Η εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με

Αναπηρία στην Ελλάδα: Αντιμετώπιση της πρόκλησης για την ένταξη

Θέματα Ειδικής Αγωγής, τ.69 (2). σελ. 103-112. Αθήνα: 2015

Η εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των

Ατόμων με Αναπηρία στην Ελλάδα: Αντιμετώπιση της πρόκλησης για την

ένταξη.

Αργυριάδης Αλέξανδρος*, Δημητροπούλου Χριστίνα*, Κωνστάνταρος Εμμανουήλ*

* Ο Αλέξανδρος Αργυριάδης είναι Φιλόλογος, Διδάκτωρ Ειδικής Αγωγής και

Επισκέπτης Καθηγητής στο Frederick University.

* Η Χριστίνα Δημητροπούλου είναι Λογοθεραπεύτρια, κάτοχος MA στην Ειδική

Αγωγή και Επιστημονική Συνεργάτης στο ΑΤΕΙ Πελοποννήσου.

* Ο Εμμανουήλ Κωνστάνταρος είναι Δάσκαλος, κάτοχος MA στην Ειδική Αγωγή και

Διευθυντής του Ειδικού Δημοτικού Σχολείου Καλαμάτας.

Η εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με

Αναπηρία στην Ελλάδα: Αντιμετώπιση της πρόκλησης για την ένταξη

Θέματα Ειδικής Αγωγής, τ.69 (2). σελ. 103-112. Αθήνα: 2015

Περίληψη

Η Ειδική Εκπαίδευση διέρχεται μιας διαρκούς και γενικευμένης κρίσης διεθνώς

και ιδιαίτερα στην Ελλάδα η οποία αντιμετωπίζει δυσκολία στη μετάβαση από

την ειδική αγωγή στην ενταξιακή εκπαίδευση. Μάλιστα, μια από τις συστημικές

δυσχέρειες του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος είναι η εφαρμογή της

Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία.

Το σύγχρονο σχολείο είναι πλέον πολυπολιτισμικό και η διαμόρφωση ενός νέου

ενταξιακού εκπαιδευτικού συστήματος είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητη. Η

αυξανόμενη παρουσία παιδιών με αναπηρίες, μεταναστών αλλά και κρουσμάτων

επιθετικότητας σε ένα σχολείο που χαρακτηρίζεται ανεπαρκές από πλήθος

ειδικών, οδηγούν στην αναζήτηση άμεσων λύσεων. Αυτό που προέχει όμως, είναι

μια σε βάθος, αξιολόγηση των δυνατοτήτων εναρμόνισης του ελληνικού

εκπαιδευτικού συστήματος με τις ευρωπαϊκές προοπτικές που εστιάζουν στην

ένταξη.

Εισαγωγή

Στην Ελλάδα το κύριο χαρακτηριστικό της εκπαίδευσης των αναπήρων μέχρι τη

δεκαετία του 50’ υπήρξε η ιδρυματοποίηση και ο οίκτος. Οι προσπάθειες

εκπαίδευσής τους προέρχονταν από την πλευρά της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Το

επίσημο κράτος μετά τη Μεταπολίτευση, υποκινούμενο από τις διεθνείς εξελίξεις στο

χώρο της ειδικής αγωγής ανέπτυξε ενδιαφέρον για το χώρο και τη συστηματική και

προγραμματισμένη ανάπτυξή του (Ζώνιου-Σιδέρη, 1998).

Μια σειρά από νομοθετήματα, οργάνωσε τα τελευταία χρόνια, μια ειδική εκπαίδευση

σύμφωνα με τα μέσα και τις γνώσεις που διέθετε το ελληνικό κράτος. Έτσι,

λειτούργησαν και λειτουργούν ακόμα, δομές και υποδομές που προσφέρουν αρκετά

στο χώρο της εκπαίδευσης χωρίς ενταξιακό, βέβαια, χαρακτήρα αλλά ενίσχυσαν

σημαντικά την ειδική εκπαίδευση στη χώρα.

Παρόλα αυτά, όπως αναφέρει η έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη (Σ.τΠ.) (2009) το

εκπαιδευτικό σύστημα δε φαίνεται έτοιμο να ανταποκριθεί πλήρως στις αρχές της

ισότιμης και συμμετοχικής εκπαίδευσης που πρεσβεύονται στις Διεθνής Συμβάσεις

Η εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με

Αναπηρία στην Ελλάδα: Αντιμετώπιση της πρόκλησης για την ένταξη

Θέματα Ειδικής Αγωγής, τ.69 (2). σελ. 103-112. Αθήνα: 2015

που έχει κατοχυρώσει η Ελλάδα. Τη θέση αυτή επιβεβαιώνουν πολλοί ερευνητές

μεταξύ τους και η Ζώνιου-Σιδέρη, η οποία τονίζει ότι η πρακτική υλοποίηση της

ένταξης στην Ελλάδα βρίσκεται πιο μακριά ακόμη και από όταν εφαρμόστηκε για

πρώτη φορά (2004α).

Η τάση που επικρατεί σε διεθνές επίπεδο όπως αναφέρει μεταξύ άλλων ο Αργυριάδης

(2014), και πρεσβεύεται στη Σύμβαση είναι η απομάκρυνση από το βιολογικό

μοντέλο της αναπηρίας, που θέτει σε δεύτερο ρόλο την προσωπικότητα του ατόμου

και οδηγεί στην απομόνωσή του στα ειδικά σχολεία και της υιοθέτησης της

κοινωνικής θεώρησης της αναπηρίας, που θεωρεί την αναπηρία κοινωνική

κατασκευή και την πολιτεία υπεύθυνη για να προβεί σε ενέργειες, ώστε να αρθούν τα

εμπόδια που αποκλείουν τα ΑμεΑ από το κοινωνικό γίγνεσθαι.

Εθνικές Πολιτικές και Εκπαιδευτικές Πρακτικές

Όπως διατυπώνεται στις Γενικές Υποχρεώσεις της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών,

τα Κράτη οφείλουν να τροποποιούν νόμους και πρακτικές που οδηγούν σε διάκριση

κατά των αναπήρων. Σε αυτό το πλαίσιο η πολιτεία οφείλει να καλύψει τις ελλείψεις

του Ν.3699/2008. Πρωταρχικός στόχος είναι η ειδική αγωγή να σταματήσει να είναι

κατακερματισμένη ανάμεσα στα Υπουργεία Παιδείας και Υγείας και να ανατεθεί

αποκλειστικά στο πρώτο. Επίσης στόχος των πολιτικών κομμάτων θα πρέπει να γίνει

η προώθηση και η σχεδίαση δράσεων για την εφαρμογή των δικαιωμάτων των

ατόμων με αναπηρία της Σύμβασης (Ε.Σ.Α.μεΑ, 2008).

