∏ ÙÔ˘ πˆ¿ÓÓË ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·:™˘Ì‚ÔÏ‹ ÛÙË ÌÂϤÙË Ù˘ ‰È¿‰ÔÛ˘ Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ηٿ ÙÔÓ 19o ·ÈÒÓ·

ª·Ú›· ¶··‰¿ÎË & ¢¤ÛÔÈÓ· ¶ÚÔ‚·Ù¿

¶ÂÚ›ÏË„Ë

L’article présente les objectifs et les contenus de la Grammaire de la langue française de

Jean Carassoutsas (1822-1873), érudit, poète, traducteur et professeur de français en

Grèce. L’auteur, qui utilise comme modèle les grammaires françaises, et notamment celle

de Noël et Chapsal, s’efforce d’adapter le contenu de son ouvrage aux besoins spécifiques

des élèves grecs. Il propose, lorsqu’il est possible, une approche comparée des phénomènes

grammaticaux, insiste sur la prononciation et initie les apprenants à la versification fran-

çaise. Il manifeste, en outre, un soin particulier pour la protection de la langue grecque

qu’il considère menacée par les gallicismes. Ce manuel, qui reçut l’approbation officielle

du ministère de l’éducation nationale pour être utilisé dans les écoles publiques et privées,

se trouva au centre d’une querelle de grammairiens, déployée dans les pages des journaux :

Georges Doucas, auteur également d’une grammaire française, contesta tant les qualités

pédagogiques que la justesse de la présentation des phénomènes présentés dans la Gram-maire de Carassoutsas. Or, le succès de cette dernière est incontestable : elle connut plu-

sieurs éditions successives, devenant, ainsi, l’un des manuels les plus utilisés dans les écoles

grecques du XIXe siècle, et de ce fait elle contribua efficacement à la diffusion de la langue

française en Grèce.

1. ∂ÈÛ·ÁˆÁ‹

∏ Á·ÏÏÈ΋ ÁÏÒÛÛ·, ‹‰Ë ·fi Ù· ̤۷ ÙÔ˘ 18Ô˘ ·È., ·ÔÙÂÏ› ÛÙË Û˘Ó›‰ËÛË ÙˆÓÂÏÏ‹ÓˆÓ ÏÔÁ›ˆÓ ÙÔ fi¯ËÌ· ÁÈ· ÙË «ÌÂٷΤӈÛË» ÙˆÓ È‰ÂÒÓ ÙÔ˘ ¢È·ÊˆÙÈÛÌÔ‡.ÿÚË ÛÙËÓ ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍË ÙˆÓ º·Ó·ÚȈÙÒÓ, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ Û˘ÓÈÛÙÔ‡Ó Î·È ÂÓı·ÚÚ‡-ÓÔ˘Ó ÙËÓ ÂÎÌ¿ıËÛ‹ Ù˘, Ë ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Ì ÙË °·ÏÏ›· ˘ÎÓÒÓÂÈ, ËÁψÛÛÔÌ¿ıÂÈ· ÛÙ·‰È·Î¿ ‰ڷÈÒÓÂÙ·È Î·È Î·ıÈÛÙ¿ ÂÈÙ·ÎÙÈ΋ ÙËÓ ÂÎfiÓËÛˉȉ·ÎÙÈÎÒÓ ÂÁ¯ÂÈÚȉ›ˆÓ, ÂȉÈο ÁÈ· ÙȘ ·Ó¿ÁΘ ÙˆÓ ÂÏÏËÓfiÊˆÓˆÓ Ì·ıËÙÒÓØÙÔ ÚÒÙÔ ·fi ·˘Ù¿, Ë °Ú·ÌÌ·ÙÈÎc Ùɘ °·ÏÏÈÎɘ ¢È·Ï¤ÎÙÔ˘ ÙÔ˘ °ÂˆÚÁ›Ô˘ µÂ-ÓÙfiÙË ‰ËÌÔÛȇÙËΠÙÔ 1786.

∏ ·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘ Á·ÏÏÈÎÔ‡ Ó‡̷ÙÔ˜ ÛÙÔÓ ÂÏÏËÓfiʈÓÔ ¯ÒÚÔ ÂÓÈÛ¯‡ÂÙ·ÈÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÛÙÔÓ ·fiË¯Ô ÙˆÓ ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ Î·È ÙˆÓ È‰ÂÒÓ Ù˘ °·ÏÏÈ΋˜ ∂·Ó¿-

245

245-290 19/2/2012 11:58 AM ™ÂÏ›‰· 245

ÛÙ·Û˘, ηıÒ˜ Ë Î·ÏÏȤÚÁÂÈ· Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ Û˘Ó‰¤ÂÙ·È ÛÙË Û˘Ó›‰ËÛËÙˆÓ ÊˆÙÈÛÌ¤ÓˆÓ ÂÏÏ‹ÓˆÓ ‰È·ÓÔÔ˘Ì¤ÓˆÓ Ì ÙÔ ÂıÓÈÎfi ·›ÙËÌ· ÁÈ· ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋·Ó¿Ù·ÍË ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜ ̤ۈ Ù˘ ·È‰Â›·˜. √ ∫ÔÚ·‹˜, Ì¿ÏÈÛÙ·, Ô˘ ›¯Â ÛÙÚ¤„ÂÈfiÏË ÙËÓ ÂÓÂÚÁËÙÈÎfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ù˘ ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋˜ ·Ó·‰ËÌÈÔ˘Ú-Á›·˜, Û˘Ó‰¤ÂÈ ÙËÓ ÂÎÌ¿ıËÛË Ù˘ °·ÏÏÈ΋˜ Ì ÙÔ ·Á·ıfi Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜: «ªfiÓËÙˆÓ ì ÁÏáÛÛ· [ÙˆÓ °¿ÏψÓ] ¯ˆÚd˜ ùÏ·, àÚÎÂÖ Óa Û›ÚFË Âå˜ ¬ÏËÓ ÙcÓ ∂éÚÒËÓÙa Û¤ÚÌ·Ù· Ùɘ âÏ¢ıÂÚ›·˜, ö¯Ô˘Û· Ù˘ÔÁÚ·Ê›·Ó âÏ¢ı¤Ú·Ó àe ‰ÂÛÌa […] ìÁ·ÏÏÈÎc âÛ¿ÚË Âå˜ ¬ÏËÓ ÙcÓ ∂éÚÒËÓ, œÛÙ Óa ÏÔÁ›˙ÂÙ·È Û‹ÌÂÚÔÓ ÛÙÂÚË̤ÓÔ˜àÓ·ÙÚÔÊɘ ¬ÛÙȘ ‰bÓ ÙcÓ ÁÓˆÚ›˙ÂÈ ïˆÛÔÜÓ» (∫ÔÚ·‹˜ 1829, 90-91). ∆ÔÓ ÚfiÏÔÔ˘ ÌÔÚ› Ó· ‰È·‰Ú·Ì·Ù›ÛÂÈ Ë Á·ÏÏÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ÛÙËÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ·ÓfiÚıˆÛËÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜ ÂÈÛËÌ·›ÓÔ˘Ó, ¿ÏψÛÙÂ, Ì οı ¢ηÈÚ›·, ÔÈ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ ‰È‰·ÎÙÈ-ÎÒÓ ÂÁ¯ÂÈÚȉ›ˆÓ ÛÙÔ˘˜ ÚÔÏfiÁÔ˘˜ ÙˆÓ ¤ÚÁˆÓ ÙÔ˘˜: ÚÔ‚¿ÏÏÔ˘Ó ÙÔÓ ÔÈÎÔ˘ÌÂ-ÓÈÎfi Ù˘ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Ô˘ ÙËÓ Î·ıÈÛÙ¿ ··Ú·›ÙËÙÔ ÁψÛÛÈÎfi ÂÚÁ·ÏÂ›Ô ÁÈ· ο-ı ÎÔÛÌÔÔÏ›ÙË, Ù˘ ·Ô‰›‰Ô˘Ó ·ÚÙÈfiÙËÙ· Î·È Û·Ê‹ÓÂÈ· Ô˘ Ù˘ ÂÈÙÚ¤Ô˘ÓÓ· ·ÔÙÂÏ› ÙÔ Î·Ù’ ÂÍÔ¯‹Ó ̤ÛÔ ÁÈ· ÙË ‰È¿‰ÔÛË ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ, ˘ÔÁÚ·ÌÌ›-˙Ô˘Ó ÙË ¯ÚËÛÈÌfiÙËÙ¿ Ù˘ ÛÙȘ ÂÌÔÚÈΤ˜ Û˘Ó·ÏÏ·Á¤˜, ÂÓÒ, ¿Óˆ ·’ fiÏ·, ·Ó·-ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ó ÙËÓ ·Ó·ÁηÈfiÙËÙ· ÂÎÌ¿ıËÛ˘ Ù˘ °·ÏÏÈ΋˜ ÒÛÙ ӷ ÌÔÚ¤ÛÂÈ ÙÔ¤ıÓÔ˜ Ó· ‚ÁÂÈ ·fi ÙËÓ ·ÔÌfiÓˆÛË Î·È Ó· Û˘ÌÔÚ¢ı› Ì ٷ ˘fiÏÔÈ· Â˘Úˆ-·˚ο ÎÚ¿ÙË (¶··ÁˆÚÁ›Ô˘-¶ÚÔ‚·Ù¿ 1994, 17-21).

∫·Ù¿ ÙȘ ÚÒÙ˜ ‰ÂηÂٛ˜ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È., ‰È·ÈÛÙÒÓÂÙ·È Ë ·Ó¿ÁÎË ÁÈ· ÙËÛ˘ÁÁÚ·Ê‹ ÂÁ¯ÂÈÚȉ›ˆÓ ‰È‰·Ûηϛ·˜ Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜, Ô˘ ηı›ÛٷٷÈÂÈÙ·ÎÙÈÎfiÙÂÚË fiÙ·Ó, ηٿ ÙËÓ ÔıˆÓÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô, Ë Á·ÏÏÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ÂÓÙ¿ÛÛÂ-Ù·È ÂÈۋ̈˜ ˆ˜ Ì¿ıËÌ· ÛÙ· ∂ÏÏËÓÈο ™¯ÔÏ›· Î·È °˘ÌÓ¿ÛÈ·.1 ŒÙÛÈ, ηٿ ÙˉȿÚÎÂÈ· ÙÔ˘ ·ÈÒÓ· ‰ËÌÔÛȇıËΠϋıÔ˜ ÔÈÎ›ÏˆÓ ÂÁ¯ÂÈÚȉ›ˆÓ – ÁÚ·ÌÌ·ÙÈ-Τ˜, ¯ÚËÛÙÔÌ¿ıÂȘ, ·ÓıÔÏÔÁ›Â˜, ÂÏÏËÓÔÁ·ÏÏÈÎÔ› ‰È¿ÏÔÁÔÈ Î·È ÏÂÍÈο – Ô˘ÊÈÏÔ‰ÔÍÔ‡Ó Ó· ÚÔÛʤÚÔ˘Ó ÛÙÔ˘˜ ηıËÁËÙ¤˜ Î·È ÛÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ ÂÊfi‰È· ηÈÙÚfiÔ˘˜ ÁÈ· ÙËÓ ·ÚÙÈfiÙÂÚË ‰È‰·Ûηϛ· Î·È ÂÎÌ¿ıËÛË Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜.ŒÓ· ·fi Ù· ϤÔÓ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈË̤ӷ ÂÁ¯ÂÈÚ›‰È· ÁÈ· ÙË ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ Á·ÏÏÈ-΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ηٿ ÙÔÓ 19Ô ·ÈÒÓ· Â›Ó·È Ë °Ú·ÌÌ·ÙÈÎc Ùɘ °·ÏÏÈÎɘ °ÏÒÛÛ˘ ÙÔ˘πˆ¿ÓÓË ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·, Ë ÔÔ›· ı· Ì·˜ ··Û¯ÔÏ‹ÛÂÈ ÂȉÈÎfiÙÂÚ· ‰Ò.

2. √ πˆ¿ÓÓ˘ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·˜ (1824-1873) Î·È Ë Á·ÏÏÈ΋ ·È‰Â›·

√ πˆ¿ÓÓ˘ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·˜, ÁÂÓÓË̤ÓÔ˜ ÛÙËÓ ÎÔÛÌÔÔÏ›ÙÈÎË ™Ì‡ÚÓË ÙÔ 1824,

246

ª·Ú›· ¶··‰¿ÎË & ¢¤ÛÔÈÓ· ¶ÚÔ‚·Ù¿

1 ∏ ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ÚԂϤÂÙ·È ·fi ÙÔ ‰È¿Ù·ÁÌ· Ù˘ Û‡ÛÙ·Û˘ ÙÔ˘ °˘ÌÓ·-Û›Ô˘ ¡·˘Ï›Ô˘ ÙÔ 1833, ÂÓÒ, ÙÔ 1837, ÂÈÛ‹¯ıË Î·È ÛÙÔ ∂ÏÏËÓÈÎfi ™¯ÔÏÂ›Ô (∞ÓÙˆÓ›Ô˘ 1987, 79-80Î·È 85-89).

245-290 19/2/2012 11:58 AM ™ÂÏ›‰· 246

Â›Ó·È ÁÓˆÛÙfi˜ ÁÈ· ÙÔ ÚˆÙfiÙ˘Ô ÔÈËÙÈÎfi ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ· ÙÔÓ ÚfiˆÚÔı¿Ó·Ùfi ÙÔ˘, ÙÔ 1873. O ·Ú·ÁÓˆÚÈṲ̂ÓÔ˜ ·˘Ùfi¯ÂÈÚ·˜ Ï˘ÚÈÎfi˜ ÔÈËÙ‹˜ Ù˘∞ıËÓ·˚΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ‰È¤ıÂÙÂ, ·Ú¿ÏÏËÏ·, fiϘ ÙȘ ·ÚÂÙ¤˜ ÙÔ˘ ÏÔÁ›Ô˘ ÙÔ˘ 19Ô˘

·ÈÒÓ·, Ô˘ Ì·˜ ÂÈÙÚ¤Ô˘Ó Ó· ÙÔÓ ıˆÚԇ̠ÊÔÚ¤·, ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ·, Ù˘ Á·ÏÏÈ-΋˜ ·È‰Â›·˜ Î·È ‰È·ÓfiËÛ˘ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·.

°ÓˆÛÙfiÙÂÚÔ˜ ˆ˜ Ô ÌÂÙ·ÊÚ·ÛÙ‹˜ Ù˘ ¶·Ó·Á›·˜ ÙˆÓ ¶·ÚÈÛ›ˆÓ ÙÔ˘ VictorHugo (Provata 1994, 159-163), Ô ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·˜ ·¤‰ˆÛ ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛ-Û· Î·È ¿ÏÏ· ¤ÚÁ· Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÏÔÁÔÙ¯ӛ·˜: ÙË «§›ÌÓË» ÙÔ˘ Lamartine ηȷÔÛ¿ÛÌ·Ù· ·fi ΛÌÂÓ· ÙÔ˘ Racine Î·È ÙÔ˘ Lafontaine (ª·ÛÙÚÔ‰ËÌ‹ÙÚ˘1975, 83-85). ∞ÍÈÔÔÈÒÓÙ·˜ ÙË ÁψÛÛÔÌ¿ıÂÈ¿ ÙÔ˘, Û˘Ó¤ıÂÛ ڈÙfiÙ˘· Á·Ï-ÏÈο ÔÈ‹Ì·Ù· Ô˘ ÙÔÓ Î·Ù·Ù¿ÛÛÔ˘Ó ÛÙË ¯ÔÚ›· ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ ÂÏÏ‹ÓˆÓ Á·ÏÏfi-ÊˆÓˆÓ ÔÈËÙÒÓ (Provata 1990, 19-21). ™˘Á¯ÚfiÓˆ˜, ¿ÊËÛ ¤Ó· ·ÍÈfiÏÔÁÔ ¤ÚÁÔÛÙÔ Â‰›Ô Ù˘ ‰È‰·Ûηϛ·˜ Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜, ˘ËÚÂÙÒÓÙ·˜ ˆ˜ ηıËÁËÙ‹˜ÙË ‰ËÌfiÛÈ· Âη›‰Â˘ÛË.

√ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·˜ ‰ÈÂÙ¤ÏÂÛ ηıËÁËÙ‹˜ Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ › ÛÂÈÚ¿ ÂÙÒÓÛÙÔ ¡·‡ÏÈÔ, ÙËÓ ∞ı‹Ó·, ÙË Ã·ÏΛ‰· Î·È ÙÔÓ ¶ÂÈÚ·È¿ ηÈ, ÌÂٷʤÚÔÓÙ·˜ ÙËÁÓÒÛË Î·È ÙËÓ ÂÌÂÈÚ›· ÙÔ˘, ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎfi ˘ÏÈÎfi ÁÈ· ÙËÓ ÚÔÒıËÛËÙ˘ ‰È‰·Ûηϛ·˜ Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜. ∆Ô 1852, Âͤ‰ˆÛ ÙË °Ú·ÌÌ·ÙÈÎc Ùɘ°·ÏÏÈÎɘ °ÏÒÛÛ˘ Î·È ÙÚ›· ¯ÚfiÓÈ· ·ÚÁfiÙÂÚ·, ÙÔ 1855, ÙË ÃÚËÛÙÔÌ¿ıÂÈ· °·ÏÏÈ΋,Ë ÔÔ›· ˘ËÚÂÙÔ‡Û ¤Ó·Ó ‰ÈÏfi ÛÙfi¯Ô: ·ÊÂÓfi˜ Ó· ¯ÚËÛÈ̇ÛÂÈ ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘‰È‰·Ûηϛ·˜ ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ÙÂÏÂÈÔÔÈÂ›Ù·È Ë ÁÓÒÛË Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜ Î·È ·ÊÂÙ¤ÚÔ˘Ó· Ì˘Â› ÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙË Á·ÏÏÈ΋ ÊÈÏÔÏÔÁ›·. ∆¤ÏÔ˜, ı¤ÏÔÓÙ·˜ Ó· ı¤ÛÂÈ ÛÙË ‰È¿-ıÂÛË ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ·ÎfiÌ· ¤Ó· ÂÁ¯ÂÈÚ›‰ÈÔ ¯Ú‹ÛÈÌÔ ÛÙËÓ ÂÎÌ¿ıËÛË Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜,Âͤ‰ˆÛÂ, ÙÔ 1865, ÙÔ §ÂÍÈÎeÓ ÙáÓ Û˘ÓˆÓ‡ÌˆÓ Ùɘ °·ÏÏÈÎɘ °ÏÒÛÛ˘.

3. ∏ : ÛÙfi¯ÔÈ, ‰ÔÌ‹, ÂÚȯfiÌÂÓÔ

∏ °Ú·ÌÌ·ÙÈÎc Ùɘ °·ÏÏÈÎɘ °ÏÒÛÛ˘ ÙÔ˘ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ· ·ÔÙÂÏ› ¤Ó· ·fi Ù·ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚ· ‰È‰·ÎÙÈο ÂÁ¯ÂÈÚ›‰È· ÁÈ· ÙË Á·ÏÏÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ηٿ ÙÔ ‚ã ‹ÌÈÛ˘ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È. ∞fi ÙËÓ ÚÒÙË ¤Î‰ÔÛ‹ Ù˘, ÙÔ 1852, ̤¯ÚÈ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ ·ÈÒÓ·,ÁÓÒÚÈÛÂ Û˘ÓÔÏÈο ÂÓÓ¤· ÂΉfiÛÂȘ, ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÂÎ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ·Ó·Ù˘ÒıËηÓÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ·fi ÌÈ· ÊÔÚ¤˜ Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· Û ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ fiÏÂȘ ‹ Î·È Û‰ȷÊÔÚÂÙÈο Ù˘ÔÁÚ·Ê›·. ™˘ÓÔÏÈο Ë ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· ηٷÁÚ¿ÊÂÈ ‰Âη¤ÓÙÂÂΉfiÛÂȘ Î·È ·Ó·Ù˘ÒÛÂȘ ÙÔ˘ ÂÓ ÏfiÁˆ ÂÁ¯ÂÈÚȉ›Ô˘ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·˘Ù‹.2

247

∏ °Ú·ÌÌ·ÙÈÎc Ùɘ °·ÏÏÈÎɘ °ÏÒÛÛ˘ ÙÔ˘ πˆ¿ÓÓË ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·

2 ™ÙËÓ ·ÚÔ‡Û· ÌÂϤÙË, ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹Û·ÌÂ, ΢ڛˆ˜, ÙË ‰Â‡ÙÂÚË ·Ó·ıˆÚË̤ÓË ·fi ÙÔÓ Û˘ÁÁÚ·-ʤ· ¤Î‰ÔÛË, ÛÙËÓ ÔÔ›· ÚÔÛÙ¤ıËÎ·Ó Ó¤· ÎÂÊ¿Ï·È· Î·È ¤ÁÈÓ·Ó ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ‰ÈÔÚıÒÛÂȘ. √ Â-ÚÈÔÚÈṲ̂ÓÔ˜ ¯ÒÚÔ˜ ‰ÂÓ Ì·˜ ÂÈÙÚ¤ÂÈ ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ Û˘ÁÎÚÈÙÈ΋ ·ÔÙ›ÌËÛË ÙˆÓ ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚˆÓÂΉfiÛÂˆÓ Ù˘ ÂÓ ÏfiÁˆ °Ú·ÌÌ·ÙÈ΋˜.

245-290 19/2/2012 11:58 AM ™ÂÏ›‰· 247

™ÙÔÓ ¶ÚfiÏÔÁfi ÙÔ˘, ȉȷ›ÙÂÚ· ¯Ú‹ÛÈÌÔ ·Ú·Î›ÌÂÓÔ ˆ˜ ÚÔ˜ ÙȘ ÏËÚÔÊÔ-ڛ˜ Ô˘ Ì·˜ ·Ú·‰›‰ÂÈ, Ô Û˘ÁÁڷʤ·˜ ·ÔÛ·ÊËÓ›˙ÂÈ ÙÔÓ ÛÙfi¯Ô Ù˘ ÂΉÔÙÈ΋˜ÙÔ˘ ÚÔÛ¿ıÂÈ·˜, ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ ÙËÓ ÔÚÁ¿ÓˆÛË Ù˘ ‡Ï˘ ÙÔ˘ ÂÁ¯ÂÈÚȉ›Ô˘ Î·È ÂÎ-ı¤ÙÂÈ ÏÂÙÔÌÂÚÒ˜ ÙÔ Ó‡̷ Ô˘ ˘·ÁfiÚ¢Û ÙË Û‡ÓÙ·ÍË ÙÔ˘. ∏ ÁÓÒÛË Ù˘Á·ÏÏÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ηı›ÛٷٷÈ, ηٿ ÙÔÓ Û˘ÁÁڷʤ·, ÂÈÙ·ÎÙÈ΋ ·Ó¿ÁÎË ÁÈ·ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÓÂÔÏ·›·, ηıÒ˜ ·ÔÙÂÏ› ÙÔ ÎÏÂȉ› Ì ÙÔ ÔÔ›Ô «ï Ó¤Ô˜ ≠EÏÏËÓ ı¤-ÏÂÈ àÓÔ›ÍÂÈ Ùa Ù·ÌÂÖ· öÓı· ÎÂÖÓÙ·È àÔÙÂıËÛ·˘ÚÈÛÌ¤Ó·È ·î ·ÓÙÔ‰··d Ùɘ àÓıÚˆ-fiÙËÙÔ˜ ÁÓÒÛÂȘ» (Û. ‰ã). ∫È ·˘Ùfi, ÁÈ·Ù›, ¯¿ÚË ÛÙȘ ÔÏ˘¿ÚÈı̘ Á·ÏÏÈΤ˜ ÌÂ-Ù·ÊÚ¿ÛÂȘ ÁÂÚÌ·ÓÈÎÒÓ ‹ ·ÁÁÏÈÎÒÓ ‚È‚Ï›ˆÓ, Ë °·ÏÏÈ΋ ÌÔÚ› Ó· ıˆÚËı›ˆ˜ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ·. ™˘ÓÂÒ˜, Ë ÂÎÌ¿ıËÛË ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ‰‡Ô ÂÈÎÚ·ÙÔ˘ÛÒÓÁψÛÛÒÓ Ù˘ ÂÔ¯‹˜, Ù˘ ·ÁÁÏÈ΋˜ Î·È Ù˘ ÁÂÚÌ·ÓÈ΋˜, ıˆÚÂ›Ù·È ·fi ÙÔÓ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ· ÌË ··Ú·›ÙËÙË. ∂ÈϤÔÓ, «iÓ Úe˜ ÙÔ‡ÙÔȘ ıˆڋÛFË ÙȘ ¬ÙÈ ìÁ·ÏÏÈÎc ‰Èa ÙcÓ Û·Ê‹ÓÂÈ·Ó Î·d Ùe àÚÙÈÂb˜ ÂrÓ·È ì ÁÏáÛÛ· Ùɘ ‰Èψ̷ٛ·˜, ¬ÙȉbÓ ñ¿Ú¯ÂÈ Âå˜ Ùe ôÓˆ ηd οو ìÌÈÛÊ·›ÚÈÔÓ å‰ÈÒÙ˘ j ‚·ÛÈχ˜, ̤ÙÔ¯Ô˜ âÏ¢ıÂ-Ú›Ô˘ àÓ·ÙÚÔÊɘ, Ìc Ï·ÏáÓ Î·d ÁÚ¿ÊˆÓ ÌÂÙÚ›ˆ˜ ÙcÓ Á·ÏÏÈÎcÓ, ı¤ÏÂÈ ‰ÈηÈÒÛÂÈ ÙeÓÂÚd Ù·‡ÙËÓ ˙ÉÏÔÓ ÙáÓ ^EÏÏ‹ÓˆÓ» (Û. ‰ã).

£· Ú¤ÂÈ ·ÎfiÌË Ó· ÂÈÛËÌ·Óı› fiÙÈ ÛÙÔ ÎÔÈÓfi ÛÙÔ ÔÔ›Ô ·Â˘ı‡ÓÂÙ·È Ô∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·˜, ¤Ú· ·ÛÊ·ÏÒ˜ ·fi ÙȘ ÔÏ˘ÏËı›˜ Ù¿ÍÂȘ ÙˆÓ ÂÏÏ‹ÓˆÓ Ì·ıË-ÙÒÓ, Û˘ÁηٷϤÁÂÙ·È Î·È Ë ÓÂfiÎÔË ·ÛÙÈ΋ Ù¿ÍË, Ô˘ ‰È·ı¤ÙÂÈ ‰˘ÙÈ΋ ·È‰Â›·Î·È ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÙË Á·ÏÏÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ˆ˜ ̤ÛÔ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ÂȂ‚·›ˆÛ˘. Ÿˆ˜ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ‰È·‚¿˙Ô˘Ì Û ۯfiÏÈÔ Ù˘ ÂÊËÌÂÚ›‰·˜\AıËÓÄ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ·Ó·ÁÓÒÛÙ˜ ÙÔ˘ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·: «Ôî ÏÂÖÛÙÔÈ àÓ‹ÎÔ˘ÛÈÓ Âå˜ ÂéÁÂ-ÓÂÖ˜ ÔåÎÔÁÂÓ›·˜, ·¥ÙÈÓ˜ ÁÈÓÒÛÎÔ˘ÛÈ ÙcÓ ÁÏÒÛÛ·Ó ó˜ ‰ÂÖ, ηd, Ê˘ÛÈÎ̌á Ù̌á ÏfiÁ̌ˆ,ηd Ùa Ù¤ÎÓ· ÙˆÓ Ì·Óı¿ÓÔ˘ÛÈ ·Úa ÙáÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ÙcÓ ÁÏáÛÛ·Ó ó˜ ‰ÂÖ» (\AıËÓÄ, ·Ú.Ê. 2607, 23 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 1857, Û. 3).

ŸÌˆ˜, ·˘Ù‹ ·ÎÚÈ‚Ò˜ Ë Â·Ê‹ Ù˘ ÓÂÔÏ·›·˜ Ì ÙË Á·ÏÏÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ÂÁ΢ÌÔ-Ó›, Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔÓ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·, ÎÈÓ‰‡ÓÔ˘˜ ÁÈ· ÙËÓ ›‰È· ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛ-Û·, ÎÈÓ‰‡ÓÔ˘˜ ¿ÁÓˆÛÙÔ˘˜ Û ¿ÏÏ·, ‹‰Ë ‰È·ÌÔÚʈ̤ӷ Î·È ·ÁȈ̤ӷ ÁψÛ-ÛÈο Û˘ÛÙ‹Ì·Ù·. ∂›Ó·È, Û˘ÓÂÒ˜, ηı‹ÎÔÓ ÙÔ˘ ηıËÁËÙ‹ Ù˘ °·ÏÏÈ΋˜ Ó·ÚÔÛٷ٤„ÂÈ ·fi «Î·ÎÔ˙‹ÏÔ˘˜ ÌÈÌ‹ÛÂȘ» Ù˘ °·ÏÏÈ΋˜ ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ·,Ë ÔÔ›· «‰Èa Ùe öÙÈ àηٷÛ··ÛÙÔÓ Î·d àÛ¯ËÌ¿ÙÈÛÙÔÓ âÓ ÔÏÏÔÖ˜, ïÌÔÈ¿˙ÂÈ ÙaÂå˜ ÙcÓ ¯Ô¿ÓËÓ ÙÔÜ Ù¯ӛÙÔ˘ ¯ˆÓ¢fiÌÂÓ· ̤ٷÏÏ·, ¬Ô˘ ηd àÏÏfiÙÚÈ·È ÔéÛ›·È ‰‡-Ó·ÓÙ’ ÂéÎfiψ˜ Óa Û˘ÌÊ˘ÚıáÛÈ» (Û. ˜ã). °È· ÙÔÓ ÏfiÁÔ ·˘Ùfi, Ë Â˘ı‡ÓË Î¿ı ‰È‰¿-ÛÎÔÓÙ· Â›Ó·È ÌÂÁ¿ÏË Î·È, Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔÓ Û˘ÁÁڷʤ·, Ô Î·ıËÁËÙ‹˜ Ù˘ Á·ÏÏÈ-΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ˆ̛˙ÂÙ·È ¤Ó·Ó ‰ÈÏfi ÚfiÏÔ: Ó· ‰È‰¿ÛÎÂÈ ÙËÓ Í¤ÓË ÁÏÒÛÛ·, ÚÔ-ÛٷهÔÓÙ·˜ ·Ú¿ÏÏËÏ· ·fi ÙÔÓ «ÂÎÊ˘ÏÈÛÌfi» ÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋. ∏ ÔÙÈ΋ ·˘Ù‹‰ÈηÈÔÏÔÁ› Î·È ÙÔ ıˆÚËÙÈÎfi ˘fi‚·ıÚÔ Ù˘ °Ú·ÌÌ·ÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·,

