπνο.

Βεθξήο, Λ., & Υνληνιίδνπ, Δ., (επηκ.) 2003. Πξνδηαγξαθέο πνπδψλ γηα ηα ρνιεία

Γεχηεξεο Δπθαηξίαο. Αζήλα: ΓΓΔΔ-ΗΓΔΚΔ.

Βεξγίδεο, Γ. (2010). Δπηζηεκνινγηθέο θαη κεζνδνινγηθέο αθεηεξίεο γηα ηελ αμηνιφγεζε

πξνγξακκάησλ εθπαίδεπζεο ελειίθσλ, ζπγθείκελα θαη δηαθπβεχκαηα. Ζ αμηνιφγεζε

ηνπ πξνγξάκκαηνο «ρνιεία Γεχηεξεο Δπθαηξίαο». ην Βεξγίδεο, Γ., & Κφθθνο, Α.,

(επηκ.) 2010. Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ. Γηεζλείο πξνζεγγίζεηο θαη ειιεληθέο δηαδξνκέο.


Γξαθάθνπ, Δ. & Λακπίηζε, Β., (2011). Ζ εθπαηδεπηηθή ζεκαζία ησλ εηθαζηηθψλ

ηερλψλ. ην: Μείδνλ Πξφγξακκα Δπηκφξθσζεο (2011). Βαζηθφ Δπηκνξθσηηθφ Τιηθφ.

Σφκνο Γ‟. Αμηνπνίεζε ησλ Σερλψλ ζηελ Δθπαίδεπζε.Αζήλα: Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην.

Γθφηνβνο, Α., (1982). Ζ αλαγθαηφηεηα ηεο επηµφξθσζεο θαη ν ξφινο ηεο ζηελ

απνηειεζµαηηθφηεηα ησλ αιιαγψλ ηεο εθπαίδεπζεο. χγρξνλε Δθπαίδεπζε, ηεχρνο 9

Γεκεξηδή, Κ. (2009). Ζ δπλακηθή ησλ πξναηξεηηθψλ πξνγξακκάησλ θαη νη ρακέλεο

επθαηξίεο. ην Μπαγάθεο, Γ., Γεκεξηδή, Κ., (επηκ) Έλα ρξφλν κεηά ηελ εθαξκνγή ησλ

λέσλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ. Ση άιιαμε; Αζήλα: Γξεγφξεο.

Δπξσπατθή Δπηηξνπή (1995). Λεπθή Βίβινο γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε.

Γηδαζθαιία θαη εθκάζεζε. Πξνο ηελ Κνηλσλία ηεο Γλψζεο. Λνπμεκβνχξγν: Τπεξεζία

Δπηζήκσλ Δθδφζεσλ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ. Αλάθηεζε ζηηο 24/02/2014 απφ ηνλ

ηζηφηνπν: http://europa.eu/documents/comm/white_papers/pdf/com95_590_en.pdf

Εελάθνπ, Διέλε., (2011). Σξφπνη κάζεζεο θαη πξνζσπηθφηεηα: δηεξεχλεζε ηεο κεηαμχ

ηνπο ζρέζεο. (δηδ.δηαηξηβή). Αζήλα: Υαξνθφπεην Παλεπηζηήκην

http://www.pi-schools.gr/programs/depps/

http://europa.eu/documents/comm/white_papers/pdf/com95_590_en.pdf

http://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/28681





227

Ενξκπαιάο, ., (1988). Σέρλε θαη θνηλσλία. Αζήλα: χγρξνλε Δπνρή.

Θενδσξίδεο, Μ., (2010). Γλσξηκία κε ηελ νπηηθναθνπζηηθή έθθξαζε ζην πξφγξακκα

Μειίλα. ην Καλειιφπνπινο, Π., & Σζαθηαξίδεο, Ν. (επηκ) Σέρλε ζηελ Δθπαίδεπζε –

Δθπαίδεπζε ζηελ Σέρλε. Αζήλα: λήζνο.

Καγηαβή, Μ., (2007). Σν εθπαηδεπηηθφ Γξάκα / Θέαηξν ζαλ δηδαθηηθή ηερληθή ζηνπο

ελήιηθεο – Μία εθαξκνγή ζην ρνιείν Γεχηεξεο Δπθαηξίαο. Γηπισκαηηθή Δξγαζία.

Πάηξα: ΔΑΠ.

Καλειιφπνπινο, Π., (2010). ρεδίαζκα κηαο παηδαγσγηθήο ηνπ ειεχζεξνπ κνπζηθνχ

απηνζρεδηαζκνχ. ην Καλειιφπνπινο, Π., & Σζαθηαξίδεο, Ν. (επηκ) Σέρλε ζηελ

Δθπαίδεπζε – Δθπαίδεπζε ζηελ Σέρλε. Αζήλα: λήζνο.

Καλειιφπνπινο, Π., & Σζαθηαξίδεο, Ν. (2010). Ζ Σέρλε ζηελ Δθπαίδεπζε –

Δθπαίδεπζε ζηελ Σέρλε: Δηζαγσγή. ην Καλειιφπνπινο, Π., & Σζαθηαξίδεο, Ν. (επηκ)

Σέρλε ζηελ Δθπαίδεπζε – Δθπαίδεπζε ζηελ Σέρλε. Αζήλα: λήζνο.

Καξαιήο, Θ., & Ράηθνπ, Ν. (ρ.ρ.). Παθέην εξγαζίαο 1. Δξεπλεηηθή έθζεζε. Διιάδα –

Δζληθή έθζεζε. Δ.Δ. Δ.Α.Π & ARTiT. Αλαθηήζεθε ζηηο 25/09/2013 απφ:

http://www.artit.eu/gr/Greek%20National%20Report_GR.pdf

Καζηδάθε, Ά. & Γαθνπνχινπ, Ά. (2009). Ζ εθαξκνγή ελεξγεηηθψλ ηερληθψλ ζηα

επηκνξθσηηθά ζεκηλάξηα. ην Μπαγάθεο, Γ., Γεκεξηδή, Κ., (επηκ) Έλα ρξφλν κεηά ηελ

εθαξκνγή ησλ λέσλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ. Ση άιιαμε; Αζήλα: Γξεγφξεο.

Καηζαξνχ, Δ. & Σζάθνο, Β. (2010). ηελ πξννπηηθή ηεο δηακφξθσζεο δπλακηθψλ

δηθηχσλ κάζεζεο ππνςεθίσλ εθπαηδεπηηθψλ κέζσ έξεπλαο δξάζεο: ν ξφινο ηεο

αξρηθήο εθπαίδεπζεο ζην Παλεπηζηήκην. Action Research, Vol. 1. pp. 110 – 124.

Αλάθηεζε ζηηο 21/01/2014 απφ ηνλ ηζηφηνπν:

http://www.actionresearch.gr/AR/ActionResearch_Vol1/Issue01_11_p110-124.pdf

Κηνπξηζήο, Κ. (2006). Γεθαηξία Άξζξα γηα ηελ Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ. Αζήλα:

Απηνεθδφηεο.

Κεδξάθα, Α., (2008). Μεζνδνινγία παξαηήξεζεο. Αλάθηεζε ζηηο 11/08/2014 απφ ηνλ

ηζηφηνπν: https://docs.google.com/document/d/1C5eH9tQFDiCLHyKxAKDMBX4p-

SgWo4jPUKFjClFrWqw/edit?hl=en

Κνθθηλίδεο, Γ., (2011). Οπηηθή αθαζία θαη θαιιηέξγεηα ηνπ βιέκκαηνο ζην ζρνιείν.

ην άιια, Σ., (επηκ) χγρξνλεο πξνζεγγίζεηο ζηε Γηδαθηηθή ηεο Σέρλεο. Αζήλα: λήζνο.

Κφθθνο, Α., & Ληνλαξάθεο, Α., (επηκ.) (2012). Δπηκφξθσζε ησλ Καζεγεηψλ πκβνχισλ

ΔΠ ηνπ ΔΑΠ. Πάηξα: ΔΑΠ. Γηαζέζηκν ζην:

http://193.108.160.34/meae/filesupload/training/yliko_ae/ch_4.pdf

Κφθθνο, Α. (2012). The use of Aesthetic Experience in Unearthing Critical Thinking.

ην (ππφ έθδνζε) Mayo, P. Learning with Adults, A Reader. Boston: Sense Publishers.

http://www.artit.eu/gr/Greek%20National%20Report_GR.pdf

https://docs.google.com/document/d/1C5eH9tQFDiCLHyKxAKDMBX4p-SgWo4jPUKFjClFrWqw/edit?hl=en

https://docs.google.com/document/d/1C5eH9tQFDiCLHyKxAKDMBX4p-SgWo4jPUKFjClFrWqw/edit?hl=en

http://193.108.160.34/meae/filesupload/training/yliko_ae/ch_4.pdf



228

Γηαζέζηκν ζην:

http://alexiskokkos.gr/keimena/30Theuseofaestheticexperienceinunearthingcriticalthinki

ng.pdf

Κφθθνο, Α. (2011β). χγρξνλεο Πξνζεγγίζεηο ηεο Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ. Οδεγφο

Μειέηεο γηα ηελ Θ.Δ. ΔΚΔ 52. Πάηξα: ΔΑΠ.

Κφθθνο, Α. θαη πλεξγάηεο (2011α). Δθπαίδεπζε κέζα απφ ηηο ηέρλεο. Αζήλα:

Μεηαίρκην.

Κφθθνο, Α. (2010). Κξηηηθφο ηνραζκφο: Έλα θξίζηκν δήηεκα. ην Βεξγίδεο, Γ.,

Κφθθνο, Α., Δθδ. Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ. Γηεζλείο πξνζεγγίζεηο θαη Διιεληθέο δηαδξνκέο

(ζ.164-191). Αζήλα: Μεηαίρκην.

Κφθθνο, Α., (επηζηεκνληθφο ππεχζπλνο) (ρ.ρ.). Ζ Μεζνδνινγία θαη ηα εθπαηδεπηηθά

πιηθά ηνπ ARTiT. Δ.Δ.: ARTiT. Αλαθηήζεθε ζηηο 25/09/2013 απφ:

http://www.artit.eu/gr/ARTiT%20METHODOLOGY%20GR.pdf

Κφθθνο, Α., (2009β). Αλάπηπμε ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο κέζα απφ ηελ επαθή κε ηελ

ηέρλε. 1ν Παλειιήλην Γηεπηζηεκνληθφ πλέδξην Σέρλεο & Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο.

Αλαθηήζεθε ζηηο 25/09/2013 απφ:

http://www.ekke.gr/estia/Cooper/Praktika_Synedrio_Evgenidio/Files/Text_files/II _Ken

trikes_Eisigiseis/Kokkos_k_eisigisi.pdf

Κφθθνο, Α. (2009α). Μεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε κέζα απφ ηελ αηζζεηηθή εκπεηξία:

Θεσξεηηθφ πιαίζην θαη κέζνδνο εθαξκνγήο. 8ε Γηεζλήο πλδηάζθεςε γηα ηε

Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε. Βεξκνχδεο, 18-20/11/ 2009

Κφθθνο, Α., (2008). Creativity in Adult Education. Δηζήγεζε πνπ παξνπζηάζηεθε ζην

δηεζλέο ζεκηλάξην Creativity and Innovation in Adult Education. Λεπθσζία, 6-

9/11/2008. Αλαθηήζεθε ζηηο 25/09/2013 απφ:

http://events.cedefop.europa.eu/curriculum-innovation-

2011/images/stories/files/CREATIVITY%20IN%20ADULT%20EDUCATION.pdf

Κφθθνο, Α., & Μέγα, Γ. (2007). Κξηηηθφο ζηνραζκφο θαη ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε.

Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ. Σ. 12, ζ. 16-21.

Κφθθνο, Α., (2006). Ζ Ηδηαηηεξφηεηα θαη ν θνπφο ηεο Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ.

Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ. Σ. 6, ζ. 4-9

Κφθθνο, Α. (2005). Μεζνδνινγία Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ. Θεσξεηηθφ πιαίζην θαη

πξνυπνζέζεηο κάζεζεο. Σφκνο Α. Πάηξα: ΔΑΠ.

Κφθθνο, Α. (1999) Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ: Σν Πεδίν, νη Αξρέο Μάζεζεο, νη πληειεζηέο.

Πάηξα: ΔΑΠ.

Κφθθνηαο, Π. (2002). Γηδαθηηθή ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ. Μέξνο ΗΗ. Αζήλα: Σππσζήησ

http://alexiskokkos.gr/keimena/30Theuseofaestheticexperienceinunearthingcriticalthinking.pdf

http://alexiskokkos.gr/keimena/30Theuseofaestheticexperienceinunearthingcriticalthinking.pdf

http://www.artit.eu/gr/ARTiT%20METHODOLOGY%20GR.pdf

http://www.ekke.gr/estia/Cooper/Praktika_Synedrio_Evgenidio/Files/Text_files/II�_Kentrikes_Eisigiseis/Kokkos_k_eisigisi.pdf

http://www.ekke.gr/estia/Cooper/Praktika_Synedrio_Evgenidio/Files/Text_files/II�_Kentrikes_Eisigiseis/Kokkos_k_eisigisi.pdf

http://events.cedefop.europa.eu/curriculum-innovation-2011/images/stories/files/CREATIVITY%20IN%20ADULT%20EDUCATION.pdf

http://events.cedefop.europa.eu/curriculum-innovation-2011/images/stories/files/CREATIVITY%20IN%20ADULT%20EDUCATION.pdf



229

Κνχβνπ, Ο., (2010). Καη φκσο δηδάζθεηαη: Οθηψ κνληέια δηδαζθαιίαο ηεο ηέρλεο. ην

Καλειιφπνπινο, Π., & Σζαθηαξίδεο, Ν. (επηκ) Σέρλε ζηελ Δθπαίδεπζε – Δθπαίδεπζε

ζηελ Σέρλε. Αζήλα: λήζνο.

Κνχζνπιαο, Φ., & Μέγα Γ. (2002) “Γιψζζα θαη ηέρλε: πξφηαζε γηα δεκηνπξγηθή

δηδαζθαιία. Έξεπλα ζε καζεηέο ηνπ Γεκνηηθνχ ρνιείνπ”, Παηδαγσγηθή Δπηζεψξεζε,

ζει:120-133. Αλάθηεζε απφ :

https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/4604/1/mega_p.120-p.133.pdf

Κνπινπκπαξίηζε, Α., (2009). Απφ ην επίζεκν αλαιπηηθφ πξφγξακκα ζην πξφγξακκα

πνπ πινπνηείηαη: Τπάξρεη ζεκείν ζπλάληεζεο; ην Μπαγάθεο, Γ., Γεκεξηδή, Κ., (επηκ)

Έλα ρξφλν κεηά ηελ εθαξκνγή ησλ λέσλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ. Ση άιιαμε; Αζήλα:

Γξεγφξεο.

Λαγφο, Γ. (ρ.ρ.). Δηζαγσγή ζηελ παηδαγσγηθή επηζηήκε. Αζήλα: ΔΚΠΑ – ΑΠΑΗΣΔ.


http://repository.edulll.gr/edulll/bitstream/10795/1087/3/1087_01_oaed_enotita01_v01.p

df

Ληληδέξεο, Π. (2010). Θεσξία ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο: δπλαηφηεηα γηα κηα

θξηηηθή θαη ρεηξαθεηηθή ζηξνθή ζηελ πξαθηηθή ηεο εθπαίδεπζεο. ην Βεξγίδεο, Γ.,

Κφθθνο, Α., Δθδ. Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ. Γηεζλείο πξνζεγγίζεηο θαη Διιεληθέο δηαδξνκέο

(ζ.94-123). Αζήλα: Μεηαίρκην.

Ληληδέξεο, Π. (2007). Ζ ζεκαζία ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ θαη ηνπ νξζνινγηθνχ δηαιφγνπ

ζηε ζεσξία ηνπ Jack Mezirow γηα ηε Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε. Αζήλα: Δπηζηεκνληθή

Έλσζε Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ (ζ.82-160).

Μαθ Νηφλαιλη, Ν. (1991). Μηα Θεσξία ηεο καδηθήο θνπιηνχξαο. ην Ληβηεξάηνο, Κ. &

Φξαγθνχιεο, Σ. Ζ θνπιηνχξα ησλ Μέζσλ. Μαδηθή θνηλσλία θαη πνιηηηζηηθή

βηνκεραλία. Αζήλα: Αιεμάλδξεηα.

Μάλζνπ, Υ., (2007). ρνιείν Γεχηεξεο Δπθαηξίαο: Μία εθπαηδεπηηθή πξφθιεζε.

Ησάλληλα: 2ν Δθπαηδεπηηθφ ζπλέδξην. Γιψζζα, ζθέςε θαη πξάμε ζηελ εθπαίδεπζε.


http://ipeir.pde.sch.gr/educonf/2/03SihronoSholioPP/manthou/manthou.pdf

Μαηζαγγνχξαο, Ζ. (2002). Θεσξία θαη πξάμε ηεο δηδαζθαιίαο, ηξαηεγηθέο

δηδαζθαιίαο: Ζ Κξηηηθή θέςε ζηε Γηδαθηηθή Πξάμε, Σνκ. Β΄. Αζήλα: Gutenberg

Μαηζαγγνχξαο, Ζ. (1994). Θεσξία θαη πξάμε ηεο δηδαζθαιίαο, ηξαηεγηθέο

δηδαζθαιίαο: Απφ ηελ πιεξνθφξεζε ζηελ θξηηηθή ζθέςε, Σνκ. Β΄. Αζήλα: Gutenberg

Μέγα, Γ. (2011α). Ζ ηέρλε ζην ζρνιηθφ ζχζηεκα σο ζηνραζηηθή δηεξγαζία. ην:

Κφθθνο, Α. θαη ζπλεξγάηεο (2011). Δθπαίδεπζε κέζα απφ ηηο ηέρλεο. ειίδεο 21-67.


http://repository.edulll.gr/edulll/bitstream/10795/1087/3/1087_01_oaed_enotita01_v01.pdf

http://repository.edulll.gr/edulll/bitstream/10795/1087/3/1087_01_oaed_enotita01_v01.pdf

http://ipeir.pde.sch.gr/educonf/2/03SihronoSholioPP/manthou/manthou.pdf



230

Μέγα, Γ. (2011β). Σερληθέο ζηνραζηηθήο αμηνπνίεζεο θαη γισζζηθήο ελεξγνπνίεζεο ησλ

καζεηψλ κέζα απφ ηηο ηέρλεο: Θεσξεηηθέο θαη πξαθηηθέο πξνζεγγίζεηο. 4ν Γηεζλέο

πλέδξην «Σέρλεο θαη Δθπαίδεπζε. Γεκηνπξγηθνί ηξφπνη εθκάζεζεο ησλ γισζζψλ»,

Αζήλα 6-8/5/2011. Σφκνο Α΄, ζειίδεο 145-151. Αλαθηήζεθε ζηηο 25/09/2013 απφ:

http://primarymusic.primarymusic.gr/primarymusic/images/stories/Eggrafa/Kampylis_A

rgyriou_2011_ArtsEdu_A_VOL.pdf

Μέγα, Γ. (2011γ). Ζ αμηνπνίεζε ηεο αηζζεηηθήο εκπεηξίαο ζηελ εθπαίδεπζε. ην:

Μείδνλ Πξφγξακκα Δπηκφξθσζεο (2011α). Βαζηθφ Δπηκνξθσηηθφ Τιηθφ. Σφκνο Α‟.

Γεληθφ Μέξνο. (ζει. 62-80). Αζήλα: Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην.

Μέγα, Γ. (2011δ). Πξνζεγγίδνληαο ηα έξγα ηέρλεο ζην Μνπζείν: παξαδείγκαηα

αμηνπνίεζεο ησλ ρψξσλ πνιηηηζκηθήο αλαθνξάο κε εζηίαζε ζηελ παξαηήξεζε

κνπζεηαθψλ εθζεκάησλ. ην: Μείδνλ Πξφγξακκα Δπηκφξθσζεο (2011δ). Βαζηθφ

Δπηκνξθσηηθφ Τιηθφ. Σφκνο Σφκνο Δ‟. Πνιηηηζηηθά Πξνγξάκκαηα. (ζει. 75-99). Αζήλα:

Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην.

Μέγα, Γ., (2010). Ζ νξαηή ζθέςε ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ: πξφηαζε κεζνδνινγίαο.

ην Βεξγίδεο, Γ., & Κφθθνο, Α., (επηκ.) (2010). Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ, δηεζλείο

πξνζεγγίζεηο θαη ειιεληθέο δηαδξνκέο. Αζήλα: Μεηαίρκην.

Μέγα, Γ. (2002). Οη ηέρλεο σο κέζν απνηειεζκαηηθήο κάζεζεο: ην παξάδεηγκα ηνπ

Γισζζηθνχ Μαζήκαηνο. Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή Σκήκα Δπηζηεκψλ ηεο Αγσγήο

Παλεπηζηήκην Κξήηεο.

Μείδνλ Πξφγξακκα Δπηκφξθσζεο (2011α). Βαζηθφ Δπηκνξθσηηθφ Τιηθφ. Σφκνο Α‟.

Γεληθφ Μέξνο. Αζήλα: Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην.

Μείδνλ Πξφγξακκα Δπηκφξθσζεο (2011γ). Βαζηθφ Δπηκνξθσηηθφ Τιηθφ. Σφκνο Γ‟.

Αμηνπνίεζε ησλ ηερλψλ ζηελ Δθπαίδεπζε. Αζήλα: Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην.

Μείδνλ Πξφγξακκα Δπηκφξθσζεο (2011δ). Βαζηθφ Δπηκνξθσηηθφ Τιηθφ. Σφκνο Δ‟.

Πνιηηηζηηθά Πξνγξάκκαηα. Αζήλα: Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην.

Μπψθνπ, Π., (2009). Ζ Κηλεκαηνγξαθηθή αθήγεζε σο εξγαιείν ζηελ Δθπαίδεπζε

ελειίθσλ. Ζ Πεξίπησζε ησλ ηαηληψλ ηνπ ειιεληθνχ θηλεκαηνγξάθνπ ηεο δεθαεηίαο ηνπ

„60‟. Γηπισκαηηθή Δξγαζία. Αζήλα: ΔΚΠΑ, ΠΣΓΔ.

Παπαγεσξγίνπ, Ή. (2010). Γηεξεχλεζε ησλ επηζηεκνινγηθψλ πεπνηζήζεσλ

εθπαηδεπηψλ ελειίθσλ: Μηα κειέηε πεξίπησζεο ζε ζρνιεία δεχηεξεο επθαηξίαο. ην

Βεξγίδεο, Γ. & Κφθθνο, Α. (2010). Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ. Γηεζλείο πξνζεγγίζεηο θαη

ειιεληθέο δηαδξνκέο. Αζήλα: Μεηαίρκην.

Ράηθνπ, Ν., (2013). Δθπαίδεπζε ελειίθσλ θαη ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε: δηεξεχλεζε

δπλαηφηεηαο γηα αλάπηπμε θξηηηθνχ ζηνραζκνχ κέζα απφ ηελ αηζζεηηθή εκπεηξία ζε

εθπαηδεπνκέλνπο εθπαηδεπηηθνχο. Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή. Πάηξα: Σκήκα Δπηζηήκσλ Σεο

Δθπαίδεπζεο Καη Σεο Αγσγήο ηελ Πξνζρνιηθή Ζιηθία (TEEAΠΖ), Παλεπηζηήκην

Παηξψλ

http://primarymusic.primarymusic.gr/primarymusic/images/stories/Eggrafa/Kampylis_Argyriou_2011_ArtsEdu_A_VOL.pdf




231

Ράηθνπ, Ν., (2011). Ζ αμηνπνίεζε ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο κέζα απφ ηελ

αηζζεηηθή εκπεηξία ζηελ εθπαίδεπζε ησλ ελειίθσλ. 4ν Γηεζλέο πλέδξην «Σέρλεο θαη

Δθπαίδεπζε. Γεκηνπξγηθνί ηξφπνη εθκάζεζεο ησλ γισζζψλ», Αζήλα 6-8/5/2001. Σφκνο

Α‟, ζειίδεο 172-176. Αλαθηήζεθε 25/09/2013 απφ

http://primarymusic.primarymusic.gr/primarymusic/images/stories/Eggrafa/Kampylis_A

rgyriou_2011_ArtsEdu_A_VOL.pdf

Ρνχζζνο, . (επηζη. Τπεχζ.) (ρ.ρ.). «Πνιηηηθέο θαη νηθνλνκηθέο επηπηψζεηο ηεο ζρνιηθήο

δηαξξνήο ζε ηνπηθφ επίπεδν. Εεηήκαηα ζπκκεηνρήο ζε πνιηηηθνχο ζεζκνχο θαη έληαμεο

ζηελ αγνξά εξγαζίαο». Σξίπνιε: Παλεπηζηήκην Πεινπνλλήζνπ. Αλάθηεζε ζηηο

15/04/2014 απφ ηνλ ηζηφηνπν:

www.neagenia.gr%2Fappdata%2Fdocuments%2F%25CE%2594%25CE%25B9%25CE

%25B1%25CF%2581%25CF%2581%25CE%25BF%25CE%25AE.doc&ei=0P1MU--

YOY-U7QbthICoAw&usg=AFQjCNF47wch3J3UWDUAznp-

hB9BsWmeZQ&sig2=WlQnEtOrfqOGkfeFLTK0ig&bvm=bv.64764171,d.ZGU

άιια, Σ., (2011). Ζ κεζνδνινγία ηεο δηδαζθαιίαο ηεο ηέρλεο ζηελ ΑΚΣ. ην άιια,

Σ., (επηκ) χγρξνλεο πξνζεγγίζεηο ζηε Γηδαθηηθή ηεο Σέρλεο. Αζήλα: λήζνο.

άιια, Σ., (2010). Σέρλε θαη Δθπαίδεπζε: νη εθπαηδεπηηθέο δηαζηάζεηο ηεο

εηθνλνπνηεηηθήο δηαδηθαζίαο. ην Καλειιφπνπινο, Π., & Σζαθηαξίδεο, Ν. (επηκ) Σέρλε

ζηελ Δθπαίδεπζε – Δθπαίδεπζε ζηελ Σέρλε. Αζήλα: λήζνο.

Σζαθηαξίδεο, Ν., (2011). Ζ αμηνπνίεζε ηεο ηέρλεο ζηελ εθπαίδεπζε. ην: Μείδνλ

Πξφγξακκα Δπηκφξθσζεο (2011α). Βαζηθφ Δπηκνξθσηηθφ Τιηθφ. Σφκνο Α‟. Γεληθφ

Μέξνο. (ζει. 81-102). Αζήλα: Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην.

Σξαταλνχ, Ά. (2009). Πξφζθαηεο εθπαηδεπηηθέο κεηαξξπζκίζεηο ζηελ Αγγιία θαη ζηελ

Διιάδα. ην Μπαγάθεο, Γ., Γεκεξηδή, Κ., (επηκ) Έλα ρξφλν κεηά ηελ εθαξκνγή ησλ

λέσλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ. Ση άιιαμε; Αζήλα: Γξεγφξεο.

Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο & Θξεζθεπκάησλ, -. Γεληθή Γξακκαηεία Λατθήο

Δπηκφξθσζεο (1995). Πξφγξακκα ΜΔΛΗΝΑ-Δθπαίδεπζε θαη Πνιηηηζκφο. Αζήλα.

Φινπξήο, Γ. & Ηβξίληειε, Μ. (2009). Οη πνιιαπινί ηχπνη λνεκνζχλεο θαη ην αλαιπηηθφ

πξφγξακκα ησλ θνηλσληθψλ ζπνπδψλ. ην Μπαγάθεο, Γ., Γεκεξηδή, Κ., (επηκ) Έλα

ρξφλν κεηά ηελ εθαξκνγή ησλ λέσλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ. Ση άιιαμε; Αζήλα:

Γξεγφξεο.

Φινπξήο, Γ. & Κξίθαο, Δ. (2009). Αμηνιφγεζε πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ: ςεηο θαη

πξννπηηθέο ηεο αμηνιφγεζεο. ην Μπαγάθεο, Γ., Γεκεξηδή, Κ., (επηκ) Έλα ρξφλν κεηά

ηελ εθαξκνγή ησλ λέσλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ. Ση άιιαμε; Αζήλα: Γξεγφξεο.

Υαζίδνπ, Μ., (2009). Κξηηηθφο ζηνραζκφο θαη κεηαζρεκαηηζκφο ζηελ εθπαίδεπζε

ελειίθσλ κέζσ ηνπ ζεάηξνπ. Αζήλα: Δπηζηεκνληθή Έλσζε Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ.





232

Υξπζαθίδεο, Κ. (2009). Ζ εηζαγσγή ηνπ λένπ Αλαιπηηθνχ Πξνγξάκκαηνο (ΓΔΠΠ).

ηαλ ην απηνλφεην γίλεηαη αλέθηθην. ην Μπαγάθεο, Γ., Γεκεξηδή, Κ., (επηκ) Έλα

ρξφλν κεηά ηελ εθαξκνγή ησλ λέσλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ. Ση άιιαμε; Αζήλα:

Γξεγφξεο.



233

9. 1ν Παξάξηεκα Α.

9.1 Πεξηερόκελα 1νπ

Παξαξηήκαηνο

1. Δλεκεξσηηθφ πιηθφ πνπ δφζεθε πξηλ ηελ παξνπζίαζε

2. Ζ παξνπζίαζε πνπ έγηλε (16 δηαθάλεηεο)

3. Οδεγνί ζπλέληεπμεο (κφλν νη εξσηήζεηο)

4. Οδεγνί ζπλέληεπμεο εθπαηδεπηψλ / εθπαηδεπνκέλσλ

5. Οδεγφο θιείδαο παξαηήξεζεο (θελφο)

6. Έξγν ηέρλεο (εηθαζηηθφ) .



234

9.1.1. Δλεκεξσηηθό πιηθό πνπ δόζεθε πξηλ ηελ παξνπζίαζε

ρεδηαζκόο δηδαθηηθήο ελόηεηαο γηα ηελ νκάδα Δθπαηδεπηηθώλ – Δθπαηδεπηώλ κε

ρξήζε ηεο κεζόδνπ: Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο.

Δηζαγσγή

Σν πξφγξακκα ζην νπνίν εληάζζεηαη ε δηδαθηηθή ελφηεηα δηάξθεηαο 2 σξψλ έρεη

ηίηιν:

«ηεξεφηππα θαη παξαδνρέο: Καηά πφζνλ απνηεινχλ εκπφδην ζηελ αληηθεηκεληθφηεηα

ησλ εθπαηδεπνκέλσλ;»

Πνηνη είλαη νη ζηφρνη ηεο ζε επίπεδν γλψζεσλ – ηθαλνηήησλ - ζηάζεσλ;

ηφρνη ζε επίπεδν γλψζεσλ:

Να αλαγλσξίδνπλ ηηο ζηεξενηππηθέο ζπκπεξηθνξέο πνπ ππάξρνπλ ζηελ

θνηλσλία θαη αλαπαξάγνληαη, ηφζν ζηνλ εαπηφ ηνπο φζν θαη ζηνπο

ζπκκαζεηέο / ελήιηθεο εθπαηδεπφκελνπο

Να ζπγθξίλνπλ ηηο δηαθνξεηηθέο απφςεηο ησλ ζπκκαζεηψλ / θαηαξηηδνκέλσλ

πνπ ππάξρνπλ ιφγσ ησλ παξαδνρψλ ηνπο θαη λα ηηο θαηαλννχλ κε γλψκνλα

ηελ θξηηηθή ζθέςε

Να δηαηππψλνπλ εξσηήζεηο απαιιαγκέλνη απφ παξαδνρέο, πξνθεηκέλνπ νη

απαληήζεηο πνπ ζα ιακβάλνπλ λα κελ είλαη πξνζαλαηνιηζκέλεο πξνο κηα

ζπγθεθξηκέλε πξνζέγγηζε

ηφρνη ζε επίπεδν ηθαλνηήησλ:

Να αλαθαιχπηνπλ θαη λα αιιάδνπλ ηηο επηθξαηνχζεο απφςεηο, ιφγσ

ζηεξενηχπσλ, θαηφπηλ ελδνζθφπεζεο θαη θξηηηθνχ ζηνραζκνχ



235

Να παξάγνπλ πξνθνξηθφ ή/θαη γξαπηφ ιφγν, σο απνηέιεζκα θξηηηθνχ

ζηνραζκνχ, ρσξίο παξαδνρέο

Να αλαιχνπλ θαη λα απνθσδηθνπνηνχλ ηα κελχκαηα πνπ ελέρνληαη ζηα έξγα

ηέρλεο

ηφρνη ζε επίπεδν ζηάζεσλ:

α. Φπρνθηλεηηθνχ ηνκέα:

Να ζπλεξγάδνληαη απφ θνηλνχ κε ηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπο εληφο ηνπ

πξνγξάκκαηνο

Να ζπδεηνχλ θαη λα ζπκκεηέρνπλ ζε θφξα/ζπδεηήζεηο ζρεηηθά κε ηε ρξήζε ηεο

κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο κέζσ ηεο αηζζεηηθήο εκπεηξίαο

Να ρεηξίδνληαη δχζθνιεο θαηαζηάζεηο πνπ κπνξεί λα νθείινληαη ζην ρψξν (π.ρ.

θπιαθέο), ή ζηηο νκάδεο θαηαξηηδνκέλσλ (π.ρ. επάισηεο θνηλσληθά νκάδεο)

β. πλαηζζεκαηηθνχ ηνκέα:

Να ελζαξξπλζνχλ ζηελ ηδέα ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ θαη ζηελ απνδνρή ηνπ

Να ππεξαζπίδνληαη ηνλ θξηηηθφ ζηνραζκφ, σο ην κέζν επίηεπμεο αληηθεηκεληθήο

πιεξνθφξεζεο θαη αλαπιαηζίσζεο

Να παξνηξπλζνχλ ζηελ πεξαηηέξσ κειέηε θαη ρξήζε ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο

κάζεζεο κέζσ ηεο αηζζεηηθήο εκπεηξίαο

Nα επαηζζεηνπνηεζνχλ απέλαληη ζην δηαρξνληθφ θαηλφκελν ηεο νηθνλνκηθήο

κεηαλάζηεπζεο

Πνην είλαη ην απνπξνζαλαηνιηζηηθφ δίιεκκα (θαηά Mezirow); Γηαηί είλαη

απνπξνζαλαηνιηζηηθφ;

Σα ζηεξεφηππα, απφ θαηαβνιήο θφζκνπ, ξπζκίδνπλ ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ κειψλ κηαο

νηθνγέλεηαο θαη θαη‟ επέθηαζε ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο θνηλσλίαο. Ζ



236

ζξεζθεία, νη παξαδφζεηο, ην θχιν, ε θπιή, ε εμσηεξηθή εκθάληζε, π.ρ. παρπζαξθία, ε

εξγαζηαθή θαηάζηαζε, π.ρ. άλεξγνο ή εξγαδφκελνο, κπνξνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ

ζηεγαλά ηα νπνία απηνκάησο ηνπο ζέηνπλ εθηφο ηνπ ζπλφινπ ηεο θνηλσλίαο, κε

απνηέιεζκα ηηο δπζιεηηνπξγηθέο – εθαηέξσζελ – ζρέζεηο κεηαμχ ησλ δχν κεξψλ. Οη

θνξείο δηακφξθσζεο ζηεξενηχπσλ θαίλεηαη φηη δηαρξνληθά κεηαβάιινληαη. Καηά

ζπλέπεηα, νη ζέζεηο επηβνιήο ηεο ζξεζθείαο, αιιά θαη νη ζέζεηο επηβνιήο ηεο γλψκεο

ηνπ εθάζηνηε κνλάξρε, δηθηάηνξα ή θαηφρνπ νπνηαζδήπνηε κνξθήο θνζκηθήο εμνπζίαο,

γηα ηελ εθαξκνγή θαη ηήξεζε θαλφλσλ νη νπνίνη έρνπλ ζεζπηζηεί, έρνπλ ππνρσξήζεη

αηζζεηά θαη έρνπλ παξαρσξήζεη ηε ζέζε ηνπο ζηηο κέξεο καο, ζηα ΜΜΔ. Σα Μέζα

Μαδηθήο Δπηθνηλσλίαο ηα νπνία, δελ έρνπλ ραξαθηεξηζηεί άδηθα σο ηέηαξηε εμνπζία. Ζ

θαζεκεξηλή ππεξπιεξνθφξεζε πνπ δερφκαζηε απφ φια ηα θαλάιηα επηθνηλσλίαο, π.ρ.

δηαδίθηπν, ξαδηφθσλν, ηειεφξαζε, θηλεηφ ηειέθσλν θ.ά. δελ καο επηηξέπεη λα

θηιηξάξνπκε ην είδνο θαη ηελ πνηφηεηα ηεο αληηθεηκεληθήο πιεξνθφξεζεο. Δίλαη ηέηνηα

ε εμνπζία ηνπο, πνπ κπνξεί λα εληζρχζεη ηα ζηεξεφηππά καο ή αθφκε ρεηξφηεξα λα καο

„κεηαζρεκαηίζεη‟ ππνζπλείδεηα ζε θαηλνχξηεο λνεκαηνδνηήζεηο νη νπνίεο κάιινλ ζα

εμππεξεηνχλ ηα ζπκθέξνληα ηεο εθάζηνηε θαζεζηεθπίαο ηάμεο, παξά ηα δηθά καο.

Πνιιέο θνξέο νη θαζεκεξηλέο εηδήζεηο ζπλδηακνξθψλνληαη απφ ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ

δεκνζηνγξάθνπ θαη ηηο παξαδνρέο ηηο νπνίεο έρεη. Γεδνκέλνπ φηη φινη νη άλζξσπνη

έρνπκε ηηο δηθέο καο παξαδνρέο πνπ έρνπλ δηακνξθσζεί απφ ην ζπγθεθξηκέλν

πεξηβάιινλ ζην νπνίν δνχκε θαη θηλνχκαζηε κε ηηο ζπγθεθξηκέλεο ηζηνξηθέο,

πνιηηηζηηθέο θαη νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο, πσο επεξεάδεηαη ν θψδηθαο δενληνινγίαο καο

απφ απηέο; Έρνπκε γίλεη γλψζηεο, φηη νη παξαδνρέο καο θαη ηα εθάζηνηε ζηεξεφηππα πνπ

έρνπκε απνδερηεί, είηε ελζπλείδεηα είηε αθφκε αζπλείδεηα, γίλνληαη αξθεηέο θνξέο

εκπφδηα απέλαληη ζε κηα αληηθεηκεληθή θαη φζν ην δπλαηφλ νπδέηεξε άπνςε εθ κέξνπο

καο;

Σα παξαπάλσ εξσηήκαηα είλαη απνπξνζαλαηνιηζηηθά (Mezirow, 2007:60-61, 187, 262,

311) δηφηη έρνπλ σο ζθνπφ λα ζέζνπλ ηνπο ίδηνπο ηνπο εαπηνχο καο απέλαληη ζην

δίιεκκα: Σειηθά είκαζηε αληηθεηκεληθνί θαη θξηηηθά ζηνραζηηθνί γλψζηεο, ζε ζρέζε κε

ηα ζηεξεφηππα ηεο θνηλσλίαο ζηελ νπνία δηαβηνχκε, ή νη παξαδνρέο καο δελ καο

αθήλνπλ λα δνχκε ηα πξάγκαηα «θαζαξά»;

πλεπώο, σο απνπξνζαλαηνιηζηηθό δίιεκκα ηίζεηαη ην ζέκα ηνπ ξαηζηζκνύ ζηελ

Διιάδα θαη ε αιιαγή ηεο ζηάζεο καο ζε ηέηνηνπ είδνπο ζπκπεξηθνξέο.



237

Έλα ζηεξεφηππν πνπ αθνξά ζηελ παξνχζα εξγαζία, είλαη απηφ ηεο θπιήο. Γηα

παξάδεηγκα:

1. Απνηειεί ην ρξψκα ηνπ δέξκαηνο εκπφδην ζηελ θνηλσληθή έληαμε θαη αλέιημε

ηνπ αηφκνπ; (π.ρ. νη καχξνη άλζξσπνη ζε ζρέζε κε ηνπο ιεπθνχο)

2. Απνηειεί ε θπιή ησλ αλζξψπσλ, εκπφδην ζηελ ελζσκάησζε ηνπο κε ηελ ηνπηθή

θνηλσλία; πληζηά θνηλσληθφ απνθιεηζκφ; (π.ρ. ξνκά ζε ζρέζε κε ηελ ηνπηθή

θνηλσλία ζηελ νπνία δνπλ.)

3. Ση θαζνξίδεη ηελ εζληθή ηαπηφηεηα ελφο ιανχ; (π.ρ. ε γιψζζα, ε ζξεζθεία, ηα

θνηλά ήζε θη έζηκα, ή θάηη άιιν;)

Κξηηηθή πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο από ηελ κέζνδν ηεο Μ/Μ κέζσ ηεο αηζζεηηθήο

εκπεηξίαο.

Ζ δηδαθηηθή ελφηεηα ζα απαηηήζεη 2 ψξεο γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζή ηεο. Θεσξνχκε φηη ε

δηεξγαζία ηεο νκάδαο αλαπηχζζεηαη δπλακηθά (Πνιέκε – Σνδνχινπ, 2005) εθφζνλ ηα

κέιε ηεο έρνπλ γλσξηζηεί. ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, πξφθεηηαη γηα ζπλαδέιθνπο νη

νπνίνη είηε:

1. Δίλαη εθπαηδεπηηθνί ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο, είηε κε κφληκε ζρέζε εξγαζίαο,

είηε εξγάδνληαη σο αλαπιεξσηέο,

2. Δίλαη εθπαηδεπηηθνί ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο θαη παξάιιεια εθπαηδεπηέο

ελειίθσλ

3. Δίλαη ειεχζεξνη επαγγεικαηίεο νη νπνίνη εξγάδνληαη κε ζπκβάζεηο νξηζκέλνπ

ρξφλνπ, ζε ΗΔΚ, ΓΔ ή/θαη ΚΔΚ.

Οη ζπλάδειθνη γλσξίδνληαη ηφζν κεηαμχ ηνπο, φζν θαη κε εκέλα πξνζσπηθά, ιφγσ ηεο

γλσξηκίαο θαη ζπλεξγαζίαο ζηνπο θνξείο πνπ έρσ αλαθέξεη πην πάλσ. πλεπψο, ληψζνπλ

πην εμνηθεησκέλνη κεηαμχ ηνπο σο εθπαηδεπηηθή νκάδα ελψ νη ζηάζεηο ηνπο κέζα απφ

απηήλ κπνξνχλ λα αιιάμνπλ «πνιχ πεξηζζφηεξν απ‟ φηη ε αλάγλσζε θπιιαδίσλ ή ε

παξαθνινχζεζε κηαο δηάιεμεο» (Πνιέκε – Σνδνχινπ, 2005).



238

Κξηηηθά εξσηήκαηα:

1. Γηαηί ε ειιεληθή θνηλσλία θάλεη δηαθξίζεηο ζηνπο αλζξψπνπο;

2. Καηά πφζν νη εζσηεξηθνί καο θφβνη, καο απνπξνζαλαηνιίδνπλ απφ ην ζηφρν

καο11

; (πηλ. 1)

3. Καηά πφζν ε νκάδα καο βνεζά, λα επηηχρνπκε ην ζηφρν καο (πηλ. 1)

4. Πξνζπαζήζηε λα ηαπηηζηείηε κε έλαλ απφ ηνπο πξσηαγσληζηέο. Πσο ζα βηψλαηε

ηελ θαηλνχξηα θαηάζηαζε;

5. Γηαηί ην θαηλφκελν ηνπ ξαηζηζκνχ αλαθπθιψλεηαη ζηηο θνηλσλίεο;

6. Πνηνη παξάγνληεο θαζνξίδνπλ ηε ζηάζε καο απέλαληη ζε ζέκαηα ξαηζηζκνχ;

11

Ερωτιματα 2, 3 που εςτιάηουν ςτθν παρατιρθςθ.

Εφαρμογι τθσ μεκόδου.

Πίλαθαο 33: Δθαξκνγή ηεο κεζόδνπ - ηάδηα

Ώρα Εφαρμογι τθσ μεκόδου Περιεχόμενο Διάρκεια Εκπ. Σεχνικζσ Εκπ. Μζςα

1θ Πρώτο ςτάδιο:

Διερεφνθςθ τθσ ανάγκθσ

για κριτικό ςτοχαςμό

Παρουςίαςθ κζματοσ.

τόχοι.

5’

10’

Ειςιγθςθ, ςχετικι με τα κάκε είδουσ εμπόδια που

αναςτζλλουν τον αγϊνα μασ για να πετφχουμε το

ςκοπό μασ. υηιτθςθ για τα κζματα που τουσ

απαςχολοφν και κυρίωσ αυτά που τουσ απαςχολοφν

περιςςότερο.

Αποπροςανατολιςτικό δίλθμμα: Σο κζμα του

ρατςιςμοφ ςτθν Ελλάδα και θ αλλαγι τθσ ςτάςθσ

μασ ςε τζτοιου είδουσ ςυμπεριφορζσ.

υγγραφι ςφντομου κειμζνου ςε κζματα που

φαίνονται πιο κάτω

Flipchart.

Ατομικι εργαςία.

Δεφτερο ςτάδιο: Οι

ςυμμετζχοντεσ

εκφράηουν τισ απόψεισ

τουσ

Καταγραφι των απόψεων

ςχετικά με το εξεταηόμενο

κζμα. υηιτθςθ των

απόψεων ςε μικρζσ ομάδεσ

και κατόπιν ςτθν ολομζλεια

10’ Καταιγιςμόσ ιδεϊν – ςυηιτθςθ. Πικανζσ απόψεισ

των εκπαιδευομζνων: οικονομικι κρίςθ, ρατςιςμόσ,

ανεργία, κρίςθ κεςμϊν και αξιϊν.

Flipchart

Σρίτο ςτάδιο:

Προςδιοριςμόσ των

απόψεων που κα

εξεταςτοφν

Κατόπιν μελζτθσ των

προτάςεων των

ςυμμετεχόντων,

διαπραγμάτευςθ για τισ

10’ υηιτθςθ Flipchart


240

απόψεισ που κα τεκοφν ςε

κριτικι επεξεργαςία, κακϊσ

και θ ςειρά τουσ (Κόκκοσ,

2011)

Σζταρτο ςτάδιο: Επιλογι

των ζργων τζχνθσ

Πρόταςθ ζργων τζχνθσ. 10’

Εργαςία ςε ομάδεσ. υηιτθςθ. Ερωτιςεισ -

απαντιςεισ

Flipchart

2θ Πζμπτο ςτάδιο: Κριτικόσ

ςτοχαςμόσ μζςω τθσ

αιςκθτικισ εμπειρίασ

Παρουςίαςθ 1ου ζργου.

Σεκμιριο 1. Domingo Ulloa,

“Little Rock Nine”

15’ Επεξθγθματικά ςχόλια εκπαιδευτι ςχετικά με το

ιςτορικό περιεχόμενο για το πλαίςιο λειτουργίασ του

ςχολείου ςτο προβαλλόμενο τεκμιριο 1.

Παρουςίαςθ κεντρικοφ κριτικοφ ερωτιματοσ: ε

ποια προβλθματικι κατάςταςθ ηοφμε όλοι, αλλά

δεν τθν αντιλαμβανόμαςτε;

(Εδϊ κα πρζπει να τοποκετθκοφν τα κριτικά ερωτιματα και να

προςεγγιςτοφν τόςο με βάςθ τθν παρατιρθςθ που προκφπτει

από το ζργο τζχνθσ, όςο και με βάςθ τθν εμπειρία των

εκπαιδευομζνων).

Εργαςία ςε ομάδεσ. υηιτθςθ. (Εντοπιςμόσ των

παραδοχϊν των εκπαιδευομζνων γφρω από αυτι

τθν άποψθ). Για τθν παρατιρθςθ του ζργου

χρθςιμοποιείται το μοντζλο του Perkins.

Εναλλακτικά, εργαςία ςε ομάδεσ.

Video

Προτηζκτορασ,

Flipchart

Ζκτο ςτάδιο:

Επαναξιολόγθςθ των

Γραπτι καταγραφι των

παραδοχϊν για τα

ςτερεότυπα – παραδοχζσ του

10’

Ατομικι γραπτι καταγραφι.

Flipchart


241

παραδοχϊν κάκε εκπαιδευόμενου 10’

10’

Εργαςία ςε ομάδεσ. υγκζντρωςθ των ατομικϊν

απόψεων

φγκριςθ – ςυηιτθςθ των τελικϊν παραδοχϊν ςε

ςχζςθ με αυτζσ που είχαν διατυπωκεί γραπτά τθν 1θ

ϊρα.

3θ

κλπ.

Επόμενα ςτάδια:

υνζχιςθ εξζταςθσ

νοθτικισ ςυνικειασ που

αφορά ςτισ παραδοχζσ

ςχετικά με το ρατςιςμό.

Παρουςίαςθ 2ου ζργου.

Σεκμιριο 2. Προβολι video-

clip του τραγουδιοφ

«Imagine» του John Lennon

Επανάλθψθ των ζξι ςταδίων. το τελευταίο ςτάδιο

γίνεται θ ςφνκεςθ των απόψεων.



242

Αλάιπζε ηνπ 5νπ

ζηαδίνπ ηεο κεζόδνπ ηνπ Κόθθνπ. (Κόθθνο, 2011:105-109)

1ε θάζε: Υξόλνο γηα παξαηήξεζε

• Γξάζε 1: Απζφξκεηε παξαηήξεζε.

Οη εθπαηδεπφκελνη παξαηεξνχλ πξνζεθηηθά ηνλ πίλαθα ρσξίο λα ζρνιηάδνπλ.

• Γξάζε 2: Έθθξαζε ησλ πξψησλ παξαηεξήζεσλ.

Δθθξάδνληαη γλψκεο θαη απφςεηο – θπξίσο πεξηγξαθηθνχ ηχπνπ.

• Γξάζε 3: Έθθξαζε ησλ πξψησλ εξσηεκάησλ.

Γηαηχπσζε εξσηεκάησλ απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζρεηηθά κε ην ηη ηνπο πξνμελεί ην

έξγν. Π.ρ. Πνπ θνηηάδεη, πνηνλ θνηηάδεη, πνπ πάεη, ην θσο απφ πνχ έξρεηαη, θιπ.

• Γξάζε 4: Δληνπηζκφο ηνπ θεληξηθνχ εξσηήκαηνο.

Πνην είλαη ην θεληξηθφ εξψηεκα ηεο νκάδαο; Πνπ εζηηάδεηαη θπξίσο;

2ε θάζε: Αλνηθηή θαη πεξηπεηεηώδεο παξαηήξεζε

Γηεξεχλεζε κε αλνηρηφ πλεχκα θαη δεκηνπξγηθή δηάζεζε, κε ζηφρν λα ιεθζνχλ ππφςε

φια ηα ζηνηρεία πνπ ην ζπλζέηνπλ.

• Γξάζε 1: Γηέγεξζε ηεο πξνζνρήο.

Ση ζπκβαίλεη ζηνλ πίλαθα; Πνηα ηζηνξία πεξηέρεη;

• Γξάζε 2: Αλαδήηεζε ηεο ςπρηθήο δηάζεζεο.

Έθθξαζε ζπλαηζζεκάησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ην έξγν. Πσο ζαο θαίλεηαη ην θνξίηζη ζην

θέληξν; Ζ παξέα;

• Γξάζε 3: Αλαδήηεζε εθπιήμεσλ.

Δμέηαζε κε πνιχ πξνζνρή ζηνλ πίλαθα θαη εληνπηζκφο παξάμελσλ αληηθεηκέλσλ ή

ρξσκαηηθψλ ζπλδπαζκψλ πνπ κέρξη ηψξα δελ είραλ πξνζερηεί. Αλαδεηείηαη ζηνηρείν

ηθαλφ γηα λα ππξνδνηήζεη ηνλ θξηηηθφ ζηνραζκφ.

3ε θάζε: Αλαιπηηθή θαη βαζηά παξαηήξεζε

• Γξάζε 1: Δπάλνδνο ζηηο εθπιήμεηο θαη πξνζπάζεηα εξκελείαο ηνπο. Απηά πνπ είδακε

πξηλ πξνζπαζνχκε λα ηα ζπκβνιίζνπκε, λα ηνπο δψζνπκε έλα λέν λφεκα, κηα λέα

εξκελεία.

• Γξάζε 2: Δπάλνδνο ζην αξρηθφ θεληξηθφ εξψηεκα.

Π.ρ. ηη ζεκαίλεη ην βιέκκα ηνπ θνξηηζηνχ; Αλαθάιπςε πιήζνπο λνεκαηνδνηήζεσλ γηα

απφδνζε έγθπξσλ εξκελεηψλ ηνπ έξγνπ.

• Γξάζε 3: Δπεμεξγαζία ηνπ θξηηηθνχ εξσηήκαηνο ε νπνία ζπλδέεηαη κε ην έξγν ηέρλεο.

ζν πξνρσξάεη ε δηεξγαζία «νη θνηηεηέο θαηαθηνχλ νξηδφληηεο ηθαλφηεηεο: καζαίλνπλ

λα παξαηεξνχλ, λα ζθέθηνληαη νιηζηηθά, λα αμηνπνηνχλ ηηο ηέρλεο γηα λα εξκελεχνπλ

βαζχηεξα ηελ πξαγκαηηθφηεηα» (Κφθθνο, 2011:108).

4ε θάζε: Αλαζθόπεζε ηεο δηεξγαζίαο

«Οη θνηηεηέο αλαζηνράδνληαη ζπλζεηηθά επάλσ ζην έξγν έρνληαο ππφςε ηελ εκπεηξία

ησλ πξνεγνχκελσλ θάζεσλ. Αλακέλεηαη εθηίκεζε γηα ππέξβαζε ηεο ζηεξεφηππεο

θπξίαξρεο άπνςεο» (Κφθθνο, 2011:108)

Γ. Γησηφπνπινο, “Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζα απφ ηελ Αηζζεηηθή Δκπεηξία. Δθπαίδεπζε

θαη Αμηνιφγεζε Δθπαηδεπηηθψλ Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο θαη Δθπαηδεπηψλ Δλειίθσλ, ζρεηηθά κε ηε

κέζνδν.”

243

Απνζαθήληζε ελλνηώλ

Κξηηηθή ζθέςε. ύκθσλα κε ηε Μέγα (ζην Κόθθνο, 2011:25-26):

Α) είλαη κηα εηδηθή δηαρείξηζε ηνπ λνπ, πνπ επηηξέπεη ζηνλ ζηνραζηή λα

αληαπνθξίλεηαη απνηειεζκαηηθά ζε πξνβιεκαηηθέο θαηαζηάζεηο, ζέηνληαο ζηνλ

αληίπνδα ηελ απιντθή, ξερή, επηπφιαηε, ρσξίο θξηηήξηα θαη αξρέο ζθέςε, πνπ σζεί ζε

γξήγνξεο απνθάζεηο θαη ιχζεηο, φρη απαξαίηεηα απνηειεζκαηηθέο. (Σξηαιηαλφο, 1997:23

„ Perkins, 1994:32 ζην Κφθθνο, 2011:25)

Β) έρεη κεηαγλσζηηθφ ραξαθηήξα. Απηφ ζεκαίλεη φηη ν θξηηηθά ζθεπηφκελνο

άλζξσπνο φρη κφλν γλσξίδεη πνηα δηαλνεηηθή ζηξαηεγηθή ζα αθνινπζήζεη γηα ηελ

πξνζέγγηζε ελφο ζέκαηνο, αιιά είλαη ζε ζέζε λα αμηνινγήζεη απηή ηελ επηινγή, λα

αηηηνινγήζεη ηελ εθινγή ηεο θαη λα ζθεθηεί πηζαλά ζελάξηα εθαξκνγήο ηεο ζε

παξφκνηεο ή θαη δηαθνξεηηθέο πξνβιεκαηηθέο θαηαζηάζεηο (Swartz θ.ά., 2008 ζην

Κφθθνο, 2011:25)

Γ) ε άπνςε γηα ηελ θξηηηθή ζθέςε κεηαιιάζζεηαη. Οη ίδηνη νη κειεηεηέο πνπ

αζρνινχληαη κε ηελ έλλνηα ηεο θξηηηθήο ζθέςεο αιιάδνπλ ηελ άπνςή ηνπο γηα απηή κε

ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ, θαζψο λένη εξεπλεηέο ζπλεηζθέξνπλ ζην πεδίν.

Γ) δηδάζθεηαη. Ζ θξηηηθή ζθέςε δελ απνηειεί έκθπην ράξηζκα ηνπ αλζξψπνπ. Ζ

πνηφηεηά ηεο εμαξηάηαη απφ ην είδνο ηεο εθπαίδεπζεο πνπ έρνπκε δερζεί.

Δ) εθδειψλεηαη κέζα απφ ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζπκπεξηθνξάο καο.

Δλδεηθηηθά, ν θξηηηθά ζθεπηφκελνο άλζξσπνο θαηά ηνλ Paul (1993) είλαη ζαθήο,

αθξηβήο, ζπγθεθξηκέλνο, ζπλεπήο, ινγηθφο, δηαζέηεη εκβξίζεηα θαη ακεξνιεςία,

αλαγλσξίδεη ηε ζεκαληηθφηεηα θαη ηε ζθνπηκφηεηα ησλ δηθψλ ηνπ πξάμεσλ αιιά θαη

ησλ πξάμεσλ ησλ άιισλ. Παξάιιεια, κπνξεί λα θαηεγνξηνπνηεί, λα αλαιχεη, λα

επηρεηξεκαηνινγεί, λα πξνβιέπεη πηζαλέο ιχζεηο (Folger, ζην Borich &Ong, 2006: 16-

17 ζην (Μέγα ζην Κφθθνο, 2011:26)).

Κξηηηθόο ζηνραζκόο (Critical Reflection): Ζ πξνζεθηηθή, νμπδεξθήο θαη ζε βάζνο

δηεξγαζία ηεο εμέηαζεο (ζηελ νπνία εκπεξηέρεηαη ε ακθηζβήηεζε θαη ε ακθηβνιία ηεο

εγθπξφηεηαο) ησλ παξαδνρψλ ζηηο νπνίεο ζηεξίδεηαη ε θνζκνζεσξία θάπνηνπ θαζψο θαη

ε δηεξεχλεζε ησλ γελεζηνπξγψλ πεγψλ θαη ησλ ζπλεπεηψλ ηνπο. (Mezirow θαη

πλεξγάηεο, 2007:350)

Οιηζηηθή πξνζέγγηζε: Πξνζέγγηζε θαηά ηελ νπνία ηα ζχκβνια ηεο ηέρλεο πέξα απφ

ηα θεληξηθά ηνπο λνήκαηα, θαιχπηνπλ έλα επξχ ππνζχλνιν λνεκάησλ. (Gardner,

1990:10 ζην Κφθθνο, 2011:38). Ζ θξηηηθή δηεξεχλεζε φισλ ησλ δηαζηάζεψλ ηνπ (ππν-



244

ζεκάησλ), ε εζσηεξηθή ηνπο ινγηθή, νη κεηαμχ ηνπο δηαζπλδέζεηο, ηα πιενλεθηήκαηα

θαη ηα κεηνλεθηήκαηα, κέρξηο φηνπ ζπληειεζηεί κηα πιήξεο αλάιπζε. (Freire, 1970

[1977] ζην Κφθθνο, 2011:89)

Αηζζεηηθή Δκπεηξία: « (ε ζπζηεκαηηθή επεμεξγαζία έξγσλ ηέρλεο) κπνξεί λα

ζπλεηζθέξεη ζηελ αλάδπζε κηαο νινθιεξσκέλεο γλψζεο, πεξηιακβάλνληαο θξηηηθέο,

ζηνραζηηθέο θαη ζπλαηζζεκαηηθέο δηαζηάζεηο ηεο κάζεζεο. Μία ηέηνηα εκπεηξία

δηεπξχλεη ηηο πξννπηηθέο γηα ηελ πξνζέγγηζε ησλ δηεξγαζηψλ θαη ησλ θαηλνκέλσλ απφ

κία δηαθνξεηηθή νπηηθή, γηα εκβάζπλζε ζε πηπρέο πέξα απφ ηηο εκθαλίζεηο, θαζψο θαη

γηα ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε ησλ αηηίσλ ησλ θαηαζηάζεσλ» (artit ζ. 10 δηαζέζηκν ζην:

http://artit.eu/gr/ARTiT%20METHODOLOGY%20GR.pdf). πσο αλαθέξεη ε

Αγγεινπνχινπ (2010:22 δηαζέζηκν ζην

http://nemertes.lis.upatras.gr/jspui/bitstream/10889/3923/6/Nimertis_Aggelopoulou(n).p

df), «ν Kant πξψηνο εμήγεζε φηη ε αηζζεηηθή εκπεηξία πξνζθέξεη ζηνλ απνδέθηε

ηε δπλαηφηεηα λα νξγαλψλεη ηηο γλσζηηθέο ηνπ ηθαλφηεηεο µε ηξφπν πνπ δηαθέξεη απφ

ηνλ θπξίαξρν θαη λα αληηιακβάλεηαη ηελ εκπεηξηθή πξαγκαηηθφηεηα µε µηα

ελαιιαθηηθή, δεκηνπξγηθή πξννπηηθή. ηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα ν John Dewey µε ην

έξγν ηνπ Art as Experience (1934), ηζρπξίζηεθε φηη ε αηζζεηηθή εκπεηξία απνηειεί ην

θαηεμνρήλ µέζν γηα ηελ αλάπηπμε ηεο θαληαζίαο, ηελ νπνία ζεσξεί ζεµειηψδεο ζηνηρείν

ηεο δηεξγαζίαο ηεο κάζεζεο. χµθσλα µε ηνλ Dewey, πξέπεη λα αληηκεησπίδνπκε ηελ

ηέρλε σο εκπεηξία πνπ θαιιηεξγεί ην θνηλσληθφ ζπλαίζζεµα, θαζψο δίλεη λφεµα ζε φιεο

ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο. Ζ ηέρλε ζα πξέπεη λα εληαρζεί νπζηαζηηθά

θαη νξγαληθά ζηελ θαζεκεξηλφηεηα ησλ αλζξψπσλ.» χκθσλα κε ηνλ Κφθθν (2009), ε

αηζζεηηθή εκπεηξία «πξνζθέξεη ζηνπο εθπαηδεπφµελνπο ηε δπλαηφηεηα λα

επεμεξγάδνληαη πιήζνο ζπµβφισλ µέζσ ησλ νπνίσλ γίλεηαη δπλαηή ε έθθξαζε

νιηζηηθψλ θαη ιεπηνθπψλ λνεµάησλ, ε ζθηαγξάθεζε ζπλαηζζεµαηηθψλ θαηαζηάζεσλ,

ε ρξήζε µεηαθνξψλ θαη, γεληθά, ε έθθξαζε δηαθφξσλ φςεσλ ηεο πξαγµαηηθφηεηαο, πνπ

βνεζάεη λα ζπλεηδεηνπνηείηαη φ,ηη δελ µπνξεί λα γίλεηαη εχθνια θαηαλνεηφ µέζσ ησλ

νξζνινγηθψλ επηρεηξεµάησλ» (Κφθθνο, 2009 δηαζέζηκν ζην


df ζ.23)

Παξαδνρέο, θαηά Mezirow: «Καηά ηελ παηδηθή ειηθία θαη ηελ αξρή ηεο εθεβείαο

κέζσ ησλ εκπεηξηψλ καο, ηεο δηαδηθαζίαο θνηλσληθνπνίεζεο θαη ησλ ζπλαλαζηξνθψλ

καο κε άιια άηνκα απφ ηελ νηθνγέλεηα, ην ζρνιείν, ηε γεηηνληά, αθνκνηψλνπκε

αληηιήςεηο θαη πξφηππα, πηνζεηνχκε πεπνηζήζεηο θαη πξαθηηθέο σο απνηέιεζκα ηεο

αιιειεπίδξαζεο κε ην επξχηεξν θνηλσληθφ-πνιηηηζκηθφ πιαίζην ηεο επνρήο καο. Ζ

δηαδηθαζία πηνζέηεζεο απφςεσλ θαη πξνηχπσλ ζπκπεξηθνξάο, ζπληειείηαη ζηαδηαθά

θαη θαηά θχξην ιφγν βησκαηηθά, ρσξίο δηακεζνιάβεζε θξηηηθήο ζθέςεο θαη ρσξίο ηε

http://artit.eu/gr/ARTiT%20METHODOLOGY%20GR.pdf

http://nemertes.lis.upatras.gr/jspui/bitstream/10889/3923/6/Nimertis_Aggelopoulou(n).pdf)

http://nemertes.lis.upatras.gr/jspui/bitstream/10889/3923/6/Nimertis_Aggelopoulou(n).pdf)

http://nemertes.lis.upatras.gr/jspui/bitstream/10889/3923/6/Nimertis_Aggelopoulou(n).pdf




κέζνδν.”

245

ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ βαζχηεξσλ γλσζηηθψλ, θνηλσληθψλ-πνιηηηθψλ ή ςπρνινγηθψλ

παξαδνρψλ, πνπ σο ππφβαζξν ζηεξίδνπλ ηηο πεπνηζήζεηο καο. Οη απφςεηο απηέο θαη ηα

πνηθίια πξφηππα εζσηεξηθεχνληαη, δηαπιέθνληαη κε ηνλ ςπρηζκφ ηνπ θάζε αηφκνπ θαη

ζπγθξνηνχλ έλα ηζρπξφ θαη βαζηά ξηδσκέλν πξνζσπηθφ ζχζηεκα ηδεψλ, αμηψλ θαη

ζηάζεσλ, ηα νπνία απνηεινχλ ηα λνεηηθά ζχλνια-ζεσξήζεηο» (Taylor, 1998 ζην

Παπαθσλζηαληίλνπ, 2011. Αλάθηεζε απφ:

http://oiko.files.wordpress.com/2010/01/2011-cf80cf84cf85cf87ceb9ceb1cebaceae-

cf80ceb1cf80ceb1cebacf89cebdcf83cf84ceb1cebdcf84ceafcebdcebfcf85-

ceaccebdcebdceb1-ceb7-ceb8ceb5.pdf).

Θεσξία ηεο πνιιαπιήο λνεκνζύλεο (Gardner12

, 1983): Δληζρχεηαη ζεσξεηηθά ε

άπνςε φηη «γηα ηελ νιφπιεπξε αλάπηπμε ηνπ αλζξψπνπ – γισζζηθή, καζεκαηηθή,

νπηηθή, αθνπζηηθή, θηλαηζζεηηθή, δηαπξνζσπηθή, ελδνπξνζσπηθή (Kegan, 1994) –

επηβάιιεηαη ε ελεξγνπνίεζε δηαθνξεηηθψλ ζπκβνιηθψλ ζπζηεκάησλ. Σν ζρνιηθφ

εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, σζηφζν, δίλεη έκθαζε θπξίσο ζε δχν ζπκβνιηθά ζπζηήκαηα, ην

γισζζηθφ θαη ην καζεκαηηθφ» (Μέγα ζην Κφθθνο, 2011:38)

Perkins13

, κνληέιν ηνπ: αθνξά ζηελ άληιεζε λνήκαηνο θαηά ηελ παξαηήξεζε έξγσλ

ηέρλεο θαη ζηελ «αλάπηπμε ζηνραζηηθήο δηάζεζεο». (Μέγα, ζην Κφθθνο, 2011:45).

Αθνξά ζε ηέζζεξα ζηάδηα:

Α) Υξφλνο γηα παξαηήξεζε

Β) Αλνηθηή θαη πεξηπεηεηψδεο παξαηήξεζε

Γ) Ξεθάζαξε, αλαιπηηθή θαη εηο βάζνο παξαηήξεζε.

Γ) Αλαζθφπεζε ηεο δηεξγαζίαο. (Μέγα ζην Κφθθνο, 2011:46-47)

Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε (Transformative Learning): Ζ καζεζηαθή δηεξγαζία

πνπ ρξεζηκνπνηεί σο κέζν ηνλ θξηηηθφ ζηνραζκφ θαη ηνλ νξζνινγηθφ δηάινγν θαη έρεη

σο ζηφρν ηελ αλαζεψξεζε ησλ παιηψλ θαη άθξηησλ αληηιήςεσλ θαη παξαδνρψλ, έηζη

ψζηε λα επηηεπρζεί πην πεξηεθηηθή, αλνηθηή θαη θαιχηεξα αηηηνινγεκέλε θαηαλφεζε ηεο

αλζξψπηλεο εκπεηξίαο. Ζ κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ αλάιεςε

δξάζεο ζηε βάζε ηεο λέαο θαηαλφεζεο, ρσξίο φκσο λα απνηειεί ε ίδηα ε αλάιεςε

δξάζεο αλαπφζπαζην ζηνηρείν ηνπ ηειηθνχ ηεο ζηφρνπ.

12

Gardner, H. (1983). Frames of Mind: The theory of multiple intelligences. USA: Basic Books. 13

Perkins, D. (1994). The Intelligent Eye: Learning to Think by Looking at Art. The Getty Education Institute for the Arts. Los Angeles, California

http://oiko.files.wordpress.com/2010/01/2011-cf80cf84cf85cf87ceb9ceb1cebaceae-cf80ceb1cf80ceb1cebacf89cebdcf83cf84ceb1cebdcf84ceafcebdcebfcf85-ceaccebdcebdceb1-ceb7-ceb8ceb5.pdf





246

Ννεηηθή ζπλήζεηα: έλα ζχλνιν απφ παξαδνρέο γχξσ απφ έλα ζέκα, κε άιια ιφγηα κηα

πξνζαλαηνιηζηηθή πξνδηάζεζε ηεο ζθέςεο, πνπ δξα σο θίιηξν γηα ηελ εξκελεία ησλ

εκπεηξηψλ. Παξαδείγκαηα λνεηηθψλ ζπλεζεηψλ είλαη νη παξαδνρέο γηα κηα ζεσξία, γηα

ηνλ ξφιν ησλ εθπαηδεπηψλ ελειίθσλ, γηα ηνλ εζλνθεληξηζκφ, ηνπο θνηλσληθνχο ξφινπο

θ.ά. (Mezirow θαη ζπλεξγάηεο, 2007: 56-57 ζην Κφθθνο, 2011:88). Μηα λνεηηθή

ζπλήζεηα εθθξάδεηαη κε επηκέξνπο απφςεηο. Μηα άπνςε πεξηέρεη έλα πιέγκα ζηνηρείσλ,

φπσο είλαη νη πεπνηζήζεηο, ηα ζπλαηζζήκαηα θαη νη ζπκπεξηθνξέο απέλαληη ζε πξφζσπα

ή θαηαζηάζεηο. (Mezirow θαη ζπλεξγάηεο, 2007:57 ζην Κφθθνο, 2011:88)



κέζνδν.”

247

Βηβιηνγξαθηθέο Αλαθνξέο

Αγγεινπνχινπ, Β. (2010). Καηλνηφκεο δξάζεηο κνπζεηαθήο θαη εηθαζηηθήο αγσγήο ζηελ

πξνζρνιηθή ειηθία. (Ζ ιατθή κνξθή ηέρλεο ηνπ Θεάηξνπ θηψλ πιαηζησκέλε απφ

ζχγρξνλεο εηθαζηηθέο θαη κνπζεηαθέο πξαθηηθέο). Γηπισκαηηθή εξγαζία, Παλεπηζηήκην

Παηξψλ. Γηαζέζηκν ζην:


df

Κφθθνο, Α. θαη πλεξγάηεο (2011). Δθπαίδεπζε κέζα απφ ηηο ηέρλεο. Αζήλα: Μεηαίρκην.

Mezirow, J. θαη πλεξγάηεο (2007). Ζ Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε, Μεηαίρκην, Αζήλα.

Παπαθσλζηαληίλνπ, Ά. (2011). Πσο καζαίλνπλ νη ελήιηθεο. Θεσξία ηεο

Μεηαζρεκαηίδνπζαο Μάζεζεο. Πηπρηαθή εξγαζία, ΑΠΑΗΣΔ Θεζζαινλίθεο.

Πνιέκε - Σνδνχινπ Μ. (2005), Ζ αμηνπνίεζε ηεο νκάδαο ζηελ εθπαίδεπζε Δλειίθσλ.

Πάηξα: ΔΑΠ.





248

9.1.2. Ζ παξνπζίαζε πνπ έγηλε (16 δηαθάλεηεο)



κέζνδν.”

249



250



κέζνδν.”

251



252



κέζνδν.”

253



254



κέζνδν.”

255



256

9.1.3. Οδεγνί ζπλέληεπμεο (κόλν νη εξσηήζεηο)

1.ΟΔΗΓΟΙ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ

Α. ΑΞΟΝΕΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΩΝ

Η. ΔΗΚΟΝΑ ΤΝΔΝΣΔΤΞΗΑΕΟΜΔΝΟΤ ΚΑΣΑ ΣΖ ΤΝΔΝΣΔΤΞΖ

ΣΑΖ ΧΜΑΣΟ:

ΛΔΚΣΗΚΖ ΔΠΗΚΟΗΝΧΝΗΑ:


ΑΡΗΘΜ. ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΖ:

ΦΤΛΟ:

ΖΛΗΚΗΑ:

ΟΗΚΟΓΔΝ. ΚΑΣΑΣΑΖ:

ΜΟΝΗΜΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜ. ΑΠΑΥΟΛΖΖ:

ΖΜΔΡ/ΝΗΑ.:

ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ:

ΠΟΤΓΔ:

ΔΠΗΜΟΡΦΧΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΗ ΚΤΡΗΔ ΠΟΤΓΔ:

ΔΠΗΜΟΡΦΧΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΧΝ:

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΟ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΠΟΤΓΧΝ:

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΧΝ:

ΔΠΑΦΖ ΜΔ ΣΖΝ ΣΔΥΝΖ:

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΔΗΚΑΣΗΚ ΔΡΓΟ/Α:…………………

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΚΗΝΖΜΑΣΟΓΡΑΦΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α……………………………….

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α………………………………………

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΜΟΤΗΚΟ ΑΚΟΤΜΑ…………………………………………

ΣΗ ΔΗΝΑΗ ΓΗΑ ΜΔΝΑ ΣΔΥΝΖ ΓΔΝΗΚΑ;

ΗΗΗ. ΚΤΡΗΟ ΩΜΑ ΔΡΩΣΖΔΩΝ

1νο ΑΞΟΝΑ: ΓΡΑΔΗ ΠΡΗΝ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ

1. Δίραηε γλψζε ζρεηηθά κε ηε κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε ηνπ Mezirow πξηλ

παξαθνινπζήζεηε ηελ παξνπζίαζε;

2. Δίραηε αθνχζεη γηα ηνλ Κφθθν θαη ην ζπγγξαθηθφ ηνπ έξγν; (Αλ λαη απφ πνηνλ,

πνηνπο;)

3. Δίραηε αθνχζεη γηα ηε κέζνδν «Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο

Δκπεηξίαο» ηνπ Κφθθνπ; (Αλ λαη απφ πνηνλ, πνηνπο;)

4. Ση ζαο ψζεζε λα ζπκκεηάζρεηε ζε απηή ηελ παξνπζίαζε; Πνηα ήηαλ ηα θίλεηξά

ζαο;

5. Πνηα ήηαλ ε γεληθή ζαο αληίιεςε γηα ηελ ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε πξηλ ηελ

εθαξκνγή ηεο ηερληθήο;

6. Ση λνκίδεηε φηη είλαη θξηηηθφο ζηνραζκφο;



κέζνδν.”

