Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο

Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών

Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό

Θεματική Ενότητα: ΕΛΠ 12

Τμήμα: ΘΕΣ 3

Σύμβουλος Θεματικής Ενότητας: Νίκος Δασκαλοθανάσης

3η Γραπτή Εργασία

[1]

Δημήτρης Σαμαράς (87412)

Θεσσαλονίκη, Μάρτιος 2014

Πίνακας περιεχομένωνΕισαγωγή.....................................................31. Η υποδοχή του μοντερνισμού στην Ελλάδα του μεσοπολέμου. . .4

2. Ο μοντερνισμός μεταπολεμικά..............................103. Μιχάλης Τόμπρος..........................................14

4. Γιώργος Ζογγολόπουλος....................................17Συμπεράσματα................................................20

Βιβλιογραφία................................................21

Κατάλογος Εικόνων

Εικόνα 1 - Κόντογλου.........................................6

Εικόνα 2 - Θεόφιλος..........................................6

Εικόνα 3 - Δίας Τόμπρου......................................6

Εικόνα 4 - Γουναρόπουλος.....................................8

Εικόνα 5 - Χατζηκυριάκος-Γκίκας..............................8

Εικόνα 6 - Εγγονόπουλος......................................8

Εικόνα 7 - Απαρτης...........................................9

Εικόνα 8 - Χαλεπάς...........................................9

Εικόνα 9 - Πολυκατοικία του 30..............................10

Εικόνα 10 - Κοντόπουλος.....................................12

Εικόνα 11 - Χαϊνης..........................................12

Εικόνα 12 - Τσαρούχης.......................................12

Εικόνα 13 - Λαμέρας.........................................13

Εικόνα 14 - Τρεις Προτάσεις για μια Νέα Ελληνική Γλυπτική. . .13

Εικόνα 15 - Πολυκατοικίες του 60............................14

[2]

Εικόνα 16 - Ξενοδοχείο Χίλτον 1963..........................14

Εικόνα 17 - Εργάτριες Καπνού................................16

Εικόνα 18 - Μηχανική Σύνθεση................................16

Εικόνα 19 - Μνημείο Robert Brooke...........................17

Εικόνα 20 - Εφιππος Γεωργίου Καραϊσκάκη.....................18

Εικόνα 21 - cor ten.........................................19

Εικόνα 22 - Landmarc........................................20

Εικόνα 23 - cor ten ενταξη στο χώρο.........................20

ΕισαγωγήΗ πρόσληψη του μοντερνισμού αποτέλεσε κορυφαία διαδικασία

για τη διαμόρφωση της Νεοελληνικής Τέχνης τον 20ο αιώνα. Η

διαδρομή από τον Ακαδημαϊσμό της Σχολής του Μονάχου -

μέσω της Γενιάς του 30 και της αναζήτησης της

Ελληνικότητας, στην αφαιρετική μοντέρνα τέχνη του 60, δεν

ήταν πάντα ομαλή. Συναντούσε ισχυρές αντιδράσεις, με

αποτέλεσμα συχνά τη συνύπαρξη παράδοσης και

νεωτερικότητας ακόμα και στον ίδιο καλλιτέχνη.

Καθοριστικοί διαμορφωτικοί παράγοντες για τη νεώτερη και

τη σύγχρονη Ελληνική Τέχνη είναι η Μικρασιατική

Καταστροφή του 1922 και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος με την

Κατοχή και τον Εμφύλιο.

Στις σελίδες που ακολουθούν θα αναλυθούν στις πρώτες δύο

ενότητες οι συνθήκες στη ζωγραφική τη γλυπτική και την

αρχιτεκτονική στην Ελλάδα σε δύο σημαντικές για την τέχνη

δεκαετίες: σε αυτή του 1930 - του μεσοπολέμου και σε αυτή

του 1960 δηλαδή τη μεταπολεμική δεκαετία της ανάπτυξης

και της καταγγελίας. Στις επόμενες δύο ενότητες θα

[3]

παρουσιαστούν από δύο έργα, δύο ιδιαίτερων γλυπτών της

περιόδου, του Μιχάλη Τόμπρου και του Γιώργου

Ζογγολόπουλου, χαρακτηριστικών της καλλιτεχνικής

διγλωσσίας που επικράτησε στην Ελλάδα τον 20ο αιώνα.