248

ª·Ú›· ¶··‰¿ÎË & ¢¤ÛÔÈÓ· ¶ÚÔ‚·Ù¿

245-290 19/2/2012 11:58 AM ™ÂÏ›‰· 248

Ô˘ Â›Ó·È Ë Û˘ÁÎÚÈÙÈ΋ ıÂÒÚËÛË ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ.∞˘Ù‹ ›ӷÈ, ÂÍ¿ÏÏÔ˘, Ë Ô˘ÛȈ‰¤ÛÙÂÚË Î·ÈÓÔÙÔÌ›· Ù˘ Û ۯ¤ÛË Ì ÙȘ ÚÔ-

ÁÂÓ¤ÛÙÂÚ˜ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈΤ˜, ÙȘ Ôԛ˜, ¿ÏψÛÙÂ, ÂÈÎÚ›ÓÂÈ Ô ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·˜, ·-ÎÚÈ‚Ò˜ ÏfiÁˆ Ù˘ ·Ô˘Û›·˜ ÂÈÛٷ̤Ó˘ Û˘ÁÎÚÈÙÈ΋˜ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛ˘ ÙˆÓ ‰‡ÔÁψÛÛÒÓ.3 ŒÓ· ¿ÏÏÔ ÌÂÈÔÓ¤ÎÙËÌ· Ô˘ ·Ô‰›‰ÂÈ ÛÙȘ ·Ï·ÈfiÙÂÚ˜ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈ-Τ˜ Â›Ó·È fiÙÈ ‰ÂÓ ÂÏ¿Ì‚·Ó·Ó ˘fi„Ë ÙÔ˘˜ – Î·È ¿Ú· ‰ÂÓ ·ÍÈÔÔÈÔ‡Û·Ó – ÙÔ ÁÂ-ÁÔÓfi˜ fiÙÈ Ô ¤ÏÏËÓ·˜ Ì·ıËÙ‹˜ Ô˘ ÍÂÎÈÓÔ‡Û ÙË Ì‡ËÛ‹ ÙÔ˘ ÛÙË Á·ÏÏÈ΋ ÁÏÒÛ۷›¯Â ‹‰Ë ηٷÎÙ‹ÛÂÈ, ¯¿ÚË ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÙÔ˘ ·È‰Â›·, ‚·ÛÈΤ˜ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈΤ˜¤ÓÓÔȘ. ŒÙÛÈ, Ô ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·˜, Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ·˜ ˘fi„Ë fiÏ· ·˘Ù¿ Ù· ‰Â‰Ô̤ӷ,ÂȯÂÈÚ› ÌÈ· ÙÔÌ‹ ÛÙË ‰È‰·ÎÙÈ΋ Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈ΋˜.

ø˜ ÚfiÙ˘fi ÙÔ˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ›, ΢ڛˆ˜, ÙË ÁÚ·ÌÌ·ÙÈ΋ ÙˆÓ Noël ηÈChapsal, ÙˆÓ ÂÈÛËÁËÙÒÓ Ù˘ ÁÂÓÈ΋˜ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈ΋˜ ÛÙË Á·ÏÏÈ΋ Âη›‰Â˘ÛË.4 ∏ÁÚ·ÌÌ·ÙÈ΋ ·˘Ù‹, Ô˘ ÚˆÙÔ‰ËÌÔÛȇıËΠÙÔ 1823, ·Ú¤ÌÂÈÓ ÙÔ ‚·ÛÈÎfi ÂÁ-¯ÂÈÚ›‰ÈÔ ÁÈ· ÙË Û¯ÔÏÈ΋ Âη›‰Â˘ÛË ÛÙË °·ÏÏ›·, Û fiÏË ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÔ˘ 19Ô˘

·ÈÒÓ·.5 ŸÌˆ˜ Ô ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·˜, ÌÔÏÔÓfiÙÈ ÙËÓ ıˆÚ› «àÚ›ÛÙË Î·Ùa ÙcÓ̤ıÔ‰ÔÓ», ‰È·ÈÛÙÒÓÂÈ ÂÏÏ›„ÂȘ Û ÂÈ̤ÚÔ˘˜ ˙ËÙ‹Ì·Ù·, Ô˘ ÙÔÓ ˘Ô¯ÚÂÒ-ÓÔ˘Ó Ó· ·Ó·ÙÚ¤ÍÂÈ Î·È Û ¿ÏϘ Ú·ÁÌ·Ù›˜. ŒÙÛÈ, ·ÍÈÔÔÈ›, ·Ú¿ÏÏËÏ· Ì·˘Ù‹Ó, Î·È ¿ÏϘ ÚfiÛÊ·Ù˜ ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈΤ˜, fiˆ˜ ÙËÓ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈ-΋ ÙÔ˘ Ch. P. Girault-Duvivier (1827). ∞Ó·ÙÚ¤¯ÂÈ, fiÙ·Ó ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È, ÛÙÔ §ÂÍÈ-Îfi Ù˘ ∞η‰ËÌ›·˜, ÂÓÒ Â›Ó·È Ê·ÓÂÚfi fiÙÈ ÁÓˆÚ›˙ÂÈ Î·È ·Ï·ÈfiÙÂÚ· ÂÁ¯ÂÈÚ›‰È·,fiˆ˜ ÙˆÓ ¡.-F. de Wailly, P. Restaut Î·È E. Condillac.6

∏ ‡ÏË Ù˘ °Ú·ÌÌ·ÙÈ΋˜ ¯ˆÚ›˙ÂÙ·È Û ‰‡Ô ̤ÚË, Û‡Ìʈӷ Ì ¤Ó· ÎÏ·ÛÈÎfiÌÔÓÙ¤ÏÔ ·ÚÔ˘Û›·Û˘ ÙˆÓ ÁψÛÛÈÎÒÓ Ê·ÈÓÔ̤ӈÓ. ∆Ô ÚÒÙÔ Ì¤ÚÔ˜, ·ÊÈÂÚˆ-̤ÓÔ ÛÙË ‰È¿Ù·ÍË ÙˆÓ ÊıfiÁÁˆÓ Î·È ÙˆÓ Ù‡ˆÓ, ÙÔ ÔÓÔÌ¿˙ÂÈ «∆¯ÓÔÏÔÁÈÎfiÓ».¶ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ·ÊÂÓfi˜ ÙȘ ʈÓËÙÈΤ˜ ·Í›Â˜ ÙˆÓ ÁÚ·ÊÈÎÒÓ ·Ú·ÛÙ¿ÛˆÓ, ηȷÊÂÙ¤ÚÔ˘ ÙËÓ Î·ÙËÁÔÚÈÔÔ›ËÛË Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ÛÙ· ‰¤Î· ̤ÚË ÙÔ˘ Ïfi-

249

∏ °Ú·ÌÌ·ÙÈÎc Ùɘ °·ÏÏÈÎɘ °ÏÒÛÛ˘ ÙÔ˘ πˆ¿ÓÓË ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·

3 ∞Ó¿ÏÔÁË Û˘ÁÎÚÈÙÈ΋ ıÂÒÚËÛË ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ Â›¯Â ÂȯÂÈÚ‹ÛÂÈ Ô π. ¶ÈÙ˙ÈÈfi˜ Ì ÙË ‰ËÌÔÛ›-¢ÛË Ù˘ °Ú·ÌÌ·ÙÈÎɘ Ùɘ °·ÏÏÈÎɘ °ÏÒÛÛ˘ ηÙa ·Ú·ÏÏËÏÈÛÌeÓ Úe˜ ÙcÓ ^EÏÏËÓÈÎcÓ (¶ÈÙ˙ÈÈfi˜1841).4 ∏ ÁÂÓÈ΋ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈ΋, Ô˘ ·Ó·Ù‡¯ıËΠ·fi ÙÔ˘˜ ¤ÏÏËÓ˜ Î·È Ï·Ù›ÓÔ˘˜ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎÔ‡˜ Î·È Û˘-Ó¯›ÛÙËΠ·fi ÙË ÁÚ·ÌÌ·ÙÈ΋ ÙÔ˘ Port Royal, ηıÒ˜ ›Û˘ ÎÈ ·fi ÙÔÓ ·ÁÁÏÈÎfi Î·È Á·ÏÏÈÎfi Ú·-ÛÈÔÓ·ÏÈÛÌfi ÙÔ˘ 18Ô˘ ·È., ‚·Û›˙ÂÙ·È ÛÙËÓ ·Ú·‰Ô¯‹ fiÙÈ fiϘ ÔÈ ÁÏÒÛÛ˜ ¤¯Ô˘Ó ÎÔÈÓ‹ ‰ÔÌ‹. 5 ∏ °Ú·ÌÌ·ÙÈ΋ ·˘Ù‹ ÁÓÒÚÈÛÂ Û˘ÓÔÏÈο ÔÁ‰fiÓÙ· ÂΉfiÛÂȘ ̤¯ÚÈ ÙÔ 1889. °È· ÌÈ· ·Ó·Ï˘ÙÈ΋ÂÚÈÁÚ·Ê‹ ÙˆÓ ÂÚȯÔ̤ӈÓ, ·ÏÏ¿ Î·È ÙˆÓ ‰˘ÛÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÒÓ Ù˘ °Ú·ÌÌ·ÙÈ΋˜ ÙˆÓ Noël ηÈChapsal, ‚Ï. Chervel 1977, 99-140.6 ∏ ·Ó·ÊÔÚ¿ ·˘Ù‹ ˘¿Ú¯ÂÈ ÛÙÔÓ ¶ÚfiÏÔÁÔ Ù˘ ¤Î‰ÔÛ˘ ÙÔ˘ 1859. ¶Ú‚Ï. Tsigris 2002, 114.

245-290 19/2/2012 11:58 AM ™ÂÏ›‰· 249

ÁÔ˘, Ì ÙÔ˘˜ Û˘Ó‹ıÂȘ ›Ó·Î˜ ·Ú·‰ÂÈÁÌ¿ÙˆÓ ÙˆÓ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎÒÓ Ù‡ˆÓ. ∆ԉ‡ÙÂÚÔ Ì¤ÚÔ˜ Â›Ó·È ·ÊÈÂڈ̤ÓÔ ÛÙÔ ™˘ÓÙ·ÎÙÈÎfi Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ηÈÛ˘ÌÏËÚÒÓÂÙ·È ·fi ÌÈ· ÛÂÈÚ¿ ·Û΋ÛˆÓ, fiÔ˘ Ô Ì·ıËÙ‹˜ ηÏÂ›Ù·È Ó· ·Ó·Î·-χ„ÂÈ ÙÔ Ï¿ıÔ˜ Ô˘ ÂÌÂÚȤ¯Ô˘Ó ÔÈ ÚÔÙÂÈÓfiÌÂÓ˜ ÚÔÙ¿ÛÂȘ, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó·ẨÒÛÂÈ ÙÔ˘˜ Û˘ÓÙ·ÎÙÈÎÔ‡˜ ηÓfiÓ˜. ™ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ ÂÁ¯ÂÈÚȉ›Ô˘, ·Ú·Ù›ıÂ-Ù·È ¤Ó· ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ Ì ÙÔ˘˜ ‚·ÛÈÎÔ‡˜ ηÓfiÓ˜ Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÛÙÈ¯Ô˘ÚÁÈ΋˜.

∆Ô ı¤Ì· Ù˘ ÔÚı‹˜ ÚÔÊÔÚ¿˜ Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜, ıÂÌÂÏÈ҉˜ ÁÈ· ÙË̇ËÛË Î¿ı ·ÏÏfiÁψÛÛÔ˘ Ì·ıËÙ‹ Û ÌÈ· ͤÓË ÁÏÒÛÛ·, η٤¯ÂÈ ÂÚ›ÔÙË ı¤-ÛË ÛÙË °Ú·ÌÌ·ÙÈ΋ ÙÔ˘ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ· Î·È Û˘ÓÈÛÙ¿, ·Ú¿ÏÏËÏ·, ¤Ó· ÛËÌÂ›Ô ÛÙÔÔÔ›Ô ‰È·ÊÔÚÔÔÈÂ›Ù·È ·ÈÛıËÙ¿ ·fi ÙÔ ÚfiÙ˘fi ÙÔ˘, ÙË ÁÚ·ÌÌ·ÙÈ΋ ÙˆÓ NoëlÎ·È Chapsal. √È Á¿ÏÏÔÈ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜, ¤¯ÔÓÙ·˜ Û˘ÓÙ¿ÍÂÈ ¤Ó· ÂÁ¯ÂÈÚ›‰ÈÔ Ô˘·Â˘ı˘ÓfiÙ·Ó ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο Û Á¿ÏÏÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜, ÂÚÈÔÚ›˙ÔÓÙ·È Û ÌÈ· ÔÏ‡Û˘ÓÔÙÈ΋ ·ÚÔ˘Û›·ÛË, ÌfiÏȘ ÙÚÈÒÓ ÛÂÏ›‰ˆÓ, ÙˆÓ ÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ Ù˘ ·ÏÊ·‚‹ÙÔ˘Î·È Ù˘ ÚÔÊÔÚ¿˜ ÙÔ˘˜. ∞ÓÙÈı¤Ùˆ˜, Ô ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·˜ ·ÊÈÂÚÒÓÂÈ ÁÈ· ÙÔ ›‰ÈÔ ı¤-Ì· ÂÎÙÂÓ¤˜ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ ‰Âη¤ÍÈ ÛÂÏ›‰ˆÓ, ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÂȯÂÈÚ› Ó· ÂÚÈÁÚ¿„ÂÈÙÔ˘˜ ÊıfiÁÁÔ˘˜ Ù˘ °·ÏÏÈ΋˜, ÌÔÏÔÓfiÙÈ ÂÍ·Ú¯‹˜ ÂÈÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ «ÂrÓ·È ‰˘-Û¯ÂÚb˜ Óa ëÚÌËÓ‡ÛFË ÙȘ ‰Èa ÙÔÜ Î·Ï¿ÌÔ˘ ÊıfiÁÁÔ˘˜ ͤÓÔ˘˜, Ô¥ÙÈÓ˜ ‰È’ ·éÙËÎÔ˝·˜Î·d ‰Èa ˙ÒÛ˘ ÌfiÓÔÓ ÊˆÓɘ ‰È‰¿ÛÎÔÓÙ·È» (Û. 2). ¶ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘, fï˜, Ó· ‰È¢-ÎÔχÓÂÈ ÙÔÓ ‰È‰·ÛÎfiÌÂÓÔ, ÂȯÂÈÚ› ¤Ó· ›‰Ô˜ Û˘ÁÎÚÈÙÈ΋˜ ʈÓÔÏÔÁ›·˜, Û˘-ÁÎÚ›ÓÔÓÙ·˜ ÙÔ˘˜ Á·ÏÏÈÎÔ‡˜ ÊıfiÁÁÔ˘˜ Ì ÂΛÓÔ˘˜ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜, ÂÈ̤ÓÔÓÙ·˜È‰È·›ÙÂÚ· Û fiÛÔ˘˜ ·fi ·˘ÙÔ‡˜ ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ó ·ÓÙÈÛÙÔȯ›· ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ·.√ Û˘ÁÁڷʤ·˜ ·Ó·˙ËÙ¿ ÙfiÙ ÙËÓ Î·Ù¿ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË ÚÔÊÔÚ¿, ÂÚÈÁÚ¿ÊÔÓÙ·˜·Ú¿ÏÏËÏ·, fiÛÔ ÈÔ ·Ú·ÛÙ·ÙÈο Á›ÓÂÙ·È, ÙË ı¤ÛË Ô˘ ·›ÚÓÔ˘Ó Ù· ʈÓËÙÈοfiÚÁ·Ó· ÁÈ· ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ÙˆÓ ÊıfiÁÁˆÓ. ∞˘Ùfi ÂȯÂÈÚ› ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· Â-ÚÈÁÚ¿„ÂÈ Ù· ÂӉȿÌÂÛ· ʈӋÂÓÙ· Ù˘ ʈÓËÂÓÙÈ΋˜ Îϛ̷η˜ Ù˘ °·ÏÏÈ΋˜ (Û.2), Ë ÔÔ›· Â›Ó·È ÏÔ˘ÛÈfiÙÂÚË Û ÔÈÎÈÏ›· ·fi ÙËÓ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ë Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜.∞ÍÈÔÔÈ› ÂÍ¿ÏÏÔ˘ Î·È ÙË Û‡ÁÎÚÈÛË Ì ÙËÓ ·Ú¯·›· ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ·:

TÔÜ ÊˆÓˤÓÙÔ˜ u ì ÚÔÊÔÚa ‰bÓ ‰‡Ó·Ù·È Óa ëÚÌËÓ¢ıFÉ ‰È’ ëÏÏËÓÈÎÔÜ ÁÚ¿ÌÌ·ÙÔ˜.