257

2νο ΑΞΟΝΑ: ΓΡΑΔΗ ΚΑΣΑ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ

1. Τπήξμε ππνζηήξημε κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο

παξνπζίαζεο;

2. Θεσξείηε φηη ε θαιή ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο, κπνξεί λα

βνεζήζεη ζηελ επίηεπμε ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ;

3. Πσο θξίλεηε ηε ζπλεξγαζία κεηαμχ ηνπ εθπαηδεπηή θαη ησλ εθπαηδεπνκέλσλ;

4. Κνπβεληηάδνληαο κε ηελ νκάδα, ή παξαηεξψληαο ηε κέζνδν, αιιάμαηε θάηη ζηηο

απφςεηο ζαο ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν πνπ παξαηεξείηε έλα έξγν ηέρλεο;

5. Αλ λαη, ηη ήηαλ απηφ πνπ αιιάμαηε ζηηο απφςεηο ζαο;

6. Ση ζαο εληππσζίαζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθπαηδεπηηθήο δξαζηεξηφηεηαο;

7. Πσο βηψζαηε ηε δηαδηθαζία ζπλαηζζεκαηηθά;

8. Ση δελ ζαο άξεζε;/ Έρεηε λα εθθξάζεηε πξνβιεκαηηζκνχο γηα θάηη;

9. Ζ δεκηνπξγία θξηηηθνχ εξσηήκαηνο ζην 3ν ζηάδην, ζαο θάλεθε εχθνιε ή δχζθνιε;

Γηαηί; Θεσξείηε φηη ε χπαξμε ηνπ Κξηηηθνχ Δξσηήκαηνο βνεζά ή δπζρεξαίλεη

ζηελ πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο;

10. Ζ επηινγή ηνπ εηθαζηηθνχ έξγνπ ηθαλνπνίεζε ηηο πξνζδνθίεο ζαο; Θα είραηε λα

πξνηείλεηε ηελ αλάιπζε θάπνηνπ άιινπ έξγνπ ηέρλεο;

11. Δξψηεζε μερσξηζηή γηα θάζε νκάδα.

a. (Για εκπαιδευτικοφσ μόνο.) Ποιεσ είναι οι πικανζσ ευκολίεσ ι οι δυςκολίεσ που μπορεί να ςυναντιςουν οι μακθτζσ τθσ τυπικισ εκπαίδευςθσ, κατά τθν εφαρμογι τθσ μεκόδου;

-Πώσ κα προςπελαςτοφν οι πικανζσ δυςκολίεσ; (υπάρχει κάποιο πλάνο;)

b. (Για εκπαιδευτζσ ενθλίκων μόνο). Ποιεσ είναι οι πικανζσ ευκολίεσ ι οι δυςκολίεσ που μπορεί να ςυναντιςουν οι ενιλικοι εκπαιδευόμενοι, κατά τθν εφαρμογι τθσ μεκόδου;

--Πώσ κα προςπελαςτοφν οι πικανζσ δυςκολίεσ; (υπάρχει κάποιο πλάνο;)

c. (Για εκπαιδευτικοφσ που είναι και εκπαιδευτζσ ενθλίκων). Ποιεσ είναι οι πικανζσ ευκολίεσ ι οι δυςκολίεσ που μπορεί να ςυναντιςουν τόςο οι μακθτζσ τθσ τυπικισ εκπαίδευςθσ όςο και οι ενιλικοι εκπαιδευόμενοι, κατά τθν εφαρμογι τθσ μεκόδου;

-Πώσ κα προςπελαςτοφν οι πικανζσ δυςκολίεσ; (υπάρχει κάποιο πλάνο;)

3νο ΑΞΟΝΑ: ΓΡΑΔΗ ΜΔΣΑ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ



258

1. Ση ζαο άξεζε σο πξνο ηελ επίηεπμε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζηφρνπ; Π.ρ. ε δηαδηθαζία,

ε ζπλεξγαζία ησλ κειψλ ηεο νκάδαο, ή θάηη άιιν; πην πνιχ ζηελ εθπαηδεπηηθή

δξαζηεξηφηεηα πνπ ζπκκεηείραηε;

2. Ση ζαο πξνβιεκάηηζε;

3. Ση ζα ζέιαηε λα αιιάμεη;

4. Θεσξείηε ηνλ εαπηφ ζαο έηνηκν λα ηε ρξεζηκνπνηήζεη ζηελ ηάμε ηνπ;

5. Αλ φρη, ηη ζεσξείηε φηη πξέπεη λα γίλεη επηπιένλ, θαηά ηε γλψκε ζαο;

6. Μπνξεί θαηά ηε γλψκε ζαο, λα παξαρζεί θξηηηθφο ζηνραζκφο κέζα απφ απηή ηε

κεζνδνινγία;

7. Ζ ζπλεξγαζία κε ηα άιια κέιε ηεο νκάδαο ήηαλ θαιή/απνδνηηθή;

8. Γηαηί ζεσξείηε φηη ήηαλ θαιή (ή φρη) ε ζπλεξγαζία ζαο, κε ηα άιια κέιε;

9. Πνην κέξνο ηνπ εηθαζηηθνχ έξγνπ ζαο ζπγθιφληζε; (ζαο έθαλε λα ζθεθηείηε

ελαιιαθηηθά;)

10. Δληνπίζαηε θάπνηεο παξαδνρέο πνπ είραηε ζρεηηθά κε ην ζέκα ηνπ ξαηζηζκνχ πνπ

παξνπζηάζηεθε;

11. Αλ λαη, πνηεο ήηαλ απηέο;

12. Νηψζεηε φηη κπνξείηε λα αμηνινγήζεηε εθ λένπ απηέο ηηο παξαδνρέο; Πψο κπνξεί

λα γίλεη απηφ;

13. Ζ αμηνιφγεζή ζαο απφ ηνπο καζεηέο/εθπαηδεπνκέλνπο ζαο, πηζηεχεηε φηη ζα ζαο

βνεζήζεη λα βειηηψζεηε ηνλ ηξφπν δηδαζθαιίαο ζαο ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ηεο

κεζφδνπ;

14. Σειηθά ηη είλαη ηέρλε;

15. Σειηθά πψο βιέπεηε ηελ ηέρλε ζηελ Δθπαίδεπζε;

16. Σειηθά πψο ε ηέρλε ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηεο ζηνραζηηθήο ζαο δηάζεζεο;



κέζνδν.”

259

9.1.4. Οδεγνί ζπλέληεπμεο εθπαηδεπηώλ / εθπαηδεπνκέλσλ

Πίλαθαο 34: Δπξεηήξην απνκαγλεηνθσλεκέλσλ ζπλεληεύμεσλ.

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ

Α/Α Σελίδα

Δ1 223

Δ2 232

Δ3 241

Δ4 247

Δ5 257

Δ6 263

Δ7 269

Δ8 278

Δ9 286

Δ10 297

Δ11 310

Δ12 321

Δ13 326

Δ14 333

1.ΟΓΖΓΟΗ ΤΝΔΝΣΔΤΞΖ E1



ΣΑΖ ΩΜΑΣΟ: Καιή ζηάζε ζψκαηνο, ρσξίο λεπξηθφηεηα. (επηθνηλσλία κέζσ

Skype – βίληεν ηειεθψλνπ)

ΛΔΚΣΗΚΖ ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΑ: Γηάζεζε γηα ζπλνκηιία, πςειφο βαζκφο θαηαλφεζεο ησλ

εξσηήζεσλ, εχζηνρεο απαληήζεηο.

Γ.Γ: Καιεζπέξα, λα ζαο επραξηζηήζσ γηα αθόκα κηα θνξά γηα ην γεγνλόο όηη

παξεπξεζήθαηε ζην ζεκηλάξην πνπ έθαλα ην αββαηνθύξηαθν θαη ζα ήζεια ηελ

άδεηα ζαο δεδνκέλνπ όηη ζα ηελ ερνγξαθήζνπκε ηε ζπλέληεπμε απηή, ηελ άδεηα ζαο

ζηε ζπλέληεπμή ζαο γηα λα ηελ ερνγξαθήζνπκε. πκθσλείηε;

Γ: Βεβαίσο ζπκθσλψ.




260

ΑΡΗΘΜ. ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΖ: E1

ΦΤΛΟ: Άληξαο

ΖΛΗΚΗΑ: 37

ΟΗΚΟΓΔΝ. ΚΑΣΑΣΑΖ: Άγακνο

ΜΟΝΗΜΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜ. ΑΠΑΥΟΛΖΖ: Δθπαηδεπηηθφο Β‟ βάζκηαο εθπαίδεπζεο

ΖΜΔΡ/ΝΗΑ.: 18-12-2013

ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: Πιεξνθνξηθή

ΠΟΤΓΔ: Σκήκα Πιεξνθνξηθήο Οηθνλνκηθνχ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΗ ΚΤΡΗΔ ΠΟΤΓΔ: Έρσ θάλεη θάπνηα

ζεκηλάξηα ζρεηηθά κε πξνγξάκκαηα Πιεξνθνξηθήο φπσο ηα Crystal Box, Γίθηπα Cisco

θ.ά.

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: ρη

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΟ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΠΟΤΓΩΝ: ηα ζρνιεία ηεο Β‟

βάζκηαο 10 ρξφληα θαη έρσ δηδάμεη θαη 2 ρξφληα ζε ΗΔΚ

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: ρη

ΔΠΑΦΖ ΜΔ ΣΖΝ ΣΔΥΝΖ: Με ηελ ηέρλε γεληθφηεξα κε ελδηαθέξνπλ ζέκαηα ηέρλεο,

θπξίσο ν θηλεκαηνγξάθνο, ε κνπζηθή θαη δεπηεξεπφλησο ζα έιεγα ηα εηθαζηηθά, φρη

ηφζν πνιχ.

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΔΗΚΑΣΗΚ ΔΡΓΟ/Α: Θα έιεγα ηα Ζιηνηξφπηα

Γ.Γ: Πνηνο θαιιηηέρλεο ην έρεη δσγξαθίζεη;

Γ: Ο Βαλγθφλγθ

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΚΗΝΖΜΑΣΟΓΡΑΦΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: Οη 12 πίζεθνη.

Γ.Γ: Δίλαη απηό λνκίδσ πνπ έπαηδε θαη ν Bruce Willis;

Γ: Ναη απηφ είλαη.

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: Ο Αιρεκηζηήο ηνπ Coehlio

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΜΟΤΗΚΟ ΑΚΟΤΜΑ: Αθνχσ δηάθνξεο κνπζηθέο, ζα έιεγα φηη

πξνηηκψ ηε ξνθ κνπζηθή

Γ.Γ: Κάπνην αγαπεκέλν ηδηαίηεξν ηξαγνύδη; Από ξνθ; Ηδηαίηεξν ηξαγνύδη;

Γ: Αγαπεκέλν ηξαγνχδη ξνθ νη Doors κνπ αξέζνπλε ζαλ ζπγθξφηεκα θαη ζα έιεγα ην

People are strange

ΣΗ ΔΗΝΑΗ ΓΗΑ ΜΔΝΑ ΣΔΥΝΖ ΓΔΝΗΚΑ; Ζ ηέρλε είλαη κέζν έθθξαζεο θαη‟ αξρήλ

θαη δεπηεξεπφλησο είλαη έλα κέζν γηα ςπραγσγία γηα δηαζθέδαζε, γηα κφξθσζε, γηα

επηθνηλσλία αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο.



1. Δίραηε γλώζε ζρεηηθά κε ηε κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε ηνπ Mezirow πξηλ


ρη, θακία γλψζε.

2. Δίραηε αθνύζεη γηα ηνλ Κόθθν θαη ην ζπγγξαθηθό ηνπ έξγν; (Αλ λαη από

πνηνλ, πνηνπο;)



κέζνδν.”

261

ρη, πνηέ.

3. Δίραηε αθνύζεη γηα ηε κέζνδν «Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο


ρη πξψηε θνξά άθνπζα ζηελ εθδήισζε πνπ θάλακε.

4. Ση ζαο ώζεζε λα ζπκκεηάζρεηε ζε απηή ηελ παξνπζίαζε; Πνηα ήηαλ ηα

θίλεηξά ζαο;

Μνπ θάλεθε ελδηαθέξνλ ζαλ ζέκα, ζα ζπκκεηείρα νχησο ή άιισο θαη ην γεγνλφο φηη

έλαο ζπλάδειθνο κνπ δήηεζε λα ηνλ βνεζήζσ ήηαλ έλα επηπιένλ θίλεηξν.

Γ.Γ: Ωξαία, κε αθνξκή απηό πνπ είπαηε γηα ην θίλεηξν, ηα θίλεηξά ζαο γεληθά

πνηα ήηαλ; Άιια θίλεηξα;

Γ: Σν βαζηθφ ήηαλ ε πεξηέξγεηα λα δσ κηα κέζνδν δηαθνξεηηθή απφ απηέο πνπ είρα

κάζεη σο ηψξα δελ ηελ είρα γλσξίζεη λσξίηεξα, δελ ηελ είρα μαλαδεί, λα γλσξίζσ θάηη

θαηλνχξην πνπ ίζσο κε βνεζήζεη θαη εκέλα θαη γεληθψο είκαη αλνηρηφο ζε νπνηαδήπνηε

λέα πξφηαζε ζε ζέκαηα δηδαζθαιίαο θαη απηφ ήηαλ ην βαζηθφ θίλεηξν θαη

δεπηεξεπφλησο ήξζα γηαηί είρα ηε πξφηαζε απφ έλα ζπλάδειθν γηα λα ηνλ βνεζήζσ κε

ηελ εξγαζία ηνπ.



Πάληα πίζηεπα φηη ε ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε ιφγσ ηνπ φηη φζεο θνξέο ηελ έρσ δεη λα

εθαξκφδεηαη, ή κηα πξνβνιή ηαηλίαο ή κε κνπζηθά ζέκαηα βιέπσ φηη ηα παηδηά, ηνπο

θηλεί ην ελδηαθέξνλ, έρνπλ θαιχηεξε ζπκκεηνρή ζην κάζεκα, πάληα πίζηεπα φηη ην λα

εληάμνπκε ηελ ηέρλε ζηε δηδαζθαιία θαη ηε κάζεζε είλαη κηα κέζνδνο ε νπνία έρεη

απνηειέζκαηα. Γειαδή βνεζάεη ηα παηδηά, θάλεη ην κάζεκα πην ελδηαθέξνλ, πην

παξαζηαηηθφ θαη γεληθψο είλαη κηα πνιχ θαιή ηδέα απηφ.

6. Ση λνκίδεηε όηη είλαη θξηηηθόο ζηνραζκόο;

Κξηηηθφο ζηνραζκφο πηζηεχσ φηη είλαη ε δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία ζθεθηφκαζηε,

ζηνραδφκαζηε φπσο ιέεη θαη ε ίδηα ε ιέμε πξνζπαζψληαο απηά πνπ ζηνραδφκαζηε, απηά

πνπ ζθεθηφκαζηε γηα θάπνην ζέκα λα ηα θηιηξάξνπκε κέζα απφ θξηηηθή. Γελ μέξσ ηψξα

αλ κπνξψ λα ην εμεηδηθεχζσ πεξηζζφηεξν.

Γ.Γ: Δζείο κνπ ιέηε. Αλ ζεσξείηε όηη ην έρεηε θαιύςεη ην ζέκα.

Γ: Ναη, λνκίδσ φηη ζα γεληθή άπνςε απηφ είλαη.


1. Τπήξμε ππνζηήξημε κεηαμύ ησλ κειώλ ηεο νκάδαο, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο


Ναη, ππήξρε ππνζηήξημε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δηαδηθαζίαο, ε δηάδξαζε κεηαμχ ησλ

κειψλ ηεο νκάδαο ήηαλ πηζηεχσ εμαηξεηηθή. Δίρε αληαιιαγή απφςεσλ, ππήξρε

εμαηξεηηθή ζπλεξγαζία θαη πηζηεχσ φηη βγήθαλ πνιχ ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα.



262

2. Θεσξείηε όηη ε θαιή ζπλεξγαζία κεηαμύ ησλ κειώλ ηεο νκάδαο, κπνξεί λα

βνεζήζεη ζηελ επίηεπμε ηνπ θξηηηθνύ ζηνραζκνύ;

ε νπνηαδήπνηε δηαδηθαζία εκπιέθεηαη νκάδα, δειαδή νκαδηθή πξνζπάζεηα είλαη

απαξαίηεηε ε θαιή ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ κειψλ είηε γηα θξηηηθφ ζηνραζκφ είηε γηα

νπνηνδήπνηε άιιν απνηέιεζκα επηδηψθνπκε. Μηα νκάδα ε νπνία δελ έρεη θαιή

ζπλεξγαζία δε ζα θαηαθέξεη, ηίπνηα νχηε γηα έλαλ ζηφρν ζαλ απηφλ πνπ ζέζακε ζηε

ζπγθεθξηκέλε δηδαζθαιία.

3. Πσο θξίλεηε ηε ζπλεξγαζία κεηαμύ ηνπ εθπαηδεπηή θαη ησλ


Ζ ζπλεξγαζία ήηαλ άςνγε. Ζ δηαδηθαζία θχιεζε πάξα πνιχ νκαιά είρε πνιχ

ελδηαθέξνλ. Ο εθπαηδεπηήο έθαλε ηε δηαρείξηζε ηφζν ηεο ζπδήηεζεο φζν θαη ηνπ

ρξφλνπ κε πνιχ ζσζηφ ηξφπν. Δίρακε ζπκκεηνρή απφ φια ηα κέιε ηεο νκάδαο θαη

πηζηεχσ φηη ππήξρε κηα ακθίδξνκε ζπλεξγαζία άςνγε απφ φια ηα κέιε θαη απφ ηνλ

εθπαηδεπηή.

4. Κνπβεληηάδνληαο κε ηελ νκάδα, ή παξαηεξώληαο ηε κέζνδν, αιιάμαηε θάηη

ζηηο απόςεηο ζαο; ζρεηηθά κε ηνλ ηξόπν πνπ παξαηεξείηε έλα έξγν ηέρλεο;

Οκνινγψ φηη κηα θαη ε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, ην ζπγθεθξηκέλν έξγν ηέρλεο ήηαλ

έλαο πίλαθαο δσγξαθηθήο, νκνινγψ φηη πνηέ δελ παξαηεξνχζα θαη πνιχ πίλαθεο

δσγξαθηθήο. Ήηαλ κηα πνιχ επηθαλεηαθή, θαζαξά αο πνχκε αηζζεηηθή πξνζέγγηζε.

5. Αλ λαη, ηη ήηαλ απηό πνπ αιιάμαηε ζηηο απόςεηο ζαο;

Καη φιε απηή ε ζπδήηεζε, φιε απηή ε παξαηήξεζε ησλ ιεπηνκεξεηψλ, ησλ

απνρξψζεσλ ηνπ πίλαθα κνπ θίλεζε ην ελδηαθέξνλ ψζηε ζην κέιινλ αλ βιέπσ έλα

ηέηνην έξγν ηέρλεο λα ην παξαηεξψ πην πξνζεθηηθά, λα πξνζπαζψ λα εξκελεχζσ ηηο

ιεπηνκέξεηεο, ηηο κηθξέο ιεπηνκέξεηεο πνπ κπνξεί λα θξχβεη.

6. Ση ζαο εληππσζίαζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθπαηδεπηηθήο δξαζηεξηόηεηαο;

Μνπ άξεζε πάξα πνιχ θάηη ην νπνίν δελ είλαη απηνλφεην, φηη ζε κηα ηξίσξε θαη πιένλ

δηαδηθαζία δηδαζθαιίαο δελ ππήξμε νχηε κηα ζηηγκή αλίαο θάηη πνπ ζπλαληάκε πνιχ

ζπρλά. Ήηαλ πνιχ ελδηαθέξνλ, πέξαζε ε ψξα θαη πνιχ επνηθνδνκεηηθά αιιά θαη πνιχ

φκνξθα, δειαδή ήηαλ επράξηζηε ε δηαδηθαζία. Πέξα απφ ην φηη ήηαλ θαη πάξα πνιχ

ρξήζηκε.

7. Πσο βηώζαηε ηε δηαδηθαζία ζπλαηζζεκαηηθά;

πσο είπα πξηλ ήηαλ κηα δηαδηθαζία ε νπνία ήηαλ πάξα πνιχ επράξηζηε πέξα απφ

δηαθνξεηηθή.. Σν γεγνλφο φηη ππάξρεη νκάδα, ππάξρεη ζπλερήο θαηαηγηζκφο απφςεσλ

θαη ηδεψλ έθαλε φιε ηε δηαδηθαζία λα κνπ θαλεί θάηη ην νπνίν επραξίζησο ζα

επαλαιάκβαλα αθφκα θαη θαζαξά απφ πψο λα ην πσ απφ, φρη γηα λα θεξδίζσ θάηη

ζπγθεθξηκέλν ή γηα λα πξνζθέξσ θάηη ζα ηελ επαλαιάκβαλα, γηαηί κνπ θάλεθε πνιχ

ελδηαθέξνπζα θαη πνιχ επράξηζηα ζα ην έθαλα.



κέζνδν.”

263

8. Ση δελ ζαο άξεζε;/ Έρεηε λα εθθξάζεηε πξνβιεκαηηζκνύο γηα θάηη;

αλ πξψηε εκπεηξία δελ έρσ θάηη ην ζπγθεθξηκέλν λα πσ, θάηη πνπ δελ κνπ άξεζε

ηδηαίηεξα. Ννκίδσ φηη δελ έρσ θάηη ηδηαίηεξν λα πσ.

9. Ζ δεκηνπξγία θξηηηθνύ εξσηήκαηνο ζην 3ν ζηάδην, ζαο θάλεθε εύθνιε ή

δύζθνιε; Γηαηί;

Ζ δεκηνπξγία ηνπ θξηηηθνχ εξσηήκαηνο έηζη φπσο θαζνδεγήζεθε απφ ηνλ εθπαηδεπηή,

δειαδή μεθηλήζακε κε κηα ζεσξεηηθή ζπδήηεζε, κεηά απνκνλψζακε έλα θνκκάηη θαη

πεξάζακε ζην θξηηηθφ εξψηεκα κνπ θάλεθε πνιχ νκαιή, δειαδή βγήθε πνιχ θπζηθά,

πνιχ νκαιά θαη σο εθ ηνχηνπ καο βνήζεζε θαη εκάο, απφ φζνπο ζπλεξγαδφκαζηαλ λα ην

βγάινπκε ζρεηηθά εχθνια δειαδή ζα έιεγα βγήθε πην εχθνια απφ φηη θαηλφηαλ…

Γ.Γ: Θεσξείηε όηη ε ύπαξμε ηνπ Κξηηηθνύ Δξσηήκαηνο βνεζά ή δπζρεξαίλεη ζηελ

πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο;

Πηζηεχσ φηη γηα λα βάιεηο έλα θξηηηθφ εξψηεκα δειαδή θάπνηα ζηηγκή λα θηάλνπκε ζε

έλαλ θεληξηθφ άμνλα γχξσ απφ ηνλ νπνίν θηλνχκαζηε λνκίδσ φηη δηεπθνιχλεη ην ζέκα,

ην λα κελ ππάξρεη έλα εμσηεξηθφ, έλα θξηηηθφ εξψηεκα γχξσ απφ ην νπνίν ζα δξάζνπκε

θαη ζα πξνρσξήζνπκε, ζα έθαλε ηελ φιε δηαδηθαζία λα κελ επηθεληξψλεηαη αξθεηά, ζα

ήηαλε πνιχ, πνιχ γεληθεπκέλε.

10. Ζ επηινγή ηνπ εηθαζηηθνύ έξγνπ ηθαλνπνίεζε ηηο πξνζδνθίεο ζαο;

Ννκίδσ φηη ζε ζρέζε κε ην ζέκα πάλσ ζην νπνίν βαζίζηεθε ηειηθά θαη ην εξψηεκα ην

νπνίν ζπδεηνχζακε ήηαλ απνιχησο επηηπρεκέλν.

Γ.Γ: Θα είραηε λα πξνηείλεηε ηελ αλάιπζε θάπνηνπ άιινπ έξγνπ ηέρλεο;

Γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα ή γεληθφηεξα;

Γ.Γ: Γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα.

Γ: Γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα φρη. Οκνινγψ φηη δελ έρσ θάηη ππφςε κνπ.

11. Δξώηεζε μερσξηζηή γηα θάζε νκάδα.

a. (Γηα εθπαηδεπηηθνύο κόλν.) Πνηεο είλαη πηζαλέο νη επθνιίεο ή νη δπζθνιίεο

πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ νη καζεηέο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο, θαηά ηελ

εθαξκνγή ηεο κεζόδνπ;

Ννκίδσ φηη απηφ ζα πνπ ζα θαλεί πην εχθνιν ζηνπο καζεηέο είλαη ε φιε δηαδηθαζία ηεο

δηάδξαζεο. Τπάξρεη έλαο θαηαηγηζκφο ηδεψλ αληαιιαγή απφςεσλ. Γελ είλαη κηα

κνλφηνλε δηαδηθαζία νχηε κηα κνλαρηθή δηαδηθαζία. Δίλαη κηα δηαδηθαζία ε νπνία

επεηδή αθξηβψο γίλεηαη ζε κνξθή νκάδαο κε ηελ ελλνηνινγηθή κνξθή, θαίλεηαη ηφζν

ελδηαθέξνπζα θαη ηφζν δσληαλή πνπ ζα θεληξίδνπλ ην ελδηαθέξνλ.

Γ.Γ: Θεσξείηε παξόια απηά όηη ζα ηνπο δπζθνιέςεη θάηη; Καη αλ λαη ηη;

Γ: ε πξψηε θάζε ζα έιεγα φηη επεηδή ηα βηβιία πξνθαλψο δελ έρνπλ κάζεη λα

δνπιεχνπλ κε απηφ ηνλ ηξφπν ζε κεγάιν βαζκφ, δειαδή ε ζεσξεηηθή δηαδηθαζία έρεη

κηα φπσο ζήκεξα, έρεη κηα άιιε κέζνδν θαη ίζσο ηνπο δπζθνιέςεη ιίγν ζηελ αξρή ην

γεγνλφο φηη δελ έρνπλ ζπλεζίζεη λα δνπιεχνπλ κε απηφλ ηνλ ηξφπν ζηα ζρνιεία. Αιιά

λνκίδσ φηη είλαη κηα δπζθνιία ή νπνία κπνξεί λα μεπεξαζηεί.



264

-Πώο ζα πξνζπειαζηνύλ νη πηζαλέο δπζθνιίεο; (ππάξρεη θάπνην πιάλν;)

b. (Γηα εθπαηδεπηέο ελειίθσλ κόλν). Πνηεο είλαη νη πηζαλέο επθνιίεο ή νη

δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ νη ελήιηθνη εθπαηδεπόκελνη, θαηά ηελ


--Πώο ζα πξνζπειαζηνύλ νη πηζαλέο δπζθνιίεο; (ππάξρεη θάπνην πιάλν;)

c. (Γηα εθπαηδεπηηθνύο πνπ είλαη θαη εθπαηδεπηέο ελειίθσλ). Πνηεο είλαη νη

πηζαλέο επθνιίεο ή νη δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ ηόζν νη καζεηέο ηεο

ηππηθήο εθπαίδεπζεο όζν θαη νη ελήιηθνη εθπαηδεπόκελνη, θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο

κεζόδνπ;

-Πώο ζα πξνζπειαζηνύλ νη πηζαλέο δπζθνιίεο; (ππάξρεη θάπνην

πιάλν;)


1. Ση ζαο άξεζε σο πξνο ηελ επίηεπμε ηνπ εθπαηδεπηηθνύ ζηόρνπ; Π.ρ. ε

δηαδηθαζία, ε ζπλεξγαζία ησλ κειώλ ηεο νκάδαο, ή θάηη άιιν; πην πνιύ ζηελ

εθπαηδεπηηθή δξαζηεξηόηεηα πνπ ζπκκεηείραηε;

Απηφ πνπ κνπ άξεζε ήηαλ αθξηβψο ε ζπλεξγαζία ησλ κειψλ ηεο νκάδαο, κνπ αξέζεη λα

γίλνληαη δνπιεηέο νκαδηθέο απφ ηηο νπνίεο θεξδίδνπκε φινη θαη κέζα αθξηβψο απφ ηελ

νκαδηθή δνπιεηά, κέζα απφ απηή ηελ αιιειεπίδξαζε έγηλε θαη πνιχ ελδηαθέξνπζα ε

δηαδηθαζία, φπσο είπα λσξίηεξα. πλήζσο πνιιέο δηαδηθαζίεο κάζεζεο έρνπλ ην

ζηνηρείν ηεο θνχξαζεο, ηεο αλίαο, πξάγκα ην νπνίν δελ ππήξρε εδψ. πσο είδα ζε

δηάζηεκα θαη πιένλ ησλ ηξηψλ σξψλ δελ θαηάιαβα θαζφινπ, νχηε λα θνπξαζηψ, νχηε

λα βαξεζψ. Ήηαλ πάξα πνιχ ελδηαθέξνπζα.


Γελ κπνξψ λα πσ φηη κε πξνβιεκάηηζε θάηη ηδηαίηεξα. Ννκίδσ φηη είλαη κηα κέζνδνο

εμαηξεηηθά ελδηαθέξνπζα. Απηφ πνπ ίζσο κε πξνβιεκαηίδεη ζηελ πξαθηηθή ηεο

εθαξκνγήο ηνπ ζηα ζρνιεία, είλαη ην θαηά πφζν κπνξεί λα εθαξκνζηεί ζην σξνιφγην

πξφγξακκα. Γειαδή είλαη θαιφ λα ππάξρεη, έηζη φπσο ηελ είδα εγψ ηε κέζνδν, λα

ππάξρεη άλεζε ρξφλνπ, λα ππάξρνπλ ζπλερφκελεο ψξεο. Γειαδή ην γεγνλφο φηη θάλακε

3 ψξεο ζπλερφκελεο ήηαλ ζπλερφκελεο ήηαλ απαξαίηεηεο γηα λα βγεη ην απνηέιεζκα πνπ

βγήθε. Γε κπνξεί λα βγεη ε κέζνδνο ζε ζαξάληα ιεπηά αο πνχκε πηζηεχσ, γηα

νπνηνδήπνηε ζέκα θαη λα βγεη θάηη θαιφ. Αλ κπνξέζεη δειαδή λα εληαρζεί έηζη κε ηνλ

ηξφπν πνπ ην θάλακε ζην πξφγξακκα ελφο ζρνιείνπ, είηε ελειίθσλ, είηε Β‟ βάζκηαο

εθπαίδεπζεο λνκίδσ φηη δε ζα είρε θαλέλα πξφβιεκα.


4. Θεσξείηε ηνλ εαπηό ζαο έηνηκν λα ηε ρξεζηκνπνηήζεη ζηελ ηάμε ηνπ;

Ννκίδσ φηη ζα ήηαλε ρξήζηκν πξηλ κπσ ζηελ ηάμε λα γίλνπλε ζε κνξθή επηκφξθσζεο

θάπνηεο ζπλαληήζεηο φπσο απηή πνπ θάλακε θαη λα παξνπζηαζηνχλε 5, 10 ζέκαηα ψζηε

λα ππάξρεη κηα άλεζε απφ ηελ πιεπξά κνπ θαη θπζηθά ζε θάπνηα απφ απηά ζηελ

επηκφξθσζε λα έρσ ην ξφιν ηνπ εθπαηδεπηή, δειαδή λα είκαη ζηελ ηάμε σο



κέζνδν.”

265

εθπαηδεπηήο, λα έρσ θαη εγψ πξνβάξεη θαηά θάπνην ηξφπν απηή ηε κέζνδν γηα λα δσ ηηο

αδπλακίεο κνπ ηηο…, δε λνκίδσ φηη ζα ήηαλ θαιφ λα πάσ ρσξίο λα ην έρσ δνθηκάζεη.

Πέξα απφ απηφ φκσο δε λνκίδσ φηη θάπνηνο πνπ ζα ην πξνεηνηκάζεη ζσζηά θαη ζα έρεη

εμαζθεζεί αξθεηά, φηη ζα ζπλαληήζεη δπζθνιίεο.

5. Αλ όρη, ηη ζεσξείηε όηη πξέπεη λα γίλεη επηπιένλ, θαηά ηε γλώκε ζαο;

6. Μπνξεί θαηά ηε γλώκε ζαο, λα παξαρζεί θξηηηθόο ζηνραζκόο κέζα από απηή

ηε κεζνδνινγία;

Αθξηβψο. Ννκίδσ φηη, αθξηβψο είλαη απηή ε κεζνδνινγία πνπ νδεγεί ζηελ παξαγσγή

ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ. Γελ είλαη θάηη έηνηκν, νχηε θάηη καζεκέλν λα ην πσ έηζη ζηα

παηδηά. Πέξα απφ ηελ αξρηθή θαζνδήγεζε αιιά θαη απηή ησλ θξηηηθψλ εξσηεκάησλ πνπ

θάπνηνο έπξεπε λα θαζνδεγεί, ε θαζνδήγεζε είλαη πνιχ ραιαξή, ν εθπαηδεπηήο

ειάρηζηα θαζνδεγεί ηα παηδηά θαη βγαίλεη κέζα απφ ηελ ίδηα δηαδηθαζία θαη ηηο απφςεηο.

Μέζα απφ ηελ ίδηα ηελ αληαιιαγή βγαίλεη ην απνηέιεζκα.


Ζ ζπλεξγαζία κε ηα κέιε ηεο νκάδνο ήηαλε άςνγε. Έρσ ηελ αίζζεζε φηη ήηαλ πνιχ

ρξήζηκν γηα φινπο καο.

8. Γηαηί ζεσξείηε όηη ήηαλ θαιή (ή όρη) ε ζπλεξγαζία ζαο, κε ηα άιια κέιε;

Ήηαλ ρξήζηκε γηα φινπο καο δηφηη θαη‟ αξρήλ φια ηα κέιε ηεο νκάδαο ζέβνληαλ ν έλαο

ηελ άπνςε ηνπ άιινπ, δελ είρακε επηδείμεηο γλψζεσλ, δελ είρακε θάπνηνλ ν νπνίνο

πξνζπαζνχζε λα κνλνπσιήζεη ηελ θνπβέληα, ζπκκεηείραλ φινη ζηε ζπδήηεζε. ηαλ

θάπνηνο κίιαγε νη άιινη ζέβνληαλ θαη άθνπγαλ ηελ άπνςή ηνπ. Γεληθψο ππήξρε

απφιπηε δηάζεζε λα ζπκκεηάζρνπκε, λα κάζνπκε κέζα απφ απηή ηε δηαδηθαζία θαη δελ

ππήξρε νχηε αληαγσληζκφο, νχηε θακία άιιε αξλεηηθή δηάζεζε. Καη επηπιένλ, επεηδή

φινη φπσο είπα θαη πξηλ, έηζη φπσο ην έδεζα εγψ βξήθαλ ηε δηαδηθαζία ελδηαθέξνπζα.

Πην απιά θαλείο δε βαξηφηαλ, δελ θνπξαδφηαλ. ηαλ θάηη ινηπφλ ην θάλεηο κε

ελδηαθέξνλ θαη δελ ζε θνπξάδεη είλαη ινγηθφ λα πεξάζεηο θαιά, ζε κεγάιν βαζκφ.

9. Πνην κέξνο ηνπ εηθαζηηθνύ έξγνπ ζαο ζπγθιόληζε; (ζαο έθαλε λα ζθεθηείηε


Σν εηθαζηηθφ ζέκα πνπ είρακε είρε ζέκα ην ξαηζηζκφ θαη κε ζπγθιφληζε, ν ηξφπνο πνπ

απεηθφληδε ην θφλην ηνπ έξγνπ ην ξαηζηζηηθφ κέλνο, νη κνξθέο πνπ ηηο είρε απνδψζεη

πνπ δελ είραλ αθξηβψο αλζξψπηλεο, ήηαλ αθξηβψο δσψδεηο, νη εθθξάζεηο πνπ είραλε, ηα

ζηφκαηα πνπ είραλε, νη γξνζηέο, ήηαλ έηζη πνιχ έληνλε ε απεηθφληζε, πνιχ δπλακηθή.

10. Δληνπίζαηε θάπνηεο παξαδνρέο πνπ είραηε ζρεηηθά κε ην ζέκα ηνπ


Αλ ηηο εληφπηζα ζην έξγν;

Γ.Γ: Ναη. Κάπνηεο δηθέο ζαο παξαδνρέο, θάπνηεο πξνθαηαιήςεηο, θάπνηα

ζηεξεόηππα.



266

Γ: ζνλ αθνξά ην έξγν ζα έιεγα φηη ήηαλ αξθεηά μεθάζαξν, δειαδή είλαη έλα έξγν ην

νπνίν δελ έρεη πάξα πνιιά επίπεδα λα δεη θαλείο, νπφηε ήηαλ θάηη ην νπνίν ήηαλ

ζπκβαηφ γεληθψο κε ηηο απφςεηο πνπ καο πξφηεηλαλ, αιιά ήηαλ πνιχ εθθξαζηηθφ, πνιχ

έληνλν σο πξνο ηελ απεηθφληζε ηφζν ησλ ζπκάησλ ηνπ ξαηζηζκνχ αιιά θπξίσο θαη ησλ

ζπηψλ ηνπ ξαηζηζκνχ.

Γ.Γ: Δζάο δειαδή δελ ζαο έβγαιε θάπνηεο παξαδνρέο δηθέο ζαο πνπ από κηθξό

παηδί είραηε ή εμαθνινπζείηε λα έρεηε ελδερνκέλσο, θάπνηα ζηεξεόηππα ζηνλ ηξόπν

πνπ αληηκεησπίδνπκε ηνπο άιινπο ιόγν ηεο δηαθνξεηηθόηεηάο ηνπο;

Γ: Απεηθνλίδεη ζε κεγάιν βαζκφ λνκίδσ, ηα ζηεξεφηππα πνπ ππάξρνπλ θαη ζε εκέλα

αιιά θαη ζε κεγάιν βαζκφ θαη ζηηο θνηλσλίεο, φζνλ αθνξά ην ξαηζηζκφ.

Γ.Γ: Αλ κπνξείηε λα κνπ δώζεηε έλα παξάδεηγκα αο πνύκε;

Γ: Σέηνηνπ ηχπνπ; Πνπ λα δείρλεη ξαηζηζκφ;

Γ.Γ: Ναη πνπ αλαδύζεθε πνπ ζαο ζύκηζε δειαδή πξάγκαηα, πνπ έρεηε βηώζεη θαη

εζείο.

Γ: Γελ κπνξψ λα πσ φηη επηπρψο έρσ βηψζεη θάηη ηφζν έληνλν, ηφζν άζρεκν φζν απηφ

πνπ απεηθνλίδεη ν πίλαθαο, κνπ μχπλεζε θάπνηεο κλήκεο πνπ έρσ δεη ζε εηδήζεηο, ζηελ

ηειεφξαζε, αιιά θπξίσο ζε επηζέζεηο θαη ζρεηηθά, ν πίλαθαο απεηθνλίδεη κηα θαηάζηαζε

έληνλεο βίαο θαη επίζεζεο. Γελ απεηθνλίδεη κηα ζπγθεθαιπκκέλε κνξθή ξαηζηζκνχ.

Δίλαη κηα πνιχ έληνλε θαη πνιχ απφηνκε…. πξάγκαηα ηα νπνία επηπρψο εγψ

πξνζσπηθά δελ ηα έρσ βηψζεη αιιά ηα έρσ δεη λα ζπκβαίλνπλ ζηηο εηδήζεηο θαη θπξίσο

εδψ ζηελ Διιάδα…


12. Νηώζεηε όηη κπνξείηε λα αμηνινγήζεηε εθ λένπ απηέο ηηο παξαδνρέο; Πώο

κπνξεί λα γίλεη απηό;

Γε λνκίδσ, ζην ζέκα εηδηθά ηνπ ξαηζηζκνχ νη απφςεηο θαη νη παξαδνρέο πνπ είρα είλαη

αξθεηά παγησκέλεο, νπφηε δελ κπνξψ λα πσ φηη κε έθαλε λα αιιάμσ θάηη ζηηο

πξνζσπηθέο κνπ παξαδνρέο. Απηφ πνπ κε έθαλε λα μαλαζθεθηψ είλαη ν ηξφπνο κε ηνλ

νπνίν νη γχξσ κνπ θαη ε θνηλσλία αληηκεησπίδνπλ παξφκνηα ζέκαηα. Οη παξαδνρέο κνπ

δειαδή έξρνληαη ζηνλ ηξφπν πνπ νη άιινη, κέζα θαη απφ ηηο απφςεηο πνπ άθνπζα κπνξεί

λα βιέπνπλ ηνλ ξαηζηζκφ. Γεληθψο πξνζσπηθέο παξαδνρέο φρη δε ζα έιεγα φηη

επεξεάζηεθαλ ηδηαίηεξα.

13. Ζ αμηνιόγεζή ζαο από ηνπο καζεηέο/εθπαηδεπνκέλνπο ζαο, πηζηεύεηε όηη ζα ζαο

βνεζήζεη λα βειηηώζεηε ηνλ ηξόπν δηδαζθαιίαο ζαο ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή

ηεο κεζόδνπ;

Ζ αμηνιφγεζε απφ ηνπο καζεηέο ζην βαζκφ πνπ κπνξνχκε λα εμαζθαιίζνπκε φηη είλαη

εηιηθξηλείο θαη αληδηνηειείο έρεη πάξα πνιχ ρξεζηκφηεηα, πφζν κάιινλ ζε κηα ηέηνηα

κέζνδν αιιά φρη επεηδή είλαη.. Κάηη ην θαηλνχξην, θάηη ην πξσηνπφξν. Ζ

αλαηξνθνδφηεζε πνπ ζα πάξνπκε απφ ηνπο καζεηέο καο ζίγνπξα ην κφλν πνπ ζα καο

βνεζήζεη είλαη λα γίλνπκε θαιχηεξνη, λα δνχκε ηα ιάζε καο, λα δνχκε πνπ αθξηβψο

ρσιαίλνπκε. Πηζηεχσ φηη είλαη απαξαίηεηε.



κέζνδν.”

267


Σέρλε είλαη ε έθθξαζε. Ζ έθθξαζε ηνπ αλζξψπνπ, ε έθθξαζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ ηνπ,

ε έθθξαζε ησλ ηδεψλ ηνπ, ε έθθξαζε ησλ ζθέςεψλ ηνπ θαη ε απνηχπσζή ηεο ζε

δηάθνξα κέζα, ζε έλα θακβά, ζε κηα παξηηηνχξα…

15. Σειηθά πώο βιέπεηε ηελ ηέρλε ζηελ Δθπαίδεπζε;

Ζ ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε ζε φζν βαζκφ ηελ έρσ δήζεη κέρξη ηψξα θαη ζην βαζκφ πνπ

ηελ είδακε θαη κε απηή ηε κέζνδν πηζηεχσ φηη κπνξεί λα βνεζήζεη εμαηξεηηθά ζην λα

θάλεη ηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο, ηε δηαδηθαζία ηεο δηδαζθαιίαο πνιχ πην

ελδηαθέξνπζα, πνιχ πην παξαγσγηθή. Να ηελ θάλεη ιηγφηεξν κνλφηνλε. Να ηεο δψζεη

εξεζίζκαηα, λα ηεο δψζεη ζέκαηα ζπδήηεζεο, λα ηεο δψζεη γεληθψο δπλαηφηεηεο γηα

πεξαηηέξσ εμέιημε.

16. Σειηθά πώο ε ηέρλε ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηεο ζηνραζηηθήο ζαο

δηάζεζεο;

Βιέπνληαο έλα έξγν ηέρλεο, νπνηαζδήπνηε κνξθήο αξρίδεηο θαη αλαξσηηέζαη, αξρίδεηο

θαη ζθέθηεζαη, αξρίδεηο θαη ζηνράδεζαη, πξνβιεκαηίδεζαη, ζνπ δίλεη εξεζίζκαηα θαη

φηαλ έρεηο εξεζίζκαηα, αξρίδνληαο λα ζηνράδεζαη, λα ζθέθηεζαη θαη λα

πξνβιεκαηίδεζαη θαη ζε ζπλδπαζκφ θπζηθά θαη κε άιινπο αλζξψπνπο πάληα βγάδεηο

θάπνηα ζσζηά ζπκπεξάζκαηα θαη πάληα παο ην κπαιφ ζνπ, ηηο γλψζεηο ζνπ, ηηο

αληηιήςεηο ζνπ, έλα επίπεδν παξαπέξα.

17. Σειηθά πώο ε ηέρλε ζπλέβαιε ζηελ αλάπηπμε ηνπ ζηνραζκνύ ησλ καζεηώλ

ζαο;

Γ.Γ: ε απηό ην ζεκείν λα ζαο επραξηζηήζσ γηα ηε ζπλέληεπμε πνπ κνπ

παξαρσξήζαηε εθηόο θαη αλ ζέιεηε εζείο λα ξσηήζεηε θάηη άιιν.

Γ: Γελ έρσ λα ξσηήζσ θαη εγψ ζαο επραξηζηψ πνπ καο δψζαηε ηελ επθαηξία λα

ζπκκεηάζρνπκε ζε απηή ηελ πνιχ ελδηαθέξνπζα εθδήισζε θαη ειπίδσ λα έρνπκε θαη

άιιεο επθαηξίεο.

Γ.Γ: Δπραξηζηώ, θαιή ζπλέρεηα.

Γ: Να „ζηε θαιά, γεηα ζαο.



268

1.ΟΓΖΓΟΗ ΤΝΔΝΣΔΤΞΖ Δ2



ΣΑΖ ΩΜΑΣΟ: Πνιχ άλεηε & θηιηθή ζηάζε ζψκαηνο.

ΛΔΚΣΗΚΖ ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΑ: Άλεζε νκηιίαο, δηάζεζε γηα ζπλνκηιία, θξηηηθή δηάζεζε,

πςειφο βαζκφο παξαγσγήο πξνθνξηθνχ ιφγνπ.

Γ.Γ: Λνηπόλ θαιεκέξα θαη επίζεκα

Π: Καιεκέξα

Γ.Γ: Θα ήζεια λα ζαο ελεκεξώζσ όηη ε ζπλέληεπμε απηή ηώξα θαηαγξάθεηαη θαη

κε ηελ δηθηά ζαο ζπλαίλεζε εθ‟ όζνλ θαη εζείο ζπκθσλείηε πξνθαλώο.

Π: πκθσλψ

Γ.Γ: Ωξαία. Λνηπόλ, ζα ήζεια λα μεθηλήζσ κε κεξηθά βαζηθά, κεξηθέο

πξνθαηαξθηηθέο βαζηθέο εξσηήζεηο



ΦΤΛΟ: Άλδξαο

ΖΛΗΚΗΑ: 35

ΟΗΚΟΓΔΝ. ΚΑΣΑΣΑΖ: Έγγακνο

ΜΟΝΗΜΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜ. ΑΠΑΥΟΛΖΖ: Δθπαηδεπηηθφο Β‟ βάζκηαο εθπαίδεπζεο

ΖΜΔΡ/ΝΗΑ.: 18-12-2013

ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ:

ΠΟΤΓΔ: Πιεξνθνξηθή, Πιεξνθνξηθή Παλεπηζηεκίνπ Πεηξαηά, Μεηαπηπρηαθφ ζηελ

Πιεξνθνξηθή θαη ηα ειεθηξνληθά ζηελ Πάηξα θαη θάλσ θαη ην κεηαπηπρηαθφ κνπ ζηελ

εθπαίδεπζε ελειίθσλ

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΗ ΚΤΡΗΔ ΠΟΤΓΔ: ην web design θαη

ινηπά. Σψξα δε ζπκάκαη ζπγθεθξηκέλα ζεκηλάξηα. Έρσ θάλεη αξθεηά. Πάλσ ζηελ

Πιεξνθνξηθή Δθπαίδεπζε.

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ:

Μεηαπηπρηαθφ. Απηφ πνπ μεθηλάεη ηψξα.

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΟ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΠΟΤΓΩΝ: 10 ρξφληα ζηε Β‟

βάζκηα θαη κεηαδεπηεξνβάζκηα, ΗΔΚ (πάλσ απφ 1000 ψξεο) θαη εθπαίδεπζε ελειίθσλ

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: 100 ψξεο

ΔΠΑΦΖ ΜΔ ΣΖΝ ΣΔΥΝΖ: Παξαθνινπζψ. Μνπ αξέζεη ν θηλεκαηνγξάθνο, κνπ

αξέζεη ην ζέαηξν, κνπ αξέζεη ε κνπζηθή, κε απηέο θπξίσο ηηο ηέρλεο αζρνινχκαη.

Παξαθνινπζψ νχηε θηηάρλσ, νχηε παίδσ θάπνην φξγαλν…

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΔΗΚΑΣΗΚ ΔΡΓΟ/Α: Σα Υξπζάλζεκα, ηνπ Βαλγθφγθ



κέζνδν.”

269

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΚΗΝΖΜΑΣΟΓΡΑΦΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: … Ο δηθεγφξνο ηνπ δηαβφινπ

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: Γε δηαβάδσ ηφζν πνιχ ινγνηερλία φζν

δνθίκηα . Γελ ζπκάκαη πσο ην ιέλε. Δίρα δηαβάζεη ην θαινθαίξη, είρε ζρέζε κε ηελ

ηζηνξία ελφο ηζηνξηθνχ απφ ηε Θεζζαινλίθε, αιιά δε ζπκάκαη θαζφινπ πσο ην ιέλε. Σν

είρα δηαβάζεη ζρεηηθά πξφζθαηα. Σέινο πάλησλ, δελ ην ζπκάκαη ηψξα.

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΜΟΤΗΚΟ ΑΚΟΤΜΑ: Σειεπηαία κνπ αξέζνπλ (γειάεη) νη

Louminanas, είλαη γαιιηθφ ζπγθξφηεκα. Δίλαη κνπζηθή ξνθ αιιά κε ζηνηρεία garage θαη

ξνκαληηθνχ πνπ.

ΣΗ ΔΗΝΑΗ ΓΗΑ ΜΔΝΑ ΣΔΥΝΖ ΓΔΝΗΚΑ; Ζ ηέρλε είλαη απηφ, κνπ άξεζε πνπ είρε πεη

ν Picasso . Σν μέξεηο; Δίρε πεη φηη ε ηέρλε είλαη ην ςέκα πνπ ζε βνεζάεη λα δεηο ηελ

αιήζεηα.





Ναη, είρα απφ ην κεηαπηπρηαθφ.

2. Δίραηε αθνύζεη γηα ηνλ Κόθθν θαη ην ζπγγξαθηθό ηνπ έξγν; (Αλ λαη από πνηνλ,

πνηνπο;) Απφ ην κεηαπηπρηαθφ. Έρσ δηαβάζεη γηα ηε δνπιεηά ηνπ Κφθθνπ απφ ην

κεηαπηπρηαθφ θαη έρσ δηαβάζεη έξγα ηνπ.



Ναη, θαη ηελ είρακε δεη θαη ζηηο, είρα ζπκκεηάζρεη ζε θάπνηεο ζπκβνπιεπηηθέο

ζπλαληήζεηο ηνπ Αλνηρηνχ Παλεπηζηεκίνπ κε ζέκα, πνπ είρακε θάλεη πέξπζη κε ηνλ

θχξην Καξαιή θαη ηελ θπξία Ράηθνπ.


θίλεηξά ζαο; Σν φηη ήζεια λα δσ ηελ κέζνδν πσο εθαξκφδεηαη ζε άηνκα πνπ δελ έρνπλ

θακία ζρέζε κε ηελ εθπαίδεπζε. Πνπ δελ έρνπλ θακία ζρέζε, ε πνπ δελ έρνπλ

μαλαθνχζεη γηα απηή ηε ζεσξία θαη κνπ άξεζε ζαλ εκπεηξία, έηζη λα ην δσ θαη λα

εθπαηδεπηψ θαη εγψ πάλσ ζε απηή ηελ εκπεηξία, λα εθπαηδεπηψ θαη εγψ πάλσ ζε απηή

ηε κέζνδν.



Γελ ην είρα ζθεθηεί θαη δελ είρα θάπνηα έηζη… δελ πίζηεπα φηη κπνξεί λα εθαξκνζηεί

ζε θάπνηνλ άιιν.

6. Ση λνκίδεηε όηη είλαη θξηηηθόο ζηνραζκόο; Κξηηηθφο ζηνραζκφο είλαη ην λα

κπνξείο λα αλαζεσξήζεηο θαη λα ακθηζβεηήζεηο θάπνηεο,… θάπνηα ζηεξεφηππα πνπ

έρεηο κεο ην θεθάιη ζνπ κε ηα νπνία θηλείζαη ζηελ θνηλσληθή ζνπ, νηθνγελεηαθή,



270

επαγγεικαηηθή θαη πξνζσπηθή ζνπ δσή θαη ηα ινηπά, θαη ηα νπνία κπνξεί λα κε ζνπ

δεκηνπξγνχλ θάπνηεο δπζιεηηνπξγηθφηεηεο ζηε δσή ζνπ, αιιά γεληθφηεξα είλαη

πξάγκαηα πνπ ζα πξέπεη λα ηα μαλαζθεθηείο θαη λα κπνξείο θάζε πξάγκα ην νπνίν

πξνζιακβάλεηο απφ ην πεξηβάιινλ, λα ην αλαζεσξείο θαη λα ην ακθηζβεηείο κέζα απφ

ηελ κέρξη ηψξα εκπεηξία πνπ έρεηο απφ ηε δσή ζνπ. Απηφ πηζηεχσ είλαη θξηηηθφο

ζηνραζκφο θαη είλαη θαιφ λα έρνπκε θαη λα κπνξνχκε λα ην αλαπηχμνπκε, θαη εκείο θαη

ζηνπο άιινπο αλζξψπνπο.



παξνπζίαζεο; Ναη, ππήξμε.

Γ.Γ: Θεσξείηε όηη ζαλ νκάδα είραηε δέζεη δειαδή;

Π: Έηζη πηζηεχσ λαη, ζπκθσλνχζακε γεληθφηεξα. Άθνπγε ν έλαο ηνλ άιινλ. Τπήξρε κηα

ηέηνηα αίζζεζε.



ίγνπξα κπνξεί γηαηί απινχζηαηα αθνχγνληαη νη απφςεηο ησλ άιισλ θαη γεληθφηεξα

βιέπεηο ηη κπνξεί λα,… πσο ζθέθηνληαη νη ππφινηπνη άλζξσπνη πάλσ ζε ζπγθεθξηκέλα

ζέκαηα θαη ζίγνπξα θάπνηεο δηαθνξεηηθέο ζθέςεηο ή θάπνην δηαθνξεηηθφ ηξφπν ζην λα

δεηο ηα πξάγκαηα βνεζάεη ψζηε λα αλαπηχμεηο απηφ ην ζηνραζκφ.

3. Πσο θξίλεηε ηε ζπλεξγαζία κεηαμύ ηνπ εθπαηδεπηή θαη ησλ


Πνιχ θαιή, δελ είρα θαλέλα πξφβιεκα κε ηνλ εθπαηδεπηή θαη καο βνήζεζε ζην λα

μεκπινθάξνπκε θάπνηεο θνξέο πνπ, πνπ δελ μέξακε ηη λα γξάςνπκε ή ηέηνηα

πξαγκαηάθηα.


ζηηο απόςεηο ζαο ζρεηηθά κε ηνλ ηξόπν πνπ παξαηεξείηε έλα έξγν ηέρλεο;

Δ λαη, ζα κπνξνχζα λα πσ φηη άιιαμα.


Θέιεη ιίγν πεξηζζφηεξε πξνζνρή θαη λα θαζίζεηο λα ηα ζθαιίζεηο ιίγν, δειαδή θάπνηα

λα ζθεθηείο ιίγν πεξηζζφηεξν, ηη ζα κπνξνχζε λα ελλνεί ή λα πεη ν θαιιηηέρλεο πέξα

απφ ην αηζζεηηθφ απνηέιεζκα.


Με εληππσζίαζε, είλαη αιήζεηα, ε ζέιεζε θαη ην κεξάθη πνπ έδεημαλ θαη ηα άιια ηα

παηδηά, θαη φινη νη εθπαηδεπφκελνη θαη ε ζπκκεηνρή. Σν φηη ηνπο άξεζε ην ζέκα θαη

ήζειαλ λα ην ζπδεηήζνπλ γεληθφηεξα κε άιινπο, φηη ήζειαλ λα αθνχζνπλ ηηο απφςεηο



κέζνδν.”

271

ησλ άιισλ, φηη έγηλε γεληθά κηα θαιή θνπβέληα πάλσ ζην ζπγθεθξηκέλν ζέκα. Δληάμεη,

δελ ππήξραλ ηδηαίηεξεο δηαθσλίεο, απφ φηη θαηάιαβα νη πεξηζζφηεξνη ζπκθσλνχζακε,

αιιά απηφ. Παξ‟ φιν πνπ ήηαλ κηα εζεινληηθή πξνζπάζεηα θαη δελ ππήξρε θαλέλα

θίλεηξν απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο γηα λα θάλνπλ απηή ηε δνπιεηά. Παξ‟ φια απηά ηελ

θάλακε κε σξαίν ηξφπν λνκίδσ θαη βγήθε θαη θαιή δνπιεηά. Απηφ. (απηφ πνπ κε

εληππσζίαζε θαη μέραζα λα ην πσ πξηλ είλαη φηη ζην ηέινο πξνζπαζνχζα λα ζθεθηψ ηα

ζπκπεξάζκαηα πνπ ήζεια λα γξάςσ θαη θνίηαγα ην έξγν ηέρλεο θαη ηα ζπκφκνπλα.)


Ση έλησζα ζπλαηζζεκαηηθά δειαδή, … ηη έλησζα… ραξά, έθπιεμε, απηφ. Μνπ άξεζε

γεληθά ε δηαδηθαζία.


Πξνβιεκαηηζκφ πνπ έρσ λα εθθξάζσ είλαη φηη ζην ηέινο πνπ, δελ πξφιαβα εγψ θαη

πνιιά πξάγκαηα απφ ην ηέινο, ζην ηέινο πνπ ζπδεηήζακε κε θάπνηνπο είλαη γηα ην αλ

ηνπο άιιαμε θάπνηα άπνςε πάλσ ζην ξαηζηζκφ ή γεληθά, ζε απηφ πνπ ζπδεηάγακε. Οη

πεξηζζφηεξνη είπαλ φηη φια απηά ηα είραλε μαλαζθεθηεί, δελ άιιαμε θάηη. Οπφηε

ππνζέησ φηη απηή ε κέζνδνο λαη κελ βνεζάεη αιιά ζέιεη παξαπάλσ ρξφλν. Παξαπάλσ

ψξεο γηα λα κπνξέζεηο λα ηελ βηψζεηο θαιχηεξα, ζέιεη πεξηζζφηεξν ρξφλν θαη ζίγνπξα

απηφ πνπ κε εληππσζίαζε θαη μέραζα λα ην πσ πξηλ είλαη φηη ζην ηέινο πξνζπαζνχζα

λα ζθεθηψ ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ ήζεια λα γξάςσ θαη θνίηαγα ην έξγν ηέρλεο θαη ηα

ζπκφκνπλα. Απηφ κνπ έθαλε εληχπσζε, μέραζα λα ην πσ πξηλ.


δύζθνιε;

Δχθνιε ζρεηηθά λαη.

Γ.Γ: Γηαηί;

Γηαηί είρε γίλεη κηα θνπβέληα λσξίηεξα, απηφ. Δίρε γίλεη κηα θνπβέληα πάλσ ζην ζέκα

θαη κπνξνχζεο άλεηα λα ζθεθηείο, είρακε δειαδή θάλεη θαη κεηαμχ καο θάπνηα θξηηηθά

εξσηήκαηα ζηελ πξνεγνχκελε θνπβέληα θαη κέζα απφ απηφ έγηλε θαη κηα ζχλζεζε γηα

λα βγάινπκε θαη ζπκπεξάζκαηα.



Βνεζάεη. Γεληθφηεξα φηαλ έρεηο θάηη ζπγθεθξηκέλν εξψηεκα ην νπνίν ζεο λα ιχζεηο ή

λα αλαδεηήζεηο ηελ απάληεζε ζίγνπξα είλαη θαιχηεξν, απφ ην λα ζπδεηάο πεξί αλέκσλ

θαη πδάησλ.


Δ…

Γ.Γ: ε ζπλδπαζκό κε όηη ήδε είρακε πεη κέρξη εθείλε ηελ ώξα.

Π: Ναη απφ φηη θάλεθε απφ ηηο απαληήζεηο, γεληθφηεξα φιε ηε ζπδήηεζε πνπ έγηλε πάλσ

ζηελ έξεπλα λαη, ήηαλ θαιφ. Σειηθά πνην ήηαλ, δελ έκαζα…

Γ.Γ: Σνπ Ulloa, ελόο ακεξηθαλνύ δσγξάθνπ.



272

Π: Ναη;

Γ.Γ: Ναη.

Π: Παιηφ είλαη απηφ;

Γ.Γ: Σνπ 1950.

Π: Δ… λαη, θαίλεηαη εληάμεη. Σφηε είραλ απηφ ην ζέκα.

Θα είραηε λα πξνηείλεηε ηελ αλάιπζε θάπνηνπ άιινπ έξγνπ ηέρλεο;

Γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα;

Γ.Γ: Ναη

Π: Δ λνκίδσ είρακε πξνηείλεη εθεί θάπνηα λαη, πνπ ζα κπνξνχζαλ..

Γ.Γ: Οπόηε ζηεξίδεζηε ζηα έξγα πνπ είραηε πξνηείλεη ζαλ νκάδα ηελ εκέξα εθείλε,

έηζη;

Π: Ναη. Σψξα απφ φηη ζπκάκαη φηη είρα πεη, ην είρα πεη ηφηε.













κεζόδνπ; -Πώο ζα πξνζπειαζηνύλ νη πηζαλέο δπζθνιίεο; (ππάξρεη θάπνην πιάλν;)

ίγνπξα κεγάιε δπζθνιία πνπ ζα ππάξρεη θαη, θαη λνκίδσ ην είπα θαη θαηά ηε δηάξθεηα

ηεο δηαδηθαζίαο είλαη φηη ην ζεσξψ πνιχ δχζθνιν λα πεηο ζε θάπνηνλ βξεο κνπ έξγα

ηέρλεο γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα πνπ ζα βνεζνχζε θαη λα ζηα βξεη θαη επί ηφπνπ. Αλ

δειαδή είλαη θάπνηνο, ν νπνίνο δελ πνιπαζρνιείηαη κε ηελ ηέρλε ή ηέινο πάλησλ δελ

έρεη θαη θάπνηα, δελ έρεη ηεξάζηηα κλήκε ζην λα ζπκάηαη πνιιά πξάγκαηα, ρσξίο λα έρεη

θαλέλα ίληεξλεη κπξνζηά λα ςάρλεη (γειάεη), ην νπνίν ζα βνεζνχζε, ηφηε είλαη πνιχ

δχζθνιν λα βξεηο ηψξα έξγα ηέρλεο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα βνεζήζνπλ πξνο απηή ηελ

θαηεχζπλζε. Απηφ. Καη ζίγνπξα απηφ ζηνπο εθήβνπο. Αλ θαη εληάμεη, νη έθεβνη

αζρνινχληαη κε ηελ ηέρλε … δελ μέξσ, κπνξεί λα ήηαλ πην δχζθνιν ζε αλζξψπνπο

ρακεινχ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ αο πνχκε λα ηνπο πεηο λα ζνπ βξνχλε 5 έξγα ηέρλεο πνπ

λα..

Γ.Γ: Δλλνώ όρη απαξαίηεηα 5, ζα κπνξνύζαλ λα είλαη θαη 1 θαη 2 θακηά θνξά θαη ε

νκάδα…

Π: Ναη, καο δήηεζεο απφ θάζε είδνο. Γειαδή κπνξεί λα ππάξρνπλ άλζξσπνη πνπ δελ

έρνπλ.. πνπ αθνχλ απφ κνπζηθή.. ηέινο πάλησλ εληάμεη.

Γ.Γ: Δπθνιίεο, πνηεο ζα ήηαλ πνπ ζα κπνξνύζαλ λα ζπλαληήζνπλ νη καζεηέο αιιά

θαη νη ελήιηθνη εθπαηδεπόκελνη.



κέζνδν.”

273

Π: Δπθνιία είλαη ην απνηέιεζκα ηεο κεζφδνπ πνπ ζε βνεζάεη κε σξαίν θαη εχθνιν

ηξφπν. Με σξαίν ηξφπν βαζηθά ρσξίο λα θάζεηαη ν δάζθαινο θαη λα ζε.. κε ην ρέξη

πξνηεηακέλν θαη ηα ινηπά, λα πεηο θάπνηα πξάγκαηα πάλσ ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ζέκα

πνπ δελ ην έρεηο ζθεθηεί ή πνπ ζα κπνξνχζεο λα ηα μαλαζθεθηείο, λα αλαζεσξήζεηο

απηφ.

Γ.Γ: Άξα ζηε δπζθνιία πνπ αλαθέξαηε όηη δε ζα κπνξνύζαλε λα πνύλε ηόζα πνιιά

ζέκαηα θαη από θάζε είδνο ζπγθεθξηκέλα, εζείο ηη πιάλν ζα βάδαηε ζε απηή ηελ

πεξίπησζε, αθνύ απηή είλαη ε θεληξηθή ζαο δπζθνιία; Ση ζα κπνξνύζε δειαδή,

είλαη κηα ελαιιαθηηθή, ηη ζα κπνξνύζαηε λα δώζεηε έλα πιάλν;

Π: Να ηνπο πεηο φηη δελ γίλεηαη, πεγαίλεηε ζπίηη ζαο ςάμηε θαη μαλαειάηε ηελ άιιε

κέξα. Απηφ.

Γ.Γ: Να παγώζεηε δειαδή ηε δηαδηθαζία νπζηαζηηθά νη ίδηνη. Ωξαία.

Π: Ή λα ην ςάρλακε φινη καδί, λα ηνπο βνεζήζσ εγψ. Να είρα εγψ ζην κπαιφ κνπ

θάπνηα γηα λα ηα δνχκε. Γηαηί απηφ λαη, ζα κπνξνχζε λα βξεη ν εθπαηδεπηήο ηα έξγα.

Γ.Γ: Ναη, λα εκπιέμνπκε ζηε δηαδηθαζία ηνλ ίδην.

Π: Δληάμεη κπνξεί λα ζέιεη κηα βνήζεηα φκσο απηφ ζθέθηνκαη εγψ. Γελ είλαη εχθνιν

ηνπιάρηζηνλ γηα κέλα δε μέξσ. Δγψ δελ έρσ θαη πνιχ κεγάιε, δελ θεκίδνκαη θαη γηα ηε

κλήκε κνπ δειαδή ηα πξάγκαηα πνπ έρσ δεη κεηά ηα μερλάσ, γηα απηφ. Αιιά κπνξεί

άιινη άλζξσπνη… λα ιεηηνπξγεί.





Μνπ άξεζε ε ζπλεξγαζία κε ηελ νκάδα, ε φιε δηαδηθαζία γεληθφηεξα, ε ζπδήηεζε, ε

θνπβέληα απηφ.

2. Ση ζαο πξνβιεκάηηζε; Αθνύ ηέιεησζε ε εθπαηδεπηηθή δξαζηεξηόηεηα ηώξα

ην ζθεθηόκαζηε κεηά. Έρεηε λα ζθεθηείηε θάηη;

Π: Γε κε πξνβιεκάηηζε ην κφλν πνπ κπνξψ λα πσ φηη κε πξνβιεκάηηζε είλαη φηη δελ

άιιαμε ε ζρεηηθή, φρη δελ άιιαμε, δελ άιιαμε ε άπνςε γηα ην ξαηζηζκφ γηα θάπνηνπο

αλζξψπνπο πνπ…

3. Ση ζα ζέιαηε λα αιιάμεη; ε απηό πνπ παξαθνινπζήζαηε, ζε απηό πνπ είδαηε;

Π: Απηφ πνπ ζαο είπα θαη πξηλ, ηε δπζθνιία ζην λα βξεηο έξγα.


ρη.


Θεσξψ φηη πξέπεη λα ην δσ αξθεηέο θνξέο αθφκα λα ην θάλσ, γηα λα κπνξέζσ λα ην

θάλσ εγψ ζε ηάμε απηφ.

Γ.Γ: Παξνπζίαζε από εθπαηδεπηή πάιη ή λα ην δνπιέςεηε εζείο ν ίδηνο;



274

Π: Καη λα ην δνπιέςσ εγψ ν ίδηνο εθπαηδεπηηθά ν ίδηνο ζε δηδαζθαιία θαη αλ ην

μαλαδψ. Ννκίδσ φηη ηψξα κνπ είλαη ιίγν δχζθνιν λα ην θάλσ έηζη λα κπσ ζε κηα ηάμε,

θαη ζίγνπξα δελ κπνξψ λα βξσ θαη έλαλ ηνκέα εθαξκνγήο ζην δηθφ κνπ ην κάζεκα.

Γηαηί απηά ηα καζήκαηα γίλνληαη πνιχ σξαία φηαλ δξαζηεξηνπνηείζαη ζπλήζσο, λα

θάλεηο έλα κάζεκα γηα ην ξαηζηζκφ, γηα ηελ θαθνπνίεζε ησλ γπλαηθψλ φια απηά λαη νθ.

Γ.Γ: ύκθσλα κε ηνλ Κόθθν κπνξεί λα γίλεη ζε όιεο ηηο εηδηθόηεηεο ζε όια ηα

ζέκαηα.

Π: Μπνξψ λα θάλσ εγψ δειαδή…

Γ.Γ: Καη γηα Πιεξνθνξηθή αθόκα ππάξρεη λαη. Μάιηζηα ην θάλνπλε.

Π: Με ηα ειεθηξνληθά έξγα ηέρλεο;(γειάεη)

Γ.Γ: ρη, κε ειεθηξνληθά όρη αιιά πσο κπνξνύκε λα παξάγνπκε ηνλ θξηηηθό

ζηνραζκό λα ην βάινπκε ζαλ έλα θνκκάηη/ θέηα κηθξό..

Π: Ναη ζα κπνξνχζακε λα βάιεηο έλα θνκκάηη αο πνχκε ζηα ζηεξεφηππα γηα ηελ

ηερλνινγία αο πνχκε εληάμεη νθ αιιά δε δηδάζθνπκε απηφ εκείο ζπλέρεηα

Γ.Γ: ρη εληάμεη

Π: Έρνπκε πνιχ πην πξαθηηθά πξάγκαηα ηα νπνία δελ μέξσ αλ γίλνληαη κε ηελ ηέρλε.

Γ.Γ: Ναη.

6. Μπνξεί θαηά ηε γλώκε ζαο, λα παξαρζεί θξηηηθόο ζηνραζκόο κέζα από

απηή ηε κεζνδνινγία;

Ναη κπνξεί, έηζη πηζηεχσ


Ναη ην είπακε θαη πξηλ απηφ.


ηη είρακε γλσξηζηεί λσξίηεξα, είρακε κηιήζεη θαη θαζίζακε θαη φινη καδί, είρακε

κηιήζεη λσξίηεξα θαη είρακε δεη φηη κπνξνχκε λα ηαηξηάμνπκε πην θαιά.


ελαιιαθηηθά;) … Πνην κέξνο … απηφ κε ηελ θνπθνπβάγηα επάλσ πνπ ππήξρε, ην νπνίν

θαη δελ (γειάεη) θαηάιαβα γηαηί ππήξρε ηειηθά.

Γ.Γ: Δθείλε δελ ήηαλ θνπθνπβάγηα, ήηαλ πέηξεο ηειηθά.

Π: Πέηξεο;

Γ.Γ: Δηπώζεθε κεηά.

Π: Α λαη;

Γ.Γ: Ναη λαη. Ήηαλ θάηη ην πεξίεξγν δειαδή ήηαλ ζπγθινληζηηθό

Π: Ναη

10. Δληνπίζαηε θάπνηεο παξαδνρέο πνπ είραηε ζρεηηθά κε ην ζέκα ηνπ ξαηζηζκνύ

πνπ παξνπζηάζηεθε;

Ναη εληφπηζα, πσο δελ εληφπηζα.



κέζνδν.”

275


Απηά πνπ ζπδεηάγακε κε ηα παηδηά ζηελ νκάδα, ζηα νπνία βέβαηα δελ πήξα θαη

απάληεζε - είλαη ε αιήζεηα - ίζσο ρξεηάδεηαη λα ηα ζπδεηήζνπκε πην πνιχ. Αο πνχκε ην

γηαηί φπσο ην είπε θαη κηα ζπλάδειθνο δε ζέισ ε θφξε κνπ λα παληξεπηεί γχθην αο

πνχκε. Ή γηαηί δελ θάλσ παξέα κε γχθηνπο; Με αζίγγαλνπο. Σα νπνία είλαη θάπνηεο

παξαδνρέο πνπ θαη εγψ, παξαδνρέο… εληάμεη είλαη θάηη πνπ ζπκβαίλεη. Σψξα απφ εθεί

θαη πέξα ην γηαηί ζπκβαίλεη δελ έρσ πάξεη απάληεζε λα ζνπ πσ ηελ αιήζεηα αιιά ηψξα

ην αλ απηφ είλαη ξαηζηζκφο ή δελ είλαη, δελ μέξσ. Γελ ην ιχζακε απηφ ην ζέκα. Δίλαη

θάηη πνπ ζέισ λα ην μαλαζπδεηήζσ.

Γ.Γ: Ναη, βεβαίσο.



Ναη, ζίγνπξα κπνξψ λα ηηο αμηνινγήζσ. Γη‟ απηφ ιέσ φηη λα ην μαλαζπδεηήζσ. Να ην

δσ κε κηα αλαζηνραζηηθή ιχζε.

13. Ζ αμηνιόγεζή ζαο από ηνπο καζεηέο/εθπαηδεπνκέλνπο ζαο, πηζηεύεηε όηη ζα

ζαο βνεζήζεη λα βειηηώζεηε ηνλ ηξόπν δηδαζθαιίαο ζαο ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή


Ναη, πηζηεχσ ζα κε βνεζήζεη. ίγνπξα ε αμηνιφγεζε βνεζάεη θαη απφ ηνπο καζεηέο θαη

απφ ηνπο ππφινηπνπο εκπιεθφκελνπο ζηε δηαδηθαζία ηεο εθπαίδεπζεο θαη ζίγνπξα έλα

θχιιν αμηνιφγεζεο ζα βνεζνχζε λα δηδάμσ ζηνπο καζεηέο θαηά πφζν ηνπο άξεζε ε

ζπγθεθξηκέλε κέζνδνο, ζα κπνξνχζα λα δσ ηηο αδπλακίεο θαη ηη ζα κπνξνχζα λα

δηνξζψζσ ηηο επφκελεο θνξέο πνπ ζα ην θάλσ.


Σειηθά ηη είλαη ηέρλε; Σέρλε είλαη έλαο ηξφπνο έθθξαζεο θάπνησλ αλζξψπσλ πνπ έρνπλ

αλεζπρίεο ζπλαηζζεκαηηθέο, ινγηθέο, αλεζπρίεο γεληθφηεξα γηα ηνλ θφζκν γηα ηελ

θνηλσλία. Γεληθφηεξα έλαο ηξφπνο έθθξαζεο πηζηεχσ είλαη ν νπνίνο πξνζπαζείο λα

δψζεηο ζηνπο άιινπο αλζξψπνπο ην πψο ληψζεηο θαη λα πεξάζεηο… απηφ. Γεληθά είλαη

έλα ζπλαίζζεκα λαη. Πην πνιχ είλαη ην ηη ληψζεηο θαη φρη ηη πηζηεχεηο, ην ηη ιέεη ν

πνηεηήο (γειάεη).


Δίλαη ελδηαθέξνπζα κέζνδνο πνπ ζα κπνξνχζα λα ηελ αθνινπζήζσ θαη εγψ ζην κέιινλ

θαη κε ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο θαη... δελ πηζηεχσ φηη ζα κπνξνχζε λα εθαξκνζηεί

επξχηαηα θαη λα γίλεηαη φιε ε εθπαίδεπζε κέζσ ηεο ηέρλεο, αιιά ζε θάπνηα

ζπγθεθξηκέλα ζέκαηα πνπ ζα βνεζνχζε λα αλαζηνραζηεί ν θφζκνο θαη εηδηθά ζηελ

πεξίνδν ηεο θξίζεο πνπ δνχκε λα δεη ε ειιεληθή θνηλσλία ηα ιάζε πνπ έρεη θάλεη θαη

γηαηί θηάζακε εδψ, ζα ήηαλ θαιφ θαη κέζσ ηεο ηέρλεο λα ππάξμεη κηα πξνζπάζεηα

αλαζεψξεζεο θαη ακθηζβήηεζεο ησλ πξνεγνχκελσλ πεπξαγκέλσλ.



