«Πνηώληαο» ζην «πεξηζώξην»: Η ξήμε ηεο κεηαπνιεκηθήο γεληάο κε ηε γεληά ηνπ ’30 θαη

ηελ θξηηηθή κέζα από ην «ψεπδνξεαιηζηηθό» πξίζκα ηεο Φαληαζηηθήο πεξηπέηεηαο ηνπ

Αιέμαλδξνπ Κνηδηά

Απγή Λίιιε*

Tν 1963 μεζπά ζηε θηινινγηθή ζειίδα ηεο Μεζεκβξηλήο, ηεο νπνίαο ηελ επηκέιεηα

έρεη ν Αιέμαλδξνο Κνηδηάο, κηα νξκεηηθή δηακάρε.1 Σε ζχγθξνπζε ππξνδνηεί ε ζπλέληεπμε

ηνπ Ζιία Βελέδε, ζηελ νπνία ππνζηεξίδεη φηη ε «βνιεκέλε»2 κεηαπνιεκηθή γεληά ήδε

«έδσζε φ,ηη είρε λα δψζεη».3

Ο Κνηδηάο ηνπνζεηείηαη κε ζάξξνο θαη ζξάζνο γηα ην

«εθηξσκαηηθφ θαηλφκελν»4 ηεο γεληάο ηνπ ’30. Μφληκνο ζθνπφο ηεο θξηηηθήο ηνπ εμάιινπ

είλαη ε θαηάξξηςε ηνπ «κχζνπ»5 πνπ «δεκηνχξγεζαλ θαη ζπζηεκαηηθά θαιιηέξγεζαλ νη ίδηνη

[νη κεηαπνιεκηθνί ζπγγξαθείο] γηα ηε ζπνπδαηφηεηα ηεο έιεπζήο ηνπο ζηα ειιεληθά

Γξάκκαηα».6 Γελ παχεη πνηέ λα ππνγξακκίδεη ηε δηάζηαζε αλάκεζα ζηα κπζηζηνξήκαηα ηνπ

κεζνπνιεκηθνχ πιαζηνχ θνζκνπνιηηηζκνχ απφ ηε κηα θαη ηεο κεηαπνιεκηθήο ξεαιηζηηθήο

απεηθφληζεο ηνπ πνιηηηθνθνηλσληθνχ δηραζκνχ απφ ηελ άιιε. Γηα ηνλ ίδην ε κεηαπνιεκηθή

γεληά πεξηζσξηνπνηήζεθε αθελφο ιφγσ κηαο ελ ιεπθψ απνδνρήο ηνπ έξγνπ ηεο ιεγφκελεο

γεληάο ηνπ ’30 θαη ιφγσ κνλφρξσκεο πνιηηηθά πξνζαλαηνιηζκέλεο θξηηηθήο αθεηέξνπ. Σν

δήηεκα απηφ, πνπ ηνλ απαζρφιεζε ηδηαηηέξσο σο θξηηηθφ, παξνπζηάδεηαη κε επθάληαζην

ηξφπν ζην ινγνηερληθφ ηνπ έξγν θαη δε ζηε βξαβεπκέλε Φαληαζηηθή πεξηπέηεηα.

ηηο 7 Ηνπλίνπ 1963 ν Ζιίαο Βελέδεο δήισλε φηη «ε γελεά ηνπ 30 έζβεζε»7 θαη φηη νη

κεηαπνιεκηθνί ζπγγξαθείο είλαη «ηψξα θαιά ηνπνζεηεκέλνη ζηηο ζέζεηο ηνπο, ζηα γξαθεία

ηνπο, ζηε δσή».8 Αλ θαη ηελ ίδηα ζηηγκή ν Βελέδεο δήισλε φηη ε γεληά ηνπ «παξαήηαλ

απηάξεζθε»,9 παξαδερφκελνο ηξφπνλ ηηλά θαη ηε κε εηνηκφηεηά ηεο λα εθθξάζεη ηελ

* Ζ Απγή Λίιιε είλαη ππνςήθηα δηδάθησξ Νενειιεληθήο Φηινινγίαο ζην Δζληθφ θαη Καπνδηζηξηαθφ Παλεπηζηήκην

Αζελψλ. Ζ αλαθνίλσζή ηεο ζην Δ΄ πλέδξην ηεο ΔΔΝ εληάζζεηαη ζην πιαίζην εθπφλεζεο ηεο δηδαθηνξηθήο ηεο δηαηξηβήο,

ε νπνία αθνξά ζην πεδνγξαθηθφ θαη θξηηηθφ έξγν ηνπ Αιέμαλδξνπ Κνηδηά. Βι. επίζεο Λίιιε, Απγή: «Νενειιεληθή

ινγνηερλία, κηα Φαληαζηηθή πεξηπέηεηα: Έλα ιαλζάλνλ ζρεδίαζκα ηεο λενειιεληθήο ινγνηερλίαο θαη ηεο πξφζιεςήο ηεο ζην

ηειεπηαίν κπζηζηφξεκα ηνπ Αι. Κνηδηά». Νέα Δζηία 1859 (ηφκ. 174) (Οθηψβξ. 2013): 369-392. (avgi.lilli@gmail.com). 1 (Κνηδηά 2006, 13-17). 2 (Βελέδεο 1963). 3 Ό.π. 4 (Κνηδηάο 1963). 5 (Κνηδηάο 1963/1985α, 53). 6 Ό.π. 7 (Βελέδεο 1963). 8 Ό.π. 9 Ό.π.

πξαγκαηηθφηεηα θαη ηηο ζπλέπεηεο ηνπ β΄ παγθφζκηνπ πνιέκνπ,10

ε δήισζε πνπ ππεξίζρπζε

ήηαλ απηή γηα ηε «βνιεκέλε»11

κεηαπνιεκηθή γεληά, ε νπνία παξακεξίδεηαη πξνο φθεινο ηεο

επφκελεο, πνπ «κπνξεί λα κελ έρ[εη] δψζεη πνιιά, αιιά έρ[εη] πνιιά λα π[εη]».12

Πξψηνο ζε κηα ζεηξά αληηδξάζεσλ ζε απηή ηε «ζχγθξνπζε δπν γελεψλ»,13

φπσο

ραξαθηεξίδεηαη ζην Eπίκεηξν ηνπ Ζ΄ ηφκνπ ηεο ζεηξάο Η κεηαπνιεκηθή πεδνγξαθία ησλ

Δθδφζεσλ νθφιε, εκθαλίδεηαη ν πχξνο Πιαζθνβίηεο, θξίλνληαο ηηο δειψζεηο Βελέδε σο

έλα «απεγλσζκέλν ζχλζεκα […] “Δγψ θαη ην Xάνο”».14

Γηα ηνλ ίδην ε κεηαπνιεκηθή γεληά,

ηελ νπνία ν Βελέδεο «βηάδεηαη λα θιείζε ζε κηα παξέλζεζη»,15

«κνρζεί θαη βηνπαιαηεί»,16

δελ

είλαη βνιεκέλε, αιιά «ηδενινγηθά απαηεκέλε».17

Αθνινχζσο, ν Αιέμαλδξνο Αξγπξίνπ

ππνζηεξίδεη φηη νη κεζνπνιεκηθνί ζπγγξαθείο δελ δηέζεηαλ «θαιιηηερληθφ θχηηαξν […]

πξψηεο πνηφηεηνο»18

θαη φηη «θηλήζεθαλ ζε έλα αζηηθφ πιαίζην φπνπ είραλ κεηαθέξεη ηελ

εζνγξαθηθή λννηξνπία ησλ πξνγελεζηέξσλ ηνπο»,19

κε απνηέιεζκα ελ ηέιεη «αηζζεηά

πεξηνξηζκέλν».20

Ο Η. Μ. Παλαγησηφπνπινο ζεσξεί κελ φηη ε ινγνηερλία βξίζθεηαη ζε

«αγξαλάπαπζε», 21

ε νπζία ησλ απφςεψλ ηνπ φκσο εληνπίδεηαη ζην γεγνλφο φηη ε γεληά ηνπ

’30 «ζην ζχλνιφ ηεο έρεη απηνυπεξηηκεζεί».22

Αληίζεηα, ν Γηψξγνο Θενηνθάο ππνζηεξίδεη

φηη ε γεληά ηνπ βξίζθεηαη ζε «πιήξε δεκηνπξγηθή πλνή».23

Δηδηθά αλαθέξεη: «[Κ]χξηα

ζπκβνιή ηνπ θηλήκαηφο καο ήηαλ φηη έθεξε ζηελ πλεπκαηηθή καο δσή ηελ ζπλείδεζη ηεο

ηέρλεο ηνπ κπζηζηνξήκαηνο. Καη πξηλ βέβαηα γξαθφληαλε κπζηζηνξήκαηα ζηελ Διιάδα,

αιιά ε ζπλείδεζη λνκίδσ μεθαζαξίζηεθε ζηα ρξφληα εθείλα.».24

Όζν γηα ηνπο λεφηεξνπο

ζπγγξαθείο; «Γελ έγηλε μαλά έλα νκαδηθφ ινγνηερληθφ θίλεκα, ζαλ εθείλν ηνπ 1930. Οη λένη

ζπγγξαθείο έκεηλαλ αλεμάξηεηεο αηνκηθέο πεξηπηψζεηο.».25

Τπφ ηνλ ηίηιν «Ζ γελεά ηνπ 30

κνηάδεη κε πνιηηηθή θάζηα ή “θιεηζηή” ιέζρε»26

ν Αληψλεο Βνπζβνχλεο αλαθέξεη φηη «ν θ.