∫·Ùa ÙcÓ âÎÊÒÓËÛÈÓ ·éÙÔÜ Ùe ÛÙfiÌ· Û¯ËÌ·Ù›˙ÂÙ·È ó˜ Âå˜ ÙcÓ âÎÊÒÓËÛÈÓ Ùɘ ‰È-

ÊıfiÁÁÔ˘ Ô˘, àÏÏa Ìb ÏÂÈÔÙ¤Ú·Ó Û˘ÛÙÔÏcÓ ÂÚd Ùa ¯Â›ÏËØ õÙÔÈ ÂrÓ·È ÏÂÙfiÙÂÚfiÓ ÙÈ

Ô˘, ηd Ô¥· ñÔÙ›ıÂÙ·È ñfi ÙÈÓˆÓ ì ÚÔÊÔÚa ÙÔÜ ñ„ÈÏÔÜ ·Úa ÙÔÖ˜ àÚ¯·›ÔȘ

(Û. 3).

∫¿ÔÙ ÂȯÂÈÚ› Ó· Á›ÓÂÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·Ú·ÛÙ·ÙÈÎfi˜: «Ùe b ⤯ÂÈ ÙfiÔÓÙÔÜ ëÏÏËÓÈÎÔÜ ‚Ø ÚÔʤÚÂÙ·È ‰b ·¯˘ÛÙÔÌfiÙÂÚÔÓ j âÎÂÖÓÔ ó˜ Âå˜ ÙcÓ ÂÔÈË̤ÓËÓϤÍÈÓ Ìb, ‰È’ w˜ ÌÈÌÔ‡ÌÂı· Ùa ‚Ï˯‹Ì·Ù· ÙáÓ àÚÓ›ˆÓ» (Û. 5). ∂ÈÛËÌ·›ÓÂÈ ÌÂÛ¯ÔÏ·ÛÙÈÎfi ÙÚfiÔ Î·È Ì ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ÙȘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ fiÔ˘ ¤Ó· ÁÚ¿ÌÌ·

250

ª·Ú›· ¶··‰¿ÎË & ¢¤ÛÔÈÓ· ¶ÚÔ‚·Ù¿

245-290 19/2/2012 11:58 AM ™ÂÏ›‰· 250

·ÓÙÈÛÙÔȯ› Û ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ˘˜ ÙÔ˘ ÂÓfi˜ ÊıfiÁÁÔ˘˜,7 ηıÒ˜ Î·È ÙȘ ÂÚÈÙÒÛÂÈ˜Û˘ÌÊÒÓˆÓ Ô˘ ÂÌÊ·Ó›˙Ô˘Ó ‰‡Ô ʈÓËÙÈΤ˜ ·Ú·ÏÏ·Á¤˜ fiÙ·Ó ··ÓÙÔ‡Ó Û‰ȷÊÔÚÂÙÈο ʈÓËÙÈο ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙ·, ·ÔÎÙÔ‡Ó, ‰ËÏ·‰‹, ʈÓËÙÈΤ˜ ·Í›Â˜Ô˘ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ Û ۯ¤ÛË Û˘ÌÏËڈ̷ÙÈ΋˜ ηٷÓÔÌ‹˜.8

∫·ıÒ˜ ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ ÁÈ· ηӤӷ ·fi Ù· ʈӋÂÓÙ··ÌÔÈ‚·›· ·ÓÙÈıÂÙÈ΋ Û¯¤ÛË ·Ó¿ÌÂÛ· Û ¤ÚÚÈÓ· Î·È ÌË ¤ÚÚÈÓ· fiˆ˜ ÛÙË °·Ï-ÏÈ΋ (.¯. mon/mot, main/mais), Ë ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Î·È Ë ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ¤ÚÚÈÓˆÓ ÊˆÓˤ-ÓÙˆÓ Â›Ó·È ¤Ó· ·fi Ù· ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ô˘ ÂȯÂÈÚ› Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÂÈ Ô ∫·Ú·ÛÔ‡-ÙÛ·˜. ¶·Ú¿ ÙË ÊÈÏfiÙÈÌË ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÂÚÈÁÚ·Ê‹˜ ÙˆÓ ·Û˘Ó‹ıÈÛÙˆÓ ÁÈ· ÙÔÓ ¤Ï-ÏËÓ· ÛÔ˘‰·ÛÙ‹ ·˘ÙÒÓ ‹¯ˆÓ, Ì¿ÏÏÔÓ Û‡Á¯˘ÛË ÚÔηÏ› Ë ÚÔÛ¤ÁÁÈÛ‹ ÙÔ˘:

∆e m (CÌ j Ìb) ÂrÓ·È Ùe ëÏÏËÓÈÎeÓ ÌØ âÓ Ù¤ÏÂÈ ‰b Û˘ÏÏ·‚ɘ ‰bÓ àÎÔ‡ÂÙ·È ÂéÎÚÈÓᘠó˜ Ì, àÏÏ’

àÔÙÂÏÂÖ q¯fiÓ ÙÈÓ· ηd Ì˘ÁÌeÓ ‰Èa ÙáÓ ®ˆıÒÓˆÓØ ÙÔÜÙ’ ·éÙe ¬ÂÚ Û˘Ì‚·›ÓÂÈ Î·d Âå˜ Ùe nØ Î·d

Ùe ÌbÓ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓÔÓ e ä¯ÂÖ ÌÄÏÏÔÓ ó˜ a, Ùe ‰b i ó˜ e ÔxÔÓ empire, impie Ùe ‰b u ó˜ ì ‰›ÊıÔÁ-

ÁÔ˜ eu, un (Û. 11).

√ Û˘ÁÁڷʤ·˜ ·Ó·ÁÓˆÚ›˙ÂÈ, fï˜, ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ fiÙÈ «ì ·éÙËÎÔ˝·» Î·È «ì ˙á۷ʈÓc» Â›Ó·È ·Ó·ÓÙÈηٿÛٷ٘ Û ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ.

ø˜ ÚÔ˜ ÙË ‰È¿Ù·ÍË ÙˆÓ Ù‡ˆÓ, Ë ·Ô˘Û›· ÙÒÛÂˆÓ ÛÙË Á·ÏÏÈ΋ ÁÏÒÛ۷›ӷÈ, ·ÛÊ·ÏÒ˜, ÌÈ· ·fi ÙȘ ȉȷÈÙÂÚfiÙËÙ¤˜ Ù˘ Ì ÙȘ Ôԛ˜ ηÏÂ›Ù·È Ó· ÂÍÔÈ-ÎÂȈı› Ô ¤ÏÏËÓ·˜ Ì·ıËÙ‹˜. °È· ÙËÓ ÂÚÈÁÚ·Ê‹ ÙˆÓ ¿ÚıÚˆÓ, ÙˆÓ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈÎÒÓÎ·È ÙˆÓ ÂÈı¤ÙˆÓ, Ô ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·˜ ·ÔÌ·ÎÚ‡ÓÂÙ·È ·fi Ù· ÁÚ·ÌÌ·ÙÈο Û¯‹Ì·-Ù· ÙˆÓ Noël Î·È Chapsal Î·È ˘ÈÔıÂÙ› ÙËÓ ÂÚÈÁÚ·Ê‹ ·Ú¯·ÈfiÙÂÚˆÓ Á·ÏÏÈÎÒÓÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎÒÓ. ∏ ÂÈÏÔÁ‹ ÙÔ˘ ·˘Ù‹ Â›Ó·È ÛÎfiÈÌË. √È ·Ï·ÈfiÙÂÚÔÈ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈ-ÎÔ›, ˆ˜ ÁÓˆÛÙfiÓ, ÂËÚ·Ṳ̂ÓÔÈ ·fi Ù· ÚfiÙ˘· ÙˆÓ Ï·Ù›ÓˆÓ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎÒÓÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿Ï˘ÛË Ù˘ §·ÙÈÓÈ΋˜, ·Ó·˙ËÙÔ‡Ó ÙÔ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎfi Û¯‹Ì· Ù˘ ÙÒÛË˜Î·È ÛÙË °·ÏÏÈ΋. ¶·ÚfiÙÈ Ô ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·˜ ÂÈÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ «Ôî °¿ÏÏÔÈ ÙÒÛÂÈ˜Î˘Ú›ˆ˜ ‰bÓ ö¯Ô˘ÛÈÓ», ÂÓÙÔ‡ÙÔȘ ÛËÌÂÈÒÓÂÈ fiÙÈ «Ôî àÚ¯·ÈfiÙÂÚÔÈ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎÔ› ÙˆÓöÛˆ˙ÔÓ Ùa˜ çÓÔÌ·Û›·˜ ÙáÓ ÙÒÛˆÓ, ·Ú·Ï·‚fiÓÙ˜ âÎ Ùɘ §·ÙÈÓÈÎɘ. ∆Ô‡ÙÔ˘˜äÎÔÏÔ˘ı‹Û·ÌÂÓ Î·d ìÌÂÖ˜, ÓÔÌ›˙ÔÓÙ˜ ÙeÓ ÙÚfiÔÓ ·éÙeÓ âÈÙˉÂÈfiÙÂÚÔÓ Âå˜ ≠EÏ-ÏËÓ·˜ Ì·ıËÙa˜» (Û. 17). £¤ÏÔÓÙ·˜ ηْ ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÙÚfiÔ Ó· ηٷÛÙ‹ÛÂÈ Ù·ÁÚ·ÌÌ·ÙÈο Ê·ÈÓfiÌÂÓ· ¢ÎÔÏfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙÔ˘˜ ¤ÏÏËÓ˜ Ì·ıËÙ¤˜, ÂȯÂÈÚ› Ó·ÚÔÛ·ÚÌfiÛÂÈ ÙË °·ÏÏÈ΋ ÛÙ· ̤ÙÚ· Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜, fi¯È ·fi ¿ÁÓÔÈ·, ·ÏÏ¿ ÁÈ·Ù›

251

∏ °Ú·ÌÌ·ÙÈÎc Ùɘ °·ÏÏÈÎɘ °ÏÒÛÛ˘ ÙÔ˘ πˆ¿ÓÓË ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·

7 µÏ., ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÙȘ ÂÓfiÙËÙ˜ «ÂÚd ÙÔÜ G» (Û. 7) Î·È «ÂÚd ÙÔÜ S» (Û. 13).8 µÏ., ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο, ÙÔ Û¯fiÏÈÔ ÁÈ· ÙÔ ÁÚ¿ÌÌ· l, fiÔ˘ ÛÙËÓ ÂÚÈÁÚ·Ê‹ Ù˘ ÚÔÊÔÚ¿˜ ÙÔ˘, ÌÂÙ¿ ÙËÓ˘fi‰ÂÈÍË Ù˘ ·ÓÙÈÛÙÔȯ›·˜ Ì ÙÔ Ï Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜, ÂÈÛËÌ·›ÓÂÈ ÙÔÓ Ô˘Ú·ÓÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Ô˘ÌÔÚ› Ó· ¿ÚÂÈ Ô ÊıfiÁÁÔ˜ ÚÈÓ ·fi ÙÔ [i] (Û. 11).

245-290 19/2/2012 11:58 AM ™ÂÏ›‰· 251

¤ÙÛÈ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡ÓÙ·È ÚfiÛÊÔÚ˜ Û˘Óı‹Î˜ ÁÈ· ÙË Û‡ÁÎÚÈÛË ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ,·Ú¯‹ ÁÈ· ÙËÓ ÔÔ›· ‰ÂÛ̇ıËÎÂ, ¿ÏψÛÙÂ, ÛÙÔÓ ¶ÚfiÏÔÁfi ÙÔ˘. ∂ÈϤÔÓ, ˆ˜·ÎÚ·ÈÊÓ‹˜ ηı·Ú¢ԢÛÈ¿ÓÔ˜ Ô ›‰ÈÔ˜, ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ·ÎfiÌ· Î·È ÙË ‰ÔÙÈ΋ ÙÒ-ÛË ÛÙÔ˘˜ ›Ó·Î˜ ÎÏ›Û˘ Ô˘ ·Ú·ı¤ÙÂÈ (ÛÛ. 18-20).

™ÙÔ ÂÚ› Ú‹Ì·ÙÔ˜ ̤ÚÔ˜ Ù˘ °Ú·ÌÌ·ÙÈ΋˜, Ô˘ ηٷϷ̂¿ÓÂÈ ÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂ-ÚÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ÂÁ¯ÂÈÚȉ›Ô˘, Û˘ÓÔÏÈο ÂÍ‹ÓÙ· ÛÂÏ›‰Â˜ ÂÚ›Ô˘, Ô ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·˜·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙ· ·ÚÂfiÌÂÓ· ÙÔ˘ Ú‹Ì·ÙÔ˜, ‰›ÓÂÈ ›Ó·Î˜ ·Ú·‰ÂÈÁÌ¿ÙˆÓ ÎÏ›-Ûˆ˜, ÂÈÛËÌ·›ÓÂÈ ÙȘ ·ÔÎÏ›ÛÂȘ Ì ȉȷ›ÙÂÚ˜ ·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ, ÌÈÏ¿ÂÈ ÁÈ· ÙËÛËÌ·Û›· ÙˆÓ ¯ÚfiÓˆÓ Î·È ·ÚıÚÒÓÂÈ Î·ÓfiÓ˜ Û¯ËÌ·ÙÈÛÌÔ‡ ÙÔ˘˜.

