[1]

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Θ.Ε.: Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό (2009-2010)

1η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Η Τιρκουάζ Μαίρυλιν, 1962. Άντυ Γουόρχολ

Με Βάση την παραπάνω εικόνα και τις μέχρι τώρα γνώσεις σας από το 1ο κεφάλαιο

του 1ου

τόμου της «Εισαγωγής στον Ελληνικό Πολιτισμό», σε οκτώ

δακτυλογραφημένες σελίδες, σας ζητούνται τα εξής:

1. Σε ποιο καλλιτεχνικό ρεύμα ανήκει το παραπάνω έργο και γιατί;

2. Πως θα σχολίαζαν το περιεχόμενο του έργου οι θεωρητικοί της αριστερής

κριτικής;

3. Πως νομίζεται ότι σχετίζεται το μήνυμα της εικόνας με τις απόψεις των

θεωρητικών του προοδευτικού εξελικτισμού περί πλουραλιστικής κοινωνίας;

ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ

ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ ΟΛΓΑ

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Δρ. ΓΕΩΡΓΟΥΛΑΚΗ ΕΛΕΝΗ

3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2009

[2]

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ …………………………………………………………………………..3

Α. ΤΟ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΡΕΥΜΑ ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΑΝΗΚΕΙ ΤΟ ΔΟΘΕΝ

ΕΡΓΟ ΚΑΙ ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΝΤΑΞΗΣ ΤΟΥ ………………………………… 4

Β. ΑΡΙΣΤΕΡΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ……………………………………………………………..6

Γ. ΠΩΣ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΜΕ ΤΙΣ ΑΠΟΨΕΙΣ

ΤΩΝ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΟΥ ΕΞΕΛΙΚΤΙΣΜΟΥ ΠΕΡΙ

ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ………………………………………………8

ΕΠΙΛΟΓΟΣ …………………………………………………………………………...9

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ …………………………………………………………………….11

[3]

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η παράθεση σε τρεις διαδοχικές ενότητες,

της ένταξης, της ανάλυσης από το πρίσμα της κριτικής αριστεράς και τέλος της

προσέγγισης που θα έκαναν οι διανοούμενοι του προοδευτικού εξελικτισμού, για το

έργο του Άντυ Γουόρχολ : «Η τιρκουάζ Μαίρυλιν», 1962.

Για να καταστεί εφικτή η ένταξη του συγκεκριμένου έργου, θα πρέπει να

αναφερθούμε στα κριτήρια εκείνα, βάσει των οποίων είναι δυνατή η

κατηγοριοποίηση της τέχνης και με δεδομένο, ότι τα κριτήρια αυτά στοιχειοθετούν

και τον διαχωριστικό κανόνα των προϊόντων της τέχνης. Συνήθως ορίζονται

επηρεαζόμενα από το ιστορικό πλαίσιο της κάθε εποχής. Φαινόμενο που συνεπάγεται

την υποκειμενικότητα του καθορισμού των κριτηρίων αυτών αλλά και του ορισμού

της ίδιας της τέχνης. Το μόνο που ίσως θα μπορούσε να θεωρηθεί ως δεδομένο

είναι, ότι η διαβάθμιση της τέχνης καθοδηγείται από την έννοια της ποιότητας. Με

γνώμονα αυτό το κριτήριο, παρατηρείται ότι, η κύρια διάκριση της τέχνης , είναι

μεταξύ ‘’υψηλής ‘’ και ‘’ χαμηλής’’ ποιότητας.

Αυτή η διάκριση άρχισε να υφίσταται έντονα, μετά τις κοινωνικοπολιτικές

αλλαγές που δημιουργήθηκαν από τη Γαλλική Επανάσταση.1 Ακολούθησε η

αποσύνθεση της αριστοκρατίας και η ανάδειξη νέων κοινωνικών ομάδων που

αναπτύχθηκαν ταχύτατα λόγω της εκβιομηχάνισης και της αστικοποίησης,

οδηγώντας στην εποχή της νεωτερικότητας.2

Οι αλλαγές αυτές οδηγούν σταδιακά σε μια σειρά επαναδιορισμών της έννοιας

της Υψηλής Τέχνης3, η οποία αφού πρώτα έχει περάσει από τα στάδια της

Φεουδαρχικής εσωστρέφειας,4 καταλήγει σε τάσεις εθνοκεντρισμού, αυταρχισμού και

φετιχισμού, οι οποίες την οδηγούν στην απομυθοποίηση της. Σε αυτό βοήθησαν και

οι ίδιοι οι καλλιτέχνες, με νέα αιρετικά εικαστικά κινήματα, που προκάλεσαν την

αισθητική ορθοδοξία (νεοκλασικισμός5) της υψηλής τέχνης. 6 Κάτι άλλο που ήλθε να

αντιδιασταλεί της υψηλής τέχνης επίσης, ήταν οι νέες πολιτισμικές μορφές ευρείας

απήχησης, που προέκυψαν από την αστικοποίηση, από το πλήθος τεχνολογικών

1 (Η Γαλλική Επανάσταση (1789), κύρια χαρακτηριστικά της οποίας ήταν η ισονομία, η κατάργηση ων

κληρονομικών προνομίων και η δυνατότητα πλέον σε λαϊκότερα στρώματα να έχουν πρόσβαση σε

τομείς όπως η παιδεία και η πολιτική.)Γ. Πασχαλίδης, Εισαγωγή στην Έννοια του Πολιτισμού, Ι.

