1

1) Ειζαγωγή

Η παξνύζα εξγαζία πξαγκαηεύεηαη έλα κηθξό ρξνληθά, αιιά ζεκαληηθό ηκήκα

ηεο ηζηνξίαο ηνπ γισζζηθνύ δεηήκαηνο ηα Δπαγγειηθά γεγνλόηα. Γηα ηελ αλαγθαία

απνζαθήληζε ησλ όξσλ σο γισζζηθό δήηεκα νξίδεηαη ε αληηπαξάζεζε πάλσ ζην

εξώηεκα πνηα είλαη η ενδεδειγμένη γξαπηή ειιεληθή γιώζζα, ε εθάζηνηε αλά ηνπο

αηώλεο πξνθνξηθή ιατθή ε κηα πνπ ζα κνηάδεη κε ηελ αξραία αηηηθή δηάιεθην. Καη ιέκε

αλά ηνπο αηώλεο γηαηί ε δηακάρε απηή θξάηεζε από ηελ ειιεληζηηθή επνρή κέρξη ην

ηέινο ζρεδόλ ηνπ πξνεγνύκελνπ αηώλα.

Δπαγγειηθά γεγνλόηα νλνκάδνληαη νη ηέζζεξεηο εκέξεο δηαδειώζεσλ θαη

ζπγθξνύζεσλ κε ηηο θξαηηθέο δπλάκεηο θαηαζηνιήο, κε ηειηθό απνηέιεζκα νθηώ ή

έληεθα θαηά άιινπο λεθξνύο θαη πνιινύο ηξαπκαηίεο ζηελ Αζήλα, από ηηο 5 έσο ηηο 8

Ννέκβξε ηνπ 1901, κε αθνξκή ηε κεηάθξαζε ηνπ θαηά Μαηζαίνλ Δπαγγειίνπ ζε

δεκνηηθή γιώζζα από ηνλ Αιέμαλδξν Πάιιε, ε νπνία δεκνζηεύζεθε ζηελ εθεκεξίδα

«Αθξόπνιηο».

Πξαγκαηεύεηαη όκσο ην ζέκα θάησ από έλα πνιύ ζπγθεθξηκέλν πξίζκα,

απηό ηεο επίδξαζεο ηεο εζληθηζηηθήο ηδενινγίαο ζηε γιώζζα κεηά ηελ αλάδπζε ηεο

επνρήο ηεο λεσηεξηθόηεηαο θαη ηε γέλλεζε ηνπ έζλνπο – θξάηνπο. Απηό πνπ καο

ελδηαθέξεη δειαδή είλαη ε «εζληθή» ρξήζε ηεο γιώζζαο

Γηα ην ζθνπό απηό ζα μεθηλήζεη κε κηα αλαδξνκή ζηνλ λενειιεληθό

δηαθσηηζκό, σο ε επνρή ηνκή γηα ην ζέκα πνπ εμεηάδνπκε ιόγσ ηνπ όηη ην γισζζηθό

δήηεκα παύεη λα είλαη έλα θηινινγηθό ζέκα θαζώο αξρίδεη λα δηαπιέθεηαη κε ην

εζληθό.

ηε ζπλέρεηα ζα εμεηάζεη ζπλνπηηθά ηελ πνιηηηθή, θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή

θαηάζηαζε ζην λεντδξπζέλ ειιεληθό θξάηνο ζην ηέινο ηνπ 19νπ θαη ζηηο αξρέο ηνπ

20νπ αηώλα.

‘Έπεηηα ζα πεξηγξαθζνύλ ηα επαγγειηθά γεγνλόηα θαη ζα γίλεη πξνζπάζεηα λα

απαληεζεί ην εξώηεκα ηνπ ηη πξνθάιεζε ηέηνηαο ζθνδξόηεηαο ζπγθξνύζεηο ώζηε λα

ραζνύλ αλζξώπηλεο δσέο, γηαηί γηα έλα γισζζηθό δήηεκα γίλνληαη ηέηνηεο αθξόηεηεο.

Ωο πιηθό γηα έξεπλα πάλσ ζηηο ζέζεηο ησλ αληίζεησλ ζηε κεηάθξαζε έρνπλ

ρξεζηκνπνηεζεί άξζξα από ηηο εθεκεξίδεο «Δκπξόο» θαη «Δζηία». Δπίζεο έρεη γίλεη

έξεπλα θαη ζηα άξζξα ηεο εθεκεξίδαο «Άζηπ», ε νπνία δηαθξηηηθά ππνζηήξημε ηελ

κεηάθξαζε θαη εμαηηίαο απηνύ ηνπ ιόγνπ έγηλε ζηόρνο ησλ δηαδεισηώλ.

2

2) Νεοελληνικός διαθωηιζμός

Από ην ηειεπηαίν ηέηαξην ηνπ 18νπ αηώλα θαη κεηά, ην γισζζηθό δήηεκα

ηίζεηαη κε λένπο όξνπο. Οη λέεο ηδέεο ηνπ δηαθσηηζκνύ, νη νπνίεο δίλνπλ ηδηαίηεξε

ζεκαζία ζηε κόξθσζε ηνπ ιανύ, από ηε Γπηηθή Δπξώπε εηζέξρνληαη θαη ζηνλ

ειιεληθό ρώξν. Δπηπξόζζεηα, ε δεκηνπξγία κίαο πξώηκεο αζηηθήο ηάμεο

απνηεινύκελεο από εκπόξνπο θαη λαπηηθνύο, εθηόο από νηθνλνκηθή ζπλεπάγεηαη θαη

πλεπκαηηθή πξόνδν, θαζώο ε λέα απηή ηάμε δηςάεη γηα κόξθσζε κέζσ ηεο νπνίαο

πηζηεύεη όηη ζα επηηύρεη ηε ρεηξαθέηεζε θαη ηελ θνηλσληθή ηεο άλνδν, θαη επελδύεη

ρξήκαηα θαη ελεξγεηηθόηεηα ζηε δεκηνπξγία λέσλ ζρνιείσλ. ύκθσλα κε ηνλ

Κνξδάην «νη πξακαηεπηάδεο θαη νη θαξαβνθπξαίνη δελ θνίηαδαλ κόλν λα

ζεζαπξίζνπλ κα θξόληηδαλ θαη λα κνξθσζνύλ. Η κόξθσζε ηνπο ήηαλ αλάγθε. Η

θάζε λέα ηάμε πνπ αλεβαίλεη ηηο λέεο ηδέεο ηηο ζέιεη γηα ινύζν. Οη λέεο ηδέεο είλαη ηα

πλεπκαηηθά ηεο όπια…. Ο Έιιελαο κάιηζηα αζηόο έρνληαο ην παξάδεηγκα ηεο

Γύζεο βηαδόηαλ λα ζπνπδάζεη ηηο θπζηθέο επηζηήκεο. Γηαηί απηέο άλνηγαλ ην δξόκν

ζηηο θαηαρηήζεηο ηεο αζηηθήο ηάμεο θαη θέξλαλ ηελ πξόνδν ηελ πλεπκαηηθή».1

Οη ηδέεο ηνπ δηαθσηηζκνύ όκσο έξρνληαλ καδί κε άιιε κηα επαλαζηαηηθή

ζθέςε, απηή ηνπ έζλνπο – θξάηνπο, ζύκθσλα κε ηελ νπνία θάζε ιαόο έπξεπε λα δεη

ζην δηθό ηνπ θξάηνο, ζαθώο δηαρσξηζκέλν από ηα ππόινηπα, κε ίδηνπο λόκνπο γηα

όινπο ηνπο θαηνίθνπο ηνπ θαη απνλνκή ηνπ δηθαηώκαηνο ( αιιά θαη ησλ

ππνρξεώζεσλ ) ηνπ πνιίηε.

Οη έκπνξνη, νη λαπηηθνί θαη νη θνηηεηέο ζε ρώξεο εθηόο Διιάδαο ήηαλ νη

πξώηνη πνπ ήξζαλ ζε επαθή κε απηέο ηηο ηδέεο θαη κέζα από απηνύο μεθίλεζε ε

εηζαγσγή ηνπο ζηνλ ειιεληθό ρώξν.

Πξηλ δηαθσηηζηνύλ όκσο νη Έιιελεο έπξεπε λα απαληεζεί ην εξώηεκα κε

πνηα γιώζζα ζα πξαγκαηνπνηνύληαλ απηόο ν δηαθσηηζκόο : ηνπ ιανύ ή ηεο

εθθιεζίαο θαη ησλ ινγίσλ; Η εξώηεζε απηή πιένλ δελ ήηαλ ζεσξεηηθή, αληίζεηα είρε

δσηηθή ζεκαζία αθνύ ε γιώζζα κέζσ ηεο εθπαίδεπζεο ζα ζπληεινύζε ηα κέγηζηα

ζην εζληθό δήηεκα νκνγελνπνηώληαο ηνπο ειιεληθνύο πιεζπζκνύο θαη

ππνβνεζώληαο ζηελ εζηθή θαη πλεπκαηηθή εμύςσζή ηνπο. Όζν κάιηζηα ε παξαθκή

ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο γηλόηαλ όιν θαη πην θαλεξή θαη ζπλεπαθόινπζα ε

πξννπηηθή ηεο ειεπζεξίαο ησλ Διιήλσλ όιν θαη πην θνληηλή, ε αλαγθαηόηεηα λα

δνζεί κηα απάληεζε ζε απηό ην δίιεκκα γηλόηαλ όιν θαη πην εκθαλήο.

1 Γηάλλεο Κνξδάηνο, Γεκνηηθηζκόο θαη ινγησηαηηζκόο, Μπνπθνπκάλεο, Αζελα, 1974, ζει 25-

26.

3

ηηο ρώξεο ηεο Γπηηθήο Δπξώπεο ε απάληεζε είρε δνζεί κε ηηο εζληθέο

γιώζζεο πνπ αληηθαηέζηεζαλ ηε ιαηηληθή. ηνλ ειιεληθό ρώξν όκσο ε απάληεζε δελ

ήηαλ πξνθαλήο. Η ιατθή πξνθνξηθή γιώζζα εμαηηίαο ησλ αηώλσλ ηεο ηνπξθηθήο

θπξηαξρίαο ήηαλ δηαζπαζκέλε ζε δηαιέθηνπο θαη ηδηώκαηα, πεξηείρε πνιιά ηνύξθηθα

ζηνηρεία θαη ήηαλ θησρή ζην ιεμηιόγηό ηεο. Δπηπιένλ ε αίγιε πνπ είρε ε αξραΐδνπζα

ζηηο ηάμεηο ησλ ινγίσλ θαη ζην ρώξν ηεο εθθιεζίαο πεξηέπιεθε ηελ θαηάζηαζε.

Σν δήηεκα όκσο δελ είρε κόλν ηελ εθπαηδεπηηθή θαη ηελ εζληθή ηνπ δηάζηαζε.

Πίζσ από ηηο δύν απόςεηο γηα ηε ρξήζε ηεο αξραΐδνπζαο ή ηεο ιατθήο γιώζζαο

θξύβνληαλ θαη δύν δηαθνξεηηθέο θνζκνζεσξίεο. Σελ αξραΐδνπζα ππνζηήξηδαλ ην

Παηξηαξρείν, νη θνηδακπάζεδεο, ε πιεηνςεθία ησλ ινγίσλ θαη κνξθσκέλσλ, νη

Φαλαξηώηεο, νη αλώηεξεο δειαδή ηάμεηο ηεο επνρήο. Η αξραΐδνπζα δελ πήγαηλε κόλε

ηεο αιιά ζπλνδεπόηαλ θαη από έλα ζπλνιηθό εθπαηδεπηηθό πξόγξακκα πνπ

πεξηειάκβαλε πνιιή αξραία γξακκαηηθή θαη ζε αλώηεξν επίπεδν θείκελα αξραίσλ

Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ, θαζώο θαη αλάγλσζε ζξεζθεπηηθώλ θεηκέλσλ, όπσο ην

ςαιηήξη θαη ην νρησήρη. Η άπνςε απηή ηόληδε ηε ζεκαζία ηεο παξάδνζεο θαη ηεο

ζξεζθείαο θαη απέξξηπηε ηε λεσηεξηθόηεηα. Σν πην ζεκαληηθό όκσο ήηαλ ε

αληηπάζεηα πνπ έηξεθε γηα ηηο ηδέεο ηνπ δηαθσηηζκνύ ηόζν ζην εθπαηδεπηηθό όζν θαη

ζην θνηλσληθό ζθέινο ηνπο, ε αληίιεςε όηη νη ζπγθεθξηκέλεο νκάδεο ζα έπξεπε λα

έρνπλ ηελ εμνπζία πάλσ ζηνπο ρξηζηηαληθνύο πιεζπζκνύο, είηε εκκέζσο θαη θάησ

από νζσκαληθό θαζεζηώο είηε άκεζα ζε έλα ελδερόκελν κειινληηθό ειιεληθό θξάηνο

θαη ε πεξηθξόλεζή ηεο γηα ην «ρπδαίν» ιαό.

