Ήξεραν οι Αρχαίοι Έλληνες

Αστρονόμοι

Υπoψήφια Διδάκτωρ της Ιστορίας και της Φιλοσοφίας

των Φυσικών Επιστημών και της Αστρονομίας

Τμήματος Φυσικής Παν. Αθηνών

Πάνου Ευαγγελία

Φυσικός M.Sc.

Επιστήμη και Τέχνη «Χρόνος - Φως - Άνθρωπος»

13 Φεβρουαρίου 2012, Αγ. Δημήτριος

να μετρούν το Χρόνο;

2

Η έννοια του χρόνου

Εναλλαγή ημέρας και νύχτας

Διαδοχικές φάσεις της Σελήνης

Περιοδικότητα των εποχών του έτους

3

Μονάδες μέτρησης χρόνου

Κλιματολογικές εποχές

Βασικό ημερολογιακό δεδομένο (ασάφεια)

Ημερονύκτιο

Πρώτη μονάδα μέτρησης του χρόνου

Μονάδες μέτρησης μεγαλύτερης κλίμακας

Ακέραια πολλαπλάσια του ηλιακού ημερονυκτίου

Μονάδες μέτρησης βασισμένες στην κίνηση

ουρανίων σωμάτων

4

Σεληνιακός Συνοδικός Μήνας

Σεληνιακός συνοδικός μήνας

29,50 ηλιακά ημερονύκτια

Σεληνιακό τέταρτο

7 ηλιακά ημερονύκτια και 9 περίπου ώρες

(Εβδομάδα)

5

Μέτρηση Ημερονυκτίου από τους Αρχαίους Έλληνες

Εποχή μετά τον Όμηρο

1 ημερονύκτιο = ημέρα (12 άνισες ώρες)

+ νύκτα (12 άνισες ώρες)

Ομηρική Εποχή

1 ημερονύκτιο = 6 μοίρες

Ημέρα: ηώς, μέσον, ήμαρ

Νύκτα: εσπέρας, μέση νύκτα, αμφιλύκη

6

Μέτρηση της ώρας Οι αρχαίοι λαοί διαιρούσαν την ημέρα και τη νύκτα

σε χρονικές περιόδους, η διάρκεια των οποίων μεταβαλλόταν με την εποχή του έτους

Ημερήσια ώρα = νυχτερινή ώρα

(ισημερίες)

Ημερήσια ώρα

1/12 χρονικού διαστήματος ανατολής-δύσης Ηλίου

Νυχτερινή ώρα

1/12 χρονικού διαστήματος δύσης-ανατολής Ηλίου

7

Άλλες μονάδες μέτρησης του χρόνου

8

Τα πρώτα όργανα μέτρησης Γνώμονας - Ηλιακό Ρολόι

Λειτουργία κατά τη διάρκεια των μη

ηλιόλουστων ημερών και κατά τη διάρκεια

της νύχτας

Πρώτο όργανο μέτρησης

Προσδιορισμός οριζόντιων Συντεταγμένων (Α, υ) Ηλίου

Κλεψύδρα

9

Ηλιακά Ρολόγια

Αποτελούν εξέλιξη του γνώμονα

Μέτρηση αληθινού ηλιακού χρόνου

Διακρίνονται σε ισημερινά, κατακόρυφα & οριζόντια ανάλογα με την κατεύθυνση του γνώμονα, τη μορφή των χαραγών & την κλίση της ωρολογόπλακας

Οριζόντιο ηλιακό ρολόι Κατακόρυφο ηλιακό ρολόι Ισημερινό ηλιακό ρολόι

10

Αμμωτά

ρολόγια

Παραλλακτικός Χάρακας ή Διόπτρα

Υπολογισμός της ώρας μετρώντας το ύψος των

λαμπρών άστρων των οποίων η θέση είναι γνωστή

Παρόμοια με τις κλεψύδρες

Χρήση τον Μεσαίωνα

11

Πλινθίς Εφευρέτης ο Ίππαρχος

(2ος αι. π.Χ.)

Χρήση από Κλαύδιο Πτολεμαίο (2ος αι. μ.Χ.)