Βούρτσης Η Έννοια του Πολιτισμού. Όψεις του Ελληνικού Πολιτισμού, Τόμος Α, Πάτρα, 1999, σελ. 87 2 Γ. Πασχαλίδης, ο.π., σελ.51 3 Υψηλή Τέχνη : Σύμφωνα με το Πλατωνικό δόγμα, Υψηλή Τέχνη θεωρείται η επίτευξη του Ιδανικού

ομορφιάς, αλλά και η επίτευξη της υποδειγματικής και διδακτικής αναπαράστασης του Ιδανικού και

Αληθινού. Πρέπει να ακολουθεί τους κανόνες τις φυσικής ακρίβειας, της λιτότητας και της αρμονίας,

όπως επίσης να χαρακτηρίζεται από διαχρονικότητα.. Γ. Πασχαλίδης, ο.π, σελ. 80, 82 4 Γ. Πασχαλίδης, ο.π, σελ. 84 - 85 5 Νεοκλασικισμός : είναι το αισθητικό ιδεώδες που εμφανίστηκε και διαμορφώθηκε , μετά την

σύγκρουση ανάμεσα στα αισθητικά ιδεώδη της αριστοκρατίας και της αστικής τάξης. Και στην ουσία

δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια ανακαινισμένη εκδοχή του ουμανιστικού προτύπου περί Υψηλής

Τέχνης., Γ. Πασχαλίδης, ο.π, σελ. 81 6 Γ. Πασχαλίδης, ο.π, σελ. 90 -91

[4]

καινοτομιών, από την ανάπτυξη των μέσων επικοινωνίας και από τον εκμηχανισμό

της τυπογραφίας. Οι οποίες θα αλλάξουν την ίδια την δομή της πολιτισμικής αγοράς,

με αποτέλεσμα, οι διανοούμενοι της εποχής είτε είναι συντηρητικοί , είτε αριστεροί,

να αντιδράσουν και να ονομάσουν τα φαινόμενα αυτά με τον όρο «μαζική κοινωνία»

και «μαζική κουλτούρα7 », υπονοώντας την χειραγώγηση της «μάζας» από αυτά τα

πολιτισμικά είδη. 8

Α. ΤΟ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΡΕΥΜΑ ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΑΝΗΚΕΙ ΤΟ ΔΟΘΕΝ ΕΡΓΟ

ΚΑΙ ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΝΤΑΞΗΣ ΤΟΥ

Την εποχή λοιπόν που η υψηλή τέχνη αναδομείται (αρχές 20ου

) από

αιρετικούς καλλιτέχνες και αποκαλείται Μοντέρνα τέχνη9, την ίδια εποχή συνεχίζεται

και η διάκριση μεταξύ υψηλής και μαζικής τέχνης. Και μόνο το κίνημα του

Υπερρεαλισμού10, επιτίθεται στην πολιτισμική ιεραρχία, αναμειγνύοντας το

«χαμηλό» με το «υψηλό» και έτσι καθίσταται ο πρόγονος της Μεταμοντέρνας

Τέχνης11, αλλά και ο πρόγονος του καλλιτεχνικού ρεύματος το οποίο θα

προσδιορίσουμε σε αυτήν ακριβώς την ενότητα. 12

7 Μαζική Κουλτούρα: είναι μια κουλτούρα που απευθύνεται σε πολλούς και καταναλώνεται από

πολλούς, χρησιμοποιείται με την έννοια ενός ποιοτικού προσδιορισμού, υποδεικνύοντας μια

υποδεέστερη ποιότητα κουλτούρας. Αυτή η μορφή κουλτούρας ευρείας απήχησης και κατανάλωσης,

εμφανίστηκε στις σύγχρονες αστικοβιομηχανικές κοινωνίες, επηρεασμένες από την εμφάνιση και

διάδοση των νέων τεχνολογιών επικοινωνίας. Γ. Πασχαλίδης, Εισαγωγή στην Έννοια του Πολιτισμού, Ι.

Βούρτσης Η Έννοια του Πολιτισμού. Όψεις του Ελληνικού Πολιτισμού, Τόμος Α, Πάτρα, 1999, σελ. 87 8 Γ. Πασχαλίδης, ο.π., σελ. 51-52 9 Μοντέρνα τέχνη: αναφερόμαστε κυρίως στην καλλιτεχνική παραγωγή που παρατηρήθηκε από τα

τέλη του 19ου έως το 1970. Πολλές φορές χρησιμοποιείται και ο όρος σύγχρονη τέχνη, ωστόσο

δηλώνει περισσότερο την πλέον πρόσφατη καλλιτεχνική παραγωγή. Η Μοντέρνα τέχνη

χαρακτηρίζεται από μια νέα προσέγγιση στις τέχνες, τέτοια ώστε πλέον να μην έχει πρωτεύουσα

σημασία η ακριβής αναπαράσταση των αντικειμένων, όσο ο πειραματισμός με νέους και πρωτότυπους