[4]

1. Η υποδοχή του μοντερνισμού στην Ελλάδα του

μεσοπολέμουΟι καταστροφικές οικονομικοκοινωνικές συνέπειες της

αποτυχίας της μικρασιατικής εκστρατείας επηρέασαν και την

ελληνική καλλιτεχνική πραγματικότητα. Η διάλυση της

Μεγάλης Ιδέας ουσιαστικά επέβαλε την αναζήτηση καινούριων

θεμελίων πάνω στα οποία θα μπορούσε να χτιστεί ο νέος

εγχώριος πολιτισμός. Αυτή τη βάση θα προσφέρει η

διερεύνηση της ελληνικότητας στην τέχνη. Ο Φώτης Κόντογλου

(εικ. 1) ξεκινάει πρώτος μια προσπάθεια σύνδεσης με τη

βυζαντινή παράδοση, έχοντας σύμμαχο την έλευση των

χιλιάδων προσφύγων που φέρνουν μαζί τους πλούσια

καλλιτεχνικά κειμήλια από την πατρίδα τους. Παράλληλα, η

καλλιτεχνική Ελλάδα ανακαλύπτει τη λαϊκή τέχνη με τον

Θεόφιλο (εικ. 2) ενώ στην αρχιτεκτονική ο Πικιώνης και ο

Μαλέας εισηγούνται τη νέα ελληνική λαϊκή αρχιτεκτονική.

Τότε οργανώνονται οι Δελφικές Γιορτές από τον Άγγελο και

την Εύα Σικελιανού για την υλοποίηση των οποίων

συμπράττουν πλήθος αξιόλογων καλλιτεχνών από όλους τους

χώρους. Άξιος αναφοράς είναι ο Ανδριάντας του Δία (εικ. 3)

που φιλοτεχνήθηκε για τις Γιορτές, από τον Μιχάλη Τόμπρο,

γλύπτη για τον οποίο θα γίνει εκτενής αναφορά στη

συνέχεια.1

Την περίοδο αυτή ξεκινάνε κι άλλες μεγάλες μορφές των

εικαστικών τεχνών όπως ο Τσαρούχης, ο Εγγονόπουλος, ο1 Ξανθάκης Α., Ζωγραφική στο Ελλάδα Το παρελθόν και το παρόν του ελληνισμού –Τόμος Δ΄ Το σύγχρονο κράτος- Νεοελληνική Τέχνη, Πάπυρος, Αθήνα 2007, σελ. 332

[5]

Χατζηκυριάκος-Γκίκας κ.α. Στη Σχολή Καλών Τεχνών ενώ

αρχικά η διδασκαλία γίνεται από συντηρητικούς

καλλιτέχνες, πιστούς στη Σχολή του Μονάχου όπως ο

Ιακωβίδης, αυτοί σταδιακά υποχωρούν και τα ηνία παίρνουν

ανανεωτικά πνεύματα όπως ο Παρθένης το 1929 και ο

Δημητριάδης αργότερα.2

Εικόνα 1 - Κόντογλου

Εικόνα 2 - Θεόφιλος

2 Δασκαλοθανάσης Ν., Αρχές και Αξίες της Νεότερης Ελληνικής Τέχνης, στο Τέχνες Ι:Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Επισκόπηση της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας –Τόμος Δ Ιστορία της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας, ΕΑΠ, Πάτρα 2001,σελ. 49-50

[6]

Εικόνα 3 - Δίας Τόμπρου

Ειδικότερα στη ζωγραφική κυριαρχεί η λεγόμενη Γενιά του ΄30

που μαζί με τους καλλιτέχνες που δραστηριοποιούνται στο

εξωτερικό, οργανώνουν εκθέσεις που προκαλούν το

συντηρητικό κοινό. Στη δεκαετία του 1920 το βάρος της

σύγκρουσης με τον ακαδημαϊσμό φέρει κυρίως ο

Γουναρόπουλος (εικ. 4) που επιστρέφοντας από το Παρίσι –

τη νέα Μέκκα για τους Έλληνες μοντερνιστές – διοργανώνει

εκθέσεις που δημιουργούν σκάνδαλο στην Αθήνα της εποχής.3

Βασική μέριμνα των Ελλήνων μοντερνιστών παραμένει η

αναζήτηση της ελληνικότητας. Αυτή η αναζήτηση σταδιακά

απέκτησε δύο ξεχωριστές διαδρομές που κινούνται έκτοτε

παράλληλα. Έχουμε καλλιτέχνες που επιλέγουν την αφαίρεση

ως τρόπο έκφρασης και άλλους που επιλέγουν πιο

3 Σπητέρης Τ., Η Νεοελληνική Τέχνη από το 1913 ως το 1941 στο Ιστορία τουΕλληνικού Έθνους - Τόμος ΙΕ Νεότερος Ελληνισμός από το 1913 ως το 1941 , ΕκδοτικήΑθηνών, Αθήνα 1978, σελ. 504-505

[7]

παραστατικό τρόπο δημιουργίας. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω ο

Κόντογλου προσπάθησε να φτάσει εκεί μέσω του Βυζαντίου.

