Bασικά χαρακτηριστικά της pop art, όπως αυτάδιαμορφώνονται στις Η.Π.Α. μέσα στη δεκαετία του1960 «Look Mickey ». H κοινωνική διάσταση τηςμοντέρνας αρχιτεκτονικής και στην κριτική, η

οποία ασκήθηκε από τους αρχιτέκτονες στο τέλοςτης δεκαετίας του ’50. John Cage «4’33’’ η

συνεισφορά του αμερικανού συνθέτη στη σύγχρονημουσική τόσο μέσα από το έργο του, όσο και απότην επιρροή του σε σύγχρονους ευρωπαίους και

αμερικάνους συνθέτες.

1

Του Θωμά ΘεοδοσιάδηΑθήνα 16-4-2013

Περιεχόμενα

Εισαγωγή.................................................

........................................................3

Look

Mickey…..................................................

.........................................................

..4

Μοντερνισμός, Μπρουταλισμός και κριτική.

………………………………………………………………………………..5

«4’33’’».…………………………………………………………………..………….8

Επίλογος.................................................

.........................................................

9

Βιβλιογραφία...................................................................................................10

2

Εισαγωγή

Το 1956, διοργανώνεται από την Ανεξάρτητη Ομάδα1 η

πρωτοπόρα έκθεση «This Is Tomorrow», σε αυτή συμμετείχε ο

Hamilton με το κολάζ «Just

What Is It That Makes1 Ο Hamilton υπήρξε μέλος μιας ομάδας καλλιτεχνών, κριτικών καιαρχιτεκτόνων στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Τέχνης του Λονδίνου, η οποίαανέπτυξε την Pop Art. Η Ανεξάρτητη Ομάδα, όπως ονομαζόταν, συζητούσετη θέση των νέων τεχνολογιών, της διαφήμισης και της μαζικήςκουλτούρας στη σύγχρονη τέχνη.

3

Today's Homes So Different, So Appealing?» (Τι ακριβώς

είναι αυτό που κάνει σημερινά σπίτια τόσο διαφορετικά,

τόσο ελκυστικά;), ίσως το πρώτο έργο Pop Art.

Χρησιμοποιώντας εικόνες από μαζικής κυκλοφορίας

περιοδικά, το κολάζ απεικονίζει έναν γυμνό bodybuilder

και μία γυμνή γυναίκα, που ποζάρει σε έναν καναπέ

φορώντας για καπέλο ένα φωτιστικό. Σε ένα σαλόνι γεμάτο

με όλα τα προϊόντα και τα εμβλήματα της μεταπολεμικής

καλής ζωής στα πρότυπα του αμερικανικού ονείρου, η λέξη

Pop βρίσκεται στο κέντρο του. Το έργο αυτό αποτελεί ένα

διορατικό και ειρωνικό μανιφέστο για μία νέα τέχνη που θα

έβρισκε τη θέση της στα σπίτια του σύγχρονου κόσμου2.

Την παρακάτω εργασία θα την χωρίσουμε σε τρείς

ενότητες. Στην πρώτη ενότητα θα ασχοληθούμε με το έργο

του Roy Lichtenstein (1923-1997) Look Mickie προσπαθώντας

να αναδείξουμε τα βασικά χαρακτηριστικά της pop art, όπως

αυτά διαμορφώνονται στις Η.Π.Α. μέσα στην δεκαετία του

1960. Στην δεύτερη ενότητα θα αναφερθούμε στην κοινωνική

διάσταση της αρχιτεκτονικής και στην κριτική που ασκήθηκε

από τους αρχιτέκτονες το τέλος της δεκαετίας του 1950.

Στην Τρίτη ενότητα θα προσπαθήσουμε παρουσιάσουμε την

συνεισφορά στην σύγχρονη μουσική και την επιρροή που

άσκησε ο John Cage.

2 Εμμανουήλ Μ., Πετρίδου Β., Τουρνικιώτης Π., Η ιστορία των τεχνών στην Ευρώπη, τομ. Β, Ε.Α.Π., Πάτρα, 2002, σ 143.