Βελέδεο εμεθψλεζε ηνλ επηθήδεην ηεο γεληάο ηνπ θαη, δηαγξάθνληαο κε κηα κνλνθνληπιηά

ηνπο κεηαγελεζηέξνπο, επερείξεζε έλα εθπιεθηηθφ άικα θαη έπεζε νπξαλνθαηέβαηα

10 Ό.π. 11 Ό.π. 12 Ό.π. 13 (Καξβέιεο, Κνηδηάο, Μειηψλεο, ηεξγηφπνπινο, & Σζαθληάο 1988, 299). 14 (Πιαζθνβίηεο 1963). 15 Ό.π. 16 Ό.π. 17 Ό.π. 18 (Αξγπξίνπ 1963). 19 Ό.π. 20 Ό.π. 21 (Παλαγησηφπνπινο 1963). 22 Ό.π. 23 (Θενηνθάο 1963). 24 Ό.π. 25 Ό.π. 26 (Βνπζβνχλεο 1963).

αλάκεζα ζηνπο ζεκεξηλνχο λένπο ησλ 20-25 εηψλ».27

Σέινο, ε Ληιή Εσγξάθνπ δήισλε

ζρεηηθά: «Αιιά αθνχ ν θ. Βελέδεο, φπσο θαη κεξηθνί άιινη, θάλαλε κηα γελλαία εμφξκεζη κε

ηα πξψηα ηνπο βηβιία ηα γεκάηα ππνζρέζεηο, εμαληιήζαλε ζηα επφκελα ηηο αλακλήζεηο θαη

ηηο πεξηγξαθέο απφ ην δσηθφ θαη θπηηθφ βαζίιεην. Καη δελ είλαη νη κφλνη πνπ δηεθδηθνχλ κηα

ηέηνηα επζαλαζία. Γηθαίσκά ηνπο. Αιι’ αο κελ θξίλνπλ εμ ηδίσλ ηνπο λεσηέξνπο ηνπο. […]

[Γ]ηαηί κηα πξνεγνχκελε γεληά δελ κπνξεί λα πε ηελ ηειεπηαία ιέμη γηα ηηο επφκελέο ηεο.».28

Γηα απηή ηε «ζθηακαρία»29

ν Κνηδηάο δειψλεη φηη ηα πεδνγξαθήκαηα ηεο γεληάο ηνπ

’30 «έρνπλ νξηζηηθά λαπαγήζεη, σο έξγα ηέρλεο, ζηελ ζπλείδεζη ηνπ πην απαηηεηηθνχ

αλαγλσζηηθνχ θνηλνχ – ηνπ θνηλνχ δειαδή πνπ κε θάπνηα απηνλνκία θαη κε γλψκνλεο

δνθηκαζκέλεο αμίαο, δηακνξθψλεη ηηο πξνηηκήζεηο θαη ηηο θξίζεηο ηνπ, ρσξίο λα ελδίδε ζην

ζπξκφ ή ζηηο θαληαρηεξέο δηαθεκηζηηθέο πνκθφιπγεο».30

Ο Κνηδηάο εληζρχεη ηελ άπνςε πνπ

ππνζηήξημε μαλά ιίγνπο κήλεο πξηλ, φηη δειαδή ν «κχζνο» ηεο γεληάο ηνπ ’30 είλαη

“απηνζπληήξεηνο”,31

αθνχ «επί δεθαεηίεο εληαηηθά θαιιηεξγήζεθε θαη ζπζηεκαηηθά

δηαθεκίζηεθε, δεκηνπξγψληαο κηα απεξίγξαπηε ζχγρπζε ζηα πλεπκαηηθά καο πξάγκαηα»32

πλένληαο ηψξα «ηα ινίζζηα».33

Αλαθέξεη πεξαηηέξσ φηη έπεζαλ «ζηελ αθάλεηα επί ρξφληα,

παιαηφηεξα έξγα εμαίξεηα»34

θαη «πξνζθέξσληαη ζην θνηλφ κε ηελ εηηθέηα “αξηζηνχξγεκα”,

ηα ιίγα θαιά ή κέηξηα έξγα καδί κε πνιιά ζθνππίδηα πνπ καο θηινδψξεζε» 35

ε γεληά ηνπ

’30. Οη πξαγκαηηθέο δηαζηάζεηο ησλ έξγσλ, ζπλερίδεη, είλαη «ζεκαληηθά θαηψηεξεο απ’ φ,ηη

αξρηθά δηαηπκπαλίζηεθε θαη αζθαιέζηεξα πεληρξφηεξεο απφ ηηο δηαζηάζεηο ησλ θαιπηέξσλ -

έξγσλ- πνπ καο έδσζαλ νη πξάγκαηη αμηφινγνη γελάξρεο ηεο λενειιεληθήο πεδνγξαθίαο, ν

ζαπκάζηνο Παπαδηακάληεο, ν Βηδπελφο, ν Ρνΐδεο ή απφ ηνπο επηγφλνπο, ν Θενηφθεο, ν

Βνπηπξάο».36

Ζ γεληά ηνπ ’30 απνηειεί έλα «εθηξσκαηηθφ θαηλφκελν»,37

θαηαιήγεη ν

Κνηδηάο, ην νπνίν επδνθίκεζε ράξε ζηε «ζηελφηεηα θαη ηελ ηζρλφηεηα ηεο φιεο πλεπκαηηθήο

καο δσήο».38

Ο Κνηδηάο ππνζηήξηδε αλέθαζελ ηελ ίδηα ζέζε. Σν 1960 δήισλε σκά γηα ηελ Οκάδα

ησλ Γψδεθα:

27 Ό.π. 28 (Εσγξάθνπ 1963). 29 (Κνηδηάο 1963). 30 Ό.π. 31 (Κνηδηάο 1963/1985α, 53). 32 (Κνηδηάο 1963). 33 Ό.π. 34 Ό.π. 35 Ό.π. 36 Ό.π. 37 Ό.π. 38 Ό.π.

«Μηα “νκάδα”, πνπ δχν ηνπιάρηζηνλ απφ ηα δψδεθα κέιε ηεο πάζρνπλ απφ ζπγγελή

πλεπκαηηθή αλαπεξία∙ πνπ ηελ πιεηνλφηεηά ηεο απαξηίδνπλ λάλνη κε νίεζε Ηκαιαΐσλ∙ πνπ ε

ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ηεο έρεη πλεπκαηηθή αξηεξηνζθιήξσζε∙ πνπ ζπλεζηήζε απφ ην ζχλνιν

ησλ ζπκβιεζέλησλ -θαη γηα ηη άιιν, ηάρα, ζπγθξνηείηαη κηα νκάδα, παξά γηα λα “παίμνπκε φινη

καδί”;- απνθιεηζηηθά γηα λα εμαζθαιίζεη πξνλφκηα, θχξνο θαη αγαζά ζηνπο “ζπκπαίθηεο”∙ κε δπν

ιφγηα: κηα θιίθα κε θηινδνμίεο “παλζένπ”, είλαη ηθαλή γηα θάζε ρακέξπεηα, ζπλαιιαγή θαη

βιαθεία ζην ρψξν πνπ ιπκαίλεηαη.».39

πλνςίδνληαο, ην 1980 ζα δειψζεη φηη ε κεηαπνιεκηθή γεληά «αηχρεζε»,40

επεηδή

δηαδέρζεθε «απηήλ ηελ πεθπζησκέλε γεληά ηνπ ’30».41

Γηαρσξίδνληαο ηελ αλαλεσηηθή

πνίεζή ηεο απφ ηε «θησρή»,42

πάξα ηνπο λένπο ηξφπνπο γξαθήο, πεδνγξαθία ηεο, ζπλερίδεη,

αλαθέξνληαο μαλά ηνπο πεδνγξάθνπο πνπ ν ίδηνο ζηαζεξά δηαθξίλεη:

«[Σ]ν είρε πεη θη ν Υνπξκνχδηνο απηφ: “ε ηφζν ιίγν πξνηθηζκέλε γεληά ηνπ ’30”∙ λνκίδσ

πσο απηά ήηαλ ηα ιφγηα ηνπ, ην ΄ρεη γξάςεη θηφιαο –43

εηφικεζε ινηπφλ λα λνκίδεη φηη πξηλ απ’

απηήλ ππήξρε ην θελφ, φηαλ πξηλ απ’ απηήλ είρε λα θάλεη κ’ έλα Ρνΐδε θαη κε έλαλ Παπαδηακάληε

θαη κ’ έλα Βηδπελφ θαη ηνπο ακέζσο πξνεγνχκελνχο ηεο, ι.ρ. ηνλ Κ. Θενηφθε, εηφικεζε λα

δηαθεξχμεη, λα δειψζεη φηη δελ ππήξρε πξνεγνπκέλσο ηίπνηα. ηξνγγπινθάζεζε θαη καο έπξεμε