τρόπους απεικόνισης τους, συχνά αποδομώντας το αντικείμενο ή προβάλλοντας το αφαιρετικά. Πηγή:

http://el.wikipedia.org/wiki/ , 22/10/09 10

Υπερρεαλισμός ή Σουρεαλισμός: ήταν ένα κίνημα που αναπτύχθηκε κυρίως στο χώρο της

λογοτεχνίας αλλά εξελίχθηκε σε ένα ευρύτερο καλλιτεχνικό και πολιτικό ρεύμα. Άνθισε κατά κύριο

λόγο στη Γαλλία των αρχών του 20ου αιώνα, κατά την περίοδο μεταξύ του πρώτου και δεύτερου

παγκοσμίου πολέμου. Στη φύση του επαναστατικό κίνημα, ο υπερρεαλισμός επιδίωξε πολλές

ριζοσπαστικές αλλαγές στο χώρο της τέχνης αλλά και της σκέψης γενικότερα, ασκώντας επίδραση σε

μεταγενέστερες γενιές καλλιτεχνών. Τα μέλη του αντέδρασαν σε αυτό που οι ίδιοι ερμήνευαν ως μία

βαθιά κρίση του Δυτικού πολιτισμού, προτείνοντας μία ευρύτερη αναθεώρηση των αξιών, σε κάθε

πτυχή της ανθρώπινης ζωής. Ως κύριο μέσο έκφρασης, τόσο στη λογοτεχνία όσο και στις εικαστικές

τέχνες, προέβαλαν τον «αυτοματισμό», επιδιώκοντας τη διερεύνηση του ασυνειδήτου, την

απελευθέρωση της φαντασίας «με την απουσία κάθε ελέγχου από τη λογική» και διακηρύττοντας τον

απόλυτο μη κομφορμισμό. Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/ , 22/10/09 11 Μεταμοντέρνα τέχνη: θεμελιώθηκε με τη σταδιακή χρησιμοποίηση των δημοφιλών ειδών της

μαζικής κουλτούρας, προσπαθώντας να σπάσει τα σύνορα ανάμεσα στην υψηλή και τη μαζική τέχνη.

Αρνήθηκε τις παραδοσιακές διακρίσεις, αντέδρασε στις καθιερωμένες ιεραρχίες και κατάργησε τα

γνωστά έως τότε πρότυπα της υψηλής τέχνης. Το δικό της «ιδεώδες» ανέμειξε το υψηλό και το χαμηλό

[5]

“Η τιρκουάζ Μαίρυλιν”, 1962, με δημιουργό τον Άντυ Γουόρχολ, έχει θέμα ένα

‘’προϊόν’’ της μαζικής κουλτούρας. Είναι η απεικόνιση της superstar του

κινηματογράφου, Μαίρυλιν Μονρόε . Η επανάληψη του θέματος στην ίδια επιφάνεια

με σκοπό να προσφέρει στον θεατή την ικανοποίηση της ευχάριστης οικειότητας, η

χρήση έντονων χρωματικών συνδυασμών που αποσκοπεί σε μια συγκινησιακή οπτική

διέγερση χωρίς την ανάγκη βαθύτερης ανάλυσης και η μαζική παραγωγή του εν

λόγω έργου που το καθιστά προσιτό στην αγορά. Είναι κάποια από τα κριτήρια για

να ενταχθεί το δοθέν έργο στο καλλιτεχνικό ρεύμα της13 Pop Art. 14

Ο όρος Pop Art μετά το 1962, έγινε δημοφιλής χάριν μιας ομάδας κοινού με

υψηλό μορφωτικό επίπεδο. Η οποία αναζητούσε την συγκίνηση και την καινοτομία

περισσότερο στον ίδιο τον καλλιτέχνη, παρά στη τέχνη. Έτσι δικαίωσε τον όρο και

από ‘’popular = λαϊκός’’ έγινε ‘’popular = δημοφιλής’’. 15 Όσον αφορά τη

τεχνική που χρησιμοποίησαν, ακολουθούσε τις τελευταίες μεθόδους της

αναπαραγωγής και της μεταξοτυπίας16.17 Τα κοινά χαρακτηριστικά της τεχνοτροπίας

της Pop Art ήταν, η απλή αποτύπωση του αντικειμένου χωρίς την πρόθεση να

υπονοηθούν βαθύτερα μηνύματα. Η χρήση δυνατών – έντονων χρωμάτων που

αποσκοπούσαν στη δημιουργία δυναμικών οπτικών πεδίων και οι καθαρές

σχεδιαστικές γραμμές, οι οποίες αποτύπωναν μια επιφανειακή πραγματικότητα. 18

Η Pop Αrt προσπάθησε να γεφυρώσει το πολιτιστικό χάσμα ανάμεσα στην

παραδοσιακή πολιτιστική κληρονομιά της Δυτικής Ευρώπης και στη νέα αστική

κουλτούρα των μαζών, της οποίας η δύναμη έγκειτο , στην παραγωγή πληθώρας

εικόνων που δεν είχαν καλλιτεχνικές αξιώσεις. 19 Έτσι οι καλλιτέχνες της Pop Art ,

ανάμεσα σε αυτούς και οι κυριότεροι εκπρόσωποί της όπως ο Andy Warhol, ο Roy

και τις αλλοτινές συγκρούσεις ανάμεσα στην υψηλή και τη μαζική τέχνη, αλλά επί της ουσίας

παρέμεινε ιδεώδες. Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/ , 22/10/09 12 Γ. Πασχαλίδης, Εισαγωγή στην Έννοια του Πολιτισμού, Ι. Βούρτσης Η Έννοια του Πολιτισμού. Όψεις

του Ελληνικού Πολιτισμού, Τόμος Α, Πάτρα, 1999, σελ., 92 13 Anna C. Krausse, Ιστορία της Ζωγραφικής από την Αναγέννηση έως σήμερα, Μετάφραση για την

ελληνική γλώσσα Φ. Παππάς, εκδ. Γ.Κ. Ελευθερουδάκης Α.Ε. , Αθήνα, 2006, σελ. 116 14 Pop Art : Το κίνημα αυτό εμφανίστηκε σχεδόν ταυτόχρονα στην Αγγλία και στην Αμερική (1950).