4

Look Mickey…Το 1957 ο Χάμιλτον δίνει το γνωστό πλέον

ορισμό που χαρακτήριζε ένα έργο Ποπ Άρτ «Το έργο πρέπει να

είναι λαϊκό, (να έχει γίνει για τις μάζες), να είναι εφήμερο ( να μη μπορεί να

διατηρηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα), αναλώσιμο (να ξεχνιέται

γρήγορα) , να είναι φτηνό, να παράγεται μαζικά, να είναι νέο

(προσανατολισμένο στη νεολαία), με χιούμορ, σέξι, παιχνιδιάρικο, και τέλος

να είναι εμπορικό και επιχειρηματικό». Η Ποπ Αρτ υπηρέτησε την

αποκαλούμενη μαζική κουλτούρα και συνδέθηκε με ένα είδος

εμπορικής τέχνης που απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό. Στην

Ποπ Αρτ Το χάσμα που χώριζε την υψηλή από την «χαμηλή»

τέχνη άρχισε να εξαφανίζεται. τη θέση του

«επικού» έλαβε το καθημερινό και το μαζικό

απέκτησε ξαφνικά την ίδια σημασία με το

μοναδικό. Ως κύρια χαρακτηριστικά της Ποπ

Αρτ αισθητικής μπορούμε να πούμε ότι

αποτέλεσαν ο αυθορμητισμός, η δημιουργική

υπερβολή, η ανάλαφρη διάθεση, η σάτιρα, οι έντονες

χρωματικές αντιθέσεις και εν γένει η απόρριψη του

παραδοσιακού. Η Ποπ Αρτ έφτασε στο απόγειο της στη

δεκαετία του 1960 στην Αμερική. Οι Αμερικανοί καλλιτέχνες

που ζούσαν στην εξελιγμένη βιομηχανική και εμπορική

κοινωνία των Η.Π.Α., χρησιμοποίησαν εικόνες από τον

αμερικάνικο κινηματογράφο, δημοφιλείς τραγουδιστές,

κινούμενα σχέδια, οδικά σήματα και άλλες εικόνες από το

καθημερινό περιβάλλον τους3.Ο Roy Lichtenstein γεννήθηκε

στην Αμερική, και έγινε διάσημος στις αρχές της δεκαετίας

3 Εμμανουήλ Μ., Πετρίδου Β., Τουρνικιώτης Π., Η ιστορία των τεχνών στην Ευρώπη, τομ. Β, Ε.Α.Π., Πάτρα, 2002, σ 145,146..

5

του ’60 και η πορεία

του ήταν έκτοτε

ανοδική. Δημιούργησε

έργα τέχνης εμπνευσμένα

τόσο από αυτά όσο και

από τις διαφημίσεις.

Χρωματικές αντιθέσεις,

δραματικές σκηνές με

δόσεις χιούμορ που αγγίζουν συχνά την παρωδία, εικόνες με

δακρυσμένα, γοητευτικά πρόσωπα4. Η επιρροή του από την

κουλτούρα των κόμιξ υπήρξε εμφανέστατη. Το δημοφιλές έργο

του “Look Mickey” προέκυψε μετά από μια «παρατήρηση»

του γιου του, που του είπε ότι στοιχηματίζει πως δε

μπορεί να ζωγραφίσει καλύτερα από ένα κόμιξ του Mickey.

Αυτό το «τυχαίο» συμβάν ήταν το έναυσμα για να ξεκινήσει

η δημιουργική του πορεία. Σε αυτόν τον πίνακα ο

Lichtenstein διερευνά την ιδέα της μηχανικής αναπαραγωγής

και συγκεκριμένα την διαδικασία εκτύπωσης, μέσω τέχνης

του, της ζωγραφικής5. Παλέτα του περιορίστηκε στα απολύτως

απαραίτητα, τα τρία βασικά χρώματα και άσπρο, και

ασχολείται με τις ζωγραφισμένες στο χέρι τελείες(dots)6,

και με φειδώ με το πρόσωπο του Μίκυ Μάους και τα μάτια

του Donald. Ωστόσο, το ύφος του ήταν ακόμα σε εξέλιξη,

που σύντομα θα μετεξελιχθεί σε βαριά μαύρα περιγράμματα

4 http://www.lichtensteinfoundation.org/sylvester1.htm5 http://www.artic.edu/aic/collections/exhibitions/Lichtenstein/themes/Look-Mickey6 Το τυποποιημένο πρότυπο για την τονικότητα στα κόμικς.