Σε ιατθή γιώζζα ππεξαζπίδνληαλ νη εθπξόζσπνη ηεο λέαο αζηηθήο ηάμεο θαη

όζνη ιόγηνη είραλ επεξεαζηεί από ηηο ηδέεο ηνπ δηαθσηηζκνύ. Σν εθπαηδεπηηθό ηνπο

πξόγξακκα δελ πεξηειάκβαλε κόλν ηελ θνηλή ειιεληθή γιώζζα αιιά θαη ηελ

εηζαγσγή ησλ λέσλ επηζηεκώλ όπσο ε θπζηθή θαη ην μεπέξαζκα ηνπ

ζρνιαζηηθηζκνύ, ηεο ζηείξαο απνζηήζηζεο ηεο γξακκαηηθήο θαη ησλ ζξεζθεπηηθώλ

θεηκέλσλ.

Η αληηπαξάζεζε ινηπόλ είλαη ζπλνιηθή θαη πεξηιακβάλεη, εθηόο από ην

δήηεκα ηνπ πνηα είλαη ε ελδεδεηγκέλε γιώζζα γηα ηελ κόξθσζε ησλ Διιήλσλ, ηελ

νιηθή εθπαηδεπηηθή δηάζηαζε ( πνην είλαη ην ελδεδεηγκέλν εθπαηδεπηηθό πξόγξακκα )

αιιά θαη αθόκα πην ζπλνιηθά ην δήηεκα ηνπ πνηνο ζα επεξεάδεη ηελ ηδενινγηθή

δηακόξθσζε θαη ηηο αληηιήςεηο ησλ Διιήλσλ κέζα από ηνλ έιεγρν ηεο παηδείαο.

Η δηακάρε πνπ μεζπάεη ηόηε πάλσ ζην ζέκα ηεο γιώζζαο αιιά θαη ηνπ

εθπαηδεπηηθνύ πξνγξάκκαηνο εγθαηληάδεη ηε λέα θάζε ηνπ γισζζηθνύ δεηήκαηνο. Σν

1776 ν Βνύιγαξεο ζηνλ πξόινγν ηεο «Λνγηθήο» ηνπ επηηίζεηαη ζε όζνπο

ρξεζηκνπνηνύλ ηε ιατθή γιώζζα γηα ηελ ζπγγξαθή επηζηεκνληθώλ ή θηινζνθηθώλ

βηβιίσλ. Ο ιόγηνο έξγηνο Μαθξαίνο πξνζπάζεζε λα αληηθξνύζεη ην ζύζηεκα ηνπ

4

Κνπέξληθνπ κε ην έξγν ηνπ «Σξόπαηνλ», ελώ ν Πάξηνο ζπλέγξαςε ην «αληηθώλεζηλ

πξνο ηνλ παξάινγνλ δήινλ ησλ από Δπξώπεο εξρνκέλσλ θηινζόθσλ». Ο ίδηνο ν

Παηξηάξρεο Γξεγόξηνο ν Δ΄ θπθινθνξεί ην Μάξηην ηνπ 1819 εγθύθιην κε ηελ νπνία

ππεξαζπίδεηαη ηελ αξραΐδνπζα ζε βάξνο ηεο δεκνηηθήο, ηε δηδαζθαιία ηεο

γξακκαηηθήο αληί ησλ επηζηεκώλ θαη επηηίζεηαη ζε όζνπο έρνπλ αληίζεηε άπνςε,

ηζρπξηδόκελνο όηη είλαη «εηο ηα ηεο ζξεζθείαο ησλ αλίδενη, εηο ηα ήζε παξάθνξνη θαη

δηεθζαξκέλνη, εηο ηα πνιηηεύκαηα επηβιαβείο θαη άζεκνη παηξηώηαη θαη αλάμηνη ηεο

πξνγνληθήο θιήζεσο2».

Κάησ από απηέο ηηο ζπλζήθεο ζηηο ηάμεηο ησλ ινγίσλ δηακνξθώλνληαη σο

πξνο ην ζέκα ηεο γιώζζαο ηξεηο ηάζεηο : ε αξρατζηηθή, ε ιατθή θαη ε κέζε νδόο. Η

αξρατζηηθή είρε σο θύξηνπο εθπξνζώπνπο ηνπο Δπγέλην Βνύιγαξε, Νεόθπην Γνύθα,

ηέθαλν Κνκκεηά θαη Παλαγηώηε Κνδξηθά. Η βαζηθή ηνπο ζέζε ήηαλ όηη ε ιατθή

γιώζζα ήηαλ αθαηάιιειε γηα λα εθθξάζεη ηηο ιεπηέο θαη αθεξεκέλεο έλλνηεο ησλ

ζεσξεηηθώλ επηζηεκώλ, ηνπ πλεπκαηηθνύ ζηνραζκνύ θαη ηεο θηινζνθίαο, ζε

αληίζεζε κε ηελ αξραία ειιεληθή γιώζζα ηελ νπνία θαη ζα έπξεπε λα

ρξεζηκνπνηήζεη ην γέλνο γηα ηελ πλεπκαηηθή ηνπ αθύπληζε.

Ο Κνδξηθάο επηπιένλ δίλεη θαη κία από ηηο πην πξώηκεο αηηηνινγήζεηο ηεο

άπνςήο ηνπ κε ηαμηθνύο όξνπο, αθνύ ππνζηεξίδεη όηη ππάξρνπλ δύν γιώζζεο, κία

ησλ επγελώλ θαη κία ησλ ρπδαίσλ, θαη κόλν ε πξώηε από απηέο είλαη θαηάιιειε γηα

ηνλ εμεπγεληζκό ησλ εζώλ ηνπ γέλνπο. Ο ιαόο ζα πξέπεη λα πεξηνξηζηεί ζηα

επαγγέικαηά ηνπ.

ηελ άιιε πιεπξά έρνπκε ηνπο Γεκήηξην Καηαξηδή, Ρήγα Βειεζηηλιή -

Φεξαίν, Ισάλλε Βειαξά θ.α. πνπ πηζηεύνπλ όηη ν εθζπγρξνληζκόο ηεο

πξνζθεξόκελεο παηδείαο δελ κπνξεί παξά λα γίλεη ζηε θπζηθή γιώζζα ηνπ ιανύ, ηε

κόλε πνπ κπνξεί λα γιηηώζεη ην έζλνο από ην πλεπκαηηθό ηέικα πνπ έρεη πέζεη.

Αλάκεζα ζηνπο αξρατζηέο θαη ζηνπο δεκνηηθηζηέο ήηαλ νη νπαδνί ηεο κέζεο

νδνύ κε θύξηνπο εθπξνζώπνπο ηελ εκβιεκαηηθή κνξθή ηνπ Αδακάληηνπ Κνξαή, ηνλ

Κσλζηαληίλν Κνύκα θ.α. Απηνί δέρνληαλ όηη ε πιήξεο επαλαθνξά ηεο αξραίαο

γιώζζαο δελ ήηαλ δπλαηή άιια πίζηεπαλ ζπγρξόλσο όηη ε ιατθή γιώζζα είρε

εθρπδατζηεί ιόγσ ηεο καθξαίσλεο ηνύξθηθεο θαηνρήο. Θα έπξεπε ινηπόλ λα

δηνξζσζεί, λα απνβιεζνύλ νη ηνύξθηθεο αιιά θαη νη ιαηηληθέο ιέμεηο, λα εηζαρζνύλ

λέεο από ηα αξραία ειιεληθά θαη νη ιατθέο λα πξνζαξκνζηνύλ ζην ηππηθό ηεο

αξραίαο.

2 Γηάλλεο Κνξδάηνο, ν.π, ζει 36.

5

Το γλωζζικό ζήηημα ζηο νέο ελληνικό κράηος

Οη απόςεηο ηνπ Κνξαή θαηλνκεληθά επηθξαηνύλ κεηά ηε λίθε ηεο επαλάζηαζεο

θαη ηελ ίδξπζε ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο, θαζώο ε θαζαξεύνπζα γίλεηαη επίζεκε

γιώζζα. Φαηλνκεληθά όκσο, θαζώο κε ην πέξαζκα ησλ εηώλ ε θαζαξεύνπζα ζα

εμαξραΐδεηαη όιν θαη πεξηζζόηεξν. ηελ ηάζε απηή ζπλέβαιε ην όηη «ηα επίζεκα

έγγξαθα ζπληάρζεθαλ ζηελ ιόγηα γιώζζα, επαλήιζε ε πξνθαηάιεςε ηεο θζνξάο

θαη ηεο παξαθκήο πνπ είρε ππνζηεί ε ιατθή γιώζζα από ηελ μέλε θαηάθηεζε ζε

ζπλδπαζκό κε ηελ αλαδήηεζε από ην λέν θξάηνο γισζζηθνύ πιηθνύ γηα ηελ απόδνζε

λέσλ ελλνηώλ από ηα αξραία Διιεληθά»3.

Δπηπξόζζεηα βξηζθόκαζηε ζε κία επνρή θαηά ηελ νπνία ζε όιε ηελ Δπξώπε

κειεηνύλ ηελ αξραία ειιεληθή γιώζζα θαη ηα θείκελα ησλ θιαζηθώλ θαη ζπλνιηθόηεξα

ζαπκάδνπλ ηνλ αξραίν ειιεληθό πνιηηηζκό. Γελ είλαη θαη παξάμελν πνπ ζηηο ηάμεηο

ηόζν ηνπ επίζεκνπ ειιεληθνύ θξάηνπο όζν θαη ησλ ινγίσλ επηθξαηεί ε ηάζε λα

ηνλίδνπλ ηελ θαηαγσγή ησλ λενειιήλσλ από ηνπο αξραίνπο κέζσ ηεο γιώζζαο.

Καη ζηα ρξόληα απηά όκσο ην γισζζηθό δήηεκα δελ έρεη κόλν ηε γισζζηθή

ηνπ δηάζηαζε. Μέζα από ηελ θαζαξεύνπζα πνπ κε ηαρείο ξπζκνύο εμειίζζεηαη ζε

αξραΐδνπζα, νη άξρνπζεο ηάμεηο θαη νη κνξθσκέλνη έρνπλ έλα εξγαιείν πνπ ηνπο

βνεζάεη λα δηαρσξίδνληαη από ην ιαό θαη λα κνλνπσινύλ ζέζεηο πνπ πξνζθέξνπλ

εμνπζία, ρξήκαηα ή θαη ηα δύν καδί, ζηελ εθπαίδεπζε αιιά θαη γεληθόηεξα ζηνλ

θξαηηθό κεραληζκό. ην απνθνξύθσκα ηεο θπξηαξρίαο ηνπ αξρατζκνύ ην 1853 ν

Παλαγηώηεο νύηζνο ζα δεκνζηεύζεη ζπζηεκαηνπνηεκέλε ηελ άπνςε γηα πιήξε

επηζηξνθή ζηελ αξραία ειιεληθή, ελώ ην 1856 ζα δεκνζηεπζεί Βαζηιηθό Γηάηαγκα

γηα ηε ζρνιηθή γιώζζα ζην νπνίν νξίδεηαη όηη ε κόλε γξακκαηηθή ηεο ειιεληθήο

γιώζζαο είλαη ε αξραία.