∂ȉÈÎfiÙÂÚ· fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ Ù· ·ÓÒÌ·Ï· Ú‹Ì·Ù·, ·ÔÎÏ›ÓÂÈ ·fi ÙÔ ÚfiÙ˘fiÙÔ˘ Î·È ·ÍÈÔÔÈ› ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÙË ÁÚ·ÌÌ·ÙÈ΋ ÙÔ˘ Girault-Duvivier. ™Â οıÂÂÚ›ÙˆÛË, ̤ÏËÌ¿ ÙÔ˘ Â›Ó·È Ë ·ÍÈÔÔ›ËÛË Ù˘ ÌÂÙ·ÁψÛÛÈ΋˜ ÂÌÂÈÚ›·˜ Ô˘‰È·ı¤ÙÂÈ Ô ¤ÏÏËÓ·˜ ÛÔ˘‰·ÛÙ‹˜, ΢ڛˆ˜ ·fi ÙË ÌÂϤÙË Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ÁÏÒÛÛ·˜. ŒÙÛÈ, ·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔ˜ ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÛÙÔÓ ÂÚÈÊÚ·ÛÙÈÎfi ÚËÌ·ÙÈÎfiÙ‡Ô venir+infinitif, ϤÂÈ: « Je viens de lire, ôÚÙÈ ì öÓ·Á¯Ô˜ àÓ¤ÁÓˆÓØ õÙÔÈ Âú‰fi˜ÙÈ ¶·Ú·ÎÂÈ̤ÓÔ˘. ≠OÌÔÈfiÓ ÙÈ ÂrÓ·È Ùe Ùɘ àÚ¯·›·˜ ^EÏÏËÓÈÎɘ öÊıËÓ ÌÂÙa ÌÂÙԯɘ,ó˜ öÊıËÓ ÂågÓ, Á·ÏÏÈÛÙd, comme nous venons de dire » (Û. 40).

∂Í¿ÏÏÔ˘, ÎÚ›ÓÂÈ ÛÎfiÈÌÔ Ó· ·ÔÛ·ÊËÓ›ÛÂÈ Î¿ÔÈÔ˘˜ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜,΢ڛˆ˜ fiÙ·Ó Ë ÔÓÔÌ·Û›· ÙÔ˘˜ ‰ÂÓ ·ÓÙ·ÔÎÚ›ÓÂÙ·È ÛÙÔ ÛËÌ·ÛÈÔÏÔÁÈÎfi ÙÔ˘˜ÂÚȯfiÌÂÓÔ, Î·È ÁÈ’ ·˘Ùfi Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ÛÂÈ Û‡Á¯˘ÛË ÛÙÔÓ ¤ÏÏË-Ó· ÛÔ˘‰·ÛÙ‹. ŒÙÛÈ, ÁÈ· ÙËÓ ¤ÁÎÏÈÛË conditionnel Ù˘ °·ÏÏÈ΋˜ ˘ÔÁÚ·ÌÌ›˙ÂÈÙËÓ ·Û¿ÊÂÈ· ÙÔ˘ fiÚÔ˘, Ô ÔÔ›Ô˜, ÂÓÒ ·Ú·¤ÌÂÈ Û ˘ÔıÂÙÈ΋ ¤ÁÎÏÈÛË, ‰ÂÓ‰ËÏÒÓÂÈ ¿ÓÙ· ˘fiıÂÛË:

Conditionnel ÌÂÙ·ÊÚ¿˙ÂÙ·È ÎÔÈÓᘠñÔıÂÙÈÎ‹Ø âÎÊÚ¿˙ÂÈ ‰b Âå˜ Ùa˜ ñÔıÂÙÈÎa˜ ÚÔ-

Ù¿ÛÂȘ Ùe Û˘Ì¤Ú·ÛÌ·, Ôé¯d ÙcÓ ñfiıÂÛÈÓØ ÔxÔÓ, Si les Grecs étaient unis ils seraient

invincibles. hAÓ Ôî ≠EÏÏËÓ˜ óÌÔÓfiÔ˘Ó, õıÂÏÔÓ ÂrÛı·È à‹ÙÙËÙÔÈ. òAÏÏÔÙ ¿ÏÈÓ

âÌÊ·›ÓÂÈ êÏᘠÙe ‰˘Ó·ÙeÓ j Èı·ÓeÓ Ùɘ ڿ͈˜, ó˜ ÙáÓ àÚ¯·›ˆÓ ì ÂéÎÙÈÎc ÌÂÙa

ÙÔÜ ôÓØ j ÌÂÙÚÈ¿˙ÂÈ Î·d ÎÔÏ¿˙ÂÈ Ùe Ï›·Ó àfiÙÔÌÔÓ Î·d àÔÊıÂÁÌ·ÙÈÎeÓ Ùɘ ïÚÈ-

ÛÙÈÎɘ, ÔxÔÓ je voudrais vous parler, õıÂÏÔÓ Óa ÛÔd ïÌÈÏ‹Ûˆ (Û. 39).

¢ÂÓ Â›Ó·È, fï˜, ¿ÓÙ· ÙfiÛÔ Ô͢‰ÂÚΛ˜ ÔÈ ·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ ÙÔ˘, fiˆ˜ ı·‰È·ÈÛÙÒÛÔ˘Ì ·Ú·Î¿Ùˆ. ™ÙÔ Û˘ÓÙ·ÎÙÈÎfi ̤ÚÔ˜, Ë ÂÌÌÔÓ‹ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ·Ó·˙‹-ÙËÛË Ù˘ ÙÒÛ˘ ÛÙË °·ÏÏÈ΋ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ› Ì¿ÏÏÔÓ Û‡Á¯˘ÛË ÛÙÔÓ ·Ó·ÁÓÒÛÙË,fiÙ·Ó ÚÔÛ·ı›, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ó· ‚¿ÏÂÈ ÛÙ· ηÏԇȷ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜, Î·È‰Ë Ù˘ ∞Ú¯·›·˜, ÙË Û‡ÓÙ·ÍË ÙˆÓ ÌÂÙ·‚·ÙÈÎÒÓ ÚËÌ¿ÙˆÓ:

∂rÓ·È ÌbÓ ÔÏÏ¿ ®‹Ì·Ù· Û˘ÓÙ·ÛÛfiÌÂÓ· öÓ Ù ÙFÉ ëÏÏËÓÈÎFÉ Î·d ÙFÉ Á·ÏÏÈÎFÉ ÌÂÙa ÁÂ-

ÓÈÎɘ, ó˜ différer, ‰È·Ê¤ÚˆØ séparer, àÔ¯ˆÚ›˙ˆ, éloigner, àÔÌ·ÎÚ‡Óˆ Î.Ù.Ï. j ÌÂÙa

252

ª·Ú›· ¶··‰¿ÎË & ¢¤ÛÔÈÓ· ¶ÚÔ‚·Ù¿

245-290 19/2/2012 11:58 AM ™ÂÏ›‰· 252

‰ÔÙÈÎɘ ó˜ donner, ‰›‰ˆÌÈØ donner quelque chose à quelqu’un, ‰›‰ˆÌ› Ù› ÙÈÓÈ. […]

∂rÓ·È ‰b ηd ôÏÏ· ‰È·Ê¤ÚÔÓÙ·Ø ÔxÔÓØ Ôî ≠EÏÏËÓ˜ ϤÁÔÌÂÓ ‰˘ÛÈÛÙá ÙÈÓd j Úfi˜ ÙÈÓ·Ø

Ôî ‰b °¿ÏÏÔÈ ÌÂÙa ÁÂÓÈÎɘ se défier de quelqu’unØ ìÌÂÖ˜ ÌÂÙa ‰ÔÙÈÎɘ ¯ÚáÌ·› ÙÈÓÈ

Ú¿ÁÌ·ÙÈØ Ôî °¿ÏÏÔÈ ÌÂÙa Ùɘ de õÙÔÈ ÌÂÙa ÁÂÓÈÎɘ se servir de quelque chose […].

∂rÓ·È ‰b η› ÙÈÓ· Ùa ïÔÖ· âÓ̌á âÎ Ùɘ ʇÛÂÒ˜ ÙˆÓ à·ÈÙáÛÈÓ àÊ·ÈÚÂÙÈÎcÓ, Û˘ÓÙ¿Û-

ÛÔÓÙ·È ñe ÙáÓ °¿ÏÏˆÓ ÌÂÙa ‰ÔÙÈÎɘ, ÔxÔÓ Ùe demander ·åÙá, ôter àÊ·ÈÚá, dérober

ñÊ·Ú¿˙ˆ Î.Ù.Ï. […] dérober à quelqu’un ses secretsØ ÙcÓ Û‡ÓÙ·ÍÈÓ Ù·‡ÙËÓ ÙÈÓb˜ ÙáÓ

ìÌÂÙ¤ÚˆÓ âÌÂÏËṲ̂ÓÔÈ Ùɘ ÙáÓ °¿ÏÏˆÓ Û˘ÁÁڷʤˆÓ àÓ·ÁÓÒÛˆ˜, ÌÂٷʤÚÔ˘ÛÈ

ηd Âå˜ ÙcÓ ëÏÏËÓÈÎcÓ, ÁÚ¿ÊÔÓÙ˜ j ÌÂÙ·ÊÚ¿˙ÔÓÙ˜, Ù̌á â˙‹ÙËÛ ÙcÓ ¯¿ÚÈÓ il lui

demanda la grâceØ Ô≈ÙÈÓÔ˜ Ôé‰bÓ ‰‡Ó·Ù·È Óa ñ¿ÚÍFË ‚·Ú‚·ÚÒÙÂÚÔÓ (ÛÛ. 119-120).

¢È·ÎÚ›ÓÔ˘Ì ÎÈ Â‰Ò, ÛÙȘ ÙÂÏÂ˘Ù·›Â˜ ÁÚ·Ì̤˜, fiˆ˜ Î·È ÛÙÔÓ ¶ÚfiÏÔÁÔ, ÙËÓ·ÁˆÓ›· ÙÔ˘ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ· Ó· ÚÔÊ˘Ï¿ÍÂÈ ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ·fi ÙÔ˘˜«‚·Ú‚·Ú›˙ÔÓÙ˜» Ô˘ ·Ú·‚È¿˙Ô˘Ó ÙÔ˘˜ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎÔ‡˜ ηÓfiÓ˜ Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜ÙÔ˘˜, ÌÂٷʤÚÔÓÙ·˜ ¿ÎÚÈÙ· ÛÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ Û˘ÓÙ·ÎÙÈΤ˜ ȉȷÈÙÂÚfiÙËÙ˜ Ù˘°·ÏÏÈ΋˜. °È’ ·˘Ùfi «àÓ·ÁηÖÔÓ ‰b ÂrÓ·È Ôî ‰È‰¿ÛηÏÔÈ Óa âÊÈÛÙáÛÈÓ ëοÛÙÔÙ ÙcÓÚÔÛÔ¯cÓ ÙáÓ Ì·ıËÙáÓ Âå˜ ÙcÓ Û‡ÓÙ·ÍÈÓ ÙáÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ®ËÌ¿ÙˆÓ, ·Ú·ÙËÚÔÜÓÙ˜Ùa˜ Úe˜ ÙcÓ ëÏÏËÓÈÎcÓ ïÌÔÈfiÙËÙ·˜ ηd ‰È·ÊÔÚ¿˜» (Û. 120).

¶ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ÂÎÁ˘ÌÓ·ÛÙÔ‡Ó Î·Ï‡ÙÂÚ· ÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙËÓ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ÙˆÓηÓfiÓˆÓ Ù˘ Û‡ÓÙ·Í˘ Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜, Ô ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·˜ ·Ú·ı¤ÙÂÈ ·-Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ÚÔÙ¿ÛˆÓ, ÔÈ Ôԛ˜ ÂÌÂÚȤ¯Ô˘Ó ¤Ó· Û˘ÓÙ·ÎÙÈÎfi ÛÊ¿ÏÌ·. ∂È-̤ÓÂÈ È‰È·ÈÙ¤Úˆ˜ ÛÙËÓ ÔÚı‹ ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘ ¿ÚıÚÔ˘, ÙˆÓ ·ÓÙˆÓ˘ÌÈÒÓ, ÙË Û˘Ìʈӛ·ÙˆÓ ÂÈı¤ÙˆÓ Î·È ÙÔ˘ Ú‹Ì·ÙÔ˜, ÙË ¯Ú‹ÛË Ù˘ ˘ÔÙ·ÎÙÈ΋˜ Î·È ÙˆÓ ÌÂÙÔ¯ÒÓ,ηıÒ˜ Î·È ÙˆÓ ·ÚÓËÙÈÎÒÓ ÌÔÚ›ˆÓ.

∏ ÂÎÌ¿ıËÛË, fï˜, Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ·ÔÛÎÔ› Î·È ÛÙË ÁÓˆÚÈÌ›·ÙˆÓ ÂÏÏ‹ÓˆÓ Ì·ıËÙÒÓ Ì ÙË Á·ÏÏÈ΋ ÁÚ·ÌÌ·Ù›·. ŒÙÛÈ, Ô ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·˜ ·-Ú·ı¤ÙÂÈ ˆ˜ ··Ú·›ÙËÙÔ Û˘Ìϋڈ̷ Ù˘ °Ú·ÌÌ·ÙÈ΋˜ ¤Ó· Û‡ÓÙÔÌÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔÂÚ› ÛÙÈ¯Ô˘ÚÁÈ΋˜, ¯¿ÚË ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ·Ó·Î·Ï‡ÙÔ˘Ó ÙÔÓ ÂÚ›ÊËÌÔ·ÏÂÍ·Ó‰ÚÈÓfi ÛÙ›¯Ô Î·È ÙÔ˘˜ Ì˯·ÓÈÛÌÔ‡˜ Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÛÙÈ¯Ô˘ÚÁ›·˜, ηıÒ˜Î·È Û‡ÓÙÔÌ· ·ÔÛ¿ÛÌ·Ù· Á·ÏÏÈÎÒÓ ÔÈËÌ¿ÙˆÓ.9

∆ÂÏÂÈÒÓÔÓÙ·˜ ÙË Û¯ËÌ·ÙÈ΋ ·˘Ù‹ ·ÚÔ˘Û›·ÛË Ù˘ °Ú·ÌÌ·ÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ∫·Ú·-ÛÔ‡ÙÛ·, ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÂÈÛËÌ¿ÓÔ˘Ì fiÙÈ, fiˆ˜ fiÏ· Ù· ÂÁ¯ÂÈÚ›‰È· Ô˘ Û˘ÓÙ¿-¯ıËÎ·Ó ÁÈ· ÙË ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜, ¤ÙÛÈ ÎÈ ·˘Ùfi ˘ËÚÂÙ›, ÛÙÔÓ

253

∏ °Ú·ÌÌ·ÙÈÎc Ùɘ °·ÏÏÈÎɘ °ÏÒÛÛ˘ ÙÔ˘ πˆ¿ÓÓË ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·

9 √ ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚÔ˜ ÓfiÌÔ˜ ∞ªµã ÙÔ˘ 1882 ÁÈ· ÙËÓ ÚÔ΋ڢÍË Û˘ÁÁÚ·Ê‹˜ ‰È‰·ÎÙÈÎÒÓ ‚È‚Ï›ˆÓ··ÈÙ›, Ì¿ÏÈÛÙ·, Ë Á·ÏÏÈ΋ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈ΋ Ô˘ ÚÔÔÚ›˙ÂÙ·È ÁÈ· Ù· °˘ÌÓ¿ÛÈ· Ó· ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ Î·È¤Ó· ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ «ÂÚ› ÛÙÈ¯Ô˘ÚÁ›·˜» (¶·Ú›Û˘, Ù. µã, 1884, 445).

