H άσκηση προπαγάνδας από τα Παγκόσμια Δίκτυα...

13/3/2015

Η άσκηση προπαγάνδας μέσα από τα διεθνή ΜΜΕ |Αλεξάνδρα Τράγκα (student 79)

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΜΜΕ

13/3/2015




13/3/2015




Αλεξάνδρα-Μαρία Τράγκα (student 79) Σελίδα 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

α.1. Πως συνδέεται η άσκηση προπαγάνδας μέσα από τα ΜΜΕ με την άσκησητης εξωτερικής πολιτικής; .............................. Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.i.H διεθνής κοινή γνώμη ως πολλαπλασιαστής ισχύος και η προπαγάνδα ............... 3

ii.Η προπαγάνδα, μετρά ιστορία… αιώνων! .................................................................. 4

iii.Η επίδραση CNN και η κατασκευή της συναίνεσης ................................................... 7

iv.Ουκρανία: Ο πόλεμος της προπαγάνδας Ρωσίας-Δύσης και η Ελλάδα ................. 9

α.2. Ποιες μορφές προπαγάνδας αναφέρονται στο άρθρο και ποια θεωρείτε ότιείναι η πλέον σημαντική στην προσπάθεια μιας χώρας να προωθήσει ταεθνικά συμφέροντα της..................................................................................................... 9

i.Είδη προπαγάνδας επί της πηγής προελεύσεως ..................................................... 10

ii.Διάκριση κατά το στόχο .............................................................................................. 11

iii.Διάκριση κατά το Περιεχόμενο .................................................................................. 12

iv.Διάκριση κατά τη μέθοδο προβολής του αντικειμένου και τον τρόπο επαφής..... 12

v.Άλλα κριτήρια κατηγοριοποίησης της προπαγάνδας .............................................. 13

vi.Κατηγορίες προπαγάνδας, αναγνωρισμένες από το ΙνστιτούτοΠροπαγάνδας του 1938 .................................. Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

vii.Μορφές προπαγάνδας στο άρθρο Ουκρανία: Ό πόλεμος της προπαγάνδαςΡωσίας-Δύσης και η Ελλάδα.......................................................................................... 15

β.1 Η δημοσιογραφική κάλυψη θεμάτων της διεθνούς πολιτικής επηρεάζει καισε ποιο βαθμό την παγκόσμια κοινή γνώμη;Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.β.2. Ποιοι οι στόχοι άσκησης προπαγάνδας μέσα από τα διεθνή ΜΜΕ; ................... 19

i.Η επίδραση της ψυχανάλυσης στον έλεγχο των μαζών ........................................... 19

ii.Η επίδραση της «επικοινωνιακής επανάστασης» στη σύγχρονη διπλωματίακαι πολιτική ..................................................................................................................... 28

iii.Τρεις απλές τεχνικές για να αποφύγετε την παραπλάνηση των ΜΜΕ .................. 24

β.3.Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στον περιγραφικό και καταγγελτικό λόγο;......... 25

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ................................................................................................................ 28


ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ

Εργασία Νο5

α.Παρακαλώ διαβάστε το άρθρο «Ουκρανία: Ο πόλεμος της προπαγάνδαςΡωσίας-Δύσης και η Ελλάδα» και απαντήστε στα παρακάτω ερωτήματα:

1.Πως συνδέεται η άσκηση προπαγάνδας μέσα από τα ΜΜΕ με τηνάσκηση της εξωτερικής πολιτικής; Η ανάλυση μπορεί να εστιάσει στοάρθρο ως ένα case study.

Τα πιο επικίνδυνα ψέματα είναι ελαφρώς παραποιημένες αλήθειεςΓκεοργκ Κρ. Λίχτενπμεργκ

i.H διεθνής κοινή γνώμη ως πολλαπλασιαστής ισχύος και ηπροπαγάνδα

Ως μέγιστος πολλαπλασιαστής ισχύος, θα μπορούσε να εκληφθεί η δύναμητης κοινής γνώμης, όσον αφορά στην άσκηση πίεσης υπέρ θεμελιωδώνδιεκδικήσεων και ζωτικών συμφερόντων είτε μεμονωμένων εθνών, είτεενώσεων κρατών, που προσπαθούν να επιβιώσουν στα πλαίσια ενόςάναρχου διεθνούς περιβάλλοντος.

Σύμφωνα με τον Edward Carr, «η πίστη του 19ου αιώνα στην κοινή γνώμη,περιέκλειε δύο όρους: πρώτον, ότι η κοινή γνώμη είναι βέβαιο πώςμακροπρόθεσμα θα υπερισχύσει και δεύτερον ότι η κοινή γνώμη είναι πάντοτεη σωστή»[1].

Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι οι συγκεκριμένες θεωρίες περί αποθεώσεωςτης κοινής γνώμης, στην πορεία απεδείχθησαν ουτοπικές και κατερρίφθησαν,η τέχνη της πειθούς, υπήρξε πάντοτε ένα απαραίτητο εξάρτημα τουεξοπλισμού του πολιτικού ηγέτη.

Ο πιο εμφανής λόγος για την αυξανόμενη σημασία που προσδίδεται στηνισχύ της πειθούς τον τελευταίο καιρό, είναι η διεύρυνση της βάσης τηςπολιτικής, η οποία αύξησε πάρα πολύ των αριθμό εκείνων που η γνώμη τουςείναι πολιτικά σημαντική. «Η επιστημονική εξήγηση», είπε ο Χίτλερ, είναι γιατην ιντελιγκέντσια. Το σύγχρονο όπλο της προπαγάνδας, είναι για τις μάζες».

Η σύγχρονη πολιτική, εξαρτάται ζωτικά από τη γνώμη των μεγάλων μαζώντων λίγο ή πολύ πολιτικά συνειδητοποιημένων ανθρώπων, από τους οποίουςοι πιο επιρρεπείς, οι πιο επιδεκτικοί στην προπαγάνδα, είναι εκείνοι πουκατοικούν μέσα και γύρω από τις μεγάλες πόλεις.


Σήμερα κάθε έθνος είναι υποχρεωμένο να χρησιμοποιεί ψυχολογικά μέσα γιανα στηρίξει την εξωτερική του πολιτική, να προωθήσει τις διεθνείς τουεπιδιώξεις, να εξασφαλίσει τα συμφέροντα του, να αποκτά φίλους καισυμπάθειες, να αντικρούει εχθρούς και κατηγορίες. Και μάλιστα, η ανάγκηαυτή, είναι τόσο μεγαλύτερη όσο μικρότερο και ασθενέστερο είναι ένα έθνος.Τα μεγάλα κράτη, μπορούν να προωθούν τις επιδιώξεις τους με τηνοικονομική ή στρατιωτική τους ισχύ. Τα μικρά με τις ψυχολογικέςεπιχειρήσεις[2].

Ως κύριο μέσο χειραγώγησης της απόψεως των πολιτών επί συγκεκριμένουζητήματος, είναι η προπαγάνδα, δηλαδή «το άθροισμα τεχνικών από ένακέντρο εξουσίας προς μια ομογενοποιημένη, μέσω ψυχολογικών χειρισμών,ομάδα με σκοπό τη διασφάλιση της ενεργούς συμμετοχής ή της ανοχής ή τηςσυναίνεσής της»[3].

Οι πολίτες εσωτερικεύουν ως δικές τους πολιτικές τοποθετήσεις, ιδεολογίεςκαι κουλτούρες, που παρουσιάζονται ως υποδειγματικές. Ο άνθρωπος,εξαιτίας της περιορισμένης εμπειρίας, της έλλειψης εναλλακτικών, τηςανεπαρκούς καλλιέργειας θεωρείται ως παθητικός δέκτης, ανίκανος ναδιαχειριστεί το συλλογικό, αλλά παραμένει μερικά υπεύθυνος μόνο για τονατομικό προσδιορισμό του.

Η προπαγάνδα εκμεταλλεύεται το φόβο για τη διαφορετικότητα και την ανάγκητου ατόμου να μοιράζεται κοινές αξίες με τις ομάδες, στις οποίες ανήκει. Οιεπαγγελματίες που τη σχεδιάζουν, αρχίζουν να παρουσιάζουν τις βασικές τηςθέσεις σε ανύποπτο χρόνο, εγείρουν ζητήματα εκ του μη όντος, μόνο και μόνογια να τεθούν έστω προς συζήτηση, επανέρχονται ξανά και ξανά, γνωρίζονταςότι η αλλαγή, αν δεν είναι επαναστατική, είναι δύσκολη στην επίτευξή της.

Η προσπάθειά τους εντείνεται, για να πείσουν τα μέλη της ομάδας – στόχουπως το περιεχόμενο της προπαγάνδας έχει ενσωματωθεί στις αξίες, τιςσυνήθειες και τους στόχους της ομάδας. Τέλος αφήνουν τους ψυχολογικούςμηχανισμούς της συμμόρφωσης και της υποταγής να συνεχίζουν το έργο της.

ii.Η προπαγάνδα, μετρά ιστορία… αιώνων!

Για άλλη μία φορά, οι πρόγονοι ημών, πολύ πριν την ανάπτυξη τωνψυχαναλυτικών θεωριών κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, έδωσαν το φως τηςγνώσης της ψυχολογίας των μαζών.

Στην αρχαία Ελλάδα οι Ψυχολογικές Επιχειρήσεις αποσκοπούσαν κυρίωςστην εξαπάτηση αλλά και στην εξασθένιση της θέλησης του εχθρού ναεμπλακεί σε πολεμικές επιχειρήσεις. Οι επιχειρήσεις αυτές διακρίνονταν σεστρατηγικό και σε τακτικό επίπεδο[4].


Χαρακτηριστικό θεωρείται το παράδειγμα από την περίοδο των Μηδικών καισυγκεκριμένα προ της, καθοριστικής σημασίας, ναυμαχίας στη Σαλαμίνα το480 π.Χ. Εκείνη την περίοδο οι Πέρσες είχαν εντάξει στη δύναμή τουςπολεμικά πλοία και πληρώματα από τις περιοχές της Ιωνίας καθώς και απότις πόλεις που είχαν «μηδίσει».

Ο Θεμιστοκλής στοχεύοντας τη διάσπαση της ενότητας της δύναμης τωνπερσικών ναυτικών δυνάμεων θέλησε να διασπείρει την αμφιβολία σταανώτατα κλιμάκια της ηγεσίας του εχθρού.

Για το σκοπό αυτό φρόντιζε να αφήνει γραπτά ανοικτά μηνύματα σε πηγέςόπου γινόταν ο ανεφοδιασμός των πληρωμάτων του στόλου και ναχρησιμοποιεί λέξεις (μέσα της τεχνικής επίδρασης), οι οποίες δημιουργούσανποικίλα συναισθήματα σε όσους τα διάβαζαν. Μέσω των λέξεων «έστελνε» τοξεκάθαρο μήνυμα να μην έλθουν αντιμέτωποι Έλληνες εναντίον Ελλήνων(όσοι, με τη βία ή όχι, στρατολογήθηκαν από τον Περσικό Στρατό).

Η επιχείρηση υπήρξε απόλυτα επιτυχής διότι, όταν οι Πέρσες ενημερώθηκαναπό τους υπόλοιπους συμμάχους τους για το περιεχόμενο της«Θεμιστόκλειας προπαγάνδας», αντιμετώπισαν με καχυποψία πλέον τουςΈλληνες υποτελείς τους.

Πολύ μεταγενέστερα, και ενώ οι Ψυχολογικές Επιχειρήσεις συνέχισαν νααποτελούν «φαρμακερά βέλη στη φαρέτρα» των κατά καιρούς αντιπάλωνδυνάμεων, η περίοδος της κλασικής αρχαιότητας αποτέλεσε το πρότυπο γιατην εξέλιξή τους.

Στη σύγχρονη εποχή, οι πρώτες κινήσεις μαζικού επηρεασμού της κοινήςγνώμης εμφανίστηκαν με τα πατριωτικά συνθήματα της ΓαλλικήςΕπανάστασης[5]. Μετέπειτα, κατά τη διάρκεια του Ά Παγκοσμίου Πολέμου τοβρετανικό Υπουργείο Προπαγάνδας χαρακτηρίστηκε από πολλούς ωςκινητήριος μοχλός των εξελίξεων και ο 'Β Παγκόσμιος Πόλεμος έβαλε ταθεμέλια για τη χρήση της προπαγάνδας σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικήςζωής.

