Να τα πούμεν παχίτικα

123
Χαράλαμπος Χριστοδούλου Γλωσσολογική Εταιρεία Κύπρου Πάφος, 29 Απριλίου 2015 «Να τα πούμεν παχίτικα»: Το ιδίωμα της ΒΔ Πάφου

Transcript of Να τα πούμεν παχίτικα

Χαράλαμπος Χριστοδούλου

Γλωσσολογική Εταιρεία Κύπρου

Πάφος, 29 Απριλίου 2015

«Να τα πούμεν παχίτικα»: Το ιδίωμα της ΒΔ Πάφου

Το ιδίωμα της ΒΔ Πάφου

1. Εισαγωγή.

2. Φωνητική - Φωνολογία.

3. Μορφολογία.

4. Σύνταξη.

5. Λεξιλόγιο.

1. Εισαγωγή

1.1 Η ονομασία ‘ιδίωμα ΒΔ Πάφου’

1.2 Η επιλογή των χωριών

1.3 Μεθοδολογικά

1.4 Διαχρονικές παρατηρήσεις

1. Εισαγωγή 1.1 Η ονομασία του ιδιώματος

Μ. Χριστοδούλου

Κοντοσόπουλος (1970)

Βαγιακάκος (1973)

1. Εισαγωγή 1.1 Η ονομασία του ιδιώματος

1. Εισαγωγή

1.1 Η ονομασία ‘ιδίωμα ΒΔ Πάφου’

1.2 Η επιλογή των χωριών

1.3 Μεθοδολογικά

1.4 Διαχρονικές παρατηρήσεις

* Οι οικισμοί Προδρόμι (6α) και Κάτω Γιαλιά (19α) ανήκουν διοικητικά στην Πόλη (6) και την Αγία Μαρίνα (19) αντίστοιχα.

11. Κ. Ακουρδάλεια

12. Π. Ακουρδάλεια

13. Στενή

14. Περιστερώνα

15. Αργάκα

16. Κινούσα

17. Λυσός

18. Φιλούσα

19. Αγία Μαρίνα

19α. Κ. Γιαλιά*

1. Νέο Χωριό

2. Ανδρολίκου

3. Ίνεια

4. Δρούσεια

5. Π. Αρόδες

6. Πόλη

6α. Προδρόμι*

7. Κρίτου Τέρα

8. Γουδί

9. Σκούλλη

10. Χόλη

12. Πελαθούσα

13. Τριμιθούσα

14. Ευρέτου

15. Μακούντα

16. Γιαλιά

17. Άγ. Μερκούριος

18. Μελάδεια

19. Μελάνδρα

20. Ζαχαριά

21. Ιστιντζιό

22. Σαραμά

1. Λατσί

2. Φάσλι

3. Πιττοκόπος

4. Κάτω Αρόδες

5. Τέρα

6. Χρυσοχού

7. Καραμούλληδες

8. Μυρμιγκόφου

9. Άγ. Ισίδωρος

10. Λουκρούνου

11. Λίμνη

1. Μηλιού

2. Σίμου

3. Νέα Δήμματα

1. Εισαγωγή

1.1 Η ονομασία ‘ιδίωμα ΒΔ Πάφου’

1.2 Η επιλογή των χωριών

1.3 Μεθοδολογικά

1.4 Διαχρονικές παρατηρήσεις

1. Εισαγωγή 1.3 Μεθοδολογικά

1.3.1 Υλικό

1.3.2 Επιλογή ομιλητών

1. Εισαγωγή 1.3 Μεθοδολογικά

1.3.1 Υλικό

α) Προφορικές πηγές:

1. Επιτόπια έρευνα που διεξήχθη κατά τα έτη 2008 - 2014 στα

χωριά της περιοχής.

2. Αρχείο Προφορικής Παράδοσης του Κέντρου Επιστημονικών

Ερευνών (Λευκωσία).

3. Διαλεκτικό Αρχείο Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών

(Θεσσαλονίκη).

Σύνολο ωρών απομαγνητοφωνήσεων: 82 ώρες από 70

ομιλητές (40 γυναίκες και 30 άντρες)

1. Εισαγωγή 1.3 Μεθοδολογικά

1.3.1 Υλικό

β) Γραπτές πηγές:

1. Μενάρδος (1894/1969, 1913/1969, 1925α/1969),

Κοντοσόπουλος (1970), Βαγιακάκος (1973), Newton (1972a).

2. Χειρόγραφη εργασία του 1966 για το Νέο Χωριό από το Αρχείο

Πρωτογενούς Λαογραφικής Ύλης του Πανεπιστημίου Αθηνών.