Μόλν ζηα ηειεπηαία 20 ρξόληα ηνπ 19νπ αηώλα ε απόιπηε θπξηαξρία ηνπ

αξρατζκνύ αξρίδεη λα θινλίδεηαη. Η δεκνηηθή ζην πξόζσπν ηνπ Ψπράξε ( Σν ηαμίδη

κνπ, 1888 ) βξίζθεη έλαλ άμην ζεσξεηηθό θαη ηδενινγηθό εθπξόζσπν. Σν 1880 νη

πξώηνη εθπξόζσπνη ηεο λέαο Αζελατθήο ρνιήο ( Κακπάο, Γξνζίλεο ) γξάθνπλ

πνίεζε ζε δεκνηηθή, ιίγα ρξόληα αξγόηεξα αξρίδεη ηελ πνηεηηθή ηνπ παξαγσγή,

θπζηθά ζε δεκνηηθή, ν Παιακάο, ελώ ν Ρνΐδεο δεκνζηεύεη ην 1893 «ηα είδσια» πνπ

ππνζηεξίδνπλ ηε ρξήζε ηεο δεκνηηθήο γξακκέλα ζε θαζαξεύνπζα!

3 Ρέλα ηαπξίδε – Παηξηθίνπ, ε ηζηνξία ηνπ γισζζηθνύ δεηήκαηνο,

http://www.abnet.agrino.org/htmls/Z/Z001.html

6

Κάλεη έηζη ηελ επαλεκθάληζε ηνπ ην δεκνηηθηζηηθό θίλεκα, πεξηνξηζκέλν όκσο

ζε κηα κεηνςεθία ινγίσλ, δηαλννπκέλσλ θαη πνηεηώλ ηεο επνρήο θαη απνθνκκέλν

από ηελ πιεηνςεθία ηνπ ιανύ, ηε γιώζζα ηνπ νπνίνπ ππεξαζπίδεηαη, θάηη πνπ ζα

παίμεη ζεκαληηθό ξόιν θαη ιίγα ρξόληα αξγόηεξα ζηα Δπαγγειηαθά γεγνλόηα.

Γεληθόηεξα κηιώληαο ηελ ηειεπηαία 20εηία ηνπ 19νπ αηώλα θαη ζηα πξώηα

ρξόληα ηνπ 20νπ ην γισζζηθό δήηεκα μαλαγπξίδεη νμύ θαη γπξεύεη άκεζεο απαληήζεηο.

Σν γεγνλόο απηό έρεη ηα αίηηά ηνπ ζηηο γεληθόηεξεο εμειίμεηο πνπ ζπκβαίλνπλ ζηελ

Διιάδα θαη ζηνλ επξύηεξν ρώξν ησλ Βαιθαλίσλ.

Η περίοδος 1880 - 1901

Από ηελ πξώηε ζηηγκή ηεο ίδξπζήο ηνπ ην ειιεληθό θξάηνο αληηκεηώπηδε ηελ

αληίθαζε αλάκεζα ζηνπο ζηόρνπο ηνπ πνπ ήηαλ εμαηξεηηθά θηιόδνμνη - ε

ελζσκάησζε εληόο ησλ νξίσλ ηνπ όισλ ησλ πεξηνρώλ ηεο Οζσκαληθήο

απηνθξαηνξίαο ζηηο νπνίεο θαηνηθνύζαλ έιιελεο, ειιελόθσλνη ή ρξηζηηαλνί

νξζόδνμνη - θαη ζηηο πνιύ πεξηνξηζκέλεο δπλαηόηεηεο πνπ ηνπ παξείραλ ηα

αζθπθηηθά πεξηνξηζκέλα ζύλνξά ηνπ, όπσο ε έιιεηςε ζεκαληηθώλ

πινπηνπαξαγσγηθώλ πεγώλ, ε γεληθόηεξε νηθνλνκηθή ηνπ θαζπζηέξεζε, νη ζνβαξέο

δπζιεηηνπξγίεο ηνπ θξαηηθνύ κεραληζκνύ θαη ν αδύλακνο ζηξαηόο ηνπ.

Η πην ζνβαξή πξνζπάζεηα θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 19νπ αηώλα γηα λα

αληηκεησπηζηεί απηή ε αληίθαζε ήηαλ νη ζεηείεο ησλ θπβεξλήζεσλ ηνπ Χαξίιανπ

Σξηθνύπε, νη νπνίεο κε κηθξέο δηαθνπέο θξάηεζαλ από ην 1882 έσο θαη ην 1895. Οη

επηδησθόκελνη ζθνπνί ήηαλ ε αλαζπγθξόηεζε ηνπ θξάηνπο, ε δεκηνπξγία ηζρπξνύ

ζηξαηνύ θαη ε ηόλσζε ηεο νηθνλνκίαο κέζα από ηελ πξνζέιθπζε μέλσλ θεθαιαίσλ.

Δπξόθεηην ινηπόλ γηα κία πνιηηηθή, ε νπνία αληί ηεο άκεζεο πξνζπάζεηαο

εθπιήξσζεο ηεο «Μεγάιεο Ιδέαο» πξνέηαζζε ηελ πξόηεξε αλαζπγθξόηεζε θαη

πξνεηνηκαζία.

Γύν ήηαλ νη θύξηνη παξάγνληεο πνπ βνήζεζαλ λα μεθηλήζεη ε εθζπγρξνληζηηθή

απηή πξνζπάζεηα πνπ εθθξάζηεθε κέζα από ην πξόζσπν ηνπ Χαξίιανπ Σξηθνύπε,

έλαο εζσηεξηθόο θαη έλαο εμσηεξηθόο.

Ο εζσηεξηθόο ήηαλ ε έζησ θαη αξγή αλάπηπμε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο, ηελ

νπνία νη θπβεξλήζεηο ηνπ Σξηθνύπε πξνζπάζεζαλ λα επηηαρύλνπλ. Έηζη, αλάκεζα

ζην 1867 θαη ην 1878 ηα εξγνζηάζηα από 22 γίλνληαη 108 θαη ε ηππνδύλακή ηνπο από

7

300 πεξλάεη ζε 2.884 , πνιιαπιαζηάδνληαη ηα πηζησηηθά θαη ηξαπεδηθά ηδξύκαηα,

ελώ ην 1876 ηδξύεηαη ην Χξεκαηηζηήξην Αζελώλ. Σελ ίδηα πεξίνδν κία ζεηξά από

επηρεηξεκαηίεο ηεο δηαζπνξάο κεηαθέξνπλ ζηελ Διιάδα κέξνο ή ην ζύλνιν ησλ

νηθνλνκηθώλ ηνπο δξαζηεξηνηήησλ. Δπηπιένλ, αλάκεζα ζην 1870 θαη ην 1889 νη

εξγάηεο θαη βηνηέρλεο απμάλνληαη θαηά 21,6 %, νη έκπνξνη θαηά 42,2 %, νη δηθεγόξνη

θαηά 82,6 %, νη θαιιηηέρλεο θαηά 144 %, νη γηαηξνί θαηά 88 % θαη νη δάζθαινη θαηά

151 %4. Δκθαλίδεηαη ή κάιινλ δηεπξύλεηαη έηζη έλα ζηξώκα αζηώλ θαη ειεύζεξσλ

επαγγεικαηηώλ πνπ ζηεξίδεη ηελ πνιηηηθή ηνπ Σξηθνύπε.

Ο εμσηεξηθόο παξάγνληαο είλαη ε εκθάληζε θαη άιισλ επίδνμσλ δηεθδηθεηώλ

ησλ επξσπατθώλ εδαθώλ ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο, ησλ έξβσλ θαη θπξίσο

ησλ Βνπιγάξσλ. Η Μεγάιε Ιδέα ζηεξηδόηαλ ζηελ πεπνίζεζε όηη ε Διιάδα ζα ήηαλ ν

δηεθδηθεηήο ησλ νζσκαληθώλ εδαθώλ ζηα νπνία θαηνηθνύζαλ ειιεληθνί – ρξηζηηαληθνί

πιεζπζκνί. Από ην ηειεπηαίν ηέηαξην ηνπ 19νπ αηώλα ε πξνζδνθία απηή είλαη

πξνθαλέζηαηα αλεδαθηθή θαη ν ζιαβηθόο θίλδπλνο είλαη θαηαθαλήο. Από ην 1885

ηδηαίηεξα, όηαλ ε Βνπιγαξία πξνζαξηά ηελ Αλαηνιηθή Ρσκπιία ζηελ νπνία θαηνηθνύλ

θαη πνιινί Έιιελεο, ε απέρζεηα πξνο ην ιαβηζκό εληζρύεηαη θαηά πνιύ. Η αλάγθε

εθζπγρξνληζκνύ, νηθνλνκηθνύ θαη ζηξαηησηηθνύ, ώζηε ε Διιάδα λα είλαη έηνηκε γηα

ηελ επεξρόκελε ζύγθξνπζε γίλεηαη επηηαθηηθή, θαζώο ε αδπλακία ηεο Οζσκαληθήο

Απηνθξαηνξίαο γίλεηαη όιν θαη πην εκθαλήο. Σν έπαζιν γηα ην ληθεηή ζα είλαη ε

Μαθεδνλία θαη ε Θξάθε!

Η εθζπγρξνληζηηθή απηή πξνζπάζεηα όκσο ζπλεπαγόηαλ ππέξκεηξα ζθιεξά

κέηξα γηα ηα ιατθά ζηξώκαηα θαη γέλλεζε κεγάιεο αληηδξάζεηο. ην εγεηηθό επίπεδν

νη αληηηξηθνππηθνί εθθξάζηεθαλ από ην Γειηγηάλλε. Σειηθά ν δαλεηζκόο ζηνλ νπνίν

πξνρώξεζαλ νη ηξηθνππηθέο θπβεξλήζεηο γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ πξνγξάκκαηόο ηνπο

πίεζε ηόζν πνιύ ηα δεκόζηα νηθνλνκηθά ώζηε ζε ζπλδπαζκό κε ην γεληθόηεξν θιίκα

νηθνλνκηθήο ύθεζεο πνπ επηθξαηνύζε ηελ ίδηα πεξίνδν ζηηο επξσπατθέο νηθνλνκίεο

θαη παξόιε ηε ζθιεξή νηθνλνκηθή πνιηηηθή ε Διιάδα λα κε κπνξέζεη λα απνθύγεη

ηελ πηώρεπζε ηνπ 1893.

Καη ηα ρεηξόηεξα έξρνληαλ. Σν 1897 κε αθνξκή ηελ επέκβαζε ηεο Διιάδαο

ζηελ Κξεηηθή Δπαλάζηαζε ε Οζσκαληθή Απηνθξαηνξία ηεο θεξύζζεη ηνλ πόιεκν. Η

ζπληξηβή ηνπ ειιεληθνύ ζηξαηνύ είλαη ζύληνκε θαη απόιπηε. Μόλν ε παξέκβαζε ησλ

Μεγάισλ Γπλάκεσλ ζα ζηακαηήζεη ηνπο Σνύξθνπο. Οη εδαθηθέο απώιεηεο ηεο

Διιάδαο είλαη κηθξέο αιιά ζα αλαγθαζηεί λα πιεξώζεη κεγάιε ρξεκαηηθή

4 Κσζηαληίλνο Σζνπθαιάο, «Πνιηηηθή ησλ θπβεξλήζεσλ θαη πξνβιήκαηα από ην 1881 σο ην

1895» ζην ζπιινγηθό, «Ιζηνξία ηνπ Διιεληθνύ έζλνπο», Δθδνηηθή Αζελώλ, Αζήλα, 1977 η. 14, , ζει 10-12.