Υπολογισμός Μεσημβρινού του τόπου

Κατασκευαστές ο Αναξίμανδρος και ο Αρίσταρχος ο Σάμιος

Απεικόνιση της πορείας του Ήλιου στον ουρανό

Προσδιορισμός φαινόμενων γωνιωδών διαμέτρων του Ήλιου και της Σελήνης με σημαντική ακρίβεια

Σκάφη

12

Ουράνια Σφαίρα

Απλή περιστρεφόμενη σφαίρα με χαραγμένους τους κύριους κύκλους (Χείρων και Θαλής ο Μιλήσιος)

Μεταπτωτική Σφαίρα Βελτιωμένη παραλλαγή (Ίππαρχος, 190-120 π.Χ.)

Λαμβανόταν υπόψη η μετατόπιση της θέση των πόλων του Ουρανού κατά 1ο ανά 73 έτη με αποτέλεσμα να παίζουν τον ρόλο του πολικού αστέρα μέσα στις χιλιετίες διαφορετικά

αστέρια

Κρικωτή Σφαίρα Προσθήκη γνωστών αστερισμών και λαμπρών άστρων

(Εύδοξος Κνίδιος, 409-356 π.Χ.)

13

Αστρολάβος

Ανακαλύφθηκε από τον Ίππαρχο ή τον Απολλώνιο Περγαίο και χρησιμοποιήθηκε ευρέως από τον Ίππαρχο.

Προσδιορισμός των υψών των αστέρων από τον ορίζοντα και της θέσης τους μέσω των εκλειπτικών συντεταγμένων τους.

Σύνταξη Αστρικών Καταλόγων με ουρανογραφικές συντεταγμένες (α, δ) α=ορθή αναφορά και δ=απόκλιση

14

Χάλκινος ή

Ισημερινός Κρίκος

Προσδιορισμός

- των ημερών

- των χρονικών στιγμών των τροπών

- των ισημεριών

Τροπικός κρίκος

ή δακτυλιοειδές

όργανο

Προσδιορισμός του ύψους του Ήλιου

όταν αυτός μεσουρανούσε

15

Αρχαίοι Έλληνες Αστρονόμοι και Χρόνος

Έτος

Εβδομάδα

Σεληνιακός Μήνας Ημερονύκτιο

Υποδιαίρεσαν την ημέρα και τη νύχτα σε 12 άνισες ώρες (εποχιακές ώρες)

Δεν υποδιαίρεσαν την ώρα σε επιμέρους τμήματα

Δε χρησιμοποίησαν τα πρώτα και τα δεύτερα λεπτά

16

Ερωτήματα Ακρίβειας Μετρήσεων • Οι αρχαίοι αστρονόμοι γνώριζαν ως μονάδα μέτρησης το δευτερόλεπτο;

• Μπορούσαν να το μετρήσουν;

• Μήπως ήταν νοητική σύλληψη το δευτερόλεπτο;

17

Ακρίβεια στη μέτρηση του χρόνου από τον Κλαύδιο Πτολεμαίο

Όρισε τα πρώτα λεπτά τόξου κύκλου Όρισε τα δεύτερα λεπτά τόξου κύκλου

Χώρισε τη μοίρα σε 60 πρώτα λεπτά

Χώρισε το πρώτο λεπτό (μέρος) της μοίρας σε 60 δεύτερα

Χώρισε την ώρα σε 60 πρώτα λεπτά Χώρισε το πρώτο λεπτό (μέρος) της ώρας σε 60 δεύτερα

Δεν χρησιμοποίησε τις λέξεις

λεπτά και δευτερόλεπτα

Χώρισε την ημέρα σε τμήματα

18

Συμπεράσματα Οι Αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι

είχαν διαπιστώσει την έννοια του χρόνου είχαν κατανοήσει την έννοια του χρόνου συνέδεσαν την έννοια του χρόνου με την κίνηση

των ουρανίων σωμάτων και με τη ροή ύδατος κατασκεύασαν όργανα για τη μέτρηση του

χρόνου προσδιόρισαν το χρόνο με ικανοποιητική

ακρίβεια για τα δεδομένα της εποχής τα δεύτερα λεπτά για τη μέτρηση του χρόνου

δε χρησιμοποιήθηκαν

Ακρίβεια μετρήσεων μεγεθών

του χρόνου

Αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι

Ακρίβεια μετρήσεων όχι μεγαλύτερη κάποιων πρώτων λεπτών των εποχιακών ωρών

Κλαύδιος Πτολεμαίος

Ακρίβεια μετρήσεων ~ 10-15 λεπτά της μοίρας

24

Άλλες μονάδες μέτρησης του χρόνου