3. Συναγωγή λέξεων από το χωριό Αρόδες από τον Φαρμακίδη τη

δεκαετία του 1920.

4. Τοπωνυμικές εργασίες (Πιλαβάκης 1972-1979, Καρούζης 1985,

Κίτσα 1987)

1. Εισαγωγή 1.3 Μεθοδολογικά

1.3.1 Υλικό

1.3.2 Επιλογή ομιλητών

1. Εισαγωγή 1.3 Μεθοδολογικά

1.3.2 Επιλογή ομιλητών

1. Ηλικία: Γεννημένοι πριν το 1950

2. Τόπος: Μόνιμοι κάτοικοι της περιοχής

3. Επίπεδο μόρφωσης: μέχρι δημοτικό

1. Εισαγωγή

1.1 Η ονομασία ‘ιδίωμα ΒΔ Πάφου’

1.2 Η επιλογή των χωριών

1.3 Μεθοδολογικά

1.4 Διαχρονικές παρατηρήσεις

1. Εισαγωγή 1.4 Διαχρονικές παρατηρήσεις

Αρχαίες ελληνικές Νεοελληνικές

διάλεκτοι διάλεκτοι

(κυπριακή) (κυπριακή)

(μακεδονική) Ελληνιστική (ποντιακή)

(θεσσαλική) Κοινή (κρητική)

[...] [3ος π.Χ. – 3ος μ.Χ.] [...]

1. Εισαγωγή 1.4 Διαχρονικές παρατηρήσεις

Κυπριακή διάλεκτος:

Διαμορφωμένη από 12ο αιώνα μ.Χ. (Νεόφυτος ο Έγκλειστος – 12ος αι., Ασίζες – 13ος αι.)

«Αρχαϊκά στοιχεία»: Δεν πρόκειται για επιβίωση φαινομένων της αρχαίας κυπριακής, αλλά διατήρηση στοιχείων από τον μεσαίωνα.

Το ιδίωμα της ΒΔ Πάφου

1. Εισαγωγή.

2. Φωνητική - Φωνολογία.

3. Μορφολογία.

4. Σύνταξη.

5. Λεξιλόγιο.

2. Φωνητική – Φωνολογία

2.1 Φωνηεντικοί και συμφωνικοί φθόγγοι.

2.2 Τροπές προς υπερωικό τόπο άρθρωσης.

2.3 Τροπή /s/ [h].

2.4 Επενθετικό /e/.

2.5 Τροπή /sf/ fs / ss.

2.6 Ουρανώσεις.

2.7 Ημιφωνοποίηση και συμπλέγματα με ημίφωνο.

2.8 Ιδιαίτερος επιτονισμός.

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.1 Φωνήεντα και Σύμφωνα

i u

e o

a

2. Φωνητική – Φωνολογία

2.1 Φωνηεντικοί και συμφωνικοί φθόγγοι.

2.2 Τροπές προς υπερωικό τόπο άρθρωσης.

2.3 Τροπή /s/ [h].

2.4 Επενθετικό /e/.

2.5 Τροπή /sf/ fs / ss.

2.6 Ουρανώσεις.

2.7 Ημιφωνοποίηση και συμπλέγματα με ημίφωνο.

2.8 Ιδιαίτερος επιτονισμός.

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.2 Τροπές προς υπερωικά

2.2.1 Εναλλαγές f-θ-x

2.2.2 Εναλλαγές v-ð-ɣ

2.2.3 Τροπή ðr ɣr

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.2 Τροπές προς υπερωικά

2.2.1 Εναλλαγές f-θ-x

[θ]

[x]

[f]

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.2 Τροπές προς υπερωικά

2.2.1 Εναλλαγές f-θ-x

φ → θ θ → φ χ → φ

φ → χ θ → χ χ → θ

σταφύλιν σταχύλιν καθένας καχένας

φανάριν χανάριν θέλω χέλω

φως χως μαθητής μαχητής

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.2 Τροπές προς υπερωικά

2.2.1 Εναλλαγές f-θ-x

στρούθος στρούφος (θ f)

θυμιατός φυμιατός (θ f)

χωνίν φωνίν (x f)

χρυσοχός γρυσοφός (x f)

λάστιχον λάστιθον (x θ)