Το όνομά του προήλθε από την λέξη Popular (λαϊκός), βέβαια για τον όρο αυτόν υπήρξαν ενστάσεις,

όπως του Τ.Κ. Αργκάν, σύμφωνα με τον οποίο «ο όρος popular (λαϊκός) τουλάχιστον με την έννοια που

έχει στην Ευρώπη είναι ανακριβής : η Ποπ Αρτ δεν εκφράζει την δημιουργικότητα του λαού αλλά τη μη

δημιουργικότητα της μάζας …. Και κάνει φανερή την ενόχληση του ατόμου από την ομοιομορφία της

καταναλωτικής κοινωνίας» Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Παγκόσμια Τέχνη, Εκδοτική

Αθηνών, 1998, τόμος 27, σελ., 293 15 Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, ό.π., σελ., 293 16 Η Μεταξοτυπία είναι τεχνική εκτύπωσης για την δημιουργία μιας εικόνας με τη χρήση ενός

πλαισίου με τεντωμένο πάνω σε αυτό ένα πλέγμα. Μεταξοτυπία ονομάζεται, επίσης, και η εικόνα που

εκτυπώνεται με αυτή την τεχνική. Ξεκίνησε ως βιομηχανική εφαρμογή και υιοθετήθηκε από

Αμερικανούς καλλιτέχνες στις αρχές του 20ου αιώνα. Το κίνημα της Ποπ Αρτ (Pop Art) τη δεκαετία

του ΄60 έκανε ευρύτερα γνωστή την τεχνική αυτή. Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki 22/10/2009 17 Edward Lucie–Smith , Παγκόσμια Ιστορία Τέχνης & Πολιτισμού, Εκδ.: ΑΛΜΠΑΤΡΟΣ, 1992, Κεφ.,

4, σελ., 169 18 Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Παγκόσμια Τέχνη, Εκδοτική Αθηνών, 1998, τόμος 27,

σελ., 294 19 Edward Lucie – Smith , Παγκόσμια Ιστορία Τέχνης & Πολιτισμού, Εκδ.: ΑΛΜΠΑΤΡΟΣ, 1992, Κεφ.,

4., σελ., 168

[6]

Lichtenstein, και ο Klaus Atenbourg20, προσέδωσαν στα κοινά, καθημερινά

αντικείμενα, αξία και τα εξύψωσαν σε έργα τέχνης. Η συμβολική χρήση των

αντικειμένων και των εικόνων της μαζικής κουλτούρας, δηλαδή τα προϊόντα της

διαφήμισης, του βιομηχανικού design και οι εικόνες των κόμικς, έγινε η πηγή της

έμπνευσής τους αλλά και της δράσης τους.

Τα εικαστικά δημιουργήματά τους δεν ήταν επινοήσεις φανταστικών κόσμων,

γεννημένων από το καλλιτεχνικό νου τους , αλλά εικόνες από άλλες εικόνες. Με

απώτερο σκοπό την απελευθέρωση του κοινού από τη φοβία του για μια τέχνη

δυσνόητη και ελιτίστικη. 21 Άρα ήθελαν να δομήσουν μια τέχνη αναγνωρίσιμη, χωρίς

τα φετιχιστικά χαρακτηριστικά της υψηλής τέχνης, που την ήθελε μια τέχνη προσιτή

μόνο για συγκεκριμένες ομάδες, με αποτέλεσμα να μετατρέπεται σε προϋπόθεση

κατηγοριοποίησης του κοινωνικού status. 22 Έτσι εκτός του ότι χρησιμοποίησαν

καθημερινά αντικείμενα ως πηγή της θεματολογίας τους, αναμειγνύοντας συνεχώς το

‘’υψηλό’’ με το ‘’χαμηλό’’, παρήγαγαν τα έργα τέχνης ακριβώς με τον ίδιο ρυθμό

που παράγονταν τα προϊόντα μαζικής κατανάλωσης. Στερώντας εσκεμμένα με αυτό

τον τρόπο, από τα έργα τέχνης την μοναδικότητά τους. 23 Διότι, το ζητούμενο

αποτέλεσμα δεν ήταν να δημιουργήσουν έργα τέχνης ανθεκτικά στο χρόνο, αλλά να

δημιουργήσουν την αφορμή για μια συνεχή ανακάλυψη στην οποία ο καθένας θα

μπορούσε να συμμετέχει. Ώστε όλοι να νιώσουν πως η απόσταση της ζωής από την

τέχνη δεν είναι ανυπέρβλητη.24

Β. ΑΡΙΣΤΕΡΗ ΚΡΙΤΙΚΗ

Η κριτική που θα ασκούσαν οι αριστεροί διανοούμενοι25 του 20ου

αιώνα, στο

περιεχόμενο του έργου, του Άντυ Γουόρχολ , θα εξέφραζε τις θέσεις της Σχολής της

Φραγκφούρτης26 , που είχαν αποτελέσει σημείο αφετηρίας αλλά και έμπνευσης για

20 Γ. Πασχαλίδης, Εισαγωγή στην Έννοια του Πολιτισμού, Ι. Βούρτσης Η Έννοια του Πολιτισμού. Όψεις