276

16. Σειηθά πώο ε ηέρλε ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηεο ζηνραζηηθήο ζαο

δηάζεζεο;

Βνεζάεη, απηφ πνπ κνπ έθαλε εληχπσζε είλαη πνπ ήζεια λα ζπκεζψ ηη είρα πεη γηα ην

ξαηζηζκφ θαη ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ έβγαια θνίηαγα ηνλ πίλαθα. Γεληθφηεξα ε εηθφλα

ζε βνεζάεη ζην λα θξαηήζεηο πξάγκαηα, λα ζνπ κείλεη ζαλ κλήκε απφ ηα απιά ιφγηα

πνπ κπνξεί λα ζνπ πεη θάπνηνο ή... γεληθφηεξα ε ηέρλε επεηδή πξνθαιεί

ζπλαηζζήκαηα… εγψ απηφ κπνξψ λα θαληαζηψ.


ζαο;

ην ζεκείν απηφ λα ζαο επραξηζηήζσ γηα ηελ παξαρψξεζε ηεο ζπλέληεπμεο θαη λα

επρεζψ θαιή ζπλέρεηα.



κέζνδν.”

277





ΛΔΚΣΗΚΖ ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΑ: Γηάζεζε γηα ζπλνκηιία, ακεζφηεηα ιφγνπ, εχζηνρεο

απαληήζεηο.

Γ.Γ: Καιεκέξα, γηα λα μεθηλήζνπκε κε ηε ζπλέληεπμε ζα ήζεια λα ζαο ελεκεξώζσ

όηη ε ζπλέληεπμε απηή ερνγξαθείηαη ζύκθσλα κε ηε δηθηά ζαο γλώκε. πκθσλείηε;

Α: Βεβαίσο, ζπκθσλψ, ζπλαηλψ.



ΦΤΛΟ: Γπλαίθα

ΖΛΗΚΗΑ: 40

ΟΗΚΟΓΔΝ. ΚΑΣΑΣΑΖ: Παληξεκέλε κε έλα παηδί

ΜΟΝΗΜΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜ. ΑΠΑΥΟΛΖΖ: Τπάιιεινο ζην Τπνπξγείν Παηδείαο

Δθπαηδεπηηθφο

ΖΜΔΡ/ΝΗΑ.: 19-12-2013

ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: Γηδάζθσ πξψηε αλάζεζε Κνηλσληθή θαη Πνιηηηθή

Αγσγή Γ‟ γπκλαζίνπ θαη Κνηλσληνινγία Γ΄ ιπθείνπ θαη δηδάζθσ θαη θάπνηεο δεχηεξεο

αλαζέζεηο ζρεηηθέο πάληα κε ην αληηθείκελν

ΠΟΤΓΔ:

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΗ ΚΤΡΗΔ ΠΟΤΓΔ: ΑΠΑΗΣΔ έρσ

παξαθνινπζήζεη, φρη θάηη άιιν


ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΟ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΠΟΤΓΩΝ: Κνηλσληνινγία, απηή

πνπ έρσ ζηελ εθπαίδεπζε ηψξα 5 ρξφληα

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: ρη δελ ππάξρεη

ΔΠΑΦΖ ΜΔ ΣΖΝ ΣΔΥΝΖ: Με ηελ ηέρλε κε ηελ έλλνηα φηη παξαθνινπζψ δηάθνξα

πξάγκαηα, ηαηλίεο, δηαβάδσ βηβιία ηέηνηα πξάγκαηα. Χο ηειεζεαηήο αο πνχκε.

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΔΗΚΑΣΗΚ ΔΡΓΟ/Α: Αγαπεκέλν εηθαζηηθφ έξγν δελ μέξσ δελ

αζρνινχκαη ηφζν πνιχ κε ηα εηθαζηηθά γηα λα πσ φηη έρσ θάπνην ζπγθεθξηκέλν εληάμεη.

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΚΗΝΖΜΑΣΟΓΡΑΦΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: Κηλεκαηνγξαθηθφ έξγν πνιιά

είλαη ηψξα λα ζθεθηψ ιίγν… Οη γέθπξεο ηνπ Μάληηζνλ ζα έιεγα.

Γ.Γ: Ωξαία, Δίλαη Ακεξηθαληθή παξαγσγή;

Α: Ναη. Ννκίδσ πσο λαη.

Γ.Γ: Γλσξίδεηε εζνπνηνύο;

Α: Δίλαη ε Μέξπι ηξηπ θαη ν… ηψξα δελ ηνλ ζπκάκαη

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: Λνγνηερληθφ.. πνιιά κνπ αξέζνπλ.

Πάλησο κνπ αξέζεη πην πνιχ ν Ξαλζνχιεο, αο πνχκε ην πεζακέλν ιηθέξ

Γ.Γ: Σν πεζακέλν ιηθέξ είπαηε ηνπ Ξαλζνύιε



278

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΜΟΤΗΚΟ ΑΚΟΤΜΑ: Αθνχσ δηάθνξα είδε κνπζηθήο δε κπνξψ

λα πξνζαλαηνιηζηψ ζε θάηη ζπγθεθξηκέλν αο πνχκε φηη έρσ κηα αδπλακία ηδηαίηεξε.

Διιεληθή κνπζηθή θπξίσο θαη θάπνηα ξνθ θαη ηα ινηπά, δελ κπνξψ λα πσ θάπνην

ζπγθεθξηκέλν ηξαγνχδη.

ΣΗ ΔΗΝΑΗ ΓΗΑ ΜΔΝΑ ΣΔΥΝΖ ΓΔΝΗΚΑ; Σέρλε είλαη νηηδήπνηε καο επαηζζεηνπνηεί,

καο ζπγθηλεί, θάηη πνπ καο αξέζεη πνιχ θαη καο ελδηαθέξεη.



1. Γ.Γ: Δίραηε γλώζε ζρεηηθά κε ηε κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε ηνπ Mezirow

πξηλ παξαθνινπζήζεηε ηελ παξνπζίαζε;

Α: Δίρα, ιφγσ ηνπ κεηαπηπρηαθνχ πνπ παξαθνινπζψ απηή ηε ζηηγκή, είλαη Κνηλσληθή

Θεσξία Πνιηηηθή θαη Παηδαγσγηθή ζηελ εθπαίδεπζε ζην παλεπηζηήκην ηεο Πάηξαο.

Δίρακε θάλεη ζρεηηθά ζέκαηα κε ηνλ θχξην Καξαιή.

2. Γ.Γ: Δίραηε αθνύζεη γηα ηνλ Κόθθν θαη ην ζπγγξαθηθό ηνπ έξγν; (Αλ λαη από


Α: Δ λαη βέβαηα αληίζηνηρα ζην κάζεκα είρακε ηε Μ/Μ ζαλ θείκελν, ην έρνπκε

δηαβάζεη.

Γ.Γ: Από ηνλ ίδην θαζεγεηή ή θαη από άιινπο;

Α: Απφ ηνλ θχξην Καξαιή βαζηθά.

3. Γ.Γ: Δίραηε αθνύζεη γηα ηε κέζνδν «Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο


Α: Ναη. Μαο είρε γίλεη αλαιπηηθή πεξηγξαθή, εηδηθφ κάζεκα καο είρε αθηεξψζεη ν

θχξηνο Καξαιήο γηα απηά θαη είρα δηαβάζεη θαη εγψ αληίζηνηρα βηβιία.

4. Γ.Γ: Ση ζαο ώζεζε λα ζπκκεηάζρεηε ζε απηή ηελ παξνπζίαζε; Πνηα ήηαλ ηα


Α: Δληάμεη, απιψο κε ελδηέθεξε λα αθνχζσ θάηη έηζη επηπιένλ γηαηί είλαη έλα ζέκα ην

νπνίν ην έρσ αθνπκπήζεη θαη εγψ, ρσξίο λα ην γλσξίδσ ηδηαίηεξα, ην έρσ θάλεη ζε

κάζεκα θαη κε ελδηαθέξεη.

Γ.Γ: Σα θίλεηξά ζαο;

Α: Απηφ. Σν θίλεηξν ήηαλ φηη κε ελδηέθεξε ην αληηθείκελν αο πνχκε απηφ.

5. Γ.Γ: Πνηα ήηαλ ε γεληθή ζαο αληίιεςε γηα ηελ ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε πξηλ


Α: Πηζηεχσ φηη δελ ρξεζηκνπνηείηαη πάξα πνιχ, δελ μέξσ ηη θάλνπλ νη ζπλάδειθνη ησλ

εηθαζηηθψλ θαη ηα ινηπά, αιιά πηζηεχσ φηη είλαη έλα πεδίν πνιχ αλνηρηφ θαη εληάμεη δελ

μέξσ ηδηαίηεξα πξάγκαηα πηζηεχσ φηη δελ ρξεζηκνπνηείηαη επαξθψο ζηελ ειιεληθή

εθπαίδεπζε απηή ηε ζηηγκή.

6. Γ.Γ: Ση λνκίδεηε όηη είλαη θξηηηθόο ζηνραζκόο;

Α: Κξηηηθφο ζηνραζκφο είλαη λα κπνξείο λα ζθέθηεζαη θξηηηθά πάλσ ζε θάπνηα ζέκαηα,

λα ζέηεηο εξσηήκαηα επί ηεο νπζίαο.



κέζνδν.”

279


1. Γ.Γ: Τπήξμε ππνζηήξημε κεηαμύ ησλ κειώλ ηεο νκάδαο, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο


Α: Ναη λνκίδσ πνιχ θαιή ππνζηήξημε θαη ν έλαο βνεζνχζε ηνλ άιινλ.

2. Γ.Γ: Θεσξείηε όηη ε θαιή ζπλεξγαζία κεηαμύ ησλ κειώλ ηεο νκάδαο, κπνξεί

λα βνεζήζεη ζηελ επίηεπμε ηνπ θξηηηθνύ ζηνραζκνύ;

Α: Ναη γηαηί ν έλαο αλαηξνθνδνηεί ηνλ άιιν ζχκθσλα κε ηηο εκπεηξίεο πνπ έρεη νπφηε

απηφ βνεζάεη ζην ηειηθφ απνηέιεζκα.

3. Γ.Γ: Πσο θξίλεηε ηε ζπλεξγαζία κεηαμύ ηνπ εθπαηδεπηή θαη ησλ


Α: Ννκίδσ πνιχ θαιή, ν εθπαηδεπηήο θξάηεζε ηε ζηάζε πνπ έπξεπε λα θξαηήζεη ρσξίο

λα επεκβαίλεη ηδηαίηεξα θαη άθεζε ηνπο εθπαηδεπφκελνπο, εκάο δειαδή, λα θηλεζνχκε

πνιχ αλνηρηά φπσο έπξεπε.

4. Γ.Γ: Κνπβεληηάδνληαο κε ηελ νκάδα, ή παξαηεξώληαο ηε κέζνδν, αιιάμαηε

θάηη ζηηο απόςεηο ζαο ζρεηηθά κε ηνλ ηξόπν πνπ παξαηεξείηε έλα έξγν ηέρλεο;

Α: ρη δε λνκίδσ φηη κε επεξέαζε ζε θάηη ηέηνην ηδηαίηεξα. ηη ζθέθηεθα παξαπάλσ

πξάγκαηα λαη, αιιά φηη άιιαμε φκσο ηελ άπνςή κνπ έηζη φπσο αθνχγεηαη, φρη.

Γ.Γ: ηνλ ηξόπν πνπ παξαηεξείηε ιέκε.

Α: Πνπ παξαηεξψ εληάμεη λα πσ φηη αο πνχκε πην αλαιπηηθά, αο πνχκε, κπήθα ζηνλ

πεηξαζκφ ζε εηζαγσγηθά λα ην θνηηάμσ πην αλαιπηηθά ην ζπγθεθξηκέλν πνπ θάλακε

εθείλε ηε ζηηγκή λαη.


6. Γ.Γ: Ση ζαο εληππσζίαζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθπαηδεπηηθήο


Α: Μνπ άξεζε έηζη φπσο ήηαλ ε παξνπζίαζε. Ζ δνκή πνπ θξάηεζε ν,… πνπ

θξάηεζε εθείλε ηε ζηηγκή ν εθπαηδεπηήο έηζη φπσο ην παξνπζίαζε κνπ άξεζε. ηη ήηαλ

έηζη νξγαλσκέλν θαη είρε κηα δνκή σξαία ζπγθεθξηκέλε.

7. Γ.Γ: Πσο βηώζαηε ηε δηαδηθαζία ζπλαηζζεκαηηθά;

Α: πλαηζζεκαηηθά πνιχ επράξηζηα, είρε ελδηαθέξνληα πξάγκαηα, ε… απηά.

8. Γ.Γ: Ση δελ ζαο άξεζε;/ Έρεηε λα εθθξάζεηε πξνβιεκαηηζκνύο γηα θάηη;

Α: Γελ κπνξψ λα πσ δε κνπ άξεζε θάηη, απιά επεηδή ίζσο ν ρξφλνο πνπ θξάηεζε

θάλεθε πνιχο ζην ηέινο, αιιά απηφ ζπλέβε επεηδή είκαζηε ελήιηθεο, είρακε φινη πνιιά

πξάγκαηα ελδηαθέξνληα λα πνχκε θαη ίζσο θξάηεζε απηφ ιίγν παξαπάλσ.

9. Γ.Γ: Ζ δεκηνπξγία θξηηηθνύ εξσηήκαηνο ζην 3ν ζηάδην, ζαο θάλεθε εύθνιε ή

δύζθνιε;

Α: Πάληνηε είλαη δχζθνιν λα ζέηεηο εξσηήκαηα, πην δχζθνιν απφ ην λα δίλεηο

απαληήζεηο, δε κπνξψ λα πσ φηη κνπ θάλεθε, λαη θάπσο δχζθνιν εθείλε ηε ζηηγκή, λα

κπνξέζσ λα εζηηάζσ θαη λα βξσ θξηηηθά εξσηήκαηα.

Γ.Γ: Γηαηί;



280

Α: Γηαηί πάληα, δελ μέξσ, είλαη δχζθνιν εθείλε ηε ζηηγκή λα κπνξέζεηο λα εζηηάζεηο ζε

θάηη ζπγθεθξηκέλν. Έρνπκε ηα εξσηήκαηα αιιά είλαη δχζθνιν λα ηα εθθξάζνπκε

πνιιέο θνξέο.



Α: Βεβαίσο βνεζά, γηαηί θάλεηο ζηελ νπζία έλα ζέκα πνπ ην βιέπεηο απφ εθπαηδεπηέο

θαη κπνξείο λα ιεο δηάθνξα πξάγκαηα θαη ζε θάπνηα ζηηγκή λα ρηππήζεηο ζηελ θαξδηά

αο πνχκε πνπ ιέκε θαη λα πεηο αθξηβψο ηη κπνξεί λα ζε ελδηαθέξεη θαη πνηα είλαη ε

νπζία απηνχ ηνπ ζέκαηνο.

10. Γ.Γ: Ζ επηινγή ηνπ εηθαζηηθνύ έξγνπ ηθαλνπνίεζε ηηο πξνζδνθίεο ζαο;

Α: Ννκίδσ ήηαλ πνιχ θαιφ ζε ζρέζε κε ην ζέκα, έηζη φπσο ην ζπδεηήζακε.


Α: ρη.

Γ.Γ: Λνηπόλ εζείο είζαζηε εθπαηδεπηηθόο Β‟ βάζκηαο έηζη;

Α: Ναη, λαη


a. Γ.Γ: (Γηα εθπαηδεπηηθνύο κόλν.) Πνηεο είλαη πηζαλέο νη επθνιίεο ή νη

δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ νη καζεηέο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο, θαηά

ηελ εθαξκνγή ηεο κεζόδνπ;

Α: Δπθνιία λνκίδσ φηη γεληθψο ζα είλαη φηη ζηα παηδηά αξέζεη έηζη λα ζπκκεηέρνπλ ζε

πξάγκαηα πνπ μεθεχγνπλ απφ ηελ ηππηθή δηαδηθαζία. Απηφ ζα ηνπο αξέζεη ζίγνπξα. Καη

ν θαηαηγηζκφο ηδεψλ θαη θάπνηεο ηερληθέο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ. Αξλεηηθφ κπνξεί λα

είλαη φηη ηα παηδηά κπνξεί λα κελ έρνπλ, λα κελ είλαη εχθνιν φπσο θαη γηα ηνπο ελήιηθεο

λα ζθεθηνχλ ζπγθεθξηκέλα έξγα ηέρλεο. Αιιά είλαη κηα αθνξκή γηα λα κπνξέζνπλ λα

ην ςάμνπλ ζίγνπξα.









κεζόδνπ;


πιάλν;)


1. Γ.Γ: Ση ζαο άξεζε σο πξνο ηελ επίηεπμε ηνπ εθπαηδεπηηθνύ ζηόρνπ; Π.ρ. ε



Α: Μνπ άξεζε ε δηαδηθαζία έηζη φπσο έγηλε θαη φηη ήηαλ έηζη αλνηρηφ θαη ε δνκή πνπ

θξαηήζεθε.

2. Γ.Γ: Ση ζαο πξνβιεκάηηζε;

Α: Γελ κπνξψ λα πσ φηη κε πξνβιεκάηηζε ηίπνηα.



κέζνδν.”

281

3. Γ.Γ: Ση ζα ζέιαηε λα αιιάμεη;

Α: Ν‟ αιιάμεη θάηη φρη. Μφλν απηφ πνπ είπα ζε ζρέζε κε ην ρξφλν λα είλαη ιίγν πην

καδεκέλν ζε ζρέζε κε ην ρξφλν.

4. Γ.Γ: Θεσξείηε ηνλ εαπηό ζαο έηνηκν λα ηε ρξεζηκνπνηήζεη ζηελ ηάμε ηνπ;

Α: Ναη. Θα κπνξνχζα λα ην θάλσ πηζηεχσ.


6. Γ.Γ: Μπνξεί θαηά ηε γλώκε ζαο, λα παξαρζεί θξηηηθόο ζηνραζκόο κέζα από


Α: ίγνπξα κπνξεί λα παξαρζεί εθ‟ φζνλ δνζεί θαη ζηνπο καζεηέο, αλ κηιήζνπκε γηα

ηελ ηάμε, ηνπο δνζνχλε έηζη ιίγεο πεξηζζφηεξεο ίζσο νδεγίεο θαη θαηαιάβνπλ αο πνχκε

πσο πξέπεη λα γίλεη.

7. Γ.Γ: Ζ ζπλεξγαζία κε ηα άιια κέιε ηεο νκάδαο ήηαλ θαιή/απνδνηηθή;

Α: Πάξα πνιχ θαιή. ινη ζπλεξγαζηήθακε πάλσ ζην ζέκα θαη κπνξέζακε θαη βξήθακε

θάπνηεο άμνλεο κε ηε ζπδήηεζε.

8. Γ.Γ: Γηαηί ζεσξείηε όηη ήηαλ θαιή (ή όρη) ε ζπλεξγαζία ζαο, κε ηα άιια κέιε;

Α: Γηα ηνλ παξαπάλσ ιφγν. Ήκαζηαλ πάλσ θάησ κε ηα ίδηα, αο πνχκε εθπαηδεπηηθνί θαη

ηα ινηπά, θαη κπνξέζακε θαη ζπδεηήζακε θάπνηα πξάγκαηα. Ήκαζηαλ δειαδή θνληά

ζην ζέκα, είρακε κηα ζρέζε κε ην ζέκα.

9. Γ.Γ: Πνην κέξνο ηνπ εηθαζηηθνύ έξγνπ ζαο ζπγθιόληζε; (ζαο έθαλε λα


Α: Σν ίδην ην έξγν. πσο ήηαλ ν πξνβιεκαηηζκφο πνπ ηέζεθε πάλσ ζην έξγν ήηαλ έηζη

έληνλα θαη αθνπκπνχζε πνιχ σξαία ζην ζέκα γηα ην νπνίν ζπδεηάγακε γηα ην ξαηζηζκφ.

Ήηαλ κηα πνιχ σξαία επηινγή δειαδή.

Γ.Γ: Γελ κπνξείηε λα απνκνλώζεηε θάπνην θνκκάηη από ην έξγν;

Α: ρη.

10. Γ.Γ: Δληνπίζαηε θάπνηεο παξαδνρέο πνπ είραηε ζρεηηθά κε ην ζέκα ηνπ


Α: Δ… λαη, ηψξα εληάμεη θαη ιφγσ ησλ αληηθεηκέλνπ ζπνπδψλ έρσ δηαβάζεη αξθεηά

πξάγκαηα γηα ην ξαηζηζκφ θαη έλα απφ ηα πξάγκαηα απηά επηβεβαηψζεθαλ αο πνχκε

κέζα ζε εηζαγσγηθά.

11. Γ.Γ: Αλ λαη, πνηεο ήηαλ απηέο;

Α: Παξαδνρέο αο πνχκε φηη ππάξρεη, πσο ήηαλ εθείλε ηελ επνρή ν ξαηζηζκφο, πσο

ηηζέκεζα εκείο απέλαληη ζην ξαηζηζκφ, πσο απηνί νη άλζξσπνη ην βηψλνπλ, φια απηά

πνπ ζπδεηήζεθαλ. Δίλαη πξάγκαηα πνπ ηα έρσ δηαβάζεη, πνπ ηα μέξσ, πνπ ηα

επηβεβαηψλεη θαη ε θνηλσλία. Γειαδή, βιέπνληαο ην ζπγθεθξηκέλν έξγν ηέρλεο κε ην

ξαηζηζκφ πνηεο είλαη νη πξψηεο ζθέςεηο, απηφ.

12. Γ.Γ: Νηώζεηε όηη κπνξείηε λα αμηνινγήζεηε εθ λένπ απηέο ηηο παξαδνρέο; Πώο




282

Α: Δθ λένπ λα ηηο αμηνινγήζσ φρη, αιιά λα ζθεθηψ πάιη ζην ίδην ζέκα θαη φηη πήξα

πνιχ σξαίεο πξνζιακβάλνπζεο θαη απφ ηνπο ππφινηπνπο ζπλαδέιθνπο, λαη. Με κηα

δεχηεξε ζθέςε δειαδή πάλσ ζε ζέκαηα πνπ ήδε γλσξίδσ λαη, είλαη πάληα αθνξκή γηα

κηα ηέηνηα ζπδήηεζε.

13. Γ.Γ: Ζ αμηνιόγεζή ζαο από ηνπο καζεηέο/εθπαηδεπνκέλνπο ζαο, πηζηεύεηε όηη

ζα ζαο βνεζήζεη λα βειηηώζεηε ηνλ ηξόπν δηδαζθαιίαο ζαο ζρεηηθά κε ηελ


Α: Αλ νη καζεηέο είλαη ζε ηέηνηα εηνηκφηεηα, λαη. Γελ είλαη πάληα εχθνιν βέβαηα γηαηί

νη καζεηέο δελ είλαη πάληα ζε εηνηκφηεηα ψζηε λα αμηνινγήζνπλ πάληα, θάηη ην νπνίν

ηνπο είλαη θαηλνχξην, αιιά αλ ην έρνπλε θάλεη θάπνηεο θνξέο θαη κπνξνχλ λα

πξνζζέζνπλε λαη βέβαηα.

14. Γ.Γ: Σειηθά ηη είλαη ηέρλε;

Α: Απηφ πνπ είπα θαη ζηελ αξρή πνπ μαλά ξσηήζεθα φηη είλαη θάηη πνπ καο αξέζεη, καο

επαηζζεηνπνηεί, καο βάδεη ζηε δηαδηθαζία λα ζθεθηνχκε, καο ζπγθηλεί αλάινγα κε ην

έξγν θάζε θνξά θαη αλάινγα θαη κε ηε δηθή καο ςπρηθή δηάζεζε απέλαληί ηεο.

15. Γ.Γ: Σειηθά πώο βιέπεηε ηελ ηέρλε ζηελ Δθπαίδεπζε;

Α: Πηζηεχσ φηη δέλνπλε πνιχ σξαία απηά ηα δχν θνκκάηηα, φηη κπνξεί ε ηέρλε λα

ρξεζηκνπνηεζεί, σο αθνξκή έλα έξγν ζεαηξηθφ, εηθαζηηθφ, ινγνηερληθφ, έλα θείκελν λα

κπνξέζεη λα είλαη κηα αθφξκεζε γηα ηνπο καζεηέο, γηα λα κπνξέζνπλ λα ζπδεηήζνπλ

δηάθνξα ζέκαηα. Δίλαη κηα πνιχ σξαία αο πνχκε αθνξκή γηα λα κπνχκε ζε δηάθνξα

ζέκαηα.

16. Γ.Γ: Σειηθά πώο ε ηέρλε ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηεο ζηνραζηηθήο ζαο

δηάζεζεο;

Α: πκβάιιεη γηαηί καο θέξλεη αληηκέησπνπο κε θάπνηα παλαλζξψπηλα ζέκαηα ηα νπνία

καο βνεζάεη λα ζθεθηνχκε θαη λα ηα μαλαδνχκε πάιη.

Γ.Γ: ε απηό ην ζεκείν ηειεηώλεη ε ζπλέληεπμε. Να ζαο επραξηζηήζσ πάξα πνιύ.

Θέιεηε λα κε ξσηήζεηε εζείο θάηη;

Α: ρη δε ζέισ, επραξηζηψ θαη εγψ πνιχ

Γ.Γ: Καιή ζπλέρεηα



κέζνδν.”

283


1.ΟΓΖΓΟΗ ΤΝΔΝΣΔΤΞΖ



ΣΑΖ ΩΜΑΣΟ: Άλεηε, θηιηθή ζηάζε ζψκαηνο.

ΛΔΚΣΗΚΖ ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΑ: Γηάζεζε γηα αλνηθηή ζπδήηεζε, ρξήζε παξαδεηγκάησλ,

απφ ηελ εκπεηξία ηνπ.

Γ.Γ: Καιεκέξα

Σ: Καιεκέξα

Γ.Γ: Να ζαο ελεκεξώζσ όηη γηα ηε ζπλέληεπμή καο απηή πνπ ζα κνπ παξαρσξήζεηε

ηώξα όηη ερνγξαθείηαη κε ηε δηθηά ζαο ζπλαίλεζε.

Σ: Οθ


ΑΡΗΘΜ. ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΖ: Δ4


ΖΛΗΚΗΑ: 48

ΟΗΚΟΓΔΝ. ΚΑΣΑΣΑΖ: παληξεκέλνο, δχν παηδάθηα

ΜΟΝΗΜΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜ. ΑΠΑΥΟΛΖΖ: πιένλ κφληκνο εθπαηδεπηηθφο

ΖΜΔΡ/ΝΗΑ.: 24-12-2013

ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: Γεσπφλνο είκαη. Απηή ηε ζηηγκή εξγάδνκαη ζε

ζρνιείν δεχηεξεο επθαηξίαο θαη θάλσ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε.

ΠΟΤΓΔ: ΑΔΗ Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο Γεσπνληθή ζρνιή θαη κεηά δηάθνξεο

επηκνξθψζεηο.

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΗ ΚΤΡΗΔ ΠΟΤΓΔ: Έρσ θαη κε ηηο θχξηεο

ζπνπδέο θαη παξάπιεπξα θαη κε ην θνκκάηη ησλ ελειίθσλ ζην νπνίν εξγάδνκαη.

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: Δθηφο απφ ην

ΔΚΔΠΗ ζηα πξνγξάκκαηα πνπ έρεη θάλεη ην ΗΓΔΚΔ παιηφηεξα θαη ην 100σξν θαη

θάπνηα 25σξα θαη 15σξα πνπ είλαη επηκφξθσζε απφ ην ΓΔ θαη γηα εππαζείο

θνηλσληθά νκάδεο θαη κηα… θαη απηή ηέινο πάλησλ κεγάιε πξνυπεξεζία ζε θέληξα

επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο δε ζπκάκαη ηηο ψξεο… είλαη πνιιέο

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΟ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΠΟΤΓΩΝ: ην αληηθείκελν

ζπνπδψλ έρσ αζρνιεζεί δηδαθηηθά φρη πάξα πνιχ ζα έιεγα. ην αληηθείκελν ζπνπδψλ

κε ηελ έλλνηα ηνπ γεσπφλνπ θπηηθήο παξαγσγήο πνπ ηειείσζα. ρη πάξα πνιιέο νη

ψξεο, απιά επεηδή πξηλ γίλσ εθπαηδεπηηθφο, πνπ ήκνπλα 15 ρξφληα ζηε βηνκεραλία

ηξνθίκσλ αζρνιήζεθα κε ηξφθηκα θαη επεηδή είρα απηή ηελ εκπεηξία ν ηνκέαο πνπ κε

θέξδηζε πην πνιχ ήηαλε iso, hasp θ.ιπ., φηη έρεη ζρέζε κε ηξφθηκα δειαδή.

Γ.Γ: Άξα λα πνύκε όηη ε δηδαθηηθή ζαο εκπεηξία είλαη ιηγόηεξν από 5 ρξόληα;

Σ: Ζ δηδαθηηθή εκπεηξία είλαη πιένλ ηνλ νθηψ ρξφλσλ θαη επίζεκε θαη αλεπίζεκε.

Αλεπίζεκα είλαη πην πάλσ, κε ηελ έλλνηα φηη εγψ ζηε βηνκεραλία πνπ ήκνπλ, έθαλα

επηκφξθσζε ζηνλ θφζκν πνπ είρα θάησ απφ εκέλα.



284

Γ.Γ: Δθείλνη είλαη ελήιηθεο όκσο, έηζη;

Σ: Δλήιηθνη λαη

Γ.Γ: Καη είλαη ε επόκελε εξώηεζε

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: Ζ δηδαθηηθή

εκπεηξία ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ επηά ρξφληα ζην ΓΔ. Απφ εθεί θαη πέξα βάιε

1000 ψξεο ζε θέληξα επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο θαη βάιε θαη θάπνηεο ψξεο ηέινο

πάλησλ ζην εξγνζηάζην εθπαίδεπζε ηνπ πξνζσπηθνχ.

ΔΠΑΦΖ ΜΔ ΣΖΝ ΣΔΥΝΖ: Σα πάσ θαιά γεληθψο. Γελ έρσ γλψζεηο φζνλ αθνξά

πνηνο ην έθαλε, ηη ην έθαλε θαη ηα ινηπά αιιά ν ίδηνο έρσ θαιή ζρέζε κε ηελ έλλνηα φηη

θαηαπηάλνκαη κε ζέκαηα ηα νπνία αθνξνχλ ζα έιεγα εγψ ηέρλε, έρσ ην θαιιηηερληθφ

δαηκφλην ηέινο πάλησλ ην νπνίν έρεη πεξάζεη θαη ζηα παηδηά κνπ.

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΔΗΚΑΣΗΚ ΔΡΓΟ/Α: Πεξάζαηε ζηα δχζθνια ηψξα. Αγαπεκέλν

εηθαζηηθφ έξγν, φρη θάηη ηδηαίηεξν. Δληάμεη, ζα πάσ ζα δσ πίλαθεο, ζε θάπνηα έθζεζε, ή

μέξσ εγψ ζε θάπνην κνπζείν, αιιά δελ κέλσ ζηε ιεπηνκέξεηα, πνηνο ην έθαλε θαη γηαηί,

ε αιήζεηα είλαη απηή…

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΚΗΝΖΜΑΣΟΓΡΑΦΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: ην ίδην κήθνο θχκαηνο κε ηελ

πξνεγνχκελε απάληεζε

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: Ναη, ην ίδην

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΜΟΤΗΚΟ ΑΚΟΤΜΑ: Μνπζηθή αθνχσ απφ φια ηα είδε, εληάμεη

είλαη…

Γ.Γ: Θα εμαηξνύζαηε θάπνην;

Σ: ρη, δελ ζα εμαηξνχζα νχηε πιένλ ηελ φπεξα πνπ κάιηζηα κε κάγεςε πξφζθαηα πνπ

έηπρε λα παξαθνινπζήζσ θάηη ζηελ ηειεφξαζε, ε ιίκλε ησλ θχθλσλ ήηαλε. Παιηφηεξα

ζα ζνπ έιεγα φρη, ηψξα ζα ζνπ έιεγα πσο λαη γηαηί κάιινλ σξηκάδνπκε, ηα εξεζίζκαηα

είλαη δηαθνξεηηθά θαη ζέινπκε λα έρνπκε θαη θάηη δηαθνξεηηθφ απφ απηφ πνπ είρακε

πξηλ ίζσο. Αιιά κε έρεη ραξαθηεξίζεη πην πνιχ, αο πνχκε ε ξνθ κνπζηθή, γηαηί πην πνιχ

ε ξνθ ζαλ πηηζηξηθάο άθνπγα θαη ξνθ ζπλήζηζα λα αθνχσ.

ΣΗ ΔΗΝΑΗ ΓΗΑ ΜΔΝΑ ΣΔΥΝΖ ΓΔΝΗΚΑ; Καηαξρήλ λα πσ φηη ππάξρνπλ πνιιά είδε

ηέρλεο. Γηα κέλα πξνζσπηθά, ηέρλε είλαη ηξφπνο έθθξαζεο, ηξφπνο δεκηνπξγίαο.

Φπζηθά ζην ηειηθφ απνηέιεζκα, ελζσκαηψλνληαη πνιιά απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ

δεκηνπξγνχ.





Σ: Ναη. Σε δηθηά ζνπ παξνπζίαζε;

Γ.Γ: Ναη

Σ: Ναη λαη



Σ: Ναη, απφ ηνλ ίδην.

Γ.Γ: Δίραηε ζπκκεηάζρεη ζε ζεκηλάξην πνπ…

Σ: Καη ζε θάπνην ζεκηλάξην είρα ζπκκεηάζρεη θαη έρσ ζπκκεηάζρεη θαη ζε έλα

ζεκηλάξην κε ηνλ θχξην Καξαιή, φπνπ καο είρε αλαπηχμεη φρη ηε κέζνδν ηνπ Κφθθνπ

ηφηε αιιά, ηα 5 πξψηα βήκαηα θαη πξφζθαηα λνκίδσ είρε θάλεη εδψ ζηελ Πάηξα κηα



κέζνδν.”

285

παξνπζίαζε θαη γηα ην βηβιίν ηνπ θαη είρε αλαθεξζεί ζην θνκκάηη ηεο κάζεζεο κέζα

απφ ηελ ηέρλε.

Γ.Γ: Ο θχξηνο Καξαιήο;

Σ: Ο θχξηνο Κφθθνο καδί κε ηνλ θχξην Βεξγίδε θαη ηνλ θχξην Καξαιή, ήηαλ φιε ε

νκάδα εδψ ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ ηεο νπνίαο είκαη θαη κέινο.



Σ: Ναη, απφ ηνλ ίδην ηνλ Κφθθν γηαηί είρα παξαθνινπζήζεη ζεκηλάξηα ζηελ Αζήλα.



Σ: Βαζηθά κε ηελ εθπαίδεπζε είλαη ε δνπιεηά κνπ, ε εθπαίδεπζε ελειίθσλ. Δίκαη ηα

ηειεπηαία εθηά ρξφληα ζαλ κφληκν επάγγεικα αιιά θαη παίξλσ ηηο δνπιεηέο ζε δηάθνξα

θέληξα, νηηδήπνηε ζηε κάζεζε είλαη θαινδερνχκελν θαη νπνηαδήπνηε δηάδξαζε κε

θφζκν έρεη λα πάξεη θαη λα δψζεη. ρη κφλν κάιινλ λα πάξεη, αιιά θαη λα πάξεη θαη λα

δψζεη θάπνηνο θαη ηα δχν.



Σ: Γηα ηελ ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε πξηλ ηελ εθαξκνγή ηεο ηερληθήο (ζθέθηεηαη) λαη, ε

δσή κνπ είλαη πνιχ γξήγνξε ζηελ εθπαίδεπζε ηα εθηά ρξφληα δελ είλαη πάξα πνιιά, ηα

νρηψ ρξφληα πνπ είκαη. Θεσξψ φηη θάλσ δηάθνξα πξάγκαηα θαη έξρεηαη ην έλα πάλσ

ζην άιιν θαη άξρηζα λα πψο λα ην πσ ηψξα, ηξψγνληαο αλνίγεη ε φξεμε, δειαδή

πεγαίλνληαο ζε θάπνηα ζεκηλάξηα θαη ίζσο φρη ηπραία, δε ζα κπνξνχζα λα πσ ηπραία.

Αο πνχκε ζε απηφ ην ζεκηλάξην ην 2007 ζηελ Ηζάθε γηα άιιν ιφγν πήγα, έρεη ζρέζε κε

ηα πνιηηηθά αιιά λα αο πνχκε απηφ ην θνκκάηη εθ κέξνπο ηνπ θπξίνπ Καξαιή ηφηε, κε

ηε κέζνδν ηνπ Πέξθηλο θαη κνπ άξεζε. Γε ζαο θξχβσ φηη θάπνηα βήκαηα ηα έρσ ηξέμεη

θαη ζην ζρνιείν βέβαηα φρη κε έξγν ηέρλεο. Έρσ βξεη έξγν ηέρλεο πνπ ζα ήζεια θάπνηα

ζηηγκή λα ην βάισ ζην ζρνιείν θαη λα ην ζπδεηήζσ πνπ αγγίδεη πεξηβαιινληηθφ ζέκα,

αιιά αθφκα δελ ην έρσ θάλεη πξάμε.

Γ.Γ: Θα ζαο δνζεί ε αθνξκή ινηπόλ ηώξα λα ην…

Σ: Ναη. Ίζσο ήηαλ θαη απηφο ν ιφγνο πνπ είπα ραιαξά λαη ζην εξψηεκα πνπ ηέζεθε αλ

ζέισ λα ζπκκεηάζρσ ή φρη. Βέβαηα δελ μέξσ αλ ζα είκαη ν θαιχηεξνο κε ηελ έλλνηα φηη

ζηα θνηλσληνινγηθά ζέκαηα δελ είλαη ε εηδηθφηεηά κνπ, αιιά πηζηεχσ φηη ζα ην

πξνζπαζήζσ.


Σ: Καηά ηελ άπνςή κνπ είλαη νπζηαζηηθά λα εκβαζχλεηο ζε θάπνην ζέκα θαη λα κε

κείλεηο ζηελ επηθάλεηα. Καη κέζα απφ απηή ηελ εκβάζπλζε θπζηθά ζα γελλεζνχλε θαη

άιια πάξα – πάξα - πάξα πνιιά πξάγκαηα ηα νπνία νπζηαζηηθά θάλνπλ θχθινπο γχξσ

απφ ην ζέκα θαη κε απηφ ηνλ ηξφπν έρεηο… απηφο πνπ κπαίλεη ζηε δηαδηθαζία ηεο

ηππηθήο κάζεζεο καζαίλεη θαη καζαίλεη βησκαηηθά θαη ηνπ κέλνπλ πξάγκαηα.




Σ: Τπνζηήξημε κε ηελ έλλνηα φηη, αλ ζπλεξγαζηήθακε; Ναη ζαθψο.



286



Σ: Υσξίο νκάδα, ην λα ζθέθηεηαη θάπνηνο κφλνο ηνπ ζίγνπξα ζα παξάγεη θάπνηα

πξάγκαηα αιιά ζίγνπξα πνιχ ιηγφηεξα απφ φηη φζν λα ζθεθηνχλ πνιιά κπαιά καδί.



Σ: Δληάμεη, άςνγε λνκίδσ. Γελ ππήξρε θάπνην πξφβιεκα.


θάηη ζηηο απόςεηο ζαο, ζρεηηθά κε ηνλ ηξόπν πνπ παξαηεξείηε έλα έξγν ηέρλεο;

Σ: ρη, λνκίδσ απιά φηη έγηλα πην έηζη, είρα πην ακεζφηεηα γηα λα θαηαιάβσ ηα

εξσηήκαηα πνπ ηέζεθαλ θαη λα ςάμσ πνπ ζα ςάμσ, γηαηί ήκνπλα θαηά θάπνην ηξφπν

πνλεξεκέλνο κε ηελ έλλνηα φηη είρα παξαθνινπζήζεη πξνεγνχκελα ζεκηλάξηα θαη

ζεσξψ φηη εληάμεη, ζπλέβαια θαη εγψ φζν κπνξνχζα ζην λα εληνπίζεη ε νκάδα

πξάγκαηα θαη λα πάεη θαιά ε ζπγθεθξηκέλε ζπλεχξεζε.

5. Γ.Γ: Αλ λαη, ηη ήηαλ απηό πνπ αιιάμαηε ζηηο απόςεηο ζαο;



Σ: Ναη. Καη‟ αξρήλ ζα πσ φηη εληππσζηάζηεθα κε ην ζέκα, ην νπνίν κπνξεί λα

είπα πξηλ φηη δελ αζρνινχκαη κε ηελ ηέρλε αιιά απηφ δε ζεκαίλεη φηη δελ ςάρλσ ή φηη

δελ θνηηάδσ πξάγκαηα. Γεληθφηεξα δειαδή είκαη ζηελ αλαδήηεζε, κνπ άξεζε πάξα

πνιχ ην εξγαιείν, λα ην πσ έηζη, ην έξγν ηέρλεο πνπ επηιέρηεθε, ππήξραλ πνιιά

πξάγκαηα πνπ βγήθαλ απφ ηηο δχν νκάδεο θαη απηφ είλαη ζεκαληηθφ. Γε λνκίδσ φηη

βγήθαλ ηπραία. Αθελφο, ήηαλ ε ζχλζεζε ησλ νκάδσλ ηέηνηα, πνπ βγήθαλ θάπνηα

πξάγκαηα θαη αθεηέξνπ ην εξγαιείν ήηαλ ζεκαληηθφ γηα λα αλαδείμεη ηέηνηεο, ηέινο

πάλησλ θνπβέληεο, πνπ αλαπηχρζεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δηδαζθαιίαο απηήο.


Σ: Δληάμεη, ην ζέκα ηνπ ξαηζηζκνχ είλαη πνιχ ζνβαξφ. Δπεηδή ππήξρε θαη κηα

πξφζθαηε εκπεηξία κε ηηο επαίζζεηα θνηλσληθά νκάδεο πνπ ζπκκεηείρα ζε έλα

ζεκηλάξην είρα δηαθξίλεη απφ ηφηε φηη ζεσξψ φηη δελ είκαη ζην αθξαίν θνκκάηη ηνπ

ξαηζηζκνχ κηαο θνηλσλίαο, αιιά επεηδή πηζηεχσ φηη δελ ππάξρεη θάπνηνο πνπ λα κελ

είλαη ξαηζηζηήο, δελ ππάξρεη πεξίπησζε, κε ηνλ έλα ή κε ηνλ άιιν ηξφπν είλαη κεο ζην

DNA καο, ζα ήκαζηε αθφκα θαη γηα ιεπηά πξάγκαηα, γηα απιά πξάγκαηα έηζη, ζα

δηαρσξίδνπκε δειαδή θάπνηνλ απφ θάπνηνλ άιιν κε ην νπνηνδήπνηε θξηηήξην ζέινπκε

εκείο… Χζηφζν δελ ζα ήζεια λα είκαη έλαο απφ ηελ νκάδα πνπ ζην έξγν ηέρλεο βίσζε

απηφ πνπ βίσζε εθείλε ηε ζηηγκή.


Σ: Γελ κνπ άξεζε απηφ πνπ εμέθξαζα θαη πνπ ζπκβαίλεη ζηελ πξαγκαηηθή δσή, έηζη,

θαη ην εηζπξάηηνπκε θαζεκεξηλά. Ζ κάδα λα είλαη δπλαηή ή λα λνκίδεη φηη είλαη δπλαηή

επεηδή θσλάδεη, επεηδή απεπζχλεηαη ζε ιίγνπο θαη αδχλακνπο θαη κπνξεί λα ηνπο

θαηεπζχλεη θαη ρίιηα δπν άιια πνπ ζα κπνξνχζακε λα πνχκε εδψ, ην πην ζεκαληηθφ

είλαη, φηη δε ζα ήζεια λα είκαη ζηελ πεληάδα. Ακέζσο απηφ πνπ ιέσ είλαη ξαηζηζηηθφ,

Έηζη..



κέζνδν.”

287

Γ.Γ: Έηζη…

Σ : (γειάεη) Γε ζέισ λα, κε ηελ έλλνηα δε ζέισ λα ην βηψζσ κε απηή ηελ έλλνηα.


δύζθνιε;

Σ: Ζ αιήζεηα είλαη φηη ε νκάδα απνηειείηαη απφ έκπεηξνπο αλζξψπνπο, είρακε θαη

θνηλσληνιφγν αλ ζπκάκαη θαιά κέζα, θαη δεκηνπξγήζεθαλ φρη εχθνια εξσηήκαηα αιιά

λνκίδσ φηη βγάιακε ηέζζεξα, πέληε; Ννκίδσ φηη είρακε έηζη, κηα θαιή ζπγθνκηδή.

Γ.Γ: Γηαηί ζεσξείηαη όηη δελ ήηαλ εύθνιν; Δύθνιν ζην λα δεκηνπξγεζνύλ;

Σ: Σν λα δεκηνπξγήζεηο έλα θξηηηθφ εξψηεκα είλαη κεγάιε θνπβέληα ηψξα εδψ. Θεσξψ

φηη ν θαζέλαο απφ ηελ εκπεηξία ηνπ, πξνζπαζεί λα πεη πξάγκαηα πάλσ ζην δήηεκα πνπ

ηέζεθε, ην λα θηηάμνπκε έλα θξηηηθφ εξψηεκα. Γνχιεςε θαιά ε νκάδα θαη νπζηαζηηθά

βγήθαλ ηα εξσηήκαηα επεηδή είπε θάπνηνο θάηη, θάπνηνο άιινο βνήζεζε ιίγν

πεξηζζφηεξν θαη ηέινο πάλησλ θπκαηηζηήθακε, ιίγν αξηζηεξά, ιίγν δεμηά θαη

εληνπίζακε ίζσο θάπνηα πνπ λα ζπκθσλνχκε ζαλ νκάδα θαη γηα απηφ ηέζεθαλ απηά πνπ

ηέζεθαλ, ηα εξσηήκαηα.



Σ: Απφ ηελ πιεπξά ηνπ εθπαηδεπηή ή ηνπ εθπαηδεπφκελνπ; Γελ θαηάιαβα.

Γ.Γ: Γεληθόηεξα, ε ύπαξμε ηνπ θξηηηθνύ εξσηήκαηνο ζα βνεζήζεη ηνλ

εθπαηδεπόκελν πξνθαλώο λα πξνζεγγίζεη ην ζέκα;

Σ: Γηα ηνλ εθπαηδεπφκελν ζαθψο, γηαηί ήδε ζην κπαιφ ηνπ ζην πίζσ κέξνο ην έρεη

πάληα. Θεσξψ φηη, παξάδεηγκα ζα δψζσ, πσο φηαλ θάλνπκε κηα δηδαζθαιία γηα έλα

ζέκα πνιχ ζνβαξφ πνπ είλαη νη κεζνβησηηθνί παξάγνληεο ζε έλα νηθνζχζηεκα ζην

ζρνιείν θαη είρα ζην κπαιφ κνπ, πνιχ ιαλζαζκέλα, έζεζα ην θξηηηθφ εξψηεκα ζηελ

αξρή. Οη καζεηέο παξαθνινπζνχζαλ απηφ πνπ παξαθνινπζνχζαλ, ζπκκεηείραλ ζηελ

φιε δηαδηθαζία δηδαζθαιίαο θαη κηα ραξά φια, έηξερε, ε ξνή ήηαλ θαλνληθή. Δγψ φκσο

ήζεια λα θηάζσ ζε έλα ζεκείν φπνπ, λα δνχκε ηελ πιεπξά ηνπ αλζξψπνπ θαηά πφζν

είλαη ζεκαληηθφο ζε έλα νηθνζχζηεκα. ηαλ ινηπφλ έθηαζα ζην ζεκείν απηφ λα ηνπο ην

βάισ ζαλ εξψηεκα, θαηάιαβα φηη μέραζα λα ην έρσ ζέζεη εμ‟ αξρήο. Γηαηί…

Γ.Γ: (δελ αθνύγεηαη θαζαξά…)

Σ: Ναη. Δλψ ζε άιιε πξνεγνχκελε δηδαζθαιία ην είρα θάλεη θαη πήγε πνιχ πην νκαιά

θαη πνιχ πην δπλαηά. Δθεί ινηπφλ επεηδή δελ ην έβαια ζηελ αξρή θαη ην έβαια ζηελ

πνξεία δελ είρα ην αλακελφκελν απνηέιεζκα. Γελ ήηαλ δειαδή, ηαξαθνπλήζεθαλ

ζίγνπξα δειαδή φηαλ είδαλ φηη ν άλζξσπνο είλαη ν αδχλακνο θξίθνο ζην νηθνζχζηεκα.

Γειαδή θαη λα κελ ππάξρεη ην νηθνζχζηεκα κηα ραξά ζα ιεηηνπξγήζεη,

ηαξαθνπλήζεθαλ νη καζεηέο, αιιά εγψ ζα κπνξνχζα λα ην έρσ θεξδίζεη απηφ ην

ηαξαθνχλεκα απφ ηελ αξρή, γηα λα ηνπο έρσ πνιχ πην δπλακηθά καδί κνπ.


Σ: Ναη λνκίδσ ην αλέθεξα (γειάεη)


Σ: … πγθεθξηκέλα δε ζα πσ, γηαηί φπσο είπα, δελ θξαηάσ ζηνηρεία γηα λα πσ

ζπγθεθξηκέλα πξάγκαηα. Χζηφζν έρσ ηε δπλαηφηεηα κέζσ ηεο ηερλνινγίαο ηέινο

πάλησλ λα αλαδεηήζσ ζέκαηα πνπ ππάξρνπλ ζην δηαδίθηπν θαη γηα απηφ πνπ ζέισ λα

δηδάμσ λα βξσ ην θαηάιιειν γηα λα κπνξέζσ λα πεξάζσ ηα καζήκαηα πνπ ζέισ.

11. Γ.Γ: Μνπ είπαηε όηη είζηε θαη εθπαηδεπηηθόο αιιά θαη εθπαηδεπηήο ελειίθσλ

έηζη;



288

Δξώηεζε μερσξηζηή γηα θάζε νκάδα.












κεζόδνπ;

Σ: Γπζθνιίεο…

Γ.Γ: Σόζν γηα ηνπο καζεηέο, όζν θαη γηα ηνπο εθπαηδεπόκελνπο.

Σ: Ναη. Ννκίδσ φηη ζην θνκκάηη ησλ ελειίθσλ φινη έρνπλ θάηη λα πνχλε γηαηί νη

πξνεγνχκελεο εκπεηξίεο βνεζνχλ λα πνχλε πξάγκαηα, ζσζηά θαη ιάζνο. Άιισζηε κέζα

απφ ην ιάζνο ζα βγεη θαη ην ζσζηφ θαη είλαη πνιχ ζεκαληηθφ λα ππάξρεη θαη ην ιάζνο.

Γ.Γ: ηνπο καζεηέο;

Σ: Γηα ηνπο καζεηέο, επεηδή δελ ππάξρεη πξφηεξε γλψζε, κε ηελ έλλνηα φπσο ππάξρεη

ζηνπο ελήιηθεο, ζεσξψ φηη ζα βγνχλε πξάγκαηα κε ηελ έλλνηα πνηα, φηη επεηδή ε

δηδαζθαιία απηή δελ είλαη ην ζχλεζεο ζηε Β‟ βάζκηα, ζεσξψ φηη αθφκα θαη ν θαθφο ζε

εηζαγσγηθά καζεηήο πνπ αο πνχκε ζα πέηαγε ζαΐηεο ζε άιιε πεξίπησζε, ή νηηδήπνηε

άιιν, ζα κπεη ζηε δηαδηθαζία λα πεη θαη λα δεη. Να δεη θαη λα πεη κάιινλ πξάγκαηα, πνπ

ακέζσο ηνλ θάλνπλ ζεκαληηθφ. Άξα ελδερνκέλσο, άπνςή κνπ είλαη απηή, δελ έρσ

ηέηνηα εκπεηξία…

Γ.Γ: Ναη, λαη ηελ άπνςή ζαο

Σ: Θεσξεηηθά ην ιέσ δειαδή ηψξα, ζεσξψ φηη ν καζεηήο θαη ν ηειεπηαίνο λα ην πσ κε

απηή ηελ έλλνηα ηάμε, ηειεπηαίνο, κε ηελ έλλνηα ηειεπηαίνο ζηελ αμηνιφγεζε πνπ ηξέρεη

ηε ζπκβαηηθή εθπαίδεπζε, ζα έρεη λα πεη πξάγκαηα. Άξα ζα θεξδίζνπκε καζεηέο απφ…

Γ.Γ: Άξα ζα είλαη κηα επθνιία γηα ηνπο καζεηέο. Γπζθνιία γηα ηνπο καζεηέο πνηα

ζα ήηαλ;

Σ: Γπζθνιία είλαη, θαηά πφζν ζα ζέινπλ λα εκβαζχλνπλ. Ννκίδσ φηη ζε απηφ ην ζεκείν

ζα παίμεη ζνβαξφ θαη απνθαζηζηηθφ ξφιν ν εθπαηδεπηήο ή ν εθπαηδεπηηθφο, αθνχ κηιάσ

γηα „Β βάζκηα.

Γ.Γ: Γηα ηνπο εθπαηδεπόκελνπο θάπνηα δπζθνιία; Δίπαηε ζηελ επθνιία ζα

παηήζνπλ ζηελ εκπεηξία ηνπο ζα είλαη πην εύθνιν. Κάπνηα δπζθνιία πνπ κπνξεί γηα

ηνπο ελειίθνπο…

Σ: Γηα ηνπο ελήιηθνπο; Γηα ηνπο ελειίθνπο εμαξηάηαη απφ ην ζέκα πάιη θαη θαηά πφζν

θαη απηνί ζα ζέινπλ λα θάλνπλ ην καθξνβνχηη. Να κπνχλε βαζηά. Έρσ θάλεη, φρη κε

έξγν ηέρλεο, κε πίλαθα απιφ, πξάγκαηα γηα παξαηήξεζε, ζχλζεην πίλαθα φκσο φρη θάηη

απιφ, γηα πεξηβαιινληηθφ ζέκα θαη έρνπλ ιεηηνπξγήζεη πάξα πνιχ θαιά. Έςαρλαλ

βέβαηα, γηαηί ηνπο έιεγα, θνηηάμηε θαη απηφ θνηηάμηε θαη εθείλν θνηηάμηε ηνπο

βνεζνχζα, ελζάξξπλα δειαδή ηελ φιε δηαδηθαζία θαη ηνπο έκεηλαλ πξάγκαηα. Καη

κάιηζηα ηνπο έκεηλαλ πξάγκαηα, θάλεθε απηφ φηαλ κεηά πήγακε λα αλαιχζνπκε, κε

αληηζηνίρηζε ηέινο πάλησλ, ζε θάπνηα άιιε δξαζηεξηφηεηα…

Γ.Γ: Ναη, λαη



κέζνδν.”

289

Σ: Κάπνηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα, γηαηί ε θχζε ήηαλ ην ζέκα ήηαλ πην

ζηνρεπκέλεο θαη πην ζσζηέο νη απαληήζεηο πνπ είραλ, γηαηί είραλ κπεη ζην ζέκα

θαιχηεξα, είραλ ηελ παξαηήξεζε αο πνχκε…

Γ.Γ: Καηλνύξην…

Σ: Ναη, ζηελ ζθέςε ηνπο, νπφηε, ηνπο βγήθε πνιχ πην εχθνια κεηά λα πνχλε θάηη. Καη

λα ην πνχλε, αο ήηαλε θαη ιάζνο δελ έρεη ζεκαζία, λφκηδαλ, απηφ πνπ έγξαςαλ πξηλ

ήζειαλ λα ην πνπλ

Γ.Γ: Ναη

Σ: Γελ μέξσ αλ γίλνκαη αληηιεπηφο…

Γ.Γ: Ναη, λαη…






Σ: Χο πξνο ηελ… εληάμεη λαη… βαζηθά ε… φιε ζπλεχξεζε κε ηα άηνκα εθεί, ήηαλ θαη

επνηθνδνκεηηθή, ήηαλ κηα πνιχ επράξηζηε εκπεηξία, λαη, μαλαιέσ φηη ην έξγν ήηαλ

εμαηξεηηθφ νπφηε καο έβαιε ζην παηρλίδη θαη καο έβαιε κηα ραξά θαη γξήγνξα. Ννκίδσ

φηη ζεηηθά είλαη ηα ζπλαηζζήκαηα γεληθφηεξα θαη ε νκάδα ιεηηνχξγεζε κηα ραξά, κηα

ραξά - κηα ραξά…

2. Γ.Γ: αο πξνβιεκάηηζε θάηη;

Σ: … Ναη. Δλδερνκέλσο ζα κπνξνχζα λα πσ φηη κε πξνβιεκάηηζε ην θνκκάηη ηνπ

θξηηηθνχ εξσηήκαηνο θαη ην πψο αο πνχκε ην ζπγθεθξηκέλν, πξνθαλψο ήηαλ θάηη πνπ

δελ αλαδείρζεθε απφ ηηο νκάδεο, ην ηξέμακε θαληάδνκαη γηα ηηο αλάγθεο ηνπ

πξνγξάκκαηνο, ηεο εξγαζίαο ζνπ θαη δελ μέξσ θαηά πφζν απηφ ζα επεξεάζεη ηνλ θφζκν

πνπ ζα βγάιεη θάπνηα θξηηηθά, αλ ηα βγάιεη γηαηί κε απηέο ηηο… ε δηθή καο ε αιήζεηα

είλαη, φρη φηη ζέισ λα ηνπο κεηψζσ αιιά δελ μέξσ ζε πνηα επίπεδα θξηηηθνχ εξσηήκαηνο

ζα θηάζνπλ, δειαδή λα δηακνξθψζνπλ έλα θξηηηθφ εξψηεκα θαη αλ ηειηθά θαηαθέξνπλ

λα βγάινπλ θάηη, λνκίδσ πσο δελ ζα ιεηηνπξγήζεη ζσζηά λα ηξέμνπκε θάπνην άιιν, ην

νπνίν είλαη θαηά θάπνην ηξφπν έηνηκν. Με απηή ηελ έλλνηα.

Γ.Γ: ην,… λα ηνπνζεηεζώ θαη εγώ εδώ, ζην ζέκα ηνπ θξηηηθνύ εξσηήκαηνο όηαλ

ην δίλεη ν εθπαηδεπηήο είλαη πάλσ ζην πιηθό πνπ ζέιεη λα δνπιέςεη θαη εθεί έρνπκε

θαη ηε ινγηθή όηη παηδηά ηώξα ζα δνύκε απηό ην θξηηηθό, ηα δηθά ζαο είλαη πνιύ

σξαία ζε επόκελν πίλαθα ζε επόκελε εξώηεζε ζα δνύκε άιιν θξηηηθό.

Σ: Μήπσο ινηπφλ είλαη, δελ μέξσ αλ είλαη κέζα ζηε ζθέςε, κέζα ζηε ξνή ησλ βεκάησλ

λα κελ δεκηνπξγεζεί απφ ηνπο καζεηέο ην θξηηηθφ εξψηεκα αιιά λα ην δψζνπκε εκείο

εμ‟ αξρήο. Δίλαη κέζα ζηα βήκαηα;

Γ.Γ: Σν θηηάρλνπκε λαη – λαη – λαη…

Σ: Δίλαη κέζα ζηα βήκαηα. Με ηελ έλλνηα φηη ζα πξέπεη λα θηηαρηνχλ θξηηηθά

Γ.Γ: Θα πξέπεη λαη - λαη, λα ην βάινπκε ην παηδί λα ζθεθηεί, λα θηηάμεη έλα θξηηηθό

εξώηεκα. Δκείο ζα θάλνπκε ην δηθό καο αιιά ελλνείηαη όηη, επεηδή δελ είλαη γηα κηα

θνξά ε δηαδηθαζία ζα γίλεη θαη δεύηεξε θαη ηξίηε θνξά ζα δνπιέςνπκε θαη κε ηα

δηθά ηνπο θξηηηθά.

Σ: Άξα ε εξγαζία είλαη πξψηα θάλνπλ νη καζεηέο θαη κεηά ηνπο δίλνπκε ην δηθφ καο.

Γ.Γ: Ναη - λαη απηό αθξηβώο

Σ: Οθ



290

Γ.Γ: Αθξηβώο - αθξηβώο είλαη απηό ην ηππηθό.

Σ: Οθ


Σ: Γε λνκίδσ φηη ππήξρε θάηη αξλεηηθφ ζηελ φιε δηαδηθαζία, ην κφλν ζε εηζαγσγηθά

απηφ πνπ είπα πξηλ, ην νπνίν κνπ ην εμήγεζεο νπφηε νθ είλαη απνδεθηφ.


Σ: Ναη. Αλ ζα κνπ έιεγεο γηα πεξηβαιινληηθφ ζέκα ίζσο λα ήκνπλα πνιχ πην ραιαξφο.

Θα δνξηζηψ, αιιά εληάμεη. Αλ δε δνξηζηείο θηφιαο, δελ έρεηο απνηέιεζκα.

Γ.Γ: Δίλαη θαη θάηη θαηλνύξην έηζη θαη αιιηώο, νπόηε…

Σ: Ναη

5. Γ.Γ: Αλ όρη, ηη ζεσξείηε όηη πξέπεη λα γίλεη επηπιένλ, θαηά ηε γλώκε ζαο;



Σ: Ναη. Ναη ρσξίο εηζαγσγηθά νχηε ηίπνηα. Ναη.


Σ: Ναη, επίζεο


Σ: πλεηδεηνπνηεκέλα ήξζακε. Δζεινληηθά ζα έιεγα, άξα αλ παο θάπνπ

εζεινληηθά θαη παο γηα λα δεκηνπξγήζεηο πξφβιεκα, δελ θαηαιαβαίλσ ην ιφγν γηαηί λα

παο. Θεσξψ ινηπφλ, φηη φινη είραλε ην θνηλφ φθεινο. Καη λα πξνρσξήζεηο εζχ ζηε

δνπιεηά ηε δηθηά ζνπ, αιιά θαη εκείο λα απνθνκίζνπκε θάηη, ακνηβαία νη ζηφρνη

επηηεχρζεθαλ.



Σ: Πνην κέξνο ηνπ έξγνπ, δειαδή απφ ηνλ πίλαθα, λα απνκνλψζσ θάηη…

Γ.Γ: Αθξηβώο

Σ: Ναη. ε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο νη ιεπηνκέξεηεο θάλνπλ ηε δηαθνξά. Βαζηθά ζα

κπνξνχζα λα πσ φηη θαη ε νκάδα ησλ πέληε ήηαλ ζπληαξαθηηθή, θαη ν ηξφπνο θαη ε

έθθξαζε θαη ην ρξψκα, έηζη. ην θφλην ην ιεπθφ, ην άρξσκν, ε κάδα. Γελ κπνξψ λα

απνκνλψζσ. Θεσξψ φηη έρεη ιεπηνκέξεηεο ην έξγν, φπνπ απνηππψλνπλ απηφ αθξηβψο

πνπ ζέισ λα πηζηεχσ, ήζειε λα πεξάζεη θαη ζαλ κήλπκα θαη ν θαιιηηέρλεο.



Σ: Ναη.


Οη παξαδνρέο είλαη φηη ππάξρεη κάδα, φπσο ην είπα θαη ζηελ αξρή. Τπάξρνπλ νη ιίγνη.

ινη ζέινπκε λα κελ ήκαζηε ζηνπο ιίγνπο, έηζη πηζηεχσ δειαδή, θαη απηφ παξαδνρή

είλαη. Χζηφζν αλ ζέινπκε λα αιιάμνπκε θάηη, ζα πξέπεη λα κπνχκε ζηνπο ιίγνπο γηα λα

ην πξνζπαζήζνπκε απφ κέζα, αιιηψο δελ γίλεηαη. Σν λα επρφκαζηε κφλν, είλαη ζα λα

κελ αγγίδνπκε ην πξφβιεκα.



κέζνδν.”

291



Σ: Ννκίδσ φηη απηέο ηηο είρα, απνηππψζεθαλ, δελ άιιαμε θάηη. Θεσξψ φηη απηφ

πνπ είπα ζην ηέινο, φηη αλ ζα ήηαλ θάπνηα ζηηγκή δπλαηφ λα κπσ ζηε δηαδηθαζία, φρη

φηη δελ ην έρσ θάλεη, ην „ρσ θάλεη, απιά ππάξρεη απνγνήηεπζε. Να κπσ δειαδή ζηελ

νκάδα ησλ ιίγσλ. Καη απιά ππάξρεη απνγνήηεπζε γηαηί δελ θαηαιαβαίλνπλ, εληάμεη

ινγηθφ είλαη ζηελ άιιε άθξε, αλ ήηαλ, ζα ήηαλ κέζα ζην πξφβιεκα, δελ θαηαιαβαίλνπλ

φηη θάπνηα πξάγκαηα γηα λα αιιάμνπλ δε θηάλεη ν έλαο, αιιά κνλάδα - κνλάδα –

κνλάδα, νκάδα, θνηλσλία, ηνπηθά, παγθφζκηα.




Σ: Ναη. Βαζηθά εκέλα ε αμηνιφγεζε κε ελδηαθέξεη πάληα. ην ζρνιείν δεχηεξεο

επθαηξίαο απφ ηελ πξψηε ζηηγκή πνπ πήγα παξφηη δελ είρα εξγαιεία δεκηνχξγεζα κφλνο

κνπ. Με ηελ δηθή κνπ αλ ζέιεηο εκπεηξία. Δπεηδή ζε κηα βηνκεραλία ηξνθίκσλ δελ

ππάξρεη πεξίπησζε λα θάλεηο ιάζνο, θαη αλ θάλεηο ιάζνο απηφ κπνξεί λα ζηνηρίζεη θαη

θάπνηα ρηιηάδεο επξψ ή εθαηνκκχξηα πην παιηά. Σν λα αμηνινγψ ηελ θάζε θίλεζε, ην

είρα ζαλ εκπεηξία. Άξα πξνζπάζεζα, πνιιά πξάγκαηα ρσξίο λα μέξσ, ην ηη γίλεηαη ζηελ

εθπαίδεπζε γεληθφηεξα θαη ζηα καζήκαηα, ζην κάζεκα πνπ δίδαμα φζνλ αθνξά ην

θνκκάηη ησλ καζεηψλ θαη ην πψο κε βιέπνπλ απηνί. Άξα ζεσξψ φηη, φρη ζεσξψ, έβαια

ζε εθαξκνγή απφ ηελ πξψηε ζηηγκή, απφ ηνλ πξψην ρξφλν θαη αμηνιφγεζε κεηά απφ

δχν κήλεο θαη αμηνιφγεζε κεηά απφ πέληε κήλεο θαη αμηνιφγεζε κεηά ην ηέινο ηνπ

ρξφλνπ. Καη κάιηζηα, δχν απφ απηέο ήηαλ γξαπηέο θαη κηα ήηαλ πξνθνξηθή. Face to

face, ε ηειηθή αμηνιφγεζε δειαδή ήηαλ πξνθνξηθή, δειαδή ν θαζέλαο λα πεη ραιαξά ην

πψο έλησζε κέζα ζηελ νκάδα. Άξα φρη κφλν κε θνβίδεη, ην επηδεηψ.


Σ: Με κηα θνπβέληα κε κηα, εληάμεη κε δχν ιέμεηο έθθξαζε ζπλαηζζεκάησλ ζα έιεγα

θαη απφ εθεί θαη πέξα, άλζξσπνη πνπ ην βιέπνπλ ην έξγν, ζε απηνχο πνπ απεπζχλεηαη

ηέινο πάλησλ

Γ.Γ: ζεαηέο

Σ: ζεαηέο πξνζιακβάλνπλ κε βάζε ηηο εκπεηξίεο ηνπο (γειάεη), ηψξα αλ ζηνραζηνχλ

θξηηηθά θαη έξζεη θαη ην απνπξνζαλαηνιηζηηθφ, κπνξνχλ λα πάλε θαη παξαπέξα. Αλ

ππάξρεη απνπξνζαλαηνιηζηηθφ ζε απηφ πνπ βιέπνπλ.


Σ: Μία αθφκα επθαηξία γηα λα θεξδίζνπκε καζεηέο.


δηάζεζεο;

Σ: Ξαλά πεο ην κνπ απηφ…

Γ.Γ: Ζ ηέρλε πσο ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηεο ζηνραζηηθήο ζαο δηάζεζεο;

Σ: Ννκίδσ φηη θαη απφ ηα φια φζα έρνπκε πεη κέρξη ηψξα, ζπκβάιιεη ζεηηθά θαη πνιχ

απιά ζα ην πσ κε κηα παξνηκία, λνκίδσ παξνηκία είλαη, κηα εηθφλα ρίιηεο ιέμεηο πνπ

ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε ίζσο λα κελ είλαη κφλν ρίιηεο. Ναη, γηαηί έρεη ηε δηάζεζε νη

ρίιηεο λα γίλνπλ απφ ηνλ έλαλ ζηνλ άιινλ δπν ρηιηάδεο θαη πάεη ιέγνληαο έηζη.

Παξαγσγή ινηπφλ απφςεσλ, ηδεψλ θαη απφ εθεί θαη πέξα, δέζηκν θαη πάκε παξαθάησ.



292

17. Γ.Γ: Σειηθά πώο ε ηέρλε ζπλέβαιε ζηελ αλάπηπμε ηνπ ζηνραζκνύ ησλ

καζεηώλ ζαο;

Γ.Γ: ε απηό ην ζεκείν ε ζπλέληεπμή κα έρεη ηειεηώζεη, δελ μέξσ αλ ζέιεηε θαη

εζείο λα κε ξσηήζεηε θάηη…

Σ: ρη, ηίπνηα άιιν, απιά λα πσ θαιή επηηπρία ζε απηφ πνπ θάλεηο, ειπίδσ λα ηα πάσ

θαη εγψ θαιά αλ ην πξνρσξήζσ ην ζέκα ζην ζρνιείν κνπ.

Γ.Γ: Ναη ζα έρνπκε θαη ζπλεξγαζία παξαπέξα βέβαηα

Σ: Απηφ, δελ έρσ θάηη άιιν…

Γ.Γ: Δπραξηζηώ πνιύ.



κέζνδν.”

293




ΣΑΖ ΩΜΑΣΟ: Άλεηε ζηάζε ζψκαηνο.

ΛΔΚΣΗΚΖ ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΑ: Μεηξεκέλνο ιφγνο, αθξηβήο, ζχληνκνο



ΦΤΛΟ: Θήιπ

ΖΛΗΚΗΑ: 48

ΟΗΚΟΓΔΝ. ΚΑΣΑΣΑΖ: Έγγακε

ΜΟΝΗΜΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜ. ΑΠΑΥΟΛΖΖ: Άλεξγε

ΖΜΔΡ/ΝΗΑ.: 18/12/2013

ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: Μαζεκαηηθά

ΠΟΤΓΔ: Μαζεκαηηθφ Σκήκα Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΗ ΚΤΡΗΔ ΠΟΤΓΔ: ΟΥΗ (Μεηαπηπρηαθφ

ζηε ρεζηνδπλακηθή Δθήβσλ.)

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: ΟΥΗ

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΟ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΠΟΤΓΩΝ: 20 ΥΡΟΝΗΑ

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: ΟΥΗ

ΔΠΑΦΖ ΜΔ ΣΖΝ ΣΔΥΝΖ: ΔΛΑΥΗΣΖ

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΔΗΚΑΣΗΚ ΔΡΓΟ/Α:…………………

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΚΗΝΖΜΑΣΟΓΡΑΦΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: Σα θαιχηεξά καο ρξφληα,

Ακεξηθαληθή Παξαγσγή, Ζζνπνηνί: Ρφκπεξ Ρέληθνξλη, Μπάξκπαξα ηξέτδαξλη.

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: 1. 100 Υξφληα κνλαμηάο. Φεληεξίθν

Γθαξζία Λφξθα. 2. Σν ζπίηη ησλ πλεπκάησλ, Αιηέληε

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΜΟΤΗΚΟ ΑΚΟΤΜΑ: Διαθξηά ειιεληθή, π.ρ. Υαηδεδάθεο

ΣΗ ΔΗΝΑΗ ΓΗΑ ΜΔΝΑ ΣΔΥΝΖ ΓΔΝΗΚΑ; Ο ηξφπνο έθθξαζεο ηνπ θαιιηηέρλε θαη αλ

κπνξεί ν άιινο λα θαηαιάβεη απηφ πνπ ζθέθηεηαη ν θαιιηηέρλεο.





ρη.


πνηνπο;)



294

- Δίρα αθνχζεη, αιιά φρη πνιιά πξάγκαηα. Βαζηθά πξέπεη λα ην αέηρα αθνχζεη απφ

ζπλάδειθν απφ ζπδήηεζε κέζα απφ ζρνιείν, ζε γξαθείν ή θάηη ηέηνην, φρη φκσο απφ

κφλε κνπ….

- Από ζπλαδέιθνπο δεπηεξνβάζκηαο;

- Ναη, λαη...



ρη.



- Γλψξηδα εζέλα θαη απφ πεξηέξγεηα… ηη είλαη απηφ….

- Σα θίλεηξα ζαο ήηαλ ινηπόλ, ε πεξηέξγεηα…

- Ναη, ε πεξηέξγεηα…



Πίζηεπα φηη γηα ην δηθφ κνπ αληηθείκελν, γηα ηα καζεκαηηθά κηιάσ, φηη ήηαλ δχζθνιν

λα ην εθαξκφζσ ζηελ ηάμε, κφλν κέζσ κνπζηθήο ίζσο κπνξείο λα ζπλδπάζεηο ηα

καζεκαηηθά, γηαηί γηα ηα άιια, ε δσγξαθηθή θαη ηέηνηα κνπ θαίλεηαη θάπσο δχζθνιν.


Ζ θξηηηθή αληίιεςε κέζσ ηεο ζθέςεο θαη ηνπ ζπλδπαζκνχ κε ηελ ηέρλε.




Ναη, ππήξμε αξθεηή ππνζηήξημε θαη ήηαλ ελδηαθέξνπζα ε παξνπζίαζε, δελ ην πεξίκελα

πσο ζα ήηαλ ηφζν ελδηαθέξνπζα, εηιηθξηλά...



Ναη θπζηθά, κπνξεί λα βνεζήζεη άκα ζπλεξγάδνληαη, παληνχ κπνξεί λα βνεζήζεη…

3. Πσο θξίλεηε ηε ζπλεξγαζία κεηαμύ ηνπ εθπαηδεπηή θαη ησλ εθπαηδεπνκέλσλ;

Άξηζηε


ζηηο απόςεηο ζαο, ζρεηηθά κε ηνλ ηξόπν πνπ παξαηεξείηε έλα έξγν ηέρλεο;

Ναη, ην παξαηεξψ πιένλ κε πεξηζζφηεξε ιεπηνκέξεηα. Πξνζπαζείο λα βξεηο ηη θξχβεηαη

απφ πίζσ.



κέζνδν.”

295


- Ωξαία, απηό δειαδή πνπ αιιάμαηε ζηηο απόςεηο ζαο ήηαλ ν ηξόπνο κε ηνλ νπνίν

παξαηεξείηε…

- Ναη, πην πνιχ ην βάζνο...


- Σελ ψξα ηεο παξνπζίαζεο ελλνείο, έηζη;

- Ναη, όιεο νη ζθέςεηο πνπ κπνξείο λα βξεηο ζε έλα έξγν ηέρλεο θαη πσο κόλν έλαο

πίλαθαο ή έλα άθνπζκα κπνξεί λα θξύβεη ηόζα πνιιά λνήκαηα θαη ηδέεο.