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.2 Τροπές προς υπερωικά

2.2.1 Εναλλαγές f-θ-x

2.2.2 Εναλλαγές v-ð-ɣ

2.2.3 Τροπή ðr ɣr

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.2 Τροπές προς υπερωικά

2.2.2 Εναλλαγές v-ð-ɣ

β → δ δ → β γ → β

β → γ δ → γ γ → δ

βουνάριν γουνάριν δέρνω γέρνω

βαλάνιν γαλάνιν δαμάλιν γαμάλιν

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.2 Τροπές προς υπερωικά

2.2.1 Εναλλαγές f-θ-x

2.2.2 Εναλλαγές v-ð-ɣ

2.2.3 Τροπή ðr ɣr

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.2 Τροπές προς υπερωικά

2.2.3 Τροπή ðr ɣr

Τροπή δρ → γρ:

δρώννω γρώννω

δρόσος γρόσος ‘αγιασμός’

Δρούσ̆εια Γρούσ̆εια

άθρωπος άδρωπος άγρωπος

θρουμπίν δρουμπίν γρουμπίν

θ x (Κοντοσόπουλος 1970: 107)

θ x (Newton 1972, χάρτης 8)

ð ɣ (Κοντοσόπουλος 1970: 107)

ð ɣ (Newton 1972, χάρτης 15)

*ðr ɣr (Βαγιακάκος 1973)

ðr ɣr (Newton 1972, χάρτης 9)

2. Φωνητική – Φωνολογία

2.1 Φωνηεντικοί και συμφωνικοί φθόγγοι.

2.2 Τροπές προς υπερωικό τόπο άρθρωσης.

2.3 Τροπή /s/ [h].

2.4 Επενθετικό /e/.

2.5 Τροπή /sf/ fs / ss.

2.6 Ουρανώσεις.

2.7 Ημιφωνοποίηση και συμπλέγματα με ημίφωνο.

2.8 Ιδιαίτερος επιτονισμός.

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.3 Τροπή s [h]

[ˈextihen din]

έχτισεν την

[

[x]

[h]

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.3 Τροπή s [h]

Πού εμφανίζεται:

α) Θέματα αορίστου: εμαράζωσα εμαράζωhα

να βράσω να βράhω

γύρισε γύριhε

β) Παρατατικό οξύτονων ρημάτων: ελαλούσα ελαλούhα

επατούσα επατούhα

γ) Συγκεκριμένες λέξεις: κάμποσος κάμποhος

μέσα μέhα

s [h], s Ø (Κοντοσόπουλος 1970: 106)

s [h], s Ø (Newton 1972, χάρτης 11)

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.3 Τροπή s [h]

Διαχρονικά και διατοπικά:

Εξέλιξη του /s/: s > h > Ø

Ρόδος: να σκοτώχουμε (s [x] ή [h];)

Αστυπάλαια: αρέχω (s [x] ή [h];)

2. Φωνητική – Φωνολογία

2.1 Φωνηεντικοί και συμφωνικοί φθόγγοι.

2.2 Τροπές προς υπερωικό τόπο άρθρωσης.

2.3 Τροπή /s/ [h].

2.4 Επενθετικό /e/.

2.5 Τροπή /sf/ fs / ss.

2.6 Ουρανώσεις.

2.7 Ημιφωνοποίηση και συμπλέγματα με ημίφωνο.

2.8 Ιδιαίτερος επιτονισμός.

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.4 Επενθετικό /e/

να τες χτενίσεις να τες ε-χτενίσεις (sxt sext)

να τους φκάλει να τους ε-φκάλει (sfk sefk)

άμαν ψηθεί άμαν ε-ψηθεί (nps neps)

έν ξανάρκομαι έν ε-ξανάρκομαι (nks neks)

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.4 Επενθετικό /e/

Διαχρονικά και διατοπικά:

ανισώς και δεν εφτάσης (Μαχαιράς – 15ος αι.)

είχεν εφτάσειν (Βουστρώνιος – 15ος-16ος αι.)

Αρκετά διαδεδομένο σε περιφερειακές νεοελληνικές διαλέκτους: Δωδεκάνησα, Σαμοθράκη, Νότια Ιταλία, Κρήτη κτλ.

*επενθετικά /i/ και /e/ (Βαγιακάκος 1973)

2. Φωνητική – Φωνολογία

2.1 Φωνηεντικοί και συμφωνικοί φθόγγοι.

2.2 Τροπές προς υπερωικό τόπο άρθρωσης.

2.3 Τροπή /s/ [h].

2.4 Επενθετικό /e/.

2.5 Τροπή /sf/ fs / ss.

2.6 Ουρανώσεις.

2.7 Ημιφωνοποίηση και συμπλέγματα με ημίφωνο.

