ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΚΟΙΝΑ: ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ

Jerome Roos 14 Απριλίου 2014 ROAR Magazine

Μετάφραση Γιώργος Πουλάδος

1

Κινητοποίηση για τα κοινά: μαθήματα από την Ιταλία

Jerome Roos

14 Απριλίου 2014

Η διαδήλωση του Σαββάτου στη Ρώμη ήταν η τελευταία μιας σειράς δράσεων

γύρω από ένα κοινό πρόταγμα: Τι μπορούμε να μάθουμε από τα κινήματα της

Ιταλίας;

Δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές πραγματοποίησαν πορεία στη Ρώμη το Σάββατο για να

καταγγείλουν τα μέτρα λιτότητας και τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις της νέας

κυβέρνησης του Matteo Renzi, και για να επαναδιατυπώσουν το αίτημά τους

για εισόδημα, στέγη και αξιοπρέπεια για όλους. Δεκάδες τραυματίστηκαν καθώς

ξέσπασαν συγκρούσεις προς το τέλος της πορείας και η αστυνομία επιτέθηκε στα

πλήθη χτυπώντας αδιακρίτως τους διαδηλωτές και ποδοπατώντας όσους βρέθηκαν

στον δρόμο της. Αλλά αυτό που δεν μπόρεσε να ποδοπατήσει η αστυνομία ήταν η

αποφασιστικότητα των κινημάτων να δυναμώσουν την αντίστασή τους στον απόηχο

2

της sollevazione generale (“γενικής εξέγερσης”) του περασμένου Οκτωβρίου, η

οποία έβγαλε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους στους δρόμους της Ρώμης.

Τα γεγονότα του Σαββάτου έχουν ιδιαίτερη σημασία για δύο λόγους: πρώτα απ’ όλα,

τα ιταλικά κινήματα αντιμετώπισαν στην αρχή μάλλον χλιαρά την ευρωπαϊκή κρίση

χρέους που ξέσπασε το 2010 – 11. Εκτός από μια μαζική διαδήλωση που έγινε στη

Ρώμη στις 15 Οκτωβρίου 2011, η οποία γρήγορα εκφυλίστηκε σε αδικαιολόγητη βία,

το κύμα των indignados-Occupy πέρασε, σε μεγάλο βαθμό, απαρατήρητο στη χώρα,

ακόμη και όταν μια μη εκλεγμένη κυβέρνηση τεχνοκρατών, με επικεφαλής τον

πρώην σύμβουλο της Goldman Sachs Mario Monti, ανέλαβε την εξουσία. Αυτή η

πρόσφατη, κάπως αμφίσημη, στάση κάνει τις συνεχιζόμενες κινητοποιήσεις ακόμη

πιο σημαντικές, δεδομένου μάλιστα ότι το στεγαστικό και η ανεργία έχουν

επιδεινωθεί από τότε.

Ωστόσο, ο δεύτερος λόγος για τον οποίο θα πρέπει να δώσουμε προσοχή στην Ιταλία

είναι γνωστός στους περισσότερους: η διαδήλωση του Σαββάτου εκδηλώθηκε κόντρα

σε ένα υπόβαθρο σχετικής κινηματικής ηρεμίας που επικρατεί στην υπόλοιπη

Ευρώπη αλλά και στη Βόρεια Αμερική. Την ώρα που τα περισσότερα κινήματα κατά

της λιτότητας φαίνεται να υποχωρούν, τα ιταλικά κινήματα σταδιακά κλιμακώνουν

την αντίστασή τους. Αυτό θέτει ένα ενδιαφέρον ερώτημα: μήπως έχουμε κάτι να

μάθουμε από τις διαδικασίες βάσης που βρίσκονται σε εξέλιξη στην Ιταλία; Πιστεύω

ότι η απάντηση είναι «ναι» και νομίζω ότι θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην

ευρεία κοινωνική σύνθεση και στο «κοινό πρόταγμα» που χαρακτηρίζουν αυτές τις

διαδικασίες βάσης.

Ανανέωση της Αντίστασης

Αλλά πρώτα ας κάνουμε ένα βήμα πίσω. Την προηγούμενη εβδομάδα,

αναφέρθηκα σε μια σειρά από προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα διεθνή κινήματα

στην τρέχουσα φάση της σχετικής αποκλιμάκωσης. Υποστήριξα ότι μερικοί από τους

βασικούς λόγους για την «έλλειψη διαμαρτυρίας» στις μέρες μας έχουν να κάνουν με:

(1) την κοινωνική ατομικότητα που προκαλείται από την ολοένα και πιο επισφαλή

φύση της εργασίας μέσα στην κρίση και υπό το πλαίσιο του χρηματιστικοποιημένου

καπιταλισμού γενικότερα, (2) την απομόνωση, ως συνέπεια του άγχους που

δημιουργείται από τις απαιτήσεις του νεοφιλελευθερισμού για συνεχή συνδεσιμότητα

3

και μόνιμη παραγωγικότητα, σε συνδυασμό με την αστυνομική καταστολή και την

προαναφερθείσα αύξηση της επισφάλειας και (3) με την συντριπτική αίσθηση

ματαιότητας που βιώνουν μεγάλα τμήματα του πληθυσμού. Σ’ αυτούς τους

παράγοντες, ένας αναγνώστης πρόσθεσε, ορθά, την ψυχική και σωματική εξάντληση

που απορρέει από τις μη βιώσιμες μορφές ακτιβισμού.