8

απνδεκίσζε. Καζώο ηα ρξήκαηα δελ ππάξρνπλ ζα αλαγθαζηεί λα δαλεηζηεί. Δδώ

πξέπεη λα μαλαγπξίζνπκε ζηελ πηώρεπζε ηνπ 1893. Από ηόηε θαη κεηά ε Διιάδα είρε

ζηακαηήζεη λα απνπιεξώλεη ην εμσηεξηθό ηεο ρξένο. Οη απόπεηξεο ζπκβηβαζκνύ

απνηύραηλαλ θαζώο νη μέλνη θεθαιαηνύρνη πξνέβαιαλ απαηηήζεηο θαη όξνπο πνπ δελ

δέρνληαλ νη ειιεληθέο θπβεξλήζεηο.

Πιένλ όκσο ε ζύλαςε ηνπ δαλείνπ κε ην νπνίν ζα πιεξσλόηαλ ε πνιεκηθή

απνδεκίσζε ζηελ Οζσκαληθή Απηνθξαηνξία ήηαλ επείγνπζα αλάγθε, θαζώο κόλν

κεηά ηελ θαηαβνιή ηεο ηα νζσκαληθά ζηξαηεύκαηα ζα απνρσξνύζαλ από ηε

Θεζζαιία.

Γηα λα ζπλαθζεί όκσο ην δάλεην νη μέλνη θεθαιαηνύρνη απαίηεζαλ θαη πέηπραλ

ηνλ έιεγρν ησλ δεκόζησλ νηθνλνκηθώλ, ελώ επηπιένλ ηνπο εθρσξήζεθαλ πεγέο

εζόδσλ ηνπ θξάηνπο όπσο δαζκνί ηεισλείσλ, ηέιε ραξηνζήκνπ, ηα κνλνπώιηα

αιαηηνύ, ηζηγαξόραξησλ θ.α. Μόλν ζεηηθό κηαο πξαγκαηηθά θαηαζηξνθηθήο πεξηόδνπ

ήηαλ ε αλαγλώξηζε ηεο απηνλνκίαο ηεο Κξήηεο.

ε πνιηηηθό επίπεδν ηελ ήηηα αθνινύζεζε κία πεξίνδνο αζηάζεηαο κέρξη ηηο

εθινγέο ηνπ 1899 πνπ θέξδηζε ν Θενηόθεο πνπ παξνπζηάζηεθε σο ν ζπλερηζηήο ηνπ

Σξηθνύπε θαη θπβέξλεζε κέρξη ην 1901. Μηα θπβεξλεηηθή ζεηεία πνπ δηαθόπεθε

απξόνπηα ιόγσ ησλ Δπαγγειηαθώλ γεγνλόησλ.

Σν θιίκα απηό ηεο αζηάζεηαο ζηελ πνιηηηθή δσή αληηθαηόπηξηδε ηελ γεληθόηεξε

ηάζε παξαθκήο πνπ ππήξρε ζηελ θνηλσλία. Σελ ήηηα ζηνλ πόιεκν αθνινύζεζε ε

ακθηζβήηεζε όισλ ησλ θαηεζηεκέλσλ: ηνπ ζξόλνπ, ησλ πνιηηηθώλ, ηνπ ζηξαηνύ.

Καζώο όκσο δελ ππήξρε θακία ζπγθξνηεκέλε πνιηηηθή ή θνηλσληθή δύλακε πνπ ζα

κπνξνύζε λα νδεγήζεη ην θύκα απηό ηεο ιατθήο δπζαξέζθεηαο ζε ελαιιαθηηθή δίνδν,

απηή κεηαηξάπεθε ζε απαηζηνδνμία θαη απάζεηα, πξνγνλνπιεμία θαη εζσζηξέθεηα.

Η απαμίσζε απηή ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο θαη ηνπ ειιεληθνύ ζηξαηνύ έθαλε

αλεδαθηθέο ηηο θηινδνμίεο γηα επέθηαζε πξνο ην Βνξξά. Σελ ίδηα πεξίνδν κάιηζηα

μεθηλά ε ζπγθξνηεκέλε βνπιγάξηθε πξνζπάζεηα γηα πξνζεηαηξηζκό ησλ

ακθηζβεηνύκελσλ ρξηζηηαληθώλ πιεζπζκώλ ηεο Μαθεδνλίαο, κε ίδξπζε ζρνιείσλ θαη

εθθιεζηώλ πνπ ππάγνληαη ζηε βνπιγάξηθε εθθιεζία θαη όρη ζην Παηξηαξρείν, αιιά

θαη ηε δξάζε αληάξηηθσλ νκάδσλ.

Σν 1901 κάιηζηα, όηαλ ππνγξάθεηαη ζπλζήθε ζπκκαρίαο αλάκεζα ζηε εξβία

θαη ηε Βνπιγαξία κε πξνθαλή ζθνπό ην κνίξαζκα ηεο Μαθεδνλίαο, ε δηπισκαηηθή

απνκόλσζε ηεο Διιάδαο θάλεη ηελ θαηάζηαζε αθόκα πην δύζθνιε. Σα γεγνλόηα

απηά εληζρύνπλ ηελ ήδε ππάξρνπζα αληηπάζεηα πξνο ηνπο Βνύιγαξνπο εηδηθόηεξα

αιιά θαη πξνο ην ιαβηζκό γεληθόηεξα.

Ο αληαγσληζκόο απηόο ησλ ρξηζηηαληθώλ βαιθαληθώλ θξαηώλ γηα ηα εδάθε

ηεο Μαθεδνλίαο πεξηπιέθεηαη από ηελ ηδηαίηεξα ξεπζηή θαηάζηαζε ζηελ Δπξώπε.

9

Σελ πεξίνδν απηή είλαη ππό δηακόξθσζε νη δύν ζρεκαηηζκνί θξαηώλ πνπ ζα

αληηπαξαηεζνύλ ζηνλ πξώην παγθόζκην πόιεκν. ηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηώλα

πξαγκαηνπνηείηαη ε πξνζέγγηζε Ρσζίαο – Γαιιίαο κε θαλεξό ζθνπό ηελ

αληηκεηώπηζε ηεο Γεξκαλίαο. Όπσο είλαη ινγηθό ινηπόλ, όιεο νη κεγάιεο δπλάκεηο

πξνζπαζνύλ λα θεξδίζνπλ επηξξνή ζηνλ θξίζηκν ρώξν ησλ Βαιθαλίσλ.

΄

Τα εσαγγελιακά γεγονόηα

Η ηζηνξία ησλ κεηαθξάζεσλ ηνπ επαγγειίνπ μεθηλάεη ην 1898, όηαλ ε

βαζίιηζζα Όιγα, δηαπηζηώλνληαο κεηά από επίζθεςε ηεο ζε ηξαπκαηίεο ηνπ πνιέκνπ

ηνπ 1897, όηη δελ κπνξνύλ λα θαηαιάβνπλ ην λόεκα ηνπ θεηκέλνπ αλαζέηεη ζηε

γξακκαηέα ηεο, Ινπιία σκάθε, ην ίδην έξγν. Σελ ηειηθή δηόξζσζε θάλεη ν θαζεγεηήο

ηεο Ρηδαξείνπ Φ. Παπαδόπνπινο. θνπόο ηεο βαζίιηζζαο ήηαλ λα γίλεη θαηαλνεηό κε

απηό ηνλ ηξόπν ην θείκελν ηνπ από ηα ιατθά ζηξώκαηα θαη λα ηνλσζεί ε

ζξεζθεπηηθόηεηά ηνπο.

Αθνύ ηειείσζε ε κεηάθξαζε ε Όιγα δήηεζε ηελ έγθξηζε ηεο Ιεξάο πλόδνπ

γηα ηε δηάδνζή ηεο. Η Ιεξά ύλνδνο όκσο ζε ζύλνδό ηεο ην 1899 απέξξηςε ην αίηεκά

ηεο βαζίιηζζαο. Η Όιγα δήηεζε ηελ παξέκβαζε ηνπ παηξηάξρε, ελέξγεηα πνπ δελ

έθεξε θαλέλα απνηέιεζκα αθνύ θαη απηόο είρε αξλεηηθή άπνςε απέλαληη ζηε

κεηάθξαζε. Δπηρεηξώληαο λα αιιάμεη ηόηε ηελ απόθαζε ηεο Ιεξάο πλόδνπ ε Όιγα

πέηπρε λα γίλεη λέα ζπλεδξίαζή ηεο ζηα αλάθηνξα. Η γλώκε ησλ ηεξαξρώλ όκσο

παξέκεηλε αξλεηηθή θαη έηζη ε Όιγα εγθαηέιεηςε ηελ πξνζπάζεηά ηεο.

ηηο 9 επηεκβξίνπ ηνπ 1901 όκσο ην ζέκα μαλαλνίγεη θαζώο αξρίδεη ζηελ

εθεκεξίδα «Αθξόπνιηο» ε δεκνζίεπζε ηεο κεηάθξαζεο ηνπ Πάιιε. ηελ έθδνζή ηεο

ίδηαο εκέξαο κάιηζηα, ε «Αθξόπνιηο» ζπλδέεη ηηο δύν κεηαθξάζεηο, θαζώο ζηελ

πξώηε ζειίδα έρεη ηίηιν «ην επαγγέιην εηο γιώζζαλ ηνπ ιανύ» θαη «ην έξγν ηεο

βαζηιίζζεο ε αθξόπνιηο ην ζπλερίδεη».

Η αληίδξαζε πνπ μέζπαζε ήηαλ έληνλε θαζώο ε γιώζζα ηεο κεηάθξαζεο

ήηαλ ζε αθξαία εθδνρή ηεο δεκνηηθήο. Ο Πάιιεο ήηαλ Έιιελαο ηεο δηαζπνξάο θαη

δελ είρε άκεζε επαθή κε ηελ ειιεληθή πξαγκαηηθόηεηα. Γισζζηθά ήηαλ νπαδόο ησλ

ηδεώλ ηνπ Ψπράξε θαη πίζηεπε όηη ε γιώζζα έπξεπε λα εθθαζαξηζηεί από θάζε

δάλεην από ηα αξραία, από θάζε ιέμε ηεο θαζαξεύνπζαο ή μέλσλ γισζζώλ, αθόκα

θαη αλ είραλ επηθξαηήζεη θαη ζηνλ πξνθνξηθό ιόγν. Σηο ιέμεηο πνπ απέξξηπηε ηηο

αληηθαζηζηνύζε κε λέεο, πνιιέο θνξέο δηθήο ηνπ έκπλεπζεο, ζην πξόηππν ηεο

πξνθνξηθήο ιατθήο γιώζζαο ηεο επνρήο ηνπ.

10

Όιεο ζρεδόλ νη εθεκεξίδεο ηάρζεθαλ θαηά ηεο δεκνζηεπζείζαο ζηελ

«Αθξόπνιηο» κεηάθξαζεο. Δπηθξηηηθνί απέλαληη ζηε κεηάθξαζε ήηαλ επίζεο νη

θαζεγεηέο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ θαη ε Δθθιεζία. ηηο 17 Οθησβξίνπ ε Ιεξά ύλνδνο

θαηαδηθάδεη ηε κεηάθξαζε σο βέβειε ( απόθαζε όκσο πνπ δεκνζηεύεηαη κεηά ηελ

έλαξμε ησλ επεηζνδίσλ ) θαη ππό ην βάξνο ησλ αληηδξάζεσλ ζηηο 20 Οθησβξίνπ ε

«Αθξόπνιηο» ζηακαηάεη ηε δεκνζίεπζε ηεο κεηάθξαζεο.