2.8 Ιδιαίτερος επιτονισμός.

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.5 sf fs / ss

(sf fs) (fs ss)

σφυρώ φσυρώ σσυρώ

σφίγγω φσίγγω σσίγγω

σφάζω φσάζω σσάζω

(zv vz)

σβήννω βζήννω

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.5 sf fs / ss

Διαχρονικά και διατοπικά:

Εξέλιξη του sf: sf > fs > ss

sf > fs: Κως, Φάρασα, Καππαδοκία, Ουκρανία κτλ.

*sf fs / ss (Βαγιακάκος 1973)

sf fs / ss (Newton 1972, χάρτης 10)

2. Φωνητική – Φωνολογία

2.1 Φωνηεντικοί και συμφωνικοί φθόγγοι.

2.2 Τροπές προς υπερωικό τόπο άρθρωσης.

2.3 Τροπή /s/ [h].

2.4 Επενθετικό /e/.

2.5 Τροπή /sf/ fs / ss.

2.6 Ουρανώσεις.

2.7 Ημιφωνοποίηση και συμπλέγματα με ημίφωνο.

2.8 Ιδιαίτερος επιτονισμός.

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.6 Ουρανώσεις

Κοινή Κυπριακή

έχω [ˈexo]

έσ̆εις [ˈeʃis]

έσ̆ει [ˈeʃi]

έχουμεν [ˈexumen]

έσ̆ετε [ˈeʃete]

έχουσιν [ˈexusin]

Κοινή Νέα Ελληνική

έχω [ˈexo]

έχεις [ˈeçis]

έχει [ˈeçi]

έχουμε [ˈexume]

έχετε [ˈeçete]

έχουν [ˈexun]

Ουρανικά

[

Υπερωικά

πριν από [i] και [e]

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.6 Ουρανώσεις

Ουράνωση Ι: Τα [k-g-x-ɣ] γίνονται [c-ɟ-ç-ʝ] πριν από τα [i] και [e].

Ουράνωση ΙΙ: Τα [c-ɟ-ç] γίνονται [tʃ-dʒ-ʃ].

τžαιρός: cerˈos tʃerˈos

άντžελος: ˈaɲɟelos ˈandʒelos

σ̆έριν: çˈerin ʃˈerin

Ουράνωση ΙΙ

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.6 Ουρανώσεις

Διαχρονικά και διατοπικά (Ουράνωση ΙΙ):

ψυσικόν (Μαχαιράς - 15ος αιώνας) προς απόδοση του ψυσ̆ικόν [psiʃikˈon]. Πιθανόν ενεργό από 12ο αιώνα.

Πού απαντά: Δωδεκάνησα, Κυκλάδες, Λέσβος, Εύβοια, Κρήτη, Μάνη, Πόντος, Καππαδοκία, Ν. Ιταλία κ.α.

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.6 Ουρανώσεις

Κοινή Κυπριακή

έχω [ˈexo]

έσ̆εις [ˈeʃis] (ˈexis > ˈeçis > ˈeʃis)

έσ̆ει [ˈeʃi] (ˈexi > ˈeçi > ˈeʃi)

έχουμεν [ˈexumen]

έσ̆ετε [ˈeʃete] (ˈexete > ˈeçete > ˈeʃete)

έχουσιν [ˈexusin]

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.6 Ουρανώσεις

Αόριστος μεσοπαθητικής φωνής:

εκόπηκες εκόπητžες

(ekˈopices) (ekˈopitʃes)

αρνήθηκες αρνήθητžες

εστραβώθηκεν εστραώητžεν

*-ηκες / -ητžες (Βαγιακάκος 1973)

2. Φωνητική – Φωνολογία

2.1 Φωνηεντικοί και συμφωνικοί φθόγγοι.

2.2 Τροπές προς υπερωικό τόπο άρθρωσης.

2.3 Τροπή /s/ [h].

2.4 Επενθετικό /e/.

2.5 Τροπή /sf/ fs / ss.

2.6 Ουρανώσεις.

2.7 Ημιφωνοποίηση και συμπλέγματα με ημίφωνο.

2.8 Ιδιαίτερος επιτονισμός.

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.1 Το ημίφωνο /j/ και η ημιφωνοποίηση.

2.7.2 Σ + /j/.

2.7.3 ΣΣ + /j/.

2.7.4 Ουράνωση ΙΙ μετά από χειλικά.

2.7.5 /tj/ και /ttj/.

2.7.6 /ðj/ ʝʝ σε Τουρκοκύπριους.