245-290 19/2/2012 11:58 AM ™ÂÏ›‰· 253

‚·ıÌfi Ô˘ ÂÈÙÚ¤ÂÈ Ë ›‰È· Ë Ê‡ÛË ÙÔ˘ ÂÁ¯ÂÈÚȉ›Ô˘, ÙÔ˘˜ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚÔ˘˜ ÛÙfi-¯Ô˘˜ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ Âη›‰Â˘Û˘, Ô˘ ·ÔÛÎÔÔ‡Û ÛÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË ·Á·ıÒÓÎ·È ÂÓ¿ÚÂÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ, ÚÔ‚¿ÏÏÔÓÙ·˜, ̤ۈ ÙˆÓ ·Ú·‰ÂÈÁÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ¯ÚËÛÈ-ÌÔÔÈ› ÒÛÙ ӷ ηٷÛÙ‹ÛÂÈ Û·Ê¤ÛÙÂÚ˜ ÙȘ ÁψÛÛÈΤ˜ ‰Ô̤˜ Ô˘ ÂÍÂÙ¿˙ÂÈ,ÌËӇ̷ٷ Ì ËıÈÎÔÏ·ÛÙÈÎfi ÂÚȯfiÌÂÓÔ.10

4. ∏ ·‹¯ËÛË Ù˘ °Ú·ÌÌ·ÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·

∏ °Ú·ÌÌ·ÙÈ΋ ÙÔ˘ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ· ¤Ï·‚ ıÂÙÈο Û¯fiÏÈ· ·fi ÙÔÓ Ù‡Ô Ù˘ ÂÔ-¯‹˜,11 ηıÒ˜ Î·È ÙËÓ ··Ú·›ÙËÙË ¤ÁÎÚÈÛË ÙÔ˘ ÀÔ˘ÚÁ›Ԣ ¶·È‰Â›·˜, ÚÔÎÂÈ-̤ÓÔ˘ Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËı› ÛÙ· Û¯ÔÏ›·. ™ÙË Û¯ÂÙÈ΋ ÂÁ·ÎÏÈÔ ÙÔ˘ ÀÔ˘ÚÁ›Ԣ¶·È‰Â›·˜ «Úe˜ ÙÔf˜ Û¯ÔÏ¿Ú¯·˜ ηd ‰È‰·ÛοÏÔ˘˜ ÙáÓ ëÏÏËÓÈÎáÓ Û¯ÔÏ›ˆÓ» (8∞ÚÈÏ›Ô˘ 1853) ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È fiÙÈ «ì âd ÙáÓ ‰È‰·ÎÙÈÎáÓ ‚È‚Ï›ˆÓ âÈÙÚÔc âÁÓˆ-ÌÔ‰fiÙËÛÂÓ ¬ÙÈ ÂrÓ·È ·≈ÙË àÍ›· Û˘ÛÙ¿Ûˆ˜ Âå˜ Ùa ëÏÏËÓÈÎa Û¯ÔÏÂÖ· ηd Á˘ÌÓ¿ÛÈ·ó˜ ‰È‰·ÎÙÈÎeÓ ‚È‚Ï›ÔÓ, ηıe Û˘ÓÙÂÙ·Á̤ÓË Î·d ·ÎÚÈ‚¤ÛÙÂÚÔÓ Î·d ÌÂıÔ‰ÈÎÒÙÂÚÔÓ·Úa ÔÏÏa˜ ôÏÏ·˜ ̤¯ÚÈ ÙÔ܉ âΉ‰Ô̤ӷ˜» (\AıËÓÄ, ·Ú. Ê. 2614, 16 ¡ÔÂÌ‚Ú›-Ô˘ 1857, Û. 3). ™˘Á¯ÚfiÓˆ˜, fï˜, Ë ¤Î‰ÔÛ‹ Ù˘ ‚Ú¤ıËΠÛÙÔ Â›ÎÂÓÙÚÔ ÌÈ·˜·fi ÙȘ – fi¯È ·Û˘Ó‹ıÈÛÙ˜ – ¤Úȉ˜ Ô˘ ¤ÊÂÚÓ·Ó Û˘¯Ó¿ ·ÓÙÈÌ¤ÙˆÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ÏÔ-Á›Ô˘˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜.

∆Ô 1857, ¤Ó· ¯ÚfiÓÔ ÌÂÙ¿ ÙËÓ Î˘ÎÏÔÊÔÚ›· Ù˘ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ·Ó·ıˆÚË̤Ó˘¤Î‰ÔÛ˘ Î·È ÙËÓ Â˘ÌÂÓ‹ ÎÚ›ÛË Ô˘ ¤Ï·‚ ·fi ÙËÓ ÂÍÂÙ·ÛÙÈ΋ ÂÈÙÚÔ‹ ÙˆÓ ‚È-‚Ï›ˆÓ, ‰ËÌÔÛȇıËΠ¤Ó· ·ÓÒÓ˘ÌÔ Ê˘ÏÏ¿‰ÈÔ Ì ٛÙÏÔ ¶·Ú·‚ÔÏc Ùɘ ÚÒÙ˘âΉfiÛˆ˜ Ùɘ ÙÔÜ °. ¢Ô‡Î· °·ÏÏÈÎɘ °Ú·ÌÌ·ÙÈÎɘ âΉÔı›Û˘ ηÙa Ùe 1855 Úe˜ÙcÓ ‰Â˘Ù¤Ú·Ó öΉÔÛÈÓ Ùɘ ÙÔÜ \π. ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ· âΉÔıÂÖÛ·Ó Ùe 1856, Ô˘ ˘ÔÛÙËÚ›-˙ÂÈ fiÙÈ ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ·fi ÙȘ ÚÔÛı‹Î˜ Ô˘ ÂÓ¤Ù·ÍÂ Ô ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·˜ ÛÙˉ‡ÙÂÚË ¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ ÂÁ¯ÂÈÚȉ›Ô˘ ÙÔ˘ ·ÓÙÏÔ‡ÓÙ·È ·fi ÙË °Ú·ÌÌ·ÙÈ΋ ÙÔ˘ °Â-ˆÚÁ›Ô˘ ¢Ô‡Î· Î·È fiÙÈ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÂÏÏ›„ÂȘ Î·È ·Ù¤ÏÂȘ. ªÔÏÔÓfiÙÈ Ô Û˘-ÓÙ¿ÎÙ˘ ÙÔ˘ ÂÓ ÏfiÁˆ Ê˘ÏÏ·‰›Ô˘ ηχÙÂÈ ÙËÓ Ù·˘ÙfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ οو ·fi ÙÔ ·Ú-¯ÈÎfi ¶., ÌÔÚÔ‡ÌÂ, Ì ‚¿ÛË Ù· Û¯fiÏÈ· Ô˘ ÊÈÏÔÍÂÓÔ‡ÓÙ·È ÛÙËÓ ÂÊËÌÂÚ›‰· ^O

254

ª·Ú›· ¶··‰¿ÎË & ¢¤ÛÔÈÓ· ¶ÚÔ‚·Ù¿

10 µÏ. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο : « si les Grecs étaient unis, ils seraient invincibles » (Û. 39), « un discours n’estbeau qu’autant qu’il contient de solides raisonnements et de nobles expressions » (Û. 88), « cefut l’envie qui causa le premier meurtre dans le monde » (Û. 96), « la véritable noblesse c’est lavertu » (Û. 97).11 ™Â ¿ÚıÚÔ Ù˘, Ë \EÊËÌÂÚd˜ ÙáÓ ºÈÏÔÌ·ıáÓ (¤ÙÔ˜ ¢ã, ·Ú. Ê. 182-185, 30 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 1856, Û.754), Û¯ÔÏÈ¿˙ÂÈ ıÂÙÈο ÙË ‰Â‡ÙÂÚË ¤Î‰ÔÛË Ù˘ °Ú·ÌÌ·ÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·, ˘ÔÁÚ·ÌÌ›˙ÔÓÙ·˜fiÙÈ ÔÈ ÚÔÛı‹Î˜ Î·È ‚ÂÏÙÈÒÛÂȘ Ô˘ ʤÚÂÈ Â›Ó·È ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ÔÏ˘ÂÙÔ‡˜ ‰È‰·ÎÙÈ΋˜ ›ڷ˜ÙÔ˘ Û˘ÁÁڷʤ·.

245-290 19/2/2012 11:58 AM ™ÂÏ›‰· 254

ºÈÏfi·ÙÚȘ (·Ú. Ê. 132 Î·È 136), Ó· ηٷϋÍÔ˘Ì Ì ·ÛÊ¿ÏÂÈ· ÛÙÔ Û˘Ì¤Ú·-ÛÌ· fiÙÈ Û˘ÁÁڷʤ·˜ ÙÔ˘ ·ÓÒÓ˘ÌÔ˘ Ê˘ÏÏ·‰›Ô˘ Â›Ó·È Ô °. ¢Ô‡Î·˜, Ô˘ ·Ó·-Ï·Ì‚¿ÓÂÈ, Ì ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÙÚfiÔ, Ó· ˘ÂÚ·ÛÈÛÙ› ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘. (¶Ú‚Ï. lEÓ Ì¿ıË-Ì· Úe˜ ÙeÓ Î·ıËÁËÙcÓ ¶·ÙÚáÓ °. ¢Ô‡Î·Ó j àÓ¿Ï˘ÛȘ Ùɘ Á·ÏÏÈÎɘ ÙÔ˘ ÁÚ·ÌÌ·-ÙÈÎɘ, Û. 1).

∞ÓÒÓ˘ÌË, Ì ٷ ·Ú¯Èο ∞. ø. ˆ˜ ˘ÔÁÚ·Ê‹, Â›Ó·È Î·È Ë ·¿ÓÙËÛË ÛÙÔÓ·ÓÒÓ˘ÌÔ Û˘ÓÙ¿ÎÙË ÙÔ˘ Ê˘ÏÏ·‰›Ô˘, Ë ÔÔ›· ‰ËÌÔÛȇÂÙ·È, Ì ÙË ÌÔÚÊ‹ ÂÈ-Ê˘ÏÏ›‰·˜, ÛÙËÓ ÂÊËÌÂÚ›‰· ^O ºÈÏfi·ÙÚȘ, ÙÔÓ ™Â٤̂ÚÈÔ ÙÔ˘ 1857, Ì ٛÙÏÔ«\A¿ÓÙËÛȘ Úe˜ ÙeÓ Î·ıËÁËÙcÓ °. ¢Ô‡Î·Ó». ™˘ÓÙ¿ÎÙ˘ Ù˘ ÂÈÊ˘ÏÏ›‰·˜ ›ӷÈ,ÂÌÊ·Ó¤Ûٷٷ, Ô ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·˜, Ô ÔÔ›Ô˜, Ì ÙË ÛÂÈÚ¿ ÙÔ˘, ˘ÂÚ·Û›˙ÂÙ·È ÙÔ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ (‚Ï. Î·È \AıËÓÄ, ·Ú. Ê. 2607, 23 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 1857, Û. 3).12

∏ ¤Úȉ· ‰ÂÓ ÙÂÏ›ˆÛ ‰ÒØ Û˘Ó¯›ÛÙËΠ̤۷ ·fi ÙȘ ÛÂÏ›‰Â˜ Ù˘ ÂÊËÌÂÚ›-‰·˜ \AıËÓÄ, fiÔ˘ Ô ¢Ô‡Î·˜ ·ÓÙ··ÓÙ¿ «ÛÙa˜ ‚·Ó·˘ÛÈÔÏÔÁ›·˜ ηd ηËÏÈÎa˜âÎÊÚ¿ÛÂȘ» (\AıËÓÄ, ·Ú. Ê. 2607, 23 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 1857, Û. 3) ÙÔ˘ ·ÓÙÈ¿ÏÔ˘ ÙÔ˘.∫·È Ô ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·˜, Ì ÙË ÛÂÈÚ¿ ÙÔ˘, Û ‰Â‡ÙÂÚÔ ¿ÚıÚÔ ÙÔ˘ Ì ٛÙÏÔ \AÓÙ·¿-ÓÙËÛȘ ‰Â˘Ù¤Ú· Úe˜ ÙeÓ Î·ıËÁËÙcÓ ¶·ÙÚáÓ °. ¢Ô‡Î·Ó, ‰È·ÙÚ·ÓÒÓÂÈ ÙËÓ ·ÔÙÂ-ÏÂÛÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ÌÂıfi‰Ô˘ ÙÔ˘, ÂÈηÏÔ‡ÌÂÓÔ˜ ÙËÓ ÂÈÙ˘¯›· ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ÙÔ˘ÛÙȘ ÂÍÂÙ¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ (\AıËÓÄ, ·Ú. Ê. 2614, 16 ¡ÔÂÌ‚Ú›Ô˘ 1857, Û.3).

∏ ÂÈÙ˘¯›· ÙÔ˘ ÂÁ¯ÂÈÚ‹Ì·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ· Â›Ó·È ¿ÓÙˆ˜ ÌÂÙÚ‹ÛÈÌË:¯¿ÚË ÛÙȘ ·ÏÏ¿ÏÏËϘ ÂΉfiÛÂȘ Î·È ·Ó·Ù˘ÒÛÂȘ Ô˘ ÁÓÒÚÈÛÂ, ÙÔ ÂÁ¯ÂÈÚ›-‰Èfi ÙÔ˘ ÂÈÛΛ·Û ÙȘ ¿ÏϘ Û‡Á¯ÚÔÓ¤˜ ÙÔ˘ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈΤ˜. ∂Ó‰ÂÈÎÙÈÎfi ÛÙÔȯ›ÔÙ˘ ÂÈÙ˘¯›·˜ Â›Ó·È ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ, ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙȘ ÙÚÂȘ ÚÒÙ˜ÂΉfiÛÂȘ, Ë Î¿ı ¤Î‰ÔÛË Ù˘ °Ú·ÌÌ·ÙÈ΋˜ ÙÔ˘ Ù˘ˆÓfiÙ·Ó Û 2.000 ·ÓÙ›Ù˘·,·ÚÈıÌfi˜ ȉȷ›ÙÂÚ· ÛËÌ·ÓÙÈÎfi˜ ÁÈ· Ù· ÂΉÔÙÈο ‰Â‰Ô̤ӷ Ù˘ ÂÔ¯‹˜, ηÈÂÍ·ÓÙÏÔ‡ÓÙ·Ó Ôχ ÁÚ‹ÁÔÚ·.13 ™‡Ìʈӷ ‰Â Ì ÙÔÓ Î·Ù¿ÏÔÁÔ ÙˆÓ ∞‰ÂÏÊÒÓ¶ÂÚÚ‹, Ô˘ ·Ó¤Ï·‚·Ó ÙËÓ ¤‚‰ÔÌË ¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ 1871, ÙÔ ÂÁ¯ÂÈÚ›‰ÈÔ ÙÔ˘ ∫·Ú·-ÛÔ‡ÙÛ· ÂΉfiıËΠ۠3.000 ·ÓÙ›Ù˘· (∫·Ù¿ÏÔÁÔ˜ ÙáÓ âÓ Ùˇá Ù˘ÔÁÚ·Ê›ˇˆ∞‰ÂÏÊáÓ ¶ÂÚÚÉ âÎÙ˘ˆı¤ÓÙˆÓ ‚È‚Ï›ˆÓ 1868-1900, 1902, 15). ∞ÓÙÈı¤Ùˆ˜, Ë Ù¤-