6

και ομοιόμορφες κουκκίδες-dots, «σήμα κατατεθέν» του στιλ

Pop Art Λιχτενστάιν7

Μοντερνισμός, Μπρουταλισμός και κριτική

Στην Ευρώπη κατά την διάρκεια του Β.Π.Π.

συντελούνται μεγάλες καταστροφές, και η ανάγκη για

ανοικοδόμηση ως τα

τέλη της δεκαετίας

του ’50 είναι

μεγάλη. Στα πλαίσια

αυτά εγκαινιάζεται

πρόγραμμα μαζικών

κατοικιών στην

Γαλλία, με πιο χαρακτηριστική την ανάθεση στον Le

Corbusier για 5 οικιστικές μονάδες με πιο διάσημη αυτή

της Μασσαλίας(1947-1950) Το συγκρότημα που περιλάμβανε

όχι μόνο κατοικίες αλλά και υπηρεσίες ήταν κατασκευασμένο

για1600 άτομα. Η κατασκευή είχε υψηλή τυποποίηση με τα

διαμερίσματα να είναι τοποθετημένα σαν συρτάρια και η

οροφή να είναι εξοπλισμένη με υπηρεσίες (παιδικό σταθμό,

κινηματοθέατρο, γυμναστήριο). Στην ουσία πρόκειται για

μία πολυκατοικία- πόλη, που χάρη σε αυτή την αισθητική

αντιμετώπιση, η κατασκευή αυτή και ο Le Corbusier

αποτελούν την αφετηρία μιας νέας κατεύθυνσης της

αρχιτεκτονικής των δεκαετιών του ’50 και ’60, του

μπρουταλισμού (brutalisme)8. Ο όρος «Μπρουταλισμός» στην

τέχνη αφορά την έκφραση των βίαιων συναισθημάτων που7 http://www.tate.org.uk/art/artists/roy-lichtenstein-15088Εμμανουήλ Μ., Πετρίδου Β., Τουρνικιώτης Π., Η ιστορία των τεχνών στην Ευρώπη, τομ. Β, Ε.Α.Π., Πάτρα, 2002, σ 271,272.

7

αποτυπώνονται στα έργα, στην αρχιτεκτονική σημαίνει κάτι

το τραχύ, το άγριο και ακατέργαστο που προκύπτει μέσα από

το ανάμικτο σκυρόδεμα που δεν καλλωπίζεται ώστε το

αποτέλεσμα να είναι εξωραϊσμένο και ομαλό. Το 1953

συγκροτήθηκε μια ομάδα αρχιτεκτόνων , γνωστή και ως ομάδα

των δέκα (team 10) η οποία και συμμετείχε στο 9ο CIAM9, ως

η νεώτερη γενιά των συνέδρων, αμφισβητώντας την ιδεολογία

του Μοντέρνου κινήματος. Ο κύριος προβληματισμός της

ομάδας, ήταν το μέλλον της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, και

ένα σημαντικό επιχείρημα τους ενάντια στο CIAM, η "Χάρτα

των Αθηνών"10. Στόχος τους ήταν η παράδοση της

αρχιτεκτονικής πρωτοπορίας στη νέα γενιά, και η σύνδεσή

της με τον τόπο (τοπικισμός). Το 1954 παρουσιάζουν και το

μανιφέστο της ομάδας με τίτλο «Doorn manifesto»11

Είναι ανώφελο να σκεφτόμαστε το σπίτι παρά μόνο

ως τμήμα μιας κοινότητας λόγω της

αλληλεπίδρασης αυτών στο καθένα.

Δεν πρέπει να χάνουμε τον χρόνο μας με την

κωδικοποίηση των στοιχείων του σπιτιού μέχρις

ότου ξεκαθαρίσει η άλλη σχέση.