- Ήηαλ επράξηζηε. αλ ζπλαίζζεκα ήηαλ επράξηζην, ραξνχκελν, θνίηα δελ είλαη

ζπλαίζζεκα ην λα ζθέθηεζαη….φρη, επράξηζην ζπλαίζζεκα…

- ζν παξαηεξνύζαηε ηνλ πίλαθα ππήξμαλ θάπνηα ζπλαηζζήκαηα πνπ…

- Ααα...φηαλ έβιεπα ηνλ πίλαθα εθεί πέξα...

- θαη γεληθά γηα όιε ηε δηαδηθαζία…

- φιε ε δηαδηθαζία ήηαλ έλα πνιχ επράξηζην ζπλαίζζεκα, επράξηζηε, ραξνχκελε,

ελδηαθέξνπζα θαη φια απηά. Γηα ηνλ πίλαθα ηνλ ζπγθεθξηκέλν, απηφ πνπ ζνπ βγάδεη

είλαη κάιινλ έλα δπζάξεζην ζπλαίζζεκα γηα ην ζέκα πνπ κηιήζακε, γηα ην ξαηζηζκφ.

Βγήθε απηφ ην ζπλαίζζεκα απφ κέζα, ελαληίνλ ηνπ ξαηζηζλνχ, απηφ...


- Απφ φιε ηελ παξνπζίαζε;

- Ναη, λαη…Ση δελ ζαο άξεζε;

- Γελ ππήξρε θάηη. Ίζσο αλ γηλφηαλ ζε κεγαιχηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα θαη κπνξνχζακε

λα κηιήζνπκε ιίγν πεξηζζφηεξν, κφλν απηφ...

- Θεσξείηε όηη ν ρξόλνο δελ επαξθνύζε…

- ίζσο θαη άιιε κηα ζπλάληεζε ή λα ήηαλ ν ρξφλνο ιίγν παξαπάλσ. Θα κπνξνχζακε λα

πνχκε πην πνιιά πξάγκαηα. Γηαηί ππήξραλ αξθεηά άηνκα θαη κπνξνχζακε λα

πνχκε….λα γηλφηαλ πην πνιχ ζπδήηεζε...


δύζθνιε;

Γελ ήηαλ ηδηαίηεξα δχζθνιε…

Γηαηί; Θεσξείηε όηη ε ύπαξμε ηνπ Κξηηηθνύ Δξσηήκαηνο βνεζά ή δπζρεξαίλεη


Γηαηί ηα έρνπκε ζθεθηεί φινη ιίγν σο πνιχ ζην πίζσ κέξνο ηνπ κπαινχ καο, γη απηφ…

Βνεζά θπζηθά...




296

Ναη, πάξα πνιχ θαη δελ ην είρα μαλαδεί θαη κνπ άξεζε πάξα πνιχ. Ήηαλ απφ ηα

σξαηφηεξα έξγα πνπ έρσ δεη, εηθαζηηθφ, ζαλ δσγξαθηθή…


Γηα ην ξαηζηζκφ κηιάο; ρη δελ πάεη ην κπαιφ κνπ απηή ηε ζηηγκή ζε θάηη πνπ λα

δείρλεη ηφζν έληνλα ην ξαηζηζκφ… Γε κπνξψ λα ζθεθηψ….





Δπθνιίεο: κπνξεί λα ηνπο θαλεί πην ελδηαθέξνλ, λα θχγνπλ απφ ην θιηζέ ην θιαζζηθφ

πνπ έρνπλ κάζεη ζην ζρνιείν, λα ηνπο αλαπηχμεη ηε θαληαζία πεξηζζφηεξν θαη έηζη λα

ηνπο θαλεί πην ελδηαθέξνλ ην κάζεκα , ησλ καζεκαηηθψλ κηιάσ, εδψ ην δηθφ κνπ, αιιά

δπζθνιίεο είλαη αλ ηα παηδηά είλαη θνιιεκέλα, έρνπλ δηάθνξεο πξνθαηαιήςεηο απέλαληη

ζηελ ηέρλε, ηνπο θαίλεηαη φηη δελ είλαη ηφζν ζπνπδαίν θάπνηνο λα αζρνιείηαη κε απηή,

θαη ηε ζεσξνχλ ζαλ δεπηεξεχνπζα, ηε ζεσξνχλ σο άιιν ηξφπν, έρνπλ κάζεη ζε άιιν

ηξφπν δηδαζθαιίαο.









κεζόδνπ;






Καη ε ζπλεξγαζία πνπ κηιήζακε φινη καδί θαη είπε ν θαζέλαο ηε γλψκε ηνπ θαη γεληθά

ε φιε δηαδηθαζία κέρξη ην ηέινο. Πην πνιχ πνπ κηιήζακε φινη καδί, φια ηα άηνκα πνπ

ήκαζηαλ εθεί θαη βγάιακε έλα ζπκπέξαζκα.




κέζνδν.”

297

Απφ φια...ην ζέκα πην πνιχ, πνπ εμαζθεζήθακε πάιη απφ ηελ αξρή θαη πνπ δελ είλαη

κφλν νη θπιεηηθέο δηαθξίζεηο αιιά θαη φια ηα άιια πνπ είλαη πίζσ απφ ην ξαηζηζκφ,

δελ είλαη κφλν ην ρξψκα θαη ε ςπρή πνπ μέξνπκε φινη.


- αο είπα θαη πξηλ. Ο ρξφλνο θαη ίζσο θαη θάπνην άιιν έξγν ηέρλεο θαη ίζσο λα ππήξρε

θαη θάπνηα άιιε αλάιπζε φρη κφλν ζε δσγξαθηθή, ζε θνκκάηη κνπζηθήο θαη ζε θάπνην

άιιν θνκκάηη ηέρλεο.

- Να πηάλακε θαη έλα αθφκε θνκκάηη...

- Γειαδή, ε κνπζηθή λα ήηαλε ή λα ήηαλε έλα πεδφ, εληάμεη ε πεδνγξαθία θαη γεληθά ε

ινγνηερλία, είλαη ιίγν δχζθνιν λα ην έρνπλ δηαβάζεη φινη, ή θάηη άιιν, έλα

θηλεκαηνγξαθηθφ έξγν, θάηη ηέινο πάλησλ αθφκε...


ρη βέβαηα.


Να αζρνιεζψ κε απηφ πεξηζζφηεξν. Να δσ θαη άιια έξγα ηέρλεο, λα δηαβάζσ πην πνιχ

πάλσ ζε απηφ, λα πξνζπαζήζσ λα ην ζπλδπάζσ κε ην κάζεκά κνπ…



Ναη, θπζηθά κπνξεί. Μεηά απφ απηφ πνπ είδα πξνρηέο λαη, πηζηεχσ πσο κπνξεί. Λίγν

δχζθνιν ζε νξηζκέλεο εηδηθφηεηεο, ιίγν πην εχθνιν ζε νξηζκέλεο άιιεο, αιιά κπνξεί...


Ναη, ήηαλ.


Γηαηί ήκαζηαλ φινη εθπαηδεπηηθνί, μέξακε γηα πνην ιφγν είρακε πάεη εθεί, θαη

θαληάδνκαη ν θάζε έλαο πήγε γηαηί ήζειε λα πάεη θαη λα κάζεη θαη νξηζκέλα

πξαγκαηάθηα.



Οη ζθηέο πίζσ απφ ηα άηνκα πνπ δελ είραλ κάηηα θαη απηηά, πνπ δελ έβιεπαλ θαη δελ

άθνπγαλ, κνπ ζχκηζε ηνλ θφζκν, γχξσ καο.



- Δ, λαη, νξηζκέλα πξάγκαηα λαη…




298

- Γηα παξάδεηγκα κπνξείηε λα κνπ πείηε νξηζκέλα παξαδείγκαηα; Κάπνηεο

παξαδνρέο πνπ είραηε;

- Γηα ην ξαηζηζκφ, λαη. ηη θάζε ηη δηαθνξεηηθφ καο θνβίδεη, ν ξαηζηζκφο είλαη θάηη πνπ

έρνπκε κέζα καο θαη κε ηελ θξίζε ή κε νπνηαδήπνηε επθαηξία ζε νξηζκέλνπο

αλζξψπνπο βγαίλεη εχθνια θαη βγαίλεη κε βία, φηη…. βαζηθά θάζε ηη δηαθνξεηηθφ καο

θνβίδεη , απηφ θαίλεηαη παληνχ, φηη είλαη δηαθνξεηηθφ ζε φινπο καο, καο θνβίδεη...



ρη, λνκίδσ φηη απηά πνπ πίζηεπα εμαθνινπζψ λα πηζηεχσ, κφλν αο πνχκε φηη ιίγν

άλνημαλ πην πνιχ νη νξίδνληεο, φρη φκσο πσο άιιαμε θάπνηα γλψκε πνπ είρα γηα ην

ξαηζηζκφ. Δμαθνινπζψ λα έρσ ηελ ίδηα άπνςε. Δίκαη ελαληίνλ ηνπ ξαηζηζκνχ.




Πάλσ ζε απηφ ην αληηθείκελν, ε αμηνιφγεζε, λαη. Πηζηεχσ φηη, ην λα θάλεηο κάζεκα ζε

απηφ ην αληηθείκελν κέζα θαη λα αθνχο ηνπο καζεηέο κεηά λα ιέλε ηε γλψκε ηνπο, πνιχ

ζα βνεζνχζε.


Κάζε ηη σξαίν πνπ είλαη γχξσ καο, θάζε ηη σξαίν πνπ κπνξεί λα θηηάμεη ν άλζξσπνο κε

ηελ ςπρή ηνπ θαη κε ηα ρέξηα ηνπ θαη ην κπαιφ ηνπ. ηη είλαη… ηέρλε είλαη φηη

σξαηφηεξν ππάξρεη


Ννκίδσ φηη κπνξεί λα ζπλδπαζηεί. Καη γηα λα πξνρσξήζεη πην κπξνζηά ε εθπαίδεπζε

θαη λα πάςεη λα είλαη παγησκέλε θαη θνιιεκέλε φπσο ήηαλ πξηλ 50 ρξφληα θαη

εμαθνινπζεί λα είλαη θαη ηψξα.

16. Σειηθά πώο ε ηέρλε ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηεο ζηνραζηηθήο ζαο δηάζεζεο;

Θεηηθά, ζε βνεζάεη λα έρεηο θαιχηεξε επαθή κε ηνπο καζεηέο, λα ηνπο ελεξγνπνηείο ηε

θαληαζία λα ηνπο θάλεηο λα αγαπήζνπλ θαη άιια πξάγκαηα εθηφο απφ ην αληηθείκελφ

ζνπ θαη λα κπνξέζνπλ λα ην ζπλδπάζνπλ απηφ θαη λα ηνπο θάλεη πην επράξηζηε ηε




κέζνδν.”

299




ΣΑΖ ΩΜΑΣΟ: ρεηηθά άλεηε ζηάζε, αξθεηή λεπξηθφηεηα θαη άγρνο.

ΛΔΚΣΗΚΖ ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΑ: Γηάζεζε γηα ζπλνκηιία, ιφγνο απιφο θαη ιηηφο.

Γ.Γ: Καιεζπέξα

Δ: Καιεζπέξα

Γ.Γ: Μεηά ην ζεκηλάξην ην νπνίν παξαθνινπζήζαηε πξέπεη λα ζαο πάξσ κηα

ζπλέληεπμε λα ζαο ελεκεξώζσ όηη ερνγξαθείηε ε ζπλέληεπμε θαη κε ηε ζύκθσλε

γλώκε ηη δηθηά ζαο. πκθσλείηε;

Δ: Ναη



ΦΤΛΟ: Θήιπ

ΖΛΗΚΗΑ: 30

ΟΗΚΟΓΔΝ. ΚΑΣΑΣΑΖ: ειεχζεξε, αλχπαληξε

ΜΟΝΗΜΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜ. ΑΠΑΥΟΛΖΖ: Ξελνδνρείν Αζηήξ

Γ.Γ: Γνπιεύεηε ζηνλ Αζηέξα ην μελνδνρείν έηζη;

Δ: Ναη. Καη επίζεο θαζεγήηξηα ζηα ΗΔΚ ηνπ ΟΑΔΓ

ΖΜΔΡ/ΝΗΑ.: 24-12-2013

ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: Γηνίθεζε επηρεηξήζεσλ

ΠΟΤΓΔ: Γηνίθεζε επηρεηξήζεσλ ΣΔΗ Πάηξαο, κεηαπηπρηαθφ Αλθφλα Ηηαιία

Γ.Γ: Μπνξείηε λα κνπ πείηε ηνλ ηίηιν ηνπ κεηαπηπρηαθνύ ζαο;

Δ: Γηνίθεζε Τγείαο θαη Πξφλνηαο

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΗ ΚΤΡΗΔ ΠΟΤΓΔ: Δπηκφξθσζε … ηη είλαη

απηφ;

Γ.Γ: Αλ έρεηε θάλεη θάπνηα ζεκηλάξηα, ζπλέδξηα

Δ: Ναη, έρσ θάλεη αξθεηά ζεκηλάξηα

Γ.Γ: Πάλσ ζηελ εηδηθόηεηά ζαο ζηε δηνίθεζε επηρεηξήζεσλ

Δ: Ναη, πάλσ ζηε δηνίθεζε επηρεηξήζεσλ

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: Μφλν έλα

ζεκηλάξην πνπ είρα παξαθνινπζήζεη ζην Παλεπηζηήκην Παηξψλ ηξηήκεξν

Γ.Γ: Με πνην ζέκα αλ επηηξέπεηαη;

Δ: ρεηηθφ κε ηηο λέεο ηερλνινγίεο πάλσ ζηελ εθπαίδεπζε

Γ.Γ: Απηό δελ είλαη εθπαίδεπζε ελειίθσλ βέβαηα είλαη γηα… εληάμεη.

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΟ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΠΟΤΓΩΝ: Γηδαθηηθή εκπεηξία

ζηα ΗΔΚ ηα δεκφζηα θαη ζηα ΗΔΚ ηνπ ΟΑΔΓ


ΔΠΑΦΖ ΜΔ ΣΖΝ ΣΔΥΝΖ: Αξθεηά θαιή επαθή, παίδσ πηάλν 6 ρξφληα, απηφ…

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΔΗΚΑΣΗΚ ΔΡΓΟ/Α: Μφλα Λίδα Σδνθφληα

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΚΗΝΖΜΑΣΟΓΡΑΦΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: …

Γ.Γ: Αλ έρεηε θάπνην αγαπεκέλν, αλ δελ έρεηε ή αο πνύκε έλα είδνο

θηλεκαηνγξαθηθώλ έξγσλ αο πνύκε, μέξσ εγώ θνκεληί ή θάηη άιιν

Δ: Ναη, θνκεληί

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: Ο αιρεκηζηήο ηνπ Paulo Coelho



300

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΜΟΤΗΚΟ ΑΚΟΤΜΑ: Μνπζηθφ άθνπζκα; Κιαζζηθή κνπζηθή

ιφγσ ηνπ πηάλνπ, παξάδεηγκα, ε ιίκλε ησλ θχθλσλ ηνπ Σζατθφθζθη

ΣΗ ΔΗΝΑΗ ΓΗΑ ΜΔΝΑ ΣΔΥΝΖ ΓΔΝΗΚΑ; Ζ ηέρλε είλαη έλαο ηξφπνο έθθξαζεο θαη

βειηίσζεο ηεο ςπρνινγίαο.





Δ: ρη, δελ είρα θακία γλψζε



Δ: ρη, επίζεο



Δ: Γελ είρα αθνχζεη



Δ: Ήζεια λα πινπηίζσ ηηο γλψζεηο κνπ πάλσ ζε απηφ ην αληηθείκελν, λα κάζσ θάπνηα

πξάγκαηα γηαηί κνπ θαηλφηαλ πνιχ ελδηαθέξνλ.



Δ: Γελ είρα θάπνηα γλψζε σο πξνο απηφ, αιιά ζαθψο θαη ζα ήζεια λα κάζσ θάπνηα

πξάγκαηα. Γελ είρα θάπνηα γλψζε.


Δ: (Γειάεη) …Κξηηηθφο ζηνραζκφο (ζθέθηεηαη) Δίλαη ν ηξφπνο πνπ ζθέθηεζαη … θαη

θξίλεηο κηα θαηάζηαζε.




Δ: Ναη ζαθψο θαη ππήξμε. Μεγάιε ζπλεξγαζία.



Δ: Πηζηεχσ πσο λαη.



Δ: Πνιχ θαιή. Τπήξρε ζε θηιηθφ επίπεδν, ε επηθνηλσλία θαη ε ζπλεξγαζία.



κέζνδν.”

301


θάηη ζηηο απόςεηο ζαο; ζρεηηθά κε ηνλ ηξόπν πνπ παξαηεξείηε έλα έξγν ηέρλεο;

Δ: Ναη. Καηάιαβα φηη έλα έξγν ηέρλεο δελ είλαη απιά απηφ πνπ βιέπνπκε, φηη κέζσ

απηήο ηεο κεζφδνπ ππάξρεη έλα βαζχηεξν κήλπκα πνπ θξχβεηαη πίζσ απφ έλα έξγν

ηέρλεο θαη φηη ππάξρεη κηα βαζχηεξε αλάιπζε εθ κέξνπο ηνπ δσγξάθνπ.




Δ: Ναη. Με εληππσζίαζε ην γεγνλφο φηη δελ πξέπεη λα βιέπνπκε κηα θαηάζηαζε ηφζν

επηθαλεηαθά αιιά θξχβνληαη απφ πίζσ θαη άιια πξάγκαηα ηα νπνία κπνξνχκε λα

αλαιχζνπκε.

7. Γ.Γ: Πσο βηώζαηε ηε δηαδηθαζία ζπλαηζζεκαηηθά; Πνηα ζπλαηζζήκαηα έηζη

ληώζαηε λα αλαδύνληαη;

Δ: Αηζζάλζεθα, αηζζάλζεθα έλα … ήηαλ κηα πνιχ ελδηαθέξνπζα ηδέα θαη αηζζάλζεθα

ραξνχκελε κεηά απφ απηή ηε κέζνδν, κεηά απφ απηέο ηηο γλψζεηο.


Δ: ρη. Έκεηλα επραξηζηεκέλε. Γελ ππήξμε θάηη πνπ λα κελ κνπ αξέζεη.


δύζθνιε;

Δ: Ήηαλ ιίγν δχζθνιε.

Γ.Γ: Γηαηί ζεσξείηε όηη ήηαλ δύζθνιε;

Δ: Σν θξηηηθφ εξψηεκα.

Γ.Γ: Ναη. Ήηαλ ε δηαδηθαζία εθείλε πνπ ιέγακε γηαηί απηά ηα θαηλόκελα

αλαπαξάγνληαη ζηελ ειιεληθή θνηλσλία; Πσο έπξεπε λα ην βγάινπκε απηό. ιε

απηή ε δηαδηθαζία.

Δ: Ήηαλ δχζθνιε, γηαηί έπξεπε λα ην ζθεθηνχκε πνιχ αλαιπηηθά ην ζέκα, πνιχ εηο

βάζνο. Έπξεπε λα ζθεθηνχκε πνιιέο παξακέηξνπο θηφιαο.



Δ: Βνεζά, πηζηεχσ βνεζά.


Δ: Ναη, θπζηθά.

Γ.Γ: Θα είραηε λα πξνηείλεηε ηελ αλάιπζε θάπνηνπ άιινπ έξγνπ ηέρλεο; Έρεηε θάηη

ζην κπαιό ζαο;

Δ: Κάπνην έξγν ηέρλεο. Ίζσο θάπνην έξγν ηνπ Leonardo da Vinci

Γ.Γ: Θα κπνξνύζε ίζσο λα δέλεη

Δ: Ή ηνπ Picaso

Γ.Γ: έρεηε θάπνην ζπγθεθξηκέλν, ή απιά ηνπο δσγξάθνπο αλαθέξεηε;

Δ: Αλαθέξσ ηνπο δσγξάθνπο ζαλ είδε ηέρλεο.

Γ.Γ: Δζείο απηή ηε ζηηγκή κνπ είπαηε, είζαζηε εθπαηδεπηηθόο ζηε „Β βάζκηα

εθπαίδεπζε;

Δ: Ναη




302





Δ: … Δπθνιία είλαη φηη δίλεηο έλαλ πίλαθα έλα έξγν ηέρλεο θαη βγάδεηο ηα

ζπκπεξάζκαηα. Απηφ είλαη, πηζηεχσ είλαη εχθνιν. Γπζθνιία… ην θξηηηθφ εξψηεκα πνπ

ζέζακε ζην ηξίην ζηάδην, ζεσξψ φηη είλαη ε δπζθνιία.

Γ.Γ: Α ζεσξείηε όηη ζην θξηηηθό εξώηεκα ζα δπζθνιεπηνύλ δειαδή.

Δ: Δθεί πηζηεχσ ζα δπζθνιεπηνχλ. Γελ έρνπλ ηηο θαηάιιειεο γλψζεηο ίζσο.








κεζόδνπ;






Δ: Μνπ άξεζε πνιχ ε ζπλεξγαζία ησλ κειψλ θαη ηνπ εθπαηδεπηή καο. Γεληθφηεξα απηφ

ην θιίκα πνπ ππήξρε ην θηιηθφ, θαη επίζεο θαη ε δηαδηθαζία κε ηα ζηάδηα παξνπζίαδε

ελδηαθέξνλ. Ήκαζηαλ ζε αλακνλή σο πξνο ην επφκελν ζηάδην θαη απηφ καο άξεζε.

Πεξηκέλακε, ππήξρε έθπιεμε.


Δ: …Ίζσο θάπνηεο ζηηγκέο, ε ππεξαλάιπζε ηνπ ζέκαηνο

3. Γ.Γ: Θα ζέιαηε λα αιιάμεη θάηη ζε απηό πνπ βηώζαηε;

Δ: Ναη. Ζ ππεξαλάιπζε, δε κνπ άξεζε θαη ηφζν.

Γ.Γ: Γε ζα ζέιαηε λα εκβαζύλνπκε δειαδή ηόζν πνιύ.

Δ: Ναη. Ήηαλ, ζεσξψ φηη ήηαλ κεγάιε ε εκβάζπλζε, ζε πνιχ κεγάιν βαζκφ.


Δ: Με ιίγε βνήζεηα ίζσο απφ ηνλ εθπαηδεπηή κνπ, ίζσο λαη.




Δ: Ναη. Πηζηεχσ πσο κπνξεί, λαη


Δ: Ήηαλ πνιχ θαιή




κέζνδν.”

303

Δ: Ήηαλ φινη άλζξσπνη πάλσ θάησ ηνπ ίδηνπ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ πεξίπνπ ίδηαο

ειηθίαο θαη επίζεο ε πνιχ θαιή ζρέζε κε ηνλ εθπαηδεπηή καο, πνπ καο έθαλε λα

αηζζαλφκαζηε πνιχ άλεηα.



Δ: Πνην κέξνο ηνπ έξγνπ (ζθέθηεηαη). Δθεί πνπ είδα φηη ήηαλ πίζσ νη ιεπθνί θαη ηα

παηδηά ηα έγρξσκα εξρφληνπζαλ αληηκέησπα κε ηνπο ιεπθνχο. Με ζπγθιφληζε

γεληθφηεξα ν ξαηζηζκφο απηφο.



Δ: Γελ είρα πνηέ ξαηζηζκφ σο πξνο ηνπο έγρξσκνπο, αληηζέησο έρσ θαη θίινπο αιιά δελ

άιιαμε θάηη ζηελ άπνςή κνπ γηαηί έηζη θαη αιιηψο δελ είρα ξαηζηζκφ.







Δ: … Ναη.


Δ: Σειηθά γηα κέλα ηέρλε είλαη λα κπνξείο λα εθθξάζεηο κέζα απφ έλα έξγν ηα βαζχηεξα

λνήκαηα πνπ θξχβνληαη θαη λα κελ ην βιέπεηο ηειείσο επηθαλεηαθά λα κπνξείο λα

εκβαζχλεηο θαη κέζσ απηνχ λα βγάδεηο θαη ζπκπεξάζκαηα θαη γηα, γεληθά θαη γηα ηε δσή

ζνπ. Να βγάδεηο ζπκπεξάζκαηα.


Δ: Δίλαη έλα φπιν πνπ βνεζάεη ηνπο αλζξψπνπο πνπ έρνπλ θάπνηεο απφςεηο αξλεηηθέο

γηα θάπνηνπο άιινπο αλζξψπνπο, παξάδεηγκα ην ξαηζηζκφ, βνεζάεη λα ηνπο αιιάμνπκε

ηε γλψκε κε έλαλ έκκεζν ηξφπν. Γε ζα ην ραξαθηήξηδα πιχζε εγθεθάινπ αθξηβψο.

Γ.Γ: ρη, εληάμεη.

Δ: Να ηνπο αιιάμεη ηε γλψκε ίζσο. Σηο παγησκέλεο αληηιήςεηο πνπ έρνπλ λα ηηο

βειηηψζεη θαη λα ηηο πξνάγεη.


δηάζεζεο; Θεσξείηαη όηη κπνξεί λα ζαο βνεζήζεη λα ζθεθηείηε;

Δ: Ναη, κε βνεζάεη, λαη. Με βνεζάεη. Οπνηνδήπνηε είδνο ηέρλεο;

Γ.Γ: Ναη

Δ: Ναη, κε βνεζάεη λα ζηνραζηψ θάπνηα πξάγκαηα, λα εκβαζχλσ.



Γ.Γ ε απηό ην ζεκείν ε ζπλέληεπμε έρεη ηειεηώζεη, δελ έρσ λα ζαο ξσηήζσ θάηη

εθηόο αλ ζέιεηε εζείο λα κε ξσηήζεηε θάηη άιιν.

Δ: ρη δελ έρσ λα ξσηήζσ θάηη άιιν.

Γ.Γ: Ωξαία λα ζαο επραξηζηήζσ γηα κηα θνξά αθόκα.



304

Δ: Δγψ επραξηζηψ.




ΣΑΖ ΩΜΑΣΟ: Άλεηε θαη ζεηηθή ζηάζε ζψκαηνο

ΛΔΚΣΗΚΖ ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΑ: Λφγνο εκπεξηζηαησκέλνο, πξσηφηππνο ζε αξθεηά

ζεκεία ηνπ, κε πνιιά παξαδείγκαηα.

- Καιεκέξα.

- Καιεκέξα. Να ζαο ελεκεξώζσ όηη ε ζπλέληεπμε ηελ νπνία κνπ παξαρσξείηε

ερνγξαθείηαη θαη κε ηε δηθή ζαο ζπλαίλεζε, ζπκθσλείηε;

- πκθσλψ.

- Ωξαία. Πάκε ινηπόλ...




ΖΛΗΚΗΑ:37


ΜΟΝΗΜΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜ. ΑΠΑΥΟΛΖΖ: Καζεγεηήο, κφληκνο ζε Γπκλάζην.

ΖΜΔΡ/ΝΗΑ.: 24/12/2013

ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: Καιιηηερληθά

ΠΟΤΓΔ: ρνιή Καιψλ Σερλψλ θαη Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην Μεηαπηπρηαθφ

Οξζφδνμε Θενινγία, είλαη ε εηδηθφηεηα.

-Ζ ζρνιή Καιώλ Σερλώλ είλαη ζηελ Αζήλα;

-Δίλαη ζηελ Αζήλα, λαη.

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΗ ΚΤΡΗΔ ΠΟΤΓΔ: ρη, εληάμεη θάηη

ζεκηλάξηα αιιά εληάμεη, έηζη κηθξνπξάγκαηα, φρη θάηη…


ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΟ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΠΟΤΓΩΝ: Δίκαη ζηνλ 9ν ρξφλν

ηψξα.

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: Δλειίθσλ, έρσ

θάλεη ζην Κέληξν Γεκηνπξγηθήο Απαζρφιεζεο, ηνλ πξψην ρξφλν πνπ ήκνπλα

Αιεμαλδξνχπνιε, ζε κεγάινπο, ζε ειηθία 50 κε 70 ρξνλψλ ήηαλε, ηνπο έθαλα

δσγξαθηθή έλα ρξφλν, ζηνλ Γήκν εθεί πέξα.



κέζνδν.”

305

ΔΠΑΦΖ ΜΔ ΣΖΝ ΣΔΥΝΖ: Δπαθή, απηά ηα ηειεπηαία ρξφληα αγηνγξαθψ,

αζρνινχκαη κε αγηνγξαθία. Καη εληάμεη θαη ηα έξγα πνπ έθαλα ζηε ζρνιή θαη πξηλ, γηα

λα κπσ … φζν καζήηεπζα δειαδή.

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΔΗΚΑΣΗΚ ΔΡΓΟ/Α: Έλαο πίλαθαο δειαδή ή γεληθά;

- (λαη, λαη). Πνην ζεσξείηε όηη είλαη αγαπεκέλν.

- Σν Γσκάηην, ηνπ Βάλ Γθφλγθ.

- Σν Γσκάηην, ινηπόλ, ηνπ Βάλ Γθόλγθ.

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΚΗΝΖΜΑΣΟΓΡΑΦΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: La vita è Bella, ηνπ Μπελίλη.

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: Σα δηεγήκαηα ηνπ Παπαδηακάληε.

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΜΟΤΗΚΟ ΑΚΟΤΜΑ: Δίδνο κνπζηθήο, έληερλε ειιεληθή αθνχσ.

ΣΗ ΔΗΝΑΗ ΓΗΑ ΜΔΝΑ ΣΔΥΝΖ ΓΔΝΗΚΑ: Σέρλε είλαη πνιηηηζκφο, θαη θαιιηέξγεηα

πλεπκαηηθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή.





- ρη


πνηνπο;)

- ρη



-ρη, φρη.



- Απφ ελδηαθέξνλ, επεηδή είρε λα θάλεη θαη κε ηελ ηέρλε, είρα κηα πεξηέξγεηα, αο πνχκε

κε ηελ θαιή έλλνηα.

5. Πνηα ήηαλ ε γεληθή ζαο αληίιεςε γηα ηελ ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε, πξηλ ηελ


- Θεσξψ φηη ζηελ Διιάδα πνπ δηδάζθσ εγψ φηη είλαη δχζθνιν, γηαηί νη άλζξσπνη γεληθά

δελ έρνπλ εθηηκήζεη ηφζν πνιχ ηελ ηέρλε φζν ζην εμσηεξηθφ, φζν ζηηο ρψξεο ηνπ

εμσηεξηθνχ.


- Θα έιεγα ηψξα νπζηαζηηθά, φηη είλαη θαη λα είζαη, θαη λα αληηιακβάλεζαη κε ην δηθφ

ζνπ ηξφπν θάηη, πξνζπαζψληαο λα μεπεξάζεηο ηα δεδνκέλα πνπ έρεηο κέρξη ηφηε, απηά



306

πνπ έρεηο δειαδή πξνζιάβεη ή απηά πνπ ζεσξείο ζαλ ζσζηά, ψζηε λα κπνξέζεηο λα ην

θξίλεηο θαη … απηφ βέβαηα έρεη απαξαίηεηα λα ππάξρεη θάπνηα θαιιηέξγεηα γεληθή.




- Ναη , πηζηεχσ φηη ππήξμε, θαη ππνζηήξημε λαη, θαη ζηελ εξγαζία.



- Ναη, εκέλα κε βνήζεζε πξνζσπηθά.


- Πηζηεχσ φηη ππήξρε ζπλεξγαζία θαη επνηθνδνκεηηθφο δηάινγνο.



- Ναη.


Δκέλα άιιαμε ην εμήο: ζαλ θαιιηηέρλεο δειαδή, εληάμεη δελ άιιαμαλ πάξα πνιχ, αιιά

θαηάιαβα φηη, κάιινλ ζπλεηδεηνπνίεζα φηη φηαλ βιέπεηο έλα έξγν ηέρλεο πάλσ απφ έλα

ηέηαξην, δελ ην έρσ θάλεη πνηέ κνπ, έλα έξγν ηέρλεο λα θάηζσ λα ην θνηηάσ έλα

ηέηαξην, φηη ζπλέρεηα εκβαζχλεηο θαη βξίζθεηο θαηλνχξγηα πξάγκαηα, απηφ κνπ έθαλε

εληχπσζε.


- Δθηφο ην απηφ πνπ είπα πξηλ, κε εληππσζίαζε φηη είραλ φινη άπνςε, παξφιν ήηαλ

άλζξσπνη πνπ δελ ήηαλ θαιιηηέρλεο, είραλ άπνςε θαη ζσζηή άπνςε θηφιαο θαη φζν

εκβαζχλακε πάλσ ζην έξγν κηινχζαλε πνιχ εκπεξηζηαησκέλα πνιχ ζσζηά δειαδή θαη

πάλσ θαη γηα ην ρξψκα θαη γηα ην θσο θαη γηα… δειαδή ηψξα εκείο αλαιχζακε έλαλ

πίλαθα έξγν ηέρλεο, κνπ έθαλε εληχπσζε ζαλ δσγξάθνο απηφ… φηη δειαδή ζε θάπνην

ζεκείν κηινχζαλ θαη ζαλ εηδήκνλεο, ην εκβαζχλακε κηα ραξά δειαδή…


- πλαηζζεκαηηθά πάιη κνπ έθαλε εληχπσζε πνπ… ην φηη… ππήξρε έλα ζπλαίζζεκα

καδηθφ, απηφ κνπ έθαλε εληχπσζε, δειαδή π.ρ. έδεζε ε νκάδα θαη κε ηε δηπιαλή νκάδα

θαη βγάιακε ζπκπεξάζκαηα κέζα απφ … είρακε κηα άπνςε ζπλαηζζεκαηηθή φινη καδί,

δειαδή ε θνπβέληα πξνρψξεζε απφ κφλε ηεο ζα ιέγακε, δειαδή άξρηζα λα ιεηηνπξγψ

ζαλ άηνκν θαη κεηά άξρηζα ζηγά - ζηγά λα ιεηηνπξγψ ζαλ ζχλνιν θαηά ηελ δηάξθεηα,

απηφ κνπ έθαλε εληχπσζε.



κέζνδν.”

307


- Γελ λνκίδσ, εληάμεη κήπσο ήηαλε, ίζσο θξάηεζε πνιχ ρξφλν αιιά λνκίδσ φηη

ήηαλε… δελ είρακε μεθηλήζεη λα … έλα άηνκν ζηελ νκάδα κνπ θνπξάζηεθε λνκίδσ,

αιιά φκσο δελ λνκίδσ φηη είρε πξφβιεκα… δειαδή ήκαζηαλ γεληθά φινη καο ζπλέρεηα

ζε έληαζε θαη ζε δεκηνπξγηθφηεηα.


δύζθνιε;

- Δληάμεη, ζρεηηθά βγήθε ζχκθσλα… αθνχ ππήξρε ε πξνεγνχκελε δνπιεηά πνπ είρε

γίλεη βγήθε, αιιηψο απφ κφλε ηεο δε γηλφηαλ λα βγεη.

- Ναη ζίγνπξα. Άξα ζαο θάλεθε ζρεηηθά εύθνιε;

- Ναη ….

- Γηα πνην ιόγν, γηαηί ζεσξείηε όηη ήηαλε εύθνιε;

- Δγψ πηζηεχσ φηη, ήηαλ ζαλ ζπκθξαδφκελν απφ ηα πξνεγνχκελα, δειαδή βγήθε

αβίαζηα.

Γηαηί; Θεσξείηε όηη ε ύπαξμε ηνπ Κξηηηθνύ Δξσηήκαηνο βνεζά ή δπζρεξαίλεη


- Βνεζά.


-ηελ αξρή δελ κνπ έθαλε πνιχ εληχπσζε απηφ ην έξγν αιιά κεηά είλαη απηφ πνπ είπα

θαη πξηλ, φηη κνπ έθαλε εληχπσζε ην φηη έλα έξγν πνπ αξρηθά ην βιέπεηο αδηάθνξν θαη

εληάμεη ιεο φηη νχηε γλσζηφο είλαη ν θαιιηηέρλεο νχηε είλαη θαλέλα θνβεξφ έξγν αο

πνχκε πξνζσπηθά εκέλα δειαδή δελ κνπ άξεζε ζηελ αξρή πνιχ φζν πέξλαγε ε ψξα

έβιεπεο πξάγκαηα, έβιεπεο, ηη έρεη θξχςεη ν θαιιηηέρλεο κέζα ζην έξγν ηη βιέπεη ν

θφζκνο, πφζεο δηαθνξεηηθέο απφςεηο ππάξρνπλ γηα απηφ ην έξγν, απηφ.


H Guernica ηνπ Πηθάζν, επεηδή πηζηεχσ φηη έρεη λα θάλεη θαη κε πνιηηηθή θαη κε ηε

θνηλσλία θαη κε πφιεκν δειαδή εγψ ζα έιεγα φηη απηφ αμίδεη λα ην αλαθαιχςεη αο

πνχκε ν θφζκνο, γηαηί είλαη παξεμεγεκέλνο γεληθά ν Πηθάζν, δειαδή θαη εηδηθά κέζα

απφ απηφ ην έξγν δειαδή ιέλε θάπνηνη φηη είλαη έλα αθαηαιαβίζηηθν πξάγκα… εληάμεη

ν ηχπνο ήηαλε ηξειφο, αιιά ηειηθά επεηδή απηφ ην έρεη θάλεη γηα λα δείμεη ηε θξίθε ηνπ

πνιέκνπ, εληάμεη ν Πηθάζν έθαλε νχησο ή άιισο θπβηζκφ θαη θάπνηα άιια έξγα ηνπ

κπνξεί λα κελ κνπ αξέζνπλ νχηε θαη εκέλα, αιιά ζην ζπγθεθξηκέλν έξγν πηζηεχσ φηη

έρεη λφεκα ην φηη είλαη θπβηζηηθφ θαη φηη είλαη ζπαζκέλα θνκκάηηα θαη άλζξσπνη θαη

απεηθνλίδεη έλαλ πφιεκν, γη‟ απηφ ηνλ ιφγν.







308


- Λνηπφλ, εγψ ζεσξψ ζην ζεκεξηλφ ζρνιείν ζηελ Διιάδα φηη νη καζεηέο έρνπλ

ζπλεζίζεη ηφζν πνιχ ζην δαζθαινθεληξηθφ πξφηππν πνπ φζν θαη αλ αθνχγεηαη καχξν

απηφ αο πνχκε αδπλαηνχλ λα θάλνπλ καζεηνθεληξηθφ κάζεκα, δειαδή εγψ φζεο θνξέο

έρσ πξνζπαζήζεη λα θάλσ δηάινγν ή έρσ… δελ μέξσ κπνξεί λα είλαη θαη δηθή κνπ

αδπλακία έρεη … εθηξνρηαζηεί ην κάζεκα έρεη ραζεί φιε ε ψξα κεηά πξνζπαζψληαο λα

ηνπο βάισ ζηε ζεηξά λα μαλαξρίζνπκε λα δσγξαθίδνπκε γηαηί δελ ην θαηαιαβαίλνπλ…

δειαδή φηαλ ηνπο δψζεηο ηελ ειεπζεξία λα πνπλ ηε γλψκε ηνπο εθεί ράλεηο φιν ην

παηρλίδη δειαδή ζεσξνχλ φηη έρεη ηειεηψζεη ην κάζεκα ηφζν πνιχ έρνπλ κάζεη δειαδή,

ζ΄ απηφ θηαίλε νη θαζεγεηέο βέβαηα γηαηί ηα παηδηά γελληνχληαη αγλά θαη φ,ηη ηνπο δίλεηο

παίξλνπλ, φηαλ φκσο φινη νη θαζεγεηέο ζ΄ φιε ηελ εθπαίδεπζε ηε ζεκεξηλή θάλνπλ

δαζθαινθεληξηθφ κάζεκα θαη ιέεη κελ γπξλάεη θαλείο πίζσ, κελ κηιάεη θαλείο, κελ

αθνχγεηαη ηζηκνπδηά, κελ αλαζαίλεηε θαη ζα κηιάσ εγψ αο πνχκε θαη εζχ παο λα πεηο

παηδηά πξνρζέο μέξσ εγψ πνπ είδα έλα ληνθηκαληέξ, αξρίδνπλ εγψ είδα έλα πνδφζθαηξν,

εγψ είδα εθείλν… κφιηο ηνπο δψζεηο πάζα ζνπ θαηαζηξέθνπλ ην κάζεκα θαη απηφ

δείρλεη φηη είκαζηε πάξα πνιχ πίζσ ζαλ θνηλσλία, δειαδή γηα λα γίλεη καζεηνθεληξηθφ

κάζεκα έηζη δειαδή ζέησ εθεί ην πξφβιεκα. Πφζν κάιινλ ηψξα θαη γηα λα

πξνρσξήζνπκε θαη γηα ηε κέζνδν ηε ζπγθεθξηκέλε, είκαζηε πνιχ πίζσ ηψξα απηφ

πηζηεχσ. Θέιεη, πξέπεη λα θάλεη έλα βήκα φιε ε εθπαίδεπζε, φινη νη εθπαηδεπηηθνί.

- Κάπνηα επθνιία όκσο πνπ ζα ζπλαληνύζαλ, ζεσξείηε όηη ζα ήηαλ εύθνιν ζε

θάπνην ζεκείν, πνπ ζα ηνπο ήηαλ εύθνιν;

- Πηζηεχσ φηη ζα θαηαιαβαίλαλε θαιχηεξα ηα πξάγκαηα φηαλ ζα ηα έιεγε ν θαζέλαο, ν

θάζε καζεηήο δειαδή ζα έιεγε φπσο ιέκε θαη εκείο ζην ζπγθεθξηκέλν κάζεκα πνπ

θάλακε ηψξα εκείο νη κεγάινη φηαλ ιέγακε ν θαζέλαο θάηη, είρακε πην πνιχ ελδηαθέξνλ

λα αθνχζνπκε ηη ιέεη ν άιινο, ελψ αλ ην ιέεη έλαο θαζεγεηήο ή έλαο άλζξσπνο κφλν θαη

ιέεη, ιέεη ζαξάληα πέληε ιεπηά πνπ είλαη ε δηδαθηηθή ψξα ζην ζρνιείν βαξηέζαη φπσο

θαη λα ην θάλεηο δειαδή είλαη θαη φπσο άιιεο κέζνδνη, project θαη ηα ινηπά πνπ

εξγάδνληαη νη ίδηνη νη καζεηέο, θάλνπλ έξεπλα, δίλνπλ ζην ζχλνιν ησλ άιισλ καζεηψλ

ηη κάζαλε, θάπνηα απνξία. Πηζηεχσ ινηπφλ, φηη λαη έηζη απηφ πνπ είπα θαη ζηα πξψηα

εξσηήκαηα νη πξνζιακβάλνπζεο ζνπ αιιάδνπλ δειαδή είζαη έηνηκνο λα δερηείο πην

πνιιά πξάγκαηα φηαλ ην ιεο ζε ζπλνκήιηθφ ζνπ ν καζεηήο δειαδή είλαη έηνηκνο λα

αθνχζεη πην πνιιά ελψ φηαλ ιέεη θάηη ν θαζεγεηήο εγψ αο πνχκε βιέπσ φηη θαη

πξνβιεκαηίδνκαη… φηη δελ είλαη έηνηκα ηα παηδηά πνιιέο θνξέο λα αθνχζνπλ θάηη γηαηί

θαηεβάδνπλ ξνιά φηη καο ην ιέεη ηψξα γηα λα πάξνπκε βαζκφ, καο ην ιέεη γηαηί ζέιεη λα

καο βάιεη ζε θαινχπηα θαη κνπ ην ιέλε θηφιαο ηα παηδηά πνιιέο θνξέο φηη δελ θάζεζηε

λα καο αθνχζεηε, καο δίλεηε φιν εληππψζεηο ηεο δηθήο ζαο νπηηθήο, φινη νη θαζεγεηέο ,

απηφ ην πξάγκα ιέλε φηη φινη νη θαζεγεηέο καο δίλεηε ηε δηθή ζαο νπηηθή θαη δελ καο

αθήλεηε λα έρνπκε εκείο άπνςε.



κέζνδν.”

309








κεζόδνπ;




δηαδηθαζία, ε ζπλεξγαζία ησλ κειώλ ηεο νκάδαο, ή θάηη άιιν πην πνιύ ζηελ


Πηζηεχσ φηη ην πην ζεκαληηθφ ήηαλ, φηη ήηαλ μεθνχξαζηα. Γειαδή κπνξεί κεηά λα

ληψζακε κηα θνχξαζε, φηαλ ηειείσζε, αιιά δελ θαηαιάβακε πσο πέξαζε ε ψξα.

Σνπιάρηζηνλ εγψ πξνζσπηθά. Σφζε ψξα, κε ηέηνηα έληαζε θαη λα εξγάδνκαη ρσξίο

δηάιεηκκα, παξήγακε ηφζν πνιχ έξγν, πηζηεχσ πνιχ μεθνχξαζηα. Γειαδή απηή ε

καδηθφηεηα θαη ε νκαδνζπλεξγαηηθή αηκφζθαηξα, έδηλε κηα ραιαξφηεηα θαη γηλφηαλ ε

δνπιεηά - αο ην πνχκε έηζη - ρσξίο θφπν. Έβιεπα θαη ηνπο άιινπο δειαδή, πξνρψξαγε,

πξνρψξαγε, πξνρψξαγε, κε ηηο πάζεο πνπ δίλνληαλ δειαδή, κε ην δηάινγν, κε ην έλα κε

ην άιιν, ζε βνήζαγε θαη εζέλα λα βξεηο πξάγκαηα, δελ μέξσ, απηφ...


Να ζθεθηψ γηαηί δελ κνπ έξρεηαη ηψξα θάηη…. Κάηη πνιχ λα κε πξνβιεκάηηζε, φρη.


- Γελ μέξσ...κήπσο...δελ μέξσ θαηά πφζν ε κέζνδνο ιεηηνπξγεί...γίλνπλ πνιιά

καζήκαηα ηέηνηα, κπνξεί λα ππάξμεη κηα πξνεξγαζία κε ηνπο καζεηέο, δειαδή λα πεη ν

δηδάζθσλ φηη ζην άιιν κάζεκα ζα θάλνπκε απηφ ην έξγν, ςπρνινγηθά δειαδή λα είλαη

ιίγν πην έηνηκνο…

- Να ππάξρεη κηα πξνεηνηκαζία ζρεηηθή….

- Να κελ πεη, ζα πνχκε γηα ην ζπγθεθξηκέλν έξγν, ζα κηιήζνπκε πάλσ ζε έλα έξγν

δσγξαθηθήο, πηζηεχσ απηφ λα βνήζαγε. Θα αλαιχζνπκε έλα έξγν δσγξαθηθήο, ηίπνηα

άιιν. Οχηε λα πεη φηη ζα παξάγνπκε θξηηηθή ζθέςε, νχηε ηίπνηα. Πηζηεχσ φηη φ άιινο

κπνξεί κέζα ζηελ εκέξα λα δεη θάηη άιιν, έλα ληνθηκαληέξ θαη λα είλαη έηζη πην έηνηκνο

ςπρνινγηθά.

- Άξα κηιάκε θαη γηα ην ζέκα. Γειαδή αο πνύκε, ζα πνύκε γηα ην πεξηβάιινλ,



310

- Ναη λα κηιήζνπκε γηα ην πεξηβάιινλ ζηελ Διιάδα ή ην παγθφζκην πεξηβάιινλ, ηίπνηα

άιιν, δελ είλαη αλάγθε λα εηπσζνχλ ιεπηνκέξεηεο. Δγψ πξνζσπηθά ζα ήζεια λα έρσ

απφ πξηλ απηή ηε γλψζε.


Ναη, πάλσ ζην παξφλ, ζην ζπγθεθξηκέλν έξγν, κπνξψ λα ην αλαιχζσ, δειαδή έρσ ηε

δπλαηφηεηα ηψξα. Μνπ εληππψζεθαλ απηά πνπ είπακε, φια, ηα πξνεγνχκελα πξηλ απφ

ην έξγν δε κπνξψ λα πσ φηη ηα ζπκάκαη πιήξσο, αιιά επεηδή είκαη θαη νπηηθφο ηχπνο,

φηη είπακε πάλσ ζην έξγν, ηα ζπκάκαη επαθξηβψο, δειαδή, ε αλάιπζε ήηαλ

επηηπρεκέλε.

Άξα ζεσξείηε όηη κπνξείηε λα ηε ρξεζηκνπνηήζεηε

Ναη, λαη...




Καη θξηηηθφο, αιιά εγψ είδα φηη παξάρζεθε θαη απηνθξηηηθή, πνπ είλαη δχζθνιν αο

πνχκε θαη ζε απηή ηελ ειηθία πνπ είκαζηε εκείο, εγψ πηζηεχσ φηη γηα ηα παηδηά ζα είλαη

πην εχθνιν λα παξαρζεί απηνθξηηηθή, γηαηί δελ έρνπλ παγηψζεη θάπνηεο απφςεηο, νχηε

γηα ηνπο γχξσ ηνπο, νχηε γηα ηνλ εαπηφ ηνπο αθφκα, 100% φπσο εκείο.


Ναη, ήηαλ.


Γεδνκέλνπ φηη ήκαζηαλ άγλσζηνη κεηαμχ καο, πηζηεχσ φηη ηα πήγακε πνιχ θαιά.

Γειαδή εάλ ιάβνπκε ππφςε καο απηφ ην δεδνκέλν, κηινχζακε ζα λα γλσξηδφκαζηε απφ

πξηλ, ζα λα είκαζηε θίινη. Γελ ππήξρε θφκπιεμ, ηακπνχ, ιεηηνχξγεζε πάλησο.



- Απφ ην έξγν ηέρλεο; Σνλ πίλαθα;

- Ναη.

- Δγψ ζα έιεγα φηη κε ζπγθιφληζε δειαδή κέζα ζε εηζαγσγηθά θάπσο ηηο απφςεηο, ην

γεγνλφο φηη θξαηνχζαλ βηβιία ηα παηδηά. Γειαδή, γεληθά ζηελ Διιάδα έρνπκε

απαμηψζεη ηειείσο ηελ παηδεία, ιέκε φηη ζα θάλνπκε θάηη γηα ηελ παηδεία, βάδνπκε έλα

ιηζαξάθη. Αιιά ηειηθά δελ είλαη ηφζν απιά, ηφζν κηθξφ ην ιηζαξάθη πνπ βάδνπκε. Οη

παιηφηεξεο γεληέο πνπ ζεσξνχζαλ ηελ παηδεία σο έλα βαζηθφ ζπζηαηηθφ ηεο θνηλσλίαο

καο, ηειηθά είραλ δίθην. Γειαδή φηαλ είδακε ηε δχλακε πνπ είραλ απφ ηα βηβιία πνπ

θξαηνχζαλ ζπκβνιηθά βέβαηα θαη ήηαλ ήξεκα ηα πξφζσπά ηνπο, απέλαληη ζε απηφ ην

πιήζνο πνπ ήηαλ απέλαληί ηνπο, αλζξσπνθάγν, έηνηκν λα ηνπο θαηαζπαξάμεη, απηφ κνπ

αλέηξεςε ιίγν ηα πξάγκαηα, δειαδή δελ πξέπεη λα απαμηψλνπκε θαη ηε δνπιεηά πνπ

θάλνπκε σο παηδαγσγνί.



κέζνδν.”

311



Ναη,


Πηζηεχσ φηη πάιη είρα θάλεη ηελ αλαηξνπή, δελ μέξσ αλ απαληψ ζην εξψηεκα,

ζεσξνχζα εγψ φηη νη ξαηζηζηέο έρνπλ πξνζσπηθφηεηα δειαδή είλαη δηαθνξεηηθνί

κεηαμχ ηνπο. Απφ ηνλ πίλαθα φκσο έζπαζε απηφ ην ζηεξεφηππν. Δίδα ηειηθά φηη ν

θαζέλαο δελ είλαη δηαθνξεηηθφο. Σειηθά είλαη ίδηνη, έρνπλ αιινησζεί νη πξνζσπηθφηεηέο

ηνπο, έρνπλ γίλεη κηα κάδα, ρσξίο λα ππάξρεη πνιπρξσκία θαη πνιιέο δηαθνξεηηθέο

απφςεηο θαη ηειηθά είλαη ζχκαηα. Βαζηθά, απηφ... Ζ θαηάιεμε απηή είλαη. ηη απηνί δελ

είλαη ζχηεο, απηνί είλαη ηα ζχκαηα. Ίζσο λα είλαη θαη πην ζχκαηα απφ ηα ζχκαηα ηνπ

ξαηζηζκνχ. Γηαηί απηνί δελ ην μέξνπλ, ελψ ηα ζχκαηα ηνπ ξαηζηζκνχ, μέξνπλ φηη έρνπλ

απηνχο γχξσ ηνπο θαη φηη πξέπεη λα αληηδξάζνπλ. Δλψ απηνί είλαη ζχκαηα ηνπ ίδηνπ

ηνπο ηνπ ξαηζηζκνχ θαη κπνξεί λα κελ αληηδξάζνπλ πνηέ γηα λα μεθχγνπλ απφ απηφ.



Απηνγλσζία, απηνθξηηηθή…




Ναη πηζηεχσ φηη βνεζάεη γεληθά ε αμηνιφγεζε ησλ καζεηψλ, ην έρσ θάλεη θαη κεξηθέο

θνξέο ζην ζρνιείν, δειαδή έρσ πεη λα κνπ γξάςνπλ αλψλπκα, θάπνηα ειαηηψκαηα πνπ

έρσ, ην είρα θάλεη θαη κε έρεη βνεζήζεη, δειαδή είλαη ζα λα θάλεηο κηα απηνγλσζία,

ρσξίο θφπν. ηελ θάλνπλ ηα παηδηά ηελ απηνθξηηηθή, έηνηκε ζνπ ηε δίλνπλ γηαηί ηα

παηδηά είλαη εηιηθξηλή. Βέβαηα, κπνξεί λα είλαη ππεξβνιηθά θάπνπ ή κπνξεί λα πέζνπλ

έμσ, αιιά γεληθά, πηζηεχσ φηη φπνπ έρεηο πνιιέο γλψκεο, βγάδεηο έλα γεληθφ

ζπκπέξαζκα, έλα κέζν φξν.


- Γελ μέξσ, πηζηεχσ - ηψξα ηειεπηαία - έρσ ζπλεηδεηνπνηήζεη φηη ε ηέρλε βνεζάεη θαη

ςπρνινγηθά θαη εηδηθά ηψξα ζηελ Διιάδα ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο, θαη ζπλαηζζεκαηηθά

πξνβιήκαηα, αλ έρνπλ θάπνηα παηδηά, έρσ αθνχζεη απφ θάπνηνπο ζπλαδέιθνπο πνπ ιέλε

γηα θάπνηνπο καζεηέο πνπ ήηαλ ππεξθηλεηηθνί θαη φηαλ καζαίλαλε απφ θάπνπ έλα

φξγαλν κνπζηθφ, ην μεπεξλάγαλε. Μεηά ε κεηέξα ιέεη: “ηαλ είδα φηη ην παηδί κνπ ην

μεπέξαζε θαη επεηδή είρα θαη εγψ θάπνηα πξνβιήκαηα δπζιεμίαο, ππεξθηλεηηθφηεηαο

θιπ, πήγα θη έκαζα θη εγψ θάπνην κνπζηθφ φξγαλν”. Παξφιν πνπ ήηαλ κεγάιε, ην

μεπέξαζε θη απηή ην πξφβιεκα ηεο. Καη απηφ πνπ κε έρεη εληππσζηάζεη, είλαη απηφ πνπ

είπα θαη πξηλ κε ηελ παηδεία δειαδή, δελ είλαη ηφζν κηθξφ ην ιηζαξάθη πνπ βάδεη ε

ηέρλε, είλαη πην ζεκαληηθφ ην έξγν ηεο, απ‟ φηη λνκίδεη ν θφζκνο θαη εηδηθά νη Έιιελεο



312

νη νπνίνη ιέλε : Δληάμεη δελ πεηξάδεη, γηαηί λα πάσ λα αγνξάζσ έλαλ πίλαθα, ή είλαη

έμππλνο ν δσγξάθνο πνπ ηνλ πνπιάεη ηφζν αθξηβά ηνλ πίλαθα; Καη ηειηθά είλαη ζε έλα

ζπίηη άδεην, αθνχλε ηε κνπζηθή πνπ ηνπο παζάξεηαη, απφ ηα ΜΜΔ, ηηο εηδήζεηο ,

ζπλήζσο παζάξεηαη ην ζπγθεθξηκέλν είδνο ηεο κνπζηθήο, ηα κεγάια νλφκαηα ηεο show

biz, εε…. ινγνηερλία, φηη ππάξρεη ζηα πεξίπηεξα, θάπνηα βηβιία, ή ζηα ζνχπεξ κάξθεη,

ν θφζκνο δειαδή έρεη παξακείλεη ρακειά θαη έρεη ρακειφ επίπεδν, νπφηε δελ έρεη

εθηίκεζε απέλαληη ζηελ ηέρλε, γηαηί δελ ηελ έρεη γλσξίζεη πνηέ ηελ ηέρλε, γηα λα ηελ

εθηηκήζεη…. ηελ θαιή ηέρλε δειαδή.

- Ή ηελ απζεληηθή ηέρλε πνπ ιέεη θαη ν Κόθθνο ζπγθεθξηκέλα…

- Ναη, ε απζεληηθή ηέρλε , φρη φκσο απηή πνπ είλαη γηα λα ρατδέςεη απηηά, ή κάηηα, ή

κπαιά..


Πηζηεχσ φηη παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ εθπαίδεπζε, αιιά δελ ην γλσξίδνπλ νχηε νη

εθπαηδεπηέο νχηε νη εθπαηδεπφκελνη Γειαδή, ηα παηδηά θάλνπλ ινγνηερλία, θάλνπλ

κνπζηθή, θάλνπλ ρνξνχο θαη γπκλαζηηθή, θάλνπλ εηθαζηηθά , αθήλσ ηειεπηαίν ην

κάζεκά κνπ θαη ιέλε ηψξα: „Πσ , πσ καο θνχξαζε ν γπκλαζηήο‟. Δγψ πηζηεχσ φηη φηαλ

κεγαιψζνπλε ζα θαηαιάβνπλε απηφ πφζν ηνπο βνήζεζε, δειαδή, δίλεη κηα

νκαδνζπλεξγαηηθφηεηα. Ζ δσγξαθηθή, είζαη κφλνο ζνπ, έρεη άιιν ζηπι, εκβαζχλεηο

ζηνλ εαπηφ ζνπ γηα λα βγάιεηο θάπνηα ζπλαηζζήκαηα. Ζ κνπζηθή ην ίδην, πάιη

εκβαζχλεηο ζηνλ εαπηφ ζνπ, ή άκα είλαη ζχλνιν κνπζηθφ κε πνιιά άηνκα, πάιη ζε

βνεζάεη θαη εθθξάδεζαη, ιχλεζαη, καζαίλεηο λα επηθνηλσλείο κε ηνπο άιινπο δειαδή

απηφ πνπ είπα ζηελ αξρή, φηη ππάξρεη, γίλεηαη πνιχ δνπιεηά κέζσ ηεο ηέρλεο αιιά δελ

ην έρνπκε πάξεη ρακπάξη θαη γηα απηφ θαη δελ ην εθκεηαιιεπφκαζηε ζσζηά.


- Απηφ πηζηεχσ πσο είλαη αηνκηθφ εξψηεκα Γειαδή πσο ιεηηνπξγείο αηνκηθά. Γειαδή

πσο κπνξείο πξνζσπηθά λα ζηνραζηείο. Δγψ πηζηεχσ φηη είλαη απαξαίηεην. Να κελ

μαλαιέσ ηα ίδηα. Δίλαη απαξαίηεην γηα λα κπνξείο λα ζηνραζηείο. Γειαδή, πηζηεχσ φηη

δελ ππάξρεη δσή ρσξίο ηέρλε, γηαηί είλαη κέξνο ηεο δσήο. Οη εηδήζεηο πνπ αθνχκε απηά

πνπ βιέπνπκε… Βιέπνπκε ρξψκαηα, αθνχκε ήρνπο… Πσο λα ζηνραζηείο ρσξίο ηελ

ηέρλε; Γε γίλεηαη…

- Να ζαο επραξηζηήζσ ζε απηό ην ζεκείν. Δδώ ε ζπλέληεπμε ηειεηώλεη, εθηόο εάλ

ζέιεηε λα ξσηήζεηε θάηη…

- Σν κφλν πνπ ζα κπνξνχζα λα ξσηήζσ είλαη, εάλ απηφ ην είδνο ηεο κεζφδνπ, αλ

ππάξρνπλ βιέςεηο λα ιεηηνπξγήζεη ζηελ παηδεία;

- Δίλαη ζε πεηξακαηηθό ζηάδην ζηελ Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ, θαηαβάιινληαη

πξνζπάζεηεο, ζπληειεί ζε απηό θαη ε δηπισκαηηθή, ηελ νπνία έρσ αλαιάβεη, λα

δνύκε πσο κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη θαη ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη νη ίδηνη

νη καζεηέο, λα δνύκε πσο κπνξνύκε λα ηνπο βνεζήζνπκε, πσο κπνξνύκε λα

πξνσζήζνπκε ηελ θξηηηθή ζθέςε ζηνπο εθήβνπο, πνπ θαηά ηελ πξνζσπηθή κνπ

γλώκε, είλαη θάηη απαξαίηεην.



κέζνδν.”

313

- Δπραξηζηψ.

- Να είζηε θαιά! Καιή ζπλέρεηα!



314




ΣΑΖ ΩΜΑΣΟ: θηγκέλε ζηάζε, ειαθξψο ακπληηθή. Δκθαλέο άγρνο.

ΛΔΚΣΗΚΖ ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΑ: Μνλνιεθηηθέο απαληήζεηο, ρσξίο δηάζεζε γηα ζπδήηεζε.


: Καιεκέξα

Γ.Γ: Να μεθηλήζνπκε κε ηε δηαδηθαζία ηεο ζπλέληεπμεο κεηά απφ ην ζεκηλάξην πνπ

παξαθνινπζήζαηε πξηλ κηα εβδνκάδα.




ΖΛΗΚΗΑ: 48


ΜΟΝΗΜΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜ. ΑΠΑΥΟΛΖΖ: Δθπαηδεπηηθφο ζηε Β‟ βάζκηα

ΖΜΔΡ/ΝΗΑ.: 22-12-2013

ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: Δπηθνηλσλίεο, Σειεπηθνηλσλίεο. Ζιεθηξνληθά

ΠΟΤΓΔ: πνπδέο έρσ ζην ΣΔΗ Πεηξαηά, Ζιεθηξνληθφο κε εκπεηξία ζην ρψξν, κε

εκπεηξία ζην ρψξν…

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΗ ΚΤΡΗΔ ΠΟΤΓΔ: ρη, φρη. Μφλν ζην

ζηξαηφ θάπνην πηπρίν Σειεπηθνηλσληψλ

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: ρη, δελ έρσ

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΟ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΠΟΤΓΩΝ: Γηδαθηηθή εκπεηξία;

Λνηπφλ, δηδαθηηθή εκπεηξία απφ ην ‟98 δηδάζθσ ζε ηερληθά ιχθεηα. Σα ΣΔΔ ηα ιεγφκελα

ηφηε, ΣΔ, ζηα ΣΔΗ 5 ρξφληα θαη κέρξη ηψξα ηα ηειεπηαία 7 ρξφληα δηδάζθσ ζην ΔΠΑΛ.

ην 9ν ΔΠΑΛ Πάηξαο.

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: Καζφινπ

ΔΠΑΦΖ ΜΔ ΣΖΝ ΣΔΥΝΖ: Γελ αζρνινχκαη γεληθά κε ηε κνπζηθή παξ‟ φιν φηη είκαη

κνπζηθφο δηπισκαηνχρνο βπδαληηλήο κνπζηθήο θαη γεληθψο ππάξρεη κεγάιε εκπεηξία

ψζηε, ζηε δνπιεηά κνπ πάιη, παξάιιεια κε ηελ εθπαίδεπζε είρα θαη ηελ ερνιεςία ζε

δηάθνξεο εθδειψζεηο, έηζη. Έρσ αζρνιεζεί κε ηε κνπζηθή αξθεηά θαη φηη έρεη ζρέζε κε

ηα ειεθηξνληθά.

Γ.Γ: Βπδαληηλή κνπζηθή ινηπόλ θπξίσο όζνλ αθνξά…

: Κπξίσο κε ηε κνπζηθή

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΔΗΚΑΣΗΚ ΔΡΓΟ/Α: Αγαπεκέλν εηθαζηηθφ έξγν.. δελ ππάξρεη



κέζνδν.”

315

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΚΗΝΖΜΑΣΟΓΡΑΦΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: Κηλεκαηνγξαθηθφ έξγν θπξίσο

ζην αζηπλνκηθφ ζηπι, ζην αζηπλνκηθφ αο ην πνχκε ξεπεξηφξην, ην Φπγάο.

Γ.Γ: Ωξαία. Ο θπγάο είλαη κε ηνλ…

: Υάξηζνλ Φνξλη.

Γ.Γ: Υάξηζνλ Φνξλη, σξαία.

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: Λνγνηερληθφ έξγν… ξηα Εσήο ηνπ

Υέλξπ Κιάνπλη

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΜΟΤΗΚΟ ΑΚΟΤΜΑ: Μνπζηθφ άθνπζκα, θπζηθά ηα αθνχζκαηα

ηα δηθά κνπ είλαη κνπζηθά βπδαληηλά. Υξηζηφο γελλάηαη δνμάζαηε.

ΣΗ ΔΗΝΑΗ ΓΗΑ ΜΔΝΑ ΣΔΥΝΖ ΓΔΝΗΚΑ; Σέρλε. Οηηδήπνηε πξνάγεη ηνλ άλζξσπν

πξνο ηα πάλσ.





: Κακία



: ρη



: ρη, φρη



: Μάιηζηα. Πξψηα απ‟ φια ε εκπεηξία, ε εκπεηξία. ε θάηη θαηλνχξην πνπ δελ ήμεξα,

πξψηνλ. Γεχηεξνλ, ε δηθηά ζαο ε θιήζε, έηζη θαη λα παξαθνινπζήζσ θάηη ην νπνίν δελ

ην ήμεξα. Γειαδή, ήηαλ κηα εκπεηξία γηα κέλα πεξηζζφηεξν.



: Ναη. Βαζηθά ε ηέρλε, φηη έρεη ζρέζε θπζηθά κε ηέρλε. Δίηε απηφ είλαη κνπζηθή, είηε

είλαη απηφ θάπνην ινγνηερληθφ θείκελν, ή θάπνην πνίεκα νηηδήπνηε άιιν, ζπκβάιιεη

πηζηεχσ ζεηηθά. πκβάιιεη ζεηηθά ζηελ αλάπηπμε ηεο θξίζεο ηνπ αλζξψπνπ.

Πεξηζζφηεξν δειαδή ηελ θξηηηθή ζθέςε. Καη λα ην πάεη δειαδή ζε θάπνηα κνλνπάηηα

ηα νπνία θαηά θάπνην ηξφπν ζα ηνλ νδεγήζνπλ ζε θάπνηεο ζεηηθέο, αο ην πνχκε, γηα ηε

δσή ηνπ θαηαζηάζεηο.

Γ.Γ: Γηα ηελ εθπαίδεπζε ε άπνςή ζαο όκσο; Ζ ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε;



316

: Δίλαη κε εξσηεκαηηθφ…

Γ.Γ: Γελ γλσξίδεηε δειαδή γεληθά

: Γελ ην μέξσ φρη.


: Κξηηηθφο ζηνραζκφο. Κξηηηθή ζθέςε νπζηαζηηθά. Κάηη ην νπνίν, θξηηηθφο ζηνραζκφο

(ζθέθηεηαη). Μπνξείο λα ζηνράδεζαη θαη λα κπνξείο λα θξίλεηο θαηαζηάζεηο.




: Ναη, βέβαηα, βέβαηα. Πνιχ θαιή.



: Μφλν απηφ, λνκίδσ.



: Σνπ;

Γ.Γ: Δθπαηδεπηή θαη ησλ εθπαηδεπνκέλσλ.

: ε απηφ πνπ έδεζα έηζη;

Γ.Γ: Ναη.

: Πηζηεχσ φηη πήγαλ πάξα - πάξα πνιχ θαιά. Τπήξρε πνιχ θαιφ, δπλαηφ, κάιινλ θαη

ν εθπαηδεπηήο θαη νη εθπαηδεπφκελνη ήηαλ ζε κηα άξηηα ζπλαιιαγή. Γειαδή ππήξρε κηα

ζπλνρή ησλ, φζνλ αθνξά ηε δηαδηθαζία λα πνχκε έηζη;

Γ.Γ: Σε ζπλεξγαζία

: Τπήξρε ζπλνρή, ζνβαξή.

Γ.Γ: Ωξαία

: Γειαδή ηφζν πνιχ, πνπ δελ ην πεξίκελα νχηε εγψ.


θάηη ζηηο απόςεηο ζαο ζρεηηθά κε ηνλ ηξόπν πνπ παξαηεξείηε έλα έξγν ηέρλεο;

: ρεηηθά κε ηνλ ηξφπν;

Γ.Γ: Πνπ παξαηεξείηε έλα έξγν ηέρλεο. Δίδαηε κηα θαηλνύξηα κέζνδν.

: Βνήζεζε - βνήζεζε. Οπζηαζηηθά κάιινλ απηφ πνπ θάλακε πεξηζζφηεξν ήηαλ λα

πνχκε ηελ άπνςή καο. Γελ άιιαμε θαηά 100% απηφ, κπήθαλ ζηνηρεία φκσο. Μπήθαλ

θάπνηα ζηνηρεία.


Γ.Γ: πσο;



κέζνδν.”

317

: πσο ν ηξφπνο ζθέςεο. Ο ηξφπνο ζθέςεο, φηαλ βιέπεηο θάπνην έξγν. Καη κεξηθά

πξαγκαηάθηα ηα νπνία ηα είδα, ζηε δηάξθεηα ηεο παξνπζίαζεο. Γελ ηα είρα ηζεθάξεη

λσξίηεξα, εγψ.



: (Γειάεη) Ο θαηαηγηζκφο ηδεψλ ηεο νκάδαο.


: Πάξα πνιχ σξαία. Πάξα πνιχ σξαία, βέβαηα εγψ είκαη έλαο άλζξσπνο 48 ρξνλψλ ν

νπνίνο, είκαη θαη ζηελ εθπαίδεπζε βέβαηα, εγψ ην έλησζα πάξα πνιχ θαιφ. Καη φρη κφλν

απηφ, ν ρξφλνο ελψ ήηαλ αξθεηφο, ήηαλ ζα λα ήηαλ πνιχ ιίγνο.


: ρη, φρη, δελ έρσ θάηη.


δύζθνιε; Γηαηί;

: Ζ δεκηνπξγία θξηηηθνχ;

Γ.Γ: Δξσηήκαηνο ζην 3ν ζηάδην ζαο θάλεθε εύθνιε - δύζθνιε θαη γηαηί;

: Θπκίζηε κνπ ιίγν ην θξηηηθφ εξψηεκα.

Γ.Γ: Ναη. Σν θξηηηθό εξώηεκα ήηαλ ζην ηξίην ζηάδην όπνπ πεγαίλακε θαη

δεκηνπξγνύζακε έλα εξώηεκα παξαδείγκαηνο ράξηλ γηαηί επαλαιακβάλνληαη

ηέηνηνπ είδνπο θαηλόκελα ζηελ ειιεληθή θνηλσλία; Σα θαηλόκελα ηνπ ξαηζηζκνύ.

Μηινύζακε γηα έλα εξώηεκα γηα λα ην εμεηάζνπκε εηο βάζνο.

: Α λαη, λαη, λαη.

Γ.Γ: Αιιά απηή ε ιεηηνπξγία ζηελ νκάδα, ζαο θάλεθε…

: Δχθνιε

Γ.Γ: Δύθνιε ζαο θάλεθε;

: Ναη εχθνιε.

Γ.Γ: Γηαηί ζεσξείηε όηη ζαο θάλεθε εύθνιε; Ση ζπλέβαιε ζε απηό;

: Γηαηί ήηαλ πξάγκαηα ηα νπνία πξαγκαηηθά ζεψξεζα φηη ήηαλε … πψο λα ην πσ…

πξνέθπςαλ ξε παηδί κνπ ζέκαηα δειαδή…

Γ.Γ: Πσο;

: Δηδηθά ε νκάδα πνπ ήκαζηαλ καδί πεξηζζφηεξν… θαη ν θαζέλαο ζπλέβαιε ζην λα πεη

θάηη.



: Ννκίδσ, εκέλα νπζηαζηηθά, λα ζαο πσ ηη έλησζα έηζη, λνκίδσ θαη ηα δχν. Καη βνεζά

θαη δε βνεζά. Δμαξηάηαη βέβαηα θαη ζε ηη θαηάζηαζε βξίζθεηαη θαη απηφο,… ν

εθπαηδεπφκελνο. Ση ελλνψ θαηάζηαζε, ελλνψ φηη αλ έρεη ζην κπαιφ ηνπ δηάθνξεο

απφςεηο θαη ζέζεηο ζηε δσή ηνπ, γεληθά ζηε δσή ηνπ κπνξεί λα βαδίδεη ζε νπνηνδήπνηε

ζέκα. Δάλ δελ ηα έρεη απηά, ζα δπζθνιεπηεί.



318

Γ.Γ: Άξα ζηεξίδεζηε πάλσ ζηελ εκπεηξία πνπ έρεη έλαο θαηαξηηδόκελνο γηα λα

κπνξέζεη

: Μπξάβν. Ναη, λαη. Καη ηηο εηθφλεο θαη ηηο απφςεηο πνπ έρεη, αο πνχκε.


: Ναη, βεβαίσο.


: Γελ έρσ ζθεθηεί απηή ηε ζηηγκή θάπνην έξγν, αιιά κπνξψ λα ζθεθηψ. „ρη ηψξα

φκσο.





: Δίπα απηφ. ηη αλ έρεηο λα θάλεηο κε ελήιηθεο πνπ έρνπλ θάπνηα εκπεηξία δσήο θαη

θάπνηεο απφςεηο πάλσ ζε ζέκαηα, είηε αλαθέξνληαη ζηε δσή, είηε γεληθά κπνξνχλ άλεηα

λα εθθξάζνπλ θάπνηα άπνςε. Σν δχζθνιν ζα είλαη λα έρεηο άηνκα ηα νπνία δελ ζα

κπνξνχλ λα ζθέθηνληαη.

Γ.Γ: Θεσξείηε όηη νη έθεβνη δελ ζα κπνξνύλ λα ζθεθηνύλ πνπ είλαη ζηελ ηππηθή

εθπαίδεπζε;

Βεβαίσο. Μπνξνχλ λα ζθεθηνχλ βεβαίσο - βεβαίσο. Δπεηδή φκσο ηπραίλεη λα είκαη θαη

ζε λπρηεξηλφ ζρνιείν ηα παηδηά δπζθνιεχνληαη πξψηα απφ φια λα εθθξάζνπλ θάηη.

Πνιχ πεξηζζφηεξν λα έρνπλ ζθεθηεί θαη λα έρνπλ άπνςε γηα ηα ζέκαηα. Ννκίδσ φηη ην

δχζθνιν ζα είλαη, θπζηθά αλ είλαη θάπνην ζέκα ην νπνίν ην γλσξίδνπλ, ζα ην

εθθξάζνπλ έηζη κε νπνηνδήπνηε ηξφπν. Σν δεηνχκελν είλαη, αλ ηνπο ζέζσ θάπνην ζέκα

ην νπνίν δελ ην γλσξίδνπλ θαη δελ έρνπλ θάπνηα εκπεηξία.

Γ.Γ: Ναη, πσο ζα βγάινπλ ηηο απαληήζεηο.