Δλώ όκσο ε δεκνζίεπζε ηεο κεηάθξαζεο έρεη ήδε ζηακαηήζεη, από ηηο 27

Οθησβξίνπ θαη κεηά ην «Δκπξόο» θαη ζηε ζπλέρεηα ε «Δζηία», ην «θξηπ» θαη νη

«Καηξνί» μεθηλνύλ ή εληείλνπλ κηα εκπξεζηηθή αξζξνγξαθία θαηά ηεο κεηάθξαζεο

ηνπ Πάιιε, ηελ νπνία ζπλδένπλ κε ηελ Όιγα θαη ην ζιαβηθό θίλδπλν θαη κε επζείεο

πξνηξνπέο γηα ρξήζε βίαο. Σηο επόκελεο εκέξεο ε έληαζε απμάλεηαη θαη

ζπζζσξεύεηαη, ππνβνεζνύκελε θαη από ηελ απάληεζε πνπ έδσζε ε «Αθξόπνιηο»

ζηηο επηθξίζεηο πνπ δέρηεθε, έσο ηηο 5 Ννέκβξε, όηαλ έρνπκε θαη ηα πξώηα

επεηζόδηα.

Σόηε πεξί ηα 500 άηνκα5, θνηηεηέο ηεο Φηινζνθηθήο, ηεο Θενινγηθήο θαη ηεο

Ννκηθήο6, αξρηθά ζπγθεληξώλνληαη ζηα Πξνπύιαηα θαη ζηε ζπλέρεηα απνθαζίδνπλ

λα δηαδειώζνπλ πξνο ηα γξαθεία ηεο «Αθξνπόιεσο», ε νπνία έρεη δεκνζηεύζεη ηε

κεηάθξαζε ηνπ Πάιιε θαη έρεη επηηεζεί κέζα από ηηο ζηήιεο ηεο ζηνπο θαζεγεηέο ηεο

Θενινγηθήο7. Δθεί πξνβαίλνπλ ζε κηθξήο έθηαζεο επεηζόδηα, θαηαζηξέθνληαο

πόξηεο, παξάζπξα, δηαζθνξπίδνληαο θαη θαίγνληαο έληππν πιηθό. Πεξίπνπ ηα ίδηα

θάλνπλ θαη ζηα γξαθεία ηνπ «Άζηεσο», ιόγσ ηνπ όηη θαη απηό ην έληππν είρε ηαρζεί

ππέξ ηεο κεηάθξαζεο. ύκθσλα κε ην «Άζηπ» ηεο 6/11/1901, αξρηθά εηζήιζαλ γύξσ

ζηνπο είθνζη θνηηεηέο νη νπνίνη απαίηεζαλ λα ζηακαηήζεη λα ζίγεηαη ην ζέκα ηεο

κεηάθξαζεο ησλ Δπαγγειίσλ. ηε ζπλέρεηα πξνζπάζεζαλ λα κπνπλ πεξηζζόηεξνη,

θάηη πνπ δελ θαηάθεξαλ καδηθά ιόγσ ηεο επέκβαζεο ηεο αζηπλνκίαο8.

Σελ ίδηα εκέξα γίλεηαη θαη ζπλάληεζε ησλ θνηηεηώλ κε ηνλ αξρηεπίζθνπν

Πξνθόπην, από ηνλ νπνίν απαηηνύλ αθνξηζκό ησλ κεηαθξαζηώλ. Σν κέινο ηεο

επηηξνπήο ησλ θνηηεηώλ Γηαθαιήο ζπλνςίδεη ζε κία πξόηαζε ηελ άπνςε ηνπο: «ε

γιώζζα ησλ Ιεξώλ Δπαγγειίσλ δηεηήξεζε ηελ ελόηεηα ηνπ Διιεληθνύ Έζλνπο θαη

πάζα απόπεηξα πξνο κεηάθξαζε ηνπ ηεξνύ θεηκέλνπ ηείλεη εηο δηάζπαζηλ απηήο9».

5 «Άζηπ», αξ. θ. 3931, 6/11/1901. 6 «Δκπξόο» αξ. θ. 1806, 6/11/1901 7 Γηώξγνο Γηάλλαξεο, Φνηηεηηθά θηλήκαηα θαη Διιεληθή παηδεία, Πνληίθη, Αζήλα 1993, ζει 284. 8 «Άζηπ», αξ. θ 3931, 6/11/1901. 9 Γηώξγνο Γηάλλαξεο, ν.π, ζει 285.

11

Πεξίπνπ ε ίδηα είλαη ε εμέιημε ησλ πξαγκάησλ θαη ζηηο 6 θαη 7 Ννεκβξίνπ κε

ζπλερώο δηεπξπλόκελε όκσο ηελ έληαζε αλάκεζα ζηνπο θνηηεηέο θαη ηνπο άιινπο

δηαδεισηέο θαη ζηηο θξαηηθέο δπλάκεηο θαηαζηνιήο, ζηξαηό θαη αζηπλνκία.

ηηο 8 Ννεκβξίνπ γίλεηαη ζηηο ζηήιεο ηνπ Οιπκπίνπ Γηόο ην θνηλό

ζπιιαιεηήξην θνηηεηώλ θαη ζπληερληώλ. Η αηκόζθαηξα είλαη ειεθηξηζκέλε. Σν

«Δκπξόο» δίλεη ηελ πιεξνθνξία όηη ηξία άηνκα από ηελ αληηπνιίηεπζε πιεζίαζαλ

ηνπο θνηηεηέο θαη ηνπο πξόηεηλαλ λα ηνπο πξνκεζεύζνπλ κε όπια10, πξόηαζε ηελ

νπνία όκσο εθείλνη δελ απνδέρηεθαλ.

ηε ζπλέρεηα νη θνηηεηέο αιιά θαη πιήζνο ιανύ επηζηξέθνπλ ζηα Πξνπύιαηα.

Δθεί αλαθνηλώλεηαη όηη ε επηηξνπή πξόθεηηαη λα επηδώζεη ην ςήθηζκα θαη όηη ε

ζπγθέληξσζε πξέπεη λα δηαιπζεί. Γίλεηαη όκσο αθξηβώο ην αληίζεην. Κύκα πνιηηώλ

αξρίδεη λα θαηεπζύλεηαη πξνο ηε Μεηξόπνιε. ηελ νδό ηαδίνπ όκσο, θαη πεξί ηηο

16:00 κ.κ., απόζπαζκα ηππηθνύ θάλεη επέιαζε ελαληίνλ ηνπ. Βξνρή από πέηξεο

εθηνμεύεηαη ελάληηα ζηνπο ηππείο θαη ηόηε αθνύγεηαη ν πξώηνο ππξνβνιηζκόο, κε

ζηόρεπζε πξνο ηνπο δηαδεισηέο, ν νπνίνο ζύκθσλα κε ην «Δκπξόο» ξίρηεθε από

ηνλ αζηπλόκν παλό11. Οη ππξνβνιηζκνί γεληθεύνληαη. Οη πεξηζζόηεξνη είλαη ζηνλ

αέξα αιιά θάπνηνη, πηζαλόηαηα από ηε θξνπξά ηνπ ππνπξγείνπ Οηθνλνκηθώλ,

ζθνπεύνπλ θαηά ησλ δηαδεισηώλ12. Ππξνβνιηζκνί όκσο ξίρλνληαη καδί θαη κε

πνιιέο πέηξεο θαη από ηελ πιεπξά ηνπ ιανύ. Ο αξηζκόο ησλ λεθξώλ θαη ησλ

ηξαπκαηηώλ απμάλεηαη ζπλερώο. Οκάδα δηαδεισηώλ ζπλαληηέηαη κε ηελ άκαμα πνπ

κεηαθέξεη ηνλ πξσζππνπξγό Θενηόθε θαη ηνπ επηηίζεηαη κε πέηξεο θαη ζθαίξεο, νη

νπνίεο όκσο δελ ηνλ πεηπραίλνπλ. Οη ζπγθξνύζεηο ζηακαηνύλ γύξσ ζηηο 17:30 κ.κ.

κε ηειηθό απνινγηζκό νθηώ λεθξνύο θαη εβδνκήληα ηξαπκαηίεο13.

Αθνινπζεί πιήζνο ζπλαληήζεσλ αλάκεζα ζε ζεζκηθνύο παξάγνληεο,

πνιηηηθνύο θαη ηα κέιε ηεο βαζηιηθήο νηθνγέλεηαο. Δπίζεο, επηηξνπή ησλ θνηηεηώλ θαη

ησλ ζπληερληώλ ζπλαληηέηαη κε ηνλ ππαζπηζηή ηνπ Βαζηιηά θαη ηνπ δεηεί ηελ

απνκάθξπλζε ηνπ ζηξαηνύ από ηελ πεξηνρή γύξσ από ην παλεπηζηήκην, θάηη πνπ

γίλεηαη.

Σειεπηαίν αμηνκλεκόλεπην γεγνλόο ηεο εκέξαο είλαη ε επίζεζε από νκάδα

δηαδεισηώλ ζην ζπίηη ηνπ Παιακά, ζηελ νδό Αζθιεπηνύ. Καίλε εθεκεξίδεο θαη

βηβιία, θσλάδνληαο ηαπηόρξνλα ζπλζήκαηα θαηά ησλ δεκνηηθηζηώλ . Σν γεγνλόο

10 «Δκπξνο», αξ θ. 1809, 9/11/1901. 11

«Δκπξνο», αξ θ. 1809, 9/11/1901. 12

«Δκπξνο», αξ θ. 1809, 9/11/1901. 13

Γηώξγνο Γηάλλαξεο,ν.π, ζει 293

12

αλάγθαζε ηε γπλαίθα ηνπ πνηεηή λα πάξεη ηα παηδηά ηνπο θαη λα αλαδεηήζεη αζθαιέο

θαηαθύγην ζε ζπίηη θηιηθήο νηθνγέλεηαο κέρξη λα εμνκαιπλζεί ε όιε θαηάζηαζε14.

Σν επόκελν βξάδπ νη θνηηεηέο θαηαιακβάλνπλ νπιηζκέλνη ην Παλεπηζηήκην.

Η θαηάιεςε απηή δηαξθεί έσο θαη ηηο 12/12/1901, ελώ νκάδα θνηηεηώλ αλαιακβάλεη

λα ζπγγξάςεη βηβιίν γηα ηα γεγνλόηα. Σειηθά, εθηόο από ηνλ αξρηεπίζθνπν Πξνθόπην

θαη ηνπο αξρεγνύο ηεο ρσξνθπιαθήο θαη ηεο αζηπλνκίαο πνπ παξαηηνύληαη , ζύκα

ησλ γεγνλόησλ είλαη θαη ε θπβέξλεζε Θενηόθε πνπ επίζεο παξαηηείηαη ζηηο

12/11/1901.

Οι θέζεις ηων αρταϊζηών

Γηα πνηνπο ιόγνπο ινηπόλ ε δηέλεμε απηή απέθηεζε ηόζν βίαηα

ραξαθηεξηζηηθά, ηη ήηαλ απηό πνπ ώζεζε εθαηνληάδεο ή θαη ρηιηάδεο αλζξώπνπο λα

ζπγθξνπζηνύλ ζε ηέηνην βαζκό ώζηε λα ππάξμνπλ απώιεηεο αλζξώπηλσλ δσώλ; Με

άιια ιόγηα αλ ην δήηεκα ήηαλ απιά γισζζηθό γηαηί λα γίλνπλ ηέηνηεο αθξόηεηεο; ηελ

πξνζπάζεηα λα απαληεζεί απηό ην εξώηεκα ζα αλαηξέμνπκε θαη πάιη ζηελ

αξζξνγξαθία ηνπ «εκπξόο» θαη ηελ «εζηίαο».

Η άπνςε πνπ εμέθξαδαλ ήηαλ όηη ην επαγγέιην δελ πξέπεη θαη δελ κπνξεί λα

κεηαθξαζηεί γηαηί «αθνύ ε γιώζζα ηνπ Επαγγειίνπ εγξάθε εηο ηελ Ειιεληθήλ, ε

γιώζζα απηή απνηειεί θεθάιαηνλ δηα ηνπο Έιιελαο … εάλ δελ ελλννύλ ηελ γιώζζαλ

πξέπεη λα αλέιζνπλ κέρξη απηήο θαη νπρί λα ηελ θαηαβηβάζνπλ κέρξη απηώλ.»