9 Congrès internationaux d'architecture moderne – CIAM ,ιδρύθηκε το 1928 και διαλύθηκε το 1959, υπεύθυνη για μια σειρά από εκδηλώσεις και συνέδριαπου διοργανώνονται σε όλο τον κόσμο από τους σημαντικότερους αρχιτέκτονες της εποχής, με το στόχο τη διάδοση των αρχών του Μοντέρνου Κινήματος .10 Η διάσπαση της πόλης σε ζώνες (zoning), που έχουν να κάνουν με τιςανθρώπινες λειτουργίες μέσα σε αυτή. Οι ζώνες της πόλης, διακρίνοντανσε κατοικία, αναψυχή, εργασία, και κυκλοφορία.11 http://www.team10online.org/team10/text/img/Doorn_lg.jpg

8

Ο 'Οικότοπος' αφορά στο συγκεκριμένο σπίτι για

τον συγκεκριμένο τύπο κοινότητας.

Οι κοινότητες είναι το ίδιο παντού:

(1) Αγροτική μονοκατοικία

(2) Χωριό

(3) Κωμοπόλεις διαφόρων ειδών

(βιομηχανικές/διοικητικές/ειδικές)

(4) Πόλεις (πολύ-λειτουργικές)

Μπορούμε να τις δούμε σε σχέση με το περιβάλλον

τους (οικότοπο) στο τμήμα της κοιλάδας Geddes.

Κάθε κοινότητα πρέπει να είναι εσωτερικά βολική

- να έχει ευκολία κυκλοφορίας. Κατά συνέπεια,

ανεξάρτητα από το είδος των διαθέσιμων

μεταφορικών μέσων, η πυκνότητα πρέπει να

αυξάνεται καθώς αυξάνεται ο πληθυσμός, π.χ. (1)

λιγότερο πυκνή, (4) περισσότερο πυκνή.

Πρέπει επομένως να μελετήσουμε την κατοικία και

τις ομάδες που είναι απαραίτητες για την

παραγωγή βολικών κοινοτήτων σε διάφορα σημεία

στο τμήμα της κοιλάδας.

Η καταλληλότητα της κάθε λύσης ίσως να

βρίσκεται στον τομέα της αρχιτεκτονικής

επινόησης αντί της κοινωνικής ανθρωπολογίας.

«4’33’’»

Από τους σημαντικότερους συνθέτες της μεταπολεμικής

αμερικανικής πρωτοπορίας, ο Τζον Κέιτζ ενδιαφερόταν για

τον ήχο και τα μουσικά συμβάντα σαν αυτόνομες εμπειρίες,

όχι σαν μέσα που εκφράζουν συναισθήματα ή νοήματα. Όπως9

υποστήριζε, σιωπή δεν είναι απλά η απουσία του ήχου, αλλά

μία κατασκευασμένη απουσία ήχων, δηλαδή το αποτέλεσμα

μίας ηθελημένης προσπάθειας. Άλλωστε, σε όλες τις στιγμές

της καθημερινότητας, ακόμη και τις πιο σιωπηλές,

ενυπάρχουν ήχοι. «Ό,τι κάνουμε είναι μουσική». Η

διασημότερη σύνθεση του Κέιτζ είναι η «4’33’’»12, δηλαδή 4

λεπτά και 33 δεύτερα, κατά τη διάρκεια της οποίας, ο

πιανίστας δεν παίζει καμία απολύτως νότα. Βέβαια ο

στόχος του δεν ήταν να παρουσιάσει τη σιωπή αυτή καθ’