Τώρα, αν τα κινήματα σε άλλες χώρες ενδιαφέρονται για την ανανέωση της

αντίστασης, πιστεύω ότι θα πρέπει να βρουν τρόπους για να αντιμετωπίσουν άμεσα

αυτούς τους αλληλένδετους παράγοντες, και τα ιταλικά κινήματα μπορούν να μας

δώσουν τουλάχιστον μια ιδέα από πού να ξεκινήσουμε: να καθίσουμε μαζί και να

διαμορφώσουμε προσεκτικά ένα κοινό πρόταγμα πίσω από το οποίο διαφορετικές

πολιτικές ομάδες, αυτόνομα κινήματα και μεμονωμένα άτομα μπορούν να ενωθούν.

Αυτό που χρειάζεται είναι ένα κοινό λάβαρο που θα στηρίξει μια πλατιά λαϊκή

συμμαχία πίσω από ένα σύνολο κοινών στόχων και αρχών. Στην Ιταλία, το έργο αυτό

αναφέρεται ως una sola grande opera: casa e reddito per tutti – «μόνο ένα μεγάλο

εγχείρημα: στέγη και εισόδημα για όλους». Το πρόταγμα αυτό με τη σειρά του

βασίζεται σε μια δεκαετία τοπικών εμπειριών στην οργάνωση γύρω από «το δικαίωμα

στα κοινά» (ένα χρήσιμο αλφαβητάρι για το θέμα αυτό, αποτελεί η ομιλία του

Michael Hardt).

Κινητοποίηση για τα κοινά

Η έννοια των «κοινών» έχει γίνει δημοφιλής σε κύκλους ακτιβιστών σε όλο τον

κόσμο τα τελευταία χρόνια, αλλά ίσως να διατυπώνεται πλέον ρητά στο πλαίσιο των

αγώνων που λαμβάνουν χώρα στην Ιταλία αυτή τη στιγμή. Όπως έχει επισημάνει σ’

ένα εξαιρετικό άρθρο στο ROAR, στις αρχές του έτους o Alfredo Mazzamauro, φίλος

και συνάδελφος ερευνητής στο EUI, το αξιοσημείωτο για τη sollevazione generale

στις 19 Οκτωβρίου 2013 ήταν ακριβώς ότι ξεπέρασε τις διαχωριστικές γραμμές που

για τόσο καιρό κρατούσαν την ιταλική Αριστερά και τα κοινωνικά κινήματα χώρια

και σε σύγκρουση μεταξύ τους. Αυτό έγινε σε μεγάλο βαθμό μέσω της αναγνώρισης

ενός κοινού εχθρού (του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού) και της διαμόρφωσης ενός

κοινού σχεδίου (για το εισόδημα και τη στέγαση), όπου διαφορετικές ομάδες

κατάφεραν να ενώσουν τις δυνάμεις τους και αρχίζουν τώρα να δημιουργούν μια

αυτόνομη πολιτική στρατηγική από τα κάτω.

4

Το γεγονός ότι αυτή η αφήγηση ουσιαστικά περιστρέφεται γύρω από τη στέγη και το

εισόδημα δεν είναι τυχαίο: το 40% των νέων στην Ιταλία είναι πλέον άνεργοι και,

μόνο το 2013, περίπου 68.000 οικογένειες έλαβαν ειδοποιήσεις έξωσης, το 90% των

οποίων εξαιτίας της αδυναμίας τους να πληρώσουν το ενοίκιο ή το στεγαστικό τους

δάνειο, ως αποτέλεσμα ανεπαρκούς εισοδήματος. Αλλά το σύνθημα για το εισόδημα

και την κατοικία δεν είναι μόνο ένα ήπιο ρεφορμιστικό κάλεσμα μπροστά σε μια

καταστροφική κρίση. Όταν οι διαδηλωτές στη Ρώμη απαιτούν την reddito, οι

περισσότεροι αναφέρονται σε ένα ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, και όταν μιλούν για

τη στέγαση αναφέρονται σε αυτήν, όχι μόνο ως ένα ανθρώπινο δικαίωμα, αλλά και

ως κοινό αγαθό. Έτσι, τα κινήματα δεν θέτουν απλά ένα αίτημα στην κυβέρνηση.

Μάλλον, επαναδιατυπώνουν έναν επαναστατικό στόχο που διαχωρίζει την ανθρώπινη

ανάγκη για στέγη και τροφή από την κοινωνική εξάρτηση της μισθωτής εργασίας και

της ανταλλαγής. Αποτελεί μια ριζοσπαστική αντίληψη της αξίας αφ’ εαυτής.

Βασικό εισόδημα, κοινωνική κατοικία

Η διαμόρφωση της ιδέας ότι η στέγαση αποτελεί κοινό αγαθό και το εισόδημα

καθολική παροχή έχει τη δυνατότητα να διευρύνει σε μεγάλο βαθμό τους πολιτικούς

μας ορίζοντες. Πρώτα απ’ όλα, η έννοια του εγγυημένου εισοδήματος συντρίβει την

καπιταλιστική άποψη ότι οι απλοί άνθρωποι πρέπει να πωλούν την εργατική τους

δύναμη σε κάποιον εργοδότη μόνο και μόνο για να επιβιώσουν. Αναγνωρίζει το

γεγονός ότι οι κοινωνίες μας (τουλάχιστον στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική)

έχουν συσσωρεύσει αρκετά κεφάλαια με τα χρόνια, ώστε να μπορούν να καλύπτουν

για όλους τουλάχιστον τις βασικές ανάγκες για μια λιτή διαβίωση. Και παρέχει μια

συγκεκριμένη εναλλακτική λύση για την καταπολέμηση της βαθιάς αίσθησης άγχους

που προκαλεί η εργασιακή επισφάλεια. Μην έχετε την παραμικρή αμφιβολία:

καταργώντας την εξάρτηση από τη μισθωτή εργασία για την εξυπηρέτηση βασικών

αναγκών, θα υπάρξουν σοβαροί μετασχηματισμοί στις κοινωνικές σχέσεις και στη

φύση της καθημερινής ζωής.

Δεύτερον, όπως επανειλημμένα έχει επισημάνει ο David Harvey τα τελευταία χρόνια

(και στην πρόσφατη ομιλία του στο LSE), η έννοια της κατοικίας ως κοινού αγαθού

έχει ριζικές επιπτώσεις στο θεμελιακό επίπεδο της καπιταλιστικής οικονομίας. Με

την εκμηδένιση της αντίφασης ανάμεσα στην αξία χρήσης και την ανταλλακτική

5

αξία, η στέγαση ως κοινό αγαθό αναγνωρίζει την ανώτερη αξία της βασικής ανάγκης

για στέγη και ασφάλεια πάνω από τον μη-παραγωγική και εντελώς πλασματική αξία

μιας κερδοσκοπικής επένδυσης σε ακίνητα. Ως εκ τούτου, καταρρίπτει την

φονταμενταλιστική άποψη της αγοράς ότι ένα σπίτι είναι πρώτα και κύρια μια

ανταλλακτική αξία, μια εντελώς παράλογη πεποίθηση που έχει δημιουργήσει ένα

κόσμο στον οποίο τα εκατομμύρια των αστέγων τώρα κάθονται τώρα πλάι στα

εκατομμύρια άδεια σπίτια.

Δημιουργώντας πλατιές συμμαχίες

Στην Ιταλία, όπου τέθηκε ρητά το πλαίσιο του αγώνα με αυτούς τους όρους, κατέστη

δυνατή η δημιουργία μιας ευρείας συμμαχίας που ένωσε ανόμοιους συμμάχους, όπως

είναι οι καταλήψεις και τα κινήματα των κοινωνικών κέντρων των μεγάλων πόλεων

και το ριζοσπαστικό αυτόνομο κίνημα no-TAV (το οποίο αγωνίζεται για την

υπεράσπιση των τοπικών κοινοτήτων και των περιβαλλοντικών κοινών ενάντια στην

κατασκευή μιας σιδηροδρομικής γραμμής υψηλής ταχύτητας μέσω της κοιλάδας

Susa), με επισφαλείς εργαζόμενους στον τομέα των logistics και άνεργους Ιταλούς

και μετανάστες που κινδυνεύουν να εκδιωχθούν από τα σπίτια τους. Όπως το έθεσε ο

Alfredo Mazzamauro, «μαζί [αυτές οι ομάδες] τόνισαν την αντίθεσή τους στη δαπάνη

26 δισ. ευρώ δημόσιου χρήματος για την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής

που αποσταθεροποιεί ολόκληρες κοινότητες, με αμφίβολο όφελος για τις χαμηλές

εισοδηματικές τάξεις στην περιοχή, ενώ την ίδια στιγμή το κράτος αρνείται να

εκπονήσει ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης για την επίλυση της στεγαστικής κρίσης».

Παρόμοιες, ευρύτερες συμμαχίες δημιουργήθηκαν για λίγο αλλού κατά τη διάρκεια

του 2011, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις οι συμμαχίες αυτές δεν κράτησαν,

διότι γρήγορα εξανεμίστηκε η δυναμική τους και κυρίως διότι απέτυχαν να

αρθρώσουν ένα κοινό όραμα και ένα συγκεκριμένο πολιτικό πρόταγμα που οι

διαδηλωτές θα στήριζαν με τρόπο θετικό και θα συνέχιζαν να οργανώνονται γύρω

από αυτό. Ελλείψει ενός κοινού προτάγματος, οι συμμαχίες του 2011 προσέλαβαν,

στο μεγαλύτερο μέρος τους, ένα μάλλον εφήμερο ή παροδικό χαρακτήρα:

εντοπίστηκε ένας κοινός εχθρός (Μουμπάρακ, WallStreet, Ερντογάν), αλλά πέρα από

την κρίσιμη επανίδρυση της λαϊκής συνέλευσης, λίγα πράγματα έγιναν για να

δημιουργηθεί ένα εναλλακτικό πολιτικό φαντασιακό και μια μακροπρόθεσμη

επαναστατική στρατηγική.

6

Η πολυμορφία της τακτικής

Η ανάπτυξη ενός τέτοιου κοινού πολιτικού προτάγματος διαφέρει από το να

στριμώχνεις ένα πλήθος κοινωνικών δυνάμεων και πολιτικών φαντασιακών σε μία

ενιαία δομή. Ακόμη περισσότερο, δεν πρόκειται για την ανάδυση ενός πολιτικού

κόμματος από τα κοινωνικά κινήματα, όπως επιμένουν ότι πρέπει να κάνουμε οι πιο

παραδοσιακοί αριστεροί. Αντίθετα, το παράδειγμα των ιταλικών κινημάτων είναι

διδακτικό γιατί δείχνει πως διάφορες τάσεις της αριστεράς μπορούν να κρατήσουν

ενωμένη μια συμμαχία μένοντας ταυτόχρονα πιστοί στις πολιτικές τους πεποιθήσεις.

Κάποιοι, μέσα στα κινήματα στρέφονται στην πολιτική δουλειά, συμμετέχοντας σε

κόμματα (είτε στα υπάρχοντα είτε σε νέα), ενώ άλλοι τονίζουν την αυτονομία τους

(είτε μετριοπαθή είτε ριζοσπαστική) από το πολιτικό σύστημα, εστιάζοντας στην

δημιουργία εναλλακτικών θεσμών από τα κάτω.

Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει και πάλι να τονιστεί ότι ένα κοινό πρόταγμα δεν είναι το

ίδιο με ένα πολιτικό πρόγραμμα. Το αίτημα για στέγη και εισόδημα για όλους δεν

είναι το ίδιο με την απαίτηση για στέγη και εισόδημα για όλους. Ελάχιστοι

διαδηλωτές στη Ρώμη θα ήταν τόσο αφελείς, ώστε να πιστέψουν ότι η κυβέρνηση

Renzi θα εφαρμόσει ποτέ τέτοια ριζοσπαστικά αιτήματα. Αυτός είναι ο λόγος που

η πολυμορφία στις τακτικές παραμένει πολύ σημαντική: για να πραγματοποιήσουν

τόσο τους άμεσους όσο και τους μακροπρόθεσμους στόχους, τα κινήματα θα πρέπει

να είναι αποφασισμένα όσον αφορά στη στρατηγική και ευέλικτα στην τακτική. Για

παράδειγμα, η άμεση δράση από το κίνημα των καταλήψεων έχει ήδη απελευθερώσει

χώρους στέγασης για ανθρώπους που έχουν εκδιωχθεί από τα σπίτια τους και δεν

αντέχουν να περιμένουν μια μελλοντική μεταρρύθμιση ή επανάσταση. Εν τω μεταξύ,

η πιο μακροπρόθεσμη οργάνωση άλλων ομάδων μπορεί να θέσει τις βάσεις για νίκες

μεγαλύτερης κλίμακας μέσω πιο καθιερωμένων καναλιών, όπως συνέβη με τη

θριαμβευτική νίκη των κινημάτων στα δημοψηφίσματα του 2011, στα οποία ο

ιταλικός λαός απέρριψε με συντριπτική πλειοψηφία την ιδιωτικοποίηση του νερού –

ενός ακόμη κοινού αγαθού.

Η πολυμορφία των τακτικών σημαίνει επίσης ότι οι πιο μαχητικοί ακτιβιστές δεν

πρέπει να θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια και την ευημερία των ειρηνικών

διαδηλωτών (όπως έκαναν κατά τη διάρκεια των αυτοκαταστροφικών μαχητικών

δράσεων στις 15 Οκτωβρίου, 2011), ενώ οι ειρηνιστές μέσα στο κίνημα θα πρέπει

7

να αφήνουν χώρο για μαχητική δράση και πιο συγκρουσιακές τακτικές. Στην Ιταλία,

αυτή η άτυπη δημιουργία μιας πληθώρας τακτικών μέσα στην ευρύτερη συμμαχία

των κοινωνικών δυνάμεων έχει οδηγήσει σε μια ενδιαφέρουσα ανατροπή. Τον

Οκτώβριο του 2011, μαχητικοί διαδηλωτές παρέσυραν με απερίσκεπτο τρόπο

ειρηνικούς διαδηλωτές σε βίαιες συγκρούσεις με την αστυνομία, ενώ ειρηνικοί

διαδηλωτές συλλάμβαναν ανενδοίαστα μαχητικούς ακτιβιστές και τους παρέδιδαν

στους ίδιους τους αστυνομικούς. Αντίθετα, τον Οκτώβριο του 2013, μαχητικοί

διαδηλωτές αντιστάθηκαν στο Υπουργείο Οικονομίας και προστάτευσαν την

ειρηνική διαδήλωση από την επίθεση της αστυνομίας. Την επόμενη μέρα, η ειρηνική

διαδήλωση ευθυγραμμίστηκε πίσω από τα πιο μαχητικά στοιχεία για να απαιτήσει

την απελευθέρωση έξι ακτιβιστών που είχαν συλληφθεί κατά τη διάρκεια των

συγκρούσεων. Μ’ αυτό τον τρόπο, το κίνημα ενοποιείται και αφοπλίζει ουσιαστικά

την τακτική του διαίρει και βασίλευε των ιδεολογικών και κατασταλτικών

μηχανισμών του κράτους.

Προσαρμογή στο Πλαίσιο

Περιττό να πούμε ότι κάθε κίνημα προκύπτει μέσα στο δικό του ιδιαίτερο πλαίσιο και

ως εκ τούτου, θα πρέπει να αρθρώσει τον δικό του λόγο, και να επινοήσει τις δικές

του ιδιαίτερες τακτικές και στρατηγικές προκειμένου να δημιουργήσει ευρύτερες

συμμαχίες γύρω από τα κοινά αγαθά. Υπάρχουν ελπιδοφόρες ενδείξεις ότι αυτό έχει

ήδη αρχίσει να συμβαίνει σε μερικά μέρη. Από αυτή την άποψη, τα ισπανικά

κινήματα είναι τα πιο προχωρημένα στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Πλατφόρμα για τα θύματα των υποθηκών

(PAH), που συνενώνει παλιούς ακτιβιστές και δικηγόρους, μετανάστες, εργαζόμενους

και άνεργους, και συνδυάζει άμεσες δράσεις (παρεμπόδιση κατάσχεσης σπιτιών,

κατάληψη γραφείων των τραπεζών και οργάνωση escraches μπροστά σε σπίτια

πολιτικών) με τις πιο παραδοσιακές τακτικές πίεσης για την κατάργηση

αντικοινωνικών νόμων ή την θέσπιση νόμων για την υπεράσπιση των ιδιοκτητών των

σπιτιών. Ταυτόχρονα, η PAH λειτουργεί σε στενή συνεργασία με άλλες ομάδες και

κινήματα εντός των διαφόρων εθνικών συντονιστικών. Όπως και με το «ένα μεγάλο

πρόταγμα» στην Ιταλία, η PAH προτείνει να αντιμετωπίζουμε τη στέγη ως ανθρώπινο

δικαίωμα και κοινό αγαθό, και με παρόμοιο τρόπο προβάλλει την απαίτηση για

ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα.

8

Στη Βόρεια Αμερική αλλά και σε ευρωπαϊκές χώρες, παρόμοιες συμμαχίες είναι

δυνατές, εφόσον οι ακτιβιστές καταφέρουν να αναγνωρίσουν τους κοινούς

σκοπούς που μπορούν να αξιοποιηθούν προκειμένου να έρθουν πιο κοντά

διαφορετικές ομάδες ανθρώπων που σε άλλη περίπτωση δεν θα μιλούσαν την ίδια

πολιτική γλώσσα, και οι οποίοι δεν θα είχαν ιδιαίτερη διάθεση να εργαστούν από

κοινού. Το μυστικό είναι να αναγνωριστούν τα αδύνατα σημεία του συστήματος και

να εντοπιστούν οι καθημερινές αδικίες που βρίσκονται στη ρίζα των κοινωνικών

δεινών μας και στη βάση της καθημερινής αναπαραγωγής του καπιταλισμού. Αυτό θα

επιτρέψει στα κινήματα να αμφισβητήσουν τις θεμελιώδεις σχέσεις εξουσίας του

συστήματος μέσα από ιδιαίτερα στοχευμένες παρεμβάσεις, οι επιπτώσεις των οποίων

θα ήταν άμεσα αισθητές – για παράδειγμα, τα κινήματα στην Κοτσαμπάμπα της

Βολιβίας που κέρδισαν τη μάχη για το νερό. Αξίζει να σημειωθεί ότι κάποιες από

αυτές τις ιδέες ήδη επηρεάζουν αγώνες που γίνονται αλλού, όπως είναι το Save Greek

Water, η εκστρατεία κατά της ιδιωτικοποίησης του νερού στην Αθήνα.

Φυσικά δεν πρέπει να δίνουμε δυσανάλογα μεγάλη αξία στο ιταλικό πείραμα. Ενώ οι

διαδικασίες της βάσης φαίνονται ελπιδοφόρες, η ιταλική αριστερά εξακολουθεί να

δίνει –όπως και παντού– μια αμυντική μάχη εναντίον μιας συντριπτικής

νεοφιλελεύθερης επίθεσης. Ωστόσο, νομίζω ότι υπάρχει ένα σημαντικό μήνυμα εδώ:

ίσως ένας τρόπος για να ξεπεραστεί η παράλυση στην οποία βρίσκονται πολλά

κινήματα θα ήταν να δημιουργηθεί μια πιο καθαρή εικόνα για το πού πραγματικά

θέλουμε να πάμε. Κάποιοι θα ονομάσουν αυτό το όραμα αναρχισμό, άλλοι

σοσιαλισμό ή κομμουνισμό. και πιθανώς οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα θέλουν να

του δώσουν καμία ταμπέλα. Αλλά μέχρι να αρχίσει η μετουσίωση αυτών των

αμφισβητούμενων εννοιών σε συγκεκριμένους στόχους, που στην πραγματικότητα

μπορούν να μας φέρουν πιο κοντά απ’ ότι οι ασαφείς δογματισμοί που εξακολουθούν

να μας χωρίζουν, αυτό μπορεί να αποτελέσει ένα πρώτο χρήσιμο βήμα στο

ξεπέρασμα των αμέτρητων διαφορών μας, διευρύνοντας τους πολιτικούς μας

ορίζοντες και επανακτώντας μια αίσθηση προσανατολισμού για τα δύσκολα χρόνια

που βρίσκονται μπροστά μας.

*Ο Jerome Roos είναι υποψήφιος διδάκτωρ στη Διεθνή Πολιτική Οικονομία στο European University Institute και συνιδρυτής του περιοδικού ROAR.

Μετάφραση: Γιώργος Πουλάδος

9

Αγγλικά: http://roarmag.org/2014/04/movements-italy-common-project/

Ελληνικά:

http://www.x-pressed.org/?xpd_article=%CE%BA%CE%B9%CE%BD%CE%B7%CF%84%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B1-%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CE%AC-%CE%BC%CE%B1%CE%B8%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1-%CE%B1%CF%80&lang=el

10

Mobilizing for the common: some lessons from Italy

by Jerome Roos on April 14, 2014

Saturday’s protest in Rome was the latest in a series of actions around a common

project. What can organizers elsewhere learn from Italy’s movements?

Tens of thousands of protesters marched on Rome this Saturday to denounce the

austerity measures and economic reforms of Matteo Renzi’s new government and to

restate their call for income, housing and dignity for all. Dozens were injured as

clashes broke out towards the end of the march and police violently charged forward

into the crowds, indiscriminately beating protesters and trampling over those who got

caught in the way. What the police could not trample, however, was the resolve of the

movements to step up their resistance in the wake of last October’s sollevazione

generale (“general uprising”), which brought a hundred thousand people into the

streets of Rome.

Saturday’s events are particularly remarkable for two reasons: first of all, the Italian

movements had been fairly lackluster in responding to the European debt crisis when

11

it first broke in 2010-’11. Apart from a massive demonstration in Rome on October

15, 2011, which quickly degenerated into tactless violence, the indignados-Occupy

wave largely passed the country by, even as an unelected technocratic government

headed by former Goldman Sachs adviser Mario Monti took power. This somewhat

ambivalent recent history makes the ongoing mobilizations all the more important,

especially since the housing and unemployment crises have deepened significantly

since.

The second reason we should be paying attention to Italy, however, strikes closer to

home for most. Saturday’s protest occurred against a backdrop of relative

demobilization across the rest of Europe and North America. Right when anti-

austerity movements elsewhere appear to be on the retreat, the Italian movements are

gradually stepping up their resistance. This raises an interesting question: do we have

anything to learn from the grassroots processes currently underway in Italy? I believe

the answer is yes — and I think we should be paying particular attention to the broad

social composition and the “common project” that underpin these grassroots

processes.

Revamping the Resistance

But let’s first take a step back. Last week, I briefly touched upon a number of

challenges that the international movements face in their current phase of relative

demobilization. I proposed that some of the main reasons for the “lack of protest”

nowadays have to do with (1) the social atomicity induced by the increasingly

precarious nature of work in the crisis and under financialized capitalism more

generally; (2) the isolating effects of anxiety generated by neoliberalism’s demands

for constant connectivity and permanent productivity, combined with police

repression and the aforementioned rise of precarity; (3) the overwhelming sense of

futility experienced by large parts of the population. To these factors, one reader

rightly added the mental and physical exhaustion stemming from unsustainable forms

of activism.

Now if movements elsewhere are interested in revamping the resistance, I believe

they will have to find ways to directly target these interrelated factors — and the

Italian movements may provide us with at least one clue on where to start: by sitting

12

down together and carefully spelling out a common project behind which disparate

political groups, autonomous movements and isolated individuals can unite. What is

needed is a single banner capable of sustaining a broad popular coalition behind a set

of shared aims and principles. In Italy, this project is referred to as una sola grande

opera: casa e reddito per tutti – “only one big endeavor: housing and income for all.”

This project in turn builds on a decade of local experience in organizing around “the

right to the common” (for a useful primer on the subject, check out this talk by

Michael Hardt).

Mobilizing for the Common

The concept of the common has been gaining popularity in activist circles around the

world in recent years, but it is perhaps being spelled out most explicitly in the cycle of

struggles taking place in Italy right now. As my friend and fellow EUI researcher

Alfredo Mazzamauro pointed out in an excellent article for ROAR earlier this year,

the remarkable thing about the sollevazione generale of October 19, 2013 was

precisely that it cut across the dividing lines that for so long have kept the Italian left

and its social movements divided and fighting among themselves. It was largely

through the identification of a common enemy (neoliberal capitalism) and the

formulation of a common project (around income and housing) that these disparate

groups were able to join forces and are now starting to craft an autonomous political

strategy from below.

That this narrative revolves fundamentally around housing and income is not a

coincidence: 40% of Italy’s youth are now out of work and in 2013 alone some

68.000 families received eviction notices, 90% of whom because they had failed to

pay their rent or mortgages as a result of insufficient income. But the rallying cry for

income and housing is not just a moderate reformist plea in the face of a devastating

crisis. When protesters in Rome call for the reddito, most are referring

to unconditional basic income; and when they talk about housing they refer to it not

just as a human right but as a common good. So the movements are not simply

making a demand upon the government. Rather, they are restating a revolutionary aim

to separate the human need for shelter and sustenance from the social dependence on

13

wage labor and exchange. This constitutes a radical re-imagination of value in and of

itself.

Basic Income, Social Housing

The formulation of housing as a common good and income as a universal benefit

therefore has the potential to greatly widen our political horizons. First of all, the

notion of basic income shatters the exploitative idea that ordinary people should sell

their labor power to some luckier human being (their employer) just to survive. It

recognizes the fact that our societies (at least in Europe and North America) have

accumulated more than enough capital over the ages to provide everyone with at least

the basic necessities of a modest livelihood. And it provides a concrete alternative to

combat the profound sense of anxiety wrought by labor precarity. Make no mistake:

breaking down the dependence on wage labor for basic needs would have profoundly

transformative implications for social relations and the nature of everyday life.

Secondly, as David Harvey has repeatedly pointed out in recent years (including in his

recent talk at the LSE), the notion of housing as a common good has similarly radical

implications at the foundational level of the capitalist economy. By breaking down the

contradiction between use value and exchange value, housing as common good

recognizes the superior value of the basic need for shelter and security over the

unproductive and entirely fictitious value of speculative investment in real estate. As

such, it dispenses with the market fundamentalist idea that a house is first and

foremost an exchange value; an utterly irrational conviction that has produced a world

in which millions of homeless people now sit side-by-side with millions of peopleless

homes.

Building Broad Coalitions

In Italy, framing the struggle explicitly in these terms has allowed for the construction

of a broad coalition that brings together unlikely allies like the squatting and social

center movements from the big cities and the radically autonomous no-TAV

movement (which struggles in defense of local communities and the environmental

commons against the construction of a high-speed railway through Val Susa), with

precarious workers in the logistics sector and unemployed Italians and migrants who

14

risk being evicted from their homes. As Alfredo Mazzamauro put it, “together [these

groups] highlighted the contrast in spending over 26 billion euros of public money on

the construction of a train line which is destabilizing entire communities and which is

of questionable benefit for the low-income classes in the region, while at the same

time refusing to set up an emergency plan to resolve the housing crisis.”

Similar broad coalitions briefly came into existence elsewhere in the course of 2011,

but in most cases these coalitions could not be held together as they quickly

extinguished their negative energy and mostly failed to articulate a shared vision and

a concrete political project that protesters could positively commit to and continue to

organize around. In the absence of such a common project, the coalitions of 2011

took, for the largest part, a rather ephemeral or transient form: a common enemy was

identified (Mubarak, Wall Street, Erdoğan), but beyond the crucial re-invention of the

popular assembly, few steps were taken to construct an alternative political imaginary

and long-term revolutionary strategy.

Diversity of Tactics

Developing such a common political project is not the same as cramming the

multitude of social forces and political imaginaries into a single unified structure.

Most importantly, it is not about crafting a political party out of the patchwork of

social movements, as the more traditional leftists keep insisting we should do. Rather,

the example of the Italian movements is instructive because it shows how various left-

wing tendencies can successfully keep a coalition together while staying true to their

own political convictions. Some elements within the movements are pursuing political

work, organizing themselves into parties (whether pre-existing or new), while other

elements stress their autonomy (whether moderate or radical) from the political

system, focusing instead on building alternative institutions from the grassroots up.

In this respect, it should again be stressed that a common project is not the same as a

political program. To call for housing and income for everyone is not the same

as demanding housing and income for everyone. Few of the protesters in Rome would

be naive enough to believe that Renzi’s government would ever implement such

radical demands in the first place. This is why diversity of tactics remains very

important: to realize both immediate and long-term objectives, the movements will

15

have to be strategically determined but tactically flexible. Direct action by the

squatting movement, for instance, is already freeing up living space for people who

have been evicted from their homes and who cannot afford to wait for future reform

or revolution. Meanwhile, the more long-term organizing of other groups may lay the

groundwork for larger-scale victories through more established channels, as happened

with the movements’ resounding victory in the 2011 referendums, in which the Italian

people overwhelmingly rejected the privatization of water — another common good.

Diversity of tactics also means that the more militant activists should not endanger the

safety and well-being of peaceful demonstrators (as they did during the self-defeating

militant actions of October 15, 2011), while the pacifists within the movement should

at the same time allow space for militant action and more confrontational tactics. In

Italy, this informal establishment of a diversity of tactics within the broader coalition

of social forces has led to an interesting reversal. In October 2011, militant protesters

were recklessly drawing peaceful protesters into violent clashes with police while

peaceful protesters were shamelessly arresting militant activists and turning them

over to the same policemen. In October 2013, by contrast, militant protesters stood

their ground at the Ministry of the Economy and protected the peaceful majority from

police assault. The next day, the peaceful majority aligned behind the more militant

elements to demand the release of six activists who had been arrested during the

clashes. This is how a movement closes its ranks and effectively disarms the divide-

and-rule tactics of the state’s ideological and repressive apparatus.

Adapting to the Context

Needless to say, each movement arises in its own particular context and will therefore

need to devise its own particular narratives, tactics and strategies in order to build

broad coalitions around the common good. There are promising signs that this is

already starting to happen in some places. In Europe and North America, the Spanish

movements are probably most advanced in this respect. Take the inspiring example of

the Platform of Mortgage Victims (PAH), which brings together weathered activists

and lawyers with migrants, workers and the unemployed, and which combines direct

action (blocking home foreclosures, occupying bank offices and organizing

escraches in front of politicians’ homes) with more traditional pressure tactics to

16

repeal anti-social laws or pass legislation in defense of homeowners. At the same

time, the PAH works in close cooperation with other groups and movements within

the various national coordinadoras. Like the “one big project” in Italy, PAH proposes

to treat housing as a human right and a common good, and similarly calls for a basic

income.

In North America and other European countries, similar coalitions are possible, as

long as activists manage to identify the common causes that can be leveraged in order

to bring together disparate groups of people who otherwise would not speak the same

political language and who would not be very inclined to work together. The trick is

to identify the weak spots of the system and pinpoint the everyday grievances that lie

at the root of our social ills and at the basis of the day-to-day reproduction of

capitalism. This would allow the movements to challenge the system’s foundational

power relations through highly targeted interventions whose impacts can be felt

directly — think of the movements in Cochabamba winning the Bolivian water wars,

for instance. It’s worth noting that some of these ideas are already informing struggles

elsewhere, like Save Greek Water, the anti-privatization campaign in Athens.

Of course we shouldn’t read too much into the Italian experiment. While the

grassroots processes look promising, the Italian left is still — as everywhere else —

fighting a defensive battle against an overwhelming neoliberal offensive. Still, it

seems to me that there is an important message here: perhaps one way to overcome

the paralysis in which many movements now find themselves would be to start

crafting a much clearer vision of where we actually want to go. Some will call this

vision anarchism, others may call it socialism or communism, and most people

probably don’t want to give it any name at all. But until we start translating these

contested concepts into concrete objectives that can actually bring us together, rather

than dogmatic abstractions that continue to tear us apart, that may just be a helpful

first step in overcoming our countless differences, broadening our political horizons,

and regaining a sense of direction for the tough years that lie ahead.

Jerome Roos is a PhD candidate in International Political Economy at the European

University Institute and founding editor of ROAR Magazine.

http://roarmag.org/2014/04/movements-italy-common-project/