255

∏ °Ú·ÌÌ·ÙÈÎc Ùɘ °·ÏÏÈÎɘ °ÏÒÛÛ˘ ÙÔ˘ πˆ¿ÓÓË ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·

12 ∆Ô Î›ÌÂÓÔ ·˘Ùfi ‰ËÌÔÛȇıËÎÂ, ÙËÓ ›‰È· ¯ÚÔÓÈ¿, Î·È Û ·˘ÙÔÙÂϤ˜ Ê˘ÏÏ¿‰ÈÔ, ˘fi ÙÔÓ Ù›ÙÏÔlEÓ Ì¿ıËÌ· Úe˜ ÙeÓ Î·ıËÁËÙcÓ ¶·ÙÚáÓ °. ¢Ô‡Î·Ó j àÓ¿Ï˘ÛȘ Ùɘ Á·ÏÏÈÎɘ ÙÔ˘ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎɘ.13 «âÍ·ÓÙÏËı›Û˘ âÓÙe˜ ‰‡Ô ÌfiÏȘ âÙáÓ Ùɘ ‰Â˘Ù¤Ú·˜ âΉfiÛˆ˜ Ùɘ ·ÚÔ‡Û˘ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎɘ, Û˘ÁÎÂÈ̤-

Ó˘, ó˜ ηd ì ÚÒÙË, âÎ ‰ÈÛ¯ÈÏ›ˆÓ àÓÙÈÙ‡ˆÓ, âΉ›‰ˆ õ‰Ë ηd ÙÚ›ÙÔÓ ·éÙcÓ» («¶ÚfiÏÔÁÔ˜», °Ú·ÌÌ·-ÙÈÎc Ùɘ °·ÏÏÈÎɘ °ÏÒÛÛ˘, 31859). ¶Ú‚Ï. \AıËÓÄ, ·Ú. Ê. 2614, 16 ¡ÔÂÌ‚Ú›Ô˘ 1857, Û. 3 fiÔ˘ ·Ó·-ʤÚÂÙ·È fiÙÈ ÔÈ ‰‡Ô ÚÒÙ˜ ÂΉfiÛÂȘ (1852 Î·È 1856) ›¯·Ó ‹‰Ë Ô˘Ï‹ÛÂÈ 4.000 ·ÓÙ›Ù˘·.

245-290 19/2/2012 11:58 AM ™ÂÏ›‰· 255

Ù·ÚÙË ¤Î‰ÔÛË Ù˘ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ¢Ô‡Î·, ÙÔ˘ 1881, ÂΉfiıËΠ·fi ÙÔ ›‰ÈÔ Ù˘-ÔÁÚ·ÊÂ›Ô Û 1.000 ·ÓÙ›Ù˘·.14

∆Ô 1884, fiÙ·Ó ‰ËÌÔÛȇÂÙ·È ÙÔ ¶ÚfiÁÚ·ÌÌ· ÙáÓ ÙÔÖ˜ âÓ ëÏÏËÓÈÎÔÖ˜ Û¯ÔÏ›ÔȘηd ÙÔÖ˜ Á˘ÌÓ·Û›ÔȘ ‰È‰·ÎÙ¤ˆÓ Ì·ıËÌ¿ÙˆÓ (∞ÓÙˆÓ›Ô˘, Ù. ∞ã, 243-256), Ë °Ú·Ì-Ì·ÙÈ΋ ÙÔ˘ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ· ÂÁÎÚ›ÓÂÙ·È ÁÈ· Ì›· ÙÂÙÚ·ÂÙ›·, ˆ˜ Ë ÌfiÓË Î·Ù¿ÏÏËÏËÁÈ· Ù· ‰ËÌfiÛÈ· Î·È È‰ÈˆÙÈο Û¯ÔÏ›· Ù˘ ª¤Û˘ ∂η›‰Â˘Û˘ (¶·Ú›Û˘ 1884,515).

∆Ô ÁÂÁÔÓfi˜ ·˘Ùfi ¤‰ˆÛ ÌÈ· Ó¤· ÂΉÔÙÈ΋ ÒıËÛË ÛÙÔ ÂÁ¯ÂÈÚ›‰ÈÔ Ô˘ ΢-ÎÏÔÊfiÚËÛ Û ·Ó·ıˆÚË̤ÓË, ·fi ÙÔ ÁÈÔ ÙÔ˘ °ÂÒÚÁÈÔ, ¤Î‰ÔÛË Ù˘ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈ-΋˜. ¶·Ú¿ÏÏËÏ·, Ë ·fiÊ·ÛË ·˘Ù‹, ÚÔÛʤÚÔÓÙ·˜ ¤Ó· ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÚÔ‚¿‰ÈÛÌ·ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ· ¤Ó·ÓÙÈ ÙˆÓ ˘ÔÏÔ›ˆÓ, ·Ú·ÎÈÓ› ¿ÏÏÔ˘˜ ηıË-ÁËÙ¤˜-Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ ‰È‰·ÎÙÈÎÒÓ ÂÁ¯ÂÈÚȉ›ˆÓ Ó· ‰ËÌÔÛȇÛÔ˘Ó ‚ÔËı‹Ì·Ù· Ô˘ı· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Û·Ó Û˘ÌÏËڈ̷ÙÈο Ì ÙË °Ú·ÌÌ·ÙÈ΋ ÙÔ˘ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·. ∆Ô1884, ‰ËÌÔÛȇÔÓÙ·È ‰‡Ô ÂÁ¯ÂÈÚ›‰È· Ì ·Û΋ÛÂȘ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹˜ ÙˆÓ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈ-ÎÒÓ Î·È Û˘ÓÙ·ÎÙÈÎÒÓ Î·ÓfiÓˆÓØ ÙÔ ÚÒÙÔ ·fi ÙÔÓ °ÂÒÚÁÈÔ ∑·‰¤ (£¤Ì·Ù·Úe˜ âÊ·ÚÌÔÁcÓ ÙáÓ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎáÓ Î·d Û˘ÓÙ·ÎÙÈÎáÓ Î·ÓfiÓˆÓ Ùɘ °·ÏÏÈÎɘ °ÏÒÛ-Û˘ ηÙa ÙcÓ °Ú·ÌÌ·ÙÈÎcÓ °. (sic) ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·), Î·È ÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ·fi ÙÔÓ °Ô˘-ÛÙ·‡Ô ∂Ì¿Ú, ηıËÁËÙ‹ Á·ÏÏÈÎÒÓ ÛÙÔ ∞ÚÛ¿ÎÂÈÔ (™˘ÏÏÔÁc £ÂÌ¿ÙˆÓ, Úe˜âÊ·ÚÌÔÁcÓ ÙáÓ Î·ÓfiÓˆÓ Ùɘ °·ÏÏÈÎɘ °Ú·ÌÌ·ÙÈÎɘ \Iˆ. ∫·Ú·ÛÔ‡Û· (sic)). ∆ËÓÂfiÌÂÓË ¯ÚÔÓÈ¿ Ô ª¿ÍÈÌÔ˜ ¢·ÛηϿ΢ ‰ËÌÔÛȇÂÈ Ù· £¤Ì·Ù· Âå˜ ÙcÓ °·Ï-ÏÈÎcÓ °Ú·ÌÌ·ÙÈÎcÓ \I. ∫·Ú·ÛÔ‡Û· (sic) ÌÂÙa ‰ÈÔÚıÒÛˆ˜ ÙáÓ âÛÊ·ÏÌ¤ÓˆÓ Î·d Û˘-ÌÏËÚÒÛˆ˜ ÙáÓ âÏÏÈáÓ âÓ ¿Û·È˜ Ù·Ö˜ ·Ú·ÁÚ¿ÊÔȘ, ÛÙÔ ÔÔ›Ô Ì οÔÈ· ‰fi-ÛË ÂÈÚˆÓ›·˜ ‰È¢ÎÚÈÓ›˙ÂÈ fiÙÈ «‰ÈÔÚıÔÜÓÙ·È Ùa âÛÊ·Ï̤ӷ ηd Û˘ÌÏËÚÔÜÓÙ·ÈÛÔ˘‰·›·È âÏÏ›„ÂȘ âÓ ¿ÛFË ·Ú·ÁÚ¿Ê̌ˆ ÙÔÜ àÓa ¯Â›Ú·˜ Û˘ÓÙ·ÎÙÈÎÔÜ Ùɘ àÚÈ-ÛÙÂ˘Û¿Û˘ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎɘ Ùɘ Á·ÏÏÈÎɘ ÁÏÒÛÛ˘».15

5. ∂›ÏÔÁÔ˜

∏ °Ú·ÌÌ·ÙÈ΋ ÙÔ˘ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·, ·ÚfiÙÈ ÂÈÎÚ›ıËΠÛÊÔ‰Ú¿ ·fi ÙÔÓ °ÂÒÚÁÈԢԇη, ·ÔÙÂÏ› ÌÈ· Ôχ ·ÍÈfiÏÔÁË ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÁÈ· ÙËÓ ÏËÚ¤ÛÙÂÚË Î·Ù¿ÚÙÈ-ÛË ÙÔ˘ ¤ÏÏËÓ· Ì·ıËÙ‹. √ Û˘ÁÁڷʤ·˜ Ù˘ ˘ËÚ¤ÙËÛ ÌÂ Û˘Ó¤ÂÈ· ÙÔÓ ÛÙfi¯Ô

256

ª·Ú›· ¶··‰¿ÎË & ¢¤ÛÔÈÓ· ¶ÚÔ‚·Ù¿

14 ∂ÎÊÚ¿˙Ô˘Ì ÙȘ ¢¯·ÚÈÛٛ˜ Ì·˜ ÛÙË Û˘Ó¿‰ÂÏÊÔ ª·Ú›· ª·ıÈÔ˘‰¿ÎË Ô˘ ¤ıÂÛ ÛÙË ‰È¿ıÂ-Û‹ Ì·˜ ·˘Ù‹ ÙËÓ ÏËÚÔÊÔÚ›·. °È· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÛÙÔȯ›· Á‡Úˆ ·’ ÙËÓ ÂΉÔÙÈ΋ ·Ú·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘19Ô˘ ·È., ‚Ï. ª·ıÈÔ˘‰¿ÎË 2001, passim.15 ∏ ÂÚÈÔÚÈṲ̂ÓË ¤ÎÙ·ÛË Ù˘ ·ÚÔ‡Û·˜ ÂÚÁ·Û›·˜ ‰ÂÓ ÂÈÙÚ¤ÂÈ Ó· ‰ÈÂÚ¢ÓËı› ‰ÈÂÍÔ‰Èο ÙÔ˙‹ÙËÌ· ÙˆÓ Û˘ÌÏËÚˆÌ¿ÙˆÓ Ù˘ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·, ı¤Ì· ÙÔ ÔÔ›Ô ·ÔÙÂÏ› ·ÓÙÈ-ΛÌÂÓÔ ¿ÏÏ˘ ÚÔ˜ ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛË ÂÚÁ·Û›·˜.

245-290 19/2/2012 11:58 AM ™ÂÏ›‰· 256

ÙÔ˘, Ó· ı¤ÛÂÈ ‰ËÏ·‰‹ ÛÙË ‰È¿ıÂÛË ÙˆÓ ÂÏÏ‹ÓˆÓ ÛÔ˘‰·ÛÙÒÓ Ù˘ °·ÏÏÈ΋˜ ¤Ó·ÂÁ¯ÂÈÚ›‰ÈÔ Ô˘ Ó· ·Ú¤¯ÂÈ ÌÈ· ÛÙ¤ÚÂË ÁÓÒÛË Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜. ¶ÚÔÛ¿ıËÛ ӷÂÓÙÔ›ÛÂÈ ‰È·ÊÔÚ¤˜ Î·È ÔÌÔÈfiÙËÙ˜ Ù˘ °·ÏÏÈ΋˜ Î·È Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜, ÁÂÁÔÓfi˜ÚˆÙÔÔÚÈ·Îfi ÁÈ· ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘. ∞Í›˙ÂÈ, ›Û˘, Ó· ÂÈÛËÌ·Óı› Ë ·ÓËÛ˘¯›·ÙÔ˘ ÁÈ· ÙË ÌÂÙ·ÊÔÚ¿ ÛÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ ȉȈÙÈÛÌÒÓ Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜Ø ̤ÚÈ-ÌÓ¿ ÙÔ˘ ‹Ù·Ó Ó· ÚÔÛٷ٢ı› Ë ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ·fi «ÙÔf˜ Á·ÏÏÈÛÌÔf˜ âΛ-ÓÔ˘˜ Ô¥ÙÈÓ˜ àÓÙ›ÎÂÈÓÙ·È Âå˜ ÙcÓ Ê‡ÛÈÓ Ùɘ ëÏÏËÓÈÎɘ ÁÏÒÛÛ˘, ηd ÙÔf˜ ïÔ›Ô˘˜Ú¤ÂÈ Ó’ àÔʇÁÔÌÂÓ ó˜ χÌËÓ ·éÙɘ» (∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·˜ 1856, Û. ˙ã).

∂ÓÙ˘ˆÛÈ¿˙ÂÈ Â›Û˘ ÙÔÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ·Ó·ÁÓÒÛÙË Ë ÂÈÌÔÓ‹ ÙÔ˘ ∫·Ú·ÛÔ‡-ÙÛ· ÛÙËÓ ·Ú¿ıÂÛË ÏÂÙÔÌÂÚÂÈÒÓ Û¯ÂÙÈο Ì ÙȘ ‰Ô̤˜ Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÁÏÒÛ-Û·˜, Ô ˙‹ÏÔ˜ ÙÔ˘ Ó· ηٷÁÚ¿ÊÂÈ ÙȘ ÂÍ·ÈÚ¤ÛÂȘ, Ë ·ÊıÔÓ›· ÙˆÓ ·Ú·‰ÂÈÁÌ¿-ÙˆÓ. ∂›Ó·È Ê·ÓÂÚfi fiÙÈ Ë ÂÓ·Û¯fiÏËÛ‹ ÙÔ˘ Ì ÙËÓ Ô›ËÛË Î·È ÙË ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ¤¯ÂÈÔ͇ÓÂÈ ÙË ÁψÛÛÈ΋ ÙÔ˘ ¢·ÈÛıËÛ›·, Î·È ›Ûˆ˜ Â›Ó·È ·˘Ùfi Ô˘ ÙÔ˘ ˘·ÁÔÚ‡ÂÈÙËÓ ÚÔÛÔ¯‹ ÛÙË ÏÂÙÔ̤ÚÂÈ·. √È ÔÏϷϤ˜ ÂΉfiÛÂȘ Ù˘ °Ú·ÌÌ·ÙÈ΋˜ Î·È ÔÈ·Ó·ıˆڋÛÂȘ Ô˘ ¤ÁÈÓ·Ó Î·Ù¿ ηÈÚÔ‡˜ ÈÛÙÔÔÈÔ‡Ó ÙË Ì¤ÚÈÌÓ· ÙÔ˘ Û˘ÁÁÚ·-ʤ· Ó· ‰ÈÔÚıÒÛÂÈ ÛÊ¿ÏÌ·Ù· Î·È Ó· Û˘ÌÏËÚÒÛÂÈ Ù˘¯fiÓ ÎÂÓ¿ Î·È ·Ú·Ï‹-„ÂȘ.