Διαφορετική διαδρομή διάλεξε ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας (εικ.

5) που επηρεασμένος από τον κυβισμό προσπάθησε να

συγχρονιστεί με την τέχνη της Δυτικής Ευρώπης, χωρίς όμως

να καταφέρει να καθιερώσει αυτό το ρεύμα.4 Παρόμοια είναι

η προσπάθεια μεταποίησης ενός άλλου δυτικού ρεύματος,

αυτό του εξπρεσιονισμού, με κύριους εκπροσώπους τον

Μπουζιάνη και τον Γουναρόπουλο.5 Λίγο αργότερα, στα τέλη

της δεκαετίας του 30 κάνει την εμφάνιση του και ο

ελληνικός υπερρεαλισμός με τον Εγγονόπουλο (εικ. 6).6

Εικόνα 4 - Γουναρόπουλος

4 Σπητέρης Τ., ο.π., σελ. 5095 Σπητέρης Τ., ο.π., σελ. 510-5116 Σπητέρης Τ., ο.π., σελ. 511

[8]

Εικόνα 5 - Χατζηκυριάκος-Γκίκας

Εικόνα 6 - Εγγονόπουλος

Στη γλυπτική οι εξελίξεις έρχονται με πιο αργό ρυθμό

δεδομένου ότι από τη φύση της τέχνης αυτής υπάρχει

μεγαλύτερη εξάρτηση από τον παραγγελιοδότη. Για τους

Έλληνες γλύπτες, βασικός πελάτης είναι το κράτος με όλες

του τις εκφάνσεις (εθνικό ή τοπικό) και κύριο θέμα την

αναπαράσταση ηρωικών μορφών ή γεγονότων του παρελθόντος.

Η αρχή γίνεται από τον Σώχο που εκδίδει ένα βιβλίο με

θέμα τη λαϊκή γλυπτική της ιδιαίτερης πατρίδας του, της

[9]

Τήνου. Ακολουθούν γλύπτες που ζουν εκτός Ελλάδας όπως ο

Τόμπρος που συνειδητά προσπαθεί να ενώσει την ευρωπαϊκή

τέχνη με την Ελληνική παράδοση και ο Απάρτης (εικ. 7) που

με τις προσωπογραφίες του παραπέμπει στους αρχαίους

Έλληνες συναδέλφους του.7 Σημαντική περίπτωση είναι ο

Γιαννούλης Χαλεπάς (εικ. 8) που - με βιωματικά μάλλον και

όχι με ιδεολογικά κίνητρα- δημιούργησε αξιόλογα έργα

βασισμένα στην αρχαία ελληνική παράδοση.8

Εικόνα 7 - Απαρτης

Εικόνα 8 - Χαλεπάς

7 Παυλόπουλος Δ., Ζητήματα Νεοελληνικής Γλυπτικής, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα1998, σελ. 61-668 Παυλόπουλος Δ., ο.π., σελ. 74-75

[10]

Στην αρχιτεκτονική, αντίθετα με τις εικαστικές τέχνες, ο

μοντερνισμός σημαίνει μάλλον ρήξη με την ελληνικότητα,

όπως αυτή εννοήθηκε με την κυριαρχία του νεοκλασικισμού,

παρά αναζήτηση της. Η λειτουργικότητα και η ανάγκη για

μείωση του κόστους επέβαλλαν τη μοντέρνα αρχιτεκτονική

παρά τις κοινωνικές αντιδράσεις. Οι πολυκατοικίες στις

μεγάλες πόλεις είναι απτό παράδειγμα της σταδιακής

επικράτησης των μοντερνιστών αρχιτεκτόνων (εικ. 9).9

Εικόνα 9 - Πολυκατοικία του 30

9 Φιλιππίδης Δ., Μοντέρνα Αρχιτεκτονική Πριν και Μετά τον Πόλεμο στο Τέχνες Ι:Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Επισκόπηση της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας –Τόμος Δ Ιστορία της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας, ΕΑΠ, Πάτρα 2001,σελ. 176-179

[11]

2. Ο μοντερνισμός μεταπολεμικάΟ μοντερνισμός στην Ελλάδα επιβάλλεται και καταλήγει

καλλιτεχνικά την περίοδο από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου

Πολέμου έως το 1970. Αναπτύχθηκαν και οι δύο συνιστώσες

του, δηλαδή η διεθνιστική αφαίρεση και η ελληνοκεντρική

παράσταση. Πολλοί καλλιτέχνες μάλιστα, πέρασαν από τον

ένα δρόμο στον άλλο, κατά τη διάρκεια της καριέρας τους,

φανερώνοντας τη σχετικότητα μεταξύ των δύο τάσεων. Στα

πρώτα χρόνια της περιόδου, επικρατεί η παραστατική τάση

ενώ σταδιακά αρκετοί καλλιτέχνες κινούνται προς την

αφαίρεση, αλλάζοντας τους συσχετισμούς προς όφελός της.10

Στη ζωγραφική η θεματολογία κινείται και σε πιο

καθημερινά σημεία σε σχέση με τη δεκαετία του 30 που

πάντως παραμένει παρούσα κυρίως όσον αφορά τα «δημόσια»

έργα. Κοντόπουλος (εικ. 10) και Σπυρόπουλος εκπροσωπούν

τους «υπερεθνικούς» αφαιρετικούς και φέρνουν σε πρώτο

πλάνο την αφηρημένη ζωγραφική στην Ελλάδα.11 Μακρύτερα από

αυτούς φτάνουν οι καλλιτέχνες της γεωμετρικής αφαίρεσης

που προσπαθούν να ζωγραφίσουν τη σκέψη με φανταστικά

σχήματα. Κυριότεροι εκπρόσωποι ο Χαϊνης (εικ. 11) και ο10 Κωτίδης Α., Το Μεταπολεμικό Πρόσωπο της Ελληνικής Τέχνης στο Τέχνες Ι: ΕλληνικέςΕικαστικές Τέχνες, Επισκόπηση της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας – Τόμος ΓΝεότερη και Σύγχρονη Τέχνη, ΕΑΠ, Πάτρα 2000, σελ. 96-9711 Κωτίδης Α., Η Μεταπολεμική Νεοελληνική Τέχνη στο Ιστορία του ΕλληνικούΈθνους - Τόμος ΙΣΤ Σύγχρονος Ελληνισμός από το 1941 έως το τέλος του αιώνα , ΕκδοτικήΑθηνών, Αθήνα 2000, σελ. 573-574

[12]

Κοντός.12 Στους παραστατικούς καλλιτέχνες έχουμε αφενός

τους ελληνοκεντρικούς όπως ο Τσαρούχης (εικ. 12) και τους

πιο συνεπείς μοντερνιστές όπως ο Μπουζιάνης.13 Άξια

αναφοράς είναι η τάση των ελληνοκεντρικών να χαμηλώσουν

τους τόνους και να απομακρυνθούν κάπως από το έθνος,

μετακινούμενοι προς τη Δύση. Σαφώς μεγάλο ρόλο στην

επιλογή τους αυτή φαίνεται να παίζει ο εμφύλιος και η

διχασμένη ελληνική κοινωνία της εποχής.14 Έτσι μοιάζει

φυσιολογική εξέλιξη η αύξηση των έργων που εκφράζουν

κοινωνικό προβληματισμό, αν και το έργο ως καλλιτέχνημα

εξακολουθεί να αποτελεί προτεραιότητα σε βάρος της

καταγγελίας.15

Εικόνα 10 - Κοντόπουλος

12 Κωτίδης Α., Το Μεταπολεμικό Πρόσωπο της Ελληνικής Τέχνης, ο.π., σελ. 10413 Κωτίδης Α., Το Μεταπολεμικό Πρόσωπο της Ελληνικής Τέχνης, ο.π., σελ. 10714 Κωτίδης Α., Το Μεταπολεμικό Πρόσωπο της Ελληνικής Τέχνης, ο.π., σελ. 10815 Κωτίδης Α., Το Μεταπολεμικό Πρόσωπο της Ελληνικής Τέχνης, ο.π., σελ. 117

[13]

Εικόνα 11 - Χαϊνης

Εικόνα 12 - Τσαρούχης

Η γλυπτική αν και παραδοσιακά εξελίσσεται με χαμηλότερη

ταχύτητα από τη ζωγραφική, στη δεκαετία του 60, εξαιτίας

των καλλιτεχνών που κινούνται αφαιρετικά, θα καταφέρει να

κλείσει το κενό. Ήδη από το 1948 με τον Λαμέρα (εικ. 13),

η αφαίρεση δηλώνει την παρουσία της στην Ελλάδα. Το

Παρίσι και πάλι θα παίξει σημαντικό ρόλο. Ιδιαίτερα η

διδασκαλία του Gimond θα επηρεάσει αρκετούς Έλληνες

γλύπτες όπως ο Ζογγολόπουλος.16 Προς τα μέσα της δεκαετίας

του 60, η γλυπτική ξεκινάει να οικειοποιείται το χώρο και

16 Κωτίδης Α., Το Μεταπολεμικό Πρόσωπο της Ελληνικής Τέχνης, ο.π., σελ. 105

[14]

τα αντικείμενα. Σημαδιακή είναι η έκθεση τριών Ελλήνων

καλλιτεχνών του Κανιάρη, του Κεσσανλή και του

Παναγόπουλου, στη Βενετία το 1964, με τίτλο «Τρεις

Προτάσεις για μια Νέα Ελληνική Γλυπτική» (εικ. 14). Στα

επόμενα χρόνια, πλήθος καλλιτεχνών θα συνεχίσουν να

παρεμβαίνουν εικαστικά στο χώρο.17

Εικόνα 13 - Λαμέρας

Εικόνα 14 - Τρεις Προτάσεις για μια Νέα Ελληνική Γλυπτική

Στην αρχιτεκτονική, οι εξελίξεις επηρεάζονται από την

Κατοχή και τον Εμφύλιο με πιο άμεσο τρόπο. Ο μοντερνισμός

της δεκαετίας του 30 ουσιαστικά ανακόπτεται και οι17 Κωτίδης Α., Το Μεταπολεμικό Πρόσωπο της Ελληνικής Τέχνης, ο.π., σελ. 130-133

[15]

Έλληνες αρχιτέκτονες προσπαθούν να ακολουθήσουν την

τεχνολογική πρόοδο και να μιμηθούν τους Δυτικούς

συναδέλφους τους. Παράλληλα η σχεδόν μονοκρατορία στο

επίπεδο της ανάλυσης και κριτικής της ιστορίας της

αρχιτεκτονικής του Κώστα Μπίρη, ο οποίος είναι

επικριτικός για την προπολεμική αρχιτεκτονική,

διαμορφώνει το κλίμα έτσι ώστε να θεωρείται ότι

ουσιαστικά οι κατασκευές του 30 ποτέ δεν άρεσαν στο ευρύ

κοινό.18 Τελικά, η ελληνική αρχιτεκτονική, γνώρισε άνθηση

μεταπολεμικά, συνεπικουρούμενη από την οικονομική

ανάπτυξη και την αστικοποίηση. Πολυκατοικίες, κτίρια

γραφείων, μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες, όλα με

χαρακτηριστική όψη και φιλοσοφία κατακλύζουν την

επικράτεια (εικ. 15 – 16).19

Εικόνα 15 - Πολυκατοικίες του 60

18 Φιλιππίδης Δ., ο.π., σελ. 190-19119 Φιλιππίδης Δ., ο.π., σελ. 200-201

[16]

Εικόνα 16 - Ξενοδοχείο Χίλτον 1963

3. Μιχάλης ΤόμπροςΟ Μιχάλης Τόμπρος (1889 – 1974), πληθωρικός και

ταλαντούχος γλύπτης, έχει καταφέρει να συμπεριλάβει στο

έργο του, όλη τη διαδρομή από τη ρεαλιστική

παραστατικότητα έως τον αφηρημένο μοντερνισμό. Η καταγωγή

του από οικογένεια μαρμαροτεχνιτών της Άνδρου, ανθρώπων

δηλαδή που ζούσαν από την πώληση των έργων τους και η

κλασσική του εκπαίδευση στην Σχολή Καλών Τεχνών, της

περιόδου της κυριαρχίας της σχολής του Μονάχου, εξηγούν

την ικανότητα του να αποδίδει με άρτιο τεχνικά τρόπο

ηρωικές μορφές για τις ανάγκες του δημοσίου. Στις πολλές

δημόσιες παραγγελίες που ανέλαβε ο Τόμπρος είναι φανερή η

έκφανση του επαγγελματία που είναι πλήρως

συνειδητοποιημένος ότι θα πρέπει να εξασφαλίσει τα προς

το ζην εκτελώντας τις επιθυμίες του πελάτη και αφήνοντας

στην άκρη τις ανησυχίες του. Παράλληλα, η ζωή του στο

Παρίσι, όπου θήτευσε στην ακαδημία Ζουλιάν, τον έφερε σε

επαφή με την πρωτοπορία της εποχής. Τον πρωτοποριακό

καλλιτέχνη Τόμπρο, τον συναντάμε στις ιδιωτικές

παραγγελίες από μεγαλοαστούς της εποχής και σε δικά του

[17]

έργα. Εδώ ο γλύπτης αξιοποιεί το ταλέντο του και

ικανοποιεί τις καλλιτεχνικές του ανάγκες με αφηρημένα και

αντικομφορμιστικά έργα που προκαλούν, χωρίς πάντως η

πρωτοπορία να τον κατακτά ολοκληρωτικά.20

Χαρακτηριστικά του δυισμού του Τόμπρου, τόσο έντονου που

νομίζει κανείς ότι πρόκειται για διαφορετικούς

καλλιτέχνες, είναι δύο έργα του που φτιάχτηκαν την ίδια

χρονιά, το 1931. Η παραγγελία για την είσοδο του

εργοστασίου Παπαστράτος στον Πειραιά και το μνημείο στον

ποιητή Robert Brooke στη Σκύρο.

Το εργοστάσιο Παπαστράτου απευθύνθηκε στον Τόμπρο για να

φτιάξει δύο συνθέσεις με θέμα τους καπνεργάτες ώστε να

τοποθετηθούν στην είσοδο του εργοστασίου. Ο Τόμπρος

εργάζεται αρχικά στο ανάγλυφο και τελικά με μάρμαρο και

φτιάχνει δύο έργα υπερ-φυσικών διαστάσεων: τις Εργάτριες

Καπνού (εικ. 17) και τη Μηχανική Σύνθεση (εικ. 18). Στην

πρώτη σύνθεση, έχουμε δύο γυναίκες που μαζεύουν καπνό,

ντυμένες με ρούχα από την αγροτική ελληνική επαρχία. Η

αριστερή μορφή είναι γονατισμένη με κυριαρχία των

διαγωνίων γραμμών στο σώμα και στα πόδια της ενώ η δεξιά

είναι σκυμμένη και διαμορφωμένη με έντονες γωνίες. Ο

Τόμπρος πετυχαίνει να αναδείξει την προσήλωση των

εργατριών στη δουλειά τους και την προσπάθεια που

καταβάλλουν. Στο ανάγλυφο, χρησιμοποίησε και ζωγραφικά

στοιχεία όπως οι σκιάσεις και οι αντιθέσεις στο φωτισμό.

Στη δεύτερη σύνθεση, ο Τόμπρος περνάει στη βιομηχανική

επεξεργασία του καπνού, στο εργοστάσιο. Απουσιάζει

φαινομενικά ο άνθρωπος αλλά είναι παρών μέσα από την20 www.nationalgallery.gr/site/content.php?sel=678&artist_id=4489

[18]

αφαιρετική κατασκευή των μηχανών στα δεξιά. Αυτή η

σύνθεση είναι περισσότερο ζωγραφική από την πρώτη καθώς ο

γλύπτης δίνει μεγάλη σημασία στην ακρίβεια των γραμμών

και των σχημάτων. Οπωσδήποτε σημαντικό ρόλο στην

κατασκευή τους έπαιξε και η αρχιτεκτονική του χώρου που

τοποθετήθηκαν τα έργα.21

Εικόνα 17 - Εργάτριες Καπνού

21 Παυλόπουλος Δ., Ο γλύπτης Μιχάλης Τόμπρος, διδακτορική διατριβή,Ε.Κ.Π.Α., Αθήνα 1996, σελ. 95

[19]

Εικόνα 18 - Μηχανική Σύνθεση

Το μνημείο στον ποιητή Robert Brooke (εικ. 19), του

ανατέθηκε από μια διεθνή οργάνωση φίλων του ποιητή που

είχε ταφεί σε νεαρή ηλικία στη Σκύρο το 1915. Εμπεριέχει

συνδυασμό ολογλυφίας και ανάγλυφου με ένα ολόγλυφο

χάλκινο όρθιο άγαλμα εφήβου στο πάνω μέρος και μια

ανάγλυφη προσωπογραφία του ποιητή στη βάση του. Ο έφηβος

είναι γυμνός και κρατάει στο χέρι του ένα χάρτινο

κύλινδρο που παραπέμπει στη λόγια προσωπικότητα του

Brooke. Αποδίδεται ελαφρώς σε στροφή και όχι καθαρά

μετωπικά και σε συνδυασμό με την αθλητικότητα του σώματος

και το αγέρωχο βλέμμα, παραπέμπει στην ακτιβιστική

διανόηση. Έτσι ο Τόμπρος κατασκευάζει έναν υπερ-εθνικό

και υπερ-χρονικό αρχετυπικό διανοούμενο. Ενδιαφέρουσα

είναι και η ένταξη του μνημείου στο χώρο καθώς είναι

τοποθετημένο έτσι ώστε να φαίνεται ότι στηρίζεται στον

[20]

ορίζοντα ενώ το βλέμμα του παρατηρητή συνεχίζεται στην

ανοιχτή θάλασσα.22

Εικόνα 19 - Μνημείο Robert Brooke

4. Γιώργος ΖογγολόπουλοςΟ Γιώργος Ζογγολόπουλος (1903 – 2004), καλλιτέχνης-

αναζητητής, ανοιχτός σε κάθε τι πρωτοποριακό, κατάφερε να

εντάξει στη δημιουργική του πορεία όλες τις εξελίξεις της

γλυπτικής του 20ου αιώνα. Ξεκίνησε κι αυτός από την Σχολή

Καλών Τεχνών αφομοιώνοντας το ρεαλισμό ενώ ασχολήθηκε και

με την αρχιτεκτονική γεγονός που τον βοήθησε να συνδέσει

τη γλυπτική με την καθημερινότητα των πολιτών. Το πέρασμα

του, τόσο από το Παρίσι, όπου εργάστηκε μαζί με τον

Gimond και ασχολήθηκε με τα έργα του Rodin και του

22 Παυλόπουλος Δ., Ο γλύπτης Μιχάλης Τόμπρος, ο.π., σελ. 94

[21]

Laurens - ότι πιο πρωτοποριακό υπήρχε εκείνη την εποχή,

όσο και από την Ιταλία αργότερα, τον οδήγησαν στην

αφαίρεση.23

Δύο έργα που βρίσκονται στον αντίποδα της ρεαλιστικής

αναπαράστασης και της αφαίρεσης αντίστοιχα, είναι ο

Έφιππος Γεωργίου Καραϊσκάκη του 1939 και το γλυπτό της

ΔΕΘ (Κορ-τεν) του 1966.

Ο Έφιππος Γεωργίου Καραϊσκάκη (εικ. 20) έχει ύψος 1 μ.

και είναι πρόπλασμα από γύψο. Η ρεαλιστικότητα της

περιόδου του Ζογγολόπουλου κατά την οποία είναι μαθητής

των νεοκλασικιστών της Σχολής Καλών Τεχνών είναι

προφανής. Το άλογο καλπάζει σε αργό τέμπο, αφού μόνο το

ένα πόδι του είναι στον αέρα. Ο ήρωας που απεικονίζεται

είναι τοποθετημένος κάθετα πάνω στο άλογο. Οι πτυχώσεις

στη φουστανέλα του είναι έντονες ενώ οι ευθείες που

σχηματίζουν το άλογο και ο αναβάτης διακόπτονται από τις

καμπύλες της χαίτης του αλόγου και το σπαθιού του

Καραϊσκάκη.

Εικόνα 20 - Έφιππος Γεωργίου Καραϊσκάκη23 Χρήστου Χ., Κουμβακάλη-Αναστασιάδη Μ., Νεοελληνική Γλυπτική 1800 – 1940,Εμπ. Τρ. Της Ελλάδος, Αθήνα 1982, σελ. 126-127

[22]

Το γλυπτό κορ-τεν (εικ. 21), βρίσκεται σε πολύ κεντρικό

σημείο της Θεσσαλονίκης, στη Βόρεια πύλη του χώρου που

καταλαμβάνει η Διεθνής Έκθεση. Η πρόθεση του φορέα ήταν

να συμβολιστεί η βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας. Για τον

Ζογγολόπουλο το γλυπτό συμβολίζει αφαιρετικά τη Νίκη της

Σαμοθράκης. Το ύψος του είναι περίπου 17 μέτρα και είναι

κατασκευασμένο από κράμα σίδερου και χαλκού, υλικό που

έφερε ο Ζογγολόπουλος από τη Γαλλία. Το υλικό δε

σκουριάζει και μετά από λίγο καιρό απέκτησε μια σκούρα

καφέ απόχρωση παραπέμποντας αφενός σε βιομηχανικό μέταλλο

αφετέρου στο Βυζαντινό παρελθόν της πόλης. Η ένταξη του

γλυπτού στο συγκεκριμένο σημείο πετυχαίνει τη συνάφεια με

το αντικείμενο της ΔΕΘ (ανάδειξη τεχνολογιών αιχμής) και

ταυτόχρονα χάρις και στο πολύ μεγάλο του ύψους, τη

δημιουργία ενός τοπογραφικού μνημείου για τη Θεσσαλονίκη

(εικ. 22). Η παρατήρηση του από τη Βόρεια πλευρά, το

τοποθετεί στο άνοιγμα των ψηλών πολυκατοικιών εκατέρωθεν

της οδού Εθν. Αμύνης (τότε Βασ. Σοφίας), δίνοντας μια

διέξοδο στον ουρανό (εικ. 23).24

24 Οι ιστορικές πληροφορίες από:http://www.thessalonikiartsandculture.gr/blog/palia-thessaloniki/glypto-cor-ten-zoggolopoulou-i-istoria-tou#.Ux1zl_l_ue8