: Ναη, λαη.









κεζόδνπ;


Γ.Γ: Ωξαία. Πάκε ζην ηειεπηαίν θνκκάηη ινηπόλ.




κέζνδν.”

319




: Οπζηαζηηθά ε νκαδνπνίεζε, ε νκαδνπνίεζε θέξλεη πάληα απνηέιεζκα, πξψηνλ γηα

κέλα βαζηθφ. Θεσξψ φηη αλ ήηαλ ιηγφηεξεο νη νκάδεο, πεξηζζφηεξεο νη νκάδεο κε

ιηγφηεξα κέιε, δειαδή απφ ηηο 2 πνπ είρακε θηηάμεη αλ ήηαλ θαη 3 ζα ήηαλ πην θαιφ. Θα

ήηαλ πην θαιφ. Απηά.


: Με πξνβιεκαηίδεη ην γεγνλφο πσο ζα… πσο… κάιινλ πσο ζα πιαζάξεηο ζαλ

εθπαηδεπηήο ην ζέκα. Γειαδή…

Γ.Γ: Θέιεη εκπεηξία…

: Ζ δηαδηθαζία πεξηζζφηεξν.

Γ.Γ: Θέιεη θάπνηα εκπεηξία νπσζδήπνηε.

: Απηφ κφλν.


: Γελ ην μέξσ ηψξα αθξηβψο ην ζέκα, δελ γλσξίδσ, δελ, αλ είρα αζρνιεζεί λσξίηεξα

ζα, πηζηεχσ ζα, κπνξνχζα λα ζπγθξίλσ κε απηά πνπ ήμεξα θαη κε απηά πνπ είδα. Δκέλα

ζαλ, πξνζσπηθά, ζαλ δηαδηθαζία, κνπ άξεζε πάξα πνιχ.


: Ναη, φρη θαη έηνηκν.

Γ.Γ: Αλ όρη ηη ζεσξείηε όηη πξέπεη λα γίλεη επηπιένλ θαηά ηε γλώκε ζαο;

: Μπνξψ ίζα λα πξνζεγγίζσ ην ζέκα. Να πξνζεγγίζσ ηελ παξνπζίαζε απηή. Με ηνλ

ηξφπν πνπ είδα λα νκαδνπνηείηαη θαη λα δεκηνπξγείηαη έηζη κηα ιχζε.


: ηνλ ηξφπν ησλ εξσηεκάησλ.

Γ.Γ: ηε δεκηνπξγία ηνπ θξηηηθνύ εξσηήκαηνο.

: Ναη, εθεί λνκίδσ φηη πξέπεη λα δνζεί ην…



: … Ννκίδσ, εχθνια.


: Φνβεξή – θνβεξή.


: Ίζσο θαη νη άιινη ζπλάδειθνη εθεί, ήηαλ ελεκεξσκέλνη ζε δηάθνξα ζέκαηα θαη ε

εηδηθφηεηα ηνπ θαζελφο, λνκίδσ, ηνπ πξνζέζεηε απφςεηο.



320



: Δλαιιαθηηθά…

Γ.Γ: Ση ζαο ζπγθιόληζε; Κάπνην κέξνο ηνπ πίλαθα.

: Ο πίλαθαο.

Γ.Γ: αλ ζύλνιν

: Πάλσ ζηνλ πίλαθα;

Γ.Γ: Ναη αλ έρεηε θάπνην ζπγθεθξηκέλν αο πνύκε θνκκάηη πνπ ζαο έθαλε εληύπσζε

: Με ζπγθιφληζε, κε ζπγθιφληζαλ νη θσλέο πίζσ. Ο ηξφπνο ζρεδηαζκνχ, ε παξάζηαζε.

Ήηαλ θνβεξφο.



: Βεβαίσο, είρα.

Γ.Γ: Πνηα είλαη απηά; Πνηα ζα κπνξνύζαηε λα πείηε ζηεξεόηππα βγήθαλ από εζάο;

: Σα ζηεξεφηππα βγήθαλ απφ ηελ… νπζηαζηηθά… απηφο ν νπνίνο δηαθέξεη απφ ηνλ

άιινλ πξνζπαζεί λα,… πξνζπαζεί λα επηβηψζεη πεξηζζφηεξν. Γειαδή, ε επηβίσζε ηνπ

αηφκνπ, ηνπ δηαθνξεηηθνχ αηφκνπ, κπξνζηά ζε θαηαζηάζεηο άιιεο, είλαη έλα δσηηθφ

ζέκα. Μπνξείο δειαδή, επηθίλδπλν γηα απηφλ θπζηθά…, γηαηί ε επηβίσζε κέζα απφ ην

δηαθνξεηηθφ, είλαη δχζθνιε. Σν πψο ζα αληαπεμέιζεη δειαδή απηφο, έλαληη ησλ άιισλ,

πνπ είλαη δηαθνξεηηθνί ηνπ, είλαη έλα κεγάιν δήηεκα.

11. Γ.Γ: Νηώζεηε όηη κπνξείηε λα αμηνινγήζεηε εθ λένπ απηέο ηηο παξαδνρέο; Γηα

απηά πνπ είπαηε ηώξα γηα ηε δηαθνξεηηθόηεηα θαη γηα ην ζέκα ηεο επηβίσζεο.

Βγήθε θάηη από απηή ηελ ηζηνξία; Δίδαηε θάηη εζείο λα αιιάδεη κε εζάο; Κάπνηα

ζηάζε, θάπνηα άπνςε.

: Πξνζσπηθά εληζρχζεθαλ απηά πνπ, αο ην πνχκε, πηζηεχσ. Σψξα ηα ππφινηπα, λνκίδσ

φηη ν θαζέλαο γεληθά, παίξλεη ηα κελχκαηα. Γεληθά απφ θάζε παξνπζίαζε, θάζε…, φηαλ

νκαδνπνηείζαη πάλσ ζε θάπνην ζέκα κπνξείο άλεηα λα θαηαθέξεηο, έηζη, λα βγάιεηο

κελχκαηα απφ ηελ νκάδα θαη λα πξνζζέζεηο κελχκαηα ζε απηή.

Γ.Γ: ηηο ζπλεξγαζίεο ησλ νκάδσλ, ινηπόλ.

: Πηζηεχσ εγψ αθξάδαληα.




: Ναη. Ναη - λαη ην πηζηεχσ απηφ, γηαηί ηα παηδηά νπζηαζηηθά φηαλ ηνπο αξρίδεηο θαη…

ζην ςάμηκν πεξηζζφηεξν… ζηε δηαδηθαζία ηνπ ςάρλεηλ, ηξειαίλνληαη. Σνπο αξέζεη.


: Ση είλαη ηέρλε. Σέρλε είλαη απηφ πνπ ζα ζε αλεβάζεη. Καη ςπρηθά θαη θξηηηθά.




κέζνδν.”

321

: Ζ ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε. Απηή ηε ζηηγκή βέβαηα, εγψ είκαη ζε ηερληθφ ζρνιείν, εγψ

πεξηζζφηεξν έρσ ηελ ηερλνινγία. Ζ ηέρλε απηφ πεξηζζφηεξν πνπ, λνκίδσ, ιείπεη απφ ηα

δηθά καο ηα ζρνιεία. Καη πηζηεχσ φηη κπνξεί λα έξζεη ζην πξνζθήλην, κε νπνηνδήπνηε

ηξφπν. Τπάξρνπλ κέζνδνη.


δηάζεζεο;

: Σειηθά;

Γ.Γ: Ζ ηέρλε πσο ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηεο ζηνραζηηθήο ζαο δηάζεζεο; αο

βνεζάεη;

: Βεβαίσο βνεζάεη θαη έλαλ ηερληθφ βνεζάεη ε ηέρλε, λα ηνπ αλνίμεη ην πλεχκα

πεξηζζφηεξν. Αλνίγνληαο ην πλεχκα, αλνίγνληαο… πξνζσπηθφηεηα παξάγεη έξγν ν

θαζέλαο. Δίηε απηφο είλαη ζεσξεηηθφο, είηε απηφο είλαη… αζρνιείηαη κε ηελ ηερλνινγία.


ζαο;

Γ.Γ: ε απηό ην ζεκείν λα ζαο επραξηζηήζσ γηα ην γεγνλόο όηη δερηήθαηε λα

θάλεηε ηε ζπλέληεπμε θαη γηα ην γεγνλόο όηη ζπλαηλέζαηε λα γίλεη ε ερνγξάθεζε

έηζη; Έρεηε ζπλαηλέζεη;

: Καη εγψ. Βεβαίσο, βεβαίσο, ζπλαηλψ, επραξηζηψ πάξα πνιχ.

Γ.Γ: Να είζηε θαιά, θαιή ζπλέρεηα



322




ΣΑΖ ΩΜΑΣΟ: Άλεηε, θαιή ζηάζε ζψκαηνο.

ΛΔΚΣΗΚΖ ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΑ: Γηάζεζε γηα ζπλνκηιία, ηδηαίηεξε ηθαλφηεηα εκβάζπλζεο

ζηηο εξσηήζεηο.

Γ.Γ: Καιεζπέξα

Α: Καιεζπέξα

Γ.Γ: Δ… λα ελεκεξώζσ όηη ε ζπλέληεπμή καο απηή θαηαγξάθεηαη θαηόπηλ άδεηαο,

θαηόπηλ πξνηξνπήο ηεο θπξίαο Μέγα θαζεγήηξηαο – ζπκβνύινπ, αλ θαη εζείο

ζπκθσλείηε.

Α: πκθσλψ

Γ.Γ: Ωξαία. Λνηπόλ μεθηλάκε κε ηηο πξνθαηαξηηθέο εξσηήζεηο θαη ζέισ λα κνπ

πείηε:



ΦΤΛΟ: Άληξαο

ΖΛΗΚΗΑ: 34


ΜΟΝΗΜΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜ. ΑΠΑΥΟΛΖΖ: Μφληκε επαγγεικαηηθή απαζρφιεζε δελ

ππάξρεη, δνπιεχσ σο ειεχζεξνο επαγγεικαηίαο εθπαηδεπηηθφο είηε ζε ζρνιεία, είηε ζε

παλεπηζηεκηαθά Ηδξχκαηα, είηε ζε δνκέο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ ηελ ηειεπηαία 8εηία

ΖΜΔΡ/ΝΗΑ.: 18 Γεθέκβξε

ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: Διιεληθή Γιψζζα

ΠΟΤΓΔ: Μεηαπηπρηαθά

Γ.Γ: ε ηη αληηθείκελν;

Α: Έρσ έλα αληηθείκελν (κεηαπηπρηαθφ) ζηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ηειεηψλσ

έλα δεχηεξν master ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ.

Γ.Γ: Ωξαία. Σν βαζηθό ζαο πηπρίν είλαη πάλσ;

Α: Φηινιφγνπ. Έρσ 2 πηπρία θηινιφγνπ, έλα θιαζζηθήο θηινινγίαο θαη έλα

Γισζζνινγίαο.

Γ.Γ: Από πνην παλεπηζηήκην;

Α: Απφ ην παλεπηζηήκην Παηξψλ. ια.

Γ.Γ: Ωξαία.



κέζνδν.”

323

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΗ ΚΤΡΗΔ ΠΟΤΓΔ: Δπηκφξθσζε; Με ηηο

θχξηεο ζπνπδέο ηνπ θηινιφγνπ;

Γ.Γ: Ναη

Α: Καηά θαηξνχο ζε ζεκηλάξηα πάλσ ζηελ θιαζζηθή θηινινγία θαη ζηε γισζζνινγία.

πλέδξηα θαη ζεκηλάξηα.

Γ.Γ: Ωξαία


Γ.Γ: Ωξαία. Δίζηε πηζηνπνηεκέλνο εθπαηδεπηήο;

Α: ρη

Γ.Γ: Από ην ΔΚΔΑΠ;

Α: ρη

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΟ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΠΟΤΓΩΝ: Ναη

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: …Γχξσ ζηηο… αλ

ζπκάκαη θαιά 1000 ψξεο ζε ζεκηλάξηα βησκαηηθνχ ραξαθηήξα απφ ην ΗΓΔΚΔ,

ΗΝΔΓΗΒΗΜ, Γεληθή Γξακκαηεία Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ, ΓΔΔΒΔ, ΓΔΔΔ θαη απφ ηελ

Δπηζηεκνληθή Έλσζε Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ.

ΔΠΑΦΖ ΜΔ ΣΖΝ ΣΔΥΝΖ: Ζ επαθή κνπ κε ηελ ηέρλε; Παξαδνζηαθά κέζσ

εθζέζεσλ φζνλ αθνξά ηνπο πίλαθεο, δειαδή ηε δσγξαθηθή. ζνλ αθνξά άιιεο κνξθέο

ηέρλεο φπσο παξαδείγκαηνο ράξηλ ν ρνξφο, ρνξεχσ απφ ηα ηέζζεξα κνπ, φζνλ αθνξά ηε

ινγνηερλία σο ηέρλε είκαη θηιφινγνο θαη έρσ έξζεη ζε επαθή κε πάξα πνιιά θείκελα

ινγνηερληθνχ ραξαθηήξα, φπσο επίζεο πνίεζε, πνπ είλαη κηα κνξθή ηέρλεο. πλάκα,

ηέρλε είλαη θαη ε κνπζηθή, κ‟ αξέζεη ε παξαδνζηαθή θπξίσο κνπζηθή αιιά θαη ε ιατθή

κνπζηθή, έρσ ιίγν εληξπθήζεη ζην κηθξαζηάηηθν ηξαγνχδη ην νπνίν έξρεηαη κεηά ηε

κηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή ζηελ Διιάδα, σο ξεκπέηηθν πιένλ.

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΔΗΚΑΣΗΚ ΔΡΓΟ/Α: Δίλαη ηνπ Βηθέληηνπ ή Βηλο Βαλγθφγθ. Αλ

ζπκάκαη θαιά ηνλ ηίηιν γηαηί ην έρσ θάλεη θαη ζε ζεκηλάξην… Μηα πφιε κε ζχειια. Γε

ζπκάκαη αθξηβψο ηνλ ηίηιν.

Γ.Γ.: Ωξαία. Πάκε ζε έλα ζρεηηθό κε κηα πόιε κε ζύειια.

Α: Αθξηβψο λαη.

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΚΗΝΖΜΑΣΟΓΡΑΦΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: Αγαπεκέλν θηλεκαηνγξαθηθφ

έξγν είλαη ε θίλεζε ηνπ ηππφηε, είλαη έλα ςπρνινγηθφ ζξίιεξ, ην έρσ δεη εδψ θαη πάξα

πνιιά ρξφληα θαη παίδεη ν Christophe Lambert.

Γ.Γ: Ακεξηθαληθή;

Α: Ναη

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: Αγαπεκέλν ινγνηερληθφ έξγν, είλαη κηαο

ηνπηθήο ζπγγξαθέσο. Λέγεηαη Δηξήλε Μπφβνιε, είλαη ζπλάδειθφο κνπ θηιφινγνο, ζηε

Β΄βάζκηα εθπαίδεπζε δνπιεχεη, ζε Λχθεην θαη ν ηίηινο είλαη Σν πεπξσκέλν κχξηδε

νξρηδέα

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΜΟΤΗΚΟ ΑΚΟΤΜΑ: Αγαπεκέλν κνπζηθφ άθνπζκα, Ζπεηξψηηθν

κνηξνιφη, ηνπ Πεηξνινχθα Υαιθηά, ηνπ κεγαιχηεξνπ θιαξηλίζηα αλ φρη ηεο Διιάδαο,

Δπξσπατθά, Παγθνζκίσο.




324

Ζ ηέρλε γηα κέλα είλαη ε δπλαηφηεηα πνπ έρεη ν θαιιηηέρλεο λα εθθξάδεη ηνλ εζσηεξηθφ

θφζκν, κε ζθνπφ ηελ θηλεηνπνίεζε ηνπ ζεαηή ή ηνπ αθξναηή αληίζηνηρα, αλ είκαζηε ζε

πίλαθα ή κνπζηθή αληίζηνηρα.





Να, είρα γλψζεηο εμαηηίαο ηνπ γεγνλφηνο πσο είρα παξαθνινπζήζεη κηα κηθξή εηζήγεζε

ηνπ θπξίνπ Κφθθνπ πξηλ απφ ηέζζεξα ρξφληα ζην επηκειεηήξην Αραΐαο, αιιά ζπλάκα

ιφγσ ηεο ζεκαηηθήο ελφηεηαο πνπ ηξέρεη απηή ηελ πεξίνδν κε ηελ θπξία Ράηθνπ ζην

Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ


πνηνπο;)

Πάξα πνιιέο θνξέο, ηνλ έρσ γλσξίζεη θαη ηνλ ίδην.

Γ.Γ: Ωξαία. Από πνηνλ έρεηε αθνύζεη γηα ηνλ θύξην Κόθθν;

Α: Αξρηθά είρα αθνχζεη απφ ηνλ θχξην Γεκεηξφπνπιν ζηελ ΔΚΔ 50, φηαλ μεθίλεζα ην

κεηαπηπρηαθφ. Αθνινχζσο, γλσξηζηήθακε ιφγσ θαη ηεο θχζεο ηεο επηκφξθσζεο πνπ

είρα θαηά θαηξνχο.



Ζ πξψηε επαθή γηα ηε κέζνδν ηνπ Κφθθνπ ήηαλ ζηελ ΔΚΔ 51 φηαλ ηξέρακε ηε

ζεκαηηθή ελφηεηα κε ηνλ θχξην Καξαιή. Δθεί ινηπφλ ν ζεθ καο, ν θχξηνο Θαλάζεο

Καξαιήο καο εηζήγαγε ζηε κέζνδν απηή, ε ζπλάκα ζηελ ηειεπηαία ζπλάληεζε είρε

έξζεη θαη ε θπξία Ράηθνπ, ε νπνία καο είπε πεξηζζφηεξα γηαηί καο έθαλε κηα εκπεηξηθή,

κάιινλ κέξνο ηεο εκπεηξηθήο έξεπλάο ηεο ήηαλ θαη εθείλε ε ζπλάληεζε. Μνηξάδνληαο

εξσηεκαηνιφγηα αιιά δείρλνληάο καο θαη θάπνηνπο πίλαθεο αξρηθά, αλαιχνληάο ηνπο

ζπλάκα.



Απηφ πνπ κε ψζεζε θαηά πξψηνλ ήηαλε, ε ζπλερψο βειηηνχκελε κέζνδνο, ε νπνία

θαηαξράο ζεσξψ φηη δελ έρεη θαηαζηαιάμεη, αιιά ζπλερψο δηακνξθψλεηαη, άξα ινηπφλ

ήζεια θαη εγψ λα δσ πσο ηξέρεη κηα ηέηνηα κέζνδνο. Γεχηεξνλ, θίλεηξν ήηαλ φηη απηή

ηε κέζνδν κπνξψ λα ηελ εθαξκφζσ θαη ζηε δηθή κνπ ηάμε κηαο θαη δηδάζθσ ζηα ΓΔ,

θαη ηέινο ήηαλ ε γλσξηκία κνπ κε απηφλ ν νπνίνο εθαξκφδεη απηή ηε κέζνδν θαη ηνλ

ζεσξψ έλαλ εξγάηε ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ.



κέζνδν.”

325



Γεληθφηεξα πξηλ απφ ηελ εθαξκνγή ηεο ηερληθήο απηήο, ιίγεο θνξέο είρα εθαξκφζεη ηελ

ηέρλε, γηαηί ζεσξνχζα φηη δελ είλαη θνκκάηη ηνπ καζήκαηφο κνπ ε ηέρλε. ηγά ζηγά

φκσο, θαη κε απνθνξχθσκα απηή ηε ζπλάληεζε γηα ηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ, ζηα

πιαίζηα ηεο εξγαζίαο ηνπ θπξίνπ Γησηφπνπινπ επαηζζεηνπνηήζεθα θαη ζπλάκα

ππνςηάζηεθα πξάγκαηα ηα νπνία κπνξψ λα εθαξκφζσ ζπλδπαζηηθά κε ην κάζεκά κνπ.


… Πξνζσπηθά, αλ ζέισ λα δψζσ έλαλ νξηζκφ πξέπεη λα αλαηξέμσ ζηνπο ζηνραζηέο

πνπ εμέιημαλ ηελ,… ηελ κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε, γηαηί σο θεληξηθφο ππιψλαο ηεο

κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο είλαη ζεσξψ ν θξηηηθφο ζηνραζκφο. Άξα ινηπφλ, θξηηηθφο

ζηνραζκφο είλαη ε πξνζπάζεηα εθείλε, κάιινλ ν εληνπηζκφο ηνπ ηξφπνπ πνπ κπνξνχκε

λα εμεηάζνπκε ηηο παξαδνρέο καο θαη κέζσ απηήο ηεο πξνζπάζεηαο λα αιιάμνπκε ηπρφλ

ιαζεκέλεο παξαδνρέο κε ζηφρν ηελ θηλεηνπνίεζε ζε θνηλσληθφ, πνιηηηθφ, ηδενινγηθφ

επίπεδν. πλάκα φκσο, πξέπεη λα δνχκε φηη απηέο νη παξαδνρέο είλαη δηαπνηηζκέλεο κε

πνιηηηθή ρξνηά ιφγσ ηνπ φηη ζε απηέο ηηο παξαδνρέο ππάξρεη κηα ζρέζε ηζρχνο ησλ…

ηεο θξαηνχζαο ηδενινγίαο θαη απηψλ πνπ ε θξαηνχζα ηδενινγία καο πεξλά ελδφκπρα

θαζεκεξηλά. Άξα ινηπφλ ν θξηηηθφο ζηνραζκφο έρεη θαη πνιηηηθή θχζε κέζα ηνπ, θαη

ζεσξψ φηη πξέπεη λα δνχκε πσο κπνξνχκε λα απνηηλάμνπκε απηή ηε ζρέζε ηζρχνο απφ

κέζα καο κε ζηφρν ηελ θηλεηνπνίεζε. πλνςίδσ ινηπφλ, φηη ν θξηηηθφο ζηνραζκφο είλαη

ζπγθεξαζκφο ησλ ηδεψλ Mezirow θαη Brookfield, ν νπνίνο ζεσξεί ηνλ θξηηηθφ ζηνραζκφ

σο πνιηηηθά θνξηηζκέλν, ελψ ν Mezirow ζεσξεί σο θεληξηθφ ζεκείν ηνπ θξηηηθνχ

ζηνραζκνχ ηα ςπρνινγηθά φξηα καο. Άξα είλαη θαη ςπρνινγηθφ ζέκα ν θξηηηθφο

ζηνραζκφο αιιά θαη πνιηηηθά βεβαξεκέλνο. Απηφ.

Γ.Γ: Ωξαία.




Πάξα πνιχ… πάξα πνιχ. Γνπιέςακε ζε νκάδεο, Ο θαζέλαο αηνκηθά αξρηθά, κεηά ζηελ

νκάδα ηνπ. Βγάιακε έλαλ εθπξφζσπν, ζπλάκα απηφο ν εθπξφζσπνο γχξλαγε, δελ ήηαλ

έλαο, έθαλε θχθιν δειαδή πνπ ιέκε θαη πάληνηε ε ζπδήηεζε γηλφηαλε ζε πνιχ θαιφ

επίπεδν θαη θηιηθφ ζα έιεγα.



Σελ επαλαιακβάλεηε παξαθαιψ ηελ εξψηεζε;

Γ.Γ: (Δπαλαιακβάλεη ηε εξώηεζε…)

Α: Καη βέβαηα λαη. Αλ κηιάηε γεληθά ηεο νκάδαο κέζα ζε κηα ηάμε; κέζα…

Γ.Γ: ρη, όρη γηα καο.



326

Α: Α γηα ην… σξαία. Μα, ζεσξψ φηη πξέπεη πξψηα λα γίλεη ην δέζηκν ηεο νκάδαο, πνπ

είλαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα λα μεθηλήζεηο θάηη. Γηαθνξεηηθά δε κπνξείο λα

απειεπζεξσζείο, δε κπνξείο λα δψζεηο απηφ πνπ ζεο θαη επνκέλσο ζεσξψ φηη θαιχηεξν

δπλαηφ απνηέιεζκα βγήθε θαη ζηελ πεξίπησζή καο.


Ζ ζπλεξγαζία ήηαλ ζρεδφλ άςνγε. Να μεθηλήζσ πξψηα απφ ηνλ ηξφπν πνπ καο

πξνζέγγηζε; Να ζπλερίζσ κε ηνλ ηξφπν πνπ νξγάλσζε φιν απηφ ην ζεκηλάξην; Μπνξψ

λα πσ γηα ηνπο αθξηβείο, ηνπο αθξηβείο ρξφλνπο, φπσο επίζεο γηα ηε ζπλερή ελεκέξσζε

αλά ηαθηά δηαζηήκαηα γηα ην ηη πξφθεηηαη λα παξαθνινπζήζνπκε, ηη πξφθεηηαη λα

επαθνινπζήζεη θαη πνην ην απνηέιεζκα, αιιά θαη πνηα ε ζθνπνζεζία φισλ φζσλ

γίλνληαη. Μαο έβαιε δειαδή ζε έλα θιίκα γλσξίδνληαο ζρεδφλ ηα βήκαηα, απηψλ ησλ

νπνίσλ ζα γηλφκαζηαλ κέξνο. Ήκαζηαλ φινη δειαδή ζε έλα πνιχ θαιά νξγαλσκέλν, λα

ην πνχκε έηζη, ζε κηα ζπλαλαζηξνθή πνιχ θαιά νξγαλσκέλε.



Κνπβεληηάδνληαο κε ηελ νκάδα δηαπίζησζα φηη, ν ηξφπνο ζέαζεο ελφο έξγνπ ηέρλεο δελ

είλαη ίδηνο απφ ηελ πξψηε ζηηγκή κέρξη λα θχγνπκε απφ ηελ ελδειερή εμέηαζή ηνπ. Καη

γηα λα γίλσ πην ζπγθεθξηκέλνο, κνπ άξεζε πάξα πνιχ ην γεγνλφο φηη, ελψ αξρηθά

βιέπακε θαη παξαηεξνχζακε, αθνινχζσο κπήθακε πην βαζηά κέζσ ηνπ θξηηηθνχ

εξσηήκαηνο. Απηφ ήηαλ πνιχ βαζηθφ γηα κέλα. Δλψ ζηελ αξρή ήηαλ κηα απιή

παξαηήξεζε, ε ζπλέρεηά ηνπ ήηαλ πνιχ ελδηαθέξνπζα. Καη απηφ ην έθαλε ην θξηηηθφ

εξψηεκα. Γελ μέξσ εάλ απηφ ζα κπνξνχζα λα ην θάλσ κφλνο κνπ παξαθνινπζψληαο

κηα έθζεζε δσγξαθηθήο. Γειαδή, ζπλεηζέθεξε θαη ν εθπαηδεπηήο ζην λα δσ εγψ

θαιχηεξα ηνλ πίλαθα ηνλ ζπγθεθξηκέλν. Σψξα, γεληθφηεξα αλ κε ξσηάηε δελ κπνξψ λα

απαληήζσ γηαηί πνιχ απιά δελ κπνξψ λα κεηαζρεκαηηζηψ εληφο εηζαγσγηθψλ, κέζα ζε

έλα ζεκηλάξην.

Γ.Γ.: …Άξα λα θιείζνπκε κε απηή ηελ εξώηεζε γηαηί είλαη θαη ην επόκελν θνκκάηη

πνπ ιέεη:


Άιιαμα, φρη ζηηο… γηα ην ξαηζηζκφ κηιάκε ηψξα; Οη απφςεηο κνπ γηα ην

ξαηζηζκφ ή ζηνλ ηξφπν πνπ εγψ βιέπσ γεληθά έλα έξγν ηέρλεο;

Γ.Γ: Αο κηιήζνπκε γηα ην ξαηζηζκό.

Α: Γηα ην ξαηζηζκφ. Δπεηδή έρσ ζπνπδάζεη δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε φρη δελ

άιιαμε θάηη. Απηά εθ ησλ πξαγκάησλ ηα ζεσξψ ηξφπν δσήο κνπ πιένλ, εδψ θαη πάξα

πνιιά ρξφληα. Ραηζηζηηθέο ζπκπεξηθνξέο θαη ξαηζηζηηθνχο ηξφπνπο εθδήισζεο απφ

άιινπο αλζξψπνπο κπνξψ θαη ηνπο εληνπίδσ θαη κπνξψ θαη ηνπο, λα ην πνχκε έηζη

απιά, κπνξψ θαη ηνπο αιιάδσ αλ ζπλαλαζηξέθνληαη καδί κνπ. Απφ θεη θαη πέξα, φζνλ

αθνξά ηελ ηέρλε, είδα θαη κηα άιιε ζθνπηά βαζχηεξα. Ναη ινηπφλ άιιαμα, αιιά θαηά

ηη….



κέζνδν.”

327


Καηά πξψηνλ ε νξγάλσζε, θαηά δεχηεξνλ ε θαηάξηηζε ηνπ εθπαηδεπηή θαη θαηά ηξίηνλ

ε επηινγή ηνπ έξγνπ.


Ήκνπλ αθνζησκέλνο, εζηηαζκέλνο θαη είρα δίπια κνπ αλζξψπνπο νη νπνίνη κπνξεί λα

κελ ήηαλ ζρεηηθνί κε ην αληηθείκελν αιιά πνπ δψζαλε θαη απηνί ηελ άπνςε ηνπο θαη ηε

καηηά ηνπο, ηελ νπνία εγψ έθαλα θηήκα κνπ θαη κπφξεζα έηζη λα πξνρσξήζσ θαη λα

ζθεθηψ πξάγκαηα πνπ λφκηδα φηη ζα,… κφλνο έλαο εηδηθφο ζα κπνξνχζε λα ζθεθηεί.


Ναη. Θα πξνηηκνχζα λα ήηαλ ιηγφηεξα άηνκα ζηε ζπλάληεζε.

Γ.Γ: Γηαηί ην ιέηε απηό;

Α: Σν ιέσ απηφ γηαηί, δελ θξαηήζεθαλ ιίγν νη ρξφλνη πνπ είρα ππ‟ φςηλ κνπ ιφγσ ηνπ

φηη, γηα λα πάξνπλ ην ιφγν φινη ρξεηάζηεθε πάξα πνιχο ρξφλνο. Απ‟ ηε κία ήηαλ θαη

θαιφ θαη θαθφ. Καιφ γηαηί αθνχζηεθαλ πνιιέο απφςεηο, θαθφ γηαηί πνιχ απιά γηα λα

ζπγθεξάζεηο φιεο απηέο ηηο απφςεηο ηεο νκάδνο θαη γηα λα βγάιεηο ηελ ηειηθή έθζεζε

ηδεψλ απφ ηνλ εθπξφζσπφ καο έπξεπε λα πεξάζεηο πξψηα λα ην δεηο. Μεγάιν

κεηνλέθηεκα, άπνςή κνπ.


δύζθνιε; Γηαηί; Θεσξείηε όηη ε ύπαξμε ηνπ Κξηηηθνύ Δξσηήκαηνο βνεζά ή


ρη ήηαλ κηα εχθνιε δηαδηθαζία, εμάιινπ ην είπα θαη ζε κηα πξνεγνχκελε

απάληεζή κνπ, κε βνήζεζε πάξα πνιχ γηα λα ζπλερίζσ ηελ εμέηαζε ηνπ πίλαθα.

Γ.Γ: Γηαηί ιέηε όηη βνήζεζε;

Α: Γηαηί κέρξη λα θηάζνπκε ζην ζηάδην απηφ ηνπ θξηηηθνχ εξσηήκαηνο είρε γίλεη ήδε ε

πξνεξγαζία απφ ηνλ εθπαηδεπηή θαη ηελ νινκέιεηα νπφηε δελ ήηαλ θάηη πνπ έπξεπε λα

βγάιεηο μαθληθά θαη νπξαλνθαηέβαην. Δίρε γίλεη πξνεξγαζία απφ πξηλ. Άξα ινηπφλ ήξζε

σο θπζηθφ επφκελν ή αθφινπζν.



Α: Βνεζάεη εθ ησλ πξαγκάησλ.

10. Ζ επηινγή ηνπ εηθαζηηθνύ έξγνπ ηθαλνπνίεζε ηηο πξνζδνθίεο ζαο; Θα είραηε λα


Πάξα πνιχ γηαηί ήηαλ θάηη ην νπνίν δελ γλψξηδα, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη κνπ

θηλεηνπνίεζε θαη ηελ πεξηέξγεηα θαη ηελ θαληαζία. ε δηαθνξεηηθή πεξίπησζε αλ ήηαλ

θάπνην γλσζηφ έξγν πνιχ απιά δελ ζα έθαλα ηφζε κεγάιε πξνζπάζεηα νχηε ζα είρα

ελζθήςεη κέζα κνπ γηα λα βγάισ πξάγκαηα ηα νπνία δελ είρα θαληαζηεί φηη κπνξνχζα

λα πσ.

Γ.Γ: Θα είραηε λα πξνηείλεηε ηελ αλάιπζε θάπνηνπ άιινπ έξγνπ ηέρλεο; ην

ζπγθεθξηκέλν.



328

Α: ην ξαηζηζκφ; …(ζθέθηεηαη)… Ναη. Θα ήζεια λα πξνηείλσ λα εμεηαζηεί ν ρνξφο ν

βιάρηθνο θαη ζπγθεθξηκέλα ν ρνξφο πνπ ρνξεχνπλ ζην πξξάθν θαη ζηνπο Καιαξξίηεο,

φπνπ δελ πηάλνληαη νη άληξεο κε ηηο γπλαίθεο. Δθεί ινηπφλ κηιάκε γηα έλαλ θπιεηηθφ

ξαηζηζκφ φπνπ δελ επηηξέπεηαη ζε ρνξφ λα πηαζηεί έζησ θαη ζπγγελήο, μάδειθνο κε

μαδέιθε. Οη ρνξνί απηνί ζπγθεθξηκέλα πάλσ ησλ Βιάρσλ είλαη πνιχ απζηεξνί, ηα ήζε

είλαη θιεηζηά, ρνξνί δσξηθνί, πνπ αθφκα θαη ε γπλαίθα δε κπνξεί λα ζεθψζεη ην ρέξη αλ

είλαη πξψηε. Πξέπεη λα ην ρεη ζηε κέζε. Αλ ην ζεθψζεη πάεη λα πεη φηη μαθληθά

επαλαζηάηεζε, πήξε αέξα, πξέπεη λα „λαη ζηε κέζε. Να κελ πηάλεη ν άληξαο ηε γπλαίθα.

Καη κηιάκε γηα δηπιφ ρνξφ. Απφ κέζα νη γπλαίθεο, απέμσ νη άλδξεο. Γελ πηαλφκαζηε ζε

ηέηνηνπο ρνξνχο. Άξα ινηπφλ, λα δνχκε θαη ηη είδνπο ξαηζηζκφο είλαη απηφο; Γηαηί λα

κελ πηαζηνχλ φινη καδί; Πνηα ε ζέζε ηεο γπλαίθαο ζηηο θιεηζηέο θνηλσλίεο; Απηφ

ινηπφλ πξνηείλσ ιφγσ ηνπ γεγνλφηνο φηη πξνέξρνκαη θαη απφ κηα ρνξεπηηθή θνηλφηεηα

ηνπ Παλεπεηξσηηθνχ.










Γ.Γ: Ωξαία. Δίπαηε ζηελ αξρή ηεο ζπλέληεπμεο όηη είζηε θαη εθπαηδεπηηθόο θαη

εθπαηδεπηήο ελειίθσλ.

Α: Ναη.

Γ.Γ. Ζ εξώηεζε ινηπόλ έρεη σο εμήο ηώξα




κεζόδνπ;

Γ.Γ: Απηή είλαη ε πξώηε εξώηεζε θαη ε δεύηεξε εξώηεζε είλαη




κέζνδν.”

329

Α: Απηή ηελ επνρή είκαη κφλν εθπαηδεπηήο ελειίθσλ. Απηή ηελ επνρή, έηζη. Οπφηε ζα

ζαο κηιήζσ γηα ηελ εθδήισζε ελειίθσλ. Ζ Δξψηεζε είλαη πνηεο δπζθνιίεο;

Γ.Γ: Ναη θαη πνηεο επθνιίεο κπνξεί λαη αληηκεησπίζνπλ νη εθπαηδεπόκελνί ζαο θαηά

ηελ εθαξκνγή ηεο κεζόδνπ.

Α: Λνηπφλ, νη επθνιίεο πνπ… κάιινλ λα μεθηλήζσ απφ ηηο δπζθνιίεο. Δπεηδή ν

καζεηηθφο πιεζπζκφο ζηνλ νπνίν απεπζχλνκαη πξνέξρεηαη απφ αο ην πνχκε εληφο

εηζαγσγηθψλ ρακειήο θνηλσληθήο ηάμεο φπσο επίζεο, είλαη έλαο πιεζπζκφο καζεηηθφο

κε ρακειφ κνξθσηηθφ, αθαδεκατθφ ππφβαζξν, ε επίδεημε θάπνηνπ πίλαθα, ζηε

ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε πνπ θάλακε ζην ζεκηλάξην, ν νπνίνο είλαη δχζθνινο γηα

απηνχο, κάιινλ ζα είλαη δχζθνινο γηα απηνχο, θαθά ηα ςέκαηα. Απηή είλαη ε δπζθνιία.

Γ.Γ: Μήπσο ηειηθά δελ είλαη; Αλαθέξεζηε…

Α: Σν βιέπνπκε. Καη ε επθνιία είλαη φηη επεηδή δελ ππάξρνπλ ζηεγαλά, δελ ππάξρνπλ

ζσζηά θαη ιάζνο ζηνπο ελήιηθεο θαη έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα ιέλε ειεχζεξα ηε γλψκε

ηνπο απηφ κε έλα brainstorming ζα μεπεδήζεη, ζα ηνπο θάλεη πάξα πνιχ θαιφ. Αθνχλε

ηδέεο πνπ εγψ πηζηεχσ φηη ζα ηνπο θηλήζεη θαη ηελ πεξηέξγεηα θαη ηε θαληαζία φπσο

θηλεηνπνίεζε θαη εκέλα θαη ηα απνηειέζκαηα ζα είλαη πνιχ, πνιχ, πνιχ θαιά. Δθηφο

ησλ άιισλ έλαο ηέηνηνο πίλαθαο, φηαλ κηιάκε δειαδή γηα ξαηζηζκφ εθηφο απφ

θπιεηηθφο είλαη θαη θνηλσληθφο ξαηζηζκφο. Άξα απηφ ζα ηνπο βνεζήζεη γηαηί... γηαηί

πξνέξρνληαη απφ ρακειά θνηλσληθά ζηξψκαηα θαη έρνπλ δερηεί ην ξαηζηζκφ ζην πεηζί

ηνπο. ε θαη‟ ηδίαλ ζπδεηήζεηο θαη ζπλεληεχμεηο πνπ έρσ θάλεη γηα λα δηεξεπλήζσ ηηο

αλάγθεο ηνπο, κνπ ρνπλ έξζεη πξάγκαηα ηα νπνία, έλα ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξσ, δε κε

έζηεηιε ζην ζρνιείν ν παηέξαο κνπ γηαηί ήκνπλα θνξίηζη. Γελ ηνπο δερφηαλ ην

παλεπηζηήκην ινηπφλ, ζηελ αληίζηνηρε πεξίπησζε ηνπο καχξνπο.

Γ.Γ: Πάκε ινηπόλ θαη ζην ηειεπηαίν θνκκάηη, ζηνλ ηξίην άμνλα.



δηαδηθαζία, ε ζπλεξγαζία ησλ κειώλ ηεο νκάδαο, ή θάηη άιιν πην πνιύ ζηελ


Μνπ άξεζε πάξα πνιχ ε ζπλεξγαζία ησλ νκάδσλ. Δπίζεο θαη ε πξνεηνηκαζία πνπ

έθαλε ν εθπαηδεπηήο καο, ηα κέζα ήηαλ ηθαλνπνηεηηθφηαηα, δελ ππήξμε πξφβιεκα.

Απηά.


ρη ήηαλ πνιχ θαιά, ήηαλ θπζηθφο ν εθπαηδεπηήο καο, καο ηα αλέιπζε πάξα πνιχ θαιά,

έθαλε ηελ απαξαίηεηε εηζαγσγή, έζπαζε ν πάγνο πνιχ εχθνια, δε βξίζθσ θάηη πξνο ην

παξφλ.




330

Ναη. Θα ήζεια λα βάισ έλα εξψηεκα ζε απηφ. Να απαληήζσ ινηπφλ ζην εξψηεκα. Γηαηί

δελ ήηαλ δχν νη πίλαθεο θαη γηαηί λα κελ ήηαλ ζπγθξηηηθή απνηίκεζε δχν πηλάθσλ

ζρεηηθά κε ην ξαηζηζκφ;

Γ.Γ: Θα ζέιακε ην δηπιάζην ρξφλν θαη δελ ζα ήηαλ εθηηθφ απηφ απφ ηελ πιεπξά ησλ

θαηαξηηδνκέλσλ λα ην παξαθνινπζήζνπλ, ηνπιάρηζηνλ ζην ζηάδην απηφ πνπ

παξνπζηάζηεθε ζηελ νκάδα ζαο. (γίλεηαη πάιη ζχληνκε επεμήγεζε ηεο κεζνδνινγίαο)


Βεβαίσο.

Γ.Γ: Μπνξεί θαηά ηε γλώκε ζαο λα παξαρζεί θξηηηθόο ζηνραζκόο κέζα από απηή


Α: …Δγψ ζεσξψ φηη κπνξεί λα μεθηλήζεη κηα κεηαζρεκαηηζηηθή δηεξγαζία. Απηφ.





Πάξα πνιχ απνδνηηθή.

.


Γηαηί πνιχ απιά ππήξραλ λαη κελ δηαθνξεηηθέο απφςεηο, δελ ππήξραλ δηαθσλίεο ζε

έληνλν χθνο, φινη είραλ ηε δηάζεζε λα αθνχζνπλ ηνλ άιινλ θαη ζην ηέινο ε ζνχκα πνπ

έγηλε λα ην πνχκε έηζη εθιατθεπκέλα, είρε θαη ηηο απφςεηο, πνπ ήηαλ ιηγφηεξν

δεκνθηιείο. Οπφηε αθνχζηεθαλ φιεο νη απφςεηο.



… Σν κέξνο ηνπ εηθαζηηθνχ έξγνπ πνπ κε ζπγθιφληζε ήηαλ… ε αληίζεζε πνπ ππήξρε

κεηαμχ ησλ άζπξσλ κνξθψλ, ησλ ιεπθψλ κνξθψλ θαη ησλ καχξσλ παηδηψλ ήηαλ

ζπγθινληζηηθφ κε ηνλ επηηνληζκφ φηη ππήξρε έλα θσο πνπ έδεηρλε θάηη απφ πίζσ απφ ηα

καχξα παηδηά, έγρξσκα.

Γ.Γ: Σελ ρξσκαηηθή αληίζεζε ησλ εηθόλσλ.

Α: Σελ ρξσκαηηθή αληίζεζε ησλ εηθφλσλ.



ρη.




Γελ είρα θάπνηεο παξαδνρέο πνπ λα ρξεηάδνληαη αμηνιφγεζε ιφγσ θαη ησλ ζπνπδψλ

κνπ, έρσ ζρεδφλ εθκεδελίζεη ηέηνηνπ είδνπο απφςεηο.



κέζνδν.”

331




Κάζε κνξθή αμηνιφγεζεο είλαη εππξφζδεθηε αθφκα θαη αλ δε γίλεηαη κε ηνλ ηξφπν πνπ

εγψ ζπκθσλψ.


Σέρλε είλαη θξηηηθφο ζηνραζκφο.


Ζ εηζαγσγή ηεο έρεη γίλεη κε αξγά βήκαηα, θαιφ είλαη λα γίλεη κε αθφκα πην γνξγά

βήκαηα αιιά ζηαζεξά θαη κε ζχζηεκα. ρη ζαλ θσηνβνιίδεο. Απηφ, πνπ θάλεη ν θνο

Κφθθνο θαη ε νκάδα ηνπ γίλεηαη κε ζπζηεκαηηθφ ηξφπν αιιά θαιφ είλαη λα δηεπξπλζεί

ιίγν ν θχθινο φρη κφλν ζηελ Αζήλα ζε ζεκηλάξηα, θαη ζηελ Πάηξα λα θαηεβαίλνπλε θαη

γηαηί φρη λα πεξλάεη θαη ν θνο Κφθθνο λα δείρλεη ηε δνπιεηά ηνπ θη εδψ ζηηο

ππάξρνπζεο δνκέο ελειίθσλ Να θάλεη κηα ελδνζρνιηθή επηκφξθσζε ζην ΓΔ, λα πάεη

ζε ΗΔΚ, ηφζεο εηδηθφηεηεο ππάξρνπλ ζην ΗΔΚ, ζε ζεκηλάξηα φπσο απηά ηνπ „Οδπζζέαο‟

πνπ θαηά θαηξνχο έρσ δηδάμεη θαη εθεί ινηπφλ, δελ ζα κπνξνχζαλ λα δηδάμνπλ απηφ ηνλ

πίλαθα ζρεηηθά κε ηηο ξαηζηζηηθέο ζπκπεξηθνξέο;


Μέζσ ηνπ αηζζεηηθνχ απνηειέζκαηνο θαηά πξψηνλ, θαηά δεχηεξνλ κέζσ ηεο

πξνζπάζεηαο αλάιπζεο ελφο πίλαθα. Απηφ γηαηί, θαηά πξψηνλ φηαλ ζε πξνζειθχεη έλα

έξγν ηέρλεο απηνκάησο ζε θάλεη λα ην ζπδεηήζεηο. Δθεί ινηπφλ πάλσ ζηε ζπδήηεζε

κπνξεί λα πξνέιζεη ε ζηνραζηηθή δηεξγαζία θαη κέζα ζε απηή ηελ εξγαζία κπνξείο λα

βγάιεηο απνηειέζκαηα ηα νπνία έρνπλ λα θάλνπλ κε ηελ εμέιημή ζνπ.


ζαο;

Γ.Γ.: Λνηπόλ λα ζαο επραξηζηήζσ πάξα πνιύ γηα ηε ζπλέληεπμε απηή πνπ κνπ

παξαρσξήζαηε, αλ ζέιεηε λα κε ξσηήζεηε θάηη εζείο…

Α: Θα ήζεια λα ξσηήζσ ην εμήο, πσο γίλεηαη ε επηινγή ησλ έξγσλ ηέρλεο;

Γ.Γ: Αλάινγα ην ζέκα πνπ εκείο θάζε θνξά έρνπκε, αξρίδνπκε θαη ςάρλνπκε κέζσ

πιεξνθνξηώλ από βηβιηνζήθεο, από γλσζηνύο, από θίινπο κε ηελ ίδηα ινγηθή πνπ

ζα βάδακε θαη ηνπο καζεηέο , από ην ίληεξλεη απιά εκείο παηάκε ζηα βηώκαηά καο

θαη ζηελ εκπεηξία καο θαη βξίζθνπκε θάηη ζεσξεηηθά ηνπιάρηζηνλ πην εύζηνρν ζε

ζρέζε κε απηό πνπ έρνπλ νη καζεηέο. Αιιά θαη νη πξνηάζεηο ησλ καζεηώλ βέβαηα

δελ ηηο βγάδνπκε ζηελ άθξε γηαηί όιν θαη θάηη έρνπλ λα πνύλε.

Α: Δπραξηζηψ.

Γ.Γ: Να ζαο επραξηζηήζσ θαη πάιη ζε απηό ην ζεκείν.

Α: Καη εγψ επραξηζηψ

Γ.Γ: Καη εύρνκαη θαιή ζπλέρεηα.

Α: Να „ζηε θαιά



332





ΛΔΚΣΗΚΖ ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΑ: Άλεζε νκηιίαο, δηάζεζε γηα ζπλνκηιία, θξηηηθή δηάζεζε,

πςειφο βαζκφο αλάιπζεο ησλ εξσηήζεσλ. Πνιιά παξαδείγκαηα βαζηζκέλα ζηελ

εκπεηξία ηεο.


Α: Καιεκέξα

Γ.Γ: ην πιαίζην ηεο δηπισκαηηθήο έξρνκαη ηψξα λα πάξσ ηε ζπλέληεπμε κεηά ηελ

παξνπζίαζε ηνπ ζεκηλαξίνπ πνπ ζαο έγηλε πξηλ απφ δέθα κέξεο πεξίπνπ θαη λα ζαο

ξσηήζσ θάπνηα πξάγκαηα, λα ζαο ελεκεξψζσ φκσο φηη ε ζπλέληεπμή καο απηή

ερνγξαθείηαη θαη κε ηε ζχκθσλε γλψκε ηε δηθηά ζαο. πκθσλείηε;

Α: Ναη βεβαίσο

Γ.Γ: Χξαία. Πάκε λα μεθηλήζνπκε ινηπφλ κε ηηο…



ΦΤΛΟ: Γπλαίθα

ΖΛΗΚΗΑ: 45

ΟΗΚΟΓΔΝ. ΚΑΣΑΣΑΖ: Έγγακε κε 2 παηδηά

ΜΟΝΗΜΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜ. ΑΠΑΥΟΛΖΖ: Δθπαηδεπηηθφο

ΖΜΔΡ/ΝΗΑ.: 24-12-2013

ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: Μαζεκαηηθφο

ΠΟΤΓΔ: Οη ζπνπδέο κνπ ήηαλ ζην (γειάεη), κηιάσ θαη ζηνλ πιεζπληηθφ… κε

κπεξδεχεηε… έρσ ηειεηψζεη ην Παλεπηζηήκην Παηξψλ, ηκήκα Μαζεκαηηθψλ απφ ηε

ζρνιή ζεηηθψλ επηζηεκψλ. Έρσ θάλεη βέβαηα αξγφηεξα κεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο ζε άιιν

αληηθείκελν γηαηί κεηαπήδεζα ζηηο αλζξσπηζηηθέο ζπνπδέο ζην αλνηρηφ παλεπηζηήκην

ζηηο „πνπδέο ζηελ Δθπαίδεπζε‟, απηφ ην κεηαπηπρηαθφ έρσ πάξεη κε ηε δηπισκαηηθή

κνπ, λα ηελ θάλσ ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ.

Γ.Γ: Με πνηνλ επηβιέπνληα;

Α: Με ηνλ… (γειάεη ακήραλα) είρα δηεξεπλήζεη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο κεζφδνπ

project ζηνπο ελήιηθεο θαη ζπγθεθξηκέλα ζηα πιαίζηα ηνπ πεξηβαιινληνινγηθνχ

γξακκαηηζκνχ ζηα ΓΔ.

Γ.Γ: Ωξαία. Καη εθπαηδεπηήο θαζεγεηήο ήηαλ;

Α: Δίρα ηνλ ήθε ην Φξαγθνχιε θαη ηελ Ήξα Παπαγεσξγίνπ, επηβιέπνπζα.



κέζνδν.”

333

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΗ ΚΤΡΗΔ ΠΟΤΓΔ: Πάλσ ζηα καζεκαηηθά

ζα έιεγα φηη φρη. Απφ εθεί θαη πέξα έρσ πάξα πνιιέο ζην θνκκάηη ηεο Πιεξνθνξηθήο

θαη εμεηδίθεπζε, γηαηί είκαη εμεηδηθεπκέλε επηκνξθψηξηα β‟ επηπέδνπ ζηε ρξήζε

εθπαηδεπηηθψλ ινγηζκηθψλ ζηα καζεκαηηθά.

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: ηελ

εθπαίδεπζε ελειίθσλ έρσ αξθεηή ζα έιεγα επηκφξθσζε φπσο έρσ θαη δηδαθηηθή

εκπεηξία. Δπηκφξθσζε έρσ ζηηο 150 ψξεο πνπ ήηαλ ε βάζε 100 ψξεο απφ ΗΓΔΚΔ γηα

επηκνξθψηξηα ελειίθσλ, 25 ψξεο γηα ηα ΓΔ, 25 ψξεο γηα ηηο επάισηεο θνηλσληθά

νκάδεο. Έρσ επίζεο έλα 100σξν απφ ηελ Έλσζε πάιη γηα εθπαηδεπηέο ελειίθσλ φπσο

θαη πνιχ κηθξφηεξα ζεκηλάξηα πάλσ ζε ηερληθέο, ελεξγεηηθέο ηερληθέο θαη φια απηά,

ζπκκεηνρέο ζηα ζπλέδξηα θαη ζηα εξγαζηήξηα ηεο έλσζεο γηαηί κε ελδηαθέξεη πάξα

πνιχ ην αληηθείκελν, ην νπνίν ην μεθίλεζα απφ ην ‟97, ακέζσο κεηά απφ ηελ εκπινθή

κνπ κε ην κεηαπηπρηαθφ δειαδή θαη ην ζπλερίδσ κέρξη θαη ηψξα.


ζπνπδψλ κπαίλσ ζε ζρνιεία Β‟ βάζκηαο εθπαίδεπζεο απφ ην ζρνιηθφ έηνο ‟94, ‟95 κε

ζέζεηο αλαπιεξσηή, σξνκηζζίνπ, κνληκνπνηήζεθα ην 2005 θαη κέρξη ηψξα, δειαδή έρσ

πεξίπνπ…

Γ.Γ: ηα 18 ρξόληα;

Α: Αλ ην αθήζνπκε θαλνληθά, ην θαλνληθφ κνπ είλαη κέρξη ηα 15 ρξφληα

Γ.Γ: 15 ρξόληα, σξαία.

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: Γνχιεςα ηα δχν

ηειεπηαία ζρνιηθά έηε ην, … πέξπζη ήκνπλ ππεχζπλε ζην παξάξηεκα ηνπ ζρνιείνπ

δεχηεξεο επθαηξίαο Πάηξαο πνπ ζηεγάδεηαη κέζα ζηηο θπιαθέο ηνπ Αγ. ηεθάλνπ θαη

παξάιιεια δίδαζθα θηφιαο γηαηί είρα ηε δπλαηφηεηα λα ην θάλσ θαη απηφ. Γελ είρα

δειαδή κφλν δηνηθεηηθφ έξγν αιιά θαη δηδαθηηθφ. Γίδαζθα αξηζκεηηθφ γξακκαηηζκφ θαη

κάιηζηα φηαλ είρακε θαη έιιεηςε πξνζσπηθνχ ηνλ πξψην θαηξφ, δειαδή κέρξη ην

Φιεβάξε έθαλα θαη επηζηεκνληθφ, πνπ είλαη ε δεχηεξε αλάζεζή κνπ. Δίρα δειαδή

πνιιέο ψξεο κέζα ζην… κε ηελ νκάδα θαη αθξηβψο ηελ πξνεγνχκελε ρξνληά

ζπκπιήξσλα ψξεο κε δηθή κνπ αίηεζε ζηελ Πεξηθέξεηα. Δίρα ην ζρνιείν κνπ δειαδή ην

πξσί θαη ζπκπιήξσλα 3 δηδαθηηθέο ψξεο ην απφγεπκα ζην ΓΔ Πάηξαο, ην θεληξηθφ.

Γ.Γ: Ωξαία. Άξα δειαδή έρεηε 2 ρξόληα ζπλνιηθά;

Α: Πεξίπνπ 2 ρξφληα λαη

ΔΠΑΦΖ ΜΔ ΣΖΝ ΣΔΥΝΖ: Με ηελ ηέρλε δε ζα έιεγα φηη έρσ θάπνηα εμεηδίθεπζε

απιά κνπ αξέζεη λα απνιακβάλσ έξγα ηέρλεο φπνπ ηα βξίζθσ ή φηαλ πξνθχπηνπλ. Δίηε

είλαη κνπζηθή είηε είλαη ζέαηξν, είηε είλαη έξγα δσγξαθηθήο, είηε είλαη γιππηά,

νηηδήπνηε, νηηδήπνηε.

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΔΗΚΑΣΗΚ ΔΡΓΟ/Α: Γε ζα κπνξνχζα λα μερσξίζσ θάηη παξά

κφλν απζφξκεηα θαη εληειψο ζπλαηζζεκαηηθά, γηαηί νχησο ή άιισο ε ηέρλε αγγίδεη ην

θνκκάηη ηνπ ζπλαηζζήκαηνο πνιχ, έρσ δειαδή έλαλ αγαπεκέλν δσγξάθν, έρσ δειαδή

ηνλ Βαλθφλγθ σο αγαπεκέλν δσγξάθν θαη έλα ζπγθεθξηκέλν έξγν απφ ηελ ηειεπηαία

πεξίνδν ηεο δσήο ηνπ, ηε κπιε πεξίνδν ηέινο πάλησλ, κειαγρνιίαο ηνπ, πνπ είλαη ν

ειεχζεξνο νπξαλφο, γηαηί ήηαλ έλαο πίλαθαο πνπ έβιεπα κφληκα απέλαληί κνπ, κηα

ρξνληά πνπ δνχιεπα αλαπιεξψηξηα εθηφο ζπηηηνχ, απνκνλσκέλε ζε δπζπξφζηην, ηα



334

1100 πςφκεηξν θαη ήηαλ ν πίλαθαο πνπ είρα απέλαληί κνπ φιε ηε ρξνληά, κνπ έθαλε

παξέα θαη θψηηδε ηηο κέξεο θαη ηηο λχρηεο κνπ αιιά εληειψο ζπκπησκαηηθά ν Βαλθφλγθ

εηδηθά ζε απηά ηνπ ηα έξγα, αλαπαξάγεη πάξα πνιχ καζεκαηηθά κνληέια. Γειαδή ν

ζπγθεθξηκέλνο πίλαθαο έρεη έλα ζπγθεθξηκέλν καζεκαηηθφ κνληέιν πνπ αλαπαξάγεη

κέζα ζηηο δίλεο ηνπ ησλ άζηξσλ θαη είλαη κηα ηπραία έηζη ζχκπησζε πνπ ζπλδπάδεηαη κε

ην έξγν…

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΚΗΝΖΜΑΣΟΓΡΑΦΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: Αρ, δε κπνξψ λα μερσξίζσ, δε

κπνξψ λα μερσξίζσ. ρεηηθά ζα έιεγα κνπ αξέζεη νηηδήπνηε κε ζπγθηλεί, νηηδήπνηε κε

βάδεη λα ζθεθηψ, λα πξνβιεκαηηζηψ θαη λα ην ζπδεηήζσ θαη θεχγνληαο απφ ην ζηλεκά.

Οκνίσο θαη κε ην ζέαηξν δειαδή θάηη πνπ ζα κε, ζα έρεη ζπδήηεζε θαη παξαπέξα.

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: Σν ίδην ζα έιεγα. Γειαδή δελ κπνξψ λα

πσ θάηη…

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΜΟΤΗΚΟ ΑΚΟΤΜΑ: Πάιη λνκίδσ παξφκνηα ζα απαληήζσ.

Οηηδήπνηε δειαδή κε ζπγθηλεί. Γελ έρσ πεξηνξηζκνχο ζε απηφ, δελ έρσ ζηεγαλά...


Α: Ννκίδσ φηη ην είπα. Ννκίδσ φηη είλαη θάηη πνπ ζα ηαηξηάδεη κε ηελ αηζζεηηθή κνπ.

Γειαδή δελ ζα κε απσζήζεη, φηαλ ζα ην εηζπξάμνπλ νη αηζζήζεηο κνπ θαη ζα κε

πξνβιεκαηίζεη, ζα αγγίμεη ην ζπλαίζζεκά κνπ θαη ζα κε βάιεη ζε ζθέςεηο θαη γεληθά ζα

κνπ δψζεη θάηη.



1. Γ.Γ: Δίραηε γλώζε ζρεηηθά κε ηε κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε ηνπ Mezirow πξηλ


Α: Ναη, λαη είρα, γηαηί φπσο ζαο είπα είρα ηειεηψζεη θαη κεηαπηπρηαθφ (γειάεη), έρσ

ρξεζηκνπνηήζεη πνιχ ην Mezirow ζηε βηβιηνγξαθία κνπ θάλνληαο ηε δηπισκαηηθή θαη

έρσ γλσξίζεη θαη ηελ ηερληθή ηνπ κέζα απφ ζεκηλάξηα ηεο έλσζεο.



Α: Βεβαίσο, βεβαίσο θαη κέζα απφ ηηο ζπνπδέο φπσο είπακε αιιά έρσ γλσξίδεη θαη ηνλ

ίδην ηνλ θ. Κφθθν. Έρσ παξαθνινπζήζεη ηελ κέζνδφ ηνπ απφ ηνλ ίδην ζηελ Αζήλα ζε

ζεκηλάξην. Έρνπκε βξεζεί θαη ζε νκάδα ζε θάπνην workshop (γειάεη) ζην ζπλέδξην ηεο

έλσζεο.



Α: Βεβαίσο

Γ.Γ: Πάιη ηζρύνπλ ηα ίδηα

Α: Σε γλσξίδσ, ηε γλσξίδσ. Θα έιεγα κάιηζηα φηη ν πξψηνο πξνβιεκαηηζκφο ήηαλ

γλσξίδνληαο ηε κέζνδν ηεο παξαηήξεζεο ηνπ Πέξθηλο, ην ‟97 ζε έλα ζεξηλφ



κέζνδν.”

335

παλεπηζηήκην απφ ηνλ θχξην Καξαιή. Έρσ δειαδή πξντζηνξία ζε απηφ γηαηί

ρξεζηκνπνηεί ηα βήκαηα ηνπ Πέξθηλο…

Γ.Γ: Ναη, ζην πέκπην ζηάδην…

Α: Αξγφηεξα πάιη ν θχξηνο Καξαιήο ζε έλα 100άσξν ζεκηλάξην ηεο έλσζεο καο κίιεζε

γηα απηή ηε κέζνδν θαη κεηά θαηαιήγνπκε ζηνλ θχξην Κφθθν πνπ ηνλ γλψξηζα.



Α: Έρσ πνιχ κεγάιε αγάπε γηα ηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ. Δίκαη ε ίδηα θαη

εθπαηδεχηξηα ελειίθσλ αιιά ηαπηφρξνλα θαη εθπαηδεπφκελε. Γειαδή εγψ ζπλερίδσ ηε

δηα βίνπ εθπαίδεπζε θαη ηαπηφρξνλα είκαη θαη απφ ηελ πιεπξά ηνπ εθπαηδεπηή θαη ηνπ

εθπαηδεπφκελνπ θαη ζθνπεχσ λα ην ζπλερίζσ φζν κε γεκίδεη θαη κνπ δίλεη δσή απηφ ην

πξάγκα θαη ραξά. Οπφηε κε ελδηαθέξεη νηηδήπνηε έρεη ζρέζε κε ηελ εθπαίδεπζε

ελειίθσλ θαη επεηδή είλαη θάηη πάξα πνιχ θαηλνχξην θαη πνιχ ζχγρξνλν ζέισ λα ην

κάζσ θαιχηεξα. Θέισ λα ην γλσξίζσ θαιχηεξα, λα δσ ηη εμέιημε ππάξρεη πάλσ ζην

θνκκάηη απηφ.

5. Γ.Γ: Πνηα ήηαλ ε γεληθή ζαο αληίιεςε γηα ηελ ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε πξηλ ηελ


Α: .. Απηφ πνπ ζα πσ κέζα απφ ηελ εκπεηξία κνπ, μέξσ φηη πάξα πνιινί

ζπλάδειθνη, ηδίσο ησλ θαιψλ ηερλψλ, είηε είλαη ηεο κνπζηθήο, είηε είλαη ησλ

θαιιηηερληθψλ, ρξεζηκνπνηνχλ πάξα πνιχ ηα έξγα ηέρλεο θπξίσο γηα αθφξκεζε. Γηα λα

βάινπλ θαη νη καζεηέο γηα λα ραιαξψζνπλ είηε γηα λα δέζεη ε νκάδα, είηε γηα λα

αγγίμνπλ απηφ πνπ είπα ην ζπλαίζζεκά ηνπο, λα βάινπλ ηε θαληαζία ηνπο λα δνπιέςεη.

Γηα παξάδεηγκα δελ μέξσ αλ ζαο ελδηαθέξεη απηφ, κηα εθπαηδεπηηθή ζπλάδειθνο

κνπζηθήο ρξεζηκνπνηνχζε πάληα θάπνην θιαζζηθφ έξγν ηέρλεο. Έβαδε ηα παηδηά λα ην

αθνχζνπλ κε θιεηζηά ηα κάηηα θαη αξγφηεξα είραλ εξσηήζεηο. Σνπο έβαδε λα ηα

γξάςνπλ ηη ζθέθηνληαη θαη εξσηήζεηο, δειαδή αο πνχκε ηη ρξψκα είρε ε κνπζηθή πνπ

αθνχζαλε, ηη κπξσδηά είρε, λαη λαη ήηαλ θιαζζηθφ θνκκάηη… ίζα - ίζα πνπ κνπ έιεγε

δελ είλαη κφλν ην απηί είλαη θαη νη ππφινηπεο αηζζήζεηο θαη ηεο έιεγα ηη γεχζε κπνξεί λα

έρεη απηφ ην θνκκάηη ή ηη ρξψκαηα κπνξεί λα είρε, κε φια απηά ηα πξάγκαηα κνπ

θάλεθε πάξα πνχ ελδηαθέξνλ θαη εγψ (ρακνγειάεη) πξνζσπηθά δελ κπνξψ λα πσ φηη

ρξεζηκνπνηψ ηελ ηέρλε αιιά γηα λα ζπάζεη ν πάγνο ζηελ πξψηε γλσξηκία ζε θάζε

ηκήκα πνπ πεγαίλσ κειεηάκε ην εμψθπιιν ηνπ βηβιίνπ καο. πνπ ην βηβιίν έρεη κηα

εηθφλα, κηα δσγξαθηά, δειαδή ην κνηίβν θαη ησλ ηξηψλ ηάμεσλ ηνπ γπκλαζίνπ, πνπ

είκαη ηα ηειεπηαία ρξφληα, εθεί θπξίσο θαη δνπιεχσ κε ηηο ηξεηο ηάμεηο ηνπ γπκλαζίνπ

έρνπλ θάπνην ζθηηζάθη. Έλαο θαιιηηέρλεο πνπ ην έρεη θηινηερλήζεη θαη είλαη ε

θηινζνθία πνπ αλαπηχζζεηαη ζε θάζε έλα απφ ηα θεθάιαηα θαη κέζα απφ ηα θεθάιαηα

ππάξρνπλ απηά. Οπφηε ηνπο βάδσ λα ην δνχλε ή λα ην παξαηεξήζνπλ θαη λα κνπ πνπλ

ηηο ζθέςεηο ηνπο. Καη βιέπσ φηη απηφ γίλεηαη κε ην λα ραιαξψζνπλ θαη λα βγάινπλ

ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα, γηα λα μεθηλήζεη έηζη φκνξθα ην ηαμίδη καο κέζα ζηε δηάξθεηα

ηεο ρξνληάο θαη γηα λα δέζεη ε νκάδα.




336

Α: Ννκίδσ φηη φπσο εξκελεχσ εγψ ηνπιάρηζηνλ ηε ιέμε ην λα ζθεθηείο θαη λα

πξνβιεκαηηζηείο πάλσ ζε θάπνην ζέκα, ζε θάπνην εξψηεκα, ζε θάηη πνπ ελδηαθέξεη

εζέλα, πνπ ελδηαθέξεη ηνπο δηθνχο ζνπ αλζξψπνπο, πνπ ελδηαθέξεη ηελ νκάδα κε ηελ

νπνία ζπλεξγάδεζαη θαη λα ην παο παξαπέξα. Γειαδή απηφ, λα δεκηνπξγήζεη θάηη.




Α: Ναη θπζηθά. Ννκίδσ φηη ζε νπνηαδήπνηε νκάδα γηα απηφ ππάξρεη θαη νκάδα

άιισζηε. Γελ ππήξρε ιφγνο λα πθίζηαηαη νκάδα αλ δελ ππήξρε ππνζηήξημε θαη δελ

ππήξρε ζπλεξγαζία θαη δελ ππήξρε θαη βνήζεηα ζε απηφ ην επίπεδν, ζην λα ππάξμεη έλα

πξντφλ.



Α: Φπζηθά. Φπζηθά. Γειαδή λνκίδσ φηη ην πην ζεκαληηθφ είλαη απηφ θαη ν έλαο, πάληα

απηφ, ν θαζέλαο βάδεη ην θνκκαηάθη ηνπ θαη θηηάρλεηαη ε εηθφλα δειαδή είλαη έλα παδι

πνπ δελ έρεη πεξηνξηζκέλν αξηζκφ θνκκαηηψλ. Γειαδή μέξσ θαη άιια θνκκάηηα θαη ε

εηθφλα ζπλερψο δηακνξθψλεηαη θαη ζπλδηακνξθψλεηαη, δέλεη κε ηνπο ππφινηπνπο θαη

παξάγεηαη θάηη, ίζσο θαη λα κελ παξάγεηαη θάηη, λα έρεη θαη άιιν λα πάεη αθφκα

παξαπέξα. Γειαδή λα ην πάξεηο θαη ζην ζπίηη ζνπ θαη λα δνπιεχεηο θαη κεηά απφ ηε

ζπλάληεζε.

Γ.Γ: Να αλαθαιύπηεηο θαηλνύξηα πξάγκαηα θαηά θάπνην ηξόπν.

Α: Έηζη



Α: Ννκίδσ φηη πήγαλ πνιχ θαιά ηα πξάγκαηα. Ήηαλ πνιχ θαιφ ην θιίκα. Ήηαλ πάξα

πνιχ θηιηθφ, δεζηφ, δηλφηαλ ε δπλαηφηεηα λα εθθξαζηνχκε θαη λνκίδσ φηη θξίλακε θαη

εκείο νη ίδηνη ηνλ εθπαηδεπηή γηαηί είλαη ακθίδξνκε ε ζρέζε, αιιηψο δελ κπνξεί λα γίλεη

θάηη. Θεσξψ φηη πήγαλ φια πνιχ θαιά.



Α: … Δίλαη πνιχ ιεπηφ ην ζεκείν ηψξα γηα λα πσ αλ ππήξμε αιιαγή, εγψ ζεσξψ φηη

πνιχ δηαθνξεηηθά ζα παξαηεξνχζα ην έξγν αλ ήκνπλ κφλε θαη πνιχ δηαθνξεηηθά ην

παξαηήξεζα ζε ζπλεξγαζία κε ηελ νκάδα.


Μνπ έδσζε δειαδή ε ίδηα ε νκάδα αιιά θαη νη άιιεο νκάδεο κεηά κε ηα ζρφιηα πνπ

έθαλαλ, ηελ νινκέιεηα δειαδή, κνπ έδσζαλ δειαδή άιια εξεζίζκαηα θαη ζεσξψ φηη



κέζνδν.”

337

απηφ πξέπεη λα δνπιεχεηαη, ζίγνπξα ζνπ δίλεη θαη φηαλ είζαη κφλνο ζνπ, αιιά πξέπεη λα

δνπιεχεηαη νκαδηθά.



Α: Απηφ πνπ κε εληππσζηάδεη πάληα, φζεο θνξέο έρσ δεη λα γίλεηαη απηφ ην

πξάγκα είλαη φηη ελψ είκαη ςπιιηαζκέλε, αλ είλαη δφθηκνο ν φξνο, ην αληηκεησπίδσ ζα

λα είλαη πξψηε θνξά. Καη φλησο δέλεη θάζε θνξά ζα λα είλαη πξψηε θνξά. Έρεηο θάζε

θνξά θάηη θαηλνχξην λα θάλεηο θαη είλαη ζα λα μεθηλάο έλα παξζεληθφ ηαμίδη θάζε θνξά.

Παξ‟ φιν πνπ λνκίδεηο φηη είζαη έκπεηξνο θαη μέξεηο.


Α: Ήηαλ θάηη πάξα πνιχ επράξηζην, πνιχ γφληκν, κνπ άξεζε θαη θπζηθά έθπγα κε ηελ

αίζζεζε φηη ήζεια λα ην μαλά έρσ.


Α: Γελ έρσ πξνβιεκαηηζκφ ζε ζρέζε κε ηε δηαδηθαζία πνπ βίσζα. ίγνπξα ζα

κπνξνχζαλ λα ππάξμνπλ θαη ππάξρνπλ βήκαηα βειηίσζεο θαη εμέιημεο γηαηί απηφ είλαη

θαη ην λφεκα ηνπ λα δνχκε. Αιιά αλ έρσ λα πξνηείλσ θάηη, εγψ… (γειάεη) ην κφλν πνπ

ζα ήζεια είλαη ν εθπαηδεπηήο κνπ λα κελ είλαη ηφζν πνιχ αγρσκέλνο… (γειάεη) γηαηί

δελ ππήξρε ιφγνο λα είλαη αγρσκέλνο, αιιά θαηαιαβαίλσ θαη ην βάξνο πνπ θνπβαινχζε

ζηηο πιάηεο ηνπ, γηαηί δελ είλαη κηα απιή δηαδηθαζία πνπ ζα ηελ θάλεη ραιαξά, πνπ ηελ

έρεη πξνγξακκαηίζεη λα ηελ θάλεη κέζα κε κηα νκάδα αιιά θνπβαιάεη πίζσ θαη ηελ

έλλνηα θαη ην άγρνο ελφο κεηαπηπρηαθνχ πνπ πξέπεη λα νινθιεξψζεη θαη πνπ ζέιεη λα

ην νινθιεξψζεη φζν θαιχηεξα γίλεηαη, πξνθαλψο.


δύζθνιε;

Α: Πξνθχπηνπλ πάξα πνιιά, είδα, εξσηήκαηα πάξα πνιιά, γηαηί ήκαζηαλ θαη πνιιά

άηνκα θαη απφ φηη είδα φια ηα άηνκα ήκαζηαλ ηδηαίηεξα επαηζζεηνπνηεκέλα, είραλ

πνιιά λα δψζνπλ, ιίγν κε πξνβιεκαηίδεη ην θνκκάηη ηνπ αλ ζα πξέπεη ηειηθά λα

επηιεγεί ην έξγν απφ ην θξηηηθφ εξψηεκα πνπ ζέινπλ νη πεξηζζφηεξνη απφ ηελ νκάδα ή

ην θξηηηθφ εξψηεκα πνπ έρσ θηηάμεη εγψ σο εθπαηδεπηήο φηαλ ζα εθαξκφζσ ηελ ηερληθή

κνπ. Δθεί δειαδή είλαη έλα ζεκείν πνπ δελ έρεη απνζαθεληζηεί. Καη δελ μέξσ ηη

πξνηηκψ εγψ. Γειαδή εγψ αλ κε ξσηήζεηε ζα ήζεια φηη λα βγεη απφ ηελ νκάδα. Να κε

βγεη απφ κέλα. Καη λα ζπλερίζνπκε κεηά θαη λα πνχκε πάκε πάλσ ζε απηφ ην εξψηεκα.

πνην έξγν θαη λα έρνπκε επηιέμεη ην εξψηεκα ηαηξηάδεη γηαηί είλαη απηή ε ζεκαηνινγία.

Γ.Γ: Έηζη. Δπεηδή δελ ππάξρεη εκπεηξία ηνπιάρηζηνλ από εκέλα πξνζσπηθά γηα λα

κπνξέζσ λα ζηεξηρηώ ζηα θξηηηθά εξσηήκαηα θαη λα κπνξέζσ λα ην θηάζσ

παξαπέξα, αλαγθαζηηθά δνπιεύνπκε κε ην δηθό κνπ θξηηηθό εξώηεκα. Από εθεί θαη

πέξα, λαη, ε ινγηθή είλαη λα δνπιεύνπκε πάλσ ζηα θξηηηθά εξσηήκαηα ησλ

παηδηώλ.



338

Α: Άξα, θαιά ην είπα γηα ην άγρνο, λα είζηε πην ραιαξφο θαη λα πηζηεχεηε πεξηζζφηεξν

ζηηο (γειάεη) δπλαηφηεηέο ζαο γηαηί ζε πάεη ε ηερληθή απφ κφλε ηεο ηειηθά.