ηα ζπθψηηα.».44

Δίλαη ζεκαληηθφ λα αλαθεξζεί φηη ε κάιινλ βέβαηε επηκέιεηα εθ κέξνπο ηνπ Κνηδηά,

φπσο ππνζηεξίδεη ε Μαξία Ρψηα,45

ηνπ Δπηκέηξνπ ηνπ Ζ΄ ηφκνπ ηεο ζεηξάο ησλ Δθδφζεσλ

νθφιε ηνπ 1988 γηα ηε «ζχγθξνπζε δπν γελεψλ»46

ππνδειψλεη ηελ απνδνρή ηεο δηακάρεο

απηήο σο ελφο ηζηνξηθνχ ινγνηερληθνχ γεγνλφηνο. Ωζηφζν, παξά ηηο ηζρπξέο απφςεηο φζσλ

έιαβαλ ζέζε, ε ξήμε δελ κνηάδεη λα είλαη απηνζθνπφο, αιιά λα πξνθχπηεη απφ κηα

πξνζπάζεηα ηεο κεηαπνιεκηθήο γεληάο λα δηεθδηθήζεη, επίκνλα ζα κπνξνχζακε λα πνχκε,

αλαγλψξηζε κέζα ζε κηα παγησκέλε θαηάζηαζε. Δμάιινπ, ην 1980 ν Κνηδηάο αλαθέξεη φηη ν

ίδηνο είρε πάξεη ηελ πεξηβφεηε ζπλέληεπμε απφ ηνλ Βελέδε (ε νπνία ήηαλ ππνγεγξακκέλε κε

ην αξρηθφ Μ.),47

επηβεβαηψλνληαο απηή ηελ αλάγθε ησλ κεηαπνιεκηθψλ, ζπκπιεξψλνληαο:

«Μαο μέθαλε δειαδή, αλζξψπνπο πνπ ’καζηε ηφηε 35 θαη 40 ρξνλψλ νη κεγαιχηεξνη, πσο

ζρνιάζακε απφ ηελ ηέρλε, δελ έρνπκε ηίπνηα λα πνχκε. Καηαιαβαίλεηε κ’ απηή ηε

λννηξνπία ηη αληηκεηψπηζε είρακε θαη ηη πεξηθξφλεζε θαη ηη ζηξίκσγκα.».48

ε απηφ ην

39 (Κνηδηάο 1960). 40 (Κνηδηάο 1980, 50). 41 Ό.π. 42 Ό.π. 43 (Υνπξκνπδηνο 1963/1979β, 18-19). 44 (Κνηδηάο 1980, 50). 45 (Ρψηα 2004, 250). 46 (Καξβέιεο θ. ζπλ. 1988, 299). 47 (Κνηδηάο 1980, 50). 48 Ό.π.

«ζηξίκσγκα» ζα θάλεη πνιιέο θνξέο ιφγν ν Κνηδηάο: «Αλ έπξεπε λα ρξεζηκνπνηήζσ κφλν

κία ιέμε γηα λα πξνζδηνξίζσ ηελ επηθξαηνχζα θαηάζηαζε δε ζα δίζηαδα δηφινπ∙ ε ιέμε απηή

είλαη ην πεξηζώξην.».49

Οη θξηηηθνί ηνπ κεζνπνιέκνπ αληίθξηζαλ κε παξαηεηακέλα δηζηαθηηθφ ηξφπν ηα έξγα

ησλ ιεγφκελσλ λέσλ πεδνγξάθσλ. «Αδίζηαρηα»50

θαηά ηνλ Κνηδηά, ππέβαιιε ν Βάζνο

Βαξίθαο ζηελ θξηηηθή ηνπ γηα ην βηβιίν Οη λένη πεδνγξάθνη ηνπ Απφζηνινπ αρίλε ην

απηνλφεην γηα ηνλ ίδην εξψηεκα «Τπάξρεη πξάγκαηη λέα αθεγεκαηηθή πεδνγξαθία ζηελ

Διιάδα;».51

Ο Βαξίθαο αλαθέξεηαη ζε «ζπληεξεηηθφηεηα ζηελ ηερληθή»52

θαη ζε ιηγφηεξε

«ηφικε»53

εθ κέξνπο ησλ λέσλ πεδνγξάθσλ. Γηα ηνλ Κνηδηά ηφζν ν Βαξίθαο, πνπ ζέηεη ην

εξψηεκα, φζν θαη ν αρίλεο, πνπ δηεθπεξαηψλεη ηε κειέηε, θαηαιήγνπλ ζε έλα

«εμσθξεληθφ» 54

ζπκπέξαζκα. ηελ εηζαγσγή ηνπ ν αρίλεο αλαθέξεη φηη «ε λέα πεδνγξαθία

καο, ε πεδνγξαθία ηεο εηθνζαεηίαο 1945-1965, βξίζθεηαη ζηνλ ζσζηφ δξφκν ηνπ

αθεγεκαηηθνχ θαη πλεπκαηηθνχ εθζπγρξνληζκνχ»,55

άπνςε πνπ ελνριεί ηνλ Κνηδηά σο

«παηεξλαιηζηηθή ζπγθαηάβαζε».56

Ο Κνηδηάο εληνπίδεη έιιεηςε θξηηηθήο νμπδέξθεηαο θαη πξνζθφιιεζε ζηε γεληά ηνπ

’30. Αλ θαη ν Υνπξκνχδηνο ήηαλ, ζχκθσλα κε ηνλ ίδην, έλαο απφ ηνπο ιίγνπο πνπ

πξνζπάζεζαλ «λα αληρλεχζνπλ θαη λα θαηαλνήζνπλ ηη πνηείηαη γχξσ απφ ηνπο λεψηεξνπο

ζπγγξαθείο»,57

δηαθξίλεηαη σζηφζν απφ κηα «απνιηζσκέλε αηζζεηηθή»,58

ε νπνία

ππνζηεξίδεη φηη ε ινγνηερλία θαηάληεζε «ινγνθαθνηερλία»,59

φπνπ νη γξάθνληεο ιέλε

«ηζάηξα-πάηξα ηζηνξίεο, κχζνπο, πεξηθξνλψληαο θαη γιψζζα θαη θαιιηέπεηα θαη

ελλνηνινγηθή αθξίβεηα θαη γεληθά θάζε ηη πνπ κεηαβάιιεη ηνλ απιφ αθεγεκαηηθφ ιφγν ζε

έληερλν».60

Ο Κνηδηάο «κε εχινγε απνξία αλαξσηηέ[η]αη: ψζηε ιεμηπελία θαη αλαθξηβνινγία

δηέγλσζε ζηα θείκελα ηνπ Ρέλνπ Απνζηνιίδε, ηνπ Παληειή Καιηφηζνπ, ηνπ Υξηζηφθνξνπ

Μειηψλε, ηνπ Γηψξγνπ Ησάλλνπ, ηνπ πχξνπ Πιαζθνβίηε, ηνπ Νίθνπ Πνιίηε, ηνπ Αληξέα

Φξαγθηά, ηνπ Άξε Αιεμάλδξνπ». 61

Γηα ηνλ ίδην «ν ιφγνο δελ είλαη απιψο “σξαίνο” αιιά

ιεηηνπξγηθφο∙ ε πεδνγξαθία δελ πνηείηαη κε ηε ρξήζε κηαο θαιιηεπνχο γιψζζαο αιιά κε ηελ

49 (Κνηδηάο 1988/2004α, 65). Οη πιαγηνγξαθήζεηο είλαη ηνπ Αι. Κνηδηά. 50 (Κνηδηάο 1988/2004α, 62). 51 (Βαξίθαο 1965). 52 Ό.π. 53 Ό.π. 54 (Κνηδηάο 1988/2004α, 62). 55 (αρίλεο 1984, 22). 56 (Κνηδηάο 1988/2004α, 62). 57 (Κνηδηάο 1988/2004α, 78). 58 (Κνηδηάο 1988/2004α, 79). 59 (Υνπξκνχδηνο 1965/1979γ, 243-244, 1965/1979δ, 251, 255). 60 (Υνπξκνχδηνο 1965/1979γ, 244). 61 (Κνηδηάο 1988/2004α, 78).

θηλεηνπνίεζε πεξηζζνηέξσλ γισζζψλ […] ππνηάζζνληαη ινηπφλ ηα φπνηα θαινινγηθά

ζηνηρεία ζηα αθεγεκαηηθά πξνζσπεία πνπ εμππεξεηνχλ, ζηελ αλάγθε απνθξχπηνληαη,

κεηακθηέδνληαη, εμνβειίδνληαη».62

Κνληνινγίο, αληί λα «έρνπκε εγθαηεζηεκέλν αληίθξπ καο

ηνλ θχξην ή ηελ θπξία πνπ ην φλνκά ηνπ/ηεο απαληά ηππσκέλν ζην εμψθπιιν»,63

επηβάιιεηαη λα είλαη ζαθήο ε «δηάθξηζε αλάκεζα ζην πνηώ θαη ζην, ηειείσο άιιεο ηάμεσο,

θαηαζθεπάδω».64

Γηα ηνλ Κνηδηά ε γεληά ηνπ ’30 απέηπρε πεδνγξαθηθά, δηφηη ζηάζεθε αλίθαλε λα

αληαπνθξηζεί ζηηο απαηηήζεηο ή θαη πξνυπνζέζεηο ηεο κπζηζηνξεκαηηθήο ζχλζεζεο. Απηέο ηηο

πξνυπνζέζεηο αθεγεκαηηθήο ζχλζεζεο, πνπ ηαπηίδνληαη ελ ηέιεη κε ηα θξηηήξηα γηα έλα

πξαγκαηηθφ κπζηζηφξεκα, ν ίδηνο ηηο αλαθέξεη ζηε ζπδήηεζή ηνπ κε ηνπο Αι. Αξγπξίνπ, Κ.