Άιισζηε «ε δπζθνιία απηνύ δελ έγθεηηαη ελ ηε γιώζζε αιι΄ ελ ηε έλλνηα. Δύλαζζε λα

ζρνιηάζεηε απηά, λα ηα εξκελεύζεηε, λα ηα εμεγήζεηε, αιι΄ νπρί λα ηα κεηαθξάζεηε. Η

γιώζζα είλε ε κόλε άιπζνο, ήηηο καο ζπλδέεη κεηά ηεο αξραηόηεηνο … απνηειεί έλα

ησλ ηίηισλ ηεο θαηαγσγήο καο, δηα ησλ νπνίσλ δηεθδηθνύκελ ηα εζληθά καο

δηθαηώκαηα θαη δηαζηξέθνληεο θαη δηαθζείξνληεο απηήλ, πξάηηνκελ ην ίδηνλ σο λα

θαηαμεζρίδνκελ ηνπο ηίηινπο ηνύηνπο θαη λ΄ απεξλνύκεζα ηα δηθαηώκαηα ηαύηα15.»

«Τν δήηεκα ( δειαδή ) δελ είλε θπξίσο ζενινγηθόλ, δελ είλε ζξεζθεπηηθόλ, δελ

είλε κόλν γισζζηθόλ. Είλε πξν πάλησο πνιηηηθόλ δήηεκα. Τη ζέιεη γείλεη κεηά ηηλάο

ρξόλνπο ν Ειιεληζκόο εάλ εθάζηε επαξρία κεηαθξάδε θαηά ην γισζζηθόλ απηήο

ηδίσκα ην Επαγγέιηνλ θαη ηα άιια ηεξά βηβιία; Ό,ηη δηεηήξεζε ηελ γισζζηθήλ θαη

14

Γηώξγνο Γηάλλαξεο,ν.π, ζει 293 15

«Δκπξόο», αξ. θ. 1799, 30.10.1901

13

ζξεζθεπηηθήλ ελόηεηα ηνπ Ειιεληζκνύ θαηά ηνπο ζθνηεηλνύο ρξόλνπο ηεο δνπιείαο

δελ ήην νύηε ν Όκεξνο, νύηε ν Πιάησλ. Ήην ην Επαγγέιηνλ16».

Η εζλνινγηθή κάιηζηα είλαη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα ε πην νπζηώδεο άπνςε ηνπ

ζέκαηνο, «Δηόηη είλε γλσζηόλ ηηλέο εθηόο Ειιάδνο έρνπλ ζπκθέξνλ θαη ηηλέο

επηδηώθνπλ ηελ εθιαΐθεπζηλ ηνπ Επαγγειίνπ εηο ηαο δηαθόξνπο γιώζζαο θαη ηηλέο

ζέινπλ επσθειεζή ησλ αζπλεηδήησλ ηνύησλ πξνεγνπκέλσλ δηα λα ζεξβίξνπλ

βνπιγαξνζιαπηθάο κεηαθξάζεηο εηο ηνπο νξζνδόμνπο βνπιγαξνθώλνπο Έιιελαο ηεο

Μαθεδνλίαο θαηά πξώηνλ, Τνύξθηθαο δε θαη Αξαβηθάο θαηόπηλ εηο ηνπο

Τνπξθόθσλνπο ηνπ εζσηεξηθνύ ηεο Μηθξάο Αζίαο Έιιελεο17.»

«Καηά ζπλέπεηαλ, ν ζόξπβνο ν εγεξζείο δελ ζηξέθεηαη θαηά ηεο κεηαθξάζεσο

κόλν ηνπ θ. Πάιιε, αιιά θαζ΄ νηαζδήπνηε κεηάθξαζεο18.»

Σα επηρεηξήκαηα ινηπόλ ησλ αξρατζηώλ δηαξζξώλνληαη σο εμήο: Πξώηνλ, ε

γιώζζα ηνπ Δπαγγειίνπ γξάθηεθε ζηελ Διιεληθή θαη θαηά ζπλέπεηα ε γιώζζα απηή

απνηειεί θεθάιαην γηα ηνπο Έιιελεο. Κεθάιαην γηαηί ε γιώζζα είλαη ε κόλε αιπζίδα,

ε νπνία ζπλδέεη ηνπο (λεν)έιιελεο κε ηελ αξραηόηεηα θαη θαηά ζπλέπεηα απνηειεί έλα

από ηνπο ηίηινπο ηεο θαηαγσγήο ηνπο, κέζσ ησλ νπνίσλ δηεθδηθνύλ ηα εζληθά ηνπο

δηθαηώκαηα.

Γεύηεξνλ ην δήηεκα δελ είλαη θπξίσο ζενινγηθό, νύηε ζξεζθεπηηθό, δελ είλαη

κόλν γισζζηθό. Δίλαη πξν πάλησο πνιηηηθό δήηεκα. Καη απηό γηαηί ππάξρεη θίλδπλνο

λα δηαζπαζηεί ε ελόηεηα ηνπ Διιεληζκνύ, εάλ θάζε επαξρία κεηαθξάδεη ζην

γισζζηθό ηεο ηδίσκα ην Δπαγγέιην θαη ηα άιια ηεξά βηβιία. Απηό πνπ δηαηήξεζε ηελ

γισζζηθή θαη ζξεζθεπηηθή ελόηεηα ηνπ Διιεληζκνύ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο νζσκαληθήο

θπξηαξρίαο ήηαλ ην Δπαγγέιην.

Σξίηνλ, ηελ πεξίνδν πνπ εμεηάδνπκε ην δήηεκα ηεο εζληθήο ελόηεηαο ηνπ

ειιεληζκνύ είλαη ζε πνιύ θξίζηκε θάζε θαζώο εμσειιαδηθά θέληξα έρνπλ ζπκθέξνλ

θαη επηδηώθνπλ ηελ εθιαΐθεπζε ηνπ Δπαγγειίνπ ζηηο δηάθνξεο γιώζζεο ( ή

δηαιέθηνπο ) γηα λα ζεξβίξνπλ βνπιγαξνζιαπηθέο κεηαθξάζεηο ζηνπο νξζνδόμνπο

βνπιγαξνθώλνπο Έιιελεο ηεο Μαθεδνλίαο θαζώο θαη Σνύξθηθεο θαη Αξαβηθέο ζηνπο

Σνπξθόθσλνπο Έιιελεο ηνπ εζσηεξηθνύ ηεο Μηθξάο Αζίαο.

Καηά ζπλέπεηα, νη αληηδξάζεηο δελ ζηξέθνληαη κόλν θαηά ηεο κεηάθξαζεο ηνπ

Πάιιε, αιιά θαηά νπνηαζδήπνηε κεηάθξαζεο. Καη απηό γηαηί κέζσ ηεο γιώζζαο

απνδεηθλύεηαη ε θαηαγσγή ησλ λενειιήλσλ από ηνπο αξραίνπο έιιελεο, ηνπο

νπνίνπο ζαύκαδαλ νη κνξθσκέλνη κε θιαζηθή παηδεία ζηελ Δπξώπε θαη ζησλ

16

«Δκπξόο», αξ. θ. 1802, 02.11.1901 17

«Δζηία», αξ. θ. 235, 22.10.1901 18

«Δζηία», αξ. θ. 241 28.10.1901

14

νπνίσλ ηελ ππνζηήξημε ππνιόγηδε ν ειιεληθόο εζληθηζκόο γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ

αηηεκάησλ ηνπ.

Βιέπνπκε όηη ε γιώζζα ζεσξείηαη «ηεξή» θαη πξέπεη λα κείλεη αλέγγηρηε, θάηη

πνπ ζεκαίλεη όηη νπνηαδήπνηε επέκβαζε ζηελ κνξθή ηεο είλαη «ηεξόζπιε» θαη

θαηαδηθαζηέα. Καη απηό αλεμάξηεηα από ηε γιώζζα ηνπ αξραίνπ θεηκέλνπ, αθνύ ηα

επαγγέιηα δελ είλαη γξακκέλα ζηελ αηηηθή δηάιεθην πνπ ζεσξνύληαλ ην πξόηππν,

αιιά ζηελ ειιεληζηηθή θνηλή, κεηαγελέζηεξε κνξθή ηεο ειιεληθήο γιώζζαο θαη

κάιηζηα δεκώδεο.

Καηά ηελ άπνςε ησλ αξρατζηώλ, νπνηαδήπνηε παξέκβαζε ζηε γιώζζα ησλ

αξραίσλ θεηκέλσλ ζα κπνξνύζε λα ζπάζεη ηελ αιπζίδα ηεο ζπλέρεηαο ηνπ ειιεληθνύ

έζλνπο θαη λα θαηαζηήζεη δπζρεξέζηεξε ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ εζληθώλ δηεθδηθήζεσλ.

Με άιια ιόγηα «ε κεηάθξαζε εμειήθζε σο αιινηξίσζε αγαζώλ ηα νπνία είλαη

εμ απνθαιύςεσο ηκήκα ηεο ειιεληθήο νληόηεηαο. Τα θείκελα ηεο Αγίαο Γξαθήο είλαη

γξακκέλα ζηελ ειιεληθή. Εάλ κεηαθξαζηνύλ ζα εμηζσζνύλ σο ιόγνο κε ηα δπηηθά ή

ηα άιια νξζόδνμα-ζιαβηθά19».

Η άιιε πιεπξά ηνπ λνκίζκαηνο ήηαλ όηη θαη ε ζύγρξνλε εζληθή ιόγηα

γιώζζα ζα έπξεπε λα «ήηαλ θαη είλαη έλα πνκπώδεο λενθιαζηθό ηδίσκα πνπ

επηδίσθε λα επαλαθέξεη πίζσ ζηελ αιεζηλή ηνπο θιεξνλνκηά ηε γιώζζα ησλ

απνγόλσλ ηνπ Θεκηζηνθιή θαη ηνπ Πεξηθιή πνπ ε ζθιαβηά δύν ρηιηάδσλ εηώλ ηελ είρε

αιινηώζεη20».

Η γιώζζα ήηαλ «ηεξή» γηαηί είρε ζώζεη ην έζλνο ζην παξειζόλ, αιιά θαη γηαηί

κέζσ απηήο ζα ηθαλνπνηνύληαλ νη εζληθέο βιέςεηο ζην κέιινλ. ην παξειζόλ, θαηά

ηε δηάξθεηα ηεο νζσκαληθήο θπξηαξρίαο κέζσ ηεο γιώζζαο ησλ επαγγειίσλ, ηε ζηελή

δειαδή δηαπινθή ηνπ γισζζηθνύ θαη ηνπ ζξεζθεπηηθνύ ζώζεθε ε εζληθή ππόζηαζε.

ην κέιινλ θαη κέζσ ηεο ελόηεηαο ηεο γιώζζαο ζα επηηπγραλόηαλ θαη ε ελόηεηα ηνπ

έζλνπο ζε δύν θαηεπζύλζεηο, απηή ηεο Μαθεδνλίαο θαη απηή ηεο Μηθξάο Αζίαο.

Πξόθεηηαη γηα ηηο δύν πεξηνρέο πνπ όλησο ζα απνηειέζνπλ ηελ αηρκή ηεο εμόξκεζεο

ηνπ ειιεληθνύ εζληθηζκνύ ηελ επόκελε πεξίνδν.

Γηα λα ζακπνηαξηζηνύλ νη ειιεληθέο εζληθέο βιέςεηο, πάληα θαηά ηελ άπνςε

ησλ αξρατζηώλ, εμσειιεληθά θέληξα εηνίκαδαλ κεηαθξάζεηο ηνπ επαγγειίνπ, ζε

δηάθνξεο εθδνρέο, γηα λα απνκαθξύλνπλ θπξίσο ηνπο ζιαβόθσλνπο ρξηζηηαλνύο ηεο

Μαθεδνλίαο, αιιά θαη ηνπο ηνπξθόθσλνπο νκόδνμνύο ηνπο ηεο Μηθξάο Αζίαο, από

ηελ ειιεληθή εζληθή επηξξνή.