Για να καταστεί δυνατό κάτι τέτοιο, η πολιτεία οφείλει να σχεδιάσει αλλαγές για την

ικανοποίηση του δικαιώματος της Πρόσβασης (Άρθρο 9), καθώς στην Ελλάδα

συναντάμε πολλά προβλήματα στις σχολικές δομές. Συγκεκριμένα τα κτιριακά

προβλήματα που ευθύνονται για τον αποκλεισμό των μαθητών με αναπηρία από την

κοινωνία και την εκπαίδευση πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα στις αστικές και τις

αγροτικές περιοχές.

Η εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με

Αναπηρία στην Ελλάδα: Αντιμετώπιση της πρόκλησης για την ένταξη

Θέματα Ειδικής Αγωγής, τ.69 (2). σελ. 103-112. Αθήνα: 2015

Επίσης, με την επιβολή της στρατηγικής «Τίποτα για Εμάς χωρίς Εμάς» θα πρέπει να

παρθούν τα ανάλογα μέτρα για να γίνει προσβάσιμη η επικοινωνία, η πληροφόρηση

και η ενημέρωση όπως προβλέπει το Άρθρο 21.

Ένα εργαλείο εξασφάλισης της πρόσβασης είναι η εφαρμογή της πολιτικής του

Υ.Π.Ε.Κ.Α. «Σχεδιάζοντας για Όλους», που διαθέτει μια σειρά οδηγιών σχεδιασμού

που προωθούν την πρόσβαση. Βασικό αρχή είναι ο αρχικός σχεδιασμός προσβάσιμων

χώρων-υπηρεσιών και η παροχή τεχνολογικών βοηθημάτων και εξοπλισμών

απαραίτητων για τα ΑμεΑ (Ε.Σ.Α.μεΑ., 2008).

Τέλος όπως αναφέρει η Σύμβαση στο Άρθρο 21, λόγω της ποικιλίας των αναγκών η

επικοινωνία οφείλεται να προβάλλεται με τη χρήση μορφών πέρα των συμβατικών

ενδεικτικά : χρήση Braille, ηχητικής ή οπτικής σήμανσης, νοηματική με υπότιτλους

κ.α. (Ε.Σ.Α.μεΑ., 2008).

Η πολιτεία οφείλει να συλλέξει στοιχεία και ερευνητικά δεδομένα σε εθνικό επίπεδο,

σχετικά με την πορεία της ενταξιακής εκπαίδευσης και των μέτρων που λαμβάνονται

για την εκπλήρωση των στόχων της Σύμβασης (Ε.Φ.Ε.Α., 2011γ). Τα δεδομένα αυτά

μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο πλαίσιο της διεθνούς συνεργασίας των Κρατών.

Με τη Διεθνή Συνεργασία των κρατών και των διεθνών οργανισμών εξασφαλίζεται η

χρηματοδότηση και η υποστήριξη για την υιοθέτηση θετικών νομοθετικών και

πολιτικών πρακτικών (Rieser, 2012).

Κομβικό σημείο για την εφαρμογή της Σύμβασης είναι η λήψη μέτρων που οδηγούν

στην αφύπνιση της κοινωνίας του Άρθρου 8 και της δημιουργίας κουλτούρας της

διαφορετικότητας. Κινούμενη σε αυτό το πλαίσιο, η Πολιτεία οφείλει να ενισχύσει

την ευαισθητοποίηση του κοινού, παρέχοντας εκπαίδευση και ενημέρωση στην

τοπική κοινωνία, στους γονείς και στους εκπαιδευτικούς για τα ΑμεΑ. Επίσης,

οφείλει να δημιουργήσει ένα δίκτυο ενημέρωσης για την ενταξιακή εκπαίδευση και

τα οφέλη της συνεκπαίδευσης παιδιών με και δίχως αναπηρίες (Laurin-Bowie, 2009).

Το σχολείο θα πρέπει να εξασφαλίσει ότι οι μαθητές έρχονται σε επαφή με την

ιστορία της αναπηρίας, δίνοντας έμφαση στο κοινωνικό μοντέλο θεώρησης της.

Μέσα από αυτή τη διαδικασία καλλιεργείται η κατανόηση της διαφοράς. Κατά τη

διάρκεια του μαθήματος θα πρέπει να παρέχονται διδακτικά μέσα που παρουσιάζουν

θετικές εικόνες των ΑμεΑ (Rieser, 2012).

Η εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με

Αναπηρία στην Ελλάδα: Αντιμετώπιση της πρόκλησης για την ένταξη

Θέματα Ειδικής Αγωγής, τ.69 (2). σελ. 103-112. Αθήνα: 2015

Η UNESCO και η Unicef να βοηθήσουν στη δημιουργία παγκόσμιου δικτύου

ενημέρωσης για την ενταξιακή εκπαίδευση. (Laurin-Bowie, 2009). Ακόμη θα πρέπει

να δημιουργηθεί μια πλατφόρμα παραπόνων για την καταπάτηση των δικαιωμάτων

των ατόμων με αναπηρία.

Ιδιαίτερη σημασία αποκτά το Άρθρο 24 που δεσμεύει τα κράτη να παρέχουν στα

άτομα με αναπηρία ίσες ευκαιρίες εκπαίδευσης στα πλαίσια ενός ενταξιακού

εκπαιδευτικού συστήματος. Για να γίνει αυτό εφικτό στην Ελλάδα θα πρέπει να

σταματήσει η εκπαίδευση να είναι δυαδική, -χωρισμένη δηλαδή σε ειδική και γενική-

και να δημιουργηθεί ένα «Σχολείο για Όλους» τους μαθητές (E.F.C., 2010).

Για να κάνουμε όμως πράξη το «Ένα σχολείο για Όλους» θα πρέπει να επέλθουν

αλλαγές στο χαρακτήρα του εκπαιδευτικού συστήματος. Έτσι από το σημερινό

σχολείο διαλογής οφείλουμε να δημιουργήσουμε ένα πιο δημοκρατικό σχολείο

(Σούλης, 2002).

Για να μεταβούμε στο ενταξιακό εκπαιδευτικό σύστημα που προτείνει η Σύμβαση θα

πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι τα σχολεία πληρούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις και

προωθούν την ακαδημαϊκή και κοινωνική ανάπτυξη. Οι σχολικές τάξεις οφείλουν να

διαθέτουν την απαιτούμενη διαρρύθμιση, ώστε να εξασφαλίζεται η πρόσβαση και η

ασφάλεια καθώς και να μειωθεί ο αριθμός μαθητών ανά τάξη. Να είναι κατάλληλα

εξοπλισμένες με εποπτικό υλικό και τεχνολογικό εξοπλισμό. Η διαρρύθμιση και η

τοποθέτηση των παιδιών στην τάξη θα πρέπει να γίνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να

μεγιστοποιείται η δυνατότητα για επικοινωνία και διάδραση για όλα τα παιδιά,

δίνοντας έμφαση στα παιδιά με δυσκολίες στη μάθηση (Laurin-Bowie, 2009). Τέλος

θα πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη μεταφοράς των μαθητών με αναπηρία στα σχολεία.