Κνπινπθάθν, π. Πιαζθνβίηε θαη ηξ. Σζίξθα ην 1973 γηα ην πεξηνδηθφ Η Σπλέρεηα:65

«Λνηπφλ, ζηα πεδνγξαθήκαηα πνπ καο απαζρνινχλ, εξψηεκα πξψην: είλαη ν ρψξνο

ειιεληθφο; ηελ Eroica, ιφγνπ ράξε, πηζηεχσ φηη ζε κεγάιν βαζκφ δελ είλαη, ελψ ζην Γπξί, ζηηο

Τξεηο γπλαίθεο θαη πξνπαληφο Σηνπ Χαηδεθξάγθνπ είλαη· έρεη θαλείο ηελ εληχπσζε πσο κφλν κε

ην πέξαζκα ησλ ρξφλσλ ζπλεηδεηνπνίεζε ν Κνζκάο Πνιίηεο απηή ηελ αλάγθε. Δξψηεκα

δεχηεξν: είλαη ηα πξφζσπα ησλ βηβιίσλ Έιιελεο ή είλαη νπζηαζηηθά μέλνη κε ειιεληθά ή θαη κε

μεληθά “πνηεηηθά” νλφκαηα; δειαδή δηαλνεηηθά άςπρα θαηαζθεπάζκαηα, φπσο ζηνπο

Αζηεξηζκνύο ηνπ Πάλνπ Καξαβία. Δξψηεκα ηξίην: πξνθχπηνπλ απφ ηα έξγα ηεο πεδνγξαθίαο καο

ζσζηέο γεληθέο θαηαζηάζεηο; Αο πάξνπκε ηνπο Παλζένπο ηνπ Σάζνπ Αζαλαζηάδε, […] ζηνηρεία

θσηνγξαθηθά απνηππσκέλα πνπ ζε κπνπθψλνπλ κέρξη αζθπμίαο, φκσο πνπζελά ζην νγθψδεο

απηφ κπζηζηφξεκα-πνηακφ δελ θαίλεηαη φηη ε πιεηνςεθία ηνπ ειιεληθνχ ιανχ κηζνχζε ηε

δηθηαηνξία ηνπ Μεηαμά, πνπζελά δελ θαίλεηαη ε αεδία ησλ Διιήλσλ γηα ηα θαζηζηηθά θακψκαηα

ηνπ θαζεζηψηνο. Καη γηα λα πξνρσξήζνπκε ζηα εξσηήκαηά καο: πεξλνχλ κέζα απφ ηηο ζειίδεο

ησλ βηβιίσλ πνπ καο απαζρνινχλ θαηαζηάζεηο ή ραξαθηήξεο ηνπ ηδησηηθνχ θαη ηνπ δεκφζηνπ

βίνπ πνπ έρνπλ θαζνξηζηηθή ζεκαζία γηα ηε δσή θαη ηε κνίξα καο; ή, αληίζεηα, θαηαπηάλνληαη ηα

βηβιία καο κε πεξηζσξηαθά θαη αλψδπλα πξάγκαηα; […] Ο ζπεθνπιαδφξνο, π.ρ., δελ είλαη κηα

κάζηηγα ηεο θνηλσλίαο καο; […] Ή θαη ν δνζίινγνο∙ ηη απφγηλαλ, αιήζεηα, φινη εθείλνη νη

εηδερζείο ζπλεξγάηεο ησλ δπλάκεσλ θαηνρήο [;]».66

Αληηζέησο, ηα έξγα ηεο κεηαπνιεκηθήο γεληάο δελ κεηαηνπίδνληαη απφ ηνλ ειιεληθφ

ρψξν, πξνβάιινπλ ραξαθηήξεο γλήζηα ειιεληθνχο θαη αλαπαξηζηνχλ ελ δπλάκεη

θνηλσληθνπνιηηηθέο θαηαζηάζεηο ηνπ πιαηζίνπ ζην νπνίν δηαδξακαηίδνληαη. Με άιια ιφγηα,

ηα κεηαπνιεκηθά έξγα πνηνύλ, δελ θαηαζθεπάδνπλ. Ο Κνηδηάο νξίδεη μαλά σο εηδνπνηφ

δηαθνξά ηεο κεηαπνιεκηθήο πεδνγξαθίαο απφ ηελ πξνγελέζηεξή ηεο ηελ «εμαθάληζε ηνπ

62 (Κνηδηάο 1988/2004α, 79). 63 (Κνηδηάο 1988/2004α, 79). 64 (Κνηδηάο 1992/2004γ, 13). Οη πιαγηνγξαθήζεηο είλαη ηνπ Αι. Κνηδηά. 65 (Αξγπξίνπ, Κνηδηάο, Κνπινπθάθνο, Πιαζθνβίηεο & Σζίξθαο 1973/1988). 66 (Αξγπξίνπ θ. ζπλ. 1973/1988, 321-322).

ζπγγξαθέα πίζσ απφ δηάθνξα πξνζσπεία»,67

ε νπνία επηηπγράλεηαη κε «ζεηξά εμειίμεσλ ζηε

γιψζζα, ζηηο αθεγεκαηηθέο ηερληθέο, ζηελ νπηηθή γσλία, ζηε ιεηηνπξγία ηνπ ρξφλνπ ζηελ

απνζπαζκαηηθφηεηα ηνπ γηγλψζθεηλ ηνλ πιεζίνλ, ζηελ πξηζκαηηθφηεηα ηεο αιήζεηαο».68

Ωζηφζν, ε κεηαπνιεκηθή γεληά δελ παχεη λα βξίζθεηαη “ζηξηκσγκέλε.” Πέξαλ ηεο

δηάζηαζεο κε ηε γεληά ηνπ ’30, έλα κεγάιν θαη ζεκαληηθφ κέξνο ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο,

θαη θαη’ επέθηαζε θαη ηνπ αλαγλσζηηθνχ θνηλνχ, ιφγσ πνιηηηθήο ζηξάηεπζεο είρε

δεκηνπξγήζεη, σο γλσζηφλ, ηεξαξρίεο δηαθνξεηηθέο. Ο Αιέμαλδξνο Κνηδηάο γξάθεη ζρεηηθά:

«Με κία “θξηηηθή” επηρεηξεκαηνινγία θαηάιιειε γηα θαζπζηεξεκέλα λήπηα είραλ

δηαγξαθεί φια ζρεδφλ ηα πην ζεκαληηθά νλφκαηα ηεο ινγνηερλίαο καο: Καβάθεο, Καξπσηάθεο,

Μπξηβήιεο, εθέξεο, θηι. θηι. Καη ήηαλ αλεπίηξεπην λα δηαβάδνληαη ηα θείκελα ηέηνησλ

παξαθκηψλ ή μεπνπιεκέλσλ πξαθηφξσλ – επί ηάπεηνο φιε ε δαηκνλνινγία πνπ, εμνπζίαο

θαηαιεθζείζεο, αθάληζε ηε ζπνπδαία ξσζηθή θνπιηνχξα ησλ ηξηψλ πξψησλ δεθαεηηψλ ηνπ

αηψλα καο. Αιίκνλν πξνπαληφο ζηνπο πξσηνεκθαληδφκελνπο πνηεηέο θαη πεδνγξάθνπο αλ ζηηο

ζειίδεο ηνπο δε ρακνγεινχζε ην απηφεην παιηθάξη ηνπ ζνζηαιηζηηθνχ ξεαιηζκνχ – καχξν θίδη

πνπ ηνπο έηξσγε.».69

Απηή ε «παξ’ αμία εγθσκηνγξαθία, δηάδνζε, κεηάθξαζε ησλ βηβιίσλ ηνπ “δηθνχ

καο” ζπγγξαθέα»70

, ζπκπιεξψλεη, επηβξάβεπζε «αξθεηνχο ηελεθέδεο μεθηλψληαο απφ ηελ

πνιηηηθή πξνζέγγηζε ησλ θεηκέλσλ, θαη φρη απφ ηελ πλεπκαηηθή θαη αηζζεηηθή».71

Σν

ραξαθηεξηζηηθφηεξν ίζσο παξάδεηγκα πνιηηηθήο πξνζέγγηζεο ηεο ινγνηερλίαο ήηαλ ε

βηβιηνθξηζία ηνπ Γεκήηξε Ραπηφπνπινπ ζηελ Δπηζεώξεζε Τέρλεο γηα ηελ Πνιηνξθία. Ο

Ραπηφπνπινο, κε ηνπο ραξαθηεξηζκνχο ηνπ «ζπθνθαληηθή»72

θαη «καχξε πνιηηηθή

ινγνηερλία»73

(ε νπνία πεξηιακβάλεη, εθηφο απφ ηνλ Αι. Κνηδηά, ηνλ Ρ. Ρνχθν, ηνλ Θ.Γ.