του Ελληνικού Πολιτισμού, Τόμος Α, Πάτρα, 1999, σελ. 92 21 Anna C. Krausse, Ιστορία της Ζωγραφικής από την Αναγέννηση έως σήμερα, Μετάφραση για την

ελληνική γλώσσα Φ. Παππάς, εκδ. Γ.Κ. Ελευθερουδάκης Α.Ε. , Αθήνα, 2006, σελ 113 -115 22 Γ. Πασχαλίδης, Εισαγωγή στην Έννοια του Πολιτισμού, Ι. Βούρτσης Η Έννοια του Πολιτισμού. Όψεις

του Ελληνικού Πολιτισμού, Τόμος Α, Πάτρα, 1999, σελ. 88 23 Anna C. Krausse, Ιστορία της Ζωγραφικής από την Αναγέννηση έως σήμερα, Μετάφραση για την

ελληνική γλώσσα Φ. Παππάς, εκδ. Γ.Κ. Ελευθερουδάκης Α.Ε. , Αθήνα, 2006, σελ 114 24 Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Παγκόσμια Τέχνη, Εκδοτική Αθηνών, 1998, τόμος 27,

σελ., 294 25 Hanna Arendt, Dwight Macdonald, Ronald Bathes, Jean Baudrilliard Γ. Πασχαλίδης,

Εισαγωγή στην Έννοια του Πολιτισμού, Ι. Βούρτσης Η Έννοια του Πολιτισμού. Όψεις του Ελληνικού

Πολιτισμού, Τόμος Α, Πάτρα, 1999, σελ., 59 - 62 26 Σχολή της Φραγκφούρτης : Ομάδα Γερμανών διανοούμενων, που διατέλεσαν μέλη ή συνεργάτες

του Ινστιτούτου Κοινωνικής Έρευνας (1923) του πανεπιστημίου της Φραγκφούρτης. Με την άνοδο

του Χίτλερ, αναγκάστηκαν να καταφύγουν στις Η.Π.Α, όπου και συνέχισαν το έργο τους έως τη

παλιννόστηση τους (1949). Τα πιο γνωστά μέλη , ήσαν οι: Thedor Adorno, Max Horkheimer, Herbet

Marcuse, Leo Lowenthal. Εξέφρασαν απόψεις περί της Μαζικής Κουλτούρας, θεωρώντας την ως μια

μορφή ιδεολογικής χειραγώγησης και πολιτικής καθυπόταξης των ευρέων κοινωνικών στρωμάτων.

Εισαγωγή στην Έννοια του Πολιτισμού, Ι. Βούρτσης Η Έννοια του Πολιτισμού. Όψεις του Ελληνικού

Πολιτισμού, Τόμος Α, Πάτρα, 1999, σελ., 56

[7]

αυτούς. Σύμφωνα λοιπόν με τις απόψεις τους περί της Μαζικής κουλτούρας, την

οποία θεωρούσαν ότι σηματοδοτεί την ιδεολογική χειραγώγηση αλλά και την

πολιτική καθυπόταξη της μάζας. Η «Τιρκουάζ Μαίρυλιν» , θα χαρακτηριζόταν ως

ένα προϊόν πολιτισμικής αγοράς, το οποίο ακολουθεί τους νόμους του εμπορίου. Ως

εκ τούτου το περιεχόμενο του έργου είναι προϊόν, προερχόμενο από θεσμούς της

πολιτισμικής βιομηχανίας (κινηματογράφος), άρα είναι δέσμιο της

εμπορευματοποίησης και δεν μπορεί να αποτελέσει μορφή τέχνης, έστω εμπορικής,

αλλά δείγμα εμπορεύματος.

Το εικαστικό θέμα του Άντυ Γουόρχολ, είναι ένα πρόσωπο κατασκευασμένο από

το star system του Hollywood, το οποίο έγινε διάσημο ακολουθώντας τους κανόνες

τυποποίησης , που ακολούθησαν όλοι οι αστέρες του Hollywood, δεν είναι ένα θέμα

που αναδύεται από τις μάζες, άρα δεν είναι λαϊκή τέχνη. Η τεχνική της

φωτομηχανικής μεταξοτυπίας που χρησιμοποιεί ο Άντυ Γουόρχολ, για την

δημιουργία και αναπαραγωγή του έργου του 27, συνιστά τυποποίηση του προϊόντος

βάσει συνταγής. Η δε επαναληπτική αναπαραγωγή του δεν παράγει τίποτα

καινούργιο, απλά βελτιώνει το ήδη υπάρχον ως προς τη τεχνική και όχι ως προς το

περιεχόμενο. Και η όποια διαφοροποίησή του πραγματοποιείται με απώτερο στόχο,

να καλύψει τις προτιμήσεις μιας μεγάλης γκάμας ατόμων, που είναι καθορισμένες

από την οικονομική τους επιφάνεια. Με αποτέλεσμα να δίνει την ψευδαίσθηση της

ελεύθερης επιλογής, ενός όμως «πράγματος». Επίσης, αυτή η μαζική αναπαραγωγή

του έργου, το καθιστά αναλώσιμο σαν καταναλωτικό αγαθό, προορισμένο να

καλύψει τις φυσικές μας ανάγκες, άρα και να αφανιστεί, μόλις αυτές ικανοποιηθούν

και εκλείψουν.