Για να καταστεί εφικτή, όπως αναφέρει το Άρθρο 24, η προσαρμογή στις ανάγκες

των μαθητών και η εξατομικευμένη υποστήριξη, θα πρέπει να γίνουν προσαρμογές

στα Α.Π.Σ., στους τρόπους εξέτασης και στο διδακτικό σχεδιασμό, με απώτερο σκοπό

να μπορούν να ανταποκρίνονται στις ποικίλες μαθησιακές ανάγκες των μαθητών και

να μεγιστοποιούν τις δυνατότητές τους. Να τεθούν σε χρήση η συνεργατική

διδασκαλία, η βιωματική μάθηση και να δημιουργηθεί εκπαιδευτικό υλικό που να

αναπτύσσει τις δεξιότητες των μαθητών με δυσκολίες (Ζώνιου-Σιδέρη, 2006). Επίσης

θα πρέπει να αξιοποιηθούν οι νέες τεχνολογίες που διευκολύνουν τη συμμετοχή των

μαθητών σε όλες τις δραστηριότητες του σχολείου (Ζώνιου-Σιδέρη, 2004β). Τέλος θα

Η εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με

Αναπηρία στην Ελλάδα: Αντιμετώπιση της πρόκλησης για την ένταξη

Θέματα Ειδικής Αγωγής, τ.69 (2). σελ. 103-112. Αθήνα: 2015

πρέπει να δοθεί έμφαση στην πρώιμη παρέμβαση, στο σχολικό επαγγελματικό

προσανατολισμό και στην ανάπτυξη της τεχνικής κατάρτισης.

Σύμφωνα με το Άρθρο 24, τα κράτη οφείλουν να διδάσκουν στα σχολεία

εναλλακτικές μορφές και μέσα επικοινωνίας. Για να γίνει αυτό πραγματικότητα θα

πρέπει οι εκπαιδευτικοί να είναι κατάλληλα καταρτισμένοι και να έχουν εκπαιδευτεί

πάνω στην ενταξιακή εκπαίδευση. Έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην κατάρτιση και

την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών με τους εξής τρόπους: δημιουργία

μεταπτυχιακών προγραμμάτων και αύξηση των μαθημάτων ειδικής αγωγής στα

παιδαγωγικά τμήματα. Επίσης, με εξειδίκευση στην εξατομικευμένη μάθηση και

συνεργατική διδασκαλία, με την ενθάρρυνση ατόμων με αναπηρία να γίνουν

εκπαιδευτικοί και τέλος ανακυκλώνοντας τη γνώση, με τους εκπαιδευτικούς που

έχουν εξειδικευτεί στην ενταξιακή εκπαίδευση να μεταλαμπαδεύουν τις γνώσεις τους

στους συναδέλφους τους (Rieser, 2012).

Έμφαση θα πρέπει να δοθεί στη δημιουργία σχέσεων διεπιστημονικής συνεργασίας

μεταξύ των εκπαιδευτικών και όλων των ειδικοτήτων του ειδικού εκπαιδευτικού

προσωπικού. Έτσι, θα προσδιορίζονται ολόπλευρα οι ανάγκες του παιδιού, η

προσέγγιση θα είναι κοινή για όλους και θα προάγεται η γνώση μέσω της ανταλλαγής

ιδεών (Ξανθάκη, Στρογγυλός, 2007).

Εναρμόνιση της ελληνικής Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής με την

Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών

Η Ελλάδα καλείται να προβεί στις απαιτούμενες ενέργειες, ώστε να επέλθει η

εναρμόνιση με τις πολιτικές και τις πρακτικές που πρεσβεύει η Σύμβαση για μια

κοινωνία και εκπαίδευση της ένταξης. Για να επιτευχθεί η ποιοτική ενταξιακή

εκπαίδευση της Σύμβασης θα πρέπει να δοθεί έμφαση στις πολιτικές και στη

νομοθεσία που προωθούν την ένταξη, στην εκπαίδευση των εκπαιδευτικών σε

ζητήματα ένταξης, στην οργάνωση των δομών στήριξης και στα ευέλικτα συστήματα

διαχείρισης πόρων τα οποία προωθούν την ένταξη (Ε.Φ.Ε.Α., 2011).

Η Ελληνική Πολιτεία επιχειρεί με τις κυρώσεις των Συμβάσεων και των Ευρωπαϊκών

οδηγιών να συμβαδίζει με τις διεθνείς εξελίξεις στο χώρο της Ειδικής Αγωγής.

Η εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με

Αναπηρία στην Ελλάδα: Αντιμετώπιση της πρόκλησης για την ένταξη

Θέματα Ειδικής Αγωγής, τ.69 (2). σελ. 103-112. Αθήνα: 2015

Παρόλα αυτά, παρατηρείται μεγάλη καθυστέρηση λόγω γραφειοκρατίας και

αδυναμίας των υποδομών να στηρίξουν τις απαιτούμενες αλλαγές. Χαρακτηριστικό

παράδειγμα καθυστέρησης θεωρείται το χρονικό διάστημα των πέντε ετών που

χρειάστηκε το κράτος να κατοχυρώσει τη Σ.Δ.Α.Α. Επίσης, παρά τη δριμεία κριτική

που έχει ασκηθεί στο Ν3699/2008 περί ρατσισμού και ιατροποίησης, (Αντωνόπουλος

et al., 2008) το ελληνικό κράτος δεν έχει προβεί ακόμα σε μεταρρύθμισή του.

Η στρατηγική του «Σχεδιάζοντας για όλους» ή «Καθολικός Σχεδιασμός» μπορεί να

αποδειχθεί πολύ χρήσιμη για την επίτευξη της ισότιμης πρόσβασης και των

διατάξεων των Άρθρων 9 και 24 της Σύμβασης. Ο «Καθολικός Σχεδιασμός»

συναντάται:

στο χώρο της Αρχιτεκτονικής: Με τη σχεδίαση νέων κτηρίων «με διαδρόμους,

ανελκυστήρες και πόρτες φαρδιές, ώστε να επιτρέπουν τη διέλευση αμαξιδίων

και εισόδους με μικρή κλίση και όχι με σκάλες» (Αραμπατζή, 2009 σελ.3).