Φξαγθφπνπιν θαη ηνλ Ν. Κάζδαγιε), εηζάγεη ζηα 1955 κηα νξνινγία πνπ ζπληεξήζεθε γηα

πνιιά ρξφληα ζηηο ηάμεηο ηεο αξηζηεξήο θξηηηθήο,74

αιιά θαη επλφεζε επξχηεξα ηελ έληαμε

ησλ “ζηηγκαηηζκέλσλ” ζπγγξαθέσλ ζε κηα πεδνγξαθία ηεο «δεμηάο».75

Απηή ηε δηπιή ζχγθξνπζε ν Κνηδηάο ηε κεηαθέξεη κεζνδηθά ζε έλα θνξπθαίν γηα ηε

λενειιεληθή ινγνηερλία έξγν. ηε Φαληαζηηθή Πεξηπέηεηα πνηεί έλαλ ακηγή ινγνηερληθά

λενειιεληθφ ρψξν κε ειιεληθνχο ραξαθηήξεο, θαζξεθηίδνληαο αλάκεζα ζε πνιιέο άιιεο κηα

67 (Κνηδηάο 1988/2004α, 80). 68 Ό.π. 69 (Κνηδηάο 1991/2004β, 148-149). 70 (Κνηδηάο 1988/2004α, 67). Αθφκα θαη απηή ε ηαθηηθή («δηθφο καο») εκθαλίδεηαη ζηε Φαληαζηηθή πεξηπέηεηα σο άιιν έλα

ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ηνπ ιεπηνιφγνπ Κνηδηά: (Κνηδηάο 1985β, 112, 113, 116). 71 (Κνηδηάο 1986, 57). 72 (Ραπηφπνπινο 1955, 334). 73 (Ραπηφπνπινο 1965, 289-31). 74 (Κνηδηάο 1990, 72). 75 (Φξαγθφπνπινο 1977, 21∙ Mackridge 1988, 94· Tonnet 2001, 281-285).

αθφκε απφιπηα ειιεληθή θαηάζηαζε: ηε ξήμε ηεο κεηαπνιεκηθήο γεληάο κε ηε γεληά ηνπ ’30

απφ ηε κηα θαη κε ηελ αξηζηεξή θξηηηθή απφ ηελ άιιε.

Ο Κνηδηάο γξάθεη αθνινπζψληαο πηζηά ηελ ηδαληθή γηα ηνλ ίδην κέζνδν, ε νπνία

νξίδεη ζηαζεξά ηελ πνηεηηθή ηνπ, φπσο αλαιχεηαη σο εληαία ζεσξία ζην ζπνπδαίν δνθίκηφ

ηνπ «Αιεζνκαλέο ραιθείνλ. Ζ πνηεηηθή ελφο πεδνγξάθνπ».76

Αλαδεηθλχνληαο ηε δηπιή

ηδηφηεηά ηνπ, ε θξηηηθή πνπ αλαπηχζζεηαη ζηε ζπδήηεζε ηεο Σπλέρεηαο, φπσο είδακε

πξνεγνπκέλσο, δηακνξθψλεη ηνπο ζπγγξαθηθνχο ζηφρνπο ηνπ θαη ην αληίζηξνθν. Ο Κνηδηάο

ζπρλά απηναπνθαιείηαη «ςεπδνξεαιηζηήο».77

Ο ραξαθηεξηζκφο απηφο αθνξά νπζηαζηηθά

ζηελ αιεζνθάλεηα, πνπ γηα ηνλ ίδην λνείηαη σο ε ξεαιηζηηθή θαηαγξαθή κελ θαη ε παξαβίαζε

ηνπ ξεαιηζκνχ πξνο κία δξακαηηθή ζπκπχθλσζε δε78

φζνλ αθνξά ην ρσξνρξφλν, ηελ πινθή

θαη ηνπο ραξαθηήξεο. Ηδαληθφ παξάδεηγκα είλαη ε Φαληαζηηθή πεξηπέηεηα, φπσο ν ίδηνο

εμεγεί:

«[]ηε Φαληαζηηθή πεξηπέηεηα έρνπλ ζπζζσξεπηεί ηφζεο ζπγθξνχζεηο κέζα ζε κία κέξα

πνπ απ’ νπνπδήπνηε θαη λα ην πηάζνπκε, είλαη αδχλαην λα ζπκβνχλ ηφζα πξάκαηα ζε ηφζα

δηαθνξεηηθά κέιε κηαο νηθνγέλεηαο ηελ ίδηα κέξα. Σν μέξσ απηφ ην πξάκα αιιά δε κε ελδηαθέξεη.

Γηφηη ην απνηέιεζκα πνπ ζέισ λα βγάισ, βγαίλεη κε απηή ηε ζπζζψξεπζε. Λνηπφλ, πξνζπαζψ λα

δηαηεξήζσ ηελ αιεζνθάλεηα, ψζηε λα κελ μεθχγεη ην πεδνγξάθεκα απφ ηνπο παξαδεδεγκέλνπο

θαλφλεο ηνπ ξεαιηζκνχ, αιιά αλ ρξεηαζηεί λα ζηξίςεη ιίγν ν ήιηνο, γηαηί πξέπεη λα γίλεη έλαο

θσηηζκφο θαηάιιεινο, ζα ηνλ ζηξίςσ θηάλεη λα κελ ην πάξεηε ρακπάξη, φζν είλαη ηνχην

δπλαηφλ. […] Γηαηί εδψ είλαη έλα ζέκα. Όηη ζέισ λα είλαη ςεπδνξεαιηζηηθφ. Δίλαη ν ηξφπνο κνπ

απηφο. Θέισ λα αθνινπζήζσ ηνπο θαλφλεο ηνπ ξεαιηζκνχ σο εθεί πνπ δε κ’ εκπνδίδνπλ ζηε

δνπιεηά κνπ.».79

ηε Φαληαζηηθή πεξηπέηεηα επηηπγράλεηαη ν πξνγξακκαηηθφο ζηφρνο ελφο

«επξεκαηηθνχ θαη πξηζκαηηθνχ θεηκέλνπ πνηεηηθήο»80

, φηαλ ην έξγν απηφ απνδεηθλχεηαη

«ςεπδνξεαιηζηηθφ», πξνβάιινληαο έλα πιέγκα “απζεληηθά” ειιεληθψλ πεξί ηεο ινγνηερλίαο

αληηιήςεσλ. Ο θεληξηθφο ήξσαο Αιέμαλδξνο Καπάληαεο, θφιαθαο δεκφζηνο ππάιιεινο,

απνηπρεκέλνο ζχδπγνο, παηέξαο θαη εξαζηήο, ζπγγξαθέαο ηνπ ζπξκνχ, ηνπ νπνίνπ ε χπαξμε

ζηαδηαθά θαη πνιιαπιψο εθκεδελίδεηαη ηε κέξα πνπ επξφθεηην λα βξαβεπζεί απφ ηελ

πνιηηεία, φρη κφλν δελ αζπάδεηαη ηηο θξηηηθέο απφςεηο ηνπ ζπγγξαθέα, αιιά εθθξάδεη, κε

εγθιεκαηηθή κάιηζηα άγλνηα ή εκηκάζεηα, ηηο παξσρεκέλεο αληηιήςεηο πνπ ν Κνηδηάο σο

θξηηηθφο κνλίκσο αληηθξνχεη. Ο Καπάληαεο δειψλεηαη απφ ηνλ ίδην ηνλ Κνηδηά σο ην alter

76 (Κνηδηάο 1992/2004γ). 77 (Κνηδηάο 1992/2004γ, 31, 38, 1992, 282-283, 286). 78 (Κνηδηάο 1992, 286). 79 (Κνηδηάο 1992, 283). 80 (Μηθέ 2002, 821).

ego ηνπ,81

ζέζε ε νπνία επηβεβαηψλεη ηελ άπνςε γηα ην «αληεζηξακκέλν είδσιν»82

ηνπ

ζπγγξαθέα ζην πξφζσπν ηνπ θεληξηθνχ ήξσα θαη ηαπηφρξνλα ηελ πξναλαθεξφκελε

«εμαθάληζε ηνπ ζπγγξαθέα»83

πίζσ απφ ηνλ ήξσα.