19

Ρέλα ηαπξίδε - Παηξηθίνπ ζην πιινγηθό, Δπηζηεκνληθό πκπόζην, Δπαγγειηθά (1901) – Οξεζηεηαθά (1903), λεσηεξηθέο πηέζεηο θαη θνηλσληθέο αληηζηάζεηο, Δηαηξία πνπδώλ Νενειιεληθνύ Πνιηηηζκνύ ( Ιδξπηήο ρνιή Μνξαΐηε ), Αζήλα 2003, ζει 20. 20

E.J.Hobsbawm, έζλε θαη εζληθηζκόο, Καξδακίηζα, Αζήλα 1994, ζει 112.

15

Σν δήηεκα ησλ ζιαβόθσλσλ νξζόδνμσλ ρξηζηηαλώλ κε κε μεθάζαξε εζληθή

ζπλείδεζε, νη νπνίνη θαηνηθνύζαλ ζηνλ γεσγξαθηθό ρώξν ηεο Μαθεδνλίαο θαη νη

νπνίνη δηεθδηθνύληαλ θαη από ηνπο Έιιελεο αιιά θαη από ηνπο Βνύιγαξνπο θαη ην

πνηνο από ηνπο δύν δηεθδηθεηέο ζα ηνπο θέξδηδε ζα απνηεινύζε έλα από ηα ζεκεία

θιεηδηά ζηελ επηηπρή, γηα ηνλ ειιεληθό εζληθηζκό, ιύζε ηνπ καθεδνληθνύ δεηήκαηνο.

Η αληίζηνηρε πξνζπάζεηα ηνπ βνπιγάξηθνπ εζληθηζκνύ λα πξνζεηαηξηζηεί

απηνύο ηνπο πιεζπζκνύο, κε ηελ ίδξπζε ζρνιείσλ πνπ ε δηδαζθαιία ζα γηλόηαλ ζηα

βνπιγάξηθα, γιώζζα πνιύ θνληηλή ζε απηή ησλ ληόπησλ καθεδνληθώλ πιεζπζκώλ,

αιιά θαη εθθιεζηώλ πνπ δελ ζα ππάγνληαλ ζην Παηξηαξρείν, αιιά ζηε βνπιγαξηθή

εμαξρία δεκηνπξγνύζε έληνλν αληηβνπιγαξηθό θαη αληηζιαβηθό θιίκα ζηελ Διιάδα,

θάηη πνπ αληηθαηνπηξίδεηαη ζηελ ζπγθεθξηκέλε αξζξνγξαθία.

ην θιίκα απηό ζπλέηεηλε θαη ε πεπνίζεζε πνπ δηαθαηείρε κεγάιν κέξνο ηεο

ηόηε θνηλήο γλώκεο όηη ε Ρσζία, παξαδνζηαθόο ππνζηεξηθηήο ησλ ειιεληθώλ

δηθαίσλ πιένλ ππνζηήξηδε ηηο επεθηαηηθέο βιέςεηο ηε Βνπιγαξίαο, θάηη πνπ νδεγνύζε

«ζην απινπζηεπηηθό θαη επζύγξακκν ζρήκα: ξώζηθε εμσηεξηθή πνιηηηθή=επηζπκία γηα

παγθόζκηα θπξηαξρία=παλζιαβηζκόο=θηινβνπιγαξηζκόο=αλζειιεληζκόο21».

Γίλεηαη ινηπόλ θαλεξή από ηελ επηρεηξεκαηνινγία πνπ κόιηο παξαηέζεθε ε

ζηελή ζύλδεζε ηνπ γισζζηθνύ κε ην εζληθό, αιιά θαη ε πξνζαξκνγή θαη ππνηαγή ηεο

γιώζζαο ζηνλ ηδεαηό ραξαθηήξα ηνπ ειιεληθνύ έζλνπο, όπσο ηνλ θαληαδόηαλ ν

ειιεληθόο εζληθηζκόο ηεο επνρήο.

Καη απηό γηαηί «θαηά ηε θάζε πνπ αθνινπζεί ηελ απόθηεζε ηεο πνιηηηθήο

αλεμαξηεζίαο ηνπ έζλνπο .. ν εζληθηζκόο ζην λέν θαη ζεζκνπνηεκέλν πιένλ ξόιν ηνπ

σο επίζεκεο ηδενινγίαο απνδεηεί ζπλερώο ζεκεία αλαθνξάο γηα ηελ ελίζρπζε ηεο

ζπλνρήο ηνπ εζληθνύ ζώκαηνο θαη γηα ηελ εκπέδσζε θαη ηελ επέθηαζε ηεο εζληθήο

νκνηνγέλεηαο. Η γιώζζα .. πξνζθέξεηαη ηδηαηηέξσο γηα ην ζθνπό απηό…. Η

αλαγόξεπζε ινηπόλ ηεο εζληθήο γιώζζαο ζε θύξην γλώξηζκα, θώδηθα επηθνηλσλίαο

θαη ζπλεθηηθό ηζηό ηνπ έζλνπο, απηήο ηεο λέαο θνηλόηεηαο, δελ κπνξεί λα γίλεη

θαηαλνεηή δίρσο αλαθνξά ζηηο αλάγθεο ηεο κεηαβαηηθήο θνηλσλίαο θαη ζηηο

ελεξγεηηθέο αληηδξάζεηο ηεο εζληθηζηηθήο ηδενινγίαο22».

Απηή αθξηβώο είλαη ε ειιεληθή πεξίπησζε ηελ πεξίνδν ησλ επαγγειηαθώλ

γεγνλόησλ. Μέζσ ( θαη ) ηεο γιώζζαο έπξεπε λα ηνλσζεί ε εζληθή ζπλείδεζε ησλ

21

Άληα Γηαιιά, Δπαγγειηθά θαη Παλζιαβηζκόο:o παξάδνμνο ζπζρεηηζκόο, ζην πιινγηθό, Δπηζηεκνληθό πκπόζην, Δπαγγειηθά (1901) – Οξεζηεηαθά (1903), λεσηεξηθέο πηέζεηο θαη θνηλσληθέο αληηζηάζεηο, Δηαηξία πνπδώλ Νενειιεληθνύ Πνιηηηζκνύ (Ιδξπηήο ρνιή Μνξαΐηε), Αζήλα 2003, ζει 48. 22

Παληειήο Λέθθαο, Η Δζληθηζηηθή ηδενινγία, Καηάξηη, Αζήλα 2006, ζει 152-153 θαη 155.

16

θαηνίθσλ ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο θαη λα εληζρπζεί ή λα δεκηνπξγεζεί ε αληίζηνηρε ησλ

θαηνίθσλ ησλ δηεθδηθνύκελσλ πεξηνρώλ ηεο Οζσκαληθήο απηνθξαηνξίαο.

Γηα ηελ επηηπρία ηνπ δεύηεξνπ ζθέινπο ηνπ ζθνπνύ απηνύ ήηαλ θξίζηκόο ν

έιεγρνο ηεο γιώζζαο 2 ζεζκώλ, απηήο ησλ ζρνιείσλ θαη απηήο ηεο εθθιεζίαο. Καη ε

άπνςε ησλ αξρατζηώλ γηα ηελ ελδεδεηγκέλε κνξθή ηεο ειιεληθήο γιώζζαο ήηαλ

μεθάζαξε, έπξεπε λα κείλεη αλέγγηρηε.

Αλ ινηπόλ νη πξνζπάζεηεο ησλ εμσειιεληθώλ θέληξσλ έπξεπε λα

αληηκεησπηζηνύλ κε κία εζληθή αληεπίζεζε ζηελ νπνία ε γιώζζα, αλέγγηρηε ζηελ

«ηεξή» κνξθή ηνπ αξραίνπ θεηκέλνπ, άζρεηα κε ην αλ απηή ζα ήηαλ ε αηηηθή ηεο

αξραίαο γξακκαηείαο, ή ε θνηλή ησλ επαγγειίσλ, ζα έπαηδε πξσηεύνληα ξόιν ηη ζα

έπξεπε λα γίλεη κε κεηαθξαζηηθέο πξνζπάζεηεο ησλ αξραίσλ θεηκέλσλ εληόο ηνπ

ειιεληθνύ ρώξνπ; Πξνθαλώο απηέο ππνλόκεπαλ, ζπλεηδεηά ή αζπλείδεηα ηελ εζληθή

πξνζπάζεηα. Καη αλ γηα ηηο αζπλείδεηεο πξνζπάζεηεο κπνξνύζε λα ππάξμεη κία

επηείθεηα – «δελ παξαδερόκεζα, όηη νη νύησ εξγαδόκελνη εηζίλ όξγαλα ηνπ

ζιαπηζκνύ. Αιι΄ είλε αλακθηζβήηεηνλ νηθηξά ζύκαηα νιεζξηώηαηεο πιάλεο23» , νη

ζπλεηδεηέο ζα έπξεπε λα ζπληξηβνύλ κε θάζε κέζν αθόκα θαη κε ρξήζε βίαο.

Η βία ζα κπνξνύζε λα ζηξαθεί θαηά ηνπ κεηαθξαζηή, «αλ έθακλνλ έλα

ηαμεηδαθη δηα λα ζπληξίςνπλ ην αζεβέο αγγείνλ ην νπνίνλ αληί θεθαιήο, θέξεη επί ησλ

ώκσλ ηνπ ν Πάιιεο24». Θα κπνξνύζε όκσο λα πάξεη, όπσο θαη έγηλε, επξύηεξεο

δηζηάζεηο – «Βεβαίσο ε Διιάο δηα ηεο κεηαθξάζεσο ηαύηεο δελ δηαηξέρεη θίλδπλνλ

ππάξμεσο. Αιιά πξέπεη λα πλίμεη εηο ηα ζπάξγαλα απηήο ηελ πξώηελ επαλάζηαζηλ,

ηελ νπνίαλ Έιιελεο ην όλνκα θαη μέλνη ηελ εζληθόηεηα θαη ηελ θαξδίαλ επηρεηξνύζη

θαηά ηεο ζξεζθείαο θαη ηεο γιώζζεο25».

Καη ηειηθά ε βία όλησο μέζπαζε. Ο ζπλδπαζκόο ηεο εκπξεζηηθήο

αξζξνγξαθίαο κεγάιεο κεξίδαο ηνπ ηύπνπ θαη ηεο ηδηαίηεξεο θάζεο εζσζηξέθεηαο

θαη ζπληεξεηηζκνύ ζηελ νπνία βξηζθόηαλ ε ειιεληθή θνηλσλία ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ

αηώλα, εκπνηηζκέλε κε ηε «κεγάιε ηδέα» θαη ηξεθόκελε αθόκα από ηα «ξνκαληηθά»

όλεηξα ηνπ πξνεγνύκελνπ αηώλα γηα λέα κεγαιεία κέζα από ηε γιώζζα ησλ αξραίσλ

πξνγόλσλ απνδείρηεθε εθξεθηηθόο.

Σέινο αλαπόδεηθηνο θαη ακθηζβεηήζηκνο παξακέλεη ν βαζκόο επζύλεο ησλ

εζσηεξηθώλ πνιηηηθώλ αληηπαξαζέζεσλ, αιιά θαη ηνπ αληαγσληζκνύ ησλ κεγάισλ

δπλάκεσλ. Ωο πξνο ην πξώην ζθέινο ήδε παξαηέζεθε ε πιεξνθνξία ηνπ «εκπξόο»,

όηη κέιε ηεο αληηπνιίηεπζεο πξόηεηλαλ ζηνπο θνηηεηέο λα ηνπο πξνκεζεύζνπλ όπια.

23

«Δκπξόο», αξ. θ. 1802, 02.11.1901 24

«Δκπξόο», αξ. θ. 1776, 07.10.1901 25

«Δκπξόο», αξ. θ. 1799, 30.10.1901

17

Άγλσζην, αιιά πνιύ πηζαλό, είλαη ην ελδερόκελν ζηειέρε ηεο λα αλαθαηεύηεθαλ κε

ην εηεξόθιεην πιήζνο θνηηεηώλ θαη ιανύ κε ζθνπό λα ην εμσζήζνπλ ζε

εμηξεκηζηηθέο ελέξγεηεο. Πάλησο ηειηθά ε θπβέξλεζε Θενηόθε ήηαλ έλα από ηα

ζύκαηα ησλ γεγνλόησλ.