Η δημοτικότητα του προσώπου που απεικονίζεται, αλλά και του ίδιου του

έργου, δεν εκφράζει απαραίτητα και την αλήθεια του «προϊόντος». Διότι η

δημοτικότητα αυτή, δεν δημιουργείται από την ανάγκη του κοινού για αυτό το

‘πρόσωπο’ , αλλά με την προβολή αυτού του ‘προσώπου’ κατασκευάζεται η ανάγκη

του κοινού για αυτό το έργο.

Η λαμπερή απεικόνιση της διάσημης Μαίρυλιν, δημιουργεί μια ψευδαίσθηση

ικανοποίησης , ότι ο καθένας μπορεί να την ‘αγγίξει’ και να την οικειοποιηθεί. Όμως

πίσω από αυτή τη λαμπερή διασημότητα δεν υπάρχει τίποτα άλλο παρά ‘το σκοτεινό

εγκώμιο της καθημερινότητας’ και η ψευδαίσθηση της ατομικότητας. Μέσα από τα

έντονα χρώματα και το λαμπερό πρόσωπο – προϊόν, τυποποιείται η διασκέδαση και

υποδεικνύεται ένας πλασματικός τρόπος φυγής, που δεν έχει τίποτα ατομικό, αλλά

μόνο την ολοκληρωτική ταύτιση με το γενικό. Η τέχνη που προβάλει το

συγκεκριμένο έργο, κατασκευάζεται με τεχνικά μέσα, καθοδηγούμενα από

επιχειρηματικούς κανόνες. Κατά τον τρόπο αυτό καταδεικνύεται η έλλειψη

συστατικών τέτοιων , όπως του αυθορμητισμού και της αυτόχθονης έκφρασης.

Συστατικά που χαρακτηρίζουν την παραδοσιακή λαϊκή τέχνη.

27 Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Παγκόσμια Τέχνη, Εκδοτική Αθηνών, 1998, τόμος 27,

σελ., 294

[8]

Η απεικονισμένη ‘’Τιρκουάζ Μαίρυλιν’’ δεν παύει να είναι κυρίως ένα

αμερικάνικο προϊόν της μαζικής κουλτούρας, που χρησιμοποιείται για την

αναγνωσιμότητα του ως τρόπος πολιτισμικού και οικονομικού επεκτατισμού,

εδραιώνοντας έτσι μια μορφή πολιτισμικού ιμπεριαλισμού. 28

Γ. ΠΩΣ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΜΕ ΤΙΣ ΑΠΟΨΕΙΣ

ΤΩΝ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΟΥ ΕΞΕΛΙΚΤΙΣΜΟΥ ΠΕΡΙ

ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Το μήνυμα της εικόνας ‘’η τιρκουάζ Μαίρυλιν’’, έργο που όπως

προαναφέρθηκε, είναι τυπικό δείγμα της μαζικής κουλτούρας, σύμφωνα με τις

απόψεις των θεωρητικών του προοδευτικού εξελικτισμού29, θα ήταν εντελώς

διαφορετικής προσέγγισης, από την προηγούμενη προσέγγιση της αριστερής

κριτικής. Και αυτό γιατί θα το ενέτασσαν μέσα στα πλαίσια μιας σύγχρονης

πλουραλιστικής κοινωνίας, που χαρακτηρίζεται από την ατομική πρωτοβουλία, την

προσωπική ελευθερία και την ηθική συναίνεση. Οριοθετώντας εκ νέου την έννοια

της μαζικής κοινωνίας , ως μια κοινωνία χωρίς ταξικές συγκρούσεις και πολιτισμικές

διακρίσεις αλλά μια κοινωνία με εκδημοκρατισμένη δομή.

Κάτω από το πρίσμα αυτής της οπτικής γωνίας και σύμφωνα με τις

τοποθετήσεις των εκφραστών του προοδευτικού εξελικτισμού30, το μήνυμα της

εικόνας του έργου του Άντυ Γουόρχολ, μπορεί πρώτον να είναι πολλαπλό και

δεύτερον να είναι αποδεκτή η κάθε εκδοχή του, δεδομένου ότι εισπράττεται από μια

πλουραλιστική πολιτισμικά κοινωνία. Αυτό δεν συνεπάγεται ότι έπαψαν να

υφίστανται διαβαθμίσεις στην ποιότητα της κουλτούρας , αντιθέτως, σύμφωνα με τις

θεωρίες του E. Shils, η κουλτούρα διακρίνεται σε τρία επίπεδα: την ανώτερη, τη

μέτρια και την βάναυση κουλτούρα. Το ουσιώδες όμως δεν είναι μόνο η διάκριση

επιπέδων ποιότητας της κουλτούρας, αλλά και η αποδοχή όλων των επιπέδων, αν όχι

ως ισάξιες , τουλάχιστον ως ισότιμες, δεδομένου ότι καλύπτουν και εκφράζουν τις

ανάγκες των ανάλογων κοινών. Δηλαδή, του πνευματικού κοινού, του κοινού της

μεσαίας τάξης και του εργατικού – αγροτικού κοινού.