∏ °Ú·ÌÌ·ÙÈ΋ ÙÔ˘ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·, ˆ˜ ¤Ó· ·fi Ù· ‚·ÛÈο Î·È Ì·ÎÚÔ‚ÈfiÙÂÚ·‰È‰·ÎÙÈο ÂÁ¯ÂÈÚ›‰È· ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ·, Û˘Ó¤‚·Ï ԢÛÈ·ÛÙÈο ÛÙË ‰È¿‰ÔÛË Î·È‰ڷ›ˆÛË Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. ¶¤Ú·, fï˜, ·fi ÙÔÓ ‰È‰·ÎÙÈ-Îfi ÙÔ˘ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·, ÙÔ ÂÓ ÏfiÁˆ ÂÁ¯ÂÈÚ›‰ÈÔ Í¯ˆÚ›˙ÂÈ ·fi ¿ÏÏ· ·ÓÙ›ÛÙÔȯ·, ÁÈ·-Ù› Û˘ÓÈÛÙ¿ ̤ÚÔ˜ ÂÓfi˜ ¢ڇÙÂÚÔ˘ Î·È ÔÏ˘Ô›ÎÈÏÔ˘ Û˘ÁÁÚ·ÊÈÎÔ‡ ¤ÚÁÔ˘, ԢηıÈÛÙ¿ ÙÔÓ πˆ¿ÓÓË ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ· ÊÔÚ¤· ÙÔ˘ Á·ÏÏÈÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿-‰·.

µÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·

∞¡∆ø¡π√À, ¢., 1987. ∆· ÚÔÁÚ¿ÌÌ·Ù· Ù˘ ª¤Û˘ ∂η›‰Â˘Û˘ (1833-1929), Ù. ∞ã,∞ı‹Ó·, π∞∂¡.

µ§∞Ã√™, ∞., 1901. «πˆ¿ÓÓ˘ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·˜», ∞Ó¿ÏÂÎÙ·, Ù. 2Ô˜, Aı‹Ó·, ™·ÎÂÏÏ·Ú›Ô˘,ÛÛ. 56-82.

CHERVEL, A., 1977. Histoire de la grammaire scolaire, ¶·Ú›ÛÈ, Payot.¢∏ª∞ƒ∞™, ∫. £., 61993. ¡ÂÔÂÏÏËÓÈÎfi˜ ¢È·ÊˆÙÈÛÌfi˜, ∞ı‹Ó·, ∂ÚÌ‹˜.∫√ƒ∞∏™, ∞., 1829. òAÙ·ÎÙ·, Ù. µã, ¶·Ú›ÛÈ, Eberhart.ª∞£π√À¢∞∫∏, ª., 2001. √È ÙÈÌÔηٿÏÔÁÔÈ ÙˆÓ ÂÏÏËÓÈÎÒÓ ‚È‚ÏÈԈϛˆÓ. ª·ÚÙ˘Ú›Â˜

ÁÈ· ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÙˆÓ ÂÏÏËÓÈÎÒÓ ·Ó·ÁÓˆÛÌ¿ÙˆÓ ÛÙÔ ‚ã ÌÈÛfi ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ·, ¢È‰·-ÎÙÔÚÈ΋ ‰È·ÙÚÈ‚‹, ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ∫Ú‹Ù˘, ∆Ì‹Ì· ºÈÏÔÏÔÁ›·˜, ƒ¤ı˘ÌÓÔ.

ª∞™∆ƒ√¢∏ª∏∆ƒ∏™, ¶. ¢., 1975. «√È ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·», ¡ÂÔÂÏÏËÓÈο.

257

∏ °Ú·ÌÌ·ÙÈÎc Ùɘ °·ÏÏÈÎɘ °ÏÒÛÛ˘ ÙÔ˘ πˆ¿ÓÓË ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·

245-290 19/2/2012 11:58 AM ™ÂÏ›‰· 257

ªÂϤÙ˜ Î·È ¿ÚıÚ·, Ù. ∞ã, ÛÛ. 78-92, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, ¡¤· ¶ÔÚ›·.¶∞¡∞°πø∆√¶√À§√™, π. ª., 1973. «∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·˜ ÙȘ», ¡¤· ∂ÛÙ›· 92 (πÔ‡ÏÈÔ˜-¢ÂΤÌ-

‚ÚÈÔ˜), 184-189.¶∞¶∞°∂øƒ°π√À-¶ƒ√µ∞∆∞, ∂., 1994. ∏ Á·ÏÏÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ∞ı‹Ó·, ÿ‰Ú˘Ì·

¡ÂÔÂÏÏËÓÈÎÒÓ ™Ô˘‰ÒÓ.PROVATA, D., 1990. « Écrire en français en Grèce au XIXe siècle », Nouvelles du Sud

13 (numéro spécial : Écrivains grecs de langue française), 13-25.___, 1994. Victor Hugo en Grèce (1842-1902), ¢È‰·ÎÙÔÚÈ΋ ‰È·ÙÚÈ‚‹, ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ

Paris IV-Sorbonne.TSIGRIS, C., 2002. La diffusion et l’enseignement du français en Grèce au XIXe siècle à

travers les programmes institutionnels et l’analyse du discours des manuels, ¢È‰·ÎÙÔ-ÚÈ΋ ‰È·ÙÚÈ‚‹, ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ Paris III-Sorbonne nouvelle.

¶ËÁ¤˜

·. ∞˘ÙÔÙÂÏ‹ ¤ÚÁ·

¢∞™∫∞§∞∫∏™, ª., 1885. £¤Ì·Ù· Âå˜ ÙcÓ °·ÏÏÈÎcÓ °Ú·ÌÌ·ÙÈÎcÓ \π. ∫·Ú·ÛÔ‡Û·. ªÂÙa‰ÈÔÚıÒÛˆ˜ ÙáÓ âÛÊ·ÏÌ¤ÓˆÓ Î·d Û˘ÌÏËÚÒÛˆ˜ ÙáÓ âÏÏÈáÓ âÓ ¿Û·È˜ Ù·Ö˜ ·Ú·-ÁÚ¿ÊÔȘ, ª¤ÚÔ˜ ¢Â‡ÙÂÚÔÓ ™˘ÓÙ·ÎÙÈÎeÓ, Aı‹Ó·, BÏ·ÛÙfi˜.

¢√À∫∞™, °., 1855. °Ú·ÌÌ·ÙÈÎc Ùɘ °·ÏÏÈÎɘ °ÏÒÛÛ˘, ¶Úe˜ ¯ÚÉÛÈÓ ÙÔÜ ∫Ú¿ÙÔ˘˜, Aı‹Ó·,AÁÁÂÏ›‰Ë˜.

∂ª∞ƒ, °., 1884. ™˘ÏÏÔÁc ıÂÌ¿ÙˆÓ Úe˜ âÊ·ÚÌÔÁ‹Ó ÙáÓ Î·ÓfiÓˆÓ Ùɘ °·ÏÏÈÎɘ °Ú·ÌÌ·-ÙÈÎɘ \Iˆ. ∫·Ú·ÛÔ‡Û·, Aı‹Ó·, ¶··ÏÂÍ·Ó‰Ú‹˜ - B·Ú‚·Ú‹ÁÔ˜.

∑∞¢∂™, °. ª., 1884. £¤Ì·Ù· Úe˜ âÊ·ÚÌÔÁcÓ ÙáÓ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎáÓ Î·d Û˘ÓÙ·ÎÙÈÎáÓ Î·ÓfiÓˆÓÙɘ °·ÏÏÈÎɘ °ÏÒÛÛ˘ ηÙa ÙcÓ °Ú·ÌÌ·ÙÈÎcÓ °. ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·, Aı‹Ó·, KÔ˘ÛÔ˘Ï›ÓÔ˜.

GIRAULT-DUVIVIER, Ch.-P., 1827. Grammaire des grammaires ou analyse raisonnée desmeilleurs traités sur la langue française, Ù. I-II, ¶·Ú›ÛÈ, Janet & Cotelle.

∫∞ƒ∞™√À∆™∞™, π., 1852. °Ú·ÌÌ·ÙÈÎc Ùɘ °·ÏÏÈÎɘ °ÏÒÛÛ˘, ™˘ÓÙ·¯ıÂÖÛ· Âå˜ ¯ÚÉÛÈÓ ÙáÓÛ¯ÔÏ›ˆÓ Ùɘ ∂ÏÏ¿‰Ô˜, Aı‹Ó·, NÈÎÔÏ·˝‰Ë˜ - ºÈÏ·‰ÂÏʇ˜, (ÂfiÌÂÓ˜ ÂΉfiÛÂȘ:

1856, 1859, 1861, 1865, 1867, 1871, 1872, 1877, 1878 (TÚ›ÔÏË), 1878 (∞ı‹Ó·),1884, 1891).

___, 1855. ÃÚËÛÙÔÌ¿ıÂÈ· °·ÏÏÈÎc õÙÔÈ ™˘ÏÏÔÁc ∆ÂÌ·¯›ˆÓ ηd ^OÏÔÛ¯ÂÚáÓ öÚÁˆÓ âÎ ÙáÓàÚ›ÛÙˆÓ §ÔÁÔÁÚ¿ÊˆÓ Î·d ¶ÔÈËÙáÓ Ùɘ °·ÏÏ›·˜ ·Ï·ÈáÓ Ù ηd Óˆ٤ڈÓ. ªÂÙa ÛË-ÌÂÈÒÛÂˆÓ âÍËÁËÙÈÎáÓ ÙÔÜ ÎÂÈ̤ÓÔ˘, Aı‹Ó·, BÏ·ÛÙfi˜, (ÂfiÌÂÓ˜ ÂΉfiÛÂȘ: 1859, 1865,1876).

___, 1865, 21868. §ÂÍÈÎeÓ ÙáÓ Û˘ÓˆÓ‡ÌˆÓ Ùɘ °·ÏÏÈÎɘ °ÏÒÛÛ˘. ¶Úe˜ ¯ÚÉÛÈÓ ÙáÓ ™¯Ô-Ï›ˆÓ ηd °˘ÌÓ·Û›ˆÓ, Aı‹Ó·, °Ú˘¿Ú˘ - K·Ó·ÚÈÒÙ˘.

___, 1857. lEÓ ª¿ıËÌ· Úe˜ ÙeÓ ∫·ıËÁËÙcÓ ¶·ÙÚáÓ °. ¢Ô‡Î·Ó ì àÓ¿Ï˘ÛȘ Ùɘ °·ÏÏÈÎɘÙÔ˘ °Ú·ÌÌ·ÙÈÎɘ, Aı‹Ó·, ºÈÏ·‰ÂÏʇ˜.

∫·Ù¿ÏÔÁÔ˜ ÙáÓ âÓ Ù̌á Ù˘ÔÁÚ·Ê›̌ˆ \A‰ÂÏÊáÓ ¶ÂÚÚÉ âÎÙ˘ˆı¤ÓÙˆÓ ‚È‚Ï›ˆÓ 1868-1900,

258

ª·Ú›· ¶··‰¿ÎË & ¢¤ÛÔÈÓ· ¶ÚÔ‚·Ù¿

245-290 19/2/2012 11:58 AM ™ÂÏ›‰· 258

Aı‹Ó·, 1902.NOËL & CHAPSAL, 381845, Nouvelle Grammaire française, ¶·Ú›ÛÈ.[¶.], 1857. ¶·Ú·‚ÔÏc Ùɘ ¶ÚÒÙ˘ âΉfiÛˆ˜ Ùɘ ÙÔÜ °. ¢Ô‡Î· °·ÏÏÈÎɘ °Ú·ÌÌ·ÙÈÎɘ âΉÔ-

ı›Û˘ ηÙa Ùe 1853 Úe˜ ÙcÓ ¢Â˘Ù¤Ú·Ó öΉÔÛÈÓ Ùɘ ÙÔÜ Î. ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ· âΉÔıÂÖÛ·Ó Ùe1856, Aı‹Ó·, KÔÙÛ·Ì·ÛfiÔ˘ÏÔ˜.

¶∞ƒπ™∏™, ™., 1884. \AÓˆÙ¤Ú· ηd ª¤ÛË \Eη›‰Â˘ÛȘ õÙÔÈ ™˘ÏÏÔÁc ÙáÓ ¡fiÌˆÓ µ. ¢È·Ù·Á-Ì¿ÙˆÓ Î·d \EÁ΢ÎÏ›ˆÓ ÙÔÜ âd ÙáÓ \EÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎáÓ Î·d Ùɘ ¢ËÌÔÛ›·˜ \Eηȉ‡Ûˆ˜^YÔ˘ÚÁ›Ԣ àe ÙÔÜ 1833-1884, Aı‹Ó·, «^O ¶·Ï·Ì‹‰Ë˜».

¶π∆∑π¶π√™, π., 1841. °Ú·ÌÌ·ÙÈÎc Ùɘ °·ÏÏÈÎɘ °ÏÒÛÛ˘ ∫·Ùa ·Ú·ÏÏËÏÈÛÌeÓ Úe˜ ÙcÓ^EÏÏËÓÈÎcÓ µ¿ÛÈÓ ö¯Ô˘Û· ÙcÓ ª¤ıÔ‰ÔÓ Î·d Ùa˜ àÎÚÈ‚ÂÖ˜ ·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ ÙáÓ âÓ‰Ô͈٤-ÚˆÓ Î·d ÓÂˆÙ¤ÚˆÓ °Ú·ÌÌ·ÙÈÎáÓ Ùɘ °·ÏÏ›·˜, EÚÌÔ‡ÔÏË, ¶ÔÏ˘Ì¤Ú˘.

‚. ÕÚıÚ·

\EÊËÌÂÚd˜ ÙáÓ ºÈÏÔÌ·ıáÓ, öÙÔ˜ ¢ã, àÚ. Ê. 182-185, 30 \√ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 1856, Û. 754.∞. ø., «\A¿ÓÙËÛȘ Úe˜ ÙeÓ Î·ıËÁËÙcÓ °. ¢Ô‡Î·Ó», âÊ. ºÈÏfi·ÙÚȘ, àÚ. Ê. 136 (Û˘Ó¤¯ÂÈ·

·fi ÙÔ 132, 134, 135), 17 ™ÂÙÂÌ‚Ú›Ô˘ 1857, Û. 4.¶., «\AÓÙ·¿ÓÙËÛȘ Úe˜ ÙeÓ Î. ∫·Ú·Ù˙Ô‡ÙÛ·Ó (sic)», âÊ. \AıËÓÄ, öÙÔ˜ ∫™∆ã, àÚ. Ê. 2607,

23 \√ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 1857, ÛÛ. 3-4.∞. ø., «\A¿ÓÙËÛȘ ‰Â˘Ù¤Ú· Úe˜ ÙeÓ Î·ıËÁËÙcÓ ¶·ÙÚáÓ °. ¢Ô‡Î·Ó», âÊ. \AıËÓÄ, öÙÔ˜

∫™∆ã, àÚ. Ê. 2614, 16 ¡ÔÂÌ‚Ú›Ô˘ 1857, Û. 3.

259

∏ °Ú·ÌÌ·ÙÈÎc Ùɘ °·ÏÏÈÎɘ °ÏÒÛÛ˘ ÙÔ˘ πˆ¿ÓÓË ∫·Ú·ÛÔ‡ÙÛ·

245-290 19/2/2012 11:58 AM ™ÂÏ›‰· 259