αυτή, όσο να επιστήσει την προσοχή των ακροατών στους

φυσικούς ήχους και στους ήχους της καθημερινότητας ή στην

προκειμένη περίπτωση, στους ήχους της αίθουσας και των

ακροατών13. Επηρεασμένος από Ζεν βουδιστικές θεωρήσεις,

εισήγαγε στα έργα του το στοιχείο του τυχαίου αλλά και

του απροσδιόριστου, όπου κάποιες αποφάσεις αφήνονται

στους εκτελεστές, με αποτέλεσμα κάθε εκτέλεση να είναι

διαφορετική. Πειραματίστηκε µε τα τεχνολογικά μέσα, και

έγραψε έκτοτε διάφορα έργα για ραδιόφωνα, φωνόγραφους,

ηλεκτρόφωνα, ηλεκτρονικούς υπολογιστές και άλλες

ηλεκτρονικές συσκευές. Εργάστηκε µε πρωτοποριακούς και

ανορθόδοξους τρόπους για την εποχή του. Χρησιμοποίησε

αντικείμενα σαν μουσικά όργανα και τα μουσικά όργανα µε

εναλλακτικούς τρόπους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα

αποτελούν οι συνθέσεις του για προετοιμασμένο πιάνο

(prepared piano). Πρόκειται για µία τεχνική που ξεκίνησε

το 1940, στην οποία τοποθετούσε ανάμεσα στις χορδές του12 http://www.youtube.com/watch?v=gN2zcLBr_VM13 Μάμαλης Νικόλαος, Η Ιστορία των τεχνών στην Ευρώπη, τόμος Γ΄, Η Μουσική στην Ευρώπη, Πάτρα, Ε.Α.Π., 2008, σ 308,309.

10

πιάνου, διαφόρων ειδών αντικείμενα όπως βίδες, χαρτόνια,

πλαστικά και άλλα, µε σκοπό να ενισχύσει τον κρουστό

χαρακτήρα του οργάνου και να δημιουργήσει µία ισχυρή

ορχήστρα κρουστών, ελεγχόμενη όμως από έναν µόνο

εκτελεστή14.

Επίλογος

Ιστορικά, μπορεί να ειπωθεί ότι η Pop Art αποτέλεσε

μία αντίδραση της σύγχρονης κουλτούρας για την οποία η

πραγματικότητα ενίσχυε την ίδια της, την ταυτότητα με το

να έχει άμεσες αναφορές στην τέχνη. Όσον αφορά στην

αρχιτεκτονική, το Μοντέρνο κίνημα περνάει στο περιθώριο

μετά τη δριμύτατη κριτική που δέχεται από την «ομάδα των

10» στο τελευταίο CIAM στο Dubrounic το 1956. Τα έργα και

οι ιδέες του προοδευτικού Τζον Κέιτζ επηρέασαν ολόκληρη

την ιστορία της μουσικής, η συμβολή του θεωρείται

ανεκτίμητη: η μοντέρνα τέχνη και κινήματα όπως το

Fluxus15, κατά τη δεκαετία του 1960, θα ήταν αδιανόητα

δίχως αυτόν.

14 στο ίδιο, σ 309.15 Το διεθνές καλλιτεχνικό ρεύμα που αναπτύχθηκε κατά τη δεκαετία του 1960, το οποίο χαρακτηρίστηκε από την ανάμιξη πολλών διαφορετικών μορφών της τέχνης, από τις εικαστικές τέχνες μέχρι τη μουσική και τη λογοτεχνία.

11

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αλμπάνη Τζ., Κασιμάτη Μ., Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, Τόμος Α’,ΕΑΠ, Πάτρα 2008.

Εμμανουήλ Μ., Πετρίδου Β., Τουρνικιώτης Π., Η ιστορία των τεχνών στην Ευρώπη, τομ. Β, Ε.Α.Π., Πάτρα, 2000.

Μάμαλης Νικόλαος, Η Ιστορία των τεχνών στην Ευρώπη, τόμος Γ΄, Η Μουσική στην Ευρώπη, Πάτρα, Ε.Α.Π., 2008.

Machilis Joseph, Forney Kristine, Η απόλαυση της Μουσικής, fagotto books, Αθήνα, 1996.

http://www.lichtensteinfoundation.org/sylvester1.htm http://www.artic.edu/aic/collections/exhibitions/Lichtenstein/

themes/Look-Mickey http://www.tate.org.uk/art/artists/roy-lichtenstein-1508 http://www.team10online.org/team10/text/img/Doorn_lg.jpg http://www.youtube.com/watch?v=gN2zcLBr_VM

Πηγή εικόνωνhttp :// www . nga . gov / fcgi - bin / timage _ f ? object =71479& image =18014& c =20 centpa

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Warhol-Campbell_Soup-1-screenprint-1968.jpg

12

http://www.wikipaintings.org/en/richard-hamilton/http-en-wikipedia-org-wiki-file-hamilton-appealing2-jpg-1956

http://ardourofthelayman.blogspot.gr/2010_10_01_archive.html

13