Ωο πξνο ην δεύηεξν ζθέινο έρνπκε ηελ ζρεηηθή αλαθνξά ηνπ Κνξδάηνπ26, όηη

νη Γεξκαλνί κέζσ ηεο πξεζβείαο ηνπο θαη ηεο πξηγθίπηζζαο νθίαο, ζπδύγνπ ηνπ

δηαδόρνπ Κσλζηαληίλνπ, δσξνδόθεζαλ εθδόηεο εθεκεξίδσλ γηα λα

αξζξνγξαθήζνπλ ζε ηέηνην ηόλν, ώζηε λα δεκηνπξγήζνπλ αληηζιαβηθό θιίκα θαη λα

ππνζθάςνπλ ηε ζέζε ηεο βαζίιηζζαο Όιγαο πνπ θαη ήηαλ Ρσζηθήο θαηαγσγήο θαη

εκπιεθόηαλ ζηελ πξώηε πξνζπάζεηα κεηάθξαζεο ηνπ Δπαγγειίνπ. Ωο πξνο απηό ην

κόλν ζίγνπξν είλαη όηη ηα ζπλζήκαηα «θάησ ηα ξνύβιηα» θαη «θάησ ε κεηάθξαζε ηεο

ζιάβαο» αθνύγνληαλ αλάκεζα ζηα ζπλζήκαηα ησλ δηαδεισηώλ.

Σν όηη ε άπνςε απηή παξά ηνλ «ζπλνκσζηνινγηθό» ηεο ραξαθηήξα είλαη

πηζαλόλ λα έρεη ςήγκαηα αιήζεηαο κπνξνύκε λα ην δηαθξίλνπκε θαη ζηελ

αξζξνγξαθία αθόκα θαη ησλ ερζξηθώλ πξνο ηελ κεηάθξαζε εθεκεξίδσλ ηεο επνρήο

– «κία κεξίο ησλ αγαλαθηεζάλησλ θαηά ηεο κεηαθξάζεσο, ελ ηε δηθαία απηήο νξγή,

δεηεί λα αθνξηζζώζηλ αη ήδε γελνκέλαη κεηαθξάζεηο. Αιιά λνκίδνκελ, όηη ηνύην είλαη

ππεξβνιή. Μία ησλ γελνκέλσλ κεηαθξάζεσλ εμεδόζε ππό ηελ πξνζηαζίαλ ηεο

Βαζηιίζζεο. Οπδείο δε Έιιελ δύλαηαη λα πηζηεύζε όηη ε Βαζίιηζζα είλαη έλνρνο

πξνζέζεσο ππόπηνπ θαη όηη επηηξέπεηαη λα πεξηιεθζή εηο ηόζσ ζνβαξόλ

εθθιεζηαζηηθόο επηηίκηνλ27»

ΔΠΙΛΟΓΟ

Γηα λα αλαθεθαιαηώζνπκε ινηπόλ θαηά πξώηνλ ε καθξά δηακάρε γύξσ από

ηελ ελδεδεηγκέλε κνξθή ηεο γξαπηήο ειιεληθήο γιώζζαο κπαίλεη ζε κία δηαθξηηή,

από ηηο πξνεγνύκελεο, θάζε θαζώο αλαδύεηαη ε λεσηεξηθή θνηλσλία θαη ε

εζληθηζηηθή ηδενινγία εηζάγεηαη από ηελ δπηηθή Δπξώπε ζηα Βαιθάληα. Η κνξθή ηεο

γιώζζαο δελ είλαη πιένλ κία αληηπαξάζεζε αλάκεζα ζε θηιόινγνπο θαη

δηαλννύκελνπο, αιιά έλα από ηα θιεηδηά γηα ηε ιύζε ηνπ ειιεληθνύ εζληθνύ

δεηήκαηνο θαη ηελ απειεπζέξσζε ηεο Διιάδαο από ηελ νζσκαληθή θπξηαξρία

ηε ζπλέρεηα κε ηε λίθε ηεο επαλάζηαζεο θαη ηελ ίδξπζε ηνπ ειιεληθνύ

θξάηνπο ν εζληθηζκόο παίξλεη ηε κνξθή επίζεκεο θξαηηθήο ηδενινγίαο. Η γιώζζα

ζεσξείηαη πιένλ αθελόο εξγαιείν γηα ηελ ελίζρπζε ηεο ζπλνρήο ησλ θαηνίθσλ ηνπ

26

Γηάλλεο Κνξδάηνο, ν.π, ζει 106-107. 27

«Δκπξόο», αξ. θ. 1808, 08.11.1901

18

λεντδξπζέληνο βαζηιείνπ θαη γηα ηελ ηόλσζε ηεο ειιεληθήο εζληθήο ζπλείδεζεο ησλ

αιύηξσησλ ειιήλσλ ή ρξηζηηαλώλ νξζνδόμσλ πνπ δνπλ ζηα εδάθε ηεο νζσκαληθήο

απηνθξαηνξίαο θαη αθεηέξνπ ην θύξην κέζν απόδεημεο γηα ηελ θαηαγσγή ησλ

λενειιήλσλ από ηνπο αξραίνπο έιιελεο ζε θίινπο θαη ερζξνύο εθηόο ζπλόξσλ.

Δπηπιένλ ηεο δίλεηαη έλαο «ηεξόο» ραξαθηήξαο ππό ηεο έλλνηα όηη έζσζε ηελ

γισζζηθή θαη ζξεζθεπηηθή θαη θαηά ζπλέπεηα ηελ εζληθή ζπλνρή ηνπ ειιεληζκνύ θαηά

ηελ δηάξθεηα ησλ αηώλσλ ηεο νζσκαληθήο θπξηαξρίαο κέζα από ηελ γιώζζα ησλ

επαγγειίσλ πνπ γξακκέλα ζηελ ειιεληθή γιώζζα ρξεζηκνπνηήζεθαλ από ηελ

νξζόδνμε εθθιεζία ζηηο ηειεηνπξγίεο θαη ηελ δηδαζθαιία ηεο.

Απηή ε ρξήζε ηεο γιώζζαο γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ αλαγθώλ ηεο

εζληθηζηηθήο ηδενινγίαο πνπ ιηγόηεξν ή πεξηζζόηεξν είλαη θνηλή γηα όινπο ηνπο

επξσπατθνύο εζληθηζκνύο εθείλεο ηεο πεξηόδνπ ζπλέρεηαη κε ηα ηδηαίηεξα

ραξαθηεξηζηηθά ηεο ειιεληθήο πεξίπησζεο ηελ πεξίνδν ησλ επαγγειηαθώλ

γεγνλόησλ.

Απηά είλαη ε απνηπρεκέλε ελ ηέιεη πξνζπάζεηα εθζπγρξνληζκνύ ηεο ρώξαο

από ηηο ηξηθνππηθέο θπβεξλήζεηο πνπ θαηέιεμαλ ζηελ νηθνλνκηθή ρξενθνπία, ε

αληηζιαβηθή θαη θπξίσο αληηβνπιγαξηθή πζηεξία πνπ πξνθαινύζε ε δηεθδίθεζε θαη

από ηηο δύν ρώξεο ηνπ γεσγξαθηθνύ ρώξνπ ηεο Μαθεδνλίαο θαη νη ηάζεηο

ζπληεξεηηζκνύ, πξνγνλνπιεμίαο θαη εζσζηξέθεηαο πνπ πξνθάιεζε ε ήηηα από ηελ

νζσκαληθή απηνθξαηνξία ην 1897.

Οη αξρατζηέο πίζηεπαλ βαζηά όηη νπνηαδήπνηε επέκβαζε ζηελ κνξθή ηεο

γιώζζαο, ε παξακηθξή αιινίσζε ηεο ηαπηόηεηάο ηεο ζα κπνξνύζε λα έρεη

θαηαζηξνθηθέο ζπλέπεηεο γηα ηηο ειιεληθέο εζληθέο επηδηώμεηο.

Απηό πνπ είλαη πνιύ ελδηαθέξνλ είλαη ε πιήξεο αδπλακία λα θαηαλνήζνπλ

ςύρξαηκα ηηο ζέζεηο ησλ δεκνηηθηζηώλ. Λακβάλνληαο ππόςε όηη ηελ επνρή ησλ

επαγγειηαθώλ δελ ππάξρεη αθόκα νύηε κία ζπιινγηθή δεκνηηθηζηηθή πξνζπάζεηα

εληόο ησλ νξίσλ ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο ζα θάλνπκε έλα κηθξό ρξνληθό άικα θαη κέζα

από ηηο ζέζεηο ηνπ «λνπκά», ηεο «θνηηεηηθήο ζπληξνθηάο» θαη ηνπ «εθπαηδεπηηθνύ

νκίινπ» ζα ραξαθηεξίζνπκε ην δεκνηηθηζηηθό θίλεκα θαη κέρξη ηελ κεηαγελέζηεξε

εκθάληζε ηεο ζνζηαιηζηηθήο ζπληζηώζαο ηνπ σο «εζληθό, πνιηηηθό, θηιειεύζεξν,

επηζηεκνληθό θαη κε ζηόρνπο εθζπγρξνληζηηθνύο28».

ηελ πξαγκαηηθόηεηα δειαδή ε αληηπαξάζεζε γηλόηαλ γηα ηα κέζα θαη όρη

ηνπο ζθνπνύο πνπ ήηαλ θνηλνί, ε ππέξβαζε ηνπ πλεπκαηηθνύ, νηθνλνκηθνύ θαη

θνηλσληθνύ ηέικαηνο εληόο Διιάδαο θαη ε ελίζρπζε ηεο ζπλνρήο ησλ εθηόο ζπλόξσλ

28

Ρέλα ηαπξίδε – Παηξηθίνπ, ε ηζηνξία ηνπ γισζζηθνύ δεηήκαηνο, http://www.abnet.agrino.org/htmls/Z/Z001.html

19

Διιήλσλ. Η άπνςε ησλ δεκνηηθηζηώλ ήηαλ όηη κε ηε ρξήζε ηεο γιώζζαο ηνπ ιανύ

ζηε ινγνηερλία θαη ηελ εθπαίδεπζε ζα αλαγελληόληαλ νη εληόο θαη ζα

ζπζπεηξώλνληαλ εζληθά νη εθηόο ησλ ζπλόξσλ Έιιελεο.

ε κία ρώξα όκσο ηεο νπνίαο ε θνηλσλία ήηαλ βαζηά πνηηζκέλε κε ην

ηδενιόγεκα ηεο «κεγάιεο ηδέαο», νη ζέζεηο απηέο δελ κπνξνύζαλ λα γίλνπλ

αληηιεπηέο. Οη κόλνη πνπ ζα κπνξνύζαλ λα επέκβνπλ ζηε κνξθή ηεο γιώζζαο ε

νπνία έζσζε ην έζλνο ζην παξειζόλ θαη ζα ην νδεγνύζε ζε λέα κεγαιεία ζην κέιινλ

θαη βξίζθνληαλ εληόο ησλ ζπλόξσλ ηεο ρώξαο ή άλεθαλ ζηελ ειιεληθή νκνγέλεηα δελ

κπνξνύζαλ παξά λα είλαη παξάθξνλεο ή εζληθά ύπνπηνη. Καη αλ γηα ηνπο πξώηνπο

κπνξνύζε λα ππάξρεη κία επηείθεηα θαη ελ ηέιεη ήηαλ αξκνδηόηεηα ησλ ςπρηαηξηθώλ

ηδξπκάησλ γηα ηνπο δεύηεξνπο δελ κπνξνύζε λα ππάξμεη θακία ζε κία ηόζν θξίζηκε

γηα ηηο ειιεληθέο εζληθέο επηδηώμεηο πεξίνδν.