στο Διαδίκτυο: Μέσα από τον πρότυπο οργανισμό σχεδίασης ιστοσελίδων

W3Consortium, ο οποίος προβλέπει ειδικό σχεδιασμό για τυφλούς,

αμβλύωπες και άτομα με κινητικές αναπηρίες.

Στην Εκπαίδευση: με σχεδιασμό «της διδακτέας ύλης, του υλικού και του

περιεχομένου κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να επωφελούνται άνθρωποι με

διαφορετικά μαθησιακά στυλ χωρίς προσαρμογές και εκ των υστέρων

τροποποιήσεις» (Αραμπατζή, 2009 σελ.2).

Σχετικά με την αρχιτεκτονική πρόσβαση, η Ελλάδα με το Ν3230/2004 (ΦΕΚ

44/11.2.2004) προβλέπει ρυθμίσεις που διευκολύνουν την πρόσβαση σε κτήρια στα

οποία στεγάζονται δημόσιες υπηρεσίες, όπως τα σχολεία. Οι προβλέψεις όμως αυτές

δεν υλοποιούνται στην πλειονότητα των υπηρεσιών (E.F.C., 2008). Απαραίτητη

προϋπόθεση για ένα σχολείο είναι η δυνατότητα πρόσβασης των μαθητών με

κινητικές αναπηρίες στο σχολικό κτίριο. Αν δεν υπάρχει δυνατότητα πρόσβασης ο

σύλλογος γονέων και κηδεμόνων, η τοπική αυτοδιοίκηση ή ο οργανισμός Σχολικών

κτηρίων και ειδικών υπηρεσιών, οφείλουν να δράσουν διευκολύνοντας την πρόσβαση

(Ζώνιου-Σιδέρη, 2011).

Η εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με

Αναπηρία στην Ελλάδα: Αντιμετώπιση της πρόκλησης για την ένταξη

Θέματα Ειδικής Αγωγής, τ.69 (2). σελ. 103-112. Αθήνα: 2015

Για την πρόσβαση στην πληροφορία και στις υποστηρικτικές τεχνολογίες Άρθρα 9

και 21 προτείνεται να εφαρμοστεί η «Καθολική Πρόσβαση». Στην Ελλάδα

πραγματοποιούνται θετικές πρακτικές προς την εκπλήρωση της διαδικυακής

πρόσβασης, ενδεικτικά, με τη δημιουργία προγραμμάτων όπως το Λογισμικό

ΑΘΗΝΑ: μια συλλογή δωρεάν Υποστηρικτικών Τεχνολογιών για ΑμεΑ και με τη

συμμόρφωση όλο και περισσοτέρων διαδικτυακών τόπων σύμφωνα με τα διεθνή

πρότυπα προσβασιμότητας W3C.

Κρίσιμη για τη δημιουργία κλίματος αποδοχής της διαφορετικότητας είναι η

ευαισθητοποίηση της κοινωνίας και ιδιαίτερα των εκπαιδευτικών, των μαθητών και

των γονέων. Είναι αποδεδειγμένο ερευνητικά ότι η συναναστροφή και η

ευαισθητοποίηση για τα ΑμεΑ συμβάλλουν στην άρση των προκαταλήψεων. Μέσα

από αυτήν, καλλιεργούνται θετικές στάσεις που οδηγούν στη δημιουργία των

κατάλληλων συνθηκών για ένα «Σχολείο Για όλους». Το ζητούμενο αυτό μπορεί να

επιτευχθεί, με τη δημιουργία ενός δικτύου ενημέρωσης για την αναπηρία, με την

συνεκπαίδευση παιδιών με ή χωρίς αναπηρίες, με την επαφή των μαθητών με την

ιστορία της αναπηρίας και με τη χρήση εποπτικού υλικού που παρουσιάζει θετικές

όψεις της αναπηρίας.

Στην προσπάθεια αφύπνισης της κοινωνίας κομβικό ρόλο παίζουν τα Μ.Μ.Ε. μέσω

της θετικής παρουσίασης της αναπηρίας. Για αυτόν τον τομέα, προτείνεται να

εφαρμοστούν τα μέτρα δράσης που αποφασίστηκαν από το Ευρωπαϊκό συμβούλιο το

2003, ενδεικτικά «η ενθάρρυνση της διάστασης της αναπηρίας στα Α.Π.Σ. σε

τμήματα των ΑΕΙ, η παραγωγή σχεδίων δράσης και ανάπτυξη στρατηγικών για την

προώθηση της ένταξης των ΑμεΑ στα Μ.Μ.Ε.» (Ε.Σ.Α.μεΑ., 2008, σελ.260).

Το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα διακρίνεται για το δυαδικό του χαρακτήρα.

Στόχος με βάση τη Σύμβαση θα πρέπει να γίνει η κοινή συνεκπαίδευση όλων των

μαθητών στη βάση ενός εκπαιδευτικού συστήματος για όλους. Στην Ελλάδα, η

μετάβαση στο «Σχολείο για Όλους» κρίνεται αυτή τη στιγμή ανέφικτη, λόγω της

απουσίας ουσιαστικών πολιτικών και εκπαιδευτικών ρυθμίσεων. Το γεγονός αυτό

μπορεί να προσπελαστεί, μέσα από μια πορεία από το ιεραρχημένο εκπαιδευτικό

σύστημα προς ένα σύστημα Αγωγής, που θα διακρίνεται από δημοκρατικές και

ανθρωπιστικές αρχές (Ζώνιου-Σιδέρη, 2004γ, σελ.25). Σε αυτό το πλαίσιο, το κράτος

οφείλει να προβεί στη θέσπιση μεταβατικών ενεργειών στο εκπαιδευτικό σύστημα,

Η εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με

Αναπηρία στην Ελλάδα: Αντιμετώπιση της πρόκλησης για την ένταξη

Θέματα Ειδικής Αγωγής, τ.69 (2). σελ. 103-112. Αθήνα: 2015

λόγου χάρη την ύπαρξη υπηρεσιών ειδικής εκπαίδευσης και υποστηρικτικών

υπηρεσιών στα γενικά σχολεία (Σ.τΠ., 2008).

Στόχος των Ελληνικών σχολείων θα πρέπει να είναι η δημιουργία ενός βέλτιστου

εκπαιδευτικού περιβάλλοντος που κατοχυρώνει ίσες ευκαιρίες μάθησης σε όλους

(Σιδέρη ,2009). Δυστυχώς όμως λόγω της χαμηλής χρηματοδότησης της Παιδείας, οι

αλλαγές αυτές είναι δύσκολο να εφαρμοστούν. Όλο και συχνότερα γίνονται

καταγγελίες για την κτιριακή εγκατάλειψη των σχολείων και την απουσία υγιεινής.

Με πρόσφατη ανακοίνωση της η Δ.Ο.Ε. καταγγέλλει την υποχρηματοδότηση της

ειδικής αγωγής, η οποία θέτει σε κίνδυνο το δωρεάν και δημόσιο χαρακτήρα της

(2012).

Οι καινοτομίες των Νέων Τεχνολογιών μπορούν να ενισχύσουν τη μαθησιακή

διδασκαλία. Στην Ελλάδα δημιουργούνται συνέχεια νέα προγράμματα στηριζόμενα

στις νέες τεχνολογίες, όπως το βραβευμένο από τη Mathisi2.0 «Σχεδιασμός και

Ανάπτυξη προσβάσιμου εκπαιδευτικού & εποπτικού υλικού για μαθητές με

αναπηρίες», το οποίο υποστηρίζει τεχνολογικά τη μαθησιακή διδασκαλία.

Τέλος, με τη δημιουργία μονάδας προσβασιμότητας φοιτητών με αναπηρία από τα

πανεπιστήμια Αθηνών και Θεσσαλίας παρέχεται η «εύλογη προσαρμογή» για τη

φοίτηση στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.

Συμπεράσματα

Ολοκληρώνοντας, δεδομένης της δυσμενούς οικονομικής συγκυρίας, το κλίμα για

την Ειδική Αγωγή στην Ελλάδα προβλέπεται δυσοίωνο, γεγονός που καθιστά την

εφαρμογή της Σ.Δ.Α.Α. πραγματική πρόκληση. Μια αρνητική εξέλιξη συναντάται

στο Άρθρο 39 του υπό ψήφιση πολυνομοσχεδίου, το οποίο θέτει υπό κατάργηση τη

Δ/ νση Ειδικής Αγωγής, υποβαθμίζει τα Κ.Ε.Δ.Δ.Υ., τα τμήματα ένταξης και την

παράλληλη στήριξη (Δ.Ο.Ε., 2012). Με τον τρόπο αυτό, στερεί το δικαίωμα της

Η εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με

Αναπηρία στην Ελλάδα: Αντιμετώπιση της πρόκλησης για την ένταξη

Θέματα Ειδικής Αγωγής, τ.69 (2). σελ. 103-112. Αθήνα: 2015

εκπαίδευσης από χιλιάδες μαθητές. Τροχοπέδη, επίσης, αποτελεί η

υποχρηματοδότηση που οδηγεί στην υποστελέχωση των δομών ειδικής αγωγής.

Η κατοχύρωση της Σύμβασης είναι αποτέλεσμα ετών διεκδίκησης και αγώνων κατά

της διάκρισης και καταπάτησης των δικαιωμάτων των ΑμεΑ.

Νευραλγικός είναι ο ρόλος των εκπαιδευτικών για την επίτευξη του Άρθρου 24,

καθώς με τις στάσεις και τις αποφάσεις τους μπορούν να προωθήσουν ή να

φαλκιδεύσουν την ένταξη (Ζώνιου-Σιδέρη, 2000).

Το κράτος οφείλει να αναγνωρίζει το έργο των εκπαιδευτικών και να προσπαθεί να

δημιουργεί ένα υποστηρικτικό κλίμα. Δυστυχώς, όμως, στην Ελλάδα κάθε άλλο παρά

αυτό συμβαίνει. Οι εκπαιδευτικοί αφήνονται εκτεθειμένοι στις μεταρρυθμίσεις, στα

πιεστικά αναλυτικά προγράμματα, στις ελλείψεις προσωπικού και εποπτικών υλικών.

Επίσης η έρευνα του Βεργίδη (2008), για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι

εκπαιδευτικοί, ανέδειξε και την ελλιπή επιμόρφωση που παρέχεται σε ζητήματα

παιδαγωγικής και διδακτικής μεθοδολογίας για παράδειγμα στη χρήση νέων

τεχνολογιών, στη βιωματική διδασκαλία κ.ά.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες κρίνεται απαραίτητη η υποστήριξη των εκπαιδευτικών

σε ζητήματα κατάρτισης, «για να μπορούν να αισθάνονται βέβαιοι και ικανοί να

διδάξουν παιδιά με «διαφορετικές ανάγκες. Η κατάρτιση όμως να μη σταθεί μόνο

στην παροχή γνώσεων και δεξιοτήτων αλλά κυρίως σε αντιλήψεις και σε αξίες»

(Ε.Φ.Ε.Α., 2011β, σελ.7).

Καθοριστικός παράγοντας επιτυχημένης ένταξης θεωρείται η βέλτιστη συνεργασία

μεταξύ εκπαιδευτικών και επιστημόνων διαφορετικών ειδικοτήτων μέσα στο σχολείο

(Ξανθάκη, Στρογγυλός, 2007). Στην Ελλάδα όμως λόγω του ελάχιστου χρόνου και

των απαιτήσεων της ύλης η συνεργασία αυτή περιορίζεται σε «επίπεδο συντονισμού

εργασιών» (Καραγιάννη, 2004, σελ.237).

Ακρογωνιαίος λίθος για την προώθηση και εφαρμογή της ένταξης είναι η θετική

στάση των γονέων και η αρμονική συνεργασία τους με τους εκπαιδευτικούς

(Ντεροπούλου-Ντέρου, 2004). Πολλές φορές στην Ελλάδα αμφισβητούνται οι

δικαιοδοσίες των δυο αυτών ομάδων (Σούλης, 2008) με τη μια να θέλει να

επικρατήσει στην άλλη. Οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να πλησιάζουν τους γονείς και να

τους προτρέπουν να συμμετέχουν ενεργά στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Η εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με

Αναπηρία στην Ελλάδα: Αντιμετώπιση της πρόκλησης για την ένταξη

Θέματα Ειδικής Αγωγής, τ.69 (2). σελ. 103-112. Αθήνα: 2015

Η Πολιτεία οφείλει με σοβαρότητα να κάνει την υπέρβαση για το μείζον αυτό

κοινωνικό ζήτημα και να πραγματοποιήσει όλες τις ενδεδειγμένες ενέργειες, ώστε να

υλοποιηθούν οι όροι της Σύμβασης και να δημιουργηθεί μια ισότιμη κοινωνία και μια

αδιαμφισβήτητη εφαρμογή της ενταξιακής εκπαίδευσης.

Βιβλιογραφία

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ

Αντωνόπουλος, Α., Βούρβαλης, Γ., Γαλάνης, Γ. Κ., Ελευθεράκη, Γ., Ευσταθίου,

Μ., Μποσδούνης, Γ. (2008). ‘Νέος νόμος για την ειδική αγωγή. Προβλήματα και

αδιέξοδα’. Θέματα Ειδικής Αγωγής. 42 (1), σελ. 1-3.