Ο πεδνγξάθνο δελ κέλεη άπξαγνο κπξνζηά ζηελ επθαηξία πνπ ηνπ δίλεη ην alter ego

ηνπ θαη αηθληδηάδεη κνλαδηθά ηνλ αλαγλψζηε, πνηώληαο επθπψο έλα «ςεπδνξεαιηζηηθφ»

επεηζφδην, κε εηξσλεία, ρηνχκνξ θαη ηερληθή αξηηφηεηα. Ζ γλψκε ηνπ Καπάληαε γηα ηνπο

νκφηερλνχο ηνπ ζηεξίδεηαη απνθιεηζηηθά ζηα «εμσθαιιηηερληθά»84

θξηηήξηα ζηα νπνία

ζπρλά αλαθέξεηαη ν θξηηηθφο Κνηδηάο θαη ηα νπνία ζπλδένληαη κε ηελ πξνζσπηθή δσή ή θαη

ηελ πνιηηηθή ηδενινγία ηνπ ζπγγξαθέα θαη φρη κε ηελ αηζζεηηθή αμία ησλ έξγσλ ηνπ. ηε

ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε νη πνιηηηθέο πεπνηζήζεηο ηνπ ζπγγξαθέα, ή ε εληχπσζε πνπ

ππάξρεη γηα απηέο, ηαπηίδνληαη κε ην πεξηερφκελν ηνπ έξγνπ, ηνπ νπνίνπ ε κνξθή

παξαγλσξίδεηαη, σο ζπλέβαηλε ζπρλά κε ηνπο κεηαπνιεκηθνχο ζπγγξαθείο θαη εηδηθφηεξα

κεηά ηελ θξηηηθή ηνπ Ραπηφπνπινπ. «Αααα!... ιεο θαη κε δάγθσζε νρηά – λα ηνο ν

ζθνηαδηζηήο, ην θάζαξκα!»85

ζθέπηεηαη ν Καπάληαεο κφιηο απνθαιχπηεηαη ε ηαπηφηεηα ηνπ

«γεινίνπ κε ην γισζζνδέηε»86

πνπ θάζεηαη ζην γξαθείν ηνπ εθδνηηθνχ νίθνπ Κέδξνο θαη δελ

είλαη άιινο απφ ηνλ Αιέμαλδξν Κνηδηά.

«Άθνπζε, Αιέμαλδξε… πνηνο θαληάδεζαη πσο είζαη; Έλαο απνηπρεκέλνο

κπζηζηνξηνγξάθνο, θιχαξνο – δελ έρεηο ηδέα πψο γξάθεηαη έλα κπζηζηφξεκα, πνην είλαη ην χθνο

ην ζσζηφ πνπ πξέπεη λα γξάθεηαη, κνπ ην ’ιεγε θη ν θχξηνο Μεξαθιήο – ηνλ είδα ηηο πξνάιιεο ζε

κηα κηθξνεθδήισζε γηα ην Λεπηέξε Φάθα… Βεβαηφηαηα! Καη δεχηεξνο θαζεγεηήο, ν θχξηνο

Απφζηνινο αρίλεο – πξν εκεξψλ ηειεθσλεζήθακε – πνηνο, κνπ ιέεη, ν Αιέμαλδξνο Κνηδηάο;

Μα απηφο είλαη ζπληεξεηηθφο, αλχπαξθηνο, κνπ ιέεη, ρεηξφηεξνο θη απφ ηνλ Κάθθα, δε βιέπεηο

πνπ ζηξαβψζαλε ηα δφληηα ηνπ απφ ην θζφλν;». 87

Όλησο, ε ζέζε ηεο κεηαπνιεκηθήο πεδνγξαθίαο αλάκεζα ζηελ ππεξνπηηθή

αληηκεηψπηζε ηεο πξνγελέζηεξεο γεληάο θαη ηηο μχιηλεο απφςεηο ηεο αξηζηεξήο θξηηηθήο

ππνλνείηαη κε ηελ έληερλε ρξήζε ηεο κεζφδνπ πνπ πέηπραλ νη κεηαπνιεκηθνί θαη ζηελ νπνία

δελ αληαπνθξίζεθαλ νη κεζνπνιεκηθνί. ην πξφζσπν ελφο άιινπ ππνδεηγκαηηθά

«ςεπδνξεαιηζηηθνχ» ήξσα εθδειψλνληαη, φπσο ζα δνχκε ακέζσο, θαη νη δχν ινγνηερληθέο

γεληέο θαη ε ζχγθξνπζή ηνπο. Παξά ηηο ελζηάζεηο ηνπ Κνηδηά γηα ηελ θξηηηθή ηνπ

Υνπξκνχδηνπ γηα ηνπο κεηαπνιεκηθνχο, νη δπν ηνπο ζπγθιίλνπλ θαη ζπλαληψληαη ζε πνιιά

81 (Κνηδηάο 1986, 59). 82 (Μηθέ 2002, 816, 820). 83 (Κνηδηάο 1988/2004α, 80). 84 (Κνηδηάο 1988/2004α, 67). 85 (Κνηδηάο 1985β,140). 86 (Κνηδηάο 1985β,139). 87 (Κνηδηάο 1985β,142).

ζεκεία. Πέξαλ ηνπ λεαληθνχ δπκψκαηνο ζηελ αξηζηεξά, ηεο ζεηείαο ζηελ Καζεκεξηλή θαη

ηνπ κεηαθξαζηηθνχ έξγνπ, ηεο άπνςεο γηα ηελ ππεξεθηηκεκέλε πεδνγξαθηθή παξαγσγή ηεο

γεληάο ηνπ ’30, θαζψο θαη ηεο δηάθξηζεο ηνπ θαηαζθεπάδω θαη ηνπ πνηώ,88

νη δχν θξηηηθνί

πξνζδίδνπλ κεγάιε βαξχηεηα γηα ηε κπζηζηνξεκαηηθή ζχλζεζε ζην θισκπεξηθφ «Маdame

Bovary c’ est moi!». «Όηαλ ν Φισκπέξ δηεθήξπηηε φηη “Ζ Κπξία Μπνβαξχ είκαη εγψ!”, ζα

κπνξνχζε εχθνια λα ηαπηίζεη ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπ κε ηα ζπλαηζζήκαηα ηεο εξσίδαο ηνπ

απέλαληη ηνπ θφζκνπ»89

έγξαθε ν Υνπξκνχδηνο, ελψ ν Κνηδηάο δήισλε «ν Καπάληαεο είκαη

εγψ»,90

ππνδειψλνληαο ηνλ «ηξφπν»91

φρη γηα έλα ακηγψο απηνβηνγξαθηθφ ηέρλαζκα, αιιά

γηα έλαλ «ςεπδνξεαιηζηηθφ» ήξσα.

Δηθάδνπκε ινηπφλ φηη ν Κνηδηάο, βαζηζκέλνο θαη ζηελ αξρή ηνπ Flaubert, πνηεί

ιεπηνκεξψο έλα γπλαηθείν ραξαθηήξα κε “θππξηνθαλέο” επψλπκν, ηελ Αηκηιία Υαηδεγηάλλε

(ν Υνπξκνχδηνο ππέγξαθε ζπρλά σο Αηκ. Υ.), ε νπνία θαηεγνξείηαη απφ ηνλ Καπάληαε σο

«αληηδξαζηηθή»,92

πνπ «ζπλσκνηεί κε ην θαηεζηεκέλν θαη ηε Γεμηά»93

θαη φηη ζηνλ Διιεληθφ

Μήλα πνπ δηνξγάλσζε ζην Παξίζη, σο «πνπιεκέλε απφ ηα γελλνθάζθηα ηεο ζηνπο Γάιινπο,

πξάθηνξαο ηεο ΔΟΚ»,94

«ηφικεζε λα παξνπζηάζεη ζηνπο θνπηφθξαγθνπο ζαλ ειιεληθή

ινγνηερλία θάηη θαηαθάζηα, δηαζπαζηέο θαη αλαξρνζνινχξα, μεθσλεκέλεο αδεξθάδεο ηεο

πγγξνχ, θη επηπιένλ ην καχξν ζθνηαδηζκφ ηεο Γεμηάο – Κάζδαγιε, Κνηδηά…».95

Σν 1975,

ελφζσ δηεχζπλε ην Γξαθείν Σχπνπ ηεο Διιεληθήο Πξεζβείαο ζην Λνλδίλν, ν Κνηδηάο είρε

ζπκβάιεη ζηε δηνξγάλσζε ηνπ Διιεληθνχ Μήλα,96

γηα ηνλ νπνίν δέρηεθε ζθνδξή θξηηηθή θαη

εηδηθά γηα ηε ζχλζεζε ηνπ ινγνηερληθνχ πξνγξάκκαηνο. Έγξαθε ζρεηηθά ςεπδσλχκσο ν

Κψζηαο Σζηξφπνπινο: «Καηφπηλ, ν ηφπνο έρεη κεγάινπο πεδνγξάθνπο: ηνλ Η. Μ.