28 Γ. Πασχαλίδης, Εισαγωγή στην Έννοια του Πολιτισμού, Ι. Βούρτσης Η Έννοια του Πολιτισμού. Όψεις

του Ελληνικού Πολιτισμού, Τόμος Α, Πάτρα, 1999, σελ. 56 - 62 29

Προοδευτικός εξελικτισμός : ονομάστηκε η αναθεωρημένη άποψη περί μαζικής κουλτούρας, η

οποία είχε ως βασική παραδοχή ότι ο χαρακτήρας της μεταπολεμικής κοινωνίας λόγω της

εκβιομηχάνισης και της αστικοποίησης, είναι πλουραλιστικός τόσο πολιτικά όσο και πολιτισμικά, με

αποτέλεσμα τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας και την μετάλλαξη του κοινού της από παθητικό

δέκτη σε ενεργό χρήστη. Αυτομάτως η έννοια της μαζικής κουλτούρας αναθεωρείται και αρχίζει να

προτιμάται ο όρος δημοφιλής κουλτούρα. Γ. Πασχαλίδης, Εισαγωγή στην Έννοια του Πολιτισμού, Ι.

Βούρτσης Η Έννοια του Πολιτισμού. Όψεις του Ελληνικού Πολιτισμού, Τόμος Α, Πάτρα, 1999, σελ. 63

-64 30 (Εκφραστές του προοδευτικού εξελικτισμού ήταν οι : D. Riesman, D. Bell, E. Shills) Γ.

Πασχαλίδης, Εισαγωγή στην Έννοια του Πολιτισμού, Ι. Βούρτσης Η Έννοια του Πολιτισμού. Όψεις του

Ελληνικού Πολιτισμού, Τόμος Α, Πάτρα, 1999, σελ. 64

[9]

Το έργο του Άντυ Γουόρχολ, απεικονίζει ένα πρόσωπο της μαζικής

κουλτούρας, η δε τεχνοτροπία του έργου, ακολουθεί τους κανόνες ενός μαζικού

εμπορευματοποιημένου «προϊόντος». Υπάρχει μια απλοϊκότητα στην απόδοση του

θέματος, δεδομένου ότι του λείπει η εκβάθυνση και η λεπτότητα, αυτό το καθιστά

επιφανειακό και βραχύβιο. Η δε έλλειψη πρωτοτυπίας, του στερεί την μοναδικότητά

του. Άρα αυτό που υπονοείται μέσα από το έργο, είναι επιφανειακό και πρόσκαιρο.

Είναι λοιπόν ένα έργο που ανήκει στην βάναυση κουλτούρα, προορισμένο να

καταναλωθεί από την εργατική – αγροτική τάξη. Σύμφωνα όμως, με τις απόψεις των

θεωρητικών του προοδευτικού εξελικτισμού, αυτή η κατηγοριοποίηση του έργου δεν

το καθιστά απόκληρο ούτε και επικίνδυνο για τις άλλες κατηγορίες κουλτούρας.

Αφού είναι ισότιμο, δεδομένου ότι επιλέγεται από κάποια ομάδα κοινού για την

κάλυψη των αναγκών της και βοηθά στο να αναδειχθεί μια κοινωνία που διέπεται από

πολυφωνία, ελευθερία έκφρασης και επιλογής και τάσεις εκδημοκρατισμού.

Σύμφωνα με τον J. Gans, που ήταν ένας από τους κυριότερους εκφραστές του

προοδευτικού εξελικτισμού προς έναν «πολιτισμικό πλουραλισμό», αναφέρεται στην

τέχνη, χαρακτηρίζοντάς την ως «κουλτούρα γούστου» και τη χωρίζει σε πέντε

επίπεδα, τονίζοντας ότι είναι πολύ σημαντική η αναγνώριση ισοτιμίας όλων αυτών

των «κουλτουρών» εξαιτίας της δυνατότητάς τους να ανταποκρίνονται εξίσου στις

ανάγκες του ανάλογου κοινού τους. Άρα, σύμφωνα με τον J. Gans, η δημοφιλής

κουλτούρα, στην οποία ανήκει και το δοθέν έργο, περνάει ένα πολύ θετικό μήνυμα.

Αυτό της ανάπτυξης της ατομικότητας και της ταυτότητας των καταναλωτών, της

αυτοέκφαρσης και της προαγωγής της δημιουργικότητας. 31

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Με αφορμή το έργο «Η Τιρκουάζ Μαίρυλιν» του Άντυ Γουόρχολ, ξεκίνησε ένα

ταξίδι με προορισμό την ‘’Τέχνη – Ιθάκη’’. Το ίδιο όμως το ταξίδι έδειξε , ότι

υπάρχει πολλαπλότητα κατευθύνσεων.