Αραμπατζή, Α. (2009) Design for all - O καθολικός σχεδιασμός και η εφαρμογή

του στην εκπαίδευση. [Online]. Διαθέσιμο στο: www.pi-

schools.gr/special.../ftp/.../katholikos_sxediasmos_final.doc (Ανακτήθηκε: 10

Νοεμβρίου).

Αργυριάδης, Α., Νικολιδάκης, Σ. (2014). Εκπαίδευση σε Κρίση. Η Διδακτική των

Φιλολογικών Μαθημάτων Στο Σύγχρονο Ενταξιακό Σχολείο. (επιμ.). Αθήνα:

Δίαυλος.

-

Βεργίδης, Δ. Κ. (2008) Προβλήματα δασκάλων στην επιτέλεση του έργου τους.

[Online]. Διαθέσιμο στο: http://repository.edulll.gr/edulll/retrieve/4376/1271.pdf

(Ανακτήθηκε: 15 Νοεμβρίου).

Βλάχος, Δ. (2008) Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και οι σύγχρονες απαιτήσεις από την

εκπαίδευση. Εκπαίδευση και ποιότητα στο ελληνικό σχολείο. [Online], Διαθέσιμο

στο: http://repository.edulll.gr/edulll/bitstream/10795/99/2/99.pdf (Ανακτήθηκε:

12 Νοεμβρίου 2012).

Δελασσούδας, Λ.Γ. (2005α) Εισαγωγή στην ειδική παιδαγωγική. Τ. Α’. Σχολική

ένταξη μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. 2η εκδ. Αθήνα : Ατραπός.

Δελλασούδας, Λ. Γ. (2005β) Εισαγωγή στην ειδική παιδαγωγική. Τ. Β’. Διδακτική

μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Αθήνα: Ατραπός.

Δ.Ο.Ε. (2012) Επιστολή με Θέμα: Σχέδιο νόμου «Οργάνωση και Λειτουργία

Ιδρύματος Νεολαίας και Δια Βίου Μάθησης και Εθνικού Οργανισμού

Η εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με

Αναπηρία στην Ελλάδα: Αντιμετώπιση της πρόκλησης για την ένταξη

Θέματα Ειδικής Αγωγής, τ.69 (2). σελ. 103-112. Αθήνα: 2015

Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελμάτων Προσανατολισμού και άλλες

διατάξεις». Άρθρο 39 του νομοσχεδίου: Θέματα Ειδικής Αγωγής. Διαθέσιμο στο:

www.Doe.gr (Ανακτήθηκε 15 Ιανουαρίου 2012).

Ε.Σ.Α.μεΑ. (2008 ) Σχεδιάζοντας πολιτική σε θέματα αναπηρίας. Εγχειρίδιο

εκπαιδευομένου. [Online]. Διαθέσιμο στο:

http://www.esaea.gr/files/documents/Egheiridio_Ekpedevomenou.pdf

(Ανακτήθηκε: 10 Νοεμβρίου 2012).

Ε.Σ.Α.μεΑ. (2012) Η Βουλή των Ελλήνων κύρωσε τη Σύμβαση του ΟΗΕ για τα

Ανθρώπινα Δικαιώματα των ΑμεΑ. Διαθέσιμο στο: www.Esaea.gr (Ανακτήθηκε

10 Νοεμβρίου 2012).

Ε.Σ.Π.Α. (2007) Εκπαίδευση και δια βίου μάθηση. [Online] Διαθέσιμο στο:

http://www.espa.gr/elibrary/Episimo_Keimeno_EP_Ekpaideysi-

DiaBiou_Mathisi.pdf (Ανακτήθηκε: 10 Νοεμβρίου 2012).

Ε.Σ.Π.Α. (2012) 1η Εγκύκλιος σχεδιασμού και κατάρτισης αναπτυξιακού

προγραμματισμού περιόδου 2014-2020. [Online]. Διαθέσιμο στο:

http://www.espa.gr/elibrary/12_1st_Egkyklios_sxediasmou2014_20.pdf

(Ανακτήθηκε: 11 Νοεμβρίου 2012).

Ε.Φ.ΕΑ. (2003) Ειδική Αγωγή στην Ευρώπη. [Online]. Διαθέσιμο στο:

http://www.european-agency.org/publications/ereports/special-needs-education-in-

europe/sne_europe_el.pdf (Ανακτήθηκε 10 Νοεμβρίου 2012).

Ε.Φ.Ε.Α. (2011) Βασικές Αρχές για την προώθηση ποιοτικής ενταξιακής

εκπαίδευσης. Προτάσεις για πρακτική. [Online]. Διαθέσιμο στο:

http://www.european-agency.org/publications/ereports/key-principles-for-

promoting-quality-in-inclusive-education-1/keyprinciples-rec-EL.pdf

(Ανακτήθηκε: 15 Νοεμβρίου 2012).

Ε.Φ.Ε.Α. (2011β) Η εκπαίδευση εκπαιδευτικών σε ζητήματα ένταξης στην Ευρώπη.

Προκλήσεις και ευκαιρίες. [Online]. Διαθέσιμο στο: http://www.european-

agency.org/publications/ereports/te4i-challenges-and-opportunities/TE4I-

Synthesis-Report-EL.pdf (Ανακτήθηκε: 15 Νοεμβρίου).

Ε.Φ.Ε.Α. (2011γ) Η χαρτογράφηση της εφαρμογής πολιτικών για τη χάραξη

πολιτικών για την ενταξιακή εκπαίδευση. Μια διερεύνηση των προκλήσεων και των

ευκαιριών για την ανάπτυξη δεικτών. [Online]. Διαθέσιμο στο:

http://www.european-agency.org/publications/flyers/mipie/MIPIE-summary-of-

proposals-EL.pdf (Ανακτήθηκε: 10 Νοεμβρίου 2012).

Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (1998) Οι ανάπηροι και η εκπαίδευσή τους: Μια

ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση της ένταξης. 10η εκδ. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Η εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με

Αναπηρία στην Ελλάδα: Αντιμετώπιση της πρόκλησης για την ένταξη

Θέματα Ειδικής Αγωγής, τ.69 (2). σελ. 103-112. Αθήνα: 2015

Ζώνιου – Σιδέρη, Α. (2000) ‘Πολιτική της ένταξης και σύγχρονες ενταξιακές

κατευθύνσεις’, στο Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (επιμ.) Ένταξη: Ουτοπία ή πραγματικότητα.

Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σελ. 29-56.

Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (2004α) ‘Η αναγκαιότητα της ένταξης: προβληματισμοί και

προοπτικές’, στο Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (επιμ.) Σύγχρονες Ενταξιακές Προσεγγίσεις.