Παλαγησηφπνπιν, ηνλ Πξεβειάθε, ηνλ Σεξδάθε, απ’ ηνπο λεθξνχο, ηνλ Γηψξγν Θενηνθά, ηνλ

Κνζκά Πνιίηε, ηνλ Μπεξάηε. Σίπνηα… Ζ Γεληά ηνπ ’30 ζε θαξαληίλα. Καη ζα ήζεια λα

μέξσ ηη ζα ήηαλ νη λεψηεξνη ζπγγξαθείο ρσξίο λα έρεη πξνεγεζεί ε Γεληά ηνπ ’30.».97

Καη

ζπκπιήξσλε: «Πξνεηδνπνηνχκε ηελ Κπβέξλεζε θαη ηνπο παξαραξάθηεο λα κελ

απνηνικήζνπλ λα νξγαλψζνπλ παξφκνην “κήλα” ζην Παξίζη πξηλ ζπκβνπιεπζνχλ

88 (Αξγπξίνπ θ. ζπλ. 1973/2988, 320∙ Κνηδηάο 1992/2004γ, 13∙ Υνπξκνχδηνο 1963/1979β, 19). 89 (Υνπξκνχδηνο 1954/1979α, 208). 90 (Κνηδηάο 1986, 56, 59). 91 (Κνηδηάο 1991, 88). 92 (Κνηδηάο 1985β, 112). 93 Ό.π. 94 (Κνηδηάο 1985β, 113). 95 Ό.π.. 96 Έιαβε ρψξα ζην δηάζηεκα κεηαμχ 5 Ννεκβξίνπ-5 Γεθεκβξίνπ 1975. ηνλ ηνκέα ηεο πεδνγξαθίαο είρε επηιεγεί λα

παξνπζηαζηεί ε δνπιεηά ησλ Θαλάζε Βαιηηλνχ, Γηψξγνπ Ησάλλνπ, Νίθνπ Κάζδαγιε, Νίθνπ Καρηίηζε, Αιέμαλδξνπ ρηλά,

Κψζηα Σαρηζή, ηξαηή Σζίξθα, Αληξέα Φξαγθηά, Μάξηνπ Υάθθα θαη Γεκήηξε Υαηδή. 97 (Ννηαξάο 1975, 526).

αξκφδηνπο θη ππεχζπλνπο αλζξψπνπο θαη πλεπκαηηθά σκαηεία θαη ρσξίο λα ππάξρνπλ

εγγπήζεηο κηαο ηίκηαο θαη αμηνινγηθήο επηινγήο πξνζψπσλ θαη έξγσλ.».98

Όπσο καζαίλνπκε απφ ην πινχζην αξρείν Αιέμαλδξνπ Κνηδηά, είρε πξάγκαηη

ζεκεησζεί ελδηαθέξνλ απφ γαιιηθήο πιεπξάο γηα ηνλ Διιεληθφ Μήλα.99

Παξά ηηο

“πξνεηδνπνηήζεηο” Σζηξφπνπινπ, ν ζπγγξαθέαο, εθηφο απφ ηελ Αηκηιία Υαηδεγηάλλε, έλαλ

πβξηδηθφ ραξαθηήξα κε απηνβηνγξαθηθά αιιά θαη ζπγθεθξηκέλα βηνγξαθηθά ζηνηρεία, ν

νπνίνο “ηφικά” λα δηνξγαλψζεη παξφκνην κήλα ζην Παξίζη, πνηεί θαη θάηη αθφκα: «Σν Νύρηα

αμεκέξωηε, Αιέμαλδξε, ηηκήζεθε κε ην Κξαηηθφ Βξαβείν Μπζηζηνξήκαηνο!»,100

ιέεη

εθλεπξηζκέλνο ν Καπάληαεο ζηνλ Κνηδηά. «Δ, θαη; Σν ίδην βξαβείν πήξε θη ν

Σζηξφπνπινο»,101

απαληά ν δεχηεξνο “εγθαζηζηψληαο” πξνθιεηηθά ελψπηνλ ηνπ αλαγλψζηε

ηνλ θχξην πνπ «ην φλνκά ηνπ απαληά ηππσκέλν ζην εμψθπιιν ηνπ βηβιίνπ».102

Ο

ζπγγξαθέαο ππνλνεί αθελφο έλα ζπγθεθξηκέλν ζπκβάλ θαη αθεηέξνπ κηα ζπλήζε ηερληθή

ησλ κεζνπνιεκηθψλ πεδνγξάθσλ, απηήλ ηεο ηαχηηζεο κπζηζηνξεκαηηθψλ ραξαθηήξσλ κε

πξαγκαηηθά πξφζσπα, ηεο νπνίαο ηελ “παξάδνζε” ε κεηαπνιεκηθή γεληά δελ ζπλέρηζε.

πλνςίδνληαο, ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη ζηε Φαληαζηηθή πεξηπέηεηα ε

αλαθεξφκελε σο «ζχγθξνπζε δχν γελεψλ»103

εθδειψλεηαη κε δχν ηνπιάρηζηνλ ηξφπνπο.

Πξψηνλ, ζε επίπεδν κνξθήο, θαζψο ν ζπγγξαθέαο εμαληιεί αθελφο ηα φξηα ηεο κεζφδνπ ηνπ,

ε νπνία, φπσο είδακε, ζρεκαηνπνηείηαη παξάιιεια κε ηελ θξηηηθή ηνπ γηα ηελ απνηπρεκέλε,

θαηά ηνλ ίδην, κέζνδν αλαπαξάζηαζεο ηεο πξνεγνχκελεο γεληάο, θαη ππνλνψληαο

πνηθηινηξφπσο αθεηέξνπ ηηο απιντθέο ζπγγξαθηθέο ηερληθέο ησλ πεδνγξάθσλ ηεο γεληάο ηνπ

’30. Γεχηεξνλ, πνηώληαο έλα “απζεληηθφ” πιαίζην πινθήο θαη ραξαθηήξσλ θαηά ηνλ ηξφπν

πνπ ε γεληά ηνπ ’30 δελ θαηάθεξε, ππνλνεί ζε ζεκαηηθφ επίπεδν πνιιαπιψο ηε ξήμε ησλ δχν

γελεψλ αιιά θαη ηελ ηεηακέλε ζρέζε ησλ κεηαπνιεκηθψλ πεδνγξάθσλ κε ηελ αξηζηεξή

θξηηηθή. ην αξηζηνπξγεκαηηθφ απηφ κπζηζηφξεκα ππνδεηθλχεηαη, εθ πεπνηζήζεσο

«ςεπδνξεαιηζηηθά», ην πεξηζψξην ζην νπνίν έδξαζε ε κεηαπνιεκηθή γεληά, δηπιά

“ζηξηκσγκέλε” ζε κηα κνλαδηθή ινγνηερληθή πεξηπέηεηα.

98 (Ννηαξάο 1975, 527). 99 ην αξρείν Αιέμαλδξνπ Κνηδηά θπιάζζνληαη δχν επηζηνιέο ηνπ ηδίνπ πξνο ην Τπνπξγείν Πνιηηηζκνχ θαη Δπηζηεκψλ

εκεξνκελίαο 14 Ηνπιίνπ 1975, κε ζέκα «Δπαλάιεςε “Eιιεληθνχ Mήλα” ζην Παξίζη», θαη εκεξνκελίαο 8 Γεθεκβξίνπ 1975,

κε ζέκα «Μεηαθνξά εθζέζεσο “Διιεληθνχ Μήλα” ζην Παξίζη». 100 (Κνηδηάο 1985β, 141). 101 Ό.π. 102 (Κνηδηάο 1988/2004α, 79). 103 (Καξβέιεο θ. ζπλ. 1988, 299).

Βηβιηνγξαθία

Αξγπξίνπ, Αιέμαλδξνο: «Οη ζπγγξαθείο ηνπ 30 δελ “ζπλέιαβαλ” νχηε ηελ επνρή ηνπο!...»

(ζπλέληεπμε). Μεζεκβξηλή (21/6/1963).

Αξγπξίνπ, Αιέμαλδξνο, Κνηδηάο, Αιέμαλδξνο, Κνπινπθάθνο, Κψζηαο, Πιαζθνβίηεο,

πχξνο, & Σζίξθαο, ηξαηήο: «Ζ λενειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα θαη ε πεδνγξαθία καο». ην:

Η κεηαπνιεκηθή πεδνγξαθία. Από ηνλ πόιεκν ηνπ ’40 ωο ηε δηθηαηνξία ηνπ ’67. Σφκνο Ζ΄.

Αζήλα: Δθδφζεηο νθφιε 1988: 320-341 [πξψηε δεκνζίεπζε: Η Σπλέρεηα 4 (Ηνχλ. 1973):

172-179].

Βαξίθαο, Βάζνο: «Πεδνγξαθία ησλ Νέσλ. Απφζη. αρίλε: “Οη λένη πεδνγξάθνη”»: Τν Βήκα

ηεο Κπξηαθήο (12/12/65).

Βελέδεο, Ζιίαο: «Ζ γελεά ηνπ 1930 έζβεζε… Οη έθεβνη ηνπ πνιέκνπ είλαη ηψξα

“βνιεκέλνη”» (ζπλέληεπμε). Μεζεκβξηλή (7/6/1963).

Βνπζβνχλεο, Αληψλεο: «“Ζ γελεά ηνπ 30 κνηάδεη κε πνιηηηθή θάζηα ή “θιεηζηή” ιέζρε”»

(ζπλέληεπμε). Μεζεκβξηλή (12/7/1963).

Εσγξάθνπ, Ληιή: «Μία απάληεζηο ζηνλ θ. Ζι. Βελέδε». Μεζεκβξηλή (19/7/1963).

Θενηνθάο, Γηψξγνο: «Ζ γελεά ηνπ 1930 ζε πιήξε δεκηνπξγηθή πλνή» (ζπλέληεπμε).

Μεζεκβξηλή (5/7/1963).