Τέσσερις μήνες πριν ξεκινήσει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, οι γερμανικέςεφημερίδες σκηνοθετούσαν προβοκάτσιες και προπαγάνδιζαν μέσα και έξωαπό τη Γερμανία ότι δήθεν οι Πολωνοί διενεργούσαν εθνική εκκαθάριση τωνΓερμανών που ζούσαν στην Πολωνία και διέπρατταν ακρότητες στα σύνορα.Κατά την επιχείρηση Konserve Γερμανοί στρατιωτικοί ντυμένοι με πολωνικέςστολές έκαναν επιδρομές σε συνοριακές συνοικίες, αφήνοντας πίσω τουςνεκρούς, που στην πραγματικότητα ήταν αιχμάλωτοι από στρατόπεδασυγκέντρωσης ντυμένοι πολωνικά[6].


Στη ναζιστική προπαγάνδα μεγάλο ρόλο έπαιξαν οι δημόσιες ομιλίες, τακινηματογραφικά έργα, τα εβδομαδιαία επίκαιρα και η έκδοση έντυπου υλικού.Ο Γκέμπελς θεωρώντας ότι το ραδιόφωνο ήταν η 8η εξουσία ενέκρινε τηνκατασκευή εκατομμυρίων φτηνών ραδιοφώνων για τη διείσδυση τηςπροπαγάνδας, που χρησιμοποιήθηκαν στο 70% των σπιτιών. Ναζιστικοίραδιοφωνικοί σταθμοί προπαγάνδιζαν και σε χώρες των Συμμάχων.

Σε ό, τι αφορά στην Ελλάδα, οι Γερμανοί κινήθηκαν αποφασιστικά για ναθέσουν υπό τον έλεγχό τους τα Μέσα Ενημέρωσης, ώστε να κατευθύνουν τηνπροπαγάνδα τους. Αρχικά επεδίωξαν να μην ανατρέψουν το καθεστώς πουίσχυε στον χώρο του Τύπου και οι παρεμβάσεις τους ήταν διακριτικές, ενώπροσπάθησαν να δώσουν την εικόνα ότι δεν τους ενδιαφέρει η άσκησηπροληπτικής λογοκρισίας, όπως συνέβαινε μέχρι τότε με τις ελληνικέςυπηρεσίες. Τελικά κατέληξαν στη διευθέτηση να αναθέσουν τον τομέα αυτόνστη δικαιοδοσία της κυβέρνησης Τσολάκογλου, η οποία χωρίς δυσκολίασυνέχισε τις δομές που είχε κληρονομήσει από την κυβέρνηση Κοριζή. Έτσι οιημερήσιες αθηναϊκές εφημερίδες συνέχισαν κανονικά την έκδοσή τους, σεορισμένες μάλιστα περιπτώσεις οι εκδότες πιέστηκαν να συνεχίσουν τηνέκδοσή τους[7].

Ταυτόχρονα οι Γερμανοί δεν αδιαφόρησαν, πέραν του πολιτικού, και για τονοικονομικό έλεγχο των μεγάλων εκδοτικών συγκροτημάτων. Ο σχεδιασμόςέγινε από το Βερολίνο, απ’ όπου στάλθηκαν στην Αθήνα ειδικοί εκπρόσωποιτης ειδικής ημικρατικής εταιρίας «Mundus», που είχαν από νωρίτερα συστήσειτα γερμανικά υπουργεία Εξωτερικών και Προπαγάνδας με συμμετοχή 50% τοκαθένα τους.

Η εταιρία αυτή, που είχε ως στόχο ακριβώς τη διάδοση της γερμανικήςπροπαγάνδας στις κατεχόμενες χώρες, είχε εμφανιστεί στο Παρίσι, μόλιςολοκληρώθηκε η κατάληψή του, και μεταξύ άλλων εξαγόρασε μερίδιαγαλλικών εταιριών που εξέδιδαν εφημερίδες και περιοδικά.

Από την πλευρά των «Συμμάχων», οι Βρετανοί κατασκεύασαν πολλούςραδιοφωνικούς σταθμούς, σε πολλές κατεχόμενες χώρες όπως τον GustavSiegfried Eins (GS1), όπου ο ομιλητής «Der Chef» υποτίθεται ότι ήταν έναςεξτρεμιστής Ναζί, που κατηγορούσε το Χίτλερ για ήπια πολιτική[8].

Ξεχωριστή, είναι η περίπτωση της Σοβιετικής Ένωσης, όπουχρησιμοποιήθηκαν αφίσες, εφημερίδες, διαλέξεις, βιβλία, θεατρικά καικινηματογραφικά έργα, που μεταφέρονταν από μέρος σε μέρος και γενικάέργα τέχνης του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Κεντρικό σημείο της σοβιετικήςπροπαγάνδας ήταν η ταξική φύση των πολέμων. Εξηγούσαν ότι εχθρός δενείναι ο στρατιώτης σαν άτομο, που έχει αναγκασθεί να πολεμήσει αλλά οταξικός εχθρός, δηλαδή η αστική τάξη που η εκμεταλλευτική της φύση γεννάτον πόλεμο[9].


iii.Η επίδραση CNN και η κατασκευή της συναίνεσης

Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου αλλά και η παγκοσµιοποίηση τωνεπικοινωνιών αποτέλεσαν δυο κρίσιμους παράγοντες οι οποίοι άλλαξαν τοντρόπο µε τον οποίο τα Μέσα Ενημέρωσης επιδρούν στη διαδικασία λήψηςαποφάσεων για την εξωτερική πολιτική.

Η ανάπτυξη και η διάδοση νέων τεχνολογιών μετασχημάτισαν την προοπτικήτων Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας και ενίσχυσαν τη δυνατότητα τους ναπροσφέρουν αδιάκοπη ροή ειδήσεων. Γεγονότα όπως η πτώση του Τείχουςστο Βερολίνο και η ανθρωπιστική κρίση στη Σοµαλία, μετατρέπονται σεκορυφαία τηλεοπτικά και ενημερωτικά επεισόδια, που επικοινωνούνταιακαριαία στο παγκόσμιο ακροατήριο, δημιουργώντας πίεση και ένταση σεόλους τους δρώντες που συγκατέχουν στην αποτίμηση και αξιολόγηση τωνόσων συμβαίνουν στον κόσμο[10].

Όπως διαπιστώνει ο Brian McNair «[….] στην εξωτερική πολιτική όπως καιστην εσωτερική, η εικόνα ανταγωνίζεται πλέον σε σημασία το περιεχόμενοτων λόγων και των έργων». Τα Παγκόσμια Δίκτυα Ενημέρωσης καθίστανταιπλέον ένας σημαντικός παράγοντας, η παρέμβαση του οποίου μεταβάλλει τοπεριβάλλον στο οποίο χαράσσεται και ασκείται η εξωτερική πολιτική.

Αυτό που χαρακτηρίζει τη σχέση των Παγκόσμιων Δικτύων Ενημέρωσης καιτων άλλων υποκειμένων των διεθνών σχέσεων είναι η αλληλεξάρτηση.Αλληλεξάρτηση η οποία είναι απόρροια της πίεσης που δημιουργεί η εξέλιξητων γεγονότων: α)Στους δημοσιογράφους για τη συγκέντρωση τωναπαραίτητων πληροφοριών, αλλά και β) Στους πολιτικούς υπεύθυνουςπροκειμένου να αναδείξουν τον τρόπο µε τον οποίο διαχειρίζονται καιανταποκρίνονται στις εξελίξεις αυτές. Έτσι οι αρχισυντάκτες πιέζουν τουςδημοσιογράφους να μεταδώσουν «φρέσκες» ειδήσεις και εικόνες, οιδημοσιογράφοι πιέζουν τις κυβερνήσεις να ανταποκριθούν άμεσα σταγεγονότα, ενώ οι πολιτικοί απαιτούν από τους ειδικούς/διπλωµάτες γρήγορεςαντιδράσεις και εισηγήσεις.

Το CNN, δήλωνε στα μέσα της δεκαετίας του 1990 ο τότε Γενικός Γραμματέαςτου Ο.H.Ε., Boutros Ghali, είναι «[…] το δέκατο έκτο µέλος του ΣυμβουλίουΑσφαλείας» αφήνοντας να υπονοηθεί ότι οι κυβερνήσεις χάνουν τον έλεγχοτων αποφάσεων τους και καθοδηγούνται κυρίως από τις συναισθηµατικάφορτισµένες εικόνες των Παγκόσμιων Δικτύων Ενημέρωσης.

Ο ρόλος των ΜΜΕ ήταν απολύτως κυρίαρχος για το πώς εξελίχθηκε η κρίσηστα Ίμια το 1996. Ομάδα Τούρκων δημοσιογράφων έδωσε το έναυσμα για τηνκρίση, εγκαθιστώντας τουρκική σημαία στην ελληνική βραχονησίδα. Αυτή ηεικόνα συνέβαλε στη δημιουργία πολεμικού κλίματος στην τουρκική κοινήγνώμη και η τότε πρωθυπουργός της Τουρκίας Τ. Τσιλέρ, ακολούθησε τοκλίμα. Ο Heinz Kramer σημειώνει ότι «η Τ. Τσιλέρ προσπάθησε να


κεφαλαιοποιήσει από την κατάσταση για εσωτερικούς πολιτικούςσκοπούς»[11].

Επίσης τα ελληνικά ΜΜΕ διαδραμάτισαν τον κεντρικό ρόλο στη δημιουργίατης κυρίαρχης εικόνας, αφού βήμα με βήμα κατέγραφαν τις κινήσεις τουελληνικού πολεμικού ναυτικού, από το Ναύσταθμο της Σαλαμίνας έως τα Ίμια.

Τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ δημιούργησαν την πολιτική ατζέντα, η οποία κράτησεγια μεγάλο χρονικό διάστημα. Η διαχείριση των εικόνων (απόπλους τωνπολεμικών πλοίων, εικόνες από τα Ίμια, οι σημαίες) υπήρξε καταλυτικήςσημασίας υπόθεση γιατί η εικόνα «έγραφε» την εξέλιξη γεγονότων, προτού ηπολιτική ηγεσία τύχει της αρμόδιας εσωτερικής ενημέρωσης.

Η θεωρία «επίδρασης του CNN» έρχεται σε αντίθεση µε τη «θεωρία τηςκατασκευής της συναίνεσης» των Chomsky και Herman (1988), πουυποστηρίζει ότι τα ΜΜΕ απεικονίζουν και γενικά υποστηρίζουν την επίσηµηπολιτική της κυβέρνησης.

Ήδη ο Νόαμ Τσόμσκι στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 είχε χαρακτηρίσει τιςσημερινές Δυτικές κοινωνίες ως «χειραγωγημένες δημοκρατίες», θέτοντας τοκρίσιμο πρόβλημα της προσπάθειας επηρεασμού της κοινής γνώμης μετεχνικές ελέγχου και προπαγάνδας. Ο όρος προπαγάνδα, αντανακλά τηνπολιτική, και όχι μόνο, χρήση των ΜΜΕ με σκοπό τον επηρεασμό της κοινήςγνώμης προς τις επιταγές των κυβερνώντων. Άμεσος στόχος είναι η θετικήανάδειξη των πολιτικών επιλογών και η διαμόρφωση κλίματος συναίνεσης καικοινωνικής αποδοχής των εκάστοτε αλλαγών.

Ο Αμερικανός διανοητής υποστηρίζει ότι τα ΜΜΕ στις ΗΠΑ είναι, αν όχι«φερέφωνα», τουλάχιστον εκφραστές των συμφερόντων του κυρίαρχουπολιτικού και οικονομικού κατεστημένου (των «πολυεθνικών»). «Ο ρόλος τωνΜΜΕ», σημειώνει, «είναι να υπερασπίζονται την πολιτική, οικονομική καικοινωνική ατζέντα των προνομιούχων ομάδων που κυριαρχούν στην κοινωνίακαι στο κράτος». Αυτή η εξάρτηση από την πολιτική και οικονομική εξουσίακάνει τα ΜΜΕ όργανα προπαγάνδας και όχι ενημέρωσης[12].

