1

"Η αναπαράσταση της ταυτότητας και ετερότητας από τα κυπριακά ΜΜΕ"

Εισαγωγή:

Η δημοσιογραφική παραγωγή της Μεγαλονήσου είναι άμεσα συνυφασμένη με τις

πολυκύμαντες ιστορικο-πολιτικές εξελίξεις που άπτονται με το κυπριακό ζήτημα1. Η

στράτευση του Τύπου σε πολιτικές2 και εθνικές επιδιώξεις από την εποχή της

αποικιοκρατίας (1878) μέχρι τις μέρες μας3 καταδεικνύει την καθοριστική επίδραση

του εθνοκεντρισμού στη διαμόρφωση του περιεχομένου της αρθρογραφίας.

Λαμβάνοντας υπόψη αυτά τα δεδομένα-στοιχεία η παρούσα μελέτη φιλοδοξεί να

εξετάσει την αναπαράσταση της ταυτότητας και ετερότητας στα κυπριακά ΜΜΕ. Η

έρευνα επέλεξε ως μελέτη περίπτωσης την είδηση της διαμαρτυρίας του ΕΛΑΜ4 κατά

τη διάρκεια της ομιλίας του Μεχμέτ Αλί Ταλάτ στη Λεμεσό στις 26/3/2014

προκειμένου να στηρίξει την υπόθεση ότι η ειδησεογραφική απεικόνιση τoυ εν λόγω

τουρκοκύπριου ηγέτη ως ετερότητα συναρτάται με την ενεργοποίηση εθνικών

στερεοτύπων από το λανθάνων επικοινωνιακό σύστημα του Τύπου.

1Χρήστος Αλεξάνδρου, «Η Ιστορία της Νεώτερης και Σύγχρονης Κύπρου μέσα από τα Ελληνοκυπριακά

ΜΜΕ» στο Σπύρος Βρετός και Αντώνης Δ. Παπαγιαννίδης (επιμ.), Κοινωνία και Eπικοινωνία/Δημοσιογραφία, Εκδόσεις: Μεταμεσονύκτιες, Αθήνα (2013),σελ.2 2 Η δημιουργία πολλών κυπριακών εφημερίδων έχει να κάνει με τη στήριξη συγκεκριμένων πολιτικών

ομάδων με γνώμονα πάντα το εθνικό θέμα. Χρήστος Αλεξάνδρου, «Η Ιστορία της Νεώτερης και Σύγχρονης Κύπρου μέσα από τα Ελληνοκυπριακά ΜΜΕ» στο Σπύρος Βρετός και Αντώνης Δ. Παπαγιαννίδης (επιμ.), Κοινωνία και Eπικοινωνία/Δημοσιογραφία, Εκδόσεις: Μεταμεσονύκτιες, Αθήνα (2013),σελ.2 3 Χρύσανθος Χρυσάνθου, ΜΜE: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές, Λευκωσία(2008), Εκδόσεις: Αρμίδα,

σελ.142 4 Το Εθνικό Λαϊκό Μέτωπο (Ε.ΛΑ.Μ.) είναι το εθνικιστικό κόμμα της Κύπρου. Η στάση που υιοθετεί ως

προς την προοπτική επίλυσης του κυπριακού είναι η διεκδικητική ή αγωνιστική (ή απορριπτική) καθότι δεν αποδέχεται μία λύση διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας. Για τις ιδεολογικές προσεγγίσεις ως προς την προοπτική επίλυσης του κυπριακού δείτε στο Χρήστος Αλεξάνδρου, «Η Ιστορία της Νεώτερης και Σύγχρονης Κύπρου μέσα από τα Ελληνοκυπριακά ΜΜΕ» στο Σπύρος Βρετός και Αντώνης Δ. Παπαγιαννίδης (επιμ.), Κοινωνία και Eπικοινωνία/Δημοσιογραφία, Εκδόσεις: Μεταμεσονύκτιες, Αθήνα (2013),σελ.41

2

Η εργασία δομείται σε δύο μέρη: α) Στο πρώτο μέρος παρουσιάζεται μια θεωρητική

ανάλυση της έννοιας του εθνοκεντρισμού ώστε να κατανοήσουμε το φαινόμενο της

δημιουργίας εθνοκεντρικών αντιλήψεων και στερεοτύπων και της ιδεολογικής

κατήχησης της κοινής γνώμης από το επικοινωνιακό σύστημα των μέσων ενημέρωσης.