Καξβέιεο, Σάθεο, Κνηδηάο, Αιέμαλδξνο, Μειηψλεο, Υξηζηνθφξνο, ηεξγηφπνπινο, Κψζηαο,

& Σζαθληάο, πχξνο (ζπλη. επηηξ.): «Δπίκεηξν». ην: H κεηαπνιεκηθή πεδνγξαθία. Από ηνλ

πόιεκν ηνπ ’40 ωο ηε δηθηαηνξία ηνπ ’67. Σφκ. Ζ΄. Αζήλα: Δθδφζεηο νθφιε 1988: 299-393.

Κνηδηάο Αιέμαλδξνο: «Ζ γεληά ηνπ κεηαπνιέκνπ θαηαγγέιιεη θαη ζηηγκαηίδεη» (ζπκκεηνρή

ζε έξεπλα). Αλεμάξηεηνο ηύπνο (15/4/1960).

Κνηδηάο, Αιέμαλδξνο: «Απνινγεηέο θαη θαηήγνξνη. “Ζ γεληά ηνπ 30… εθηξσκαηηθφ

θαηλφκελν”» (ζπλέληεπμε). Νίθε (27/6/1963).

Κνηδηάο, Αιέμαλδξνο: «Μφλν εθείλν πνπ εθθξάδεηαη κφλν εθείλν είλαη κέζα ζην κπαιφ

καο…» (ζπλέληεπμε). Γηαβάδω 28 (Φεβξ. 1980): 42-54.

Κνηδηάο, Αιέμαλδξνο: «Αλδξέαο Καξαληψλεο. Πεδνγξάθνη θαη πεδνγξαθήκαηα ηεο γεληάο

ηνπ ’30, 1962». ην: Γνθηκηαθά θαη άιια. Κξηηηθά θείκελα Γ΄. Αζήλα: Κέδξνο 1985: 51-53

[πξψηε δεκνζίεπζε: Μεζεκβξηλή (25/1/1963)].

Κνηδηάο, Αιέμαλδξνο: Φαληαζηηθή πεξηπέηεηα. Αζήλα: Κέδξνο 1985.

Κνηδηάο, Αιέμαλδξνο: «Θέιεζα λα θηάζσ κέζα απφ έλα γέιην ζε θάπνηα ζεψξεζε ησλ

αλζξψπηλσλ πξαγκάησλ» (ζπλέληεπμε ζηε Βέλα Γεσξγαθνπνχινπ). Η Αξηζηεξά ζήκεξα 15

(Ηαλ.-Φεβξ. 1986): 56-59.

Κνηδηάο, Αιέμαλδξνο: «Οη πνηεηέο πιεξψλνπλ ΟΓΑ, νη αγξφηεο ηίπνηα…». Ταρπδξόκνο

(19/4/1990): 71-74.

Κνηδηάο, Αιέμαλδξνο: «Θέισ ηνλ αλαγλψζηε ζπλ-ζπγγξαθέα» (Μηα ζπλνκηιία κε ηνλ

Μηζέι Φάηο). Δληεπθηήξην 16 (επηέκβξ. 1991): 88-90.

Κνηδηάο, Αιέμαλδξνο: «Δχρνκαη λα πεζάλσ ζαλ ηνλ Μηραήι Άγγειν…» (πδήηεζε ηνπ

Αιέμαλδξνπ Κνηδηά κε δηδάζθνληεο θαη θνηηεηέο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο). Σεκείν

(Λεπθσζία) 1 (1992): 279-294.

Κνηδηάο, Αιέμαλδξνο: «Μεηαπνιεκηθνί πεδνγξάθνη». Αιεζνκαλέο Χαιθείνλ. Η πνηεηηθή ελόο

πεδνγξάθνπ (θηινι. επηκ Μαξία Ρψηα). Αζήλα: Κέδξνο 2004: 60-84 [πξψηε δεκνζίεπζε:

Γξάκκαηα θαη Τέρλεο 55 (Απξίι.-Ηνχλ. 1988) 3-10].

Κνηδηάο, Αιέμαλδξνο: «Σφηε πνπ ν Γεκήηξεο Υαηδήο πάιεπε “κε ηνπο μέλνπο ήρνπο”».

Αιεζνκαλέο Χαιθείνλ. Η πνηεηηθή ελόο πεδνγξάθνπ (θηινι. επηκ Μαξία Ρψηα). Αζήλα:

Κέδξνο 2004: 143-153 [πξψηε δεκνζίεπζε: Αληί 472 (9/8/1991): 38-41].

Κνηδηάο, Αιέμαλδξνο: «Αιεζνκαλέο ραιθείνλ. Ζ πνηεηηθή ελφο πεδνγξάθνπ». Αιεζνκαλέο

Χαιθείνλ. Η πνηεηηθή ελόο πεδνγξάθνπ (θηινι. επηκ Μαξία Ρψηα). Αζήλα: Κέδξνο 2004: 7-

51 [πξψηε δεκνζίεπζε: Γξάκκαηα θαη Τέρλεο 64-65 (Ηαλ.-Μάξη. 1992): 3-14].

Κνηδηά, Διηζάβεη: Ιδέεο θαη αηζζεηηθή. Μεζνπνιεκηθνί θαη κεηαπνιεκηθνί πεδνγξάθνη 1930-

1974. Αζήλα: Πφιηο 2006.

Μηθέ, Μαίξε: «Σν αιαιάδνλ θχκβαινλ: ζρφιηα ζηε Φαληαζηηθή πεξηπέηεηα». Νέα Δζηία 1571

(ηφκ. 152) (Γεθέκβξ. 2002): 811-821.

Mackridge, Peter: «Testimony and Fiction in Greek Narrative Prose 1944-1967». ην:

Roderick Beaton (επηκ.), The Greek Novel, AD 1-1985. Croom Helm: London 1988: 90-102.

Ννηαξάο, Αιεμ. Η. [= Σζηξφπνπινο, Κ.Δ.]: «Έλαο “κήλαο” αλζειιεληθφο». Δπζύλε 46

(Οθηψβξ. 1975): 525-527.

Παλαγησηφπνπινο, Η. Μ.: «Γελ ππάξρνπλ γεληέο εμσθιεκέλεο» (ζπλέληεπμε). Μεζεκβξηλή

(28/6/1963).

Πιαζθνβίηεο, πχξνο: «Οη έθεβνη ηεο θαηνρήο κνρζνχλ θαη βηνπαιαηνχλ» (ζπλέληεπμε).

Μεζεκβξηλή (14/6/1963).

Ραπηφπνπινο, Γεκήηξεο: «Αιέμαλδξνπ Κνηδηά Πνιηνξθία, Μπζηζηφξεκα, Αζήλα, 1955».

Δπηζεώξεζε Τέρλεο 10 (Οθηψβξ. 1955): 333-335.

Ραπηφπνπινο, Γεκήηξεο: Οη ηδέεο θαη ηα έξγα. Αζήλα: Γίθξνο 1965.

Ρψηα, Μαξία: «ρφιηα ζηα θείκελα». ην: Αιεζνκαλέο Χαιθείνλ. Η πνηεηηθή ελόο

πεδνγξάθνπ (θηινι. επηκ. Μαξία Ρψηα). Αζήλα: Κέδξνο 2004: 217-289.

αρίλεο, Απφζηνινο: Νένη πεδνγξάθνη. Αζήλα: Δζηία 1984 (α΄ έθδ. 1965).

Tonnet, Henri: Ιζηνξία ηνπ ειιεληθνύ κπζηζηνξήκαηνο (κεηαθξ.: Μαξίλα Καξακάλνπ).

Αζήλα: Παηάθεο 2001 (έηνο έθδνζεο πξσηνηχπνπ 1996).

Φξαγθφπνπινο, Θ. Γ.: «Αιέμαλδξνο Κνηδηάο ή ε πξνδνκέλε γεληά». Τνκέο 10 (Μάξη. 1977):

18-21.

Υνπξκνχδηνο, Αηκίιηνο: «Πεξηπέηεηα κχζσλ». Ο αθεγεκαηηθόο ιόγνο (Έξγα, Ε΄). Αζήλα: Οη

εθδφζεηο ησλ θίισλ 1979: 202-209 [πξψηε δεκνζίεπζε: Η Καζεκεξηλή (14/10/1954)].

Υνπξκνχδηνο, Αηκίιηνο: «θέςεηο γηα ηε ινγνηερλία καο Β΄». Ο αθεγεκαηηθόο ιόγνο (Έξγα,

Ε΄). Αζήλα: Οη εθδφζεηο ησλ θίισλ 1979: 18-25 [πξψηε δεκνζίεπζε: Η Καζεκεξηλή

(10/1/1963)].

Υνπξκνχδηνο, Αηκίιηνο: «Λνγνθαθνηερλία». Ο αθεγεκαηηθόο ιόγνο (Έξγα, Ε΄). Αζήλα: Οη

εθδφζεηο ησλ θίισλ 1979: 243-250 [πξψηε δεκνζίεπζε: Η Καζεκεξηλή (1/4/1965)].

Υνπξκνχδηνο, Αηκίιηνο: «Δπνρή ακνξθίαο». Ο αθεγεκαηηθόο ιόγνο (Έξγα, Ε΄). Αζήλα: Οη

εθδφζεηο ησλ θίισλ 1979: 251-255 [πξψηε δεκνζίεπζε: Η Καζεκεξηλή (15/4/65)].