Η κάλυψη της εισβολής και κατοχής του Ιράκ από τα αμερικανικά μέσαενημέρωσης υπήρξε σκανδαλώδης. Καταρχάς δεν πρόσεξαν τις ενδείξεις ότιη ομάδα του Μπους σχεδίαζε μια επίθεση στο Ιράκ για να επεκτείνει τηναμερικανική ισχύ σε μια στρατηγική περιοχή, και αρνήθηκαν να δουν τηδιασύνδεση της νεοσυντηρητικής ομάδας που πλαισιώνει τον Μπους με τασυμφέροντα του Σαρόν και του Κόμματος Λικούντ στο Ισραήλ. Επέτρεψανστην ομάδα του Μπους να πει επανειλημμένως ψέματα για τα Όπλα ΜαζικήςΚαταστροφής (ΟΜΚ) στο Ιράκ και τη δήθεν απειλή που συνιστούσαν για τιςΗΠΑ και τους γείτονες του Ιράκ. Αποσιώπησαν την ιστορία της αμερικανικήςστήριξης του Σαντάμ τη δεκαετία του '80, δεν κατάφεραν να διακρίνουν τηνωμή προσπάθεια που καταβλήθηκε για να πιεσθεί ο ΟΗΕ ώστε να στηρίξει


την επικείμενη επίθεση, και κατόρθωσαν να αγνοήσουν το γεγονός ότι οι λαοίτων διαφόρων «συμμάχων» μας ήσαν αντίθετοι στη στήριξη που παρείχαν οιεκλεγμένοι αντιπρόσωποί τους στην επίθεση.

Τα ΜΜΕ σπανίως ανέφεραν το γεγονός ότι η επίθεση ήταν μια απροκάλυπτηπαραβίαση του Χάρτη του ΟΗΕ και αποτελούσε το «υπέρτατο έγκλημα» τηςεπιθετικότητας. Αφότου αποκαλύφθηκε το τεράστιο ψέμα μετά την αποτυχίαανεύρεσης ΟΜΚ, τα ΜΜΕ αποδέχθηκαν το αμερικανικό δικαίωμα κατοχής τουΙράκ, και ήδη άρχισαν να αποδέχονται το ψέμα ότι η ομάδα του Μπουςαποσκοπεί στην «απελευθέρωση» του ιρακινού λαού[13].

iv.Ουκρανία: Ο πόλεμος της προπαγάνδας Ρωσίας-Δύσης και η Ελλάδα

Αποδεχόμενοι τη θεωρία περί «κατασκευής της συναίνεσης», του ΝόαμΤσόμσκι, διαπιστώνουμε ότι το ειδησεογραφικό πρακτορείο Ruptly, μαζί με τοRussia Today, αποτελούν δύο από τα κατεξοχήν Παγκόσμια ΔίκτυαΕνημέρωσης, τα οποία ακολουθώντας την επίσημη πολιτική γραμμή τηςρωσικής αρκούδας, δεν ωθούν το Βλαντιμίρ Πούτιν σε συγκεκριμένεςπολιτικές ενέργειες, κατόπιν πίεσης από την παγκόσμια κοινή γνώμη (CNNeffect), αλλά άγονται και φέρονται από τον ίδιο τον Πρόεδρο της Ρωσίας. Πώςθα μπορούσαν άλλωστε να ακολουθήσουν διαφορετικό δρόμο, ότανοικονομικά, η ύπαρξή τους στηρίζεται στη χρηματοδότηση της ρωσικήςκυβέρνησης;

Ακολουθώντας τα χνάρια του πρώτου διδάξαντα, των ΗΠΑ, που με μεγάλημαεστρία υπέταξαν τα αμερικανικά και διεθνή ΜΜΕ στους στρατηγικούς τουςστόχους, το RT και το Ruptly, στοχεύουν σε ένα διεθνές κοινό, προκειμένουνα διαμορφώσουν φιλορωσικά αισθήματα στην παγκόσμια κοινή γνώμη.

Κατόπιν τούτων, γίνεται σαφές, ότι η επιδίωξη στρατηγικών πλεονεκτημάτωντης Ρωσίας και μέσω της άσκησης αντιπροπαγάνδας έναντι των φιλοδυτικώνΜΜΕ για την κρίση στην Ουκρανία, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα μεγάλοβαθμό επιτυχής.

2. Ποιες μορφές προπαγάνδας αναφέρονται στο άρθρο και ποιαθεωρείτε ότι είναι η πλέον σημαντική στην προσπάθεια μιας χώρας ναπροωθήσει τα εθνικά συμφέροντα της.

Εξήντα χιλιάδες επαναλήψεις κάνουν την αλήθειαΆλντους Χάξλει

Κατά τον Κλαούζεβιτς «ο πόλεμος γεννάται και λαμβάνει την μορφή του απότις ιδέες, τα αισθήματα και τις σχέσεις που υφίστανται την στιγμή πουεκρήγνυται».


Όταν η πειθώ ασκείται με τη παράσταση γεγονότων, ιδεών, επιχειρημάτων,συναισθηματικών εντυπώσεων και άλλων παρεμφερών μέσων, χωρίς ναδημιουργούνται νέα πολιτικά γεγονότα, βρισκόμαστε στο τομέα τουψυχολογικού επηρεασμού

Τα μέσα διεξαγωγής του ψυχολογικού επηρεασμού απεριόριστα. Η είδηση, ηεικόνα, το γραπτό κείμενο ή το σχόλιο, μεταδίδεται πλέον ταυτόχρονα σε όλατα σημεία του πλανήτη, σε άμεσο χρόνο. Το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, ηκινητή τηλεφωνία, το φαξ, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής με όλες τις σύγχρονεςτελειοποιήσεις του, το διαδίκτυο (ίντερνετ) κλπ, αποτελούν πλέον μέσαταχύτατης μετάδοσης της είδησης και της πληροφορίας, αλλά και ταυτόχρονατου ψυχολογικού επηρεασμού. Οι κατέχοντες τα ΜΜΕ, δύνανται να επιτύχουντις πολιτικο – στρατιωτικές τους επιδιώξεις.

Ποιες είναι όμως οι κατηγορίες ψυχολογικού επηρεασμού-προπαγάνδας, ποιατα είδη τους και ποια τα κριτήρια κατηγοριοποίησής τους;

Στην Προπαγάνδα, περιλαμβάνονται[1]:

α.Η Εμπορική ή Οικονομική Προπαγάνδα πού συνήθως ονομάζεταιδιαφήμιση. Αυτή, αποβλέπει στην εκμετάλλευση υφιστάμενων πραγματικώναναγκών ή και στην δημιουργία της υποκειμενικής εντύπωσης περίυφισταμένης ανάγκης, με σκοπό την τοποθέτηση εμπορικών προϊόντων.

β)Η θρησκευτική Προπαγάνδα πού συνήθως λέγεται «κατήχηση» ή«προσηλυτισμός». Αυτή αποβλέπει στην δημιουργία πιστών μίας θρησκείας ήμιας αίρεσης.

γ)Η Πολιτική Προπαγάνδα, πού συνήθως καλείται απλώς Προπαγάνδα. Αυτήαποβλέπει στην «τοποθέτηση» πολιτικών ιδεών με σκοπό τον επηρεασμό τηςπολιτικής στάσεως της κοινής γνώμης.

i.Είδη προπαγάνδας επί της πηγής προελεύσεως

Λευκή ονομάζεται η προπαγάνδα που αναφέρει καθαρά την αληθινή πηγή τηςκαι τους σκοπούς της. Τέτοιας μορφής προπαγάνδα είναι η κομμουνιστικήπροπαγάνδα[2].

Η Λευκή προπαγάνδα θεωρείται η καλύτερη προκειμένου να προβούμε σεαποκαλύψεις εναντίον των αντιπάλων. Υπό την προϋπόθεση να είναιεξηκριβωμένη η πραγματική τους υπόσταση, γιατί διαφορετικά θααποδειχθούμε κοινοί συκοφάντες και μάλιστα εύκολα, επειδή ή Λευκήπροπαγάνδα είναι ή πλέον ευπρόσβλητη εκ μέρους του εχθρού, ο οποίοςλόγω της εμφανούς δράσης, γνωρίζει επακριβώς περί τίνος πρόκειται.

Μαύρη προπαγάνδα ονομάζεται η ψεύτικη πληροφορία, που υποτίθεται ότιπροέρχεται από τον αντίπαλο, ενώ στην πραγματικότητα έχει κατασκευαστεί


από τον προπαγανδιστή. Οι σκοποί, η σημασία και η ταυτότητα της Μαύρηςπροπαγάνδας δεν αποκαλύπτονται. Ο τύπος αυτός της προπαγάνδας παίζειιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στον πόλεμο, επειδή ρίχνει το ηθικό του εχθρού καιπαραπλανά τον αντίπαλο σε άστοχες πολεμικές ενέργειες.

Η πιο Μαύρη Προπαγάνδα είναι αυτή που προέρχεται από κυβερνητικούςΜαύρους μηχανισμούς και στη συνέχεια διοχετεύεται σε Λευκούςμηχανισμούς. Η Μαύρη προπαγάνδα για να αποδώσει απαιτεί τέχνη,σατανικότητα και φαντασία. Απαιτεί ακόμη και προπάντων πλήρη γνώση τηςτακτικής, των συνηθειών, της φρασεολογίας και του ύφους του αντιπάλου. Γιατούτο χρησιμοποιούνται κατ' επανάληψη στην άσκηση Μαύρης προπαγάνδαςπρώην στελέχη της αντίπαλης παράταξης, τα όποια γνωρίζουν λεπτομερώςτον εχθρό.

Ανάμεσα στη Λευκή προπαγάνδα και τη Μαύρη προπαγάνδα υπάρχει και ηΓκρίζα προπαγάνδα, που δεν αναφέρει από ποια πηγή προέρχεται. Εκτόςαπό αυτή τη διαφορά μοιάζει με τη Μαύρη προπαγάνδα γιατί χρησιμοποιείπαρόμοιες τεχνικές και έχει τους ίδιους στόχους.

Η Γκρίζα προπαγάνδα ονομάζεται και «Κίτρινη προπαγάνδα». Ο όρος«κίτρινος τύπος» και «κίτρινη δημοσιογραφία» ξεκίνησε από το χώρο τηςδημοσιογραφίας (αρχικά, στις εφημερίδες, στην συνέχεια όμως συμπεριέλαβεόλο το δημοσιογραφικό φάσμα) και είναι συνώνυμα της ανηθικότητας.

Ο Κίτρινος τύπος μέχρι σήμερα προβάλλει με πηχυαίους τίτλους ψευδείςειδήσεις, υπερβολές, σκάνδαλα, ασήμαντα γεγονότα, δηλώσεις και αναλύσειςψευτο-ειδικών και απευθύνεται στα πιο καθυστερημένα ιδεολογικά στρώματατου λαού. Δραματοποιεί καταστάσεις, βγάζει φιλολαϊκές, «αντισυστημικές»κορώνες, παίρνει με αγανάκτηση το μέρους του λαού, προσφέροντας τιςπολύτιμες υπηρεσίες του στις εκάστοτε πολιτικές ελίτ.

ii.Διάκριση κατά το στόχο

Με κριτήριο τον στόχο της, η Προπαγάνδα διακρίνεται σε δύο είδη: στηΣτρατηγική και την Τακτική.

α.Στρατηγική Προπαγάνδα: Έχει για στόχο της την τελική επιδίωξη τουκινήματος πού υπηρετεί. Αποβλέπει δηλαδή, στον απώτερο τελικό στρατηγικόσκοπό. Η Προπαγάνδα αυτή, είναι ο μόνιμος πυρήνας κάθε Προπαγάνδας.Αντιστοιχεί στην αμετακίνητη τελική επιδίωξη του κινήματος ή οποία δενμεταβάλλεται. Αποτελείται λοιπόν από στοιχεία μόνιμα, στρατηγικής, όχιτακτικής φύσεως. Συνιστά την βαθύτερη ουσία ενός «πιστεύω». Διαδίδει τηβασική Ιδεολογία, τις θεμελιώδεις αναλλοίωτες αρχές της. Είναι μακρόπνοη.Σταθερή. Συνυφασμένη με την ίδια την ιδεολογική υπόσταση της παράταξήςτης.