2.7.7 κοπρικά.

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.1 Το ημίφωνο /j/ και η ημιφωνοποίηση

Ημιφωνοποίηση:

Ένα άτονο /i/ χάνει τη φωνηεντική του αξία πριν από ένα άλλο φωνήεν:

xorˈafia xorˈafja

kalˈaθia kalˈaθja

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.1 Το ημίφωνο /j/ και η ημιφωνοποίηση.

2.7.2 Σ + /j/.

2.7.3 ΣΣ + /j/.

2.7.4 Ουράνωση ΙΙ μετά από χειλικά.

2.7.5 /tj/ και /ttj/.

2.7.6 /ðj/ ʝʝ σε Τουρκοκύπριους.

2.7.7 κοπρικά.

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.2 Σ + /j/

Διαχρονικά (κυπριακή):

θˈios

θjˈos

θçˈos

θcˈos Κοινή Κυπριακή

ΒΔ Πάφος

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.2 Σ + /j/

/fj/: kukkufjˈaos kukkufçˈaos κουκκουφχιάος

xorˈafja xorˈafça χωράφχια

/θj/: kalˈaθja kalˈaθça καλάθχια

θjˈos θçˈos θχειος

/vj/: ppilˈavja ppilˈavʝa ππιλάβγια

luvjˈa luvʝˈa λουβγιά

/ðj/: aðjaserˈos aðʝaserˈos αδγειασερός

frˈiðja vrˈiðʝa βρύδγια

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.2 Σ + /j/

/zj/: kuzjˈa kuzʝˈa κουζγιά

zjˈo zʝˈo ζγιω

/sj/: sjˈo sçˈo σχειω

masjˈete masçˈete μασχιέται

*/fj/ [fç], /θj/ [θç] (Βαγιακάκος 1973)

*/vj/ [vʝ], /ðj/ [ðʝ] (Βαγιακάκος 1973)

Πραγματώσεις του /θj/ (Newton 1972, χάρτης 4)

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.1 Το ημίφωνο /j/ και η ημιφωνοποίηση.

2.7.2 Σ + /j/.

2.7.3 ΣΣ + /j/.

2.7.4 Ουράνωση ΙΙ μετά από χειλικά.

2.7.5 /tj/ και /ttj/.

2.7.6 /ðj/ ʝʝ σε Τουρκοκύπριους.

2.7.7 κοπρικά.

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.3 ΣΣ + /j/

ΒΔ Πάφος ΚΚ

/ftj/: aftjˈa afçˈa αφχιά αφκιά

/stj/: arˈostja arˈosça αρώσχια αρώσκια

/stj/: xristjanˈos ɣrisçanˈos γρισχιανός χρισκιανός

/rtj/: xartjˈa xarçˈa χαρχιά χαρκιά

/rfj/: aðˈerfja aˈerça αέρχια αδέρκια

/rðj/: karðjˈa karʝˈa καργιά καρκιά

/ssj/: melˈissja melˈisça μελίσχια μελίσ̆σ̆ια

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.3 ΣΣ + /j/

γριστžανός ɣrisçanˈos ɣriscanˈos ɣristʃanˈos

αρρώστžια arˈosça arˈosca arˈostʃa

αέρσ̆ια aˈerça aˈerʃa

[ˈita ɣɾisçanˈi] [ˈeɾk̥undon dʒ i ɣɾistʃʰanˈi]

ήταν γρισχιανοί έρκουντον τž’ οι γριστžιανοί

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.1 Το ημίφωνο /j/ και η ημιφωνοποίηση.

2.7.2 Σ + /j/.

2.7.3 ΣΣ + /j/.

2.7.4 Ουράνωση ΙΙ μετά από χειλικά.

2.7.5 /tj/ και /ttj/.

2.7.6 /ðj/ ʝʝ σε Τουρκοκύπριους.

2.7.7 κοπρικά.

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.4 Ουράνωση ΙΙ μετά από χειλικά

pj: πσ̆ιάννω (ΚΚ: πκιάννω)

χαρούπσ̆ια (ΚΚ: χαρούπκια)

πσ̆οιος (ΚΚ: πκοιος)

ήπσ̆ια (ΚΚ: ήπκια)

fj: χωράφσ̆ια / χωράσ̆σ̆α (ΚΚ: χωράφκια)

ρίφσ̆ια / ρίσ̆σ̆ια (ΚΚ: ρίφκια)

vj: λουβžιά (ΚΚ: λουφκιά)

mpj: κουμπžιά (ΚΚ: κουμκιά)

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.4 Ουράνωση ΙΙ μετά από χειλικά

Της Δρούσ̆ειας το καμπαναρκόν το μεσομέρι σ̆σ̆ιάζει

καλή ώρα του που σε φιλά τžαι που σε ξηκουμπžιάζει

Τερλικκάς, Μιχάλης. 2009. Φωνή Καταραμένη. Στο: Κυπραία Φωνή - Καλώς Ήρταν οι Ξένοι Μας. LYRA.