Ξεκινώντας με στόχο να καθοριστεί ένα έργο τέχνης, διαπιστώθηκε πως η

‘’Υψηλή Τέχνη’’ συνεχίζει να συμβολίζει, ένα τρόπο αισθητικής σύλληψης που

στοχεύει στη πνευματική ανάταση, πραγματευόμενη θέματα ‘υψηλά’, που

αποδίδονται με σαφή ιεραρχημένη ακρίβεια. Παρατηρήθηκε επίσης η τάση,

μονομερούς υποστήριξης προς την Υψηλή Τέχνη, αλλά και η ύπαρξη

κοινωνικοπολιτικών αλλαγών , οι οποίες οδήγησαν σε πολιτισμικές ανατροπές, μέσα

στο χώρο της τέχνης, δημιουργώντας τη Μαζική κοινωνία – Μαζική κουλτούρα.

Επιπλέον διαπιστώθηκε ότι όλες οι ποιοτικές διαβαθμίσεις της τέχνης, μπορούν να

γίνουν αποδεκτές κάτω από το πρίσμα του πλουραλισμού, της ισοτιμίας και του

εκδημοκρατισμού.

31 Γ. Πασχαλίδης, Εισαγωγή στην Έννοια του Πολιτισμού, Ι. Βούρτσης Η Έννοια του Πολιτισμού. Όψεις

του Ελληνικού Πολιτισμού, Τόμος Α, Πάτρα, 1999, σελ. 63-68

[10]

Έτσι «Η Τιρκουάζ Μαίρυλιν» ως δείγμα δημοφιλούς κουλτούρας θα μπορούσε

να αναλυθεί με πολλαπλούς τρόπους, που θα ήταν ανάλογοι του επιπέδου της ομάδας

που θα την ανέλυε. Για παράδειγμα οι υπέρμαχοι της Υψηλής κουλτούρας, θα

παρατηρούσαν την πρόσκαιρη, επιφανειακή συμβολικότητα του έργου και θα το

κατέτασσαν σε ένα έργο τέχνης, αναλώσιμο χωρίς περαιτέρω απαιτήσεις. 32 Κάποιοι

άλλοι, ίσως διέκριναν, μέσα από αυτό το σχεδόν φωτογραφικό και εκτραχυμένο

πορτραίτο, ότι ο Άντυ Γουόρχολ, πρώτον υπονοεί την τραγική πλευρά της φήμης

προσπαθώντας να περάσει το μήνυμα , πως η διασημότητα και το δημοφιλές κρύβει

και τέλος σβήνει το ίδιο το πρόσωπο. Και δεύτερον, χρησιμοποιεί τα ίδια μέσα της

δημοφιλούς κουλτούρας για να τη στιγματίσει και να την απομυθοποιήσει. 33 Τέλος

κάποιοι θα δέχονταν το έργο ανεξάρτητα από το μήνυμα που σηματοδοτεί ή την

κατηγορία στην οποία ανήκει, μέσα από μια πλουραλιστική προσέγγιση, ισότιμης

συνύπαρξης όλων των ειδών της τέχνης.

Άρα συνάγεται το συμπέρασμα ότι οι απόψεις περί τέχνης διαρκώς εξελίσσονται,

με έντονο το υποκειμενικό στοιχείο στις προσπάθειες του καθορισμού της. Έτσι

κάποιοι θεωρούν, ότι έχει ηττηθεί το ουμανιστικό πρότυπο της υψηλής τέχνης από

την εξέλιξή της, ενώ κάποιοι άλλοι, πως είναι ένδειξη του προοδευτικού

εκδημοκρατισμού της κοινωνίας και της κουλτούρας. 34

32 Γ. Πασχαλίδης, Εισαγωγή στην Έννοια του Πολιτισμού, Ι. Βούρτσης Η Έννοια του Πολιτισμού. Όψεις

του Ελληνικού Πολιτισμού, Τόμος Α, Πάτρα, 1999, σελ. 93 -95 33 Edward Lucie – Smith , Παγκόσμια Ιστορία Τέχνης & Πολιτισμού, Εκδ.: ΑΛΜΠΑΤΡΟΣ, 1992, Κεφ.,

4., σελ., 169 34 Γ. Πασχαλίδης, Εισαγωγή στην Έννοια του Πολιτισμού, Ι. Βούρτσης Η Έννοια του Πολιτισμού. Όψεις

του Ελληνικού Πολιτισμού, Τόμος Α, Πάτρα, 1999, σελ. 93 -95

[11]

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ι. Βούρτσης, Ε. Μανακίδου, Γ. Πασχαλίδης, Κ. Σμπόνιας «Η Έννοια του

Πολιτισμού , Όψεις του Ελληνικού Πολιτισμού» ΕΑΠ, Πάτρα, 1999

Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Παγκόσμια Τέχνη, Εκδοτική

Αθηνών, 1998

Anna C. Krausse, «Ιστορία της Ζωγραφικής από την Αναγέννηση έως σήμερα»,

Μετάφραση για την ελληνική γλώσσα Φ. Παππάς, εκδ. Γ.Κ. Ελευθερουδάκης

Α.Ε. , Αθήνα, 2006

Edward Lucie – Smith «Παγκόσμια Ιστορία Τέχνης & Πολιτισμού» Εκδ.:

ΑΛΜΠΑΤΡΟΣ, 1992

Ηλεκτρονική πηγή: el.wikipedia , 22/10/2009