Τ. Α΄. 3η εκδ. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σελ. 29-54.

Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (2004β) ‘Η εξέλιξη της ειδικής εκπαίδευσης’, στο Ζώνιου-

Σιδέρη, Α. (επιμ.) Σύγχρονες Ενταξιακές Προσεγγίσεις. Τ. Α΄. 3η εκδ. Αθήνα:

Ελληνικά Γράμματα, σελ. 9-31.

Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (2004γ) ‘Η εκπαιδευτική ένταξη στην Ελλάδα: Μια πορεία

είκοσι ετών’, στο Ζώνιου-Σιδέρη, Α., Σπαγδάνου, Η. (επιμ.) (2004) Εκπαίδευση

και τύφλωση. Σύγχρονες τάσεις και προοπτικές. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σελ

43-51.

Ζώνιου – Σιδέρη, Α. (2006) Ένταξη: Μια εκπαιδευτική προοπτική για το σημερινό

σχολείο. Πρακτικά 9ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου. [Online].

Διαθέσιμο στο: http://www.pek.org.cy/Proceedings_2006/7.%20Kefalaio%207-

Eidiki%20kai%20Eniaia%20Ekpaidefsi/7.5.%20A.%20Zoniou-Sideri.pdf

(Ανακτήθηκε: 12 Νοεμβρίου 2012).

Ζώνιου – Σιδέρη, Α. (2009) Ένταξη, εκπαίδευση και κοινωνική πολιτική. [Online].

Διαθέσιμο στο: http://www.syn.gr/downloads/2010031314/a_sideri.pdf

(Ανακτήθηκε: 10 Νοεμβρίου 2012).

Ζώνιου – Σιδέρη, Α. (2012) Ενταξιακή Εκπαίδευση & κοινωνική δικαιοσύνη στη

σύγχρονη εποχή. Ερωτήματα και προβληματισμοί. Πρακτικά 12ο Συνέδριο

Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου. [Online]. Διαθέσιμο στο:

http://www.pek.org.cy/Proceedings_2012/keynotes/sideri_all.pdf (Ανακτήθηκε: 11

Νοεμβρίου 2012).

Ηνωμένα Έθνη (2006) Σύμβαση για τα δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, Νέα

Υόρκη, Ηνωμένα Έθνη. [Online]. Διαθέσιμο στο:

www.un.org/disabilities/documents/convention/crpd_greek.doc (Ανακτήθηκε 10

Νοεμβρίου 2012).

Καραγιάννη, Π. (2004) ‘Εκπαιδευτικές πρακτικές για την ένταξη παιδιών με

ειδικές ανάγκες στο γενικό σχολείο’, στο Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (2004) (επιμ.)

Σύγχρονες Ενταξιακές Προσεγγίσεις. Τ. Β΄. 3η εκδ. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα,

σελ. 233-250.

Λαμπροπούλου, Β., Παντελιάδου, Σ.(2000) Η ειδική αγωγή στην ελλάδα: Κριτική

θεώρηση. Στο Κυπριωτάκης, Α. (επιμ.) Πρακτικά συνεδρίου ειδικής αγωγής.

Τάσεις και προοπτικές αγωγής και εκπαίδευσης των ατόμων με ειδικές ανάγκες

στην ενωμένη Ευρώπη σήμερα. Ρέθυμνο: σελ. 156-170.

Η εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με

Αναπηρία στην Ελλάδα: Αντιμετώπιση της πρόκλησης για την ένταξη

Θέματα Ειδικής Αγωγής, τ.69 (2). σελ. 103-112. Αθήνα: 2015

Λαμπροπούλου, Β., Μαρκάκης, Ε., Παντελιάδου, Σ. (2005). Χαρτογράφηση -

Αναλυτικά Προγράμματα Ειδικής Αγωγής: άργησαν μια μέρα.. [Online].

Διαθέσιμο στο: http://www.elemedu.upatras.gr/?section=578 (Ανακτήθηκε: 10

Νοεμβρίου 2012).

Ν. 1143/1981 - ΦΕΚ. 80 -A- 31-3-1981 Περί Ειδικής Αγωγής, ειδικής.

επαγγελματικής εκπ/σης, απασχόλησης και κοινωνικής μέριμνας των

αποκλινοντων εκ του φυσιολογικών ατόμων. [online]. Διαθέσιμο στο:

http://www.pi-schools.gr/special_education_new/ftp/nomoi/Nomoi-E-

A/N.%201143%20-1981-%20FEK.%2050%20-31-3-1981.pdf (Ανακτήθηκε: 10

Νοεμβρίου).

Ν.1566/1985 - ΦΕΚ. 167 -A- 30-9-1985 Δομή και λειτουργία της Α/θμιας και

Β/θμιας Εκπ/σης και άλλες διατάξεις. [Online]. Διαθέσιμο στο: http://www.pi-

schools.gr/special_education_new/ftp/nomoi/Nomoi-E-A/n1566.pdf

(Ανακτήθηκε: 10 Νοεμβρίου 2012).

Ν.1771/1988 (ΦΕΚ Α΄ 71).

Ν. 2817/2000 (ΦΕΚ. 78 -A- 14-3-2000) Εκπαίδευση ατόμων με ειδικές εκπ/κές

ανάγκες . [Online]. Διαθέσιμο στο: http://www.pi-

schools.gr/special_education_new/ftp/nomoi/Nomoi-E-A/N.%202817%20-

%202000%20-%20FEK.%2078%20-A-%2014-3-2000.pdf (Ανακτήθηκε: 10

Νοεμβρίου 2012).

Ν.3699/2008 (ΦΕΚ. 199 -A- 2-10-2008) Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση ατόμων με

αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. [Online]. Διαθέσιμο στο:

http://www.pi-schools.gr/special_education_new/ftp/nomoi/Nomoi-E-

A/N.%203699%20-%202008%20-%20FEK.%20199%20-A-%202-10-2008.pdf

(Ανακτήθηκε: 10 Νοεμβρίου).

Ν.2986/2002 (ΦΕΚ. 24 -A- 13-2-2002) Οργάνωση περιφερειακών υπηρεσιών

Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης - αξιολόγηση εκπαιδευτικού έργου. [Online].

Διαθέσιμο στο: http://www.pi-

schools.gr/special_education_new/ftp/nomoi/Ekp_Themata/N.%202986%20-

2002-%20FEK.%2024%20-A-%2013-2-2002.pdf (Ανακτήθηκε: 10 Νοεμβρίου).

Ν.3230/2004 (ΦΕΚ 44/11.2.2004) Καθιέρωση συστήματος διοίκησης με

στόχους, μέτρηση της αποδοτικότητας και άλλες διατάξεις. [Online]. Διαθέσιμο

στο: http://www.dsanet.gr/Epikairothta/Nomothesia/n3230_04.htm

(Ανακτήθηκε: 10 Νοεμβρίου 2012).

N.4074/2012 (ΦΕΚ Α΄ 88/11-4-2012) Κύρωση της Σύμβασης για τα δικαιώματα

των ατόμων με αναπηρίες και του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου στη Σύμβαση για

τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες. [Online]. Διαθέσιμο στο:

http://www.hellenicparliament.gr/Nomothetiko-Ergo/Anazitisi-Nomothetikou-

Η εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με

Αναπηρία στην Ελλάδα: Αντιμετώπιση της πρόκλησης για την ένταξη

Θέματα Ειδικής Αγωγής, τ.69 (2). σελ. 103-112. Αθήνα: 2015

Ergou?law_id=496c717b-9601-4f93-b0ff-3907fea1ae1e (Ανακτήθηκε: 17

Δεκεμβρίου 2012).

Ντεροπούλου-Ντέρου, Ε. (2004) ‘Πρακτική εφαρμογή προγραμμάτων ένταξης

παιδιών με αισθητηριακές διαταραχές (κώφωση - τύφλωση)’, στο Ζώνιου-

Σιδέρη, Α. (2004) (επιμ.) Σύγχρονες Ενταξιακές Προσεγγίσεις. Τ. Β΄. 3η εκδ.

Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σελ.151-180.

Ξανθάκου, Γ., Στρογγυλός, Β. (2007) Σε ένα σχολείο ίσο για παιδιά άνισα: ένταξη

και διεπιστημονική συνεργασία. Πρακτικά του Ελληνικού Ινστιτούτου

Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης. 4ο Πανελλήνιο συνέδριο. σελ.

324-330. [Online]. Διαθέσιμο στο:

http://www.elliepek.gr/documents/4o_synedrio_eisigiseis/324_330.pdf

(Ανακτήθηκε: 10 Νοεμβρίου).

Περιοδικό Αναπηρία (2012) Η ιστορία του αναπηρικού κινήματος στην Ελλάδα.

Διαθέσιμο στο: http://www.disabled.gr/lib/?p=29115 Ανακτήθηκε: 25 Νοεμβρίου

2012).

Πολυχρονοπούλου, Σ. (2001). Παιδιά και Έφηβοι με Ειδικές Ανάγκες και

Δυνατότητες. Τ. Α’: Σύγχρονες Τάσεις Εκπαίδευσης και Ειδικής Υποστήριξης.

Αθήνα: Ατραπός.

Προεδρικό Διάταγμα 301/1996. (ΦΕΚ 208 Τ.Α' 29-8-1996). [Online]. Διαθέσιμο

στο: http://www.seepeaa.gr/displayITM1.asp?ITMID=139 (Ανακτήθηκε: 10

Νοεμβρίου).

Σούλης, Σ. Γ. (2002) Παιδαγωγική της ένταξης: Από το «σχολείο του διαχωρισμού»

σε «ένα σχολείο για όλους» . Τ. Α’. Αθήνα. Τυπωθήτω.

Σούλης, Σ. Γ. (2008) Ένα σχολείο για όλους: Από την έρευνα στην πράξη:

Παιδαγωγική της ένταξης. Αθήνα: Gutenberg.

Σ.τΠ. (2008) Συμβολή του Συνηγόρου του Πολίτη στον δημόσιο διάλογο για την

Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση με αφορμή την παρουσίαση Σχεδίου Νόμου από το

Υπ.Ε.Π.Θ. [Online]. Διαθέσιμο στο:

www.specialeducation.gr/files4users/files/doc/synhgoros_politi.doc

(Ανακτήθηκε: 9 Νοεμβρίου 2012).

Σ.τΠ. (Συνήγορος του πολίτη) Πόρισμα. (2009) Εφαρμογή του θεσμού της

παράλληλης στήριξης μαθητών με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.

[Online]. Διαθέσιμο στο: http://www.synigoros.gr/resources/docs/173844.pdf

(Ανακτήθηκε: 10 Νοεμβρίου 2012).

Σ.τΠ. (Συνήγορος του πολίτη), Πόρισμα. (2012) Έκθεση προς την επιτροπή

Δικαιωμάτων του παιδιού του ΟΗΕ. Διαπιστώσεις και προτάσεις για την εφαρμογή

των δικαιωμάτων του παιδιού στην Ελλάδα (Ιούλιος 2003 – Δεκέμβριος 2011).

Η εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με

Αναπηρία στην Ελλάδα: Αντιμετώπιση της πρόκλησης για την ένταξη

Θέματα Ειδικής Αγωγής, τ.69 (2). σελ. 103-112. Αθήνα: 2015

[Online]. Διαθέσιμο στο: http://www.synigoros.gr/resources/docs/ek8esh-pros-

thn-epitroph-dikaiwmatwn-toy-paidioy-toy-ohe.pdf (Ανακτήθηκε: 10 Νοεμβρίου

2012).

Υ.Π.Ε.Κ.Α. (2012) Πολιτικές και πρότυπα: Σχεδιάζοντας για όλους. Διαθέσιμο

στο: http://www.ypeka.gr/Default.aspx?tabid=380 (Ανακτήθηκε 10 Ιανουαρίου

2012).

ΥΠ.Δ.Μ.Θ. (2011) Νέο σχολείο: Πρώτα ο μαθητής. [Online]. Διαθέσιμο στο:

http://archive.minedu.gov.gr/docs/neo_sxoleio_brochure_100305.pdf

(Ανακτήθηκε: 10 Νοεμβρίου).

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ

E.F.C. (European Foundation Centre). (2010) Study on challenges and good

practices in the implementation of the UN Convention on the Rights of Persons

with Disabilities VC/2008/1214. Final Report. [Online]. Διαθέσιμο στο:

http://www.sabancivakfi.org/files/html/hakkimizda/konsorsiyum/report.pdf

(Ανακτήθηκε: 10 Νοεμβρίου 2012).

Laurin-Bowie, C. (2009) Better education for all. When we are included too. A

global report. [Online]. Διαθέσιμο στο:

http://ii.gmalik.com/pdfs/Better_Education_for_All_Global_Report_October_200

9.pdf (Ανακτήθηκε: 10 Νοεμβρίου 2012).

Rieser, R. (2012) Implementing inclusive education: Α commonwealth guide to

implementing Article 24 of the UN Convention on the Rights of Persons with

Disabilities. London: Commonwealth Secretariat.

UNESCO. (2009) Policy guidelines on inclusion in education. France: United

Nations Educational, Scientific and Cultural Organization.