β.Τακτική Προπαγάνδα: Προβάλλει τους εκάστοτε αμέσους στόχους. Είναι μίαΠροπαγάνδα ελισσόμενη, τακτικής φύσεως. Δεν στηρίζεται σε μόνιμες αρχές,αλλά απεναντίας, διακρίνεται για την απεριόριστη ευελιξία της και την διαρκήπροσαρμογή της στις ολοένα μεταβαλλόμενες συνθήκες. Διαδίδει όχι«αιώνιες» ιδέες άλλα ευκαιριακά συνθήματα. Υπηρετεί όχι τον μακρινό τελικόσκοπό τον όποιο μάλιστα συχνά αποσιωπά ή κρύβει ή ακόμη και αρνείται,αλλά την εκάστοτε τρέχουσα πολιτική «γραμμή» που προωθεί συγκεκριμένες,άμεσες, εφικτές επιδιώξεις.

iii.Διάκριση κατά το Περιεχόμενο

Με κριτήριο το περιεχόμενο των ιδεών τις οποίες διαδίδει, ή Προπαγάνδαδιακρίνεται σε δύο είδη : την Απλή Προπαγάνδα και την Αντιπροπαγάνδα.

α.Η απλή Προπαγάνδα: Διαδίδει τις ιδέες μιας παράταξης. Προσπαθεί είτε ναανανεώσει και να ενίσχυση την πίστη των οπαδών της, είτε να προσελκύσειάλλους, νέους οπαδούς σ’ αυτές τις ιδέες.

β.Η Αντιπροπαγάνδα: Αποβλέπει στην καταπολέμηση της Προπαγάνδας τουαντιπάλου ο όποιος επίσης πραγματοποιεί διάδοση των ιδεών του. Σκοπόςτης είναι η καταπολέμηση των ιδεών πού διαδίδει ο αντίπαλος, θέλει ναπροφύλαξει τους οπαδούς της παράταξής της από τις ιδέες του εχθρού για νατους συγκρατήσει στις δικές της. Επίσης, προσπαθεί να ματαίωσει τιςενέργειες του εχθρού προς διάσπαση των οπαδών της.

iv.Διάκριση κατά τη μέθοδο προβολής του αντικειμένου και τον τρόποεπαφής

Με κριτήριο τη μέθοδο προβολής του αντικειμένου διακρίνουμε τηνπροπαγάνδα σε Άμεση και Έμμεση.

α.Άμεση είναι η προπαγάνδα κατά την οποία το αντικείμενο προβάλλεται διατης ευθείας οδού. Διαδίδουμε ακριβώς ότι υποστηρίζουμε άνευ περιστροφών.Δεν κρύπτουμε, ούτε συσκοτίζουμε αυτό πού επιδιώκουμε. Είμαστε σαφείςκαι αποκαλύπτουμε το στόχο μας, χωρίς να ενδιαφερόμαστε αν η τακτική μαςπληροφορεί τον αντίπαλο περί των προθέσεων μας.

β.Έμμεση είναι η προπαγάνδα η οποία προβάλλει το αντικείμενο της δια τηςπλαγίας οδού. Σύμφωνα προς το σύστημα της ο τελικός σκοπόςαποκρύπτεται εντέχνως. Κατ' ουδένα τρόπο ανακοινώνεται η επιδίωξη τωνπροπαγανδιστικών ενεργειών. Τουναντίον μάλιστα καταβάλλεται κάθεπροσπάθεια να εξαφανίζονται όλα τα ίχνη, πού θα ήταν δυνατόν ναβοηθήσουν τον αντίπαλο να υποψιασθεί που τείνομε.

Με κριτήριο τον τρόπο επαφής προς την μάζα η προπαγάνδα διακρίνεται σεΑκουστική, Οπτική και Μικτή.


α.Ακουστική λέγεται εκείνη πού καθίσταται αντιληπτή δια της ακοής π.χ.ραδιόφωνο, χωνί κ.λ.π.

β.Οπτική ονομάζεται η προπαγάνδα πού πραγματοποιεί την επαφή δια τηςοράσεως π.χ. αφίσα, έντυπο κ.λ.π.

γ.Μικτή καλείται ή προπαγάνδα πού συλλαμβάνεται ταυτοχρόνως δια τηςοράσεως και της ακοής π.χ. κινηματογράφος, ομιλία κ.λ.π. Γενικώς η Μικτήπροπαγάνδα θεωρείται η αποδοτικότερη, γιατί επιτυγχάνει ολοσχερή κάλυψητης επαφής προς μάζα. Κατόπιν έρχεται η Οπτική.

v.Άλλα κριτήρια κατηγοριοποίησης της προπαγάνδας

Με κριτήριο τον τρόπο χειρισμού του πραγματευομένου θέματος διακρίνουμετην προπαγάνδα σε Αμυντική ή Απαντητική και σε Επιθετική.

Με κριτήριο τη γνώση του πλήθους ως προς το προπαγανδιζόμενο θέμαδιαιρούμε την προπαγάνδα σε προπαγάνδα Εμφάνισης και σε προπαγάνδαΠαγίωσης.

α.Προπαγάνδα Εμφάνισης λέγεται εκείνη κατά την οποία τοπροπαγανδιζόμενο θέμα είναι τελείως νέο για το πλήθος. Δηλαδή ουδέποτεπροηγουμένως η μάζα είχε δεχθεί την προπαγάνδιση του και ως εκ τούτουδεν απέκτησε εντυπώσεις περί αυτού από ιδικής μας σκοπιάς.

β.Προπαγάνδα Παγίωσης ονομάζεται εκείνη σύμφωνα προς την οποίακαταβάλλεται προσπάθεια εδραίωσης και επαύξησης των επιθυμητώνεντυπώσεων, τις οποίας σχημάτισε η μάζα περί ενός θέματος εκ τηςπροπαγάνδας Εμφανίσεως.

vi.Κατηγορίες προπαγάνδας, αναγνωρισμένες από το ΙνστιτούτοΠροπαγάνδας του 1938

Λαμπερές Γενικότητες

Εάν σε ένα άτομο ζητηθεί να πράξει εις το «όνομα της δημοκρατίας»,αυξάνονται οι πιθανότητες να είναι «Στημένη Τράπουλα». Η σημασία και ηαποτελεσματικότητα της συγκεκριμένης προπαγάνδας είναι καθοριστική καιευρέως διαδεδομένη σε πολιτικούς, διαφημιστικούς και δημοσιογραφικούςκύκλους. Βασίζεται στην παρουσίαση μόνο πληροφοριών με θετικόπεριεχόμενο προς αυτό που θέλουμε να επιτύχουμε[3].

Αν και ο όγκος των πληροφοριών που παρουσιάζονται με αυτή τη τεχνικήείναι αληθής, ωστόσο η απόκρυψη των αρνητικών επιδράσεων που μπορείνα έχει, τη καθιστά μια πολύ επικίνδυνη τεχνική.

Άρμα Εξουσίας


Αποτελεί μια από τις ποιο κοινές τεχνικές προπαγάνδας τόσο σε ειρηνικέςόσο και σε εμπόλεμες συνθήκες. Στηρίζεται σε μια επαναλαμβανόμενηπροτροπή προς το υποκείμενο να ακολουθήσει το πλήθος επειδή και οι άλλοιτο πράττουν. Με άλλα λόγια κύριος σκοπός αυτής της τεχνικής είναι ναακολουθήσεις το πλήθος επειδή οι πολλοί είναι στη πλευρά του νικητή. Τουποκείμενο πρέπει να πειστεί ότι επειδή οι πολλοί βρίσκονται στησυγκεκριμένη πλευρά άρα η νίκη είναι αναπόφευκτη.

Η ελάχιστη αρνητική επίδραση

Η συγκεκριμένη τεχνική, όταν τίθεται σε εφαρμογή προσπαθεί να μας πείσειγια μια ιδέα ή πρόταση που έχει την ελάχιστη αρνητική επίδραση από όλες τιςάλλες. Αυτή η τεχνική χρησιμοποιείται κατά κόρον σε περιόδους κρίσης για ναπείσουν τους πολίτες ότι συγκεκριμένες θυσίες είναι απαραίτητες.

Απλός Πολίτης

Ο προπαγανδιστής έχει σκοπό να πείσει σταδιακά το πλήθος, πως μιλάει εξονόματος του. Πως αποτελεί έναν από αυτούς και επιπλέον λειτουργεί προςτο συμφέρον τους.

Χρήση Στερεοτύπων

Χρησιμοποιείται κατά κόρον για να απλοποιήσει σύνθετες καταστάσεις και νατις υποβαθμίσει σε ξεκάθαρη επιλογή μεταξύ καλού και κακού. Αυτή η τεχνικήείναι αποτελεσματική όταν χρησιμοποιείται σε χαμηλού μορφωτικού επιπέδουκοινωνικά στρώματα.

Χρήση των ονομάτων

Οι «Συστάσεις» βασίζονται στη χρήση λέξεων, προτάσεων ή εκφράσεων τωνοποίων η χρήση στοχεύει να ταυτίσει ένα διάσημο ή σημαντικό άτομο με έναπροϊόν ή αντικείμενο. Χρησιμοποιείται συχνά στη διαφήμιση καθώς και σεπολιτικές καμπάνιες.

Μεταφορά

Με το να συνδέεις ένα στοιχείο με θετικό περιεχόμενο έχει ως αποτέλεσμα ναδημιουργούνται θετικές σκέψεις και συναισθήματα στο υποκείμενο στο οποίοτο προβάλεις.

Δαιμονοποίηση του Εχθρού

Η χρήση χυδαίων στερεοτύπων εθνικού, φυλετικού ρατσισμού. Η υπερβολήτων φυσικών χαρακτηριστικών ή της συμπεριφοράς, ανεξάρτητα από την ισχύτέτοιων στερεοτύπων, χρησιμεύει να αντιπαραβάλει τους ήρωες ενάντια στουςκακοποιούς.


vii.Μορφές προπαγάνδας στο άρθρο Ουκρανία: Ό πόλεμος τηςπροπαγάνδας Ρωσίας-Δύσης και η Ελλάδα

Βάσει των ανωτέρω γραφομένων, καταδεικνύεται ότι τόσο το Russia Today,όσο και το ειδησεογραφικό πρακτορείο Ruptly, χρησιμοποιούν πολιτικήπροπαγάνδα, προκειμένου να προωθηθούν οι στρατηγικές επιδιώξεις τηςρωσικής κυβέρνησης.

Αναλόγως την πηγή προελεύσεως, η γράφουσα πιστεύει ακράδαντα ότι τασυγκεκριμένα δίκτυα, κάνουν χρήση τόσο της λευκής, όσο και της μαύρης ήτης γκρίζας προπαγάνδας.

Λαμβάνοντας ως κριτήριο το στόχο, διαφαίνεται ότι η προπαγάνδα πουχρησιμοποιείται είναι τακτική. Η στρατηγική, μπορεί να κατανοηθεί μόνο μετην ανάγνωση πληθώρας ειδήσεων από τα συγκεκριμένα δίκτυα, σεσυνδυασμό με τη γνώση των ζωτικών συμφερόντων, της ιστορίας καιεπιδιώξεων της «ρωσικής αρκούδας», τα οποία είναι διαχρονικά (βλ. έξοδοστο Αιγαίο, διά της χρήσης των στενών του Βοσπόρου).

Βάσει περιεχομένου, θα μπορούσε να λεχθεί ότι η προπαγάνδα πουχρησιμοποιείται ειδικότερα για την Ουκρανία, είναι τόσο απλή, για τηνπροώθηση των ρωσικών θέσεων, όσο και αντιπροπαγάνδα, ως απάντησηστα δημοσιεύματα των Δυτικών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης.

Λαμβάνοντας ως κριτήριο τη μέθοδο προβολής, η προπαγάνδα τωνσυγκεκριμένων δικτύων, είναι έμμεση (βλ. αναφορές στη γενοκτονία πουλαμβάνει χώρα στην Ουκρανία).

Σε ό, τι αφορά στους τρόπους επαφής με τη διεθνή κοινή γνώμη, ηπροπαγάνδα που χρησιμοποιείται είναι μικτή, καθώς αξιοποιούνται τόσο ηόραση, όσο και η ακοή διά των βίντεο και των ανακοινώσεων που αναρτώνταιστους διαδικτυακούς ιστοτόπους και προβάλλονται στην τηλεόραση του RT.

Αναφορικά με τον τρόπο χειρισμού, η προπαγάνδα που χρησιμοποιείται είναιτόσο αμυντική (δημοσιεύματα που απαντούν στην προπαγάνδα των ΔυτικώνΜέσων Μαζικής Ενημέρωσης), όσο και επιθετική, για την προώθηση τωνστρατηγικών επιδιώξεων της ρωσικής κυβέρνησης.

Λαμβάνοντας ως κριτήριο τη γνώση του πλήθους, θα μπορούσαμε να πούμεότι η προπαγάνδα, είναι παγιώσεως, καθότι η κοινή γνώμη, γνωρίζει τηνπλειονότητα των θεμάτων που απασχολούν την παγκόσμια κοινότητα.

Εκ των αναγνωρισμένων μορφών ψυχολογικού επηρεασμού, που έχουναναγνωριστεί από το Ινστιτούτο Προπαγάνδας το 1938, η ρωσική κυβέρνησηκαι τα συν αυτή παγκόσμια ειδησεογραφικά δίκτυα, θεωρείται ότι κάνουνχρήση των τεχνικών «άρμα εξουσίας», και του «απλός πολίτης». Ο εχθρός (ενπροκειμένω οι φιλοδυτικοί Ουκρανοί-ναζί) δαιμονοποιείται, ενώ τα


στερεότυπα, χρησιμοποιούνται σε καθημερινή βάση, προκειμένου ναπαγιωθούν στο συλλογικό υποσυνείδητο συγκεκριμένες απόψεις και ιδέεςεναντίον των γενοκτόνων-Ουκρανών ναζί.

β.Διαβάστε το άρθρο «CNN και προπαγάνδα» και απαντήστε στα παρακάτωερωτήματα:

1.Η δημοσιογραφική κάλυψη θεμάτων της διεθνούς πολιτικής επηρεάζεικαι σε ποιο βαθμό την παγκόσμια κοινή γνώμη;

Από μεγάλη ασάφεια χαρακτηρίζεται η συναρτησιακή σχέση μεταξύεξωτερικής πολιτικής και διεθνούς κοινής γνώμης. Πάρα ταύτα, υπάρχουνεπαρκείς αποδείξεις ότι η κοινή γνώμη περιορίζει τις αποφάσεις τωνιθυνόντων και πώς υπάρχει μία γενική αντιστοιχία μεταξύ της κοινής γνώμηςκαι των πολιτικών αποφάσεων. Και ενώ ο σκεπτικισμός απέναντι στηθεοποιημένη λογική της κοινής γνώμης, επικρατεί, οι περισσότερες μελέτες,καταδεικνύουν ότι η επίδραση της απόψεως της παγκόσμιας κοινότητας είναισταθερή, ορμώμενη από μεμονωμένα γεγονότα, κυρίως αντι-απομονωτισμούκαι έντονα πολυμερή[1].

Την ώρα που οι περισσότεροι πολιτικοί επιστήμονες, θεωρούν ότι η εξωτερικήπολιτική, ανήκει σε μία εξειδικευμένη ιντιλιγκέντσια, τέως Υπουργοί τηςαμερικανικής κυβέρνησης, όπως ο Χένρυ Κίσσινγκερ, πιστοποίησαν πώς δενείναι εύκολη η άσκηση εξωτερικής πολιτικής, χωρίς την υποστήριξη τηςδιεθνούς κοινής γνώμης.

Γενικά μιλώντας, το ενημερωμένο κοινό, θεωρείται ότι έχει μία μεσαίαεπίδραση στην κυβέρνηση, σίγουρα μικρότερη από τις εκάστοτε ελίτ, αλλάσίγουρα περισσότερη από άλλα μέρη της γενικής κοινής γνώμης. Οι πολιτικοί,προτιμούν να ικανοποιούν τα αιτήματα των ακτιβιστών, παρά των εκλογέωνπου κατά την άποψή τους, θεωρούνται δεδομένοι.

Σύμφωνα με πληθώρα επιστημόνων, το ποσοστό του σχετικά ανενημέρωτουκοινού, είναι σχετικά υψηλό, όταν ένα ζήτημα εξωτερικής πολιτικής,μετατρέπεται σε ένα σημαντικό σημείο αντιπαράθεσης κατά τη διάρκεια τωνεκλογικών αναμετρήσεων, αλλά σε πολλές ειδικές περιπτώσεις, η υπόθεσηότι αυτή η κατηγορία ατόμων, δεν θεωρείται ομάδα πίεσης της κυβέρνησης,είναι ασφαλής.

Και παρά το γεγονός ότι η κατανόηση για τη φύση της κοινής γνώμης σταζητήματα εξωτερικής πολιτικής είναι επαρκής, γνωρίζουμε λίγα για τις πηγέςπου μορφοποιούν τις συγκεκριμένες απόψεις.


Πολλές μελέτες αποκάλυψαν ότι τα ΜΜΕ, αποτελούν τη μεγαλύτερη πηγήαλλαγών, στις προτιμήσεις των ατόμων για την εξωτερική πολιτική. Τα ΔίκτυαΕνημέρωσης, αποτελούν τον πρωταρχικό σύνδεσμο μεταξύ του κοινού καιτων πολιτικών ιθυνόντων. Οι διαμορφωτές εξωτερικής πολιτικής,παρακολουθούν την επίδραση των ρεπορτάζ στη διεθνή κοινή γνώμη και ταΜέσα Μαζικής Ενημέρωσης, αποτελούν την κύρια πηγή πληροφόρησης τωνπολιτών για την πολιτική που ακολουθείται.

Ενώ πολλοί μελετητές, υποστηρίζουν ότι ο αντίκτυπος των μίντια στηνκυβέρνηση, αντικατοπτρίζει την κοινή γνώμη, οι περισσότεροι υποστηρίζουνότι αυτοί οι δύο παράγοντες, αλληλοεπηρεάζονται ισομερώς. Οι Iyengar andKinder, αποκάλυψαν ότι ο σημαντικότερος στόχος των ΜΜΕ, είναι να θέτουντην ατζέντα προτεραιοτήτων στην κοινή γνώμη, οι οποίες, ακολούθως,επηρεάζουν την κυβέρνηση.

Κατόπιν τούτου, διαφαίνεται ότι τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, λειτουργούνσαν κάποιου είδους «συσκευή επιλογής», του καταλόγου ζητημάτων πουαπασχολούν την κυβέρνηση και τους πολίτες. Την ίδια στιγμή, η επίδραση τηςκοινής γνώμης στην πολιτική, εξαρτάται από πληθώρα παραγόντων: το είδοςτης πολιτικής απόφασης που πρέπει να ληφθεί, την πολιτική διαδικασία, τηνύπαρξη εξωτερικής απειλής, τους στόχους των μίντια και των κυρίαρχωνιδεολογικών που επικρατούν τη συγκεκριμένη στιγμή, τον υπολογισμό τωνεπιπτώσεων της απόφασης και το προσλαμβανόμενο από την πολιτικήεξουσία, ενδιαφέρον της κοινής γνώμης.

Αποτελεί κοινό τόπο στην επικοινωνία, ότι όσο μεγαλύτερη είναι η χρονικήδιάρκεια της κάλυψης μίας καταστροφής, τόσο περισσότερο ο λόγος τωνπηγών της είδησης (πχ αυτόπτες μάρτυρες), μετατρέπεται από περιγραφικόςσε καταγγελτικός. Οι διηγήσεις περνούν από την περιγραφή της καταστροφήςστην απόδοση των ευθυνών. Αυτή η μεταβολή έχει τη δυνατότητα ναδιαβρώσει και το βασικό αφήγημα, με το οποίο οι δημοσιογράφοι δομούν τηνείδηση[2].

Στην ειδησεογραφική κάλυψη μίας κρίσης, αλληλεπιδρούν δύο είδη ειδήσεων,που σε συνδυασμό μπορούν να φέρουν την κυβέρνηση στη θέση πουπεριγράφεται από την παροιμία «μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα». Ηαπεικόνιση της τραγωδίας των θυμάτων, σπρώχνει προς την πλευρά τηςεπέμβασης. Αν όμως από την επέμβαση προκύπτει μεγάλο κόστος και δη σεανθρώπινες ζωές, τότε η ειδησεογραφία παίρνει τη μορφή της κριτικής έναντιτης πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Κριτική, η οποία μπορεί να είναι τόσοοξεία και έντονη, ώστε να λειτουργήσει ανασχετικά ως προς τη συνέχιση τηςεπέμβασης.

Στις 15 Φεβρουαρίου 2003, στη Βρετανία, έλαβε χώρα η μεγαλύτερη πορείαδιαμαρτυρίας, ενάντια στη διαφαινόμενη εισβολή στο Ιράκ. Η κλίμακα των


αντιπολεμικών συναισθημάτων, αυξήθηκε ραγδαία και οι διαφωνούντες,μετετράπησαν από τα μίντια, σε παγκόσμιο φαινόμενο. Και ενώ αυτή η μαζικήαντίδραση δεν άλλαξε τη βρετανική πολιτική, θεωρήθηκε ως ο παράγοντας-κλειδί, επηρεασμού της απόφασης της καναδικής κυβέρνησης να μηναποστείλει στρατεύματα στο Ιράκ[3]. Λίγα χρόνια αργότερα, τα χαμηλάποσοστά στήριξης της παραμονής των στρατευμάτων στο Ιράκ, ενίσχυσαντην απόφαση της αμερικανικής κυβέρνησης για σύντομη αποχώρησή τους.

Και παρά το γεγονός ότι η σύγχρονη βιβλιογραφία για την επίδραση τηςκοινής γνώμης στις στρατιωτικές επιχειρήσεις, υποστηρίζει ότι τασυναισθήματα της κοινής γνώμης απέναντι στον πόλεμο, έχουν μικρήεπίδραση στη διαδικασία λήψης αποφάσεων στις Δυτικές δημοκρατίες, ηστάση των ΗΠΑ απέναντι στη συριακή κρίση, θέτει υπό αμφισβήτηση τασυγκεκριμένα πορίσματα.

Τρία χρόνια μετά τον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ της κυβέρνησης του Bashar al-Assad και πληθώρας αντικυβερνητικών, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής,επέμεναν στην ευθεία επέμβαση, οδηγώντας επεκτείνοντας τη σύγκρουση σεολόκληρη την περιοχή[4].

Το κύριο σημείο στροφής της αμερικανικής πολιτικής απέναντι στη Συρία,εμφανίστηκε στις 21 Αυγούστου του 2013, όταν τα Παγκόσμια ΔίκτυαΕνημέρωσης, προέβαλλαν εικόνες και βίντεο της υποτιθέμενης χημικήςεπίθεσης του συριακού κυβερνητικού στρατού κοντά στη Δαμασκό.Προκειμένου να κατευνάσει την αμερικανική κοινή γνώμη, ο κ. Άσσαντ,δήλωσε δημόσια ότι οι κατηγορίες ήταν ψευδείς και ότι η ανάμειξη τωνΗνωμένων Πολιτειών στη Συρία, θα οδηγούσε σε αποτυχία, αντίστοιχη μεαυτές του παρελθόντος.

Από τη στιγμή που οι περιορισμένες αεροπορικές επιθέσεις, τέθηκαν στοτραπέζι, ο Ομπάμα ξεκίνησε μία εκστρατεία προώθησης της πολιτικής του,προκειμένου να πείσει την κοινή γνώμη. Διαβεβαίωνε σε όλους τους τόνους,ότι «θα χτυπήσουμε περιορισμένους και συγκεκριμένους στόχους, δεν θαλάβουμε μέρος σε διενέξεις διαρκείας που σίγουρα δεν θα πλησιάσουν στηνεμβέλεια των επεμβάσεων στο Ιράκ, για τον οποίο γνωρίζω ότι ανησύχησεμεγάλος αριθμός ατόμων».

Όντως, σύμφωνα με δημοσκόπηση, μόνο το 42% των Αμερικανών, στήριζαντην οιαδήποτε στρατιωτική επέμβαση και το 50% πίστευε ότι οι ΗνωμένεςΠολιτείες δεν έπρεπε να λάβουν μέρος σε καμία στρατιωτική δράση.Επιπλέον, η συριακή κρίση, υποστηριζόταν από μόνο έναν στους πέντεΑμερικανούς πολίτες. Μετά την αποτυχημένη προσπάθεια του Ομπάμα, ναπείσει τόσο το Κογκρέσσο όσο και την αμερικανική κοινή γνώμη, η απόφαση


περί περιορισμένων αεροπορικών επιθέσεων στο έδαφος της Συρίας,ανεστάλη.

Η συριακή κρίση, υποδηλώνει ότι η κοινή γνώμη, μπορεί να μεταβάλλει τιςαποφάσεις της αμερικανικής κυβέρνησης αναφορικά με την ανάπτυξηπεριορισμένων αεροπορικών επιθέσεων. Η αντίληψη των πολιτών ότι ηεπέμβαση στη Συρία, αποτελεί ένα νέο Ιράκ, όχι μόνο περιόρισε τις επιλογέςπου τέθηκαν στο τραπέζι, αλλά και την οριστική απόφαση, μη χρήσηςστρατιωτικής δύναμης.

Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι η διεθνής βιβλιογραφία,παρουσιάζει αντιθετικές απόψεις αναφορικά με την ανταποκρισιμότητα τηςπολιτικής ηγεσίας, στις απόψεις της κοινής γνώμης. Ενώ κάποιοι αναλυτέςθεωρούν ότι η άποψη της κοινής γνώμης, μπορεί να επηρεαστεί από τιςπολιτικές ελίτ και τη στρατηγική χρήση στοχευμένης ρητορικής για την αλλαγήτης ατζέντας στο υποσυνείδητο των πολιτών, άλλοι θεωρούν η επικρατούσαδημόσια άποψη σε πληθώρα ζητημάτων εξωτερικής πολιτικής, μπορεί νακαθοδηγήσει τις πολιτικές αποφάσεις προς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση,που θα ανταποκρίνεται στο λαϊκό αίσθημα.

2.Ποιοι οι στόχοι άσκησης προπαγάνδας μέσα από τα διεθνή ΜΜΕ;

Αληθινή δύναμη δεν είναι η δύναμη πάνω στα πράγματα, αλλά πάνω στουςανθρώπους. Δύναμη είναι το να κομματιάζεις το ανθρώπινο μυαλό και να τοξανασυναρμολογείς δίνοντάς του το σχήμα που επιθυμείς

Τζορτζ Όργουελ

i.Η επίδραση της ψυχανάλυσης στον έλεγχο των μαζών

Ο Ζίγκμουντ Φρόιντ, πατέρας της ψυχολογίας, στο βιβλίο του «Η ψυχολογίατων μαζών και η ανάλυση του εγώ», αναλύει τα βασικά χαρακτηριστικά τηςψυχολογίας των κοινωνιών αναφέροντας πως οι μάζες διακατέχονται από τααρχέγονα ένστικτα του ανθρώπου τα οποία ως επί το πλείστον είναι βίαια,επιθετικά και σεξουαλικά. Αυτές οι δυνάμεις μπορεί να οδηγήσουν τιςκοινωνίες στο χάος. Ακόμη ισχυριζόταν ότι οι μάζες είναι χειραγωγήσιμες,είναι εύπλαστες κι ότι μπορείς να αγγίξεις τις επιθυμίες και τους φόβους τουςκαι να τους χρησιμοποιήσεις προς όφελός σου[1].

Κύριος εκφραστής των θεωριών αυτών ήταν ο μαθητής και ανιψιός τουΦρόιντ,Έντουαρντ Μπερνέζ, ο οποίος θεωρείται και ο πατέρας των«Δημοσίων Σχέσεων» και ο άνθρωπος που έπλασε την κοινωνία τηςκατανάλωσης.


Ο Μπερνέζ, δίδαξε πρώτος πώς η σύνδεση των προϊόντων μαζικήςπαραγωγής με ασυνείδητες επιθυμίες, πείθει τον κόσμο να αγοράζειπράγματα που δεν χρειάζεται. Προέκυψε έτσι μια νέα πολιτική ιδέα για τονέλεγχο της μάζας η οποία υποστήριζε ότι όταν ικανοποιούνται οι ασυνείδητεςεπιθυμίες του κόσμου, τότε αυτός γίνεται «ευτυχισμένος» και πειθήνιος.

Καθώς η κοινωνία απέρριπτε την προπαγάνδα μετά τον πόλεμο, ο Μπερνέζεπινόησε ένα πιο ελκυστικό όνομα για την κοινωνική εκδοχή της: «ΔημόσιεςΣχέσεις». Άρχισε να μελετά επισταμένα τα έργα του θείου του. Σύντομαανακάλυψε ότι δεν χειραγωγεί η πληροφορία τα πλήθη, άποψη πουεπικρατούσε έως τότε, αλλά το ασυνείδητο. Ξεκίνησε να πειραματίζεται με τομυαλό της λαϊκής κυρίως τάξης και να μελετά τα συναισθήματά της.

«Ο συνειδητός και ευφυής χειρισμός των οργανωμένων συνηθειών και τωναπόψεων σχετικά με τις μάζες είναι ένα σημαντικό στοιχείο στη δημοκρατικήκοινωνία. Εκείνοι που χειρίζονται αυτόν τον απαρατήρητο μηχανισμό τηςκοινωνίας αποτελούν μια αόρατη κυβέρνηση που αποτελεί την πραγματικήδύναμη που κυβερνά ολόκληρη τη χώρα.»

ii.Η επίδραση της «επικοινωνιακής επανάστασης» στη σύγχρονηδιπλωματία και πολιτική

Ως κύριο θύμα της ανωτέρω περιγραφόμενης «αόρατης κυβέρνησης», θαμπορούσε να εκληφθεί η διεθνής κοινή γνώμη. Είναι γεγονός ότι το τέλος τουΨυχρού πόλεμου και η γιγάντωση των τεχνολογικών επιστημών καιειδικότερα της επιστήμης της πληροφορικής, επέφερε μια μεγάλη αλλαγήστους τρόπους που διεξάγεται η εξωτερική πολιτική ενός κράτους.

Η διπλωματία μεταξύ κυβερνητικών στελεχών εκατέρωθεν κρατών και μέσωεπιστολών, έδωσε τη θέση της σε μια πιο ανοιχτή διπλωματία όπου ηεξωτερική πολιτική μιας χώρας εξετάζεται και ελέγχεται από ένα παγκόσμιοακροατήριο[2].

Τα νέα χαρακτηριστικά που η σύγχρονη διπλωματία, έχει αποκτήσει, είναι:

Η συχνή δημόσια συζήτηση για τις κατευθύνσεις και τα όριά της.Η επιρροή που ασκεί στην άσκησή της η κοινή γνώμη.Οι έρευνες της κοινής γνώμης (gallops).Η άσκηση του επαγγελματικού lobbying σε σημαντικές πρωτεύουσεςκαιΗ διασύνδεση των εξωτερικών σχέσεων όπως αυτή προκύπτει από τησυμμετοχή σε υπερεθνικούς σχηματισμούς[3].

Κατόπιν των ανωτέρω, θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι το ουτοπικόμοντέλο, που ο Αμερικανός Πρόεδρος Woodrow Wilson εισηγήθηκε, προςαντικατάσταση της μυστικής διπλωματίας των Μεγάλων Δυνάμεων της


Ευρώπης, έδωσε την θέση του σε ένα πιο ρεαλιστικό μοντέλο που επιδιώκεινα επηρεάσει τις ξένες κυβερνήσεις μέσω των πληθυσμών τους.

Η πληροφοριακή επανάσταση που έλαβε χώρα από τα τέλη της δεκαετίας του1990, βασισμένη στα πάμπολλα ευρυζωνικά Μέσα Επικοινωνίας, επιτρέπειστο εσωτερικό ακροατήριο να επηρεάσει γεγονότα στην χώρα τουεπικαλούμενο το διεθνές, εξωτερικό ακροατήριο.

Γεγονότα εντός μιας χώρας που μεμονωμένα θα είχαν μια σχετική αντίδρασηως προς τα πολιτικά και κοινωνικά τεκταινόμενα αυτής της χώρας,ενισχύονται από το διαθλαστικό φακό της διεθνούς κοινότητας, όπου ητεχνολογία επιτρέπει τη μεταφορά πληροφοριών αλλά όχι απαραίτητα τησωστή εκτίμηση της κατάστασης και επιστρέφονται, γιγαντωμένα, στη χώραπροέλευσης τους.

Για αυτόν ακριβώς τον λόγο η σύγχρονη μαζική διπλωματία μιας χώραςαπέναντι σε μια άλλη, στοχεύει κυρίως στον επηρεασμό του εσωτερικούακροατηρίου της έτερης χώρας.

Ο σκοπός μιας τέτοιας δέσμης ενεργειών έχει πολλαπλά οφέλη. Αποκτώνταςεμπιστοσύνη και κύρος στο εσωτερικό ακροατήριο μιας άλλης χώρας,ξεχωρίζοντας φίλους και εχθρούς, προβάλλοντας αξίες και συστήματα ιδεών,θέτοντας το παρασκήνιο για την θεματολογία των νέων που θα κυριαρχήσουνστο ξένο ακροατήριο, επιτυγχάνεται η αλλοίωση της εξωτερικής πολιτικής τηςξένης χώρας.

Ο πολιτικός πόλεμος που εξάσκησαν και εξασκούν οι Παλαιστίνιοι έναντι τουΙσραήλ χαρακτηρίζεται από χιλιάδες γεγονότων, μεγάλη προβολή από ταΜΜΕ καθώς και από εξωτερικούς και εσωτερικούς πολιτικούς παράγοντες.

Η αποδοτικότητα του πολιτικού πολέμου έγκειται στο γεγονός ότι είναι απλόςστο να χρησιμοποιηθεί και εύκολος να αντιγραφεί, κάτι που συνέβη και σταΚατεχόμενα κατά την διάρκεια της Ιντιφάντα.

Επιτεύχθηκε διπολισμός εσωτερικά της ισραηλινής δημόσιας γνώμης. Οιαναφορές της ισραηλινής δημόσιας γνώμης στα ρεπορτάζ των διεθνών ΜΜΕείτε κατηγορούσαν τον ξένο Τύπο για αντισημιτισμό, είτε τα δικαίωνανπλήρως για την θέση τους απέναντι στα τεκταινόμενα στο Ισραήλ, μευπάρχουσες και ενδιάμεσες θέσεις.

Σύμφωνα με τον Αθανάσιο Σαμαρά, «εικάζεται ότι υπάρχει ευθέως ανάλογησυναρτησιακή σχέση ανάμεσα στην έκταση της τηλεοπτικής κάλυψης μίαςκρίσης και στην ένταση της αντίδρασης της κοινής γνώμης για επέμβαση»[4].

Και αυτό συμβαίνει διότι σε περιόδους κρίσεων η κοινή γνώμη εξαρτάταιπερισσότερο από τα ΜΜΕ καθώς η ζήτηση για πληροφόρηση αυξάνεται


κατακόρυφα-αισθητά προκειμένου να γίνουν κατανοητές οι αιτίες καισυνέπειες του προβλήματος.

Οι ΗΠΑ έχουν σταθερά αδιαμφισβήτητη υπεροχή στον επικοινωνιακόχειρισμό θεμάτων που ευαισθητοποιούν την κοινή γνώμη και διευκολύνουν τιςεπιδιώξεις τους στην εξωτερική πολιτική και στη χρήση στρατιωτικήςδύναμης[5].

Έτσι, μόνο τυχαίο δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί το γεγονός ότι από τα 100μεγαλύτερα διεθνή ΜΜΕ, κανένα δεν έχει έδρα στον Τρίτο Κόσμο– 48 είναιαμερικανικά και ιαπωνικά και τα υπόλοιπα εδρεύουν στη Δυτική Ευρώπη, τονΚαναδά και την Αυστραλία[6].

Η κάλυψη των Παγκόσμιων Δικτύων Ενημέρωσης, καθορίζεται περισσότεροµε βάση το πολιτικό και οικονομικό ενδιαφέρον που παρουσιάζουν ορισμένακράτη και περιοχές στις ΗΠΑ και τη Δύση, παρά µε βάση την αντικειμενικήύπαρξη ανάγκης. Ως εκ τούτου, περιοχές µε μικρή στρατηγική σημασία,απλώς αγνοούνται. Με την ένταξη της Κίνας στον Παγκόσμιο ΟργανισμόΕμπορίου τον Δεκέμβριο του 2001, τα ευρωπαϊκά και αμερικανικά δίκτυασπατάλησαν αρκετό χρόνο για να καλύψουν το γεγονός. Στον αντίποδα, είναιζήτημα αν γράφτηκε κάποιο μονόστηλο ή προβλήθηκε κάποιο ρεπορτάζ όταντον Ιούλιο του 2001 μπήκε στον ΠΟΕ η Μολδαβία, η ένταξη της οποίας δενάγγιξε καν το υπάρχον παγκόσμιο status quo.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, έχουν κατανοήσει ότι η δυνατότητα τωνΜέσων να προσεγγίζουν ένα ευρύ κοινό αλλά και να συμμετέχουν στηνδιαδικασία διαμόρφωσης της κοινής γνώμης, τα καθιστά φορείς ιδιαίτερηςισχύος και κρίσιμους παράγοντες για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνηςστα δημόσια πράγματα και ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεων.

Ενδεικτική είναι η λογική της «ενσωματωμένης δημοσιογραφίας», όπου µε τησυμμετοχή τους οι δημοσιογράφοι λειτουργούν κυρίως ως όργαναεπικοινωνίας των Η.Π.Α. Ο ρόλος τους είναι δευτερεύων και δεν μπορεί ναεξηγηθεί µε όρους «CNN effect». Αντιθέτως, φαίνεται να λειτουργούν ως«εργαλεία συγκατάθεσης», µε τις ΗΠΑ να ωθούν τα ΜΜΕ να «αναγνώσουν»και να κατανοήσουν τις διεθνείς εξελίξεις µε συγκεκριμένο τρόπο.

Η επικοινωνιακή επανάσταση έχει ωθήσει «διακεκριμένους» δημοσιογράφουςνα αναλάβουν, άμεσα ή έμμεσα, μεσολαβητικούς ρόλους σε σύνθετες καιδυσεπίλυτες διεθνείς κρίσεις. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οWalter Cronkite (CBA News) στις διαπραγματεύσεις Ισραήλ-Παλαιστίνης καιοι Αμερικανοί δημοσιογράφοι που πήραν συνέντευξη από τον SaddamHussein το 1990 – 1991. Ενδεικτικά αναφέρεται και ο Ted Koppel (ABCNews), που στις εκπομπές του καλεί αντιπροσώπους σημαντικών διενέξεωνγια να συζητήσουν τα ζητήματα που τους απασχολούν.


Ακόμα χειρότερα, αυτή η παρουσία των Παγκόσμιων Δικτύων Ενημέρωσης,οδηγεί στη δημιουργία εντυπώσεων και στον χαρακτηρισμό ολόκληρων λαώνως «βαρβάρων», «δολοφόνων» ή «θυμάτων». Ο κόσμος αντιμετωπίζει πλέονηπείρους, όπως η Αφρική, ή περιοχές, όπως η Μέση Ανατολή και ταΒαλκάνια, ως θέατρα βάρβαρων συγκρούσεων, που δεν προκαλούνται απότίποτε άλλο παρά από τον εγγενή χαρακτήρα των εμπλεκόμενων λαών.

Όταν η κοινή γνώμη διστάζει και οι σύμμαχοι αμφιταλαντεύονται, χρειάζεταιένα γεγονός που στην αμερικανική πολιτική ορολογία αποκαλείται «GameChanger», σε ελεύθερη απόδοση Καταλύτης Αλλαγής του Παιχνιδιού.

Το 1898 η Ουάσινγκτον έψαχνε αφορμή να κηρύξει τον Πόλεμο στην Ισπανία,έναν εύκολο στόχο για επίδειξη πυγμής στη διεθνή σκηνή. Τα ρεπορτάζ γιατην παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την ισπανική διοίκησηστην Κούβα που είχε ενορχηστρώσει ο βαρόνος του Τύπου, Hearst, δεναρκούσαν, μέχρι που μια έκρηξη κατέστρεψε το πολεμικό πλοίο των HΠΑ,«Maine», που βρισκόταν στο Λιμάνι της Αβάνας. Πόλεμος και συντριπτικήήττα της Ισπανίας - χωρίς να έχουμε μάθει ποτέ τι ακριβώς συνέβη. Έναςπόλεμος που στην ιστορική ιστοριογραφία έχει το όνομα «El Dasastro» (Ηκαταστροφή) και στις ΗΠΑ είναι καταγεγραμμένος ως η πρώτη ανθρωπιστικήεπέμβαση με αμοιβή βέβαια τις Φιλιππίνες, την Κούβα, το Πόρτο Ρίκο καικάποια νησιωτικά συμπλέγματα στον Ειρηνικό.

Για να ξαναγυρίσουμε στην υπόθεση της ανατίναξης του «Maine» το 1898 στολιμάνι της Αβάνας, αξίζει να θυμίσουμε το διάλογο μέσω ανταλλαγήςτηλεγραφημάτων μεταξύ του Hearst - που πέρασε στην Ιστορία ως ΠολίτηςΚέιν από το ομώνυμο έργο του Όρσον Ουέλες - με το νεαρό απεσταλμένοτων εφημερίδων του στην Κούβα που δεν μπορούσε να βρει στοιχεία που ναενοχοποιούν την ισπανική πλευρά. Ο βαρόνος του Τύπου τον παρηγόρησε μεμια φράση που πέρασε στην Ιστορία: «You provide the News, I will providethe War». (Στείλε μου εσύ τις Ειδήσεις και εγώ θα στήσω τον Πόλεμο)»..

Θέτοντας ένα πιο «σύγχρονο» παράδειγμα, αντιλαμβανόμαστε ότι κατόπινμαζικής προπαγάνδας και των Παγκοσμίων Δικτύων Ενημέρωσης,περισσότεροι από τα δύο τρίτα των Αμερικανών είχαν πεισθεί για τα ΌπλαΜαζικής Καταστροφής του Σαντάμ Χουσεΐν και για τους δεσμούς του με τηνΑλ Κάϊντα, παρά το γεγονός πως επικεφαλής της λαϊκής κυβέρνησής του ήτανένας Χριστιανός πρωθυπουργός. Που είναι σήμερα οι Χριστιανοί του Ιράκ[7].

Έπειτα ήταν η κατηγορία ότι ο Άσαντ χρησιμοποίησε χημικά όπλα- η οποίαέχει αποδειχθεί τώρα αναληθής. Μα για ποιο λόγο να προέβαινε στησυγκεκριμένη πράξη, όταν τα συμβατικά του όπλα και η αεροπορία του ήτανπιο αποτελεσματικά και χωρίς τον κίνδυνο της διεθνούς καταδίκης ή και τηςαλλαγής της κατεύθυνσης του ανέμου;


Τώρα έχουμε την τραγωδία του αεροπλάνου της Malaysia Airlines ΜΗ17. Τιείπαν οι Αμερικανοί για την πτώση του αεροσκάφους των «ΜαλαισιανώνΑερογραμμών»; Ότι καταρρίφθηκε με πύραυλο εδάφους-αέρος. Ο Αμερικανόςυπουργός Εξωτερικών (ΥΠΕΞ) Τζον Κέρι, μιλώντας σε μια σειρά ΜΜΕ τωνΗΠΑ, ισχυρίστηκε ότι «υπάρχουν εξαιρετικές περιστασιακές αποδείξεις ωςπρος αυτό. Ότι οι ΗΠΑ ξέρουν από πού εξαπολύθηκε ο πύραυλος στη βάσηδορυφορικών εικόνων και γνωρίζουμε την πορεία του. Γνωρίζουμε την ώρα.Γνωρίζουμε αξιόπιστα πως οι Ουκρανοί δεν διέθεταν ένα τέτοιο σύστημα(συστοιχιών πυραύλων) στην περιοχή εκείνη τη στιγμή. Ως εκ τούτου τοδάχτυλο δείχνει σαφώς προς τους αυτονομιστές».

«Υπάρχουν εξαιρετικές περιστασιακές αποδείξεις» του Κέρι και ότι τοαεροσκάφος «καταρρίφθηκε πιθανόν από έναν πύραυλο εδάφους - αέρος SA-11 (Bouk), ο οποίος εκτοξεύθηκε από περιοχή που ελέγχεται απόαυτονομιστές στην Ανατολική Ουκρανία». «Περιστασιακές αποδείξεις» και«πιθανόν καταρρίφθηκε», λοιπόν. Όμως ήδη στις ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπηκυριαρχεί η άποψη ότι το αεροσκάφος το κατέρριψαν οι ρωσόφωνοι, αυτοίδηλαδή τους οποίους σφάζει η ουκρανική κυβέρνηση.

«Μάστερ», στην προπαγάνδα και στον επηρεασμό της διεθνούς κοινήςγνώμης, όμως έχουν και οι Ισραηλινοί, που χρησιμοποιούν τα διεθνή ΜΜΕ,κατά το δοκούν.

Άνθρωποι της ισραηλινής κυβέρνησης, μοίρασαν σε επιλεγμένουςδημοσιογράφους στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ειδικό ενημερωτικό δελτίο,στο οποίο επιχειρείται η κατασυκοφάντηση της ελληνικής πρωτοβουλίας «Ένακαράβι για τη Γάζα»[8].

Το κείμενο αναρτήθηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά στην ιστοσελίδα τουΖαν Κοέν, «ανεπίσημου αγωγού επικοινωνίας» μεταξύ Ελλάδας - Ισραήλ. ΟΚοέν, γνωστός για τις συνεχείς επιθέσεις που πραγματοποιεί σε Έλληνεςδημοσιογράφους που ασκούν κριτική στην πολιτική του Ισραήλ, παρουσιάζειτο κείμενο σαν απόδειξη των «δόλιων» στόχων της πρωτοβουλίας «ΈναΚαράβι για τη Γάζα». Αποσπάσματα του ειδικού δελτίου εμφανίστηκαν αρχικάσε πολλές ιστοσελίδες, γρήγορα όμως βρήκαν το δρόμο τους και προς ταμεγάλα Μέσα Ενημέρωσης. Σε ρεπορτάζ της δημοσιογράφου ΑριστοτελίαςΠελώνη, στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ με τίτλο «Ξαφνική φουρτούνα στις σχέσειςμε το Ισραήλ», υπάρχουν τέσσερα αυτούσια αποσπάσματα από τοενημερωτικό δελτίο.

iii.Τρεις απλές τεχνικές για να αποφύγετε την παραπλάνηση των ΜΜΕ

Δεδομένων των ανωτέρω γραφομένων, γεννάται σε όλους η απορία:υπάρχουν τεχνικές αποφυγής της παραπλάνησης των ΜΜΕ; Σύμφωνα μεπληθώρα Blogger, της Ελλάδας και του εξωτερικού, υπάρχουν και είναι οιεξής τρεις[9]:


1. Εξετάστε τις ειδήσεις μέσα από το πρίσμα της ιστορίας

Εξετάστε κάθε σημαντική είδηση μέσα από το πρίσμα της ιστορίας κι όχι μέσααπό το τεχνητό πλαίσιο στο οποίο τα ΜΜΕ την παρουσιάζουν. Ταιριάζει σεόσα γνωρίζουμε από πλευράς ιστορικών γεγονότων; Ή μήπως πρόκειται γιαγεγονότα που τα ΜΜΕ προσπαθούν να σας επιβάλλουν να πιστέψετε και πουδεν στηρίζονται στη λογική;

2.Εξετάστε τις ειδήσεις υπό το πρίσμα των δεδηλωμένων στόχων τουκράτους

Εξετάστε τους στόχους των κρατών και στη συνέχεια όλα τα γεγονότα πουπεριγράφονται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης με γνώμονα αυτούς τουςστόχους. Στη συνέχεια, προσπαθήστε να κατανοήσετε τον τρόπο που αυτά ταδύο συνάδουν.

3.Εξετάστε τις ειδήσεις που τα ΜΜΕ προσπαθούν να αποκρύψουν

Ξεκινήστε να αναλύετε κριτικά τις ειδήσεις των Μέσων Ενημέρωσηςεστιάζοντας σε αυτά που δεν αποκαλύπτουν. Εξετάστε τις πληροφορίεςλεπτομερώς και στη συνέχεια κατανοήστε ότι αυτή η συγκάλυψη έχει τησημασία της και δεν αποτελεί απλώς μια αθώα παράβλεψη.

3.Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στον περιγραφικό και καταγγελτικόλόγο;

Σύμφωνα με τη θεωρία έκθεσης Γ’ Λυκείου, «εάν ο συγγραφέας περιγράφειαπρόσωπα και ουδέτερα ένα φαινόμενο ή ένα γεγονός, εκθέτει τα δεδομέναπου προκαλούν τον επιστημονικό προβληματισμό ή παρουσιάζει τις απόψειςπου διατυπώνονται, με σκοπό να δώσει στον αναγνώστη μια ολοκληρωμένη,κατά το δυνατόν, εικόνα του θέματος που πραγματεύεται, τότε ο λόγος τουείναι περιγραφικός»[1].

Σε περίπτωση που ο συγγραφέας εξηγεί «πώς προκαλείται το πρόβλημα πουπραγματεύεται (ποιες είναι οι αιτίες του)» τότε ο λόγος είναι ερμηνευτικός, ενώεάν παρουσιάζει επιχειρήματα και τεκμήρια που αποδεικνύουν την ορθότητατης δικής του γνώμης ή θεωρίας και καταρρίπτει άλλες ερμηνείες-θεωρίες,τότε ο λόγος του είναι αποδεικτικός.

Σε ό, τι αφορά στην πρόθεση, εάν ο λόγος του κειμένου είναι περιγραφικόςκαι ερμηνευτικός, ο συγγραφέας αποβλέπει στη διαφώτιση-πληροφόρηση,ενώ εάν είναι ερμηνευτικός και αποδεικτικός, ο συγγραφέας αποβλέπει στηνπειθώ.

Εάν πρόκειται για καταγγελία, τότε ο συντάκτης ενός τέτοιου ιδιότυπουκειμένου οφείλει να έχει σφαιρική εικόνα για το επίμαχο ζήτημα που


προσεγγίζει, επίγνωση των ορίων του και κυρίως να γνωρίζει την ταυτότητατου αποδέκτη του καταγγελτικού κειμένου[2].

Η δομή ενός καταγγελτικού άρθρου, είναι η εξής:

α)Αρχικά δηλώνεται το θέμα που θα πραγματευτεί το κείμενο καισυνακόλουθα υπογραμμίζεται η αφορμή που υπαγόρευσε τη σύνταξη τουκαταγγελτικού λόγου.

β)Στο κυρίως σώμα του κειμένου αιτιολογείται η αντίδραση του κειμενογράφουκαι επιχειρείται θεμελιωμένα η ενοχοποίηση ατόμου, φορέα ή ομάδας σταμάτια της κοινής γνώμης.

γ)Στο τέλος εκφράζεται με σαφήνεια η βούληση του συντάκτη να κινηθείαποφασιστικά ση λήψη μέτρων.

Η επικοινωνιακή περίσταση επιβάλλει την υιοθέτηση συγκινησιακού καιεπιθετικού τόνου, ενώ ενδείκνυται η χρήση του α’ ενικού ή πληθυντικούρηματικού προσώπου χωρίς φραστικές ακρότητες, αλόγιστη δραματοποίησηκαι εκτόξευση προσωπικών απειλών.

Ως μέθοδοι πειθούς στον επιστημονικό λόγο θα μπορούσαν να θεωρηθούν ηεπίκληση στη λογική, η επίκληση στην αυθεντία, η επίκληση στο συναίσθημακαι η επίθεση στο ήθος του αντιπάλου.

Ενώ λοιπόν, ο περιγραφικός λόγος, περιλαμβάνει την απρόσωπη καιουδέτερη παρουσίαση ενός γεγονότος, ο καταγγελτικός, υιοθετεί το σύνολοτων μεθόδων πειθούς που απαιτούνται, προκειμένου να επιτευχθεί ο άδηλοςγια την πλειοψηφία των πολιτών, σκοπός του αρθρογράφου.

Ως άριστοι γνώστες των ανωτέρω περιγραφόμενων τεχνικών, δημοσιογράφοικαι παντός είδους εκδοτικά συγκροτήματα, χρησιμοποιούν πειθήνια όργαναπαρουσίασης ειδήσεων, στις οποίες τεχνηέντως έχουν υπεισέλθει στοιχείακαταγγελτικού λόγου. Για την απαίδευτη επί της ψυχολογίας των μαζών,κοινή γνώμη, τα όρια μεταξύ «αντικειμενικής» ενημέρωσης και της«καταγγελίας», συχνά γίνονται δυσδιάκριτα.

Ποιος είναι όμως ο κύριος λόγος, για τον οποίο το σύνολο τωνειδησεογραφικών μέσων και πρακτορείων ανά τον κόσμο, επιλέγει τηχειραγώγηση της κοινής γνώμης, από την αντικειμενική παρουσίαση τωνειδήσεων;

Την απάντηση δίνει, σε συνέντευξη που παραχώρησε στην εφημερίδα«Αυγή» της Κυριακής, ο καθηγητής του τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ τουΕΚΠΑ, Γιώργος Πλειός[3]:


«Οποιαδήποτε πολιτική ενέργεια σήμερα, προκειμένου να αποφασισθεί κατ'αρχάς και πολύ περισσότερο για να τεθεί σε εφαρμογή, θα πρέπει έστω καιτυπικά να είναι νομιμοποιημένη.

Για αυτούς τους λόγους, έχει γίνει στρατηγικής σημασίας για τη διαχείριση τωνκρίσεων, από την πλευρά των ελίτ, η διαχείριση των ΜΜΕ. Αυτό ισχύει καιστην περίπτωση των κρίσεων στις εξωτερικές σχέσεις, πολιτικών ή πολεμικών,αλλά και στη διαχείριση των οικονομικών κρίσεων.

Στην πραγματικότητα, τα ΜΜΕ, ενώ ασκούσαν πάντα προπαγάνδα, τώραέχουν αναβαθμίσει την προπαγανδιστική τους συμπεριφορά και έχουν περάσειστη χρήση μεθόδων ψυχολογικών επιχειρήσεων. Θυμίζω δε ότι οιψυχολογικές επιχειρήσεις είναι επικοινωνιακές πρακτικές επηρεασμού τηςκοινής γνώμης, οι οποίες χρησιμοποιούνται στους πολέμους για να καταβληθείτο ηθικό του αντιπάλου».

Προκειμένου να υπάρξει προστασία του υποσυνειδήτου από το«βομβαρδισμό», ειδήσεων με στοιχεία καταγγελτικού λόγου, η κοινή γνώμη,οφείλει να εξετάζει τις ειδήσεις μέσα από το πρίσμα της ιστορίας, να ελέγχειτους εκάστοτε δεδηλωμένους στόχους του κράτους και να ελέγχει ποιεςειδήσεις, προσπαθούν να αποκρύψουν οι εκάστοτε πολιτικοοικονομικές καιδημοσιογραφικές ελίτ.


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ενότητα 1η, Ερώτηση 1η:

1.«Η εικοσαετής κρίση 1919-1939», Edward H. Carr, εκδόσεις Ποιότητα

2.«Ψυχολογικές επιχειρήσεις, Προπαγάνδα και Μέσα Επηρεασμού», ΙωάννηςΠασχαλίδης Υποστράτηγος Ε.Α., ιστολόγιο Ας μιλήσουμε επιτέλους,Δεκέμβριος 2014

3.«Προπαγάνδα και ΜΜΕ», Δρ. Ευστράτιος Παπάνης, ιστολόγιο The secretreal truth, Απρίλιος, 2013

4.«Η προπαγάνδα στην αρχαιότητα», Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου, ιστολόγιοΠερί αλός, Ιούλιος 2012

5.«Τέχνη και Προπαγάνδα», ιστολόγιο Αντί-Νέα Τάξη Πραγμάτων, Μάιος2012

6.«Που στηρίχθηκε η φασιστική προπαγάνδα;», ιστοσελίδα Διότι

7.«Η ελληνική οικονομία κατά την Κατοχή και η αλήθεια για τα κατοχικάδάνεια», Δημοσθένης Κούκουνας, Εκδόσεις Ερωδιός

8.«Πως λειτούργησε η Προπαγάνδα των Δυτικών Συμμάχων;», ιστοσελίδαΔιότι

9.«Πως λειτούργησε η Σοβιετική προπαγάνδα;», ιστοσελίδα Διότι

10.«Η επίδραση των παγκόσμιων δικτύων ενημέρωσης στην εξωτερικήπολιτική και τις διεθνείς σχέσεις», Κέντρο Διεθνούς Πολιτικής Θεσσαλονίκης

11.«Γκάλοπ και εξωτερική πολιτική», Λάρκος Λάρκου, ιστοσελίδα του ιδίου

12.«Η Κατασκευή της Συναίνεσης: Ο Νόαμ Τσόμσκι και τα ΜΜΕ (1992)»,ιστοσελίδα Tvxs, Οκτώβριος 2010

13.«ΜΜΕ και μηχανισμοί χειραγώγησης», συνέντευξη του Έντουαρντ Χέρμαν,στην online έκδοση της εφημερίδας Εποχή

Ενότητα 1η, Ερώτηση 2η:

1.«Τι είναι προπαγάνδα. Τα είδη της προπαγάνδας», ιστοσελίδα ΕλεύθερηΣκέψη

2.«Λευκή, Κίτρινη (Γκρίζα) και Μαύρη Προπαγάνδα», ιστοσελίδα Διότι

3.«Τέχνη και Προπαγάνδα», ιστολόγιο Αντί-Νέα Τάξη Πραγμάτων, Μάιος2012


Ενότητα 2η, Ερώτηση 1η

1.«The Impact Of Public Opinion On Foreign Policy», ιστοσελίδα UK essays

2.«Επίδραση CNN και προπαγάνδα», Δρ Αθανάσιος Σαμαράς, Γεωπολιτικήκαι Υδρόγειος, Τεύχος 1

3.«Public opinion can play a positive role in policy making», Marcus Hobley,The Guardian, September 2012

4.«The United States and the Syrian crisis: The Influence of Public Opinion onthe Non-Intervention Policy», Hélène Dieck, SciencesPo., January 2014


1.«Ψυχολογία των μαζών και προπαγάνδα», ιστολόγιο Ramnousia,Φεβρουάριος 2011

2.«Η διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής και ο ρόλος της μαζικήςδιπλωματίας», Ιωσήφ Δεμερτζής, περιοδικό Άμυνα και Διπλωματία,Ιανουάριος 2009

3. «Γκάλοπ και εξωτερική πολιτική», Λάρκος Λάρκου, ιστοσελίδα του ιδίου

4.«Επίδραση CNN και προπαγάνδα», Δρ Αθανάσιος Σαμαράς, Γεωπολιτικήκαι Υδρόγειος, Τεύχος 1

5.«Υπάρχει κατασκευασμένη προπαγάνδα;», ιστοσελίδα του ραδιοφωνικούσταθμού 902, Ιούλιος 2014

6.«Η επίδραση των παγκόσμιων δικτύων ενημέρωσης στην εξωτερικήπολιτική και τις διεθνείς σχέσεις», Κέντρο Διεθνούς Πολιτικής Θεσσαλονίκης

7. «Ψέματα, διαβόητα ψέματα και προπαγάνδα», ιστολόγιο Ολυμπία, Ιούλιος2014

8.«Η ισραηλινή προπαγάνδα και τα ελληνικά ΜΜΕ», Άρης Χατζηστεφάνου,περιοδικό The Press Project

9.«Τρεις απλές τεχνικές για να αποφύγετε την παραπλάνηση των ΜΜΕ»,ιστολόγιο Ελλάς, Νοέμβριος 2014


1.«Η πειθώ στον επιστημονικό λόγο», ιστολόγιο Φιλολογική Αναζήτηση,Ιανουάριος 2011

2.«Επικοινωνιακό πλαίσιο», ιστολόγιο Γρηγόρη Στεφάνου, Νοέμβριος 2012


3.«Εκφοβισμός και δαιμονοποίηση οι τεχνικές των μίντια», εφημερίδα Αυγή,Οκτώβριος 2013

H άσκηση προπαγάνδας από τα Παγκόσμια Δίκτυα...

Documents

Transcript of H άσκηση προπαγάνδας από τα Παγκόσμια Δίκτυα...