[23]

Εικόνα 21 - cor ten

Εικόνα 22 - Landmark

[24]

Εικόνα 23 - cor ten ένταξη στο χώρο

[25]

ΣυμπεράσματαΑπό τα παραπάνω προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα, που

απαντούν στα βασικά ερωτήματα της εργασίας:

Οι κοινωνικές συνθήκες που επικράτησαν στην Ελλάδα,

εξαιτίας της Μικρασιατικής Καταστροφής, «έσυραν» την

τέχνη να απομακρυνθεί από τον Ακαδημαϊσμό της Σχολής του

Μονάχου μέσω της αναζήτησης της ελληνικότητας σε ένα

πλαίσιο που καθοριζόταν από τη Δυτική μοντέρνα τέχνη.

Ανάλογες συνθήκες που έφερε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος με

την Κατοχή και τον Εμφύλιο που ακολούθησε, οδήγησαν τους

καλλιτέχνες σε μια αφαιρετική προσέγγιση.

Η παράδοση και η νεωτερικότητα, ήταν παρούσες στην

Ελληνική Τέχνη σε όλο τον 20ο αιώνα. Αποτέλεσμα ήταν μια

καλλιτεχνική διγλωσσία, αφού ακόμα και ο ίδιος

καλλιτέχνης κινούταν ανάμεσα στη ρεαλιστική

παραστατικότητα και την αφαίρεση. Χαρακτηριστικές

περιπτώσεις ήταν ο Μιχάλης Τόμπρος και ο Γιώργος

Ζογγολόπουλος. Ο Τόμπρος στις δημόσιες παραγγελίες που

εκτελούσε ήταν απολύτως συντηρητικός και «Ακαδημαϊκός»

ενώ στις ιδιωτικές απολύτως αφαιρετικός και μοντέρνος. Ο

Ζογγολόπουλος ενώ όταν ξεκίνησε απεικόνιζε ρεαλιστικά και

ιδεαλιστικά, στη διάρκεια πέρασε στην αφαίρεση και τη

χρήση «παράδοξων» υλικών.

[26]

Βιβλιογραφία

Βιβλία

Δασκαλοθανάσης Ν., Κωτίδης Α., Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές

Τέχνες, Επισκόπηση της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας – Τόμος Γ

Νεότερη και Σύγχρονη Τέχνη, ΕΑΠ, Πάτρα 2000

Ξανθάκης Α., Ζωγραφική στο Ελλάδα Το παρελθόν και το παρόν του

ελληνισμού – Τόμος Δ΄ Το σύγχρονο κράτος- Νεοελληνική Τέχνη, Πάπυρος,

Αθήνα 2007

Παυλόπουλος Δ., Ζητήματα Νεοελληνικής Γλυπτικής, του ιδίου,

Αθήνα 1998

Παυλόπουλος Δ., Ο γλύπτης Μιχάλης Τόμπρος, διδακτορική

διατριβή, Ε.Κ.Π.Α., Αθήνα 1996

Σπητέρης Τ., Η Νεοελληνική Τέχνη από το 1913 ως το 1941 στο Ιστορία

του Ελληνικού Έθνους - Τόμος ΙΕ Νεότερος Ελληνισμός από το 1913 ως το

1941, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1978

Φιλιππίδης Δ., Μοντέρνα Αρχιτεκτονική Πριν και Μετά τον Πόλεμο στο

Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Επισκόπηση της Ελληνικής

Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας – Τόμος Δ Ιστορία της Ελληνικής

Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας, ΕΑΠ, Πάτρα 2001

Χρήστου Χ., Κουμβακάλη-Αναστασιάδη Μ., Νεοελληνική Γλυπτική

[27]

1800 – 1940, Εμπ. Τρ. Της Ελλάδος, Αθήνα 1982

Δικτυογραφία

Για τον Τόμπρο: www.nationalgallery.gr/site/content.php?

sel=678&artist_id=4489

Για το γλυπτό της ΔΕΘ:

http://www.thessalonikiartsandculture.gr/blog/palia-

thessaloniki/glypto-cor-ten-zoggolopoulou-i-istoria-

tou#.Ux1zl_l_ue8

[28]