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.4 Ουράνωση ΙΙ μετά από χειλικά

Τροπή /j/

σε [ç] ή [ʝ] Ουράνωση ΙΙ

pj pç pʃ

fj fç fʃ

vj vʝ vʒ

mbj mbʝ mbʒ

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.4 Ουράνωση ΙΙ μετά από χειλικά

Διαχρονικά:

piˈanno

pjˈanno

pçˈanno

pʃˈanno pcˈanno

(ΒΔ Πάφος) (Κοινή Κυπριακή)

*/pj/ [pʃ] (Βαγιακάκος 1973)

Πραγματώσεις του /pj/ (Newton 1972, χάρτης 2)

*fj [fʃ] (Βαγιακάκος 1973)

*/fj/ [fʃ] (Newton 1972)

*vj [vʒ] (Βαγιακάκος 1973)

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.4 Ουράνωση ΙΙ μετά από χειλικά

Διατοπικά:

pj [pʃ]: Κυρίως στα Δωδεκάνησα (Ρόδος, Κως, Νίσυρος, Κάρπαθος κτλ.), Χίος, Καππαδοκία (Αξός).

pj pʃ [ps]: Κάλυμνος, Αλικαρνασσός.

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.1 Το ημίφωνο /j/ και η ημιφωνοποίηση.

2.7.2 Σ + /j/.

2.7.3 ΣΣ + /j/.

2.7.4 Ουράνωση ΙΙ μετά από χειλικά.

2.7.5 /tj/ και /ttj/.

2.7.6 /ðj/ ʝʝ σε Τουρκοκύπριους.

2.7.7 κοπρικά.

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.5 /tj/ και /ttj/

tj ðʝ:

spˈitja spˈiðʝa σπίδγια

monopˈatja monopˈaðʝa μονοπάδγια

ammˈatja ammˈaðʝa αμμάδγια

ksenitjˈa kseniðʝˈa ξενιδγιά

ttj θç:

ʃʃipettjˈa ʃʃipeθçˈa σ̆σ̆ιπεθχιά ‘πυροβολισμός’

promˈuttja promˈuθça προμούθχια

(προμούττιν ‘το μπροστινό μέρος του παπουτσιού’)

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.5 /tj/ και /ttj/

Διαχρονικά και διατοπικά:

σπίδια (Θρήνος της Κύπρου – πιθανόν 17ος αι.)

ti > tj > ðʝ > ðɟ > θc

spˈitia spˈitja spˈiðʝa spˈiðɟa spˈiθca

tj [ðʝ]: Δωδεκάνησα (Κάρπαθος, Κως, Κάσος, Καστελόριζο κτλ.).

Πραγματώσεις του /tj/ (Newton 1972, χάρτης 3)

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.1 Το ημίφωνο /j/ και η ημιφωνοποίηση.

2.7.2 Σ + /j/.

2.7.3 ΣΣ + /j/.

2.7.4 Ουράνωση ΙΙ μετά από χειλικά.

2.7.5 /tj/ και /ttj/.

2.7.6 /ðj/ ʝʝ σε Τουρκοκύπριους.

2.7.7 κοπρικά.

2. Φωνητική - Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.6 ðj ʝʝ σε Τουρκοκύπριους

kopellˈuðʝa → [kopelːˈuʝːa] κοπελλούγγια

peðʝˈa → [peʝːˈa] παιγγιά

eðʝˈavenna → [eʝːˈavenːa] εγγιάβαιννα

[monopatˈuʝːa]

μονοπατούγγια

(από το Διαλεκτικό Αρχείο του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών)

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.1 Το ημίφωνο /j/ και η ημιφωνοποίηση.

2.7.2 Σ + /j/.

2.7.3 ΣΣ + /j/.

2.7.4 Ουράνωση ΙΙ μετά από χειλικά.

2.7.5 /tj/ και /ttj/.

2.7.6 /ðj/ ʝʝ σε Τουρκοκύπριους.

2.7.7 κοπρικά.