Γ.Γ: (γειάεη) Ναη όλησο όλησο. Θεσξείηε όηη ε ύπαξμε ηνπ Κξηηηθνύ Δξσηήκαηνο

βνεζά ή δπζρεξαίλεη ζηελ πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο;

Α: ρη δε λνκίδσ φηη δεκηνπξγεί πξφβιεκα γηαηί είπακε είηε πξνθχςεη απφ ηελ νκάδα,

είηε ην θέξεη ν εθπαηδεπηήο, είηε κεζνδεπηεί, είλαη πάλσ ζην αληηθείκελν πνπ

δνπιεχνπκε, κέλεη κφλν λα πάεη ε ζπδήηεζε παξαπέξα παξά λα δπζθνιέςεη, λνκίδσ δελ

δεκηνπξγεί πξφβιεκα.


Α: … Απφ ηε ζηηγκή πνπ έθεξε ζπδήηεζε, βγήθαλ πξάγκαηα, βγήθαλ ζπλαηζζήκαηα,

ππήξμε παξαηήξεζε ζε πξψην, ζε δεχηεξν, ζε ηξίην επίπεδν, ζε φια ηα επίπεδα,

δνχιεςαλ πάξα πνιχ θαιά, δελ έρσ ιφγν λα ακθηζβεηήζσ ηελ επηινγή. Μπνξεί λα

ππάξρνπλ θαη άιια θνκκάηηα θαη άιια έξγα ηέρλεο ή απφ άιιεο ελφηεηεο είηε απφ μέξσ

΄γσ ηε κνπζηθή, ην ζέαηξν νηηδήπνηε πνπ λα είλαη αθφκα θαιχηεξα αιιά αθνχ είλαη

ηθαλνπνηεηηθφ απηφ πνπ πξνέθπςε, γηαηί λα ακθηζβεηήζσ;


Α: ρη. Απηή ηε ζηηγκή δελ ζθέθηνκαη θάηη άιιν γηαηί φπσο είπα είκαη ηθαλνπνηεκέλε

απφ απηφ πνπ βγήθε. Ίζα - ίζα ραίξνκαη πνπ κνπ δφζεθε θαη θάηη ην νπνίν δελ ην ήμεξα.

11. Γ.Γ: Σώξα εζείο κνπ είπαηε όηη είζηε ηόζν εθπαηδεπηηθόο ηεο Β‟ βάζκηαο όζν

θαη εθπαηδεύηξηα ελειίθσλ έηζη;

Α: Έηζη.










c. Γ.Γ: (Γηα εθπαηδεπηηθνύο πνπ είλαη θαη εθπαηδεπηέο ελειίθσλ). Πνηεο είλαη

νη πηζαλέο επθνιίεο ή νη δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ ηόζν νη καζεηέο ηεο


κεζόδνπ;

Α: Πάκε πξψηα ζην θνκκάηη πνπ έρσ κεγαιχηεξε εκπεηξία. ην θνκκάηη ησλ

αλειίθσλ εγψ δνπιεχσ ζηε „Β βάζκηα είπακε, απηή ηε ζηηγκή ζε ειηθίεο απφ 12 κέρξη

15 εηψλ, ζεσξψ φηη είλαη ζα ζπλεξγαζηνχλ πνιχ πην εχθνια νη αλήιηθνη απφ φηη νη

ελήιηθεο, γηαηί ηα παηδηά δελ βάδνπλ πιαίζην. Ίζα - ίζα ηνπο αξέζεη πάξα πνιχ φηαλ

ηνπο δψζεηο ηε δπλαηφηεηα λα εθθξαζηνχλ θαη λα βγάινπλ ην ζπλαίζζεκά ηνπο θαη λα

θάλνπλ θάηη πνπ ζεσξνχλ δηαθνξεηηθφ απφ ην κάζεκα. Γηαηί φηαλ ρξεζηκνπνηείο θάπνηα

ηερληθή λνκίδνπλ ηα παηδηά φηη δελ θάλνπλ κάζεκα. Οπφηε, ζπκκεηέρνπλ κε πνιχ



κέζνδν.”

339

κεγαιχηεξν ελζνπζηαζκφ. Απηφ πνπ δελ είκαη ζίγνπξε θαη δελ μέξσ, είλαη ην θαηά

πφζνλ ζα έρνπλ δπλαηφηεηα λα παξάγνπλ, ηη πξφνδνο δειαδή ζα ππάξρεη γηα λα

παξάγνπλ γφληκα εξσηήκαηα θαη φια απηά. Αιιά, μέξνληαο πάληα, απηφ ην ιέσ θαη σο

εθπαηδεχηξηα ελειίθσλ θπζηθά, επεηδή κε βνήζεζε ζηε δνπιεηά ηελ άιιε πνπ θάλσ

πάξα πνιχ ε εθπαίδεπζε ελειίθσλ παξεκπηπηφλησο, ζέισ λα πσ ην εμήο: ηη θάζε

ηερληθή μέξνπκε φηη δελ εθαξκφδεηαη παληνχ. Πξέπεη λα βξεηο ηελ θαηάιιειε νκάδα,

άξα γλσξίδνληαο ηελ νκάδα ζνπ θαη γλσξίδνληαο θαη ηηο δηθέο ζνπ δπλαηφηεηεο

επηιέγεηο θαη ηελ θαηάιιειε ηερληθή γηα λα ηελ εθαξκφζεηο. Άξα δε ζα παο επεηδή

πξέπεη λα βάιεηο έξγν ηέρλεο ληε θαη θαιά παληνχ. Γελ κπνξεί λα κελ ππάξμεη κηα

νκάδα πνπ ζα έρεη κέζα πιηθφ, ζα έρεη κέζα ηα παηδηά ηα θαηάιιεια γηα λα δνπιέςνπλ

θαη μέξνληαο θαη ηε δπλακηθή κηαο νκάδαο, αλ ην δηαρεηξηζηείο θαιά κεηά σο

εθπαηδεπηηθφο, ην έλα παηδάθη ζα βνεζήζεη ην άιιν θαη ζα βγνπλ θαη πξάγκαηα πνπ ζα

καο εθπιήμνπλ πνιιέο θνξέο.

Γ.Γ: Ωξαία. Γηα ηνπο ελήιηθεο, δπζθνιίεο πνπ ζα βξνύλε;

Α: ηνπο ελήιηθεο νη δπζθνιίεο είλαη απηφ πνπ είπα, λα ζπλαηλέζνπλ ζε θάηη ηέηνην,

γηαηί έρσ δεη φηη ν ελήιηθαο, εμαξηάηαη βέβαηα θαη ηη ελήιηθαο, αο πνχκε ζην δεχηεξεο

επθαηξίαο πνπ έρσ δνπιέςεη εγψ, εθηφο απφ ην θνκκάηη ηνπ θαηαζηήκαηνο θξάηεζεο

πνπ κηιάκε γηα άιιν εηδηθφ εθεί, ζην ηππηθφ πεξηκέλνπλ έλα θιαζζηθφ ζρνιείν πνιχ

πεξηζζφηεξν. Δλψ ηα παηδηά δελ ζέινπλ ην θιαζζηθφ ζρνιείν. Καη ζπλαηλνχλ ακέζσο

λα δνπιέςνπλ νπνηαδήπνηε άιιε κέζνδν θαη βγάδνπλ απζνξκεηηζκφ, βάδνπλ

ελζνπζηαζκφ, βάδνπλ φιε ηνπο ηελ ελέξγεηα εθεί, νη ελήιηθεο νη ελήιηθεο βγάδνπλ

αληίδξαζε. Ννκίδνπλ φηη εθηίζεληαη, λνκίδνπλ φηη, αξλνχληαη αθφκε θαη λα

ζπλεξγαζηνχλ κε νκάδεο δελ έρνπλ κάζεη λα δνπιεχνπλ κε νκάδεο, δελ έρνπλ κάζεη λα

ζπλεξγάδνληαη, δελ έρνπλ κάζεη λα κνηξάδνληαη ηφζν εχθνια. Απηφ ήηαλ ην ζέκα, ην

δνχιεςα κε ελήιηθεο θαη ζε απηνχο ηνπο ελήιηθνπο. Σψξα δελ μέξσ αλ ζαο ελδηαθέξεη

απηφ γηα ην θνκκάηη ηνπ θαηαζηήκαηνο θξάηεζεο πνπ είπα, είλαη κηα νκάδα εθεί, πνπ

κπνξείο λα δνπιέςεηο πάξα πνιχ κε ηέηνηα ζέκαηα. Πνιχ πην επαηζζεηνπνηεκέλνη θαη

μερλψληαο φηη δνπιεχεηο κε απηά ηα άηνκα, ηαπηφρξνλα πξέπεη λα ζπκάζαη φηη

δνπιεχεηο θαη κε απηά ηα άηνκα, πξέπεη λα θξαηάο δειαδή ηηο ηζνξξνπίεο, ηη ζέισ λα πσ

κε απηφ; Έρεηο άηνκα ηα νπνία δε κηινχλ πνιχ θαιά ηε γιψζζα γηαηί νη πεξηζζφηεξνη

είλαη αιινδαπνί. Άξα ηνπο είλαη πνιχ πην εχθνιν λα εθθξαζηνχλ φρη κφλν κε ιφγηα

αιιά κε ην ζπλαίζζεκά ηνπο, άξα ηνπο δίλεηο αθφκα έλα πάηεκα γηα λα κηιήζνπλ.

Δπίζεο είλαη άηνκα ηα νπνία έρνπλ πάξα πνιχ πςειή ζπλαηζζεκαηηθή λνεκνζχλε. Γε

ζέισ λα κηιήζσ γηα ην δείθηε λνεκνζχλεο ηνπο αιιά γηα ηε ζπλαηζζεκαηηθή ηνπο

λνεκνζχλε, είλαη πνιχ έμππλα άηνκα θαη κε πνιχ πςειή ζπλαηζζεκαηηθή λνεκνζχλε.

Άξα νηηδήπνηε αγγίδεη ην ζπλαίζζεκά ηνπο, ηνπο βνεζάεη λα δείμνπλ απηφ πνπ είλαη, ηηο

δπλαηφηεηέο ηνπο, ηηο δεμηφηεηέο ηνπο πνπ είλαη πςειέο ζε απηφ ην επίπεδν. Άξα είλαη

πάξα πνιχ θαιφ γηα απηέο ηηο νκάδεο. Θα δνπιέςνπλ πάξα πνιχ θαιά. Θα δνπιέςνπλ

κε ηέρλε.

Γ.Γ: Μηαο θαη ην ιέηε απηό ζα ίζρπε ην ίδην πξάγκα θαη γηα ηα ΓΔ; Σα θιαζζηθά

ΓΔ ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ, λα παηήζνπλ πάλσ ζην ζπλαίζζεκά ηνπο;

Α: Δγψ λνκίδσ ζε φινπο ηνπο αλζξψπνπο ηζρχεη, αιιά εθεί ζέιεη, πνιχ δνπιεηά, δειαδή

ζέιεη



340

Γ.Γ: Πην πνιύ ην δεύηεξν θνκκάηη δειαδή.

Α: Δγψ ζέισ απιά πξψηα λα έρεη δέζεη θαιά ε νκάδα, λα έρεηο δνπιέςεη άιιεο ηερληθέο

πνπ ζα ηνπο βνεζήζεη λα ραιαξψζνπλ, λα θαηαιάβνπλ φηη πξέπεη λα ζπλεξγαζηνχλ, φηη

πξέπεη λα εθθξαζηνχλ, φηη δελ αμηνινγείηαη απηφ πνπ ιέκε. Γηαηί απηνί λνκίδνπλ φηη

πξέπεη λα απαληήζνπλ ην ζσζηφ γηα λα κελ εθηεζνχλ κπξνζηά ζηνπο άιινπο. Δίλαη

ηέηνηα πξάγκαηα πνπ πξέπεη λα δνπιέςεηο πξψηα θαη κεηά λα παο εθεί.






Α: Ναη, κνπ αξέζεη πάξα πνιχ πνπ είλαη θαζαξά ζπκκεηνρηθή ηερληθή, φπνπ δίλεηαη ε

δπλαηφηεηα ζε φινπο λα κηιήζνπλ, ζε φινπο λα εθθξαζηνχλ, φηη φλησο δελ ππάξρεη

θξηηηθή γηαηί φινη έρνπλ θάηη λα πνπλ, φηαλ πξφθεηηαη λα παξαηεξήζνπλ έλα έξγν

ηέρλεο. ινη έρνπλ θάηη λα πνπλ. Καη κπνξνχλ λα κηιήζνπλ απζφξκεηα γηαηί εθεί δελ

αμηνινγνχληαη νη γλψζεηο πνπ έρεηο. Γελ αμηνινγνχληαη ηα πηπρία πνπ έρεηο, ην

ππφβαζξν πνπ έρεηο, απηφ είλαη πνιχ είλαη πνιχ ζεκαληηθφ. Άπνςε γηα ην ηη βιέπσ θαη

γηα ην πψο απηφ πνπ βιέπσ επηδξά ζηνλ δηθφ κνπ ςπρηζκφ έρνπλ λνκίδσ φινη (γειάεη),

κπνξνχκε λα ηελ εθθξάζνπκε άλεηα θαη εθεί δελ επηδέρεηαη θξηηηθή, ηίπνηα.

2. Γ.Γ: αο πξνβιεκάηηζε θάηη;

Α: Γελ κπνξψ λα πσ, φρη - φρη. Ήηαλ κηα πνιχ επράξηζηε δηαδηθαζία. Γε λνκίδσ φηη,

ηψξα δε ζέισ λα κπσ ζηε ζέζε ηνπ άιινπ, δειαδή ηη ζα πξνβιεκάηηδε θάπνηνλ άιινλ.

Δγψ ζα έιεγα φηη νη νκάδεο θαιφ είλαη λα δνκνχληαη κε ηέηνην ηξφπν πνπ, φπσο πξέπεη

λα δνκνχληαη, ην μέξνπκε απηφ, λα ππάξρεη πάληα θαη θάπνην άηνκν πην

επαηζζεηνπνηεκέλν λα βνεζάεη θαη λα δηεπθνιχλεη ηνπο ππφινηπνπο. Γηαηί πξέπεη

θάπνηνο λα δηεπθνιχλεη.

3. Γ.Γ: Θα ζέιαηε λα αιιάμεη θάηη ζε απηό πνπ είδαηε;

Α: ρη – φρη, δελ έρσ θάηη λα πξνηείλσ. Πέξα απφ απηφ πνπ είπακε γηα ην πψο ηίζεηαη ην

θξηηηθφ εξψηεκα, απηφ κφλν, γηα ην πνην απφ ηα δχν λα ρξεζηκνπνηήζνπκε, φηη δελ

ρξεζηκνπνηείηαη ληε θαη θαιά απηφ πνπ πξνηείλαηε ζηηο νκάδεο ην θαηαιαβαίλσ

απφιπηα. Γηαηί έρεηο πξνεηνηκαζηεί λα δείμεηο θάηη, δελ μέξσ βέβαηα ην αλ μεθηλψληαο

θαηεπζείαλ κε ην έξγν θαη κεηά λα βγάιεηο ηα εξσηήκαηα, δειαδή απηφ δελ μέξσ πψο

λα δνπιέςεη έηζη. Να μεθηλήζεηο θαηεπζείαλ κε ηνλ πίλαθα θαη κε απηφ πνπ ζα δεηο,

απηφ πνπ ζα αθνχζεηο θαη κεηά λα ςάμνπκε λα βξνχκε ηη ζέκα πξνθχπηεη απφ εθεί. Γελ

μέξσ αλ ζα κπνξνχζε πνηέ λα δνπιέςεη έηζη…

Γ.Γ: Καιύηεξα δε ζα ήηαλ λα έρεη θαη ην θξηηηθό εξώηεκα όκσο γηα λα κπνξεί λα

παηήζεη θάπνπ; Να ηνπ δώζεηο δειαδή ηνπ παηδηνύ θάηη λα ζθεθηεί πξώηα από

όια όηη λαη κελ λα δνύκε ηνλ πίλαθα ελδερνκέλσο αιιά ην θξηηηθό εξώηεκα είλαη

απηό.



κέζνδν.”

341

Α: Ναη, δελ ακθηζβεηψ νχηε ηε κέζνδν νχηε ηα βήκαηα, απιά ιέσ δελ μέξσ πσο ζα

ιεηηνπξγνχζε αλ έρεη δνπιεπηεί έηζη θαη αλ ζα κπνξνχζε λα έρεη δνπιεπηεί έηζη θαη αλ

ζα κπνξνχζε λα έρεη ιεηηνπξγήζεη έηζη ή ζε πνηα νκάδα ζα κπνξνχζε έηζη θαη ζε πνηα

αιιηψο. Γειαδή ζηνλ ελήιηθα ζα κπνξνχζε λα πξνθχςεη κεηά – πνπ ππάξρεη έλα

ππφβαζξν - θαη κε πνην ηξφπν ή ζηνπο αλήιηθνπο θαιφ είλαη λα ππάξρεη ην εξψηεκα γηα

λα γίλεηαη πην εχθνια δνπιεηά; Γελ μέξσ, απιά είλαη έλαο πξνβιεκαηηζκφο απηφο…


Α: … ρη δε ζα ην έιεγα απφιπηα, αιιά ζα έιεγα φηη ζέισ λα ηε ρξεζηκνπνηήζσ. ηη

δειαδή ελδηαθέξνκαη λα ηε ρξεζηκνπνηήζσ, πνηέ φκσο δελ πξέπεη λα είζαη ζίγνπξνο.

Σειηθά λνκίδσ φηη νη άλζξσπνη πνπ είλαη ζσζηνί επαγγεικαηίεο, πξέπεη πάληα λα έρνπλ

κηα ακθηβνιία λνκίδσ (γειάεη) γηαηί άκα είρακε ππεξβνιηθή ζηγνπξηά γηα απηφ πνπ

θάλνπκε ίζσο λα έρνπκε μεθχγεη ιίγν.

5. Γ.Γ: Μηαο θαη κνπ είπαηε όρη ινηπόλ ζηελ πξνεγνύκελε εξώηεζε, ηη ζεσξείηε

όηη πξέπεη λα γίλεη επηπιένλ, θαηά ηε γλώκε ζαο;

Α: Α σξαία! Σν πξψην πξνβιεκαηηζκφ κνπ, δελ μέξσ θαηά πφζν ζηελ ηππηθή

εθπαίδεπζε κπνξψ εγψ λα δνπιέςσ φπσο είπακε ηνλ θξηηηθφ ζηνραζκφ ζηα

καζεκαηηθά. πσο είρα πάληα θαη ην έζεηα πάληνηε εξψηεκα ζε φινπο ηνπο εθπαηδεπηέο

κνπ θαη ηνπο θαζεγεηέο κνπ, σξαίεο είλαη απηέο νη ηερληθέο θαη βησκαηηθέο αλ έθαλα

θνηλσληνινγία, αλ έθαλα νηηδήπνηε άιιν αιιά καζεκαηηθά; Πσο; Θα ήηαλ βαζηθφο

πξνβιεκαηηζκφο απηφο.



Α: ίγνπξα. ίγνπξα, δελ ην ακθηζβεηψ θαζφινπ.


Α: Ναη, πάξα πνιχ.


Α: Πξψηα απφ φια νη πεξηζζφηεξνη ήηαλ άλζξσπνη κε εκπεηξία, είραλ δνπιέςεη κε

νκάδεο. Δίραλ δνπιέςεη κε νκάδεο ζε φια ηα επίπεδα, δειαδή κέζα ππήξραλ θαη

εθπαηδεπηέο αλειίθσλ θαη εθπαηδεπηέο ελειίθσλ αιιά θαη εθπαηδεπηέο ζε δηάθνξεο

δνκέο θαη ζηνλ ζεηηθφ ηνκέα θαη φια απηά δειαδή έρνπλ δεη πάξα πνιιά πξάγκαηα,

έρνπλ δεη πάξα πνιιέο παξαζηάζεηο, ζεσξψ φηη ήηαλ φινη άηνκα επαηζζεηνπνηεκέλα

θαη πξνβιεκαηηζκέλα θαη ην ζέκα ηνπο άγγηδε, αιιά γεληθά πηζηεχσ φηη απηή ε

ζπγθεθξηκέλε ηερληθή κπνξεί λα επαηζζεηνπνηήζεη ηνλ νπνηνλδήπνηε. Δγψ ην πηζηεχσ

απηφ ην πξάγκα. Γελ ζέισ ηψξα λα θαλεί φηη κεξνιεπηψ πξνο ηελ ηερληθή, αιιά ζεσξψ

γεληθά φηη ε ηέρλε κπνξεί λα επαηζζεηνπνηήζεη ηνλ νπνηνλδήπνηε ζε θάπνην ζέκα.





342

Α: ην ζπγθεθξηκέλν έξγν ην θνκκάηη πνπ κε επαηζζεηνπνίεζε ηδηαίηεξα ήηαλ κηα

εηθφλα πνπ κνπ πξνθάιεζε απέρζεηα, ήηαλ ε εηθφλα ησλ αλζξψπσλ, ηεο κάδαο πνπ

ππήξρε απέλαληη απφ ηνπο καζεηέο, ήηαλ απερζήο γηα κέλα, δειαδή κνπ πξνθάιεζε, κε

ζφθαξε θαη απζφξκεηα έβαια ηνλ εαπηφ κνπ ζε απηή ηε ζέζε. Γειαδή αλ ζα κνπ άξεζε,

έθεξα ηνλ εαπηφ κνπ ζηε ζέζε απηή θαη αηζζάλζεθα πσο δελ ζα ήζεια λα ήκνπλα εθεί.

Απηφ δειαδή ήηαλ ν πξνβιεκαηηζκφο ν βαζηθφο ε ζθέςε πνπ κνπ έδσζε, δελ έβαια ηνλ

εαπηφ κνπ ζε απηνχο πνπ κνξθψλνληαη ή νηηδήπνηε ή ζηνπο αδχλακνπο δελ μέξσ ηη,

έβαια ην αλ ζα ήζεια λα είκαη κε απηή ηελ νκάδα, ζε απηή ηελ νκάδα γηαηί ε εηθφλα

απηή ήηαλ απερζήο, δειαδή λα εηζπξάηηνπλ νη άιινη απφ εκέλα απηή ηελ εηθφλα.



Α: Δ … φρη. Δίκαη άηνκν πνπ δελ έρσ, ην θνκκάηη ηνπ ξαηζηζκνχ θαζαξά δειαδή ην

θπιεηηθφ, δελ έρσ ζέκα ζε απηφ ην θνκκάηη. Καη εηδηθά επεηδή κηινχζε γηα ηνλ

ξαηζηζκφ ζε ζρέζε κε ηελ εθπαίδεπζε είκαη αληίζεηε, δειαδή πηζηεχσ φηη πξέπεη αλ

δίλεηαη δηθαίσκα ζηε κφξθσζε. Απιά ήζεια λα πσ φηη ζην θνκκάηη ηεο κφξθσζεο

επεηδή ε εηθφλα έδεηρλε γηα άηνκα πνπ ζέινπλ λα κνξθσζνχλ πηζηεχσ φηη πξέπεη λα

έρνπλ δηθαίσκα φινη. Άλδξεο, γπλαίθεο, κηθξά παηδηά, φιεο νη ειηθίεο, ειηθησκέλνη,

εηδηθά πηζηεχσ ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ, άζρεηα κε ην ρξψκα ηνπο, κε ηηο

δπλαηφηεηεο πνπ έρνπλ, ηηο νηθνλνκηθέο θαη φια απηά. Οπφηε δελ ην πήγα παξαπέξα. Αλ

φκσο ην γεληθεχζνπκε, γηαηί κέζα ζην κπαιφ κνπ εκέλα ν ξαηζηζκφο δελ έρεη λα θάλεη

κε ην θπιεηηθφ. Έρεη λα θάλεη κε φια ηα είδε ξαηζηζκνχ, επεηδή ινηπφλ ζηελ ηππηθή

εθπαίδεπζε πνπ έρνπκε ηηο πεξηζζφηεξεο παξαζηάζεηο φπνπ βηψλνπλ πάξα πνιχ ην

bulling γηα παξάδεηγκα

Γ.Γ: ελδνζρνιηθή βία…

Α: Σν ζρνιηθφ εθθνβηζκφ είκαη πάξα πνιχ επαηζζεηνπνηεκέλε ζε απηφ ην θνκκάηη,

ππάξρεη πάξα πνιχ βία θαη ζα ήζεια πνιχ λα δνπιέςσ ζε απηφ ην θνκκάηη, ζην λα

κάζνπκε λα βιέπνπκε ηνλ άιινλ θαη λα θαηαιαβαίλνπκε φηη θαη ν άιινο είλαη θάηη

ζεκαληηθφ. Καη φηη θάηη έρεη λα καο δψζεη, είλαη ζαλ θαη εκάο ηειηθά δελ είλαη ηφζν

δηαθνξεηηθφο.


ρη…






Α: Ναη. Δγψ πηζηεχσ πάξα πνιχ ζηελ αμηνιφγεζε. Δίλαη θάηη πνπ ην

ρξεζηκνπνηψ πάξα πνιχ. Γηα παξάδεηγκα εγψ ζε θάζε ηξίκελν ζα δεηήζσ απφ ηα παηδηά

λα θάλνπλ απηναμηνιφγεζε, δειαδή ζα κηιήζνπλ ηα ίδηα ηα παηδηά γηα ην πψο ήηαλ ην

ηξίκελν πνπ πέξαζε, πσο ήηαλ ε δηαδηθαζία θαη ηα ίδηα κέζα ζε απηή, ηα ίδηα πσο



κέζνδν.”

343

αμηνινγνχλ ηνλ εαπηφ ηνπο φπσο θαη πάξα πνιιέο θνξέο δεηάσ αλάινγα κε ηελ νκάδα

θαη ηελ ειηθηαθή θαηεγνξία, ιέκε ηψξα γηα ηελ Σξίηε γπκλαζίνπ, δήηεζα λα κνπ

γξάςνπλ ζε ραξηάθη ηειεηψλνληαο ην ηξίκελν έλα ζεηηθφ, έλα αξλεηηθφ θαη κηα πξφηαζε

πνπ έρνπλ λα θάλνπλ γηα φζα βίσζαλ, ην θάλσ θάζε θνξά απηφ ην πξάγκα θαη ηηο

θξαηάσ ηηο γλψκεο. Γειαδή δεηάσ κε θάπνην ηξφπν ηα παηδηά λα εθθξαζηνχλ γηα λα

γίλσ θαη εγψ θαιχηεξε. Δίλαη πξάγκαηα πνπ κπνξεί λα κελ ηα έρεηο πάξεη είδεζε, νπφηε

πξέπεη λα ηα κάζεηο θαη πηζηεχσ φηη πάληα πξέπεη λα γίλεηαη αμηνιφγεζε θαη φηη πάληα

έρεη λα δψζεη ηα θαιχηεξα.


Α: Γελ αιιάδσ, δελ αλαζεσξψ δειαδή ζε απηφ πνπ μεθίλεζα απφ ηελ αξρή θαη (γειάεη)

θαη γηα απηφ θαη έρσ κηα κηθξή έλζηαζε ζην φηη πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχκε ληε θαη θαιά

ζε απηή ηελ ηερληθή θιαζζηθφ έξγν ηέρλεο, γηαηί εγψ λνκίδσ φηη ε ίδηα ε δσή είλαη

ηέρλε, δειαδή νηηδήπνηε κε ζπγθηλεί κε πξνβιεκαηίδεη είηε έλα σξαίν ηνπίν, είηε λα

βγσ θαη λα δσ έλα σξαίν ειηνβαζίιεκα ή ηελ αλαηνιή ηνπ ήιηνπ κπνξεί λα γελλήζεη

πξνβιεκαηηζκνχο, εξσηήκαηα, λα βάισ ηε θαληαζία κνπ λα δνπιέςεη, ζεσξψ φηη φια

κπνξνχλ λα δψζνπλ ηξνθή. Οπφηε, ηα πάληα κπνξεί λα είλαη ηέρλε.


Α: Θεσξψ πσο μαλαείπα ην ίδην πξάγκα. Θεσξψ φηη είλαη έλα πνιχ ρξήζηκν εξγαιείν,

φηη ζα πξέπεη λα ρξεζηκνπνηείηαη, φηη ζα πξέπεη λα δίλεηαη θαη πεξηζζφηεξνο ρξφλνο θαη

ρψξνο γηα λα αμηνπνηείηαη απφ ηνπο ζπλαδέιθνπο, φρη κφλν ησλ εηδηθνηήησλ ησλ

θαιιηηερληθψλ, αιιά θαη ησλ ππνινίπσλ, λα ρξεζηκνπνηείηαη ε ηέρλε, θαη ζε φιεο ηηο

εθθάλζεηο, δειαδή γηα παξάδεηγκα απηφ δελ ην αλέθεξα έρσ θαη κηα εκπεηξία θαη απφ

δξακαηνζεξαπεία θαη απφ ςπρφδξακα, κπαίλνπκε ζε άιια κνλνπάηηα εθεί, αιιά

βιέπνπκε θαη εθεί πσο κπνξεί λα βνεζήζεη πάξα πνιχ αο πνχκε απηφ πνπ είπα ζην λα

πξνβιεκαηηζηείο γηα ζέκαηα, ζην λα έξζεηο πην θνληά κε άιινπο αλζξψπνπο, λα έξζεηο

πην θνληά κε ηνλ εαπηφ ζνπ. Γηαηί αλ δελ αιιάμεηο ηνλ εαπηφ ζνπ, πσο ζα αιιάμεηο ηνπο

άιινπο;


δηάζεζεο;

Α: Δκέλα πξνζσπηθά πάξα πνιχ. Καη θαηαθεχγσ πάξα πνιιέο θνξέο ζε απηφ. Γειαδή

αλ ζέισ λα ραιαξψζσ, ζα δηαβάζσ ή ζα δσ θάπνηα θαιή ηαηλία. Ή ζα αθνχζσ

κνπζηθή. Γειαδή πάληα ην ζέισ, αιιά βιέπσ φηη θαη κε ηηο παξέεο καο φηαλ ζέινπκε

λα έξζνπκε πην θνληά ζα βξνχκε θάπνην θνηλφ εξέζηζκα, λα παξαθνινπζήζνπκε θάπνην

ζέαηξν, έλα ζεαηξηθφ έξγν, κηα θηλεκαηνγξαθηθή ηαηλία ή νηηδήπνηε. Αιιά πάληα ζέισ,

γηα απηφ ιέσ λα έξζνπκε πην θνληά, θεχγνληαο λα κελ πνχκε α, πάκε λα θάκε θάηη αιιά

πάκε λα θάκε θάηη θαη λα ζπδεηήζνπκε.

Γ.Γ: Ωξαία. ε απηό ην ζεκείν έρεη ηειεηώζεη ε ζπλέληεπμή καο δελ μέξσ αλ εζείο

ζέιεηε λα κε ξσηήζεηε θάηη..



344

Α: ρη, λα ζαο επρεζψ θαιή δχλακε γηα ηε ζπλέρεηα (γειάεη), θαη θαιφ θνπξάγην θαη

εγψ λα ζαο επραξηζηήζσ πξνζσπηθά πνπ κνπ δψζαηε ηε δπλαηφηεηα λα εθθξαζηψ γηα

κηα αθφκα θνξά ζε πξάγκαηα πνπ κνπ αξέζνπλ, ηα αγαπάσ θαη κε ελδηαθέξνπλ.

Γ.Γ: Ωξαία, επραξηζηώ πάξα πνιύ, ραηξεηώ…

Α: Να είζηε θαιά



κέζνδν.”

345




ΣΑΖ ΩΜΑΣΟ: Άλεηε θαη ζεηηθή ζηάζε ζψκαηνο, ειαθξά ακεραλία.

ΛΔΚΣΗΚΖ ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΑ: Γηάζεζε γηα ζπλνκηιία, ζπρλή αλαθνξά θαη

παξαδείγκαηα ζηελ ηερληθή εηδηθφηεηα. πρλά μέθεπγε απφ ην ζέκα.

Γ.Γ: Να ζαο θαιεκεξίζσ θαη λα ζαο ελεκεξώζσ όηη ε ζπλέληεπμε απηή πνπ ζα κνπ

παξαρσξήζεηε, ερνγξαθείηαη κε ηε ζπλαίλεζε ηε δηθηά ζαο, ζπκθσλείηε;

Π: πκθσλώ




ΖΛΗΚΗΑ: 45


ΜΟΝΗΜΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜ. ΑΠΑΥΟΛΖΖ: Δηδηθφ ηερληθφ πξνζσπηθφ ζην ΣΔΗ

Γ.Γ: ην ηκήκα;

Π: Ζιεθηξνιφγσλ κεραληθψλ

ΖΜΔΡ/ΝΗΑ.: 27-12-2013

ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: Δξγαζηεξηαθά καζήκαηα, ειεθηξνινγηθά

καζήκαηα. Ζιεθηξηθέο κεραλέο, ζπζηήκαηα απηφκαηνπ ειέγρνπ

ΠΟΤΓΔ: Ζιεθηξνιφγνο Μεραληθφο ζην ΣΔΗ

Γ.Γ: Έρεηε θάλεη θαη παηδαγσγηθά;

Π: Ναη. ηε ΔΛΔΣΔ.

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΗ ΚΤΡΗΔ ΠΟΤΓΔ: Δπηκφξθσζε ζρεηηθή κε

ηηο θχξηεο ζπνπδέο, κε ηνπ ειεθηξνιφγνπ….

Γ.Γ: εκηλάξηα, ζπλέδξηα

Π: Κάπνην κεηαπηπρηαθφ πνπ δελ έρσ ηειεηψζεη έρσ θάλεη, αο πνχκε

Γ.Γ: εκηλάξηα έρεηε;

Π: εκηλάξηα παιηά ζηε…. ζηε δνπιεηά πνπ είρα θάλεη πξηλ λα έξζσ ζην ΣΔΗ. Δίρα

θάλεη θάπνηα ζεκηλάξηα ζε δηάθνξα αληηθείκελα

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: Ναη.

Σειεηψλσ ηψξα ην κεηαπηπρηαθφ θαη έρσ θάλεη θαη ην πξφγξακκα εθπαηδεπηψλ

ελειίθσλ ηηο 300 ψξεο, πνπ είρε γίλεη απφ ην ΔΚΔΠΗ


ζπνπδψλ έρσ ζπκπιεξψζεη 3.500 ψξεο εδψ ζην ΣΔΗ

Γ.Γ: Άξα κηιάκε.. ζην αληηθείκελν ζπνπδώλ λαη - λαη

Π: ην αληηθείκελν ζπνπδψλ έρσ θάλεη θάπνπ 250 ψξεο ζε ΗΔΚ πάλσ ζην αληηθείκελν

ησλ ζπνπδψλ.

Γ.Γ: Ζ δηδαθηηθή ζαο εκπεηξία πάλσ ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ…

Π: ΚΔΚ κάιινλ, δε πεηξάδεη, εληάμεη ην ίδην είλαη, λαη…

Γ.Γ: Α γηαηί ηα ΚΔΚ ηα ζέισ ηώξα



346

Π: ΚΔΚ ΚΔΚ φρη ΗΔΚ

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: Δίλαη 150 θαη 70,

220, 230 θάπνπ εθεί

Γ.Γ: 220, 230 ώξεο , σξαία, ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ

ΔΠΑΦΖ ΜΔ ΣΖΝ ΣΔΥΝΖ: Με ηελ ηέρλε φρη, φηη έρεη θάζε άλζξσπνο, λνξκάι

ζρέζεηο πνπ κπνξεί λα έρεη έλαο άλζξσπνο, δελ κπνξψ λα πσ φηη έρσ ηδηαίηεξε ζρέζε κε

ηελ ηέρλε

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΔΗΚΑΣΗΚ ΔΡΓΟ/Α: Μπνξψ λα ζπκεζψ ηψξα θαλέλα;

Γ.Γ: Αλ ζπκάζηε, αλ δε ζπκάζηε δελ πεηξάδεη

Π: Γε ζπκάκαη, φρη

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΚΗΝΖΜΑΣΟΓΡΑΦΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: … Σίπνηα, νχηε θαη κνπ έξρεηαη

θάηη ηψξα ζην κπαιφ. Οχηε θαη… βιέπσ, νχηε θαη ινγνηερληθφ

Γ.Γ: Ούηε θαη ινγνηερληθό

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α………………………………………

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΜΟΤΗΚΟ ΑΚΟΤΜΑ: Οχηε κνπζηθφ. Γε κπνξψ λα πσ φηη έρσ

θάπνην αγαπεκέλν, δε κπνξψ λα πσ φηη μερσξίδσ θάπνην…


Π: Κνίηα, ε ηέρλε είλαη έλαο φξνο πνπ κπνξεί λα πηάζεη αθφκα θαη ην δηθφ κνπ ην

αληηθείκελν ζε, αο πνχκε έλαο κεραληθφο ίζσο θάλεη ηερληθά αο πνχκε εληάμεη; Οπφηε ε

ηέρλε ηζνχηαη γεληθφηεξα φπσο ηελ ιέκε ζε ζρέζε κε πίλαθεο θαη ηα ινηπά. Γηαηί ηέρλεο

είλαη θαη ηα ηερληθά έξγα αο πνχκε, θάπνηεο δεμηνηερλίεο.

Γ.Γ: Θα ήζεια όκσο λα κνπ πείηε πσο αληηιακβάλεζηε ηελ ηέρλε γηα εζάο, εζείο

Π: Κνίηα, ε ηέρλε γηα εκέλα είλαη νπζηαζηηθά θάηη πνπ, νπζηαζηηθά θηηάρλεηο, είηε είλαη

έλα έξγν νηηδήπνηε, εληάμεη πνπ ζέιεη θάπνηεο ηδηαίηεξεο δεμηφηεηεο θαη νπζηαζηηθά

ραξαθηεξίδεη θαη ηνλ θάζε έλαλ πνπ ην θηηάρλεη, απηφ αο πνχκε εληάμεη. Μπνξείο λα

βάιεηο ηελ πξνζσπηθή ζνπ ζθξαγίδα ζε νηηδήπνηε αο πνχκε θηηάρλεηο εληάμεη; Σν ιέσ

ζαλ γεληθφηεξν φξν. Σψξα αλ πάκε αθφκα θαη έλαλ πίλαθα δσγξαθηθήο λα πάξεηο ή έλα

ινγνηερληθφ έξγν θαη απηφ νπζηαζηηθά κπνξείο λα ην βάιεηο ζηελ ηέρλε. Αιιά ε ηέρλε

κπνξεί λα πάεη θαη πην πέξα αθφκα θαη ζηα δηθά καο αληηθείκελα εληάμεη; Μπνξείο λα

πεηο φηη νπζηαζηηθά ρξεηάδεηαη θάπνηεο δεμηφηεηεο ην λα θηηάρλεηο θάπνηα πξάγκαηα.





Π: Δίρα απφ ην κεηαπηπρηαθφ πνπ θάλσ ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ. Απηφ αο πνχκε…



Π: Ναη. Με ηνλ Κφθθν, ηα βηβιία πνπ είρα θάλεη κφλν ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ

εληάμεη; Γελ έρσ βγάιεη ηελ ελφηεηα ηε ζπγθεθξηκέλε πάλσ ζηελ ηέρλε φηαλ είρα θάλεη

ην κεηαπηπρηαθφ, αιιά ηνπ Κφθθνπ ηα βηβιία ηα έρσ δηαβάζεη απηά πνπ ήηαλ πάλσ ζην

αληηθείκελν ζπνπδψλ κνπ.



Π: ρη. Απηφ δελ ην είρα αθνχζεη



κέζνδν.”

347



Π: ηελ παξνπζίαζε ζπκκεηείρα κφλν θαη κφλν απφ ην ελδηαθέξνλ γηα ην αληηθείκελν

πνπ είρα ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ εληάμεη; Μφλν θαη κφλν απηφ ήηαλ έλα θίλεηξν πνπ

είρα λα ζπκκεηάζρσ αο πνχκε, γεληθψο θαη ε εθπαίδεπζε θαη κέζσ απηψλ ησλ ηερληθψλ

κνπ θάλεη ελδηαθέξνλ, γηα απηφ έρσ θάλεη θαη ην κεηαπηπρηαθφ άιισζηε γηαηί αο πνχκε

ζέκα εηδηθφηεηαο δελ είλαη ηφζν πνιχ αο πνχκε, δειαδή ην κεηαπηπρηαθφ ην έθαλα

πεξηζζφηεξν απφ ρφκππ παξά λα πσ φηη ην θάλσ γηα θάπνην ιφγν.



Π: Γελ κπνξψ λα πσ φηη.. ζην ζπγθεθξηκέλν θνκκάηη έηζη φπσο παξνπζηάζηεθε δελ ην

είρα ζπλδπάζεη αο πνχκε..

Γ.Γ: Γεληθόηεξα γηα ηελ ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε πξηλ ηελ εθαξκνγή. Πξηλ

εθαξκνζηεί.

Π: ηαλ ιέκε γηα ηελ ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε εθείλν ην νπνίν νπζηαζηηθά θνίηαγα εγψ

πσο κπνξείο λα θάλεηο δηάθνξα, λα εθαξκφζεηο γεληθψο κε πνιπκέζα θαη γεληθψο κε

δηάθνξεο ηέηνηεο ηερληθέο. Σψξα αλ ην πάξνπκε κε ηέρλε μέξσ εγψ κε βάζε, κε βάζε

έλαλ πίλαθα ή έλα ινγνηερληθφ έξγν δελ ην είρα, κπνξψ λα ην πσ φηη ην είρα ζπλδπάζεη,

γηαηί πνιιέο θνξέο αο πνχκε άκα ζεσξήζεηο φηη έλα ληνθηκαληέξ είλαη ηέρλε ή έλα

νηηδήπνηε απηφ ρξεζηκνπνηείηαη ζηε δνπιεηά ηε δηθηά καο πνπ δελ, πεξηζζφηεξν ηα

ηερληθά επαγγέικαηα εληάμεη; ην αληηθείκελν ην δηθφ κνπ ην λα ζπλδπάζεηο λα πεηο κεο

ην κπαιφ ζνπ φηη μέξσ εγψ κέζα απφ έλαλ πίλαθα ή απφ έλα ινγνηερληθφ έξγν κπνξείο

λα θάλεηο θάηη λνκίδσ φηη είλαη πνιχ δχζθνιν λα ην βγάιεηο απηφ. Θέιεη ηδηαίηεξε

ζεκαζία.


Π: Κξηηηθφο ζηνραζκφο είλαη θάηη πνπ ζε θάλεη νπζηαζηηθά, είλαη απηφ πνπ ιέκε

ζθεθηφκαζηε θξηηηθά, δειαδή κέζα απφ ηα δεδνκέλα πνπ έρνπκε λα κπνξψ λα έρσ

έλα… θξηηηθή, λα θξίλσ απφ ηα γεγνλφηα, αθξηβψο έηζη λα ηα θξίλσ θαη λα βγάδσ

θάπνην ζπκπέξαζκα. Γειαδή κέζα απφ ηα δεδνκέλα πνπ κπνξεί λα έρσ εγψ κέζα απφ

κηα νπνηαδήπνηε πεγή λα κπνξέζσ λα βγάισ θάπνην ζπκπέξαζκα κε ηελ θξίζε κνπ.




Π: Ναη. Μπνξψ λα πσ φηη ε νκάδα ιεηηνχξγεζε ζε γεληθά πιαίζηα θαιά.



Π: Πηζηεχσ φηη είλαη απαξαίηεηε δειαδή φρη φηη κπνξεί, φηη ρξεηάδεηαη απαξαίηεηα γηα

λα βνεζήζεη ε θαιή ζπλεξγαζία ζηα πιαίζηα ηεο νκάδαο αο πνχκε, εληάμεη; ηη είλαη

απαξαίηεηε. Σνπιάρηζηνλ, αλ δελ είλαη φιε ε νκάδα ηνπιάρηζηνλ λα ππάξρνπλ δπν ηξία

άηνκα πνπ λα κπνξεί λα αληαιιάμεηο δηαθνξεηηθέο απφςεηο. Δθεί γίλεηαη θνπβέληα θαη

εθεί νπζηαζηηθά ζε βνεζάεη ζηνλ θξηηηθφ ζηνραζκφ κπνξείο λα πεηο γηα δηάθνξα

γεγνλφηα.



348



Π: Πάξα πνιχ θαιή. ηελ παξνπζίαζε ελλννχκε…

Γ.Γ: Ναη



Π: … Κνίηα, καο κπήθε ζε κηα δηαδηθαζία απφ έλα έξγν ηέρλεο λα βγάινπκε

ζπκπεξάζκαηα πνπ ζπλήζσο δελ ην θάλνπκε εληάμεη; Γειαδή ζε έλα έξγν ηέρλεο αιιά

φηαλ πηέδεζαη θάηη λα βγάιεηο θαη ίζσο βγάιακε θαη πεξηζζφηεξα πξάγκαηα απφ φηη

μέξσ θαη εγψ κπνξνχζαλ λα βγνχλε. Γειαδή πξνζπαζνχζαλ λα βγνχλε νπφηε κπήθακε

ζε απηή ηε δηαδηθαζία. Μπνξψ λα πσ φηη αλ έβιεπα απηφλ ηνλ πίλαθα ζε κηα έθζεζε,

έηζη δε ζα θαζφζνπλ λα ζθεθηφζνπλ ηφζν πνιχ. ηαλ έρεηο θάπνην αληηθείκελν θαη

κπνξείο λα ην ζπλδπάζεηο θαη κπνξείο λα βγάιεηο απφ απηφλ ηνλ πίλαθα.

5. Γ.Γ: Αιιάμαηε γεληθόηεξα ινηπόλ ηηο απόςεηο ζαο; ηνλ ηξόπν πνπ

παξαηεξείηε έλα πίλαθα;

Π: Ναη. Ίζσο απηφ ην πξάγκα λαη

Γ.Γ: Ση αιιάμαηε;

Π: Σηο απφςεηο καο ( ζθέθηεηαη). Κνίηα νπζηαζηηθά άκα δεηο έλαλ πίλαθα πνπ πνιιέο

θνξέο κπνξεί λα καο έρεη ηχρεη αο πνχκε, κπνξεί λα δεηο ηη ζέιεη λα δείμεη ν πίλαθαο ή

πνιιέο θνξέο κπνξεί άιια λα ήζειε λα δείμεη ν δσγξάθνο θαη άιια λα δεηο εζχ, αο

πνχκε έηζη; Οπφηε ζε απηφ ην ζέκα αο πνχκε πσο κπνξείο λα βγάιεηο θάπνηα

ζπκπεξάζκαηα απφ ηνλ πίλαθα κπνξψ λα πσ φηη, φρη άιιαμε εληάμεη φηη, εθείλν πνπ κνπ

πξνμέλεζε ηελ εληχπσζε ήηαλ πσο κπνξνχζα λα ζπλδπάζσ ην αληηθείκελν πνπ,

νπζηαζηηθά εμεηάδακε κε ηνλ πίλαθα, ζε ζρέζε κε ηνλ πίλαθα, δειαδή πσο απφ απηά

πνπ εμεηάδακε εκείο αθνξνχζαλ ηνλ πίλαθα εθεί βαζηθά είρα θαη κηα…

6. Γ.Γ: Δίλαη θαη ε επόκελε εξώηεζε βαζηθά. Ση ζαο εληππσζίαζε θαηά ηε

δηάξθεηα ηεο εθπαηδεπηηθήο δξαζηεξηόηεηαο;

Π: Ναη θαη λα ζνπ πσ θάηη, ηελ παξαηήξεζε θαη πξέπεη λα ηελ είπα θαη ζηε δηάξθεηα

ηεο παξνπζίαζεο ήηαλ φηη ζπλήζσο ηέηνηα ζπκπεξάζκαηα κπνξείο λα βγάιεηο φηαλ ην

κάζεκα θαηά πιεηνςεθία βαζίδεηαη πεξηζζφηεξν ζε αλζξσπηζηηθέο επηζηήκεο θαη

ιηγφηεξν φηαλ είλαη αο πνχκε θάπνηα αληηθείκελα αθφκε πεξηζζφηεξα ηερληθά. Καηά ηε

γλψκε κνπ. Γειαδή άκα ήηαλ ν πίλαθαο δσγξαθηθήο θαη ήηαλ αο πνχκε κηα κειέηε

πεξίπησζεο απφ έλα βίληεν ή απφ κηα ηαηλία κπνξείο λα βγάιεηο θαη ηα δηθά καο. Άξα

νπζηαζηηθά είλαη ην θάζε έξγν ηέρλεο, πνπ απεπζχλεηαη. Πηζηεχσ ζην ζπγθεθξηκέλν

παξάδεηγκα πνπ ήηαλ νη, ν πίλαθαο δσγξαθηθήο ην ζέκα ήηαλ, φηη ήηαλ πεξηζζφηεξα ζε

ζέκαηα ζαλ απηφ πνπ είρακε ζηελ παξνπζίαζε ζηηο αλζξσπηζηηθέο επηζηήκεο. Μηα

θσηνγξαθία απφ ηελ αληίζεηε, είλαη πξαγκαηηθφ γεγνλφο κπνξεί λα ζνπ βγάδεη λα

θνπβεληηάζεηο πξάγκαηα αθφκα θαη ζηα δηθά καο ηα ζέκαηα εληάμεη; Γειαδή κηα

θσηνγξαθία πνπ λα μέξσ εγψ έλα αηχρεκα ή έλα θάπνπ κηα θσηνγξαθία απφ κηα θαθή

εγθαηάζηαζε αο πνχκε, κπνξεί λα ζνπ δψζεη έλαπζκα λα ζπδεηήζεηο πάξα πνιιά

πξάγκαηα εληάμεη; Καη απηφ ην ρξεζηκνπνηνχκε θαη εκείο εδψ αιιά άξα ζεσξψ

νπζηαζηηθά φηη ην θάζε έξγν ηέρλεο πεγαίλεη, πξνζαλαηνιίδεηαη ζε δηαθνξεηηθφ ηνκέα

επηζηήκεο αο πνχκε εληάμεη; Άιιν πξέπεη λα πάεη ζηηο αλζξσπηζηηθέο επηζηήκεο αο

πνχκε εθεί πέξα λα πεγαίλεη ην ζέκα πην γεληθφηεξν, άιιν αο πνχκε ζηηο ηερλνινγηθέο,

άιιν ίζσο ζηηο ηαηξηθέο θη φια απηά.



κέζνδν.”

349


Π: … Δληάμεη ζπλαηζζεκαηηθά δε κπνξψ λα πσ φηη κνπ έθαλε ηδηαίηεξε εληχπσζε γηαηί

ην άιιν πνπ είρε γίλεη ζηελ παξνπζίαζε ήηαλ νπζηαζηηθά επεηδή ε νκάδα είρε

δηαθνξεηηθέο απφςεηο πξνο ην ζέκα πνπ εμεηάδακε θαη φηαλ έρεηο θαη ηηο ίδηεο απφςεηο

θαη βιέπεηο θαη ηα ίδηα πξάγκαηα ζηνλ πίλαθα θαη έρεηο, θαη ήηαλ πνιχ πην εχθνιν. Θα

ήηαλ πνιχ πην ελδηαθέξνλ αλ είρακε θάπνηνλ πνπ λα είρε αληίζεηεο απφςεηο γεληθψο,

νπφηε απηφο κπνξεί λα έβιεπε άιια ζηνλ πίλαθα θαη εκείο λα βιέπακε άιια θαη εθεί

πέξα λα είρακε θαιχηεξε αλαηξνθνδφηεζε θαη ινηπά.

8. Γ.Γ: Οπζηαζηηθά κνπ απαληήζαηε ζηελ επόκελε εξώηεζε αλ έρεηε λα

εθθξάζεηε πξνβιεκαηηζκνύο γηα θάηη ινηπόλ. ε απηό ην ζέκα αλ ήηαλ θαη θάπνηνο

ηεο αληίζεηεο άπνςεο. Ζ δεκηνπξγία θξηηηθνύ εξσηήκαηνο ζην 3ν ζηάδην, ζαο

θάλεθε εύθνιε ή δύζθνιε;

Π: Έηζη θαη έηζη. Ννκίδσ δελ ην θαηαθέξακε θαη θαιά. Αλ ζπκάκαη θαιά έλα εξψηεκα

είρακε βγάιεη, αλ ζπκάκαη θαιά.

Γ.Γ: Γηαηί ζαο θάλεθε ινηπόλ δύζθνιν;

Π: Ίζσο θαη απηφ λα είρε κηα,… έλα ζπλδπαζκφ κε ην πξνεγνχκελν ην φηη φπσο πήγαηλε

ε φιε δηαδηθαζία θαη επεηδή είρακε φινη ηηο ίδηεο απφςεηο αο πνχκε, ίζσο λα κελ

πξνέθπςαλ θαη πνιιά εξσηήκαηα. ηελ νκάδα δειαδή αλ ππήξραλ δηαθνξεηηθέο

απφςεηο θαη αλ είρακε κεγαιχηεξε νκάδα, φρη ηνπιάρηζηνλ αληίζεηεο αιιά ηνπιάρηζηνλ

λα είραλ θάπνηα δηαθνξνπνίεζε, ψζηε εθεί λα βξεηο βέβαηα θαη πην εχθνια ηε θξηηηθά

εξσηήκαηα. Γειαδή φηη ήηαλ ζέκα πνπ φινη είρακε ζπγθεθξηκέλεο απφςεηο αο πνχκε,

δελ δεκηνχξγεζε θαη ηελ αλάγθε λα βάιεηο θάπνηα εξσηήκαηα ψζηε λα δψζεηο

απαληήζεηο θαη θπζηθά δηαθνξεηηθέο, ν έλαο απφ ηνλ άιινλ.

9. Γ.Γ: Θεσξείηε όηη ε ύπαξμε ηνπ Κξηηηθνύ Δξσηήκαηνο βνεζά ή δπζρεξαίλεη


Π: Πάληα πηζηεχσ φηη έλα θξηηηθφ εξψηεκα βνεζάεη. Πάληα βνεζάεη ζε νηηδήπνηε.

Γειαδή έλα θξηηηθφ εξψηεκα είλαη θαη κηα θξηηηθή ππφζεζε αο πνχκε. Δληάμεη δειαδή

θάπνπ πξέπεη λα μεθηλάο κε κηα ππφζεζε, κε έλα εξψηεκα θαη κπνξείο λα θνπβεληηάζεηο

θαη λα βγάιεηο ζπκπεξάζκαηα. Γειαδή αο πνχκε απηφ βνεζάεη ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο,

εληάμεη; Σν λα ππάξρεη…


Π: Γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα πνπ εμεηάζακε κπνξψ λα πσ λαη εληάμεη; Γειαδή

κπνξνχζεο λα πηάζεηο κηα θνπβέληα θαη βγαίλαλε ζέκαηα, ζα είρε κεγαιχηεξν

ελδηαθέξνλ ζην μαλά επαλαιακβάλσ αλ είρακε δηαθνξεηηθέο απφςεηο νπφηε εθεί ζα είρε

πνιχ κεγάιν ελδηαθέξνλ φπνπ ν θαζέλαο ζα έβιεπε ην έξγν απφ δηαθνξεηηθή άπνςε.

Πηζηεχσ φηη ν θαζέλαο βιέπεη, απηφ πνπ είπα θαη ζηελ αξρή, έλα έξγν ηέρλεο, δειαδή

ην ηη απεηθνλίδεη, ζπλδέεηαη γεληθά κε ην ηη απφςεηο έρεη γεληθά κέζα ηνπ. Γειαδή

κπνξεί ν θαζέλαο λα ην βιέπεη κε δηαθνξεηηθή καηηά. Οπφηε ζε απηήλ ηελ πεξίπησζε αο

πνχκε, ζα έρεη θαη ελδηαθέξνλ πεξηζζφηεξν γηα καο αο πνχκε λα δνχκε ηη άιιν, γηαηί

ηψξα ζρεδφλ βιέπακε ηα ίδηα πξάγκαηα απιψο ν έλαο ζπκπιήξσλε ηνλ άιινλ.

Οπζηαζηηθά δελ πξνέθπςε κηα αληίζεηε άπνςε απιψο έιεγα εγψ θάηη, θάπνηνο άιινο

απφ ηελ νκάδα ζπκπιήξσλε θάηη άιιν, ζην ηέινο ζπκθσλνχζακε φινη. Οπφηε ζε απηή

ηελ πεξίπησζε…


Π: Σελ αλάιπζε θάπνηνπ άιινπ έξγνπ ηέρλεο (ζθέθηεηαη) δελ, επεηδή ίζσο δελ

θνιιάεη ζηα αληηθείκελα πνπ εγψ, δειαδή ζεσξψ ιίγν δχζθνιν, κπα ηψξα πνπ ην

ζθέθηνκαη φηη έλα έξγν ηέρλεο πνπ είλαη κηα δσγξαθηθή θαη νηηδήπνηε άιιν κπνξεί λα



350

θνιιήζεη ζηα αληηθείκελα πνπ εγψ αζρνινχκαη νπφηε αλ έθαλα ηίπνηα, αλ ήκνπλα

θηιφινγνο ή νηηδήπνηε, ζα ήηαλ πην εχθνιν ζα ζπλδχαδα θαη ηα καζήκαηα πνπ μέξσ θαη

ηη πξέπεη λα δηδάμεηο, ην φηη φκσο κπνξεί λα δψζεηο δηάθνξα πξάγκαηα απφ ηαηλίεο, απφ

δηάθνξεο θσηνγξαθίεο λα ηα εληάμεηο ζηελ εθπαίδεπζε πνπ θάλνπκε εκείο γηα λα

βγάιεηο θάπνηα απνηειέζκαηα απηφ κπνξψ λα πσ φηη ίζσο βειηίσζε ηηο απφςεηο κνπ αο

πνχκε εληάμεη; Γειαδή φηαλ ιέκε έξγν ηέρλεο φρη ην ζπγθεθξηκέλν γηα πίλαθα. Αλ

ζεσξήζνπκε ην έξγν ηέρλεο γεληθφηεξν αο πνχκε θαη ζεσξήζνπκε κηα θσηνγξαθία, ε

νπνία δελ κπνξψ λα πσ ηψξα… ή κηα θσηνγξαθία απφ έλα ζπκβάλ αο πνχκε ή έλα

βίληεν απφ έλα ζπκβάλ αο πνχκε, κπνξείο λα ην πάξεηο θαη λα μεθηλήζεηο κηα θνπβέληα

γηα απηφ θαη λα αλαπηχμεηο θάπνηα θξηηηθή ζθέςε θαη λα αλαπηχμεηο θάπνηα θνπβέληα

ζην κάζεκα απηφ κπνξψ λα πσ φηη βνεζάεη. Αλ είρακε έλα αληηθείκελν ην νπνίν ζα

ήηαλ ζηηο αλζξσπηζηηθέο επηζηήκεο ζα κπνξνχζα λα πσ φηη ζα κπνξνχζα λα είρα

ζθεθηεί πξάγκαηα πνπ κπνξψ λα ηα εληάμσ, απφ ηε ζηηγκή πνπ δελ έρσ θάλεη θάπνηα

χιε πνπ λα πσ φηη απηφ ζπλδπάδεηαη κε ην άιιν, απηφ ην πξάγκα.

11. Γ.Γ: Ωξαία. Δζείο κνπ είπαηε είζηε, έρεηε αζρνιεζεί θαη κε ηελ εθπαίδεπζε

ηελ ηππηθή όζν θαη κε ηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ. Έηζη;

Π: Ναη.










c. Γ.Γ: (Γηα εθπαηδεπηηθνύο πνπ είλαη θαη εθπαηδεπηέο ελειίθσλ). Θέισ λα κνπ

πείηε πνηεο είλαη νη πηζαλέο επθνιίεο ή νη δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ

ηόζν νη καζεηέο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο όζν θαη νη ελήιηθνη εθπαηδεπόκελνη,

θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο κεζόδνπ; Δθαξκόδεηε ηε κέζνδν ινηπόλ, ηη ζεσξείηε, πξηλ

πάηε ηώξα λα εθαξκόζεηε ηε κέζνδν όηη ζα είλαη εύθνιν ή δύζθνιν θαη γηα ηνπο

καζεηέο θαη γηα ηνπο ελήιηθνπο.

Π: Σν αλ είλαη δχζθνιν ή εχθνιν εμαξηάηαη απφ ην φηαλ ζα παο λα ηελ εθαξκφζεηο λα

έρεηο πξνεηνηκαζηεί απφ πξηλ. Σν βαζηθφ πξέπεη λα είλαη απηφ. Να έρεη βξεη έλα ζέκα

πνπ ζα θεληξίζεη ηνπο άιινπο. Γειαδή λα είλαη θνληά ζην, ζε απηά πνπ αζρνινχληαη

πνπ πηζηεχνπλ θαη φια απηά, εληάμεη;

Γ.Γ: Θα γίλεη πην εύθνιν ινηπόλ…

Π: ρη λα είλαη πην εχθνιν, ην λα κελ ην δνπλ θαη ζνπ πνπλ ηψξα ηη θάλνπκε εδψ πέξα,

ηη κνπ έδεημεο θη φια απηά, λα ηνπο θεληξίζεηο ιίγν ην ελδηαθέξνλ θαη ζηγά ζηγά, θαη

ζέιεη θαη ιίγν πξνεηνηκαζία ψζηε λα έρεηο νξγαλψζεη πάξα πνιχ θαιά πσο ζα πάεη ε

θνπβέληα θαη φιν ην ζηάδην αο πνχκε, ψζηε λα κελ μεθχγεη θαη ε φιε δηαδηθαζία,

δειαδή κελ πεηο νηηδήπνηε πάλσ ζηελ πεξίπησζε απηή ζην έξγν ηέρλεο λα κελ αξρίζεη

ν άιινο θαη ιέεη εθηφο ζέκαηνο. Αιιά ην βαζηθφ είλαη ε επηινγή πνπ ζα γίλεη ηνπ

ζέκαηνο, λα είλαη ζηνρεπκέλε.

Γ.Γ: Απηό ζα δηεπθνιύλεη ηε δηαδηθαζία ιέηε.

Π: Απηφ ζα δηεπθνιχλεη θαη ηε δηαδηθαζία ζην… νη εθπαηδεπφκελνη λα παξακείλνπλε,

λα κε ηνπο ράλνπκε, λα έρνπλ ελδηαθέξνλ θαη λα βγάδνπλ ζπκπεξάζκαηα πνπ ν

εθπαηδεπηήο ζέιεη λα βγάιεη.



κέζνδν.”

351

Γ.Γ: Τπάξρεη θάηη δύζθνιν ηη πηζηεύεηε; Τπάξρεη θάηη πνπ ζα ήηαλ δύζθνιν θαη

ζηνπο καζεηέο θαη ζηνπο ελήιηθνπο. Δθαξκόδεηαη απηή ηε κέζνδν ηη ζεσξείηε όηη

ζα ηνπο θαλεί δύζθνιν; Πξηλ κπείηε ζηελ ηάμε. Πνηα ζεσξείηε όηη ζα ηνπο είλαη ε

δπζθνιία;

Π: Γπζθνιία πηζηεχσ φηη επεηδή απηφ δελ είλαη θάηη πνπ ζε βάδεη ζε ηδηαίηεξε δηεξγαζία

πνπ ιεο φηη βαξηέκαη θαη φια απηά, είλαη λα κελ ππάξρεη θαιή πξνεηνηκαζία ή λα

ππάξρεη άζρεην ζέκα απηφ πνπ ζα ηνπο βάιεηο, νπφηε εθεί αο πνχκε κπνξεί λα κελ

πξνμελήζεη ην ελδηαθέξνλ νπφηε απηφ πνπ ζα μεθηλήζεηο ην έρεηο ράζεη.

Γ.Γ: Άξα εζείο επηθεληξώλεζηε ζην ελδηαθέξνλ ησλ παηδηώλ. Σν ζέκα είλαη λα

εληζρπζεί ην ελδηαθέξνλ ηνπο.

Π: Γηαηί άκα δελ ππάξρεη ελδηαθέξνλ δελ πηζηεχσ λα ππάξρεη κεηά

πξφβιεκα λα αθήζεη κηα θνπβέληα πάλσ ζε έλα απηφ αο πνχκε, νηηδήπνηε θαη αλ είλαη

απηφ. Απηφ είλαη ην πην βαζηθφ αιιά απηφ ζέιεη πξνεηνηκαζία αθφκα πην θαιχηεξε απφ

ηνλ εθπαηδεπηή.


πιάλν;)





Π: Κνίηα, ε δηαδηθαζία κνπ άξεζε γηαηί μεθηλήζακε απφ, δειαδή φηαλ μεθίλαγεο λα

θάλεηο ηελ φιε παξνπζίαζε δελ ήμεξεο πνπ ζα θαηαιήμεηο αο πνχκε, θαη ίζσο δελ

πεξίκελεο πνπ ζα θαηαιήμεηο φπσο μεθίλεζε θαη ην ζέκα θαη ινηπά. Αλ έδεηρλεο ηνλ

πίλαθα απφ ηελ αξρή δειαδή αλ ηνλ είρακε δεη απφ ηελ αξρή ζα έιεγεο ηψξα πνπ

θνιιάεη φιν απηφ, ζε απηφ πνπ θνπβεληηάδνπκε. Άξα ήηαλ ην ελδηαθέξνλ απηφ. Πσο

κπνξείο λα δνκήζεηο θάηη θαη λα…

Γ.Γ: Κεξδίζεηο ην ελδηαθέξνλ.

Π: Να θεξδίζεηο ην ελδηαθέξνλ. Απηφ ήηαλ σο πξνο ην θαη ηη άιιν έιεγε ε εξψηεζε;

Γ.Γ: Ωο πξνο ηελ επίηεπμε ηνπ εθπαηδεπηηθνύ ζηόρνπ ηη ζαο άξεζε; Ζ δηαδηθαζία

αο πνύκε, ε ζπλεξγαζία ησλ κειώλ ηεο νκάδαο

Π: Καη απηφ πνπ έγηλε κηα θνπβέληα, δειαδή πηζηεχσ φηη, ζαο είπα πνπ ην βαζηθφ ήηαλ

φηη πεξηζζφηεξν λα ην ζπγθξίλακε αλ είρακε δηαθνξεηηθέο απφςεηο νπφηε εθεί ζα

πήγαηλε λα απνδείμεη ν έλαο ζηνλ άιινλ, ζα γηλφηαλ κηα πην έληνλε θνπβέληα νπφηε

κπνξψ λα πσ φηη ε νκάδα κνπ ζε απηή ηελ πεξίπησζε, δειαδή, ζα ήηαλ ελδηαθέξνλ λα

δνχκε αλ ε νκάδα ιεηηνπξγνχζε κε δχν άηνκα πνπ λα είραλ κηα άιθα άπνςε, δχν κηα β

άπνςε νπφηε…

Γ.Γ: Απηό είλαη θαη ε επόκελε εξώηεζε ηη ζα ζέιαηε λα αιιάμεη; Γηαηί απηό ξσηάσ

παξαθάησ.

Π: Κνίηα απηφ θαη‟ αξρήλ δελ κπνξεί λα ην μέξεη ν…

Γ.Γ: Ο εθπαηδεπηήο

Π: Ο εθπαηδεπηήο απφ ηελ αξρή. Γελ κπνξείο λα ην ζηήζεηο θηφιαο γηαηί είλαη πεξίεξγεο

νη ζηηγκέο. Δθηφο αλ, είλαη ιίγν πεξίεξγν λα ην ζηήζεηο θηφιαο απηφ ην πξάγκα είλαη ζε

θάζε αληηθείκελν φπσο ζνπ πεγαίλεη. Οπφηε αλ ππάξρνπλ… δηαθνξεηηθή μέξεηο άπνςε

απφ εθεί είλαη θαη πσο ζα ιεηηνπξγήζεη ζαλ νκάδα θαη ν θαζέλαο ζαλ εθπαηδεπηήο πσο

ζα ην δηαρεηξηζηεί απηφ ην πξάγκα δειαδή ε δηαρείξηζε ηεο νκάδαο. Αλ πάιη ην

ζπλδπάζσ αο πνχκε κε ηα δηθά κνπ μαλά θαη ην πάξσ σο πξφβιεκα, φηη κπνξείο λα

έρεηο βάιεη νηηδήπνηε θαη επεηδή πνιιέο θνξέο νη εθπαηδεπφκελνη έρνπλ δηάθνξεο



352

αληηιήςεηο νπφηε είλαη ιαλζαζκέλεο κελ, λνκίδνπλ φηη απηφ είλαη ην ζσζηφ ελψ δελ

είλαη. Απηφ πνιιέο θνξέο είλαη απφ ηελ εκπεηξία καο. Γειαδή απφ ηελ εκπεηξία καο

πνιιέο θνξέο λνκίδνπλ φηη απηφ είλαη ζσζηφ ελψ απηφ δελ είλαη θαη ζε ηέηνηα

ζεκαηάθηα εγψ πηζηεχσ φηη κπνξείο λα βξεηο ηέηνηα ζέκαηα θαη λα μεθηλήζεηο κηα ηέηνηα

δηαδηθαζία ψζηε λα κεηαζρεκαηίζεηο ηε ιαζεκέλε άπνςε ζε έλα ζέκα ζηε ζσζηή. Δθεί

ινηπφλ κπνξείο λα ιεηηνπξγήζεηο γηαηί αλ έρεηο κηα νκάδα πνπ λα είλαη έλα δχν άηνκα

κε ηε ιαλζαζκέλε αληίιεςε θαη εθεί κπνξείο λα θάλεηο έλα έξγν ηέρλεο

Γ.Γ: Να δνπιέςεηο

Π: Καη λα δνπιέςεηο. Δληάμεη ηψξα ζην θαη ζην (δελ αθνχγεηαη…) κπνξείο λα

δνπιέςεηο γηαηί ππάξρνπλ θαη ζέκαηα αο πνχκε πνπ κπνξεί ν θαζέλαο λα έρεη θαη

δηαθνξεηηθέο αληηιήςεηο απφ ην ζέκα πνπ αο πνχκε πνπ είλαη. Καη εδψ ην ζέκα κπνξεί

λα ηχραηλε εληάμεη απιψο έηπρε ηψξα (Γειάεη)




Π: Σν φηη λα θξαηήζεηο… ζε πνηα άπνςε, ζην αληηθείκελν πνπ θάλνπκε εκείο

θαη δελ ην έρνπκε θάλεη πνιχ εδψ πέξα είλαη ζην λα παίξλεηο πξαγκαηηθέο θαηαζηάζεηο

απφ θάπνπ, κπνξεί λα είλαη είηε απφ κηα ηαηλία είηε απφ κηα θσηνγξαθία θαη λα βάιεηο

ζηα άηνκα νπζηαζηηθά λα ζθεθηνχλ θάηη θξηηηθά, νπφηε ην ζπγθεθξηκέλν αληηθείκελν

πνπ θάλνπκε εδψ ζηα εξγαζηήξηα πνπ έηζη θαη αιιηψο ππάξρεη κηα πξαθηηθή εμάζθεζε

εληάμεη; Γελ είλαη αθξηβψο δηδαζθαιία ζε κηα αίζνπζα, αιιά ζπλήζσο ηα καζήκαηα ηα

ζεσξεηηθά πνπ γίλνληαη εδψ πέξα κπνξνχζαλ λα πάξνπλ, νπζηαζηηθά είλαη κηα κειέηε

πεξίπησζεο. Δληάμεη; Δθηφο απφ ην λα πεηο ζηνλ πίλαθα έρνπκε απηή ηε κειέηε

πεξίπησζεο, ζα ήηαλ θαιχηεξν λα ην δείμεηο κέζα απφ κηα εηθφλα αο πνχκε εληάμεη;

Γ.Γ: Θα κπνξνύζαηε λα ην θάλεηε εζείο απηό; Θεσξείηε όηη είζηε έηνηκνο;

Π: Ναη. Καη ην έρσ εθαξκφζεη κάιηζηα κεξηθέο θνξέο πνιχ ζπάληα κέζα απφ εηθφλεο

κε θαιά απνηειέζκαηα εληάμεη απιψο ε ηζηνξία πνπ ππάξρεη είλαη φηη ζέιεη

πξνεηνηκαζία απφ πξηλ, απφ ηνλ εθπαηδεπηή αο πνχκε, ζε ζρέζε κε κηα θιαζζηθή

κέζνδν. Αιιά πηζηεχσ απηφ βνεζάεη.




Π: Ναη. ηη κπνξεί λα παξαρζεί, λαη. Μάιηζηα αλ έρεηο πεηξάμεη ην πιηθφ ην

νπνίν κπνξεί λα κελ είλαη έλα ζηε ζεηξά αο πνχκε

Γ.Γ: Άξα κηα ζσζηή επηινγή ηνπ πιηθνύ…

Π: Ναη δειαδή γηα λα ην πεηχρεηο, ζέιεη ζσζηφ ζρεδηαζκφ πάιη απφ ηνλ

εθπαηδεπηή. Γειαδή γηα λα πάξεηο ηα κέγηζηα, ηφηε ζα επηιέμεηο αο πνχκε εληάμεη;


Π: ε γεληθέο γξακκέο ζα κπνξνχζα λα πσ λαη. Θα κπνξνχζε λα ήηαλ θαη ιίγν

θαιχηεξε ζηηο,… φηη ίζσο φια ηα άηνκα λα κελ ήηαλ ηφζν πνιχ ελεξγεηηθά αο πνχκε

αιιά ζε γεληθέο πεξηπηψζεηο ήηαλ θαιή.


Π: Με ην κεηνλέθηεκα πνπ είπα, ην κεηνλέθηεκα ήηαλ νπζηαζηηθά γηαηί δελ είραλ φινη

αο πνχκε ηελ ίδηα πξσηνβνπιία ζην λα αλαιάβεηο λα θάλεηο θάηη. Καιή ήηαλ κφλν θαη

κφλν απφ ην γεγνλφο φηη αθνχ είρακε ίδηεο απφςεηο ιεηηνχξγεζε θαιά ε νκάδα. Γελ

μέξσ αλ είρακε δηαθνξεηηθέο απφςεηο πσο ζα ιεηηνπξγνχζε ε νκάδα. Δθεί, εθεί θξίλεηαη



κέζνδν.”

353

ζηα δχζθνια, θξίλεηαη ε νκάδα. ηα εχθνια, είλαη εχθνια. Απιψο ζηα εχθνια θάπνηνο

θάλεη ηελ πεξηζζφηεξε δνπιεηά, γηαηί θαη εθεί, ηη πξνζπκία έρεη ν θαζέλαο γηα λα θάλεη

πεξηζζφηεξε δνπιεηά αο πνχκε. Ίζσο φηαλ θάλεηο γηα παξάδεηγκα αο πνχκε, αθφκα θαη

ζηα πιαίζηα ηνπ κεηαπηπρηαθνχ ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ πνπ έρσ θάλεη φηαλ θάλακε

ηηο Ο νκάδεο εγψ φηαλ ππήξρε άπνςε, ηαχηηζε απφςεσλ εγψ έλησζα βαξεηά αο ην

πνχκε. Δληάμεη θάπνηα πξάγκαηα λαη. Δάλ φκσο είρακε θάπνην ζέκα πνπ είρακε

δηαθνξεηηθέο αληηιήςεηο εθεί απνθηνχζε ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ θαη εθεί ήηαλ πσο ζα

δηαρεηξηζηείο θαη ηηο αλαθαηαηάμεηο αο πνχκε πνπ δεκηνπξγνχληαη αο πνχκε. Δθεί φκσο

δεκηνπξγνχληαη πην εχθνια πηζηεχσ ζην λα πάξεηο θάπνηα πξάγκαηα αο πνχκε εληάμεη;

Γειαδή πηζηεχσ απηφο πνπ έρεη δηαθνξεηηθή άπνςε ζα πεη θάηη ζηνλ άιινλ θαη νπφηε

απηφ κέλεη ζην ηέινο.

9. Γ.Γ: Πνην κέξνο ηνπ εηθαζηηθνύ έξγνπ ζαο ζπγθιόληζε; (ζαο έθαλε λα ζθεθηείηε


Π: Δθεί νπζηαζηηθά πνπ θάγακε πνιχ ψξα ήηαλ νη … εθθξάζεηο πνπ είραλ ζηα

πξφζσπα ηα παηδηά αο πνχκε πνπ ήηαλ…

Γ.Γ: Μηιάκε γηα ηα καύξα παηδηά

Π: Γηα ηα καχξα παηδηά αο πνχκε ε έθθξαζή ηνπο αο πνχκε ν θφβνο θαη φια απηά εθεί

νπζηαζηηθά θαη εθεί δψζακε θαη κεγάιε ζεκαζία αο πνχκε, δειαδή πσο ν θαιιηηέρλεο

είρε πεξάζεη κέζα απφ ηελ έθθξαζή ηνπο θαη ηε δσγξαθηθή αο πνχκε θάπνηα πξάγκαηα

αο πνχκε πνπ πξνζπαζνχζακε θαη εκείο λα ηνπο δψζνπκε εξκελεία εληάμεη; Καηά πφζν

αο πνχκε είλαη θνβηζκέλα ηξνκαγκέλα αιιά είραλ θαη ηελ εξεκία ηνπο δειαδή απηφ

ήηαλ ην ζέκα πνπ δψζακε ηδηαίηεξε εληχπσζε.



Π: Οη παξαδνρέο φηη… θάπνηα ζηηγκή αθφκα θαη ζήκεξα αο πνχκε αιιά επηπρψο έρεη

βειηησζεί… φηη ππήξραλ αθξαία θαηλφκελα, θάηη πνπ ήηαλ θαη ζηνλ πίλαθα αο πνχκε ζε

ζρέζε κε ηνλ θφζκν πνπ ήηαλ γχξσ - γχξσ πνπ ήηαλ ζαλ θαληάζκαηα πνπ ηα είρακε πεη

θαη δηάθνξα. Μνπ επηβεβαίσζαλ θάπνηα πξάγκαηα αο πνχκε πνπ, ηδίσο κεηά φηαλ

δηαβάζακε ηελ ηζηνξία πνπ εγψ δελ ήμεξα πξνζσπηθά ηη είρε γίλεη κε ην ζρνιείν…

Γ.Γ: Άξα νη παξαδνρέο ζαο ήηαλ πάλσ ζην ζέκα ηνπ ξαηζηζκνύ πνπ πθίζηαληαη νη

καύξνη ηνπ θπιεηηθνύ δηαρσξηζκνύ, παξαδνρέο πάλσ αθξηβώο ζε ηη;

Π: Ναη απηφ ήζεια λα πσ αλ νπζηαζηηθά δνχιεπα κε ηνλ πίλαθα ρσξίο λα έρσ πηάζεη ην

ζέκα πξνθαλψο λα κελ ππήξρε θαλ ζην κπαιφ καο φηη έρεη ζρέζε κε ην ξαηζηζκφ αο

πνχκε. Γειαδή ζε πξντδεάδεη πην πξηλ θαη ην εζηηάδεη εθεί, εληάμεη; Μάιηζηα ίζσο ην

πξνρσξνχζακε θαη παξαπέξα απφ φηη κπνξεί θαη ίδηνο ν θαιιηηέρλεο λα ήζειε λα δψζεη

αο πνχκε εληάμεη; Σν πήγακε εθεί γηα ην ζέκα θαη ζα πξνζπαζνχζακε κέζα απφ ηνλ

πίλαθα λα βγάινπκε δηάθνξεο θαηαζηάζεηο, αιιά ζε απηή ηελ εξψηεζε κπνξψ λα κελ

πσ πνιιά πξάγκαηα γηα ην ιφγν φηη δελ ππήξμε θάηη πνπ λα κνπ κεηαζρεκαηίζεη ηελ

άπνςε πνπ είρα ζε θάηη δηαθνξεηηθφ, δειαδή αλ ήηαλ θάηη πνπ κνπ ηξάβαγε ην

ελδηαθέξνλ εγψ λφκηδα άιια πξάγκαηα θαη απφ ηφηε έρνπκε κεηαζρεκαηίζεη θάπνηεο

απφςεηο αο πνχκε.






354




Π: Κνηηάμηε αμηνιφγεζε ζεσξψ ζεκαληηθή γηα νπνηνδήπνηε εθπαηδεπηηθή

δηεξγαζία θαη φπσο θαη λα ην πεξάζνπκε, ηελ επηδηψθνπκε θάζε θνξά θαη καο

ελδηαθέξνπλ θαη ηα απνηειέζκαηα απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο θνηηεηέο θαη κάιηζηα είλαη θαη

ν κνλαδηθφο πνπ κπνξεί λα ζε αμηνινγήζεη θηφιαο απφ ηελ άπνςε, παξάδεηγκα φηη

αθφκα θαη εδψ πνπ πεξάζακε ηψξα ζην ηκήκα εμσηεξηθή αμηνιφγεζε πξφζθαηα νη

εμσηεξηθνί αμηνινγεηέο πεξηζζφηεξν πεγαίλαλε θαηεπζείαλ ζην πξντφλ λα ξσηήζνπλε

παξά λα ξσηήζνπλ εκέλα πσο εγψ βιέπσ ηα πξάγκαηα πνπ είκαη κέζα…. Άξα ζεσξψ

εγψ φηη νπζηαζηηθά ζε θάζε πεξίπησζε πξέπεη ε αμηνιφγεζε λα γίλεηαη απφ ηνπο ίδηνπο

ηνπο καζεηέο, πεξηζζφηεξν. Γειαδή εθεί ζα δεηο αλ ηειηθά ε κέζνδνο απηή ζνπ έθεξε

απνηειέζκαηα ή φρη.


Π: Ζ ηέρλε κπνξψ λα πσ ρσξίο λα έρσ αζρνιεζεί ηδηαίηεξα κε ηελ ηέρλε έρσ πεη

φηη είλαη νπζηαζηηθά κηα δεκηνπξγία, θάπνηα πξσηφηππε δεκηνπξγία εληάμεη; Πνπ

κπνξεί λα ραξαθηεξίδεη έλαλ άλζξσπν πνπ ην θηηάρλεη, κπνξεί λα ην βιέπεη

δηαθνξεηηθά ν θαζέλαο απφ ηνλ άιινλ θαη κπνξεί λα έρεη ζηεγαλά αλάινγα κε ηα άηνκα

γηα ηα άηνκα πνπ πξννξίδεηαη. Γειαδή, ηη ελλνψ ζηεγαλά φηη φηαλ θηηάρλσ εγψ έλαλ

πίλαθα κπνξεί λα είκαη ειεχζεξνο λα θηηάρλσ νηηδήπνηε θαη κάιηζηα λα κελ

θαηαιαβαίλεη ν άιινο ηη θηηάρλεη, δειαδή εάλ θάπνηνο ην θαηαιαβαίλεη, λα δίλεη

πεξηζζφηεξεο,… λα ηνλ θνηηάλε δχν ηξεηο θαη λα ηνλ θαηαιαβαίλνπλ δηαθνξεηηθά.

Δληάμεη; Σέρλε κπνξεί λα είλαη αο πνχκε θαη έλαο… φηαλ ρηίδεηο έλα κεγάιν θηίξην αο

πνχκε θαη ην θάλεηο θάπσο πεξίεξγν αο πνχκε, ηέρλε είλαη θαη ν Παξζελψλαο πνπ

θηηάμακε νπφηε φια απηά είλαη ηέρλε εμαξηάηαη ζε ηη επίπεδν δνπιεχεηο κπνξεί λα έρεηο

πεξηνξηζκνχο. ε κεξηθά έρεηο κηθξφηεξνπο πεξηνξηζκνχο ζε κεξηθά έρεηο κεγαιχηεξνπο

πεξηνξηζκνχο.


Π: Κνίηα ε ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε ζεσξψ φηη είλαη ζεκαληηθή φρη κφλν ζηελ

εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία πνπ ηελ εμεηάζακε εκείο, δειαδή θαηά πφζν κπνξεί λα

βνεζήζεη ζην λα, σο εθπαηδεπφκελνη λα πάξνπκε ην θαιχηεξν απνηέιεζκα ηελ

εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία κέζσ ηεο ηέρλεο, απαξαίηεην λα κάζνπλ ηα θαιά ηεο ηέρλεο νη

εθπαηδεπφκελνη πνπ κπνξεί λα έρνπλ εθαξκνγή ζε φπνην επίπεδν θαη λα αζρνινχληαη αο

πνχκε αξγφηεξα θαη επαγγεικαηηθά είηε απφ ρφκππ είηε απφ νηηδήπνηε. Άκα ηα

ζπλδπάζνπλ απηά ηα δχν ίζσο λα θάλνπλ θαιφ θαη ζηα δχν δειαδή αλ κπνξψ λα

ζπλδπάζσ φηη εγψ κέζσ ηεο ηέρλεο ζα κπνξψ λα έρσ θαιχηεξα απνηειέζκαηα ζηελ

εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία απηφ ζεκαίλεη δχν πξάγκαηα. Γειαδή θαη ε ηέρλε ζαλ ηέρλε

νπζηαζηηθά είλαη ζαλ κάζεκα, φηη ν θαιιηηέρλεο γεληθφηεξα θαη γηα ηελ εθπαηδεπηηθή

δηαδηθαζία γεληθφηεξα. Άξα κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη δηηηά κε δχν νθέιε.


δηάζεζεο;

Π: Πάληα πηζηεχσ φηη βιέπνληαο έλα νπνηνδήπνηε έξγν εληάμεη; Δίηε είλαη

πίλαθαο δσγξαθηθήο πνπ κηιάκε ζε απηή ηελ πεξίπησζε, είηε είλαη μέξσ εγψ ζε θάπνην

κνπζείν αλ πάκε πνπ φια απηά είλαη απνηειέζκαηα ηέρλεο αο πνχκε νηηδήπνηε, ή κηα

θσηνγξαθία αο πνχκε ηδηαίηεξα ζηηο θσηνγξαθίεο, ή κηα ηαηλία πάληα νπζηαζηηθά

ζθέθηεζαη ηηο ηαηλίεο αο πνχκε εληάμεη; θέθηεζαη αο πνχκε ηη δεηάεη απηφ ην πξάγκα,



κέζνδν.”

355

εληάμεη; Πνπ είλαη ζεκαληηθφ, φπσο πξνρσξά κε ηα ρξφληα κπνξεί λα αιιάμεη ε ηέρλε.

Γειαδή κπνξψ απηή ηε ζηηγκή πνιιά πξάγκαηα λα κελ είλαη, δειαδή παιηά έλαο

πίλαθαο δσγξαθηθήο λα έιεγε πεξηζζφηεξα γηαηί είραλ πεξηζζφηεξα… (δελ

αθνχγεηαη…) θαη ηψξα κπνξεί λα είλαη κηα ηαηλία πνιχ πεξηζζφηεξν. Αλ θαη εληάμεη κηα

ηαηλία ηεο ίδηαο ηερλνινγίαο θαη νη απνδέθηεο λα θαηαιαβαίλνπλ ίζσο πεξηζζφηεξα απφ

κηα ηαηλία αο πνχκε απφ φηη έλαο πίλαθαο δσγξαθηθήο θαη φια απηά είλαη, γηα απηφ ε

ηέρλε πηάλεη φια ηα αληηθείκελα εληάμεη; Οπφηε παιηά αο πνχκε κπνξεί λα είρε έλα

άγαικα ή έλαο πίλαθαο δσγξαθηθήο πξηλ εθαηφ ρξφληα λα κελ έρεη ηελ ίδηα ζήκεξα αο

πνχκε.



Γ.Γ: Ωξαία. ε απηό ην ζεκείν λα ζαο επραξηζηήζσ γηα ηελ παξαρώξεζε ηεο

ζπλέληεπμεο. Θέιεηε λα κε ξσηήζεηε θάηη;

Π: ρη. Κάηη ηδηαίηεξν φρη, θαη εγψ επραξηζηψ

Γ.Γ: Γεηα ραξά

Π: Γεηα ζαο



356




ΣΑΖ ΩΜΑΣΟ: Άλεηε ζηάζε ζψκαηνο, ιίγε λεπξηθφηεηα

ΛΔΚΣΗΚΖ ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΑ: Μεηξεκέλνο ιφγνο, αθξηβήο, ζχληνκνο



ΦΤΛΟ: Θήιπ

ΖΛΗΚΗΑ: 29

ΟΗΚΟΓΔΝ. ΚΑΣΑΣΑΖ: Άγακε

ΜΟΝΗΜΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜ. ΑΠΑΥΟΛΖΖ: Δθπαηδεπηηθφο

ΖΜΔΡ/ΝΗΑ.: 19/12/2013

ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: Οηθνλνκηθά

ΠΟΤΓΔ: Οηθνλνκηθφ Σκήκα Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΗ ΚΤΡΗΔ ΠΟΤΓΔ: ΟΥΗ

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: ΟΥΗ

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΟ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΠΟΤΓΩΝ: 4 ΥΡΟΝΗΑ

ΠΔΡΗΠΟΤ

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: ΟΥΗ

ΔΠΑΦΖ ΜΔ ΣΖΝ ΣΔΥΝΖ: ΔΛΑΥΗΣΖ

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΔΗΚΑΣΗΚ ΔΡΓΟ/Α: Απηφ είλαη δχζθνιν….δελ έρσ θάπνην

έξγν...

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΚΗΝΖΜΑΣΟΓΡΑΦΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: Ο ζεφο αγαπνχζε ην ραβηάξη,

πκπαξαγσγή

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: 1985, ξγνπει

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΜΟΤΗΚΟ ΑΚΟΤΜΑ: Έληερλε

ΣΗ ΔΗΝΑΗ ΓΗΑ ΜΔΝΑ ΣΔΥΝΖ ΓΔΝΗΚΑ; Έλαο ηξφπνο έθθξαζεο κε νπνηνδήπνηε

κέζν κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη θαλείο ψζηε λα εθζέζεη θαιχηεξα ηνλ εαπηφ ηνπ.

Μπνξεί λα είλαη ε δσγξαθηθή, κπνξεί λα είλαη ε γιππηηθή, ν θηλεκαηνγξάθνο. ,ηη

κπνξεί λα θάλεη θάπνηνο λα αηζζαλζεί φηη δίλεη ηελ επθαηξία ζηνλ θφζκν λα θαηαιάβεη

ηη είλαη απηφ πνπ έρεη κέζα ηνπ.







κέζνδν.”

357

- ρη.


πνηνπο;)

-ρη.



- ρη.

4. Ση ζαο ώζεζε λα ζπκκεηάζρεηε ζε απηή ηελ παξνπζίαζε; Πνηα ήηαλ ηα θίλεηξά

ζαο;

- Σα θίλεηξα ήηαλε... ζπλαδειθηθήο αιιειεγγχεο.



- Θεσξνχζα φηη ζε θάπνηα δηδαθηηθά αληηθείκελα ηαηξηάδεη αξθεηά ε εηζαγσγή ηεο

ηέρλεο, αιιά απηφ γίλεηαη θπξίσο ζε αλζξσπηζηηθέο επηζηήκεο, θηινινγηθά καζήκαηα,

θνηλσληνινγία ίζσο. Μπνξεί λα είλαη ην εξέζηζκα λα απνδνζεί θαιχηεξα ην λφεκα ηνπ

καζήκαηνο.


- ηαλ ζθέθηεηαη θαλείο φηη θξίλεη κε βάζε έλα εξέζηζκα πνπ ηνπ έρεη δνζεί.




- Ναη.



- Πηζηεχσ πσο λαη. Γεληθά ε ζπκπιήξσζε ηδεψλ απφ ηα κέιε ηεο νκάδαο νδεγεί ζε

θαιχηεξν απνηέιεζκα απ‟ φηη έλα άηνκν κπνξεί λα έρεη … δνπιεχνληαο κφλν ηνπ.


- Πνιχ θαιή.



- Ναη, ηψξα ην βιέπσ πην ζθαηξηθά θαη ζθέθηνκαη δπν - ηξεηο ελαιιαθηηθέο ηδέεο

ζρεηηθά κε ην ηη κπνξεί λα είρε ζην κπαιφ ηνπ ν θαιιηηέρλεο.

- Ωξαία.



358


- Μνπ άξεζε ε εηζαγσγή ηνπ έξγνπ ηέρλεο ζε ζρέζε κε ην ζέκα ην νπνίν κειεηνχζακε.

- Ζ ζύλδεζε δειαδή ηνπ έξγνπ ηέρλεο κε ην….

- Ναη, απηφ, απηφ.

- Ωξαία.


- Αηζζάλζεθα… βίσζα κάιινλ ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ έλησζα φηη εθθξάδνπλ νη

άλζξσπνη νη νπνίνη βξίζθνληαλ κέζα ζην έξγν ηέρλεο ην νπνίν παξαθνινπζήζακε.

- Μπήθαηε δειαδή ζην ξόιν ησλ παηδηώλ, ησλ καύξσλ..

- Ναη.


- Ννκίδσ φηη γεληθά κνπ άξεζε ην ζέκα.


δύζθνιε;

- Μνπ θάλεθε εχθνιε γεληθά , αιιά … ήζεια λα δνπιέςσ κε έλαλ ηξφπν πνπ γεληθά

δνπιεχσ εδψ θαη θαηξφ. Ήζειε ιίγν παξαπάλσ εκβάζπλζε ζην αληηθείκελν

9. Θεσξείηε όηη ε ύπαξμε ηνπ Κξηηηθνύ Δξσηήκαηνο βνεζά ή δπζρεξαίλεη ζηελ


- Θεσξψ φηη βνεζάεη. Γεληθά νηηδήπνηε δίλεη θίλεηξν ζην λα ζθεθηφκαζηε βνεζάεη ζην

λα εκβαζχλνπκε ζην ζέκα.


- Ναη.


- Θα κπνξνχζακε λα αλαιχζνπκε θάπνην έξγν, θηλεκαηνγξαθηθφ ίζσο.

- Ωξαία. Δζείο κνπ είπαηε όηη είζαζηε εθπαηδεπηηθόο έηζη;

- Ναη

11. Πνηεο είλαη πηζαλέο νη επθνιίεο ή νη δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ νη

καζεηέο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο, θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο κεζόδνπ; Σόζν επθνιίεο

όζν θαη δπζθνιίεο.

- Αο πνχκε ζ‟ έλα κάζεκα πνπ …

-...ζα εθαξκνζηεί θαλνληθά ε κέζνδνο…

- λνκίδσ φηη αλ δξνπλ ζαλ νκάδα θαη ζπκπιεξσκαηηθά δε ζα αληηκεησπίζνπλ ηδηαίηεξεο

δπζθνιίεο, δειαδή εθεί πνπ κπνξεί ν …. έλαο λα έρεη έλα θελφ λα ζπκπιεξψζεη

θάπνηνο άιινο.

- Κάηη … θάπνηα άιιε δπζθνιία ή νηηδήπνηε άιιν πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ;

Θεσξείηε…;



κέζνδν.”

359

- Δπεηδή δελ έρνπλ εμνηθεησζεί ηφζν πνιχ κε ηελ ηέρλε ηα ηειεπηαία ρξφληα, ίζσο λα

δπζθνιεπηνχλ λα ζθεθηνχλ ηελ αξρή, αιιά πηζηεχσ φηη φηαλ ζα πάξνπλ θφξα ζα πάλε

πνιχ θαιά.

- Ωξαία.



δηαδηθαζία, ε ζπλεξγαζία ησλ κειώλ ηεο νκάδαο, ή θάηη άιιν;...........

- Μνπ άξεζε θαη ε δηαδηθαζία θαη ε ζπλεξγαζία. Ζ δηαδηθαζία γηαηί εηζήγαγε έλα έξγν

ην νπνίν καο έβαδε λα ζθεθηνχκε ιίγν πην βαζηά, ήηαλ κηα πνιχ σξαία πξνζέγγηζε θαη

ε ζπλεξγαζία, γηαηί εγψ ππνζηεξίδσ πάληα ηε ζπλεξγαζία, ζεσξψ φηη έηζη κπνξνχκε

λα θηάζνπκε ζε θαιχηεξα απνηειέζκαηα.

2. Ση ζαο πξνβιεκάηηζε γεληθόηεξα;

- Γε κε πξνβιεκάηηζε θάηη.

3. Θα ζέιαηε λα αιιάμεηε θάηη πάλσ ζε απηό πνπ είδαηε, πνπ ζπκκεηείραηε;

- Θα ήζεια λα είρακε … λα κελ είρακε αλαιχζεη ηφζε πνιχ ψξα ην έξγν ηέρλεο …

λνκίδσ φηη καο έθηαλε θαη ιίγν ιηγφηεξν.


- Σα αληηθείκελα πνπ δηδάζθσ δελ μέξσ αλ θέηνο ζα είρα απηή ηε δπλαηφηεηα. Σψξα γηα

ηηο θνηλσληνινγίεο πνπ κπνξεί λα δηδάζθσ ζε θάπνηα έηε ίζσο λα κπνξψ λα ην

ρξεζηκνπνηήζσ.

- Θεσξείηε ηνλ εαπηό ζαο δειαδή έηνηκν κπνξείηε λα κπείηε, έηζη;

- Ννκίδσ φηη κπνξψ λα ρξεζηκνπνηήζσ έλα έξγν ηέρλεο γηα λα δψζσ ηε δπλαηφηεηα ζηα

παηδηά λα ζθεθηνχλ θξηηηθά.

- Ωξαία


6. Μπνξεί θαηά ηε γλώκε ζαο, λα παξαρζεί θξηηηθόο ζηνραζκόο κέζα από απηή ηε


- Ναη.


- Ναη, πηζηεχσ φηη ήηαλ θαιή.

8. Γηαηί ζεσξείηε όηη ήηαλ θαιή;

- Γηαηί ππήξραλ ηδέεο απφ ην θάζε κέινο μερσξηζηά θαη έηζη λνκίδσ φηη βγάιακε έλα

σξαίν ζπκπέξαζκα.



360



- Ζ εηθφλα.

Τπήξρε θάπνην ζπγθεθξηκέλν κέξνο ηεο εηθόλαο; Ση ζα θξαηάγαηε;

- Δγψ ζα θξαηνχζα ηελ έθθξαζε ησλ πξνζψπσλ ησλ κειψλ… ησλ παηδηψλ απηψλ…

-Λνηπφλ…



- Γεληθά ήκνπλ επαίζζεηε ζην ζέκα ηνπ ξαηζηζκνχ θαη έηζη δελ κπνξψ λα πσ φηη είρα

ζηεξεφηππα ζρεηηθά…

- Ωξαία...

Νηψζεηε φηη κπνξείηε λα αμην… λαη… επφκελε εξψηεζε…




13. Ζ αμηνιόγεζή ζαο από ηνπο καζεηέο ζαο, πηζηεύεηε όηη ζα ζαο βνεζήζεη λα

βειηηώζεηε ηνλ ηξόπν δηδαζθαιίαο ζαο ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ηεο κεζόδνπ;

- Αλ ε αμηνιφγεζε είλαη απφ ψξηκνπο καζεηέο, λαη.


- Τπνζηεξίδσ ηελ αξρηθή κνπ άπνςε φηη είλαη έλαο ηξφπνο έθθξαζεο ησλ

ζπλαηζζεκάησλ θπξίσο ηνπ αλζξψπνπ κε φπνην κέζν αηζζάλεηαη απηφο φηη κπνξεί λα

εθθξαζηεί θαιχηεξα


- Σε βιέπσ ζαλ έλα σξαίν εξγαιείν γηα ηε ζπκπιήξσζε νξηζκέλσλ ζεκάησλ θπξίσο

...ραξαθηήξα, θνηλσληθνχ θαη αλζξσπηζηηθνχ ραξαθηήξα


πκβάιιεη ζεηηθά θαη λνκίδσ φηη … πξνσζεί θηφιαο ηελ αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο

ζθέςεο.

- Ωξαία. ‟ απηό ην ζεκείν έρεη ηειεηώζεη ε ζπλέληεπμε, εθηόο θη αλ ζέιεηε εζείο

θάηη άιιν λα κε ξσηήζεηε..

- ρη

- ρη… Να ζαο επραξηζηήζσ ινηπόλ θαη λα επρεζώ θαιή ζπλέρεηα.

- Δπραξηζηνχκε πνιχ.



κέζνδν.”

361




ΣΑΖ ΩΜΑΣΟ: Άλεηε ζηάζε ζψκαηνο.

ΛΔΚΣΗΚΖ ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΑ: Λαθσληθή, ιηηή, επηθεληξσκέλε ζηελ εξψηεζε.

Γ.Γ: Λνηπόλ μεθηλάκε ηε ζπλέληεπμε. Αθνύ ζαο θαιεκεξίζσ, λα ζαο ελεκεξώζσ

όηη ε ζπλέληεπμή καο ερνγξαθείηαη κε ηε ζπλαίλεζε ηε δηθηά ζαο. πκθσλείηε;

Β: Ναη




ΖΛΗΚΗΑ: 42


ΜΟΝΗΜΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜ. ΑΠΑΥΟΛΖΖ: Καζεγεηήο Πιεξνθνξηθήο ζε ζρνιείν.

ΖΜΔΡ/ΝΗΑ.: 18-12-2013

ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: Πιεξνθνξηθή ζε ζρνιείν ηεο ηππηθήο

εθπαίδεπζεο, Β‟ βάζκηα

ΠΟΤΓΔ: Μεραληθφο Ζ/Τ θαη Πιεξνθνξηθήο. Καη κεηαπηπρηαθφ εθεί.

Γ.Γ: Μεηαπηπρηαθό ζε πνην ζέκα αθξηβώο;

Β: ηα παηρλίδηα

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΗ ΚΤΡΗΔ ΠΟΤΓΔ: Ναη, έρσ

παξαθνινπζήζεη θαηά θαηξνχο δηάθνξα ζεκηλάξηα πνπ γίλνληαη ζηελ εηδηθφηεηά κνπ

θαη, β‟ επηπέδνπ θαη δηάθνξα άιια…

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: Ναη. Έρσ

παξαθνινπζήζεη ηελ εηζαγσγηθή επηκφξθσζε θαη γηα ην κεηξψν ηνπ ΔΚΔΠΗ.

Γ.Γ: Α… απηό πνπ ήηαλ κε ηηο 300 ώξεο ην 2007…

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΟ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΠΟΤΓΩΝ: 5 ρξφληα

ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΖΛΗΚΩΝ: Πάλσ απφ

δεθαεηία.

ΔΠΑΦΖ ΜΔ ΣΖΝ ΣΔΥΝΖ: Διάρηζηε (γειάεη)

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΔΗΚΑΣΗΚ ΔΡΓΟ/Α: ε πνηα θαηεγνξία ζηε δσγξαθηθή;

Γ.Γ: ηε δσγξαθηθή

Β: Ζ Γθνπέξληθα ηνπ Πηθάζν κνπ έρεη θάλεη εληχπσζε.

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΚΗΝΖΜΑΣΟΓΡΑΦΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: Γάκνο αια ειιεληθά

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: Σα βακκέλα θφθθηλα καιιηά

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΜΟΤΗΚΟ ΑΚΟΤΜΑ: Παπαθσλζηαληίλνπ



362

ΣΗ ΔΗΝΑΗ ΓΗΑ ΜΔΝΑ ΣΔΥΝΖ ΓΔΝΗΚΑ; Έλαο ηξφπνο ραιαξφηεηαο θαη λα ζθεθηείο

δηάθνξα πξάγκαηα πέξα απφ ηελ θαζεκεξηλφηεηα



1. Γ.Γ: Δίραηε γλώζε ζρεηηθά κε ηε κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε ηνπ Mezirow πξηλ


Β: ρη



Β: Ναη. Απφ ηελ επηκφξθσζε ελειίθσλ.

Γ.Γ: Πνπ είραηε θάλεη ζην ΔΚΔΠΗ;

Β: Ναη, λαη



Β: ρη



Β: Με ελδηαθέξνλ γηα ην αληηθείκελν λα γλσξίζσ θάηη θαηλνχξην.

Γ.Γ: Άξα θαη ζηα θίλεηξά ζαο ινηπόλ λα βάινπκε ην ελδηαθέξνλ ζαο γηα λα

παξαθνινπζήζεηε θάηη θαηλνύξην.

Β: Ναη

5. Γ.Γ: Πνηα ήηαλ ε γεληθή ζαο αληίιεςε γηα ηελ ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε πξηλ ηελ


Β: Γε λνκίδσ φηη ζα κπνξνχζε λα ρξεζηκνπνηεζεί πέξα απφ έλα κάζεκα θαιιηηερληθψλ

ή έλα κάζεκα ηζηνξίαο ηέρλεο.


Β: Σν λα ζθεθηείο θξηηηθά γηα θάηη. Σν λα ζρνιηάζεηο θξηηηθά θάηη.




Β: Ναη. Ο έλαο βνεζνχζε ηνλ άιινλ.



κέζνδν.”

363

2. Γ.Γ: Θεσξείηε όηη ε θαιή ζπλεξγαζία κεηαμύ ησλ κειώλ ηεο νκάδαο, κπνξεί λα


Β: Ναη νπσζδήπνηε. Αλ δελ ππάξρεη ζπλεξγαζία δελ κπνξεί λα γίλεη ηίπνηα.



Β: Πνιχ θαιή

4. Γ.Γ: Κνπβεληηάδνληαο κε ηελ νκάδα, ή παξαηεξώληαο ηε κέζνδν, αιιάμαηε θάηη


Β: Ναη. Δίρα δεη πξάγκαηα πνπ δελ ηα είρα δεη παιηφηεξα.


Γ.Γ: Άξα ινηπόλ νπζηαζηηθά είλαη ν ηξόπνο πνπ παξαηεξείηε ηα έξγα ηέρλεο πνπ

έρεη αιιάμεη

Β: Ναη. Γειαδή θάπνηα πξάγκαηα δελ ηα ζθεθηφκνπλ αο πνχκε μέξσ „γσ ην θάηη πνπ

δελ ηαηξηάδεη κε ην έξγν ηέρλεο.

Γ.Γ: Ωξαία

Β: Αο πνχκε εγψ δελ ζα έβιεπα ηα ρέξηα πνπ ήηαλ ζαλ γξνζηά ή πνπ θξαηάγαλε θάηη.

6. Γ.Γ: Ση ζαο εληππσζίαζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθπαηδεπηηθήο δξαζηεξηόηεηαο;

Β: ηη δελ ήμεξα πνπ πεγαίλεη; ηη βγαίλνπλ δηάθνξα πξάγκαηα ηα νπνία δελ ζα

κπνξνχζα λα ηα είρα βγάιεη κφλνο κνπ, απηά.


Β: Δ λαη

Γ.Γ: Ση ζπλαηζζήκαηα παξήρζεζαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο…

Β: ηελ αξρή ππήξρε ε πεξηέξγεηα, φζν βιέπακε θαη ην έξγν ππήξρε ν θφβνο θάπνπ γηα

ην θφβν πνπ είραλ νη άλζξσπνη. Ζ αλεζπρία ίζσο…


Β: ρη. Δθηφο απφ ην φηη ήκαζηαλ ιίγα άηνκα (γειάεη)

Γ.Γ: Α… ήζαζηαλ ζην πξώην γθξνππάθη, απηό κε ηα 4 άηνκα

Β: Απηφ, λαη.


δύζθνιε;

Β: Μνπ θάλεθε δχζθνιε.

Γ.Γ: Γηα πνην ιόγν;

Β: Γελ είρα αζρνιεζεί πνηέ κε θάηη παξφκνην, εληάμεη θαη κε κφλν έλα παξάδεηγκα πνπ

θάλακε είλαη πην δχζθνιν.





364

Β: Ναη, βνεζάεη.


Β: Ναη.


Β: Θα κπνξνχζε λα είλαη ε Γθνπέξληθα ηνπ Πηθάζν. Δ…, γηα απηφ, γηα ην ζπγθεθξηκέλν

ζέκα;

Γ.Γ: Γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα

Β: Να ζθεθηψ πάλσ ζην ξαηζηζκφ, κπνξεί λα είλαη ε θαιχβα ηνπ κπάξκπα-Θσκά, πνπ

ην „ρσ δηαβάζεη. Αιιά ην ινγνηερληθφ βηβιίν είλαη πην δχζθνιν ζεσξψ, λα ην έρνπλ

δηαβάζεη φια ηα άηνκα. Δλψ ηνλ πίλαθα θαη λα κελ ηνλ έρεηο δεη, ηνλ βιέπεηο εθείλε ηελ

ψξα.










c. Γ.Γ: (Γηα εθπαηδεπηηθνύο πνπ είλαη θαη εθπαηδεπηέο ελειίθσλ). Πνηεο είλαη

νη πηζαλέο επθνιίεο ή νη δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ ηόζν νη καζεηέο ηεο


κεζόδνπ; Γειαδή 2 εξσηήζεηο νπζηαζηηθά. Πνηεο είλαη νη επθνιίεο πνπ ζα

ζπλαληήζνπλ θαη νη καζεηέο θαη νη εθπαηδεπόκελνη αιιά θαη πνηεο είλαη νη

δπζθνιίεο

Β: Ζ δπζθνιία είλαη ζην λα βξεηο έξγα πνπ ζα ηαηξηάδνπλε. Αλ δελ είζαη ηνπ

αληηθεηκέλνπ, αο πνχκε εγψ πνπ είκαη ηεο Πιεξνθνξηθήο δελ έρσ ηε γλψζε, κε ηε

ζπλεξγαζία φκσο ελφο θηιφινγνπ ζα κπνξνχζα λα βξσ θάπνηα έξγα… Γ.Γ: Γηα ηνπο

καζεηέο όκσο; Οη επθνιίεο ή νη δπζθνιίεο; Πνηεο ζεσξείηε όηη ζα είλαη νη επθνιίεο

πνπ ζα ζπλαληνύζαλ νη καζεηέο;

Β: Δπθνιίεο;

Γ.Γ: Ναη, λαη

Β: Οη επθνιίεο είλαη φηη ηα παηδηά πάληα ζα βξνπλ θάηη ην νπνίν λα έρεη ζρέζε. Γειαδή

κε ην ξαηζηζκφ, κπνξνχλ λα ζθεθηνχλ έλα ηξαγνχδη, κπνξνχλ λα ζθεθηνχλ ίζσο κηα

ηαηλία. Θα είλαη δχζθνιν ηα παηδηά αλ είλαη κέρξη πξψηε, δεπηέξα ιπθείνπ λα ζθεθηνχλ

θάπνηνλ πίλαθα…

Γ.Γ: Μάιηζηα. Άξα νπζηαζηηθά επηθεληξσλόκαζηε ζην ζέκα ηεο επηινγήο ηνπ

έξγνπ ηέρλεο. Σν πώο ζα ην επηιέμνπκε έηζη; Αλ είλαη εύθνιν ή δύζθνιν.

Β: Ναη. Καη λα κπνξεί θαη λα ηαηξηάδεη θηφιαο, γηαηί είπακε φηη θαη ην κπζηζηφξεκα

είλαη δχζθνιν λα αλαιπζεί, γηαηί δελ ζα ην έρνπλ δηαβάζεη φια ηα άηνκα ηεο νκάδαο.



κέζνδν.”

365






Β: Ζ ζπλεξγαζία αλάκεζα ζηελ νκάδα. ηη βγήθαλ πξάγκαηα ηα νπνία δελ ζα

κπνξνχζα λα ηα έρσ βγάιεη κφλνο κνπ, φηη καζαίλεηο θάηη πέξα απφ ην ζπγθεθξηκέλν

ζέκα, δειαδή φρη κφλν γηα ην ξαηζηζκφ αιιά κε απηφ ηνλ ηξφπν είδα θαη πσο κπνξψ κε

κηα άιιε καηηά λα δσ έλα έξγν δσγξαθηθήο.


Β: Χο πξνο ηη;

Γ.Γ: Ωο πξνο ηελ εθπαηδεπηηθή δξαζηεξηόηεηα ελ γέλεη. Από ηελ αξρή κέρξη ην

ηέινο. αο πξνβιεκάηηζε θάηη; Δίδαηε θάηη;

Β: ρη. Θεσξψ φηη ζα κπνξνχζε λα εθαξκνζηεί ζηελ πξάμε, απιά ζέιεη πξνζνρή ζην

έξγν.

3. Γ.Γ: Ση ζα ζέιαηε λα αιιάμεη; Αλ είδαηε θάηη ην νπνίν ζα έπξεπε λα αιιαρηεί. Ση

ζα αιιάδαηε εζείο; Γεληθόηεξα ζε όιε ηε δηαδηθαζία. Από ηελ αξρή κέρξη ην ηέινο.

Αλ ην θάλαηε εζείο αο πνύκε ηη ζα ιέγαηε;

Β: Ση ζα έιεγα παξαπάλσ…

Γ.Γ: Ση ζα αιιάδαηε;

Β: Ίζσο πην πνιιά άηνκα, πάλσ απφ κηα νκάδα. Να ππήξραλ δπν - ηξεηο νκάδεο λα

ππάξρεη θαη κηα… απηφ. Θέιεη ρξφλν αξθεηφ.

Γ.Γ: Ναη

Β: Έηζη

Γ.Γ: Θεσξείηε ηνλ εαπηό ζαο

Β: Α! Καη λα πξνζζέζσ πάλσ ζε απηφ ζα βνεζνχζε πάξα πνιχ, φηαλ ηειεηψζακε ηε

κέζνδν ζην ηξίην κέξνο νπζηαζηηθά λα θέξλνπκε θαη παξαδείγκαηα απφ δπν ηξία. Γπν

ηξία έξγα ζρεηηθά κε ηα θξηηηθά εξσηήκαηα ηα νπνία ζα κπνξνχζαλ λα πξνθχςνπλ.


Β: Έηζη θαη έηζη (γειάεη)


Β: Απηφ πνπ είπα. Θα έπξεπε λα… έζησ, φρη λα γίλεη φιν ην ζελάξην αιιά λα

ζεκεησζνχλ ηξία - ηέζζεξα δηαθνξεηηθά έξγα κε ηξία - ηέζζεξα θξηηηθά εξσηήκαηα

γηαηί εγψ κπνξεί λα κε ζέισ λα θάλσ γηα ην ξαηζηζκφ ζην ζρνιείν κνπ ην βξάδπ,

κπνξεί λα ζέισ λα θάλσ θάπνην άιιν ζέκα.

Γ.Γ: Ναη βέβαηα. Απιά ήηαλ ην παξάδεηγκα ηνπ ξαηζηζκνύ ζην ζπγθεθξηκέλν ζέκα.



366

Β: Ναη. Απιά λα κπνπλ θάπνηα παξαδείγκαηα πνπ λα ζπλδένπλ έλα έξγν ηέρλεο, κε

θάπνην θξηηηθφ εξψηεκα.



Β: Ναη, κπνξεί.


Β: Ναη, ήηαλ πνιχ θαιή.


Β: Τπήξρε απφ πξηλ, γλσξηδφκαζηαλ απφ πξηλ, νπφηε ήηαλ πην εχθνιν λα

ζπλεξγαζηνχκε, δελ ππήξραλ παξεμεγήζεηο, δελ είρακε ηέηνηα ζέκαηα.

9. Γ.Γ: Πνην κέξνο ηνπ εηθαζηηθνύ έξγνπ ζαο ζπγθιόληζε; (ζαο έθαλε λα ζθεθηείηε


Β: Οη γχξσ – γχξσ, ηα πιήζε πνπ δελ είραλ πξφζσπν, πνπ ήηαλ εληειψο αλψλπκα



Β: Κάπνηεο παξαδνρέο, δειαδή;

Γ.Γ: Κάπνηα ζηεξεόηππα, θάπνηεο ζπγθεθξηκέλεο αληηιήςεηο πνπ θνπβαιάηε από

κηθξό παηδί ελδερνκέλσο θαη λα ήξζαηε κε απηέο αληηκέησπνο; Παξαηεξώληαο ηνλ

πίλαθα;

Β: Δληάμεη, δελ είκαη (γειάεη) ξαηζηζηήο νπφηε, δελ είδα θάηη.

Γ.Γ: Γελ εληνπίζαηε θάηη δειαδή;

Β: ρη


12. Γ.Γ: Νηώζεηε όηη κπνξείηε λα αμηνινγήζεηε εθ λένπ απηέο ηηο παξαδνρέο; Αλ

είραλ ππάξμεη βέβαηα. Αλ παξαδείγκαηνο ράξηλ ζεσξνύζαηε όηη αο πνύκε νη καύξνη

είλαη θαηώηεξνη από ηνπο ιεπθνύο ή νηηδήπνηε άιιν.

Β: Με ηνλ πίλαθα κπήθα θάπσο ζηε ζέζε ηνπο, απηά πνπ ήηαλ ζχκαηα ηνπ ξαηζηζκνχ.

Γ.Γ: Ζ ινγηθή, απηό ήηαλε…

Β: Απηφ ήηαλε ε αιιαγή πνπ έγηλε. Πην πνιχ ήηαλ φηη θνηηάμακε απφ ηελ πιεπξά εκείο

ήκαζηε νη θαθνί πνπ δε θεξφκαζηε θαιά ζε απηνχο, ελψ ην είδα ιίγν απφ ηε δηθηά ηνπο

πιεπξά, δειαδή πσο ληψζνπλ απηνί φηαλ φινη ηνπο βιέπνπλ αξλεηηθά γχξσ - γχξσ.




Β: Ναη. Απηφ είλαη γεληθφο θαλφλαο. Αλ κπνξνχζαλ νη καζεηέο καο λα καο

αμηνινγήζνπλε κε θάπνην ηξφπν ρσξίο λα ππάξρνπλ παξεμεγήζεηο θαη ρσξίο λα ππάξρεη



κέζνδν.”

367

θαη ν θφβνο απφ ηνπο καζεηέο φηη ζα κνπ πνπλ θάηη αξλεηηθφ, απηφ ζα βνεζνχζε πάξα

πνιχ.


Β: Κάηη πνπ καο πξνβιεκαηίδεη, καο μεθνπξάδεη, πξνζθέξεη πάξα πνιιά πξάγκαηα ε

ηέρλε.


Β: Ναη, κπνξεί λα βνεζήζεη ζα πάξα πνιιά πξάγκαηα θαη ζε φινπο ηνπο ηνκείο αθφκα

θαη ζηελ Πιεξνθνξηθή.


δηάζεζεο;

Β: Μπνξεί λα ζε βνεζήζεη γηαηί δελ αθήλεη πνιιά θελά, ηα νπνία κπνξεί λα ηα

ζπκπιεξψζεηο εζχ θαη ηα νπνία ηα θελά ηα δηθά ζνπ κπνξεί, εζχ, ηα ίδηα θελά λα ηα

δεηο κε άιινλ ηξφπν εζχ, κε άιινλ ηξφπν ν δηπιαλφο ζνπ. Οπφηε κπνξνχκε λα δνχκε

πνιιά πξάγκαηα έηζη.


ζαο;

Γ.Γ: Ωξαία θαη ε ηειεπηαία θαιά αθνξά ηνπο καζεηέο δελ είλαη γηα ηώξα, είλαη ζε

πεξίπησζε πνπ κπείηε ζε ηάμε. Ωξαία θαιώο. Δπραξηζηώ πάξα πνιύ γηα ηε

ζπλέληεπμε. Δύρνκαη θαιή ζπλέρεηα.



368




ΣΑΖ ΩΜΑΣΟ: (φρη νξαηή, επηθνηλσλία κέζσ Skype – ηειεθψλνπ)

ΛΔΚΣΗΚΖ ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΑ: Γηάζεζε γηα ζπλνκηιία, ζπγθξνηεκέλνο ιφγνο.



ΦΤΛΟ: Θήιπ

ΖΛΗΚΗΑ: 33

ΟΗΚΟΓΔΝ. ΚΑΣΑΣΑΖ: Άγακε

ΜΟΝΗΜΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜ. ΑΠΑΥΟΛΖΖ: Δθπαηδεπηηθφο Β΄Βάζκηαο Δθπαίδεπζεο

ΖΜΔΡ/ΝΗΑ.: 18/12/2013

ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: Πιεξνθνξηθή

ΠΟΤΓΔ: Δπηζηήκε ησλ Τπνινγηζηψλ, Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο

ΔΠΗΜΟΡΦΩΖ ΥΔΣΗΚΖ ΜΔ ΣΗ ΚΤΡΗΔ ΠΟΤΓΔ: Πνιιέο ζε ζεκηλάξηα

ηνπ ηκήκαηνο, ζπλέδξηα θαη εθπαηδεχζεηο


ΓΗΓΑΚΣΗΚΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΣΟ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΠΟΤΓΩΝ: 9 ρξφληα


ΔΠΑΦΖ ΜΔ ΣΖΝ ΣΔΥΝΖ: Μνπζηθή (αθξφαζε), λα πεγαίλεη ζε εθζέζεηο πηλάθσλ

δσγξαθηθήο, ρνξφο

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΔΗΚΑΣΗΚ ΔΡΓΟ/Α: Μφλα Λίδα.

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΚΗΝΖΜΑΣΟΓΡΑΦΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: Σα Υξηζηνχγελλα κε ηνλ

θξνπηδ.

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΟ ΔΡΓΟ/Α: Ηνχιηνο Βεξλ, Κψδηθαο Νηα Βίληζη.

ΑΓΑΠΖΜΔΝΟ ΜΟΤΗΚΟ ΑΚΟΤΜΑ: Imagine, John Lennon

ΣΗ ΔΗΝΑΗ ΓΗΑ ΜΔΝΑ ΣΔΥΝΖ ΓΔΝΗΚΑ; Απφ ηελ ηέρλε παίξλεηο πνιιά πξάγκαηα

απφ κεγάινπο αλζξψπνπο θαη ζεσξψ φηη ε ηέρλε πξέπεη λα ππάξρεη πάληα ζηε δσή καο.

Δίλαη πάληα ρξήζηκε ηδίσο φηαλ αζρνιείζαη γηα πνην ιφγν ην έθηηαμε θάπνηνο, ηη ζθνπφ

είρε, δειαδή φηαλ εκβαζχλεηο ζηα λνήκαηα θαη ζε θάζε κνξθή ηέρλεο.





ρη.



κέζνδν.”

369


πνηνπο;)

ρη.



ρη.

4. Ση ζαο ώζεζε λα ζπκκεηάζρεηε ζε απηή ηελ παξνπζίαζε; Πνηα ήηαλ ηα θίλεηξά

ζαο;

Ζ εθηίκεζή κνπ γηα ην ζπλάδειθν πνπ κε θάιεζε θαη κνπ αξέζεη λα γλσξίδσ λέα

πξάγκαηα θαη λα ελεκεξψλνκαη γηα εθπαηδεπηηθά ζέκαηα.



Θεηηθή ζα κε έβξηζθε αιιά δελ ην είρα ρξεζηκνπνηήζεη πνηέ κε απηφ ηνλ ηξφπν. Με ην

ζπγθεθξηκέλν ηξφπν φρη, αιιά γεληθά ηελ ηέρλε δειαδή θάπνην ηξαγνχδη λα ην

ρξεζηκνπνηήζσ ζηελ εθπαίδεπζε εγψ πξνζσπηθά ην είρα θάλεη, αιιά φρη φιε απηή ηε

δηαδηθαζία.


- Να ξίρλεηο κηα θξηηηθή καηηά , εεε, πεξηκέλεηε ηψξα λα ζθεθηψ, ζέιεη ζθέςε ιίγν…

- Ναη, λαη…

- Ννκίδσ φηη ην είρακε αλαθέξεη φηαλ θάλακε ηε κηθξνδηδαζθαιία, ζσζηά;

- Ναη, λαη…

- Αιιά ηψξα δελ ελζπκνχκαη θαιψο πσο είρακε πεη...είλαη φηαλ πξνζπαζψ λα

ρξεζηκνπνηήζσ ηα ζπλαηζζήκαηα θαη απηά πνπ βγάδσ ζηα έξγα ηέρλεο πνπ πξφθεηηαη

λα ρξεζηκνπνηήζσ θαη λα ρξεζηκνπνηήζσ ηελ θξηηηθή ζθέςε ησλ καζεηψλ κνπ, πάλσ -

θάησ….

- Ωξαία...




Τπήξρε κηα πάξα πνιχ θαιή ζπλεξγαζία Ο έλαο ζπκπιήξσλε ηνλ άιινλ.



- Φπζηθά. Δίλαη απαξαίηεηε, ζέισ λα πηζηεχσ. Γειαδή έρεη κηα αληηπαξάζεζε πνπ θαη

πάιη ε ζπλεξγαζία ζα κπνξνχζε λα ππάξρεη, ίζσο πην επνηθνδνκεηηθή αιιά ζεσξψ φηη

θαη απηφο ν ηξφπνπο ήηαλ πάξα πνιχ θαιφο, γηαηί ν έλαο ζπκπιήξσλε ηνλ άιινλ, δελ

έκελε ζην ίδην θνκκάηη…



370

- Ωξαία…


Αξκνληθή, ζπλεξγαηηθή, βνεζεηηθή, δελ ζα κπνξνχζα λα ζθεθηψ θάηη άιιν...

4. Κνπβεληηάδνληαο κε ηελ νκάδα, ή παξαηεξώληαο ηε κέζνδν, αιιάμαηε θάηη ζηηο

απόςεηο ζαο ζρεηηθά κε ηνλ ηξόπν πνπ παξαηεξείηε έλα έξγν ηέρλεο;

- Φπζηθά.


- Ση ήηαλ απηό;

- Βαζηθά απνθηάο κηα άιιε καηηά , δειαδή, λα εζηηάδεηο πεξηζζφηεξν ζην ζπλαίζζεκα

πνπ εζηηάδεη ν πίλαθαο θαη φρη ζε απηφ πνπ βιέπεηο δειαδή, ζαλ κπνγηέο. Δίλαη θάηη ην

νπνίν κεξηθέο θνξέο φηαλ δελ έρνπκε γλψζε απφ ηνλ θαιιηηέρλε πνπ ην θηηάρλεη, δε

κπνξνχκε λα θαηαιάβνπκε θη απηφ πνπ δείρλεη αιιά απηή ηε θνξά κνπ άξεζε πνπ

εζηίαζα ζε απηφ πνπ έβιεπα, πνπ εκβάζπλα ζην ζπλαηζζεκαηηθφ θφζκν ηνπ θαιιηηέρλε

θαη ζε απηφ πνπ ήζειε λα κνπ πεξάζεη.

- Ωξαία...


Με εληππσζίαζε; Σα ζπκπεξάζκαηα ηα νπνία βγαίλαλε θαη θπξίσο φηη έβγαηλαλ απφ

έλαλ πίλαθα δσγξαθηθήο.


Έλησζα έληνλα ζπλαηζζήκαηα, γηαηί ζεσξψ φηη ν ξαηζηζκφο είλαη έλα έληνλν ζέκα, δελ

είλαη έλα απιφ ζέκα θαη ην εξψηεκα αγγίδεη ηελ επνρή πνπ δνχκε, νπφηε έλησζα κηα

έληαζε.


ρη θαλέλαλ. Έκεηλα απφιπηα ηθαλνπνηεκέλε απφ ηελ φιε δηαδηθαζία θαη ζεσξψ φηη

άμηδε ηνλ θφπν.


δύζθνιε; Γηαηί; Θεσξείηε όηη ε ύπαξμε ηνπ Κξηηηθνύ Δξσηήκαηνο βνεζά ή


Δπεηδή πξνέθπςε απφ ηελ φιε δηαδηθαζία, δελ κνπ θάλεθε θάηη δχζθνιν. Γηαηί

πξνέθπςε απφ ηελ φιε δηαδηθαζία, απφ ηελ φιε ζπδήηεζε.

ηελ αξρή πνπ ηέζεθε έλα εξψηεκα κνπ ήηαλ ιίγν δχζθνιν γηαηί αθφκα δελ είρακε κπεη

ζε απηή ηε ινγηθή. ην ηέινο ήηαλ… ζπκπέξαζκα, νπφηε ζεσξψ φηη βνήζαγε.

10. Ζ επηινγή ηνπ εηθαζηηθνύ έξγνπ ηθαλνπνίεζε ηηο πξνζδνθίεο ζαο; Θα είραηε λα


Ναη. Απηή ηε ζηηγκή δελ κνπ έξρεηαη θάηη ζην κπαιφ.



κέζνδν.”

371





Δεεεε….. νη δηθνί κνπ καζεηέο επεηδή είλαη ζε ιίγν ρακειφ επίπεδν, - δελ είλαη θαη νη

πην ζπλεπείο καζεηέο - ζα δπζθνιεπφληνπζαλ ζην λα ζπγθεληξσζνχλ θαη λα εζηηάζνπλ

ζηελ φιε δηαδηθαζία, ζα ην ξίρλαλε ιίγν έμσ, ζα ηνπο θαηλφηαλ… ζα είραλ κηα άξλεζε

ζην φζν λα θάλεη κε απηφ ην κέξνο ηνπ λα ιέλε ιέμεηο, φπσο θάλακε εκείο, δελ… πσο

λα ην πσ ηψξα...δελ ήηαλ θάπνην ζπγθεθξηκέλν ζηάδην πνπ ζα ηνπο δπζθφιεπε, είλαη ε

φιε δηαδηθαζία θαη φηη δελ ζα κπνξνχζαλ λα είλαη φιε ηελ ψξα πξνζεισκέλνη ή λα

δίλνπλ ηδέεο , δειαδή δελ εθθξάδνληαη ζπλήζσο ηφζν εχθνια, πξέπεη λα ην πεηχρεηο κε

πνιχ θφπν δειαδή, ζέιεη πνιχ κεγάιε δνπιεηά πην πξηλ γηα λα κπνξέζεη θάπνηνο λα

πεξάζεη απηφ ην ζηάδην ζηνπο ζπγθεθξηκέλνπο καζεηέο, γηαηί κηιάκε γηα έλα επίπεδν

πνπ δελ μέξεη θαλ λα δηαβάδεη, λα εζηηάδεη, ζε θάπνην λφεκα κηαο παξαγξάθνπ, δειαδή

πξέπεη εγψ λα δίλσ ην λφεκα κηα ο παξαγξάθνπ γηα λα κάζνπλ ην ζεσξεηηθφ κάζεκα

...πφζν κάιινλ γη απηά ηα παηδηά πνπ δελ μέξνπλ λα εθθξάδνληαη ζα ήηαλ φλησο ιίγν

δχζθνιν , φρη βέβαηα αθαηφξζσην γηαηί έρνπλ κπεη ιίγν ζηε δηαδηθαζία ησλ πξφηδεθη

νπφηε, ιίγν έρνπλ εμνηθεησζεί, αιιά ζα ήηαλ ιίγν αδηάθνξνη, ζεσξψ φηη ε αδηαθνξία ζα

ήηαλ ην κεγάιν ηνπο κεηνλέθηεκα.

- Ναη , θαηαιαβαίλσ, θάηη εύθνιν όκσο;

- Πηζηεύεηε ή ζεσξείηε όηη θάηη ζα ήηαλ εύθνιν ζε απηή ηε δηαδηθαζία - ηε

κέζνδν; Πνπ ζα ζπλαληάγαλε δπζθνιία; Σν δύζθνιν ην θαιύςακε...

- ηα πξψηα ζηάδηα ζα ηα ςηινθαηαθέξλαλε, ηψξα ζηελ αλάιπζε ηνπ πίλαθα, είλαη ζαλ

ιίγν, δελ μέξσ…

- Λόγσ έιιεηςεο πξνζήισζεο δειαδή;

- Θεσξψ φηη ζηα πξψηα ζηάδηα ζα πεγαίλαλε θαιχηεξα. Γελ έρνπλ θαη πνιχ κεγάιε

αληνρή ζηελ πξνζήισζε, θνπξάδνληαη εχθνια, εδψ ζηνλ ππνινγηζηή θαη θνπξάδνληαη

πνιχ εχθνια

- Γηα ηη ειηθίαο παηδηά κηιάκε θαη γηα πνηα ηάμε;

- Γηα Β΄Λπθείνπ καζεηέο.

- Δληάμεη.

- Δπαγγεικαηηθνχ Λπθείνπ.

- Δληάμεη.




372








κεζόδνπ;






Καη ηα δχν θαη ε ζπλεξγαζία θαη ε επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ θαη ην φηη ε δηαδηθαζία δειαδή

θαη ην κπαιφ γηα λα απαληήζεηο ζε απηά ηα εξσηήκαηα, φιε ε δηαδηθαζία κνπ άξεζε.

Θεσξψ φηη ε κηα ζπκπιήξσλε ηελ άιιε.


ηη ν ξαηζηζκφο δπζηπρψο απμάλεηαη θαη ηα πξνβιήκαηα απμάλνληαη . Ζ νπζία θαη φρη

ε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία.


- Χο πξνο ηε δηαδηθαζία;

- Γεληθόηεξα, από ηε δηαδηθαζία, από όηη βηώζαηε, από όηη παξαθνινπζήζαηε, από

όηη είδαηε, ζα ζέιαηε λα αιιάμεη θάηη θαη αλ λαη, ηη;

- ρη δελ ζα ήζεια λα αιιάμεη θάηη. Θεσξψ φηη φια θπινχζαλ αξκνληθά θαη ην έλα

ζπκπιήξσλε ην άιιν. Γελ έρσ λα πσ θάηη άιιν πάλσ ζε απηφ. Με θάιπςε ε

δηαδηθαζία...


- Ίζσο αλ ηα κέιε ηεο νκάδαο ήηαλ … Σε ρξεζηκνπνηψ γεληθά ζηελ ηάμε κνπ, φρη απηή

θαζαπηή ηε δηαδηθαζία, έλα κέξνο απηήο, φπνπ ιίγα θνκκάηηα θνιιάλε πην εχθνια, ηε

ρξεζηκνπνηψ...

- Ωξαία, επεηδή είδαηε κηα θαηλνύξηα κέζνδν, ζεσξείηε όηη θάηη πξέπεη λα αιιάμεη

θαηά ηε γλώκε ζαο;



κέζνδν.”

373

5. Αλ όρη, ηη ζεσξείηε όηη πξέπεη λα γίλεη επηπιένλ, θαηά ηε γλώκε ζαο

Δπεηδή θάζε θνξά εκείο σο θαζεγεηέο... - φπσο ζαο είπα θαη πξηλ - ε κέζνδνο απηή ζα

πξέπεη λα εθαξκνζηεί ζηελ ηάμε, κε πξαγκαηηθνχο καζεηέο κε ην δηαθνξεηηθφ επίπεδν,

κφλν ηφηε ζα έβιεπα πνηεο ηξνπνπνηήζεηο ζα κπνξνχζαλ λα γίλνπλ, εγψ φηαλ ζα ηελ

εθαξκφζσ ζηε δηθηά κνπ ηάμε κε ην δηθφ κνπ ηξφπν, ζα ηξνπνπνηήζσ θάπνηα

πξάγκαηα, αιιά απηή ηε ζηηγκή δε κπνξψ λα ηα δσ, εμαξηάηαη απφ ην πιηθφ πνπ έρσ

απφ θάησ. Γειαδή άκα ηα ζηάδηα δελ κπνξνχζαλ λα πεξάζνπλ γηαηί ζα είρακε

ειιείςεηο επηπέδνπ, ζα αλαγθαδφκνπλ λα θάλσ θάηη., άκα θπινχζε κηα ραξά ζα ηελ

αθνινπζνχζα, σο έρεη…

6. Μπνξεί θαηά ηε γλώκε ζαο, λα παξαρζεί θξηηηθόο ζηνραζκόο κέζα από απηή ηε


Ναη


Ήηαλ πάξα πνιχ απνδνηηθή.


Γηαηί φπσο είπα θαη πην πξηλ, ν έλαο ζπκπιήξσλε ηνλ άιινλ, γηαηί βγάδακε γξήγνξα θαη

φκνξθα ζπκπεξάζκαηα, απηά.



- Πνην κέξνο; Δ…. μαλαθάλεηε ηελ εξψηεζε γηαηί δελ ηελ άθνπζα.

- (Δπαλαιακβάλεη ηελ εξώηεζε)

- Με ζπγθιφληζαλ ηα πξφζσπα πνπ θαίλνληαλ ζην πίζσ κέξνο, θαη κε έθαλε λα ζθεθηψ

δηαθνξεηηθά ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ έλησζα, απηνί νη άλζξσπνη πνπ δέρνληαλ απηέο ηηο

θσλέο.



Ναη, αλ θαη κε έβξηζθε ζχκθσλε.


Θεσξψ φηη δελ πξέπεη λα είκαζηε ξαηζηζηέο, γηαηί φινη καο κε θάπνην ηξφπν έρνπκε κηα

δφζε ξαηζηζκνχ, δελ ζεσξψ φηη ήκνπλ ζηελ πιεπξά ζηελ νπνία δελ ζα ήζεια λα είκαη,

ζε απηνχο δειαδή πνπ είλαη πνιχ ξαηζηζηέο. Με έβαιε λα κπσ ζε κηα απηνθξηηηθή. Ο

αξλεηηζκφο πνπ βιέπνπκε πνιιέο θνξέο πξηλ γλσξίζνπκε ηνπο άιινπο, γηα ηνπο

θαηλνχξηνπο. Αιιά επεηδή πιένλ είκαη κεγάιε θαη δελ είκαη κηθξφ παηδάθη, ην είρα ήδε

απνβάιιεη απφ κέζα κνπ. Κακηά θνξά κπνξεί λα καο επεξέαδε αιιά ηψξα. ιφγσ

απηνθξηηηθήο...



374



- Ναη, ηηο έρσ ήδε αμηνινγήζεη εθ λένπ.

- Άξα ινηπόλ όινλ απηόλ ηνλ αξλεηηζκό πνπ βιέπεηε από έλα θαηλνύξην άηνκν,

κπνξείηε λα ην δείηε θαη λα ην αμηνινγήζεηε, λα ην δείηε δηαθνξεηηθά;

- Ναη, λαη...




Πάληα ε αμηνιφγεζε ησλ καζεηψλ, απηνί πνπ είλαη νη άκεζα ελδηαθεξφκελνη... απηνχο

πνπ δέρνληαη ηε γλψζε απφ εκάο, είλαη απηφο πνπ κπνξεί λα θξίλεη εκάο, αξθεί βέβαηα,

λα είλαη ψξηκνο θαη λα κε ζθέθηεηαη ζαλ παηδί, πνπ ζα ζθεθηεί φηη „ηψξα κπνξψ λα

ραιαξψζσ‟, αιιά κε αληηθεηκεληθά θξηηήξηα. ηαλ δειαδή ππάξρεη κηα ζσζηή

αμηνιφγεζε, πάληα ζεσξψ φηη είλαη επνηθνδνκεηηθή. Αιιά πξέπεη λα ππάξρνπλ

θξηηήξηα. Δγψ ζηα θξηηήξηα πάληα δηαθσλψ. ζρεηηθά κε ηελ αμηνιφγεζε. Ζ αμηνιφγεζε

είλαη απαξαίηεηε. Γηαηί έρνπκε λα θάλνπκε κε ςπρέο. Καη κελ μερλάκε φηη εκείο δελ

είκαζηε νη παληνγλψζηεο θαη πξέπεη λα αιιάδνπκε...


Ζ ηθαλφηεηα θάπνησλ αλζξψπσλ λα κπνξνχλ λα καο πεξλάλε κελχκαηα θαη

εθπαηδεπηηθέο γλψζεηο. Μαο αλαγθάδνπλ λα ζθεθηνχκε...


Δπνηθνδνκεηηθή, ρξήζηκε. Μηα δηαθνξεηηθή καηηά ζηνλ ηξφπν δηδαζθαιίαο. αλ

εξγαιείν...

16. Σειηθά (πώο) ε ηέρλε ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηεο ζηνραζηηθήο ζαο

δηάζεζεο;

Φπζηθά, ε έιιεηςε ηνπ ιφγνπ, ε αλάγθε λα ζπζθεθηψ κε ηνλ εαπηφ κνπ θαη λα ζθεθηψ

απηά πνπ βιέπσ κε αλαγθάδεη λα ζθεθηψ θαη άιια πξάγκαηα. Να κελ θνηηάδσ απηφ πνπ

θαίλεηαη αιιά λα θνηηάδσ θαη πην πίζσ.

Πσο ζαο θάλεη λα ζθεθηείηε θαιύηεξα;

Με ηελ θξηηηθή ζθέςε. Με ηνλ λα κελ έρεη θάπνηνο έηνηκεο ηηο πιεξνθνξίεο ηνπ. Να κε

αλαγθάδεη λα ζθεθηψ. Απηφ.


ζαο;

Λνηπόλ, λα ζαο επραξηζηήζσ πάξα πνιύ γηα ηε ζπλέληεπμε απηή πνπ κνπ

παξαρσξήζαηε, αλ ζέιεηε λα κε ξσηήζεηε θάηη εζείο…

- ρη.

- Να ζαο επραξηζηήζσ ζε απηό ην ζεκείν.



κέζνδν.”

375

- Καη εγψ επραξηζηψ

- Γεηα ζαο.

- Γεηα ζαο.

9.1.5. Οδεγφο θιείδαο παξαηήξεζεο (θελφο)

ΚΩΓΗΚΟΗ ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ



Κσδηθνί:

Άμνλαο έξεπλαο 1νο: Αμηνπνίεζε ησλ γλψζεσλ θαη ησλ εκπεηξηψλ






Άμνλαο έξεπλαο 2νο :Δλζάξξπλζε ηεο ελεξγεηηθήο ζπκκεηνρήο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ ζηελ









Άμνλαο έξεπλαο 3νο : Παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ ζην 3

ν ζηάδην.

Παξαγσγή θξηηηθνχ εξσηήκαηνο. (φπνπ Κ= θξηηηθή ζθέςε)

ΔΓΚ= Δλεξγφο ζπκκεηνρή ζηε δξαζηεξηφηεηα

ΔΟΚ= Δλεξγφο ζπκκεηνρή ζηηο νκάδεο




376



Άμνλαο έξεπλαο 4νο : Παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ κεηά ην 5

ν ζηάδην.







Πίλαθαο 35: Κελόο νδεγόο θιείδαο παξαηήξεζεο.

Πίλαθαο 1νο: ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ: Γεπηέξα 5/2/2014 - 1

ε δηδ. ψξα

ΥΡΟΝΟ

ΔΚΠΑΗΓΔΤΟΜΔΝΟΗ

0-5 5 10 15 20 25 30 35 40

45

Μ1

Μ2

Μ3

Μ4

Μ5

Μ6

Μ7

Μ8



κέζνδν.”

377

Μ9

Μ10

Μ11

Μ12

Μ13

Μ14

Μ15

Μ16

Μ17

Μ18

Μ19

Μ20


ε δηδ. ψξα

ΥΡΟΝΟ


0-5 5 10 15 20 25 30 35 40

45

Μ1

Μ2



378

Μ3

Μ4

Μ5

Μ6

Μ7

Μ8

Μ9

Μ10

Μ11

Μ12

Μ13

Μ14

Μ15

Μ16

Μ17

Μ18

Μ19

Μ20



κέζνδν.”

379


ε δηδ. ψξα

ΥΡΟΝΟ


0-5 5 10 15 20 25 30 35 40

45

Μ1

Μ2

Μ3

Μ4

Μ5

Μ6

Μ7

Μ8

Μ9

Μ10

Μ11

Μ12

Μ13

Μ14



380

Μ15

Μ16

Μ17

Μ18

Μ19

Μ20

9.1.6. Οδεγνί θιείδαο παξαηήξεζεο (ζπκπιεξσκέλνη)

ΚΩΓΗΚΟΗ ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ ΓΔ ΠΑΣΡΑ ΠΑΡΟΤΗΑΖ ΣΗ 26/03/2014



Κσδηθνί:






Κ = Υξήζε ζηνηρείσλ ηεο θαζεκεξηλήο δσήο θαη έθθξαζε άπνςεο










κέζνδν.”

381




ν ζηάδην. Παξαγσγή

θξηηηθνχ εξσηήκαηνο. (φπνπ Κ= θξηηηθή ζθέςε)




Άμνλαο έξεπλαο 4νο : Παξαγσγή θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζηνραζηηθνχ δηαιφγνπ θαηά ην 5

ν ζηάδην.







Πίλαθαο 36: πκπιεξσκέλνη νδεγνί θιείδαο παξαηήξεζεο θαη γηα ηα 4 ηκήκαηα.

Πίλαθαο 1νο: ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ: Σεηάξηε 26/03/2014 - 1

ε δηδ. ψξα

ΥΡΟΝΟ

ΔΚΠΑΗΓΔΤΟΜΔ

ΝΟΗ

0-5

(Δηζήγεζ

ε-

εξσηαπν

θξίζεηο)

5

Δξγαζία

– Ση είλαη

ξαηζηζκ

όο

10

(παηάλε

ζηηο

εκπεηξίεο

ηνπο.)

15

Οκαδ.

εξγαζία

20

Οκαδ.

Δξγαζί

α -

ζύλνς

ε

25‟

3ν

ζηάδη

ν

30

35 εηζήγεζε

γηα θξηη.

Δξσηήκαηα.

Δξγ. ε

νκάδεο.

40

45

Μ1 Γ Κ, Δ,

ΑΣ

, Ο,

Δ

,

Ο,

Δ

Κ , Ο,

Δ, Κ,

Α, ΛΑ

Γ

Μ2 Γ Κ, Δ,

ΑΣ

, Ο,

Δ

,

Ο,

Δ

, Ο,

Δ, Κ

Γ Κ

Μ3 Γ Γ Κ, Δ,

ΑΣ

, Ο,

Δ

,

Ο,

Δ,

Κ,

Γ

Κ , Ο,

Δ, Κ

Γ Κ



382

Μ4 Γ Κ, Δ,

ΑΣ

, Ο,

Δ

,

Ο,

Δ,

Κ

Κ , Ο,

Δ, Κ

Κ

Μ5 Γ Κ, Δ,

ΑΣ

, Ο,

Δ

,

Ο,

Δ

, Ο,

Δ, Κ

Μ6 Γ Κ, Δ,

ΑΣ

, Ο,

Δ

,

Ο,

Δ

, Ο,

Δ, Κ

Μ7 Γ Κ, Δ,

ΑΣ

, Ο,

Δ

,

Ο,

Δ

Κ , Ο,

Δ, Κ

Κ Κ

Μ8 Γ Κ, Δ,

ΑΣ

, Ο,

Δ

,

Ο,

Δ,

Κ

, Ο,

Δ, Κ

Μ9 Γ Κ, Δ,

ΑΣ

, Ο,

Δ

,

Ο,

Δ

, Ο,

Δ, Κ

Μ10 Γ Κ, Δ,

ΑΣ

, Ο,

Δ

,

Ο,

Δ,

Κ

Κ , Ο,

Δ, Κ,

Κ

Κ

Μ11 Γ Γ Κ, Δ,

ΑΣ

, Ο,

Δ

,

Ο,

Δ,

Κ,

Γ

Κ , Ο,

Δ, Κ

Γ Κ

Μ12 Γ Γ Κ, Δ,

ΑΣ

, Ο,

Δ

,

Ο,

Δ

, Ο,

Δ, Κ

Γ,

Κ

Κ


ε δηδ. ψξα

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45



κέζνδν.”

383

ΥΡΟΝΟ

ΔΚΠΑΗΓΔΤΟΜΔΝ

ΟΗ

-

5

2ε

θάζε

3ε

θάζε

Δξγαζί

α ζε

νκάδεο.

4ε θάζε

6ν

ζηάδη

ν

Μ1 Κ Κ Κ,

ΔΟΚΜ

Κ

Μ2 Κ Κ Κ,

ΔΟΚΜ

Μ3 Κ Κ Κ,

Κ

Μ

Κ,

ΚΜ

ΔΟΚΜ

Κ,

ΔΟΚ

Μ

Μ4 Κ Κ Κ,

Κ

Μ

Κ,

ΚΜ,

ΔΟΚΜ

Κ,

Κ

Μ,

ΔΟΚ

Μ

Κ,

ΔΟΚ

Μ

Κ, Α

Μ5 Κ,

ΔΟΚ

Μ

Κ,

ΔΟΚΜ

Μ6 Κ Κ

Μ7 Κ Κ,

Κ

Μ

Κ,

ΚΜ,

ΔΟΚΜ

Γ, Κ,

Κ

Μ,

ΔΟΚ

Μ

Γ, Κ,

ΔΟΚ

Μ

Κ,

ΔΟΚΜ

Κ

Γ,

Κ

Μ8 Κ Κ,

ΚΜ,

ΔΟΚΜ

Μ9 Κ

Γ

Κ

Μ10 Κ Κ Κ,

ΚΜ

Κ,

Κ

Μ,

ΔΟΚ

Γ,

Κ



384

Μ

Μ11 Κ Κ Γ , Κ,

Γ,

ΔΟΚΜ

Κ,

Κ

Μ,

ΔΟΚ

Μ, Γ

Γ, Κ,

ΔΟΚ

Μ

Κ,

ΔΟΚΜ

Κ

Μ12 Κ Κ Κ, Γ,

ΔΟΚΜ

Κ,

Κ

Μ,

ΔΟΚ

Μ, Γ

Γ, Κ,

ΔΟΚ

Μ

Κ,

ΔΟΚΜ

Κ Κ


ε δηδ. ψξα

ΥΡΟΝΟ


0-5 5

Ζ

ηζηνξία

ηνπ

πίλαθα

10 15 20 25 30 35 40

45

Μ1 Κ

Μ2 Κ

Μ3 Κ, Δ

Μ4 Κ, Δ

Μ5

Μ6 Κ

Μ7 Δ



κέζνδν.”

385

Μ8 Κ

Μ9

Μ10

Μ11

Μ12

Παξαηεξήζεηο ζρεηηθά κε ην ηκήκα. 1.

Ήηαλ έλα ηκήκα αδχλακν ζε γεληθέο γξακκέο. Τπήξρε κηα γεληθφηεξε δπζηνθία ζηελ παξαγσγή πξνθνξηθνχ

ιφγνπ, θαζψο θαη ζηελ έθθξαζε ζπλαηζζεκάησλ. Δηδηθφηεξα, ζην 3ν ζηάδην παξαηεξήζεθε ειιηπήο

πξνζνρή ζηελ παξαηήξεζε. Οη νκάδεο ζηέθνληαλ ζε γεληθφηεξα ζρφιηα, ρσξίο λα εκβαζχλνπλ. Σν ίδην

ίζρπζε θαη ζην 5ν ζηάδην.

Παξαιείςεηο: Λφγσ απεηξίαο ηνπ εθπαηδεπηή, ην 4ν ζηάδην δελ αλαθέξζεθε θαζφινπ.



386

ΚΩΓΗΚΟΗ ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ ΓΔ ΠΑΣΡΑ ΠΑΡΟΤΗΑΖ ΣΗ 01/04/2014



Κσδηθνί:























ν ζηάδην.








κέζνδν.”

387


Πίλαθαο 1νο: ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ: Σξίηε 01/04/2014 - 1

ε δηδ. ψξα

ΥΡΟΝΟ


0-5

εηζήγεζε

5

1ν

ζηάδην

10 15 20 25 30 35

Γξ.

εξγαζία

40

45

Γηαηί

ππάξρεη

ξαηζηζκόο

ζηελ

Διιάδα;

Μ1 ΑΣ ΑΣ Κ ΑΣ

Μ2 Α, ΑΣ ΑΣ Κ ΑΣ

Μ3 ΑΣ ΑΣ,

Α,

Κ,

Κ ΑΣ

Μ4 ΑΣ Γ,

Κ

ΑΣ Κ ΑΣ

Μ5 ΑΣ ΑΣ Γ ΑΣ

Μ6 Α, ΑΣ Γ,

Κ

ΑΣ Γ ΑΣ, Γ

Μ7 Α, ΑΣ Γ,

Κ

ΑΣ,

Δ,

Γ

Γ ΑΣ

Μ8 ΑΣ Γ,

Κ

ΑΣ Γ ΑΣ

Μ9 ΑΣ Γ,

Κ

ΑΣ Γ ΑΣ

Μ10 ΑΣ Γ ΑΣ Κ ΑΣ

Μ11 ΑΣ Γ ΑΣ Γ ΑΣ



388

Μ12 Κ Α, ΑΣ Γ,

Κ

Γ,

Κ

Γ,

Κ

Κ ΑΣ Κ Γ ΑΣ

Μ13 Α, ΑΣ Γ,

Κ

Α,

Κ

ΑΣ,

Δ,

Γ

Κ ΑΣ


ε δηδ. ψξα

ΥΡΟΝΟ

ΔΚΠΑΗΓΔΤΟΜΔΝΟ

Η

0-5

Γηαηί

ππάξρεη

ξαηζηζκό

ο ζηελ

Διιάδα;

5

Οκαδηθ

ή

εξγαζία

10 15 20 25‟

30

3ν

ζηάδη

ν

35 40

45

4ν

ζηάδη

ν

Μ1 Ο ,

Δ

,

Ε

,

Κ

Κ

Μ2 Ο ,

Δ

,

Ε

,

Δ

Κ ,

Κ

Κ

Μ3 Ο, Δ ,

Δ

,

Κ

Κ

Μ4 Ο, ,

Δ

Κ

Κ

Μ5 Ο

Κ

Κ

Μ6 , Γ Ο ,

Δ

,

Δ

Κ Κ

Κ

Κ

Μ7 Ο ,

Δ

,

Δ

Κ,

Γ

,

Κ

Α,

Κ



κέζνδν.”

389

Μ8 Ο Κ Γ ,

Κ

Κ

Μ9 Ο Γ,

Γ

Κ

Κ

Μ10 Ο ,

Δ

,

Δ

,

Κ

Κ

Μ11 Ο

Κ

Κ

Μ12 Α, Γ Ο, ,

Δ

,

Δ

,

Ε

,

Δ

Δ Δ,

Κ

Γ ,

Κ

Γ,

Κ

Μ13 Ο, ,

Δ

,

Δ

,

Ε

,

Δ

Δ

Κ,

Δ

,

Α,

Κ

Α,

Κ


ε δηδ. ψξα

ΥΡΟΝΟ


ΝΟΗ

0-

5

5 10

5ν

ζηάδη

ν

15 20 25 30 35 40

45

Δλζπλ-

αίζζε

ζε

Μ1

Ο,

,

Ε

Ο

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Μ2

Ο,

,

Ο

ΔΓΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Δ,

Κ

ΚΘΚ

Μ

Δ ΚΘΚ

Μ



390

Ε Μ

Μ3

Ο

Ο

ΔΓΚ

Μ

ΔΓΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Δ,

Κ

Μ

Δ, Κ,

Δ

Μ4

Ο

Ο

ΚΘΚ

Μ

ΔΓΚ

Μ

Δ,

Κ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Μ5

Ο

Ο

ΔΓΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Μ6

Ο

Ο

ΔΓΚ

Μ

ΔΓΚ

Μ

Δ Δ Δ,

Κ

Μ

Δ Δ

Μ7

Ο

Ο

ΔΓΚ

Μ

ΔΓΚ

Μ

Δ Δ,

Κ

Μ

Δ,

Κ

Μ

Δ Δ,

ΚΜ

Μ8

Ο

Ο,

Γ

, Α

Δ ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Δ,

Κ

Μ

Δ,

Κ

Μ

Δ ΚΘΚ

Μ

Μ9

Ο,

Ο

Δ ΚΘΚ

Μ

ΔΓΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Δ,

,

Κ

Μ

Δ Δ,

ΚΜ

Μ10

Ο

Ο

Δ,

Α

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Κ

Μ

Δ ΚΘΚ

Μ

Δ,

ΚΜ

Μ11

Ο,

Ο

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Μ12

Ο,

,

Ε

Ο

Δ ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Κ

Μ

Δ Δ,

Κ

Μ

Δ,

Κ

Μ

Δ,

ΚΜ

, Κ, Δ

Μ13

Ο,

,

Ο

Δ ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Δ,

Κ

Μ

Δ Δ,

Κ

Μ

ΚΘΚ

Μ



κέζνδν.”

391

Ε


ε δηδ. ψξα

ΥΡΟΝΟ


0-5 5 10 15 20 25 30 35 40

45

Μ1 ΑΣ ΑΣ

Μ2 ΑΣ ΑΣ

Μ3 Κ, Δ Δ ΑΣ ΑΣ

Μ4 ΑΣ ΑΣ

Μ5 ΑΣ ΑΣ

Μ6 Δ,

ΚΜ

ΑΣ ΑΣ

Μ7 Δ,

ΚΜ

ΑΣ ΑΣ

Μ8 Δ, Κ,

Δ

Δ,

ΚΜ

ΑΣ ΑΣ

Μ9 Δ Δ ΑΣ ΑΣ

Μ10 ΑΣ ΑΣ

Μ11 ΑΣ ΑΣ

Μ12 Δ, Κ Δ, Κ ΑΣ ΑΣ



392

Μ13 Δ,

ΚΜ,

Δ, Κ

Δ ΑΣ ΑΣ



κέζνδν.”

393

Παξαηεξήζεηο ζρεηηθά κε ην ηκήκα.

Ο εθπαηδεπηήο θαη ε ζρέζε ηνπ κε ηελ νκάδα ησλ ελειίθσλ εθπαηδεπνκέλσλ παίδεη θαηαιπηηθφ ξφιν ζηελ

επηηπρή έθβαζε ηεο κεζφδνπ απηήο. Πξνο επίξξσζε ησλ πην πάλσ, ε πξνζσπηθή άπνςε εθπαηδεπφκελεο

ζρεηηθά κε ην πφζν ν ζπγθεθξηκέλνο εθπαηδεπηήο ηελ βνήζεζε έηζη ψζηε λα κπνξεί λα εθθξάδεηαη αλνηθηά

θαη λα ιέεη δεκφζηα ηελ άπνςή ηεο. Σνλίδεη φηη ελψ πξηλ δελ έιεγε ηε γλψκε ηεο, ηψξα ζην ζρνιείν απηφ

(ΓΔ) έκαζε λα ιέεη ηε γλψκε ηεο..

Απφ ηε 2ε δηδαθηηθή ψξα θαη ζπγθεθξηκέλα απφ ην 10

ν ιεπηφ έσο θαη ην 10

ν ιεπηφ ηεο 3

εο ψξαο, φινη νη

εθπαηδεπφκελνη ζπκκεηέρνπλ. ηελ θιείδα παξαηήξεζεο έρεη απιά γξαθηεί πνηνη θαηέρνπλ ηε κεξίδα ηνπ

ιένληνο ζην ρξφλν ζπκκεηνρήο.

Παξαιείςεηο: Γελ εμήγεζε θαη δελ αλέιπζε ηη είλαη ηα «απζεληηθά έξγα ηέρλεο», θαηά Κφθθν.

ΚΩΓΗΚΟΗ ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ 2ν ΔΠΑΛ ΑΜΑΛΗΑΓΑ ΠΑΡΟΤΗΑΖ ΣΗ 09/04/2014



Κσδηθνί:


















394








ν ζηάδην.








ε δηδ. ψξα

ΥΡΟΝΟ


ΟΗ

0-5

Δηζή

-

γεζε

5 10 15 20

Δηζήγεζ

ε γηα 3ν

ζηάδην

25‟

30

Δηζήγεζ

ε γηα 4ν

ζηάδην

35

Οκάδεο

εξγαζία

ο γηα 4ν

ζηάδην

40

45

Μ1 Γ Ο

,

Δ,

ΑΣ

Γ,

Γ

Γ|

Ο Δ,

ΑΣ

Ο, Ε

Μ2 Γ Ο

,

Δ,

ΑΣ

Γ,

Γ

Γ Γ| Δ,

ΑΣ

Ο, Ε

Μ3 Α, Γ Ο

,

Δ,

ΑΣ

, Γ

Γ,

Ο

,

Δ,

Ε

Ο

,

Δ,

Ε

Δ,

ΑΣ,

Κ

Ο Γ,

Γ

,

Δ

Δ



κέζνδν.”

395

Μ4 Γ Ο

,

Δ,

ΑΣ

, Α,

Γ

Γ,

Ο

,

Δ,

Ε

Ο

,

Δ,

Ε

Δ,

ΑΣ

Ο

Μ5 Γ Ο

,

Δ,

ΑΣ

, Γ

Ο

,

Δ,

Ε

Ο

,

Δ,

Ε

Δ,

ΑΣ,

Κ

Ο Α

Μ6

Μ7 Γ Ο

,

Δ,

ΑΣ

,

Ε

Γ Δ,

ΑΣ,

Κ

Ο Δ

, Γ

Μ8 Ο

,

Δ,

ΑΣ

Γ Δ,

, Ο Δ,

ΑΣ

Ο

Μ9 Γ Ο

,

Δ,

ΑΣ

,

Ε,

Γ

Γ,

Ο

,

Δ,

Ε

Ο

,

Δ,

Ε

Ο, Δ,

Ε

Δ,

ΑΣ,

Ε

Ε Ο Γ,

Γ

Μ10 Ο

,

Δ,

ΑΣ

,

Ε

Γ,

Ο

,

Δ,

Ε

Ο

,

Δ,

Ε

Ο, Δ,

Ε

Δ,

ΑΣ,

Ε,

Κ

Ε Ο, Α Γ Γ


ε δηδ. ψξα



396

ΥΡΟΝΟ


ΝΟΗ

0-5‟

5ν

ζηάδη

ο –

Φάζ

ε Η.

5 10 15 20 25 30

Δηζήγεζ

ε –

εξγαζία

ζε

νκάδεο

35 40

45

Μ1 Α ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Ο, ΑΣ Δ

,

Α

Σ

Δ

,

Α

Σ

Δ,

Ο

Μ2 ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Γ Ο, ΑΣ,

Α

Δ

,

Α

Σ,

Α

Δ

,

Α

Σ

Δ,

Ο

Μ3 Γ,

ΔΓΚ

Μ

Δ, Γ Γ Γ Γ Ο, ΑΣ Δ

,

Α

Σ

Δ

,

Α

Σ

Δ,

Ο

Μ4 ΔΓΚ

Μ

Δ, Γ ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Γ Ο, ΑΣ Δ

,

Α

Σ

Δ

,

Α

Σ,

Α

Δ,

Ο

Μ5 ΔΓΚ

Μ

Δ Γ Κ

Μ, Γ

Ο, ΑΣ,

Α

Δ

,

Α

Σ

Δ

,

Α

Σ

Δ,

Ο

Μ6

Μ7 Α Γ,

ΔΓΚ

Μ

Δ Γ Γ Γ,

Κ

Μ

Ο, ΑΣ Δ

,

Α

Σ,

Α

Δ

,

Α

Σ,

Ε

Δ,

Ο

Μ8 Γ,

ΔΓΚ

Δ Γ Ο, ΑΣ Δ

,

Δ

,

Δ,



κέζνδν.”

397

Μ Α

Σ

Α

Σ

Ο

Μ9 Κ

Μ,

ΔΓΚ

Μ

Δ, Γ Γ Γ Ε Ο, ΑΣ Δ

,

Α

Σ

Δ

,

Α

Σ,

Ε

Δ,

Ο

Μ10 Γ,

ΔΓΚ

Μ

Δ Γ Γ, Ε Ο, ΑΣ Δ

,

Α

Σ

Δ

,

Α

Σ,

Ε

Δ,

Ο



398

Παξαηεξήζεηο ζρεηηθά κε ην ηκήκα.

Παξφιν πνπ ην ηκήκα απηφ απνηειείην απφ 9 καζήηξηεο κφλν, ήηαλ ηδηαίηεξν ζπκκεηνρηθφ θαη αξθεηέο

θνξέο αθνχζηεθαλ πξσηφηππεο ζθέςεηο. θέςεηο πνπ ν παξαηεξεηήο δελ είρε μαλαθνχζεη. Αθφκε θαη νη

αδηάθνξνη καζεηέο, ηε 2ε δηδαθηηθή ψξα ζην 25‟, ζην εξψηεκα «πσο ζα ληψζαηε εζείο, αλ ήζαζηαλ ζηε ζέζε

ησλ καχξσλ παηδηψλ», έιαβαλ ην ιφγν θαη απάληεζαλ.

ην ηέινο – σο αλαηξνθνδφηεζε – είπαλ:

- Δίλαη ε πξψηε θνξά πνπ αλνηρηήθακε ηφζν πνιχ.

- ηελ ηάμε δελ αλνηγφκαζηε.

- Δίδακε ην ζέκα θαη σο ζχηεο θαη σο ζχκαηα αιιά θαη σο παξαηεξεηέο.

Παξαιείςεηο: -.



κέζνδν.”

399

ΚΩΓΗΚΟΗ ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ 17ν ΓΤΜΝΑΗΟ ΠΑΣΡΑ ΠΑΡΟΤΗΑΖ ΣΗ 08/05/2014



Κσδηθνί:























ν ζηάδην.








400


Πίλαθαο 1νο: ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ: Πέκπηε 08/05/2014 - 1

ε δηδ. ψξα

ΥΡΟΝΟ


0-5 ηδηαίηεξα

ζπκκεηνρηθνί.

Δηζαγσγή

5 Δηζήγεζε.

Καηαηγηζκόο

Ηδεώλ.

10

Γξαπηή

εξγαζία

15 20 25 30 35 40

45 3ν

ζηάδην

Μ1 Ο,

ΑΣ, Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Κ,

ΣΠΚ

Μ2 Γ Ο,

ΑΣ, Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

,

Ε

Ο,

ΑΣ,

Δ

Γ Γ Ο,

ΑΣ,

Κ,

ΣΠΚ,

Ε

Μ3 Ο,

ΑΣ, Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Κ,

ΣΠΚ

Μ4 Ο,

ΑΣ, Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Κ,

ΣΠΚ

Μ5 Ο,

ΑΣ, Δ

Γ Ο,

ΑΣ,

Δ,

,

Ε

Ο,

ΑΣ,

Δ

Γ Ο,

ΑΣ,

Κ,

ΣΠΚ,

Ε

Μ6 Γ Ο,

ΑΣ, Δ

Γ Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Γ

Ο,

ΑΣ,

Κ,

ΣΠΚ,

Ε



κέζνδν.”

401

Μ7 Ο,

ΑΣ, Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Κ,

ΣΠΚ

Μ8 Ο,

ΑΣ, Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Γ,

Κ

Γ Ο,

ΑΣ,

Κ,

ΣΠΚ

Μ9 Ο,

ΑΣ, Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Κ,

ΣΠΚ,

Ε

Μ10 Γ Ο,

ΑΣ, Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Κ,

ΣΠΚ,

Ε

Μ11 Ο,

ΑΣ, Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Κ,

ΣΠΚ,

Ε

Μ12 Ο,

ΑΣ, Δ

Γ Ο,

ΑΣ,

Δ,

,

Ε

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Κ,

ΣΠΚ,

Ε

Μ13 Ο,

ΑΣ, Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Γ,

Κ

Ο,

ΑΣ,

Κ,

ΣΠΚ

Μ14 Γ Ο,

ΑΣ, Δ

Γ Ο,

ΑΣ,

Δ,

,

Ο,

ΑΣ,

Δ,

,

Γ Ο,

ΑΣ,

Κ,

ΣΠΚ,



402

Ε Ε Ε

Μ15 Γ Ο,

ΑΣ, Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Ο,

ΑΣ,

Δ,

,

Ε

Ο,

ΑΣ,

Κ,

ΣΠΚ,

Ε

Μ16 Γ Ο,

ΑΣ, Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Κ,

ΣΠΚ,

Ε

Μ17 Γ Ο,

ΑΣ, Δ

Γ,

Κ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Ο,

ΑΣ,

Δ

Γ Ο,

ΑΣ,

Κ,

ΣΠΚ,

Ε

Μ18 Γ Ο,

ΑΣ, Δ

Γ,

Κ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Κ,

ΣΠΚ

Μ19 Ο,

ΑΣ, Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Γ Ο,

ΑΣ,

Κ,

ΣΠΚ


ε δηδ. ψξα

ΥΡΟΝΟ


ΟΗ

0-5 5

10

15

4ν ζηάδην.

Πιήξεο

δξαζηεξην

π. όισλ

20 Πιήξεο

δξαζηεξην

π. όισλ

25 Πιήξεο

δξαζηεξην

π. όισλ

30

35

5ν

ζηάδην

40

45

Μ1 Ο,

ΑΣ,

Κ

,

Γ Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ



κέζνδν.”

403

ΣΠ

Κ

Ε

Μ2 Ο,

ΑΣ,

Κ

,

ΣΠ

Κ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Δ ΔΓΚΜ

,

ΚΜ

ΔΓΚΜ

,

ΚΜ

Μ3 Ο,

ΑΣ,

Κ

,

ΣΠ

Κ

Γ Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Μ4 Ο,

ΑΣ,

Κ

,

ΣΠ

Κ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Μ5 Ο,

ΑΣ,

Κ

,

ΣΠ

Κ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Γ Δ Γ

Μ6 Ο,

ΑΣ,

Κ

,

ΣΠ

Κ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Δ ΔΓΚΜ

,

ΚΜ

Μ7 Ο,

ΑΣ,

Κ

,

ΣΠ

Κ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Δ



404

Μ8 Ο,

ΑΣ,

Κ

,

ΣΠ

Κ

Γ Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Μ9 Ο,

ΑΣ,

Κ

,

ΣΠ

Κ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Μ10 Ο,

ΑΣ,

Κ

,

ΣΠ

Κ

Γ Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Γ ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Μ11 Ο,

ΑΣ,

Κ

,

ΣΠ

Κ

Γ Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Δ ΔΓΚΜ

,

ΚΜ

Μ12 Ο,

ΑΣ,

Κ

,

ΣΠ

Κ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Γ Δ ΔΓΚΜ

,

ΚΜ

Μ13 Ο,

ΑΣ,

Κ

,

ΣΠ

Κ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Γ Δ ΔΓΚΜ

,

ΚΜ

Μ14 Ο,

ΑΣ,

Γ Ο,

ΑΣ,

Ο,

ΑΣ,

Γ



κέζνδν.”

405

Κ

,

ΣΠ

Κ

Δ,

Ε

Δ,

Ε

Μ15 Ο,

ΑΣ,

Κ

,

ΣΠ

Κ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Δ ΔΓΚΜ

,

ΚΜ

ΔΓΚΜ

,

ΚΜ

Μ16 Ο,

ΑΣ,

Κ

,

ΣΠ

Κ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ, Γ,

Ε

Γ Δ ΚΘΚ

Μ

Μ17 Ο,

ΑΣ,

Κ

,

ΣΠ

Κ

Γ Γ Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Γ Δ ΔΓΚΜ

,

ΚΜ

ΔΓΚΜ

,

ΚΜ

Μ18 Ο,

ΑΣ,

Κ

,

ΣΠ

Κ

Ο,

ΑΣ,

Δ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ε

Δ ΚΘΚ

Μ

Μ19 Ο,

ΑΣ,

Κ

,

ΣΠ

Κ

Ο,

ΑΣ,

Δ,

Ο,

ΑΣ,

Δ, Γ,

Ε


ε δηδ. ψξα

0-5 5 10 15 20 25 30 35 40 45



406

ΥΡΟΝΟ

ΔΚΠΑΗΓΔΤΟΜΔΝΟ

Η

6ν

ζηάδη

ν

Μ1 ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΑΣ

Μ2 ΚΜ Γ ΑΣ

Μ3 ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Γ ΑΣ

Μ4 ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΑΣ

Μ5 ΔΓΚΜ Γ ΑΣ

Μ6 Γ Γ ΑΣ Γ

Μ7 ΑΣ

Μ8 ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΑΣ

Μ9 ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΑΣ

Μ10 ΔΓΚΜ

,

ΚΜ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Κ

Μ

ΑΣ Γ

Μ11 ΑΣ

Μ12 ΑΣ

Μ13 ΔΓΚΜ

,

ΚΜ

Γ ΑΣ Κ

Μ

Μ14 ΔΓΚΜ

,

ΑΣ



κέζνδν.”

407

ΚΜ

Μ15 ΚΜ ΔΓΚΜ

,

ΚΜ

Γ ΑΣ

Μ16 ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

Γ ΑΣ Γ

Μ17 ΚΜ Γ Γ ΑΣ Κ

Μ

Μ18 ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΚΘΚ

Μ

ΑΣ

Μ19 ΚΜ Γ Γ Γ ΑΣ Γ

Παξαηεξήζεηο: Σν ηκήκα ήηαλ ηδηαίηεξα ζπκκεηνρηθφ. Ο ξαηζηζκφο σο πξφβιεκα

πξνέθπςε σο ηέηαξηνο ζηε ζεηξά θαηά ηνλ θαηαηγηζκφ ηδεψλ. Σα εξεπλεηηθά ηνπο

εξσηήκαηα ήηαλ αξθεηά θαη νπζηψδε. ην 4ν ζηάδην φινη νη καζεηέο ελεξγνπνηήζεθαλ

πιήξσο θαη ν ελζνπζηαζκφο ηνπο ήηαλ έθδεινο. Πξφηεηλαλ πνιιά έξγα ηέρλεο, ηφζν

απζεληηθά φζν θαη εκπνξηθά.

Παξαιείςεηο: -.


408

9.1.7. Δπεμεξγαζκέλνη θσδηθνί θιείδαο παξαηήξεζεο


ε ώξα. Δπεμεξγαζία εκθάληζεο θσδηθώλ.

Σκήκα ΔΝΖΛΗΚΩΝ ΓΔ ΠΑΣΡΑ - 1ν

1ε ώξα

ΥΡΟΝΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΟΜΔΝΟΗ

0-5΄ (Δηζήγεζε-εξσηαπνθξίζεηο)

5΄ Δξγαζία – Ση είλαη ξαηζηζκόο

10΄ (παηάλε ζηηο εκπεηξίεο ηνπο.)

15΄ Οκαδ. εξγαζία

20΄ Οκαδ. Δξγαζία - ζύλνςε

25’ 3ν ζηάδην

30΄

35΄ εηζήγεζε γηα θξηη. Δξσηήκαηα. Δξγ. ε νκάδεο.

40΄ 45΄

Γ Κ ΣΔ

Σ ΑΤ

ΣΟ

ΣΣΚ

Μ1 Γ Κ, Δ, ΑΣ

, Ο, Δ

, Ο, Δ

Κ , Ο, Δ, Κ, Α, ΛΑ

Γ

1 2 4 3 3 1

Μ2 Γ Κ, Δ, ΑΣ

, Ο, Δ

, Ο, Δ

, Ο, Δ, Κ

Γ Κ

1

2

4 3 3 1

Μ3 Γ Γ Κ, Δ, ΑΣ

, Ο, Δ

, Ο, Δ, Κ, Γ

Κ , Ο, Δ, Κ

Γ Κ

3

4

4 3 3 1

Μ4 Γ Κ, Δ, ΑΣ

, Ο, Δ

, Ο, Δ, Κ

Κ , Ο, Δ, Κ

Κ

1

4

4 3 3 1

Μ5 Γ Κ, Δ, ΑΣ

, Ο, Δ

, Ο, Δ

, Ο, Δ, Κ

1

1

4 3 3 1

Μ6 Γ Κ, Δ, ΑΣ

, Ο, Δ

, Ο, Δ

, Ο, Δ, Κ

1

1

4 3 3 1

Γ. Γησηφπνπινο, “Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζα απφ ηελ Αηζζεηηθή Δκπεηξία. Δθπαίδεπζε θαη Αμηνιφγεζε Δθπαηδεπηηθψλ Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο θαη

Δθπαηδεπηψλ Δλειίθσλ, ζρεηηθά κε ηε κέζνδν.”

409

Μ7 Γ Κ, Δ, ΑΣ

, Ο, Δ

, Ο, Δ

Κ , Ο, Δ, Κ

Κ Κ

1

4

4 3 3 1

Μ8 Γ Κ, Δ, ΑΣ

, Ο, Δ

, Ο, Δ, Κ

, Ο, Δ, Κ

1

2

4 3 3 1

Μ9 Γ Κ, Δ, ΑΣ

, Ο, Δ

, Ο, Δ

, Ο, Δ, Κ

1

1

4 3 3 1

Μ10 Γ Κ, Δ, ΑΣ

, Ο, Δ

, Ο, Δ, Κ

Κ , Ο, Δ, Κ, Κ

Κ

1

5

4 3 3 1


, Ο, Δ

, Ο, Δ, Κ, Γ

Κ , Ο, Δ, Κ

Γ Κ

3

4

4 3 3 1


, Ο, Δ

, Ο, Δ

, Ο, Δ, Κ

Γ, Κ

Κ

2

3

4 3 3 1

ΤΝ 17

33 48

36 0 36 12

Γ 11 4 2 17

Κ 12 5 6 1 2 7 33

Δ 12 12 12 12 48

Δ 12 12 12 36

ΑΣ 0

Ο 12 12 12 36

Κ 12 12


410

Πίλαθαο 38: 1ν ηκήκα ελειίθσλ ΓΔ. 2ε ψξα. Δπεμεξγαζία εκθάληζεο θσδηθψλ.


2ε ώξα


0-5΄

5΄ 10΄ 2ε θάζε

15΄ 20΄ 3ε θάζε

25 30΄ Δξγαζία ζε νκάδεο. 4ε θάζε

35΄ 6ν ζηάδην

40΄ 45΄ Γ Κ ΣΣΚΜ ΔΟΚΜ

Μ1 Κ Κ Κ, ΔΟΚΜ

Κ

4 1

Μ2 Κ Κ Κ, ΔΟΚΜ

3 1

Μ3 Κ Κ Κ, ΚΜ

Κ, ΚΜ ΔΟΚΜ

Κ, ΔΟΚΜ

5

2 2

Μ4 Κ Κ Κ, ΚΜ

Κ, ΚΜ, ΔΟΚΜ

Κ, ΚΜ, ΔΟΚΜ

Κ, ΔΟΚΜ

Κ, Α

7

3 3

Μ5 Κ, ΔΟΚΜ

Κ, ΔΟΚΜ

2 2

Μ6 Κ Κ 2

Μ7 Κ Κ, ΚΜ

Κ, ΚΜ, ΔΟΚΜ

Γ, Κ, ΚΜ, ΔΟΚΜ

Γ, Κ, ΔΟΚΜ

Κ, ΔΟΚΜ

Κ Γ, Κ

8

3 4

Μ8 Κ Κ, ΚΜ, ΔΟΚΜ

2

1 1

Μ9 Κ Γ Κ 2



411

Μ10 Κ Κ Κ, ΚΜ

Κ, ΚΜ, ΔΟΚΜ

Γ, Κ

5

2 1

Μ11 Κ Κ Γ , Κ, Γ, ΔΟΚΜ

Κ, ΚΜ, ΔΟΚΜ, Γ

Γ, Κ, ΔΟΚΜ

Κ, ΔΟΚΜ

Κ

1

7

1 4

Μ12 Κ Κ Κ, Γ, ΔΟΚΜ

Κ, ΚΜ, ΔΟΚΜ, Γ

Γ, Κ, ΔΟΚΜ

Κ, ΔΟΚΜ

Κ Κ

8

1 4

ΤΝ 1 55 13 23

Γ 1 1

Κ 6 6 6 8 7 7 7 3 1 4 55

ΚΜ 3 5 5 13

ΔΟΚΜ 6 5 6 6 23

Πίλαθαο 39: 1ν ηκήκα ελειίθσλ ΓΔ. 3ε ψξα. Δπεμεξγαζία εκθάληζεο θσδηθψλ


3ε ώξα


0-5΄

5΄ Ζ ηζηνξία ηνπ πίλαθα

10΄ 15΄ 20΄ 25 30΄ 35΄ 40΄ 45΄ Κ Δ

Μ1 Κ / / / / / / / / 1

Μ2 Κ / / / / / / / / 1

Μ3 Κ, Δ

/ / / / / / / / 1

1


412

Μ4 Κ, Δ

/ / / / / / / / 1

1

Μ5 / / / / / / / /

Μ6 Κ / / / / / / / / 1

Μ7 Δ / / / / / / / / 1

Μ8 Κ / / / / / / / / 1

Μ9 / / / / / / / /

Μ10 / / / / / / / /

Μ11 / / / / / / / /

Μ12 / / / / / / / /

ΤΝ 6 3

Κ 6 6

Δ 3 3




1ε ώξα


0-5΄ εηζήγεζε


10΄ 15΄ 20΄ 25 30΄ 35΄ Γξ. εξγαζία

40΄ 45΄ Γηαηί ππάξρεη ξαηζηζκόο ζηελ Διιάδα;

ΣΥΝΟΛΟ Γ

ΣΥΝΟΛΟ Κ

ΣΔ Σ ΑΤ ΣΟ

Μ1 ΑΣ ΑΣ Κ ΑΣ 1 3



413

Μ2 Α, ΑΣ ΑΣ Κ ΑΣ 1 3

Μ3 ΑΣ ΑΣ, Α, Κ,

Κ ΑΣ

2

3

Μ4 ΑΣ Γ, Κ

ΑΣ Κ ΑΣ 1

2 3

Μ5 ΑΣ ΑΣ Γ ΑΣ 1 3

Μ6 Α, ΑΣ Γ, Κ

ΑΣ Γ ΑΣ, Γ 2

1 3

Μ7 Α, ΑΣ Γ, Κ

ΑΣ, Δ, Γ

Γ ΑΣ

2

1

1 3

Μ8 ΑΣ Γ, Κ

ΑΣ Γ ΑΣ 2

1 3

Μ9 ΑΣ Γ, Κ

ΑΣ Γ ΑΣ 2

1 3

Μ10 ΑΣ Γ ΑΣ Κ ΑΣ 1 1 3

Μ11 ΑΣ Γ ΑΣ Γ ΑΣ 2 3

Μ12 Κ Α, ΑΣ Γ, Κ

Γ, Κ

Γ, Κ

Κ ΑΣ Κ Γ ΑΣ 3

6 3

Μ13 Α, ΑΣ Γ, Κ

Α, Κ

ΑΣ, Δ, Γ

Κ ΑΣ

1 3 1 3

ΤΝ ΠΑΡ 17 20 2 0 39 0

ΤΝ Γ 3 4 4 1 5 17

ΤΝ Κ 1 3 4 2 2 1 7 20

Δ 2 2

0

ΑΣ 13 13 13 39

Ο 0


414




2ε ώξα


0-5΄ Γηαηί ππάξρεη ξαηζηζκόο ζηελ Διιάδα;

5΄ Οκαδηθή εξγαζία

10΄ 15΄ 20΄ 25’ 30΄ 3ν ζηάδην

35΄ 40΄ 45΄ 4ν ζηάδην

Γ Κ

ΣΔ Σ ΑΤ ΣΟ ΣΣΚ

Μ1 Ο , Δ, Ε

, Κ

Κ

1 2 1 2

Μ2 Ο , Δ, Ε

, Δ

Κ , Κ

Κ

1 2 3 1 2

Μ3 Ο, Δ , Δ

, Κ

Κ

2 2 1 2

Μ4 Ο, , Δ

Κ Κ

1 1 1 2

Μ5 Ο Κ Κ 1 2

Μ6 , Γ Ο , Δ

, Δ

Κ Κ Κ Κ 1 2 2 3 1 2

Μ7 Ο , Δ

, Δ

Κ, Γ

, Κ

Α, Κ

1 1 2 3 1 2

Μ8 Ο Κ Γ , Κ

Κ

1 1 1 1 2

Μ9 Ο Γ, Γ

Κ Κ 1 1 2



415

Μ10 Ο , Δ

, Δ

, Κ

Κ

2 3 1 2

Μ11 Ο Κ Κ 1 2

Μ12 Α, Γ Ο, , Δ

, Δ, Ε

, Δ

Δ Δ, Κ

Γ , Κ

Γ, Κ

3 1 3 4 1 2

Μ13 Ο, , Δ

, Δ, Ε

, Δ

Δ Κ, Δ

, Α, Κ

Α, Κ

1 4 4 1 2

ΤΝ ΠΑΡ 7 7 19 26 0 13 26

ΤΝ Γ 2 1 1 2 1 7

ΤΝ Κ 4 3 7

Δ 4 7 7 1 19

2 3 7 7 7 26

ΑΣ 0

Ο 13 13

Κ 13 13 26




3ε ώξα


0-5΄

5΄ 10΄ 5ν ζηάδην

15΄ 20΄ 25 30΄ 35΄ 40΄ 45΄ Δλζπλ-αίζζεζε

Γ Κ ΣΔ

Σ ΑΤ

ΣΟ

ΣΣΚΜ

ΚΘΚΜ

ΔΓΚΜ

Μ1 Ο, , Ε

Ο ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

1 2 7


416

Μ2 Ο, , Ε

Ο ΔΓΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

Δ, ΚΜ

ΚΘΚΜ

Δ ΚΘΚΜ

2 1 2 1 4 1

Μ3 Ο Ο ΔΓΚΜ

ΔΓΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

Δ, ΚΜ

Δ, Κ, Δ

1 2 2 1 3 2

Μ4 Ο Ο ΚΘΚΜ

ΔΓΚΜ

Δ, ΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

1 2 1 5 1

Μ5 Ο Ο ΔΓΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

2 6 1

Μ6 Ο Ο ΔΓΚΜ

ΔΓΚΜ

Δ Δ Δ, ΚΜ

Δ Δ

5 2 1 2

Μ7 Ο Ο ΔΓΚΜ

ΔΓΚΜ

Δ Δ, ΚΜ

Δ, ΚΜ

Δ Δ, ΚΜ 5 2 3 2

Μ8 Ο Ο, Γ, Α

Δ ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

Δ, ΚΜ

Δ, ΚΜ

Δ ΚΘΚΜ

4 2 2 4

Μ9 Ο,

Ο Δ ΚΘΚΜ

ΔΓΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

Δ, , ΚΜ

Δ Δ, ΚΜ 4 2 2 2 3 1

Μ10 Ο Ο Δ, Α ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΜ Δ ΚΘΚΜ

Δ, ΚΜ 3 2 2 4

Μ11 Ο,

Ο ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

1 2 7

Μ12 Ο, , Ε

Ο Δ ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΜ Δ Δ, ΚΜ

Δ, ΚΜ

Δ, ΚΜ, Κ, Δ 1 5 1 2 2 2

Μ13 Ο, , Ε

Ο Δ ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

Δ, ΚΜ

Δ Δ, ΚΜ

ΚΘΚΜ

4 2 2 4 3

ΤΝ ΠΑΡ 0 2 35 8 0 26 19 48 10

ΤΝ Γ 2 2

ΤΝ Κ 0



417

Δ 5 4 6 6 8 6 35

6 2 8

ΑΣ 0

Ο 13 13 26

ΚΜ 3 4 5 3 4 19

ΚΘΚΜ 8 8 8 6 6 5 7 48

ΔΓΚΜ 5 5 10




4ε ώξα

ΥΡΟΝΟ - ΔΚΠΑΗΓΔΤΟΜΔΝΟΗ

0-5΄ 5΄ 10΄ 15΄ 20΄ 25 30΄ 35΄ 40΄ 45΄ Γ Κ ΣΔ Σ ΑΤ Δ ΣΣΚΜ

Μ1 ΑΣ ΑΣ / / / / / / 2

Μ2 ΑΣ ΑΣ / / / / / / 2

Μ3 Κ, Δ Δ ΑΣ ΑΣ / / / / / / 1 1 2 1

Μ4 ΑΣ ΑΣ / / / / / / 2

Μ5 ΑΣ ΑΣ / / / / / / 2

Μ6 Δ, ΚΜ

ΑΣ ΑΣ / / / / / / 1 2 1

Μ7 Δ, ΚΜ

ΑΣ ΑΣ / / / / / / 1 2 1

Μ8 Δ, Κ, Δ, ΑΣ ΑΣ / / / / / / 1 2 2 1 1


418

Δ ΚΜ

Μ9 Δ Δ ΑΣ ΑΣ / / / / / / 2 2

Μ10 ΑΣ ΑΣ / / / / / / 2

Μ11 ΑΣ ΑΣ / / / / / / 2

Μ12 Δ, Κ Δ, Κ ΑΣ ΑΣ / / / / / / 2 1 2 1

Μ13 Δ, ΚΜ, Δ, Κ

Δ ΑΣ ΑΣ / / / / / /

1 2 2 1 1

ΤΝ 0 5 10 0 26 4 4

Γ 0

Κ 4 1 5

Δ 5 5 10

0

ΑΣ 13 13 26

Δ 4 4

ΚΜ 3 1 4



Σκήκα B' Λπθείνπ - ΔΠΑΛ

1ε ώξα



419


0-5΄ Δηζή-γεζε

5΄ 10΄ 15΄ 20΄ Δηζήγεζε γηα 3ν ζηάδην

25’ 30΄ Δηζήγεζε γηα 4ν ζηάδην

35΄ Οκάδεο εξγαζίαο γηα 4ν ζηάδην

40΄ 45΄ Γ ΣΔ Σ ΑΤ ΣΟ ΣΣΚ

Μ1 Γ Ο, Δ, ΑΣ

Γ, Γ Γ| Ο Δ, ΑΣ

Ο, Ε 2

2 1 2 3

Μ2 Γ Ο, Δ, ΑΣ

Γ, Γ Γ Γ| Δ, ΑΣ

Ο, Ε 2

2 2 2

Μ3 Α, Γ Ο, Δ, ΑΣ, Γ

Γ, Ο, Δ, Ε

Ο, Δ, Ε

Δ, ΑΣ, Κ

Ο Γ, Γ, Δ

Δ

4

6

2 4 1

Μ4 Γ Ο, Δ, ΑΣ, Α, Γ

Γ, Ο, Δ, Ε

Ο, Δ, Ε

Δ, ΑΣ

Ο

3

4

2 4

Μ5 Γ Ο, Δ, ΑΣ, Γ

Ο, Δ, Ε

Ο, Δ, Ε

Δ, ΑΣ, Κ

Ο Α

2

4

2 4 1

Μ7 Γ Ο, Δ, ΑΣ, Ε

Γ Δ, ΑΣ, Κ

Ο Δ, Γ

3

3

2 2 1

Μ8 Ο, Δ, ΑΣ

Γ Δ, , Ο Δ, ΑΣ

Ο

2 2 2 3

Μ9 Γ Ο, Δ, ΑΣ, Ε, Γ

Γ, Ο, Δ, Ε

Ο, Δ, Ε

Ο, Δ, Ε

Δ, ΑΣ, Ε

Ε Ο Γ, Γ

4

5

2 5

Μ10 Ο, Δ, ΑΣ, Ε

Γ, Ο, Δ, Ε

Ο, Δ, Ε

Ο, Δ, Ε

Δ, ΑΣ, Ε, Κ

Ε Ο, Α Γ Γ

3

5

2 5 1

ΤΝ 23 33 3 18 32 4

Γ 7 4 7 2 3 23

Δ 9 5 5 2 9 1 2 33

2 1 3


420

ΑΣ 9 9 18

Ο 9 5 5 4 9 32

Κ 1 4 4



Σκήκα B' Λπθείνπ - ΔΠΑΛ

2ε ώξα

ΥΡΟΝΟ-ΔΚΠΑΗΓΔΤΟΜΔΝΟΗ

0-5’ 5ν ζηάδην – Φάζε Η.

5΄ 10΄ 15΄ 20΄ 25 30΄ Δηζήγεζε – εξγαζία ζε νκάδεο

35΄ 40΄ 45΄ Γ ΣΔ

ΑΤ

ΣΟ

ΣΣΚΜ

ΔΓΚΜ

ΚΘΚΜ

Μ1 Α ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

Ο, ΑΣ Δ, ΑΣ

Δ, ΑΣ

Δ, Ο 3 3 2 3

Μ2 ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

Γ Ο, ΑΣ, Α

Δ, ΑΣ, Α

Δ, ΑΣ

Δ, Ο

1 3 3 2 3

Μ3 Γ, ΔΓΚΜ

Δ, Γ Γ Γ Γ Ο, ΑΣ Δ, ΑΣ

Δ, ΑΣ

Δ, Ο 5 4 3 2 1

Μ4 ΔΓΚΜ Δ, Γ ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

Γ Ο, ΑΣ Δ, ΑΣ

Δ, ΑΣ, Α

Δ, Ο

2 4 3 2 1 2

Μ5 ΔΓΚΜ Δ Γ ΚΜ, Γ

Ο, ΑΣ, Α

Δ, ΑΣ

Δ, ΑΣ

Δ, Ο 1 4 3 2 1 1

Μ7 Α Γ, ΔΓΚΜ

Δ Γ Γ Γ, ΚΜ

Ο, ΑΣ Δ, ΑΣ, Α

Δ, ΑΣ, Ε

Δ, Ο

4 4 3 2 1 1



421

Μ8 Γ, ΔΓΚΜ

Δ Γ Ο, ΑΣ Δ, ΑΣ

Δ, ΑΣ

Δ, Ο 2 4 3 2 1

Μ9 ΚΜ, ΔΓΚΜ

Δ, Γ Γ Γ Ε Ο, ΑΣ Δ, ΑΣ

Δ, ΑΣ, Ε

Δ, Ο

3 4 3 2 1 1

Μ10 Γ, ΔΓΚΜ

Δ Γ Γ, Ε Ο, ΑΣ Δ, ΑΣ

Δ, ΑΣ, Ε

Δ, Ο

3 4 3 2 1

ΤΝ 21 34 27 18 3 7 8

Γ 4 3 4 4 6 21

Δ 7 9 9 9 34

ΑΣ 9 9 9 27

Ο 9 9 18

ΚΜ 1 2 3

ΔΓΚΜ 7 7

ΚΘΚΜ 2 3 3 8



Σκήκα Γ' Γπκλαζίνπ

1ε ώξα

ΥΡΟΝΟ-ΔΚΠΑΗΓΔΤΟΜΔΝΟΗ

0-5΄ ηδηαίηεξα ζπκκεηνρηθνί. Δηζαγσγή

5΄ Δηζήγεζε. Καηαηγηζκόο Ηδεώλ.

10΄ Γξαπηή εξγαζία

15΄

20΄

25 30΄ 35΄

40΄


Γ Κ Σ ΑΤ

ΣΟ

ΣΔ

ΣΣΚ

ΤΠΚ

ΣΕ


422

Μ1 Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ,

Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Κ, ΣΠΚ

1 4 4 3 1 1

Μ2 Γ Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ, , Ε

Ο, ΑΣ, Δ

Γ Γ Ο, ΑΣ, Κ, ΣΠΚ, Ε

3

1 4 4 3 1 1 2

Μ3 Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ


4 4 3 1 1

Μ4 Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ,

Ο, ΑΣ, Δ


1 4 4 3 1 1

Μ5 Ο, ΑΣ, Δ

Γ Ο, ΑΣ, Δ, , Ε

Ο, ΑΣ, Δ

Γ Ο, ΑΣ, Κ, ΣΠΚ, Ε

2

1 4 4 3 1 1 2

Μ6 Γ Ο, ΑΣ, Δ

Γ Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ, Γ

Ο, ΑΣ, Κ, ΣΠΚ, Ε

3

4 4 3 1 1 1

Μ7 Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ


4 4 3 1 1

Μ8 Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ, Γ,

Γ Ο, ΑΣ, Κ, ΣΠΚ

2 1 4 4 3 1 1



423

Κ

Μ9 Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ


4 4 3 1 1 1

Μ10 Γ Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ


2 4 4 3 1 1 1

Μ11 Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ


4 4 3 1 1 1

Μ12 Ο, ΑΣ, Δ


Ο, ΑΣ, Δ


1 4 4 3 1 1 2

Μ13 Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ, Γ, Κ


1 1 1 4 4 3 1 1



Ο, ΑΣ, Δ, , Ε


3 2 4 4 3 1 1 3


424


Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Ο, ΑΣ, Δ, , Ε


1 1 4 4 3 1 1 3


Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Ο, ΑΣ, Δ


1 4 4 3 1 1 2


Γ, Κ

Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Ο, ΑΣ, Δ


3 1 4 4 3 1 1 2


Γ, Κ

Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ


2 1 4 4 3 1 1

Μ19 Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ

Γ Ο, ΑΣ, Κ, ΣΠΚ

4 4 3 1 1

ΤΝ 24 4 8 76 76 57 19 19 20

Γ 8 6 3 4 3 24

Κ 2 2 4

6 2 8

ΑΣ 19 19 19 19 76

Ο 19 19 19 19 76

Δ 19 19 19 57

Κ 19 1



425

9

ΣΠΚ 19 19

Ε 7 2 11 20




2ε ώξα

ΥΡΟΝΟ -ΔΚΠΑΗΓΔΤΟΜΔΝΟΗ

0-5΄

5΄

10΄

15΄ 4ν ζηάδην. Πιήξεο δξαζηεξηνπ. όισλ

20΄ Πιήξεο δξαζηεξηνπ. όισλ

25΄ Πιήξεο δξαζηεξηνπ. όισλ

30΄


40΄ 45΄ Γ ΑΤ

ΣΟ

ΣΔ

ΣΣΚ

ΤΠΚ

ΣΕ

ΚΘΚΜ

ΔΓΚΜ

ΣΣΚΜ

Μ1 Ο, ΑΣ, Κ, ΣΠΚ

Γ Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ, Ε

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

1 3 3 2 1 1 1 3


Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Δ ΔΓΚΜ, ΚΜ

ΔΓΚΜ, ΚΜ

3 3 3 1 1 2 2 2

Μ3 Ο, ΑΣ,

Γ Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ, Ε

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

1 3 3 2 1 1 1 3


426

Κ, ΣΠΚ


Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ, Ε

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

3 3 2 1 1 1 3


Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Γ Δ Γ

2 3 3 3 1 1 2


Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Δ ΔΓΚΜ, ΚΜ

3 3 3 1 1 2 1 1


Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Δ

3 3 3 1 1 1


Γ Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Ο, ΑΣ, Δ, Ε

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

1 3 3 2 1 1 2 3

Μ9 Ο, ΑΣ,

Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ, Ε

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

3 3 2 1 1 1 3



427

Κ, ΣΠΚ


Γ Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Γ ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

ΚΘΚΜ

2 3 3 2 1 1 2 3


Γ Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Δ ΔΓΚΜ, ΚΜ

1 3 3 3 1 1 2 1 1


Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Γ Δ ΔΓΚΜ, ΚΜ

1 3 3 3 1 1 2 1 1


Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Ο, ΑΣ, Δ, Ε


1 3 3 3 1 1 2 1 1


Γ Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Γ

2 3 3 2 1 1 2

Μ15 Ο, ΑΣ,

Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Δ ΔΓΚΜ, Κ

ΔΓΚΜ, Κ 3 3 3 1 1 1 2 2


428

Κ, ΣΠΚ

Μ Μ


Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ, Γ, Ε

Γ Δ ΚΘΚΜ

2 3 3 3 1 1 1 1


Γ Γ Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ, Ε


ΔΓΚΜ, ΚΜ

3 3 3 3 1 1 1 2 2


Ο, ΑΣ, Δ

Ο, ΑΣ, Δ, Ε

Δ ΚΘΚΜ

3 3 3 1 1 1 1


Ο, ΑΣ, Δ,

Ο, ΑΣ, Δ, Γ, Ε

1 3 3 2 1 1 1

ΤΝ 18

57

57

49 19 19

28 20 10 10

Γ 3 5 2 7 1 18

ΑΣ 19 19 19 57

Ο 19 19 19 57

Δ 19 19 11 4



429

9

Κ 19 19

ΣΠΚ 19 19

Ε 9 19 28

ΚΘΚΜ 6 6 8 20

ΔΓΚΜ 7 3 10

ΚΜ 7 3 10




3ε ώξα

ΥΡΟΝΟ -ΔΚΠΑΗΓΔΤΟΜΔΝΟΗ

0-5΄ 5΄ 10΄ 15΄ 20΄ 6ν ζηάδην

25 30΄ 35΄ 40΄ 45΄ Γ ΑΤ ΚΘΚΜ ΔΓΚΜ ΣΣΚΜ

Μ1 ΚΘΚΜ ΚΘΚΜ ΑΣ / / / / 1 2

Μ2 ΚΜ Γ ΑΣ / / / / 1 1 1

Μ3 ΚΘΚΜ ΚΘΚΜ Γ ΑΣ / / / / 1 1 2


Μ5 ΔΓΚΜ Γ ΑΣ / / / / 1 1 1

Μ6 Γ Γ ΑΣ Γ / / / / 3 1

Μ7 ΑΣ / / / / 1


430



Μ10 ΔΓΚΜ, ΚΜ

ΚΘΚΜ ΚΘΚΜ ΚΜ ΑΣ Γ / / / / 1

1 2 1 2

Μ11 ΑΣ / / / / 1

Μ12 ΑΣ / / / / 1

Μ13 ΔΓΚΜ, ΚΜ

Γ ΑΣ ΚΜ / / / /

1

1

1 2

Μ14 ΔΓΚΜ, ΚΜ

ΑΣ / / / /

1

1 1

Μ15 ΚΜ ΔΓΚΜ, ΚΜ

Γ ΑΣ / / / /

1

1

1 2

Μ16 ΚΘΚΜ ΚΘΚΜ Γ ΑΣ Γ / / / / 2 1 2

Μ17 ΚΜ Γ Γ ΑΣ ΚΜ / / / / 2 1 2

Μ18 ΚΘΚΜ ΚΘΚΜ ΚΘΚΜ ΑΣ / / / / 1 3

Μ19 ΚΜ Γ Γ Γ ΑΣ Γ / / / / 4 1 1

ΤΝ 17 19 17 5 11

Γ 1 5 7 4 17

ΑΣ 19 19

ΚΘΚΜ 7 8 2 17

ΔΓΚΜ 1 4 5

ΚΜ 5 3 1 2 11



κέζνδν.”

431

9.1.8. Έξγν ηέρλεο (εηθαζηηθό)

Δηθόλα 3: Domingo Ulloa, “Little Rock Nine”


432

10. 2ν Παξάξηεκα Β

10.1.1. Πίλαθαο 1: Καιέο πξαθηηθέο ζηελ Διιάδα θαη ζηνλ θόζκν από ην 1970 θαη κεηά.

Πίλαθαο 49: Καιέο πξαθηηθέο ζηελ Διιάδα θαη ζηνλ θόζκν από ην 1970 θαη κεηά.

Καλζσ πρακτικζσ για τθν καλλιζργεια τθσ

οπτικοακουςτικισ παιδείασ ςτα ςχολεία

Χώρα εφαρμογισ

Ζτθ Τλοποίθςθσ

Α' ΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΤΘ

Β' ΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΤΘ

Δομι κοπόσ - τόχοι

1 Πρόγραμμα "Μελίνα -

Εκπαίδευςθ και Πολιτιςμόσ" Ελλάδα 1995 - 2004

(Δεν πρόλαβε να υλοποιθκεί

λόγω κατάργθςθσ του

προγράμματοσ)

Πζντε εργαςτιρια τεχνϊν: Μουςικισ, Κίνθςθσ - Χοροφ,

Εικαςτικϊν, Θεατρικοφ Παιχνιδιοφ και Οπτικοακουςτικισ

Ζκφραςθσ

Σα εργαςτιρια αυτά δεν ιταν ςτεγανά, αλλά λειτουργοφςαν ςε

ςυνεχι διάλογο και αλλθλεπίδραςθ, δίνοντασ ζμφαςθ

ςτον ολιςτικό χαρακτιρα τθσ τζχνθσ και προωκϊντασ τθν διαρκι ζρευνα

των δυνατοτιτων τθσ ωσ δθμιουργικό και εκπαιδευτικό εργαλείο. (Μείηον Πρόγραμμα

Επιμόρφωςθσ, 2011)

2 Πρόγραμμα "Πάμε ςινεμά;" Ελλάδα 1999 - 2003

Προβολι ςχετικισ ταινίασ και ντοκιμαντζρ. Διανομι βιβλίου

ςχετικοφ με τον κινθματογράφο και επεξεργαςία του ςτθν τάξθ.

τθ Βϋ Βακμια ζγινε επιπλζον και δθμιουργία ταινίασ.

Καλλιζργεια τθσ κινθματογραφικισ παιδείασ ςτο ςχολικό περιβάλλον. Ιδιαίτερθ επαφι των μακθτϊν με

τθν 7θ τζχνθ. Κατανόθςθ των βαςικϊν αρχϊν τθσ

οπτικοακουςτικισ αφιγθςθσ.



433

3 Πρόγραμμα "Making Movies

Matter" Θνωμζνο Βαςίλειο

1999 -

Διανομι ςχετικϊν βιβλίων. Παρουςίαςθ βαςικϊν τεχνικϊν

διδαςκαλίασ ςτθν τάξθ. Ανάλυςθ κινθματογραφικοφ

ζργου/αποςπάςματοσ δθμιουργϊντασ νζεσ υποκετικζσ

εκδοχζσ και ςχολιάηοντάσ τισ.

Προϊκθςθ του κινθματογραφικοφ εγγραματιςμοφ (cine - literacy).

Κινθματογραφικι παιδεία: Μακροπρόκεςμθ τρατθγικι

ςυνδεδεμζνθ με α) απόλαυςθ του κινθματογράφου και β) με τθν

ικανότθτα τθσ κριτικισ αποτίμθςθσ και εγριγορςθσ.

4 Πρόγραμμα "Ciné Lycée" Γαλλία 2010 -

Επιλογι και προβολι ταινιϊν από ςυγκεκριμζνθ βάςθ δεδομζνων (http://www.cinelycee.fr/) και

ςυηιτθςι τθσ αμζςωσ μετά.

Μετατροπι τθσ ατομικιςτικισ ςφγχρονθσ εμπειρίασ τθσ κζαςθσ

μιασ ταινίασ ςε ςυλλογικι διαδικαςία, ενκαρρφνοντασ τισ

πρωτοβουλίεσ και τθ γενικότερθ ςυμμετοχι των μακθτϊν κακϊσ και

τθ δθμιουργία ςινεφίλ













Πζντε εργαςτιρια τεχνϊν: Μουςικισ, Κίνθςθσ - Χοροφ,

Εικαςτικϊν, Θεατρικοφ Παιχνιδιοφ και Οπτικοακουςτικισ

Ζκφραςθσ

Σα εργαςτιρια αυτά δεν ιταν ςτεγανά, αλλά λειτουργοφςαν ςε

ςυνεχι διάλογο και αλλθλεπίδραςθ, δίνοντασ ζμφαςθ

ςτον ολιςτικό χαρακτιρα τθσ τζχνθσ και προωκϊντασ τθν διαρκι ζρευνα

των δυνατοτιτων τθσ ωσ δθμιουργικό και εκπαιδευτικό εργαλείο. (Μείηον Πρόγραμμα

Επιμόρφωςθσ, 2011)


434

2 Επιςκζψεισ εικονογράφων ςτα

ςχολεία: ΕΚΕΒΙ Ελλάδα 2004 -

Επιςκζψεισ εικονογράφων και ςυγγραφζων παιδικϊν βιβλίων

ςε Νθπιαγωγεία, Δθμοτικά, Γυμνάςια και Λφκεια

Ανάπτυξθ επικοινωνίασ με τουσ μακθτζσ. Τλοποίθςθ

δραςτθριοτιτων από τον επιςκζπτθ εικονογράφο, ςυγγραφζα.

3 Θ Καμπάνια για τθ Ηωγραφικι

(The Campaign for Drawing) Μ. Βρετανία 2000 -

Με χριςθ διαφορετικϊν και καινοτόμων διαδικαςιϊν ανά τον κόςμο, προςεγγίηονται διάφορα μακιματα μζςω τθσ ηωγραφικισ

Θ ενκάρρυνςθ παιδιϊν και ενθλίκων, επαγγελματιϊν

καλλιτεχνϊν και μθ, να χρθςιμοποιοφν τθ ηωγραφικι για να

βλζπουν, να ςκζφτονται, να εφευρίςκουν και να αναλαμβάνουν δράςθ. Θ αλλαγι του τρόπου με τον

οποίο θ ηωγραφικι γίνεται αντιλθπτι από εκπαιδευτικοφσ και

κοινό. τθν Ελλάδα ζγιναν δφο πρότηεκτ ςτο ΔΕ Άςςου - Λεχαίου

4 Καλλιτζχνεσ ςτα χολεία του

Wigan (Artists in Wigan Schools)

ΒΔ Αγγλία 1984 -

Μζςω ςφμπραξθσ καλλιτζχνθ και ςχολείου δθμιουργοφνται εικαςτικά ζργα με κοινι κεματολογία, τα οποία

παρουςιάηονται ςε κοινι ζκκεςθ ςτο τζλοσ του ςχολικοφ ζτουσ

Θ τοποκζτθςθ εν ενεργεία εικαςτικϊν καλλιτεχνϊν ςε κάκε

ςχολείο πρωτοβάκμιασ και δευτεροβάκμιασ εκπαίδευςθσ.

τόχοι για τουσ καλλιτζχνεσ: Άςκθςθ τθσ τζχνθσ τουσ, ανάπτυξθ

επικοινωνιακϊν δεξιοτιτων και κοινωνικισ αυτοπεποίκθςθσ.

Απόκτθςθ εργαςιακισ εμπειρίασ. τόχοι για τουσ μακθτζσ: Καλφτερθ κατανόθςθ εικαςτικϊν ιδεϊν και εργαςιακϊν μεκόδων, ανάπτυξθ

τθσ αντίλθψθσ ςχετικά με τθν εξζλιξθ του ζργου ενόσ εικαςτικοφ

καλλιτζχνθ ςτο πζραςμα του χρόνου, απόκτθςθ πρόςβαςθσ και ενδιαφζροντοσ για τισ εικαςτικζσ τζχνεσ, παραγωγι ζργων ζξω από

τισ ςυμβάςεισ τθσ 'ςχολικισ τζχνθσ'



435

5 Ο Σόποσ μου Αςία Αυςτραλία

(My Place Asia Australia)

Αυςτραλία - Κίνα, Ινδία,

Ιαπωνία, Κορζα,

Ινδονθςία, Βιετνάμ

2000 - 2003

Δθμιουργία ηωγραφιϊν και ςυγγραφι μικρϊν ιςτοριϊν

ςχετικά με τισ εμπειρίεσ, ιδζεσ και τα ςυναιςκιματά τουσ για

ςθμαντικοφσ για τθ ηωι τουσ τόπουσ. χεδιαςμόσ δραςτθριοτιτων και

πραγματοποίθςθ από τουσ υπεφκυνουσ εκπαιδευτικοφσ

Καλλιζργεια διαπολιτιςμικισ κατανόθςθσ και απόρριψθ

ςτερεοτφπων, προαγωγι τθσ τοπικισ και τθσ παγκόςμιασ

περιβαλλοντικισ ςυνείδθςθσ, θ διάδοςθ/διάχυςθ των φωνϊν των ίδιων των μακθτϊν, θ καλλιζργεια ςεβαςμοφ και ανεκτικότθτασ ςτθ διαφορετικότθτα, θ δθμιουργία

νζων ςυνδζςεων ανάμεςα ςε ςχολεία, εκπαιδευτικοφσ και

μακθτζσ

6 Πρόγραμμα "κζψου με τθν

Σζχνθ" Βενεηουζλα 2006 -

Βαςίηεται ςτο Visible Thinking Curriculum (VTC) και το Project

Zero του Πανεπιςτθμίου του Harvard. Γίνεται ςυνδυαςμόσ διαφορετικϊν εκπαιδευτικϊν

μεκόδων για να διευκολυνκοφν οι μακθτζσ να παράγουν τα δικά

τουσ νοιματα

Ανάπτυξθ επικοινωνιακϊν, ςτοχαςτικϊν και κριτικϊν

δεξιοτιτων για κατανόθςθ τθσ τζχνθσ ςτο πολιτιςμικό και ιςτορικό

πλαίςιο

7 Μζκοδοσ "Reggio Emilia" Ιταλία 1970 - Προςχολικι

Αγωγι Προςχολικι

Αγωγι

Ο ζλεγχοσ τθσ μάκθςθσ πρζπει να δοκεί ςτα ίδια τα παιδιά. Θ

μάκθςθ κα προκφπτει μζςα από δθμιουργικι δράςθ, ζρευνα,

πειραματιςμό και ςυνεργαςία. Οι εικαςτικζσ οπτικζσ τζχνεσ, οι νζεσ τεχνολογίεσ και θ ςυμβολικι τουσ γλϊςςα ζχουν κεντρικι κζςθ ςτθ

μζκοδο.

Ανάπτυξθ ςθμαντικϊν δεξιοτιτων δθμιουργικισ ςκζψθσ, αναηιτθςθ απαντιςεων ςτα ερωτιματά τουσ μζςα από προςωπικι ζρευνα και

ενεργι ςυμμετοχι


436








1

Εν αρχι θν ο λόγοσ: Όταν οι κακθγθτζσ του Γυμναςίου

ζρχονται αντιμζτωποι με τισ δυςκολίεσ τθσ ανάγνωςθσ

Γαλλία 2009

πρόκειται για τθν Αϋ Γυμναςίου ςτο

γαλλικό εκπαιδευτικό

ςφςτθμα, αλλά για τθν Σ' Δθμοτικοφ

- τουλάχιςτον θλικιακά - ςτθν

Ελλάδα

Ζρευνα αξιολόγθςθσ του γραπτοφ λόγου ςτουσ κακθγθτζσ όλων των

ειδικοτιτων

Να αποκτιςουν ςαφι εικόνα οι κακθγθτζσ του τι ςθμαίνει διαβάηω

και κατανοϊ ζνα κείμενο. Να ενςτερνιςτοφν τθν άποψθ ότι θ

κατανόθςθ του γραπτοφ λόγου και οι μζκοδοι που μποροφν να τθ

βελτιϊςουν, αφοροφν άμεςα ςτθν επαγγελματικι επιμόρφωςθ των

κακθγθτϊν ςτθ Μζςθ Εκπαίδευςθ

2

Από τουσ ςυγγραφείσ ςτουσ ςυγγράφοντεσ: Θ χριςθ του

Τπολογιςτι ςτθν τάξθ διδαςκαλίασ

Γαλλία 1993 - (δεν υπάρχουν

ςτοιχεία)

Διανομι ποιιματοσ ι μζρουσ πεηογραφιματοσ ςτο οποίο αφαιροφνται λζξεισ από τθ κεματικι κατθγορία που

πραγματεφεται και αντικακίςτανται από ομάδα

λζξεων διαφορετικισ κεματικισ κατθγορίασ

Ενεργοποίθςθ αυτόνομθσ μακθςιακισ ικανότθτασ του

μακθτι, ευαιςκθτοποίθςθ του γλωςςικοφ του αιςκθτθρίου,

ανάλθψθ πρωτοβουλίασ ςυνειδθτισ επεξεργαςίασ του

προςωπικοφ του λόγου με βάςθ ζνα λογοτεχνικό κείμενο για να

ωκθκεί ςε αυτενζργεια.

3

Από το διακείμενο ςτο υπερκείμενο: Ζνασ

πλουραλιςτικόσ τρόποσ διδαςκαλίασ και ενεργθτικισ

μάκθςθσ

Παντοφ

Μζςω του υπερςφνδεςμου δίνεται θ δυνατότθτα να αναηθτθκοφν περαιτζρω

πλθροφορίεσ για ζνα υπό μελζτθ κζμα αφοφ πατϊντασ πάνω ςε ςυγκεκριμζνεσ λζξεισ ανοίγουν

καινοφριεσ ςελίδεσ με πλθκϊρα νζων υπερςυνδζςμων και

πλθροφοριϊν για πιο πλιρθ κατανόθςθ του εξεταηόμενου

κζματοσ

Θ Πολυφωνικι ερμθνευτικι προςζγγιςθ ενόσ λογοτεχνικοφ

κειμζνου μζςω υπερκειμζνου για διαρκι ανατροφοδότθςθ τθσ

μελζτθσ και αυτό-αξιολόγθςθσ του ςπουδαςτι



437

4

Σο Τπερκείμενο ωσ τράπεηα δεδομζνων: εκδοχζσ γόνιμθσ

ζρευνασ και αςίγαςτθσ περιζργειασ

Γαλλία

Μζςω του υπερςφνδεςμου δίνεται θ δυνατότθτα να αναηθτθκοφν περαιτζρω

πλθροφορίεσ για ζνα υπό μελζτθ κζμα αφοφ πατϊντασ πάνω ςε ςυγκεκριμζνεσ λζξεισ ανοίγουν

καινοφριεσ ςελίδεσ με πλθκϊρα νζων υπερςυνδζςμων και

πλθροφοριϊν για πιο πλιρθ κατανόθςθ του εξεταηόμενου

κζματοσ

Γόνιμθ αφφπνιςθ τθσ ζμφυτθσ περιζργειάσ του, πολλαπλαςιαςμόσ των πεδίων του ενδιαφζροντόσ του,

ενεργοποίθςθ των οργανωτικϊν του ικανοτιτων ωσ προσ το

γνωςτικό αντικείμενο τθσ ζρευνασ ι τθσ μάκθςισ του

5

Από το λογοτεχνικό κείμενο ςτον λογοτζχνθ: Θ μαγεία τθσ

προςωπικισ επαφισ και ςυνομιλίασ

Μζςω των ςχολικϊν βιβλιοκθκϊν ΕΠΕΑΕΚ και του ΕΚΕΒΙ (Εκνικοφ

Κζντρου Βιβλίου), γίνονται προςπάκειεσ ανάπτυξθσ τθσ

φιλαναγνωςίασ, τθσ δικτφωςθσ των βιβλιοκθκϊν και τθσ επαφισ ςυγγραφζων και εικονογράφων με τα ςχολεία ανά τθν Ελλάδα

Να ζρκουν ςε επαφι με τουσ ςυγγραφείσ που περιλαμβάνονται

ςτα ςχολικά τουσ Ανκολόγια, να αναπτφξουν μαηί τουσ γόνιμο διάλογο, να οικειωκοφν τον λογοτεχνικό λόγο και να τον αποδϊςουν - μζςα από τισ

επιςθμάνςεισ τουσ - αναγεννθμζνο








1 L' Enfant Spectateur Γαλλία 1993 - 1995

Θ Θζαςθ τουλάχιςτον μιασ παράςταςθσ ςτο κζατρο και μιασ

ςτο ςχολείο. Επιμόρφωςθ εκπαιδευτικϊν πάνω ςτο κζατρο

Θ μφθςθ των μακθτϊν ςτθ κεατρικι τζχνθ. Θ εξοικείωςθ των

μακθτϊν με τθν τζχνθ και τα επαγγζλματα του κεάτρου

2 Drama in Schools Αγγλία 1992 -

Θ επίςκεψθ ενόσ μακθτι ςτο κζατρο, ι ενόσ κιάςου ςτο

ςχολείο

Θ μφθςθ των μακθτϊν ςτθ κεατρικι τζχνθ. Θ ανατροφοδότθςθ και ο αναςτοχαςμόσ ςχετικά με τθν εξεταηόμενθ κεατρικι παράςταςθ


438

3 Δθμόδωροσ. Μια μζρα ςτο

Αρχαίο Θζατρο Ελλάδα 1999

Εκπαιδευτικό cd-rom. Ειςαγωγι ςτον κόςμο του αρχαίου

ελλθνικοφ κεάτρου μζςω ομάδασ εκπαιδευτικϊν διαδραςτικϊν

παιχνιδιϊν.

Θ αναςφνκεςθ και προςομοίωςθ ποικίλων ιςτορικϊν όψεων του

κεςμοφ του κεάτρου

4 Φιλαναγνωςία. Δθμιουργικι

γραφι, κζατρο, animation Ελλάδα 2007 - 2009

Δθμιουργία βιβλιοκικθσ και ςυγγραφι παραμυκιοφ. Ζκδοςθ,

δραματοποίθςθ και πραγματοποίθςθ κεατρικισ παράςταςθσ ςτο τζλοσ του

χρόνου. Εναςχόλθςθ με οπτικοακουςτικι και εμβάκυνςθ

ςτθ μζκοδο animation

Δραματοποίθςθ των παιδιϊν με κζμα του ζργου. υγγραφι και δθμιουργία άλλου ζργου από

μακθτζσ. Καταςκευι ςκθνικοφ, μάςκασ και δθμιουργία

τραγουδιϊν, οπτικοποιθμζνου υλικοφ, ταινίασ. Μάκθμα ςχετικά με

το φωτιςμό

5 Δίκτυο Arts School Patras -

Ρωγμι "Ο Μικρόσ Πρίγκθπασ Σαξιδεφει"

Ελλάδα 2011 -

Βιωματικά ςεμινάρια για τθν τζχνθ ςτθν εκπαίδευςθ.

Λειτουργία ςυμβουλευτικοφ ςτακμοφ προσ το δάςκαλο.

υναντιςεισ μελϊν τθσ ςυμβουλευτικισ ομάδασ με τουσ

δαςκάλουσ και τουσ μακθτζσ τουσ ςτο χϊρο του ςχολείου.

Διοργάνωςθ θμερίδασ και ςχολικοφ φεςτιβάλ. Παρουςίαςθ

κεατρικισ παράςταςθσ

Ο μεταςχθματιςμόσ του ςτερεότυπου, πακθτικοφ τρόπου

τθσ διδαςκαλίασ ςε ηωντανι, ευχάριςτθ και δθμιουργικι,

διαδραςτικι διαδικαςία










439






Βιωματικι προςζγγιςθ τθσ μουςικισ με αντιμετϊπιςθ του παιδιοφ ωσ δυνάμει ενιλικου.

ταδιακά το παιδί να ανακαλφπτει τθ μουςικι και να

καλφπτει όλα τα είδθ και τισ εκφράςεισ τθσ, ζωσ ςιμερα

Να καλλιεργιςει το παιδί α) ωσ φιλότεχνο β) ωσ δθμιουργό γ)

ςυμπλθρωματικά και ωσ performer (εκτελεςτι)

2 Δραςτθριότθτα ςφνδεςθσ γεωγραφίασ και μουςικισ

"Σαξιδεφοντασ ςτθ Μεςόγειο"

Ελλάδα, Μαρόκο, Αίγυπτοσ, Κροατία, Ιταλία, Ιςπανία

1995 - 2004




Οι μακθτζσ μαηί με τον εκπαιδευτικό τουσ, επικοινωνοφν

τον ιδιαίτερο πολιτιςμό τουσ, ςτουσ άλλουσ ςυνζδρουσ και αναηθτοφν πικανζσ μουςικζσ

ςυγγζνειεσ

Θ γνωριμία με μια χϊρα και θ επζκταςθ ςτθν πολιτιςμικι τθσ ταυτότθτα και ιδιαιτερότθτα.

3 Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Enfants

d' ici - Contes d' Ailleurs (Culture 2000)

Ελλάδα 2000

χεδιαςμόσ μουςικοφ οδοιπορικοφ ςε περιοχζσ τθσ

Ελλάδασ όπου διαβιοφν πλθκυςμοί Ρομά. Για τθν κοινότθτα των Κοφρδων,

επιλζχκθκαν τραγοφδια από τον τόπο καταγωγισ τουσ, ενϊ οι

δραςτθριότθτεσ ιταν οι ίδιεσ με αυτζσ των Ρομά.

Αφορά παιδιά μεταναςτϊν και τθ ςχζςθ τουσ με τον πολιτιςμό καταγωγισ τουσ. Σα παιδιά

καλοφνται να εντοπίςουν τθν ιδιαίτερθ μουςικι ταυτότθτά τουσ, αλλά και τον τόπο προζλευςθσ του

τραγουδιοφ. Κατόπιν γίνεται ςφνδεςθ του τραγουδιοφ με τουσ

μφκουσ, τισ ιςτορίεσ και τα παραμφκια του τόπου προζλευςθσ

του τραγουδιοφ

4 Επιςτθμοφπολθ - Ζνα φεςτιβάλ

επιςτθμϊν μζςα ςτο ςχολείο Ελλάδα 2010

Θ μετατροπι του ςχολείου για μια εβδομάδα ςε κζντρο

ευχάριςτθσ μάκθςθσ και ζρευνασ, με τουσ μακθτζσ να

πρωταγωνιςτοφν και να αναλαμβάνουν ρόλουσ ςτο

ςχεδιαςμό και τθν υλοποίθςθ.

χετικά με τθ μουςικι: να πραγματοποιοφν μικρά δρϊμενα

αυτοςχζδιασ μουςικισ, να παρατθροφν τα μουςικά όργανα και

να καταςκευάηουν μζρθ αυτϊν.


440

5 Μουςείο αυτοςχζδιων

μουςικϊν οργάνων Ελλάδα 2009

Μουςείο αυτοςχζδιων μουςικϊν οργάνων φτιαγμζνων από υλικά

τθσ κακθμερινότθτασ που προζρχονται από λαϊκζσ

παραδόςεισ όλου του κόςμου

Να επιςκεφκοφν το ςχολείο και να δουν τον τρόπο που κακθμερινά αντικείμενα και υλικά αποκτοφν

θχθτικι και μουςικι υπόςταςθ. Να ςυμμετζχουν ςε μικρά εργαςτιρια κακϊσ επιςκζπτονται το μουςείο

και να καταςκευάηουν μικρά όργανα. Να παίηουν και να

εξερευνοφν τθ μουςικι, τα όργανα και τουσ ιχουσ.

6 Visible thinking (Μζγα, ςτο

Μείηων πρόγραμμα Επιμόρφωςθσ)

Θ.Π.Α. 1993 - 2003

Αφορά ςτθν προςζγγιςθ ςτθ διδαςκαλία και τθ μάκθςθ και δίνει

ζµφαςθ: α) ςτθν αυτονοµία τθσ ςκζψθσ του μακθτι β) ςτθ χριςθ

ςυγκεκριμζνων εκπαιδευτικϊν τεχνικϊν που προκαλοφν τθ

ςτοχαςτικι διάκεςθ των μακθτϊν (thinking routines) και γ) ςτθν

παρουςίαςθ ορατϊν ςτοιχείων που αποδεικνφουν τον τρόπο ςκζψθσ

του μακθτι ζτςι ϊςτε να επιτευχκεί θ βακιά κατανόθςθ του

αντικειμζνου μάκθςθσ (μζςα από γραπτά ντοκουµζντα).



441

7 Artful thinking (Μζγα, ςτο

Μείηων πρόγραμμα Επιμόρφωςθσ)

Θ.Π.Α. 1993 - 2003 Αυτονοµία τθσ ςκζψθσ, ειδικζσ εκπαιδευτικζσ τεχνικζσ, γραπτά

ντοκουμζντα.

Να βοθκιςει τουσ εκπαιδευτικοφσ να χρθςιμοποιοφν ςυχνά ζργα

τζχνθσ (κυρίωσ οπτικά) ςτισ τάξεισ τουσ µε τρόπο

τζτοιο ϊςτε να εξυπθρετοφνται όχι µόνο οι μακθςιακοί ςτόχοι αλλά και

θ ςτοχαςτικι διάκεςθ των μακθτϊν.

Πθγζσ:

Κοφςουλασ, Φ., & Μζγα Γ. (2002) “Γλϊςςα και τζχνθ: πρόταςθ για δθμιουργικι διδαςκαλία. Ζρευνα ςε μακθτζσ του Δθμοτικοφ χολείου”, Παιδαγωγική

Επιθεώρηςη, ςελ:120-133. Ανάκτθςθ από : https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/4604/1/mega_p.120-p.133.pdf

Μείηον Πρόγραμμα Επιμόρφωςθσ (2011α:62)



442

Γειώλσ ξεηά όηη, ζύκθσλα κε ην άξζξν 8 ηνπ Ν. 1599/1988 θαη ηα άξζξα 2,4,6

παξ. 3 ηνπ Ν. 1256/1982, ε παξνύζα εξγαζία απνηειεί απνθιεηζηηθά πξντόλ

πξνζσπηθήο εξγαζίαο θαη δελ πξνζβάιιεη θάζε κνξθήο πλεπκαηηθά δηθαηώκαηα

ηξίησλ θαη δελ είλαη πξντόλ κεξηθήο ή νιηθήο αληηγξαθήο, νη πεγέο δε πνπ

ρξεζηκνπνηήζεθαλ πεξηνξίδνληαη ζηηο βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο θαη κόλνλ.

Ο Μεηαπηπρηαθόο Φνηηεηήο

Γεώξγηνο Φ. Γησηόπνπινο

Μετασχηματίζουσα Μάθηση μέσα από την Αισθητική...

Documents

Transcript of Μετασχηματίζουσα Μάθηση μέσα από την Αισθητική...