β) Στο δεύτερο μέρος θα χρησιμοποιήσουμε το εννοιολογικό εργαλείο του

εθνοκεντρισμού ως τυπολογία για την ποιοτική ανάλυση του περιεχομένου της

σχολιογραφίας5 των εφημερίδων "Φιλελεύθερος" και "Αλήθεια"

6 με σκοπό να

εξετάσουμε το συγκρουσιακό δίπολο Κύπρος-Τουρκία. Συγκεκριμένα θα

επιχειρήσουμε να κωδικοποιήσουμε τον τρόπο που τα δύο έντυπα μέσα βλέπουν και

οροθετούν τη σχέση της Κύπρου με την Τουρκία και πώς χειρίζονται την είδηση της

διαμαρτυρίας του ΕΛΑΜ σε συνάρτηση με την ταυτότητα των Κυπρίων.

Θεωρητική ανάλυση εννοιολογικού εργαλείου της έρευνας:

Η δόμηση των συστημάτων μαζικής επικοινωνίας με βάση αναφοράς τον

εθνοκεντρισμό λειτουργεί ως "ενδογενής σταθεροποιητής" (build in stabilizer) για τη

ταυτότητα. Ο εθνοκεντρικός προσανατολισμός των ΜΜΕ σχετίζεται με την συνταύτιση

και την αναπαραγωγή της οπτικής της ενδο-ομάδας (in group) που αποτελείται από

άτομα αλληλέγγυα μεταξύ τους και ορίζεται σε αντιδιαστολή με τους "ξένους", τους

"άλλους", τα μέλη δηλαδή της έξω-ομάδας (out-group). Παράλληλα ο εθνοκεντρισμός

που παράγεται από την εθνική ταυτότητα αποτελεί βασικό πεδίο κωδικοποίησης της

5 Ο λόγος που η έρευνα εστίασε σε άρθρα που σχολίασαν το γεγονός είναι για να φέρει στο προσκήνιο

το νόημα που επιλέγει να δώσει έκαστη εφημερίδα στο συμβάν και το πώς αυτό μεταφράζεται σε συγκρότηση ταυτότητας. 6 Η έρευνα συνέλεξε ένα αριθμό άρθρων κατά την περίοδο 28/03/2014-5/04/2014. Αξίζει να σημειωθεί

ότι η επιλογή των εν λόγω εφημερίδων έγινε με βάση δύο βασικά κριτήρια: α)την κυκλοφορία τους στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό και β) το διαφορετικό ιδεολογικό "φάσμα" προσέγγισης της είδησης που παρατηρείται στο συγκεκριμένο τύπο.

3

πρόσληψης των εθνικών συμφερόντων και της γεωπολιτικής αυτο-εικόνας του

κράτους7.

Από τον ορισμό του εθνοκεντρισμού διαφαίνεται ότι πρόκειται για μία μορφή

παθογένειας του μηχανισμού κατασκευής των ειδήσεων καθώς δημιουργεί

στρεβλώσεις στην ειδησεογραφία. Ο στρεβλός εθνοκεντρικός χαρακτήρας της είδησης

οργανώνει και καθορίζει την ενεργοποίηση άλλων ερμηνευτικών πλαισίων8 τα οποία

επιδρούν στην ανάπτυξη στερεοτύπων και στην καλλιέργεια της αίσθησης της

ετερότητας που στηρίζεται σε διπολικά σχήματα9 τα οποία πλάθουν τον τρόπο με τον

οποίο "εμείς" αντιλαμβανόμαστε τους "άλλους"10

. Η παρείσδυση της εθνοκεντρικής

λογικής στον καθ' εαυτόν δημοσιογραφικό λόγο παράγει μια ρητορική η οποία

συμπλέκεται με την αυτόματη/αυτονόητα προσλαμβανόμενη αντίληψη των ορίων που

διαστέλλουν την ταυτότητα με την ετερότητα11

.

Από τα πιο πάνω συνάγεται ότι ο εθνοκεντρισμός μεγιστοποιεί την επίδραση των

μέσων ενημέρωσης (dependency theory) στη δημιουργία εθνοκεντρικών αντιλήψεων

καθότι καθορίζει ταχεία και ασυνείδητα ένα "πρόπλασμα" μεροληπτικών στάσεων με

7 Αθανάσιος Ν. Σαμαράς, «Εθνοκεντρισμός και Ευρωκεντρισμός στις Αναπαραστάσεις της Ευρωπαϊκής

Ένωσης: Ζητήματα Πολιτικής Επικοινωνίας» στο Στέλιος Παπαθανασόπουλος (επιμ.), Ανάλεκτα, Εκδόσεις:Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, Αθήνα (2007), σσ.3-7 8 Αθανάσιος Ν. Σαμαράς, «Εθνοκεντρισμός και Ευρωκεντρισμός στις Αναπαραστάσεις της Ευρωπαϊκής

Ένωσης: Ζητήματα Πολιτικής Επικοινωνίας» στο Στέλιος Παπαθανασόπουλος (επιμ.), Ανάλεκτα, Εκδόσεις:Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, Αθήνα (2007),σσ.4-5,14 9 Σπύρος Βρετός και Αντώνης Δ. Παπαγιαννίδης (επιμ.), «Εθνοτικά και Κοινωνικά Μειοψηφικά Σύνολα

μέσα από τα Μ.Μ.Ε.», Κοινωνία και Eπικοινωνία/Δημοσιογραφία, Εκδόσεις: Μεταμεσονύκτιες, Αθήνα (2013), σελ.5 10

Maria-Mirca Madianou, Mediating the Nation: News, Audiences and Identities in Contemporary Greece, Doctoral dissertation, London School of Economics and Political Science, London (2002),σελ.35 11

Αθανάσιος Ν. Σαμαράς, «Εθνοκεντρισμός και Ευρωκεντρισμός στις Αναπαραστάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Ζητήματα Πολιτικής Επικοινωνίας» στο Στέλιος Παπαθανασόπουλος (επιμ.), Ανάλεκτα, Εκδόσεις:Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, Αθήνα (2007), σελ.3

4

επακόλουθο η κοινή γνώμη να καθίσταται πιο ευάλωτη σε προσπάθειες

χειραγώγησης12

.

Μελέτη περίπτωσης εργασίας (case study):

Οι εφημερίδες "Φιλελεύθερος" και "Αλήθεια" παρουσιάζοντας τα τεκταινόμενα

εμπλέκονται ευθέως σε μια διαδικασία αξιολόγησης των βασικών πρωταγωνιστών

(ΕΛΑΜ-Ταλάτ) της είδησης. Άξιο ιδιαίτερης προσοχής είναι το γεγονός ότι οι δύο

εφημερίδες στο μεγαλύτερο μέρος των άρθρων τους ανακίνησαν ένα καταγγελτικό

λόγο για τους δράστες των επεισοδίων (ΕΛΑΜ) μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα

απόδοσης υπαιτιότητας λειτουργώντας έτσι καθοριστικά στο να προσδιορίσουν το

διακύβευμα και το εύρος των παρεχόμενων ερμηνειών.

Οι αρθρογράφοι της εφημερίδας "Φιλελεύθερος" καταδικάζουν τη συμπεριφορά του

ΕΛΑΜ καθώς θεωρούν ότι υποσκάπτει την προοπτική επίλυσης του κυπριακού σε

όρους εθνικού συμφέροντος13

. Το επιχείρημα αυτό καταδεικνύει αφενός την

εθνοκεντρική προσέγγιση του θέματος με βάση την εθνική ταυτότητα και αφετέρου την

επιδίωξη της εφημερίδας να συσπειρώσει το αναγνωστικό της κοινό ενάντια στην

εικόνα της Τουρκίας ως διαιρετική τομή. Η προσπάθεια χειραγώγησης της κοινής

γνώμης απέναντι προς μια κεντρική αντίθεση έχει ως επακόλουθο η Τουρκία να

εμφανίζεται ως απειλή για τη ταυτότητα των Κυπρίων καθώς αναπαριστάται ως υπαίτια

12

Αθανάσιος Ν. Σαμαράς, «Εθνοκεντρισμός και Ευρωκεντρισμός στις Αναπαραστάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Ζητήματα Πολιτικής Επικοινωνίας» στο Στέλιος Παπαθανασόπουλος (επιμ.), Ανάλεκτα, Εκδόσεις:Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, Αθήνα (2007), σσ.3,6 13

Άνθος Λυκαύγης, "Οπλίζουν την τουρκική κακοβουλία", http://www.philenews.com/el-gr/f-me-apopsi-eponymes-gnomes/385/192459/oplizoun-tin-tourkiki-kakovoulia (31/03/2014) "Δεν μας αξίζει να ζούμε σε επανενωμένη και ευημερούσα πατρίδα" http://www.philenews.com/el-gr/eidiseis-paraskinio/40/192032/den-mas-axizei-na-zoume-se-epanenomeni-kai-evimerousa-patrida (28/03/2014) Πέτρος Πετρή, "Σε μία ελίτ με αίσθημα εθνικισμού" http://www.philenews.com/el-gr/koinonia-epistoles/441/193508/se-mia-elit-me-aisthima-ethnikismou (07/04/2014)

5

για τη διάλυση της ακεραιότητας του κυπριακού κράτους αλλά και ως δύναμη

ενδεχόμενης οριστικής γεωπολιτικής διαιρέσεως. Η εφημερίδα για να ενισχύσει το

εθνοκεντρικό της αφήγημα γύρω από τους συγκρουσιακούς τομείς του άξονα Κύπρος/

Τουρκία αφυπνίζει τις μνήμες κάνοντας μια ιστορική αναδρομή στα γεγονότα του

1974 αλλά και σε προηγούμενες ατελέσφορες διαπραγματεύσεις του κυπριακού

προβλήματος καλλιεργώντας έτσι μια στερεοτυπική προσέγγιση για την Τουρκία14

.

Συγχρόνως το εθνικό ζήτημα παρουσιάζεται ως ο πυλώνας του κυπριακού

πατριωτισμού και κατ' επέκταση η "συγκολλητική" ουσία και η κοινή ταυτότητα των

Ελλήνων της Κύπρου15

. Ως εκ τούτου το εθνικό διακύβευμα και η ταυτότητα δεν

προβάλλονται ως αντιθετικές πραγματικότητες αλλά ως αλληλοσυνδεόμενες και

αμοιβαία ενισχυόμενες συνιστώσες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να γίνονται αδιάτρητα τα

συμβολικά όρια που χωρίζουν την Κύπρο από την Τουρκία.

Ειρήσθω εν παρόδω ότι μέσα στις στήλες της εφημερίδας η εικόνα του Ταλάτ

σκιαγραφείται από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που του αποδίδονται (όπως π.χ.

"τέως ηγέτης του κατοχικού καθεστώτος", " ο εγκάθετος της Άγκυρας, της κατοχικής

Τουρκίας στα κατεχόμενα")16

τα οποία λειτουργούν συνεκδοχικά με την Τουρκία.

14

Άριστος Μιχαηλίδης, "Ακραίες παρατάξεις και θεατρινισμοί" http://www.philenews.com/el-gr/arthra-apo-f-a-michailidis/85/193282/akraies-parataxeis-kai-theatrinismoi (05/04/2014) Άνθος Λυκαύγης, "Οπλίζουν την τουρκική κακοβουλία" http://www.philenews.com/el-gr/f-me-apopsi-eponymes-gnomes/385/192459/oplizoun-tin-tourkiki-kakovoulia (31/03/2014) 15

Πέτρος Πετρή, "Σε μία ελίτ με αίσθημα εθνικισμού" http://www.philenews.com/el-gr/koinonia-epistoles/441/193508/se-mia-elit-me-aisthima-ethnikismou (07/04/2014) Άνθος Λυκαύγης, "Οπλίζουν την τουρκική κακοβουλία" http://www.philenews.com/el-gr/f-me-apopsi-eponymes-gnomes/385/192459/oplizoun-tin-tourkiki-kakovoulia (31/03/2014) 16

Άριστος Μιχαηλίδης, "Ακραίες παρατάξεις και θεατρινισμοί" http://www.philenews.com/el-gr/arthra-apo-f-a-michailidis/85/193282/akraies-parataxeis-kai-theatrinismoi (05/04/2014) "Εχθροί της δημοκρατίας" http://www.philenews.com/el-gr/arthra-apo-f-arthro-f/83/192194/echthroi-tis-dimokratias (29/03/2014)

6

Συνεπώς η ταύτιση του Ταλάτ ως ετερότητα αξιολογείται αρνητικά όπως επίσης και η

πολιτική τοποθέτηση του έναντι στο ΕΛΑΜ17

.

Στον αντίποδα η "Αλήθεια" επικρίνει το ΕΛΑΜ με τέτοιο τρόπο ώστε να μην προωθεί

την εθνική ταυτότητα, χρησιμοποιώντας διαφορετικά αντιθετικά δίπολα. Ειδικότερα το

γεγονός παρουσιάζεται ως μια σύγκρουση της ευρύτερης κυπριακής κοινωνίας με τον

πολιτικό χώρο που εκπροσωπεί το ΕΛΑΜ. Από την άλλη η διαιρετική τομή Κύπρος-

Τουρκία δεν ενεργοποιήθηκε παρότι οι πρωταγωνιστές της είδησης προσφέρονταν για

να εξομοιωθούν με τα δύο έθνη/κράτη. Εν ολίγοις η "Αλήθεια" άρθρωσε ένα

εθνοκεντρικό λόγο δαιμονοποίησης του ΕΛΑΜ και θετικής συνταύτισης με τον

τουρκοκύπριο ηγέτη18

. Αυτή η τοποθέτηση της αναμφίλεκτα δεικνύει την πρόθεση της

να νοηματοδοτήσει το γεγονός μέσω μίας εθνοκεντρικής προσέγγισης που δε

στηρίζεται στην εθνική οπτική.

Πέραν τούτου η ένταση του εθνοκεντρισμού στην αρθρογραφία της εφημερίδας που

δομείται από τον άξονα ΕΛΑΜ/Κύπρος έχει ως επακόλουθο να οριοθετεί ως ετερότητα

το ΕΛΑΜ κινητοποιώντας ταυτόχρονα συστήματα προδιαθέσεων για το συγκεκριμένο

πολιτικό μόρφωμα. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον δημιουργείται μια κατάσταση

πόλωσης καθώς η διαφορετικότητα γίνεται αντικείμενο μίσους επειδή καταλήγει να

17

Άριστος Μιχαηλίδης, "Ακραίες παρατάξεις και θεατρινισμοί" http://www.philenews.com/el-gr/arthra-apo-f-a-michailidis/85/193282/akraies-parataxeis-kai-theatrinismoi(05/04/2014) Ραφαήλ Παπαδόπουλος, "Τα επεισόδια από το ΕΛΑΜ" http://www.philenews.com/el-gr/koinonia-epistoles/441/193513/ta-epeisodia-apo-to-elam (07/04/2014) 18

Λοΐζος Αντωνίου, " Στα δικαστήρια να λογοδοτούν, όχι στις τηλεοράσεις" http://www.alithia.com.cy/koinonia/item/27996-στα-δικαστήρια-να-λογοδοτούν,-όχι-στις-τηλεοράσεις.html (28/03/2014) Αλέκος Κωνσταντινίδης, "Το ΕΛΑΜ και οι πατριωτικές δυνάμεις" http://www.alithia.com.cy/component/k2/item/28164-το-ελαμ-και-οι-πατριωτικεσ-δυναμεισ.html (02/04/2014) "Αν ήταν άλλος…" http://www.alithia.com.cy/khposthsedem/item/27980-αν-ήταν-άλλος….html (28/03/2014)

7

συνδέεται με το διακύβευμα της δημοκρατίας19

. Και σαν αποτέλεσμα η αύρα και η

αυθεντικότητα της ταυτότητας ενδυναμώνεται ενάντια στην ετερότητα20

.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι στη συγκεκριμένη εφημερίδα

παρατηρείται ένας μηχανισμός απονομιμοποίησης της "εθνικής διαφορετικότητας" ως

ετερότητα μέσω τακτικών και στρατηγικών που συρρικνώνουν τις εθνικές διαφορές.

Συγκεκριμένα ο Ταλάτ δεν αντιμετωπίζεται με τους περιορισμένους και

προβληματικούς όρους της εθνικής ετερότητας καθώς οι φράσεις και οι λέξεις που

πλαισιώνουν την περιγραφή της εικόνας του δεν εμφορούνται από εθνικά στερεότυπα.

Αυτό αποδεικνύεται από το ότι παρουσιάζεται ως ένας "μετριοπαθής Τουρκοκύπριος

πολιτικός", ο οποίος επιδιώκει τη λύση του κυπριακού προβλήματος. Ως εκ τούτου η

αποτύπωση της εικόνας του Ταλάτ με θετικούς όρους αφεύκτως οδηγεί σε μονοπάτια

δια της θετικής εκτίμησης της στάσης που κράτησε στα επεισόδια που εκτυλίχθηκαν

στη Λεμεσό από το ΕΛΑΜ21

.

Συμπέρασμα:

Το γενικό συμπέρασμα της μελέτης μας είναι ότι είναι καθοριστική η επίδραση του

εθνοκεντρισμού στη διαμόρφωση του περιεχομένου των κυπριακών μέσων μαζικής

επικοινωνίας. Οι δομές νοήματος των δύο εφημερίδων αντανακλούν ξεκάθαρα μια

εθνοκεντρική οπτική. Ωστόσο οι εν λόγω εφημερίδες επέλεξαν διαφορετικά είδη

19

Λοΐζος Αντωνίου, " Στα δικαστήρια να λογοδοτούν, όχι στις τηλεοράσεις" http://www.alithia.com.cy/koinonia/item/27996-στα-δικαστήρια-να-λογοδοτούν,-όχι-στις-τηλεοράσεις.html (28/03/2014) 20

Στέλιος Παπαθανασόπουλος (επιμ.), Τα μέσα επικοινωνίας στον 21ο αιώνα, Εκδόσεις: Καστανιώτη, Αθήνα (2011), σελ.56 21

Αλέκος Κωνσταντινίδης, "Το ΕΛΑΜ και οι πατριωτικές δυνάμεις" http://www.alithia.com.cy/component/k2/item/28164-το-ελαμ-και-οι-πατριωτικεσ-δυναμεισ.html (02/04/2014) "Αν ήταν άλλος…" http://www.alithia.com.cy/khposthsedem/item/27980-αν-ήταν-άλλος….html (28/03/2014)

8

εθνοκεντρισμού κι αυτό έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη διαφοροποίηση της ετερότητας

στο περιεχόμενο της σχολιογραφίας τους.

Οι δύο εκ διαμέτρου αντίθετες ετερότητες ενεργοποίησαν αυτόματα και τις αντίστοιχες

προς αυτές ταυτότητες. Στο "Φιλελεύθερο" παρατηρείται μια ενδυνάμωση της εθνικής

ταυτότητας, ενώ στην "Αλήθεια" προάγεται μια ταυτότητα αντιρατσιστική-

αντισωβινιστική. Η αναπαράσταση της ταυτότητας και της ετερότητας από τα

συγκεκριμένα έντυπα μέσα προσφέρει νοήματα που είναι δυνατόν να διαμορφώσουν

στάσεις καθώς κωδικοποιούν το απόσταγμα στοχασμού του αναγνωστικού κοινού.

Εν κατακλείδι επαληθεύθηκε η υπόθεση εργασίας μας καθώς απεδείχθη ότι ο

εθνοκεντρισμός που παράγεται από την εθνική ταυτότητα και τη στερεοτυπική

προσέγγιση εθνικών ζητημάτων αποτελεί βασικό ανασχετικό παράγοντα για τη δόμηση

της εικόνας της εθνικής ετερότητας (Ταλάτ) δια της θετικής συνταύτισης διότι

χρησιμοποιεί ένα εθνικό ερμηνευτικό πλαίσιο.

9

Βιβλιογραφία:

Αθανάσιος Ν. Σαμαράς, «Εθνοκεντρισμός και Ευρωκεντρισμός στις Αναπαραστάσεις

της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Ζητήματα Πολιτικής Επικοινωνίας» στο Στέλιος

Παπαθανασόπουλος (επιμ.), Ανάλεκτα, Εκδόσεις:Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών

Μέσων, Αθήνα (2007)

Ανδρέας Κλ. Σοφοκλέους, Οι πρώτες κυπριακές εφημερίδες και τα ανθρώπινα

δικαιώματα των Ελλήνων της Κύπρου, Λευκωσία(1994), Εκδόσεις: Νικοκλής

Eric Neveu, Κοινωνιολογία των κοινωνικών κινημάτων (μετ. Μαρλέν Λογοθέτη),

Εκδόσεις: Σαββάλας, Αθήνα (2010)

Ιορδάνης Ψημμένος, «Αναπαραστάσεις του Έθνους και της Ευρώπης από τα ΜΜΕ και

τα Πολιτικά Κόμματα της Ελλάδας» στο Κούλα Κασιμάτη (επιμ.), Εθνική και

Ευρωπαϊκή Ταυτότητα, Αθήνα (2004), Εκδόσεις: Gutenberg

Κυριάκος Π. Κούρος, Το δίκαιο των μέσων μαζικής ενημέρωσης στη Δημοκρατία της

Κύπρου, Εκδόσεις: Βιβλιοεκδοτική, Λευκωσία(2008)

Λουκία Δρούλια και Γιούλα Κουτσοπανάγου (επιμ.), Εγκυκλοπαίδεια του ελληνικού

Τύπου (τόμος Α΄), Αθήνα (2008), Εκδόσεις: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών

Maria-Mirca Madianou, Mediating the Nation: News, Audiences and Identities in

Contemporary Greece, Doctoral dissertation, London School of Economics and

Political Science, London (2002)

Πρόδρομος Γ. Προδρόμου, Κύπριοι πολιτευτές 1878-1950. Κοινωνικός

μετασχηματισμός και πολιτική ελίτ, Εκδόσεις: Αιγαίον Λευκωσία(2010)

10

Σπύρος Βρετός και Αντώνης Δ. Παπαγιαννίδης (επιμ.), «Εθνοτικά και Κοινωνικά

Μειοψηφικά Σύνολα μέσα από τα Μ.Μ.Ε.», Κοινωνία και Eπικοινωνία/Δημοσιογραφία,

Εκδόσεις: Μεταμεσονύκτιες, Αθήνα (2013)

Στέλιος Παπαθανασόπουλος (επιμ.), Τα μέσα επικοινωνίας στον 21ο αιώνα, Εκδόσεις:

Καστανιώτη, Αθήνα (2011)

Χρήστος Αλεξάνδρου, «Η Ιστορία της Νεώτερης και Σύγχρονης Κύπρου μέσα από τα

Ελληνοκυπριακά ΜΜΕ» στο Σπύρος Βρετός και Αντώνης Δ. Παπαγιαννίδης (επιμ.),

Κοινωνία και Eπικοινωνία/Δημοσιογραφία, Εκδόσεις: Μεταμεσονύκτιες, Αθήνα (2013)

Χρύσανθος Χρυσάνθου, ΜΜE: Mάρτυρες και πρωταγωνιστές, Λευκωσία(2008),

Εκδόσεις: Αρμίδα

Ηλεκτρονικό αρχείο "Φιλελεύθερου":

Άριστος Μιχαηλίδης, "Ακραίες παρατάξεις και θεατρινισμοί"

http://www.philenews.com/el-gr/arthra-apo-f-a-michailidis/85/193282/akraies-

parataxeis-kai-theatrinismoi (05/04/2014)

Ραφαήλ Παπαδόπουλος, "Τα επεισόδια από το ΕΛΑΜ"

http://www.philenews.com/el-gr/koinonia-epistoles/441/193513/ta-epeisodia-apo-to-

elam (07/04/2014)

Πέτρος Πετρή, "Σε μία ελίτ με αίσθημα εθνικισμού"

http://www.philenews.com/el-gr/koinonia-epistoles/441/193508/se-mia-elit-me-

aisthima-ethnikismou (07/04/2014)

11

Άνθος Λυκαύγης, "Οπλίζουν την τουρκική κακοβουλία"

http://www.philenews.com/el-gr/f-me-apopsi-eponymes-gnomes/385/192459/oplizoun-

tin-tourkiki-kakovoulia (31/03/2014)

"Εχθροί της δημοκρατίας"

http://www.philenews.com/el-gr/arthra-apo-f-arthro-f/83/192194/echthroi-tis-

dimokratias (29/03/2014)

"Δεν μας αξίζει να ζούμε σε επανενωμένη και ευημερούσα πατρίδα"

http://www.philenews.com/el-gr/eidiseis-paraskinio/40/192032/den-mas-axizei-na-

zoume-se-epanenomeni-kai-evimerousa-patrida (28/03/2014)

Ηλεκτρονικό αρχείο "Αλήθειας":

Αλέκος Κωνσταντινίδης, "Το ΕΛΑΜ και οι πατριωτικές δυνάμεις"

http://www.alithia.com.cy/component/k2/item/28164-το-ελαμ-και-οι-πατριωτικεσ-

δυναμεισ.html (02/04/2014)

Λοΐζος Αντωνίου, " Στα δικαστήρια να λογοδοτούν, όχι στις τηλεοράσεις"

http://www.alithia.com.cy/koinonia/item/27996-στα-δικαστήρια-να-λογοδοτούν,-όχι-

στις-τηλεοράσεις.html (28/03/2014)

"Αν ήταν άλλος…"

http://www.alithia.com.cy/khposthsedem/item/27980-αν-ήταν-άλλος….html

(28/03/2014)