2. Φωνητική - Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.7 κοπρικά

κοπρικά (κοπριά)

Αφέντρικα (Αφέντρια· τοπωνύμιο στην

Πόλη Χρυσοχούς)

Χολέτρικα (Χολέτρια· χωριό της Πάφου)

κρικάς (κρέας / κριάς)

κρικότη (κρυότη ‘κρύο’)

τρικάππηδγια (τριάππηθκια ‘είδος παιχνιδιού’)

2. Φωνητική - Φωνολογία 2.7 Ημιφωνοποίηση

2.7.7 κοπρικά

Διαχρονικά και διατοπικά:

kopriˈa

koprjˈa (Ημιφωνοποίηση)

koprkˈa (j k μετά από r)

koprikˈa (Επενθετικό i)

Ρόδος: κοπρgιά, κρgιάς, κρgιώννω.

*κοπρικά (Βαγιακάκος 1973)

κοπρικά (Newton 1972, χάρτης 12)

2. Φωνητική – Φωνολογία

2.1 Φωνηεντικοί και συμφωνικοί φθόγγοι.

2.2 Τροπές προς υπερωικό τόπο άρθρωσης.

2.3 Τροπή /s/ [h].

2.4 Επενθετικό /e/.

2.5 Τροπή /sf/ fs / ss.

2.6 Ουρανώσεις.

2.7 Ημιφωνοποίηση και συμπλέγματα με ημίφωνο.

2.8 Ιδιαίτερος επιτονισμός.

2. Φωνητική – Φωνολογία 2.8 Επιτονισμός

[epaɾakˈalun na pehˈano]

επαρακάλουν να πεhάνω

Το ιδίωμα της ΒΔ Πάφου

1. Εισαγωγή.

2. Φωνητική - Φωνολογία.

3. Μορφολογία.

4. Σύνταξη.

5. Λεξιλόγιο.

3. Μορφολογία

3.1 Ονοματικό σύστημα

3.2 Ρηματικό σύστημα

3. Μορφολογία 3.1 Ονοματικό σύστημα

1. Επιλογή γένους: ο αδράχτης (το αδράχτιν) το ζάχαρις (η ζάχαρη, το ζάχαριν) 2. Το μόρφημα –ένη: ελιένη (ελιωτή / ελιόπιττα) κολοτžένη (κολοκωτή / κολοκόπιττα) 3. Κτητική αντωνυμία των (και για τα τρία γένη): τα σπίδγια των (ΚΚ: τα σπίθκια τους) 4. Κλητική προσφώνηση (προς γυναίκα) ωρή.

*τα ονόματα των (Βαγιακάκος 1973)

*Κλητική προσφώνηση ωρή (Βαγιακάκος 1973)

3. Μορφολογία

3.1 Ονοματικό σύστημα

3.2 Ρηματικό σύστημα

3. Μορφολογία 3.2 Ρηματικό σύστημα

1. εμπέηκα / εφκέηκα.

2. Προστακτικές οξύτονων ρημάτων:

πούλει, πάτει, κράτει κτλ.

(ΚΚ: πούλα, πάτα, κράτα)

3. Απουσία συλλαβικής αύξησης:

γένετουν, πκιάαν, κάμναμεν.

*Τύποι εμπέηκα και εφκέηκα (Βαγιακάκος 1973)

*Προστακτικές οξύτονων ρημάτων σε –ει (Βαγιακάκος 1973)

Το ιδίωμα της ΒΔ Πάφου

1. Εισαγωγή.

2. Φωνητική - Φωνολογία.

3. Μορφολογία.

4. Σύνταξη.

5. Λεξιλόγιο.

4. Σύνταξη (ν)είεν / (ν)άεν + «υποτακτική αορίστου»

α) άμα νείεν εστολίουν την νύφφην, επηαίνναν τž’ εσ̆οννιάζαν την. (σ ̆οννιάζω ‘βάφω με χέννα’)

β) άμα νείεν το φέρουν, εβάλλαν το μέσα λλίην ώρα.

γ) άμα νείεν μεν έβρουσιν νερό, ετσακκώννουντον.

δ) ώστι νείεν τον φέρουν, επεθάνισκεν τž’ ο άρρωστος.

ε) όσους είεν αθθυμηθεί ο παπάς, εμνημόνευκεν τους.

Το ιδίωμα της ΒΔ Πάφου

1. Εισαγωγή.

2. Φωνητική - Φωνολογία.

3. Μορφολογία.

4. Σύνταξη.

5. Λεξιλόγιο.

5. Λεξιλογικά

Δύο κατηγορίες:

1. Λέξεις κοινές με ΚΚ, αλλά που διαφέρουν λόγω κάποιων μορφολογικών ή φωνολογικών ιδιαιτεροτήτων.

2. Λέξεις που μάλλον αποτελούν αποκλειστικό χαρακτηριστικό του ιδιώματος ή της ευρύτερης περιοχής Πάφου.

5. Λεξιλογικά ΒΔ Πάφος

αροάφινα

κολιάντρος

μολόχχα

ινναί

χουρίζω

πλιάτον

σκολάζω

παίρω

κάβρουνον

Κοινή Κυπριακή

αροδάφνη

κόλιαντρος

μολόχα

νναι

χωρίζω

πκιάτον

σκολάννω

παίρνω

κάρβουνον

5. Λεξιλογικά

ατσαλλιός

σότα

τιτσίνα

πισχιάζω

κατσουρουμπίζω

ρουμνιάζω

γιοκλαΐν

‘γυμνοσάλιαγκας’

‘γυάλινο δοχείο φύλαξης’

‘χαλίκι της θάλασσας’

‘βρίζω, καταριέμαι’

‘τσιμπώ, γδέρνω’

‘μουχλιάζω’

‘πλάστης’, μαζράτžιν

Επιλογικά - Γενικές διαπιστώσεις

1. Παρουσιάστηκαν τα κυριότερα ιδιότυπα χαρακτηριστικά του ιδιώματος ΒΔ Πάφου, με στόχο την ανάδειξη του ιδιαίτερου χαρακτήρα του σε σχέση με τα άλλα κυπριακά ιδιώματα.

2. Εξετάστηκαν διαχρονικά και διατοπικά πολλά φαινόμενα που απαντούν στο ιδίωμα.

3. Εντοπίστηκαν γνωρίσματα που απαντούν αποκλειστικά στο ιδίωμα, αλλά τα περισσότερα ιδιότυπά του χαρακτηριστικά τα μοιράζεται και με άλλα (κυρίως γειτονικά) ιδιώματα.

4. Εντοπίστηκαν καινούργια στοιχεία / τάσεις που δεν είχαν μέχρι τώρα επισημανθεί στην έρευνα.

5. Επιτακτική η ανάγκη μελέτης και άλλων κυπριακών τοπικών ιδιωμάτων.

Βιβλιογραφία: Βαγιακάκος, Δικαίος. 1973. Η κυπριακή διάλεκτος και το Ιστορικόν Λεξικόν της Ακαδημίας Αθηνών. Στο Παπαδόπουλος & Χριστοδούλου (επ.), Πρακτικά 1ου Διεθνούς Κυπρολογικού Συνεδρίου, Τόμος Γ’: Νεώτερον Τμήμα, Μέρος Β’: Φιλολογία- Λαογραφία (Λευκωσία 14-19 Απριλίου 1969), 23-102.

Καρούζης, Γιώργος. 1985. Τα κυπριακά τοπωνύμια: Ειδική μελέτη των τοπωνυμίων στις Πάνω Αρόδες. χ.τ.

Κίτσα, Παρασκευή. 1987. Ανθρωπωνυμική και τοπωνυμική συλλογή και μελέτη του κυπριακού χωριού Αργάκα της Πάφου. Μεταπτυχιακή εργασία. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Κοντοσόπουλος, Νικόλαος. 1970. Συμβολή εις την μελέτην της κυπριακής διαλέκτου. Επετηρίς του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών 3, 87-109.

Μενάρδος, Σίμος. 1894/1969. Φωνητική της διαλέκτου των σημερινών Κυπρίων. Στο Μενάρδος (1969): 1-28.

Μενάρδος, Σίμος. 1913/1969. Κυπριακή Γραμματική - Τυπικόν. Στο Μενάρδος (1969): 41-66.

Μενάρδος, Σίμος. 1925/1969. Κυπριακή Γραμματική Γ΄ - Ρήματα. Στο Μενάρδος (1969): 67- 106.

Μενάρδος, Σίμος. 1969. Γλωσσικαί μελέται. Λευκωσία: Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών.

Newton, Brian. 1972. Cypriot Greek: Its Phonology and Inflections. The Hague: Mouton.

Πιλαβάκης, Κώστας. 1972-1979. Συναγωγή κυπριακού τοπωνυμικού υλικού. Κυπριακαί Σπουδαί 36-43.

Φαρμακίδης, Ξενοφών. 1983. Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, μέρος Β’: Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου (επ. Θ. Κυπρή). Λευκωσία: Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών.