Τα μνημεία της UNESCO στη Θεσσαλονίκη

Εκπαιδευτικός Οργανισμός

Ελληνικό Κολλέγιο Θεσσαλονίκης

Προσχολική Αγωγή - Νηπιαγωγείο - Δημοτικό - Γυμνάσιο - Λύκειο

Μνημεία της Θεσσαλονίκης στον κατάλογο της

UNESCO για την Παγκόσμια Κληρονομιά της

ανθρωπότητας

Επιμέλεια (μαθητές): Α΄ και Β΄ Λυκείου

Καθοδήγηση (καθηγητές): Βασιλική Κοντογώγου (ΠΕ02)

Αναστασία Ψαλλίδα-Παραθυρά (ΠΕ02, MSc)

Κωνσταντίνος Παρασκευόπουλος (ΠΕ19, MSc)

Ιωάννης Αλέκογλου (ΠΕ01, MSc)

Σχολικό έτος 2013-2014

Επιμέλεια κειμένων Μαθητές Α΄ και Β΄ Λυκείου

Διόρθωση κειμένων Βασιλική Κοντογώγου (Φιλόλογος),

Αναστασία Ψαλλίδα-Παραθυρά (Φιλόλογος),

Σχεδίαση εξωφύλλου Κωνσταντίνος Παρασκευόπουλος (Καθ. Πληροφορικής)

Επιμέλεια εντύπου Κωνσταντίνος Παρασκευόπουλος (Καθ. Πληροφορικής)

Αναδημοσίευση του βιβλίου σε οποιαδήποτε μορφή, ολόκληρου ή μέρους,

δεν επιτρέπεται χωρίς την έγγραφη εξουσιοδότηση του εκδότη.

Copyright 2013-2014 Ελληνικό Κολλέγιο Θεσσαλονίκης

Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ελληνικό Κολλέγιο Θεσσαλονίκης

Μνημεία της Θεσσαλονίκης στον κατάλογο της UNESCO

για την Παγκόσμια Κληρονομιά της ανθρωπότητας

Βασιλική Κοντογώγου, Αναστασία Ψαλλίδα-Παραθυρά (ΠΕ02 MSc) Σελίδα 5 Κωνσταντίνος Παρασκευόπουλος (ΠΕ19 MSc), Ιωάννης Αλέκογλου (ΠΕ01 MSc)

Περιεχόμενα

Α. Τα μνημεία της UNESCO

1. Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης ......................................... 13

2. Ροτόντα Αγίου Γεωργίου .......................................................................... 17

3. Ιερός Ναός Αγίας Σοφίας ......................................................................... 19

4. Ιερά Μονή Λατόμου - Οσίου Δαβίδ ........................................................ 21

5. Ιερός Ναός Αγίας Αικατερίνης ............................................................... 25

6. Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου του Ορφανού ............................................ 27

7. Ιερός Ναός Μεταμόρφωσης του Σωτήρος .............................................. 29

8. Ιερός Ναός Ταξιαρχών ............................................................................. 31

9. Ιερός Ναός Προφήτη Ηλία ..................................................................... 33

10. Ιερός Ναός Αγίου Παντελεήμονα ........................................................... 35

11. Ιερός Ναός Αχειροποιήτου ...................................................................... 37

12. Παναγία των Χαλκέων ............................................................................. 41

13. Ιερά Μονή Βλατάδων .............................................................................. 43

14. Ιερός Ναός Αγίων Αποστόλων ................................................................ 45

15. Το Βυζαντινό Λουτρό ............................................................................... 47

16. Τα Βυζαντινά Τείχη της Θεσσαλονίκης ................................................. 49

Β. Ο Χάρτης των Μνημείων ................................................................................. 50

Γ. Τρισδιάστατη καλλιτεχνική απεικόνιση .......................................................... 54

Δ. Επίλογος ............................................................................................................. 55

Βιβλιογραφία ..................................................................................................... 56




Σελίδα 6 Βασιλική Κοντογώγου, Αναστασία Ψαλλίδα-Παραθυρά (ΠΕ02 MSc)

Ιωάννης Αλέκογλου (ΠΕ01 MSc), Κωνσταντίνος Παρασκευόπουλος (ΠΕ19 MSc)





Θεσσαλονίκη, Μάιος 2014

Η παρούσα έκδοση αποτελεί προϊόν συνεργασίας μεταξύ του Ελληνικού Κολλεγίου

Θεσσαλονίκης, του Ομίλου Θεσσαλονίκης για την UNESCO και της Έδρας

UNESCO Διαπολιτισμικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας στο πλαίσιο

της προώθησης των αξιών που προβάλλει η UNESCO και τη συμβολή της στη

διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Αφορμή για την εκπόνηση της εργασίας

αποτέλεσε η ανακήρυξη της Θεσσαλονίκης ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας των νέων

της Ευρώπης για το 2014.

Η εργασία υλοποιήθηκε από ομάδα μαθητών της Β΄ τάξης του Λυκείου του

Ελληνικού Κολλεγίου Θεσσαλονίκης, οι οποίοι ανέλαβαν τη συγκέντρωση και

καταγραφή του ιστορικού υλικού για τα μνημεία, καθώς και τη λήψη φωτογραφιών

υπό την επίβλεψη των καθηγητών Κοντογώγου Βασιλικής, Παραθυρά-Ψαλλίδα

Αναστασίας και Αλέκογλου Ιωάννη σε συνεργασία με τη Διευθύντρια της Έδρας

Unesco Διαπολιτισμικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, καθηγήτρια Π.

Νάσκου-Περράκη και τον λέκτορα Κοινωνικής Θεωρίας του Σύγχρονου Πολιτισμού

του τμήματος Θεολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και

συνεργάτη της Έδρας κ. Χ. Τσιρώνη.

Στο πλαίσιο της εκπόνησης του παρόντος εντύπου ομάδα μαθητών μας, υπό την

επίβλεψη του καθηγητή πληροφορικής κ. Παρασκευόπουλου Κωνσταντίνου,

εργάστηκε για τη δημιουργία ενός διαδικτυακού τόπου μέσα από τον οποίο

παρέχεται η δυνατότητα, εκτός από την ακριβή τοποθεσία των μνημείων, να

προβάλλονται και επιπλέον πληροφορίες αναφορικά με την ιστορία του μνημείου,

τον ρόλο που κατείχε στην τοπική κοινωνία, καθώς και πλούσιο φωτογραφικό

υλικό.

Επίσης, μια ομάδα μαθητών του σχολείου μας κατασκεύασε μακέτα με το ιστορικό

κέντρο της πόλης και ενδεικτικά κάποια από τα μνημεία υπό την καθοδήγηση και

επίβλεψη της κας. Σαλαμανίκα Βασιλικής, αρχιτέκτονα τοπίου.

Το έντυπο υλοποιήθηκε με την ηθική και υλική στήριξη της κας. Ιωάννας Φουντά,

Διευθύντριας του Ελληνικού Κολλεγίου Θεσσαλονίκης, η οποία στέκεται πολύτιμη

αρωγός σε όλες τις προσπάθειές μας και την ευχαριστούμε θερμά.






Ευχαριστούμε και συγχαίρουμε, επίσης, τους μαθητές μας:

Ομάδα συγγραφής κειμένων

Αλκαλάκη Ελένη, Αμοιρίδου Σοφία, Ανδρεάδου Μαρία, Ανεσιάδου Λαμπριανή,

Αξάρη Αναστασία, Αποστολίδου Σοφία, Αραμπατζή Μαρία, Βαργεμιτζίδης

Κωνσταντίνος, Γεωργιάδου Ελένη-Μαρία, Δανδίκα Άννα, Δαρράς Χρήστος, Δέτσικας

Κωνσταντίνος, Εγγονοπούλου Ανθή, Ζαβοπούλου Τριανταφυλλιά, Ζλατίντση

Ροδούλα, Καζαντζίδου Μυρτώ, Καμπανού Ζωή, Καρακούση Θηρεσία, Καρασαββίδου

Μαρία, Κατζικά Άννα, Κολοκοτρώνης Βασίλειος, Κοσμάς Πέτρος, Λαζαρίδου

Γεωργία, Μαχαιρίδης Στέφανος, Μητσόπουλος Παναγιώτης, Μιχαηλίδου Δανάη,

Μωρογιάννη Δανάη, Παπαδημητροπούλου Άννα, Παπακωνσταντίνου Κωνσταντίνος,

Παυλίδου Χριστίνα, Πουλτσίδης Ιωάννης, Σιάτρα Αλεξάνδρα, Σιδηροηλίας Θωμάς,

Τσιρόπουλος Κωνσταντίνος, Τσολακίδου Συμέλα, Φώτογλου Χαράλαμπος,

Χατζηαναστασίου Ηλιάνα

Φωτογραφικό υλικό

Κοσμάς Πέτρος, Χατζηαναστασίου Ηλιάνα

Δικτυακός Διαδραστικός Χάρτης

Τσάμης Εμμανουήλ, Σκουτέλης Κωνσταντίνος

Κατασκευή μακέτας

Αλεξιάδου Κατερίνα, Βασιλικάρη Ζωή, Βασιλόπουλος Θεόδωρος, Γεωργακόπουλος

Δανιήλ, Λιάρος Χαράλαμπος, Μωρογιάννη Δανάη, Ντίκος Μάριος, Τσολακίδου

Συμέλα





Πρόλογος

Ο πλανήτης μας είναι γεμάτος από υπέροχα μνημεία και φυσικές ομορφιές, πόλεις,

χωριά, αρχαιολογικούς χώρους, σπήλαια, βραχογραφίες, μωσαϊκά, γλυπτά. Όλα αυτά

αποτελούν μέρη μιας πλούσιας κληρονομιάς που ξεπερνάει τα σύνορα της κάθε

χώρας και γίνονται κοινή κληρονομιά όλων μας, κοινή κληρονομιά της

ανθρωπότητας.

Η UNESCO, η Ειδικευμένη Οργάνωση του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών, που

δημιουργήθηκε το 1945 με έδρα το Παρίσι και με σκοπό να προστατεύσει την

εκπαίδευση, την επιστήμη και τον πολιτισμό, ξεκίνησε ένα πρόγραμμα διάσωσης

των πολιτιστικών αγαθών, αρχικά κατά τη διάρκεια των ενόπλων συρράξεων και

στη συνέχεια με την υιοθέτηση μια ειδικής σύμβασης η οποία θα προστάτευε όχι

μόνο τα πολιτιστικά αγαθά αλλά και τα φυσικά αγαθά. Έτσι, και το 1972

υιοθετήθηκε η ‘’Σύμβαση για την προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και

Φυσικής Κληρονομιάς’’, που επισφράγισε με νομικά δεσμευτικό τρόπο την

αποτελεσματική τους προστασία. Με τη Σύμβαση αυτή δημιουργήθηκε κι ο

Κατάλογος της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας στον οποίο

εγγράφονται μνημεία και φυσικοί χώροι που αξίζουν ιδιαίτερης προστασίας λόγω

της σημασίας τους για την ανθρωπότητα, άξια ιδιαίτερης προσοχής.

Τα κράτη που υπογράφουν και επικυρώνουν τη Σύμβαση δεσμεύονται να

προστατεύσουν τα μνημεία που βρίσκονται στην επικράτεια τους, αλλά γενικότερα

και την εθνική τους κληρονομιά, ανεξάρτητα αν συγκαταλέγονται στον Κατάλογο ή

όχι.

Για να ενταχθεί ένα μνημείο στον Κατάλογο πρέπει το κράτος να υποβάλει αίτημα

στην αρμόδια Επιτροπή της UNESCO συνοδευόμενο από πλήρη φάκελο της

υποψηφιότητας του μνημείου. Μέχρι σήμερα ο Κατάλογος αριθμεί 981 μνημεία σε

160 κράτη. Από αυτά τα 17 βρίσκονται στη Ελλάδα κι ένα από αυτά είναι τα 15

παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης που εντάχθηκαν το

1988.

Σε καθένα από τα μνημεία αυτά πρέπει να αναρτάται πινακίδα με το έμβλημα της

Σύμβασης της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς, που αποτελείται

από τον Συνδυασμό του Εμβλήματος της UNESCO, ενός Κύκλου και ενός Ρόμβου.

Ο Κύκλος συμβολίζει τη Φύση και ο Ρόμβος την Ανθρώπινη Δημιουργία. Γύρω από






τον Κύκλο αναγράφεται στην αγγλική, γαλλική και ισπανική γλώσσα η λέξη

‘’Παγκόσμια Κληρονομιά’’. Η UNESCO δίνει τη δυνατότητα στα κράτη να

αφαιρέσουν την ισπανική αναγραφή και να την αντικαταστήσουν με τη γλώσσα

του κράτους που αναρτά την πινακίδα.

Για την ένταξη ενός μνημείου στον Κατάλογο θα πρέπει να πληρούται ένα από τα

παρακάτω κριτήρια :

Α. Για τα πολιτιστικά αγαθά:

1. Να είναι αριστουργήματα της δημιουργικής ευφυΐας του ανθρώπου ή

2. Να αποτελούν τεκμήρια μιας σημαντικής ανταλλαγής ανθρώπινων αξιών στη

διάρκεια μιας χρονικής περιόδου ή σε μια πολιτισμική περιοχή του κόσμου

όσον αφορά στην αρχιτεκτονική ή την τεχνολογία, τις τέχνες των μνημείων,

τον πολεοδομικό ή χωροταξικό σχεδιασμό ή

3. Να παρέχουν μια μοναδική ή τουλάχιστον εξαιρετική μαρτυρία μιας

πολιτιστικής παράδοσης, ή ενός πολιτισμού που ζει ή έχει εξαφανισθεί, ή

4. Να είναι εξέχοντα παραδείγματα ενός τύπου δομικού ή αρχιτεκτονικού ή

τεχνολογικού συνόλου ή ενός τοπίου που απεικονίζει ένα σημαντικό στάδιο

ή σημαντικά στάδια ανθρώπινης ιστορίας ή αντιπροσωπευτικής ενός

πολιτισμού ή πολιτισμών, ειδικά όταν είναι ευάλωτα στις επιπτώσεις

αμετάκλητων αλλαγών ή

5. Να συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με γεγονότα ή ζωντανές παραδόσεις, με ιδέες

ή πεποιθήσεις ή με καλλιτεχνικά ή φιλολογικά έργα εξέχουσας παγκόσμιας

σημασίας

Β. Για τη φυσική κληρονομιά

1. Να αποτελούν εξέχοντα παραδείγματα, αντιπροσωπευτικά σημαντικών

περιόδων στην ιστορία της γης, συμπεριλαμβανομένης της ύπαρξης ζωής,

σημαντικών γεωλογικών διεργασιών που έχουν σχέση με τη δημιουργία των

γήινων σχηματισμών ή σημαντικών γεωμορφικών ή φυσιογραφικών

χαρακτηριστικών, ή

2. Να αποτελούν εξέχοντα παραδείγματα αντιπροσωπευτικά σημαντικών

οικολογικών και βιολογικών διαδικασιών κατά την εξέλιξη και ανάπτυξη

οικοσυστημάτων και κοινοτήτων φυτών και ζώων στη γη, στο γλυκό νερό,

στις ακτές και στη θάλασσα, ή





3. Να περιέχουν τα σημαντικότερα και ενδεικτικά φυσικά περιβάλλοντα για

την επιτόπια διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας, συμπεριλαμβανομένων

εκείνων που περιέχουν απειλούμενα είδη παγκόσμιας εξέχουσας σημασίας

όσον αφορά στην επιστήμη ή την προστασία.

Τα κράτη που διαθέτουν μνημεία στον Κατάλογο έχουν υποχρεώσεις και προνόμια.

Στις υποχρεώσεις συγκαταλέγεται η συνεχής προστασία και διατήρηση των μνημείων

στην καλύτερη δυνατή κατάσταση.

Ενώ, στα προνόμια συγκαταλέγεται η δυνατότητα που διαθέτει η UNESCO με τους

οικονομικούς της πόρους να αναλαμβάνει ,να επιτηρεί , να συνεπικουρεί και πολλές

φορές να συγχρηματοδοτεί τη διατήρηση των μνημείων. Η UNESCO διαθέτει

μηχανισμό για την παρακολούθηση της εφαρμογής της Σύμβασης από τα κράτη,

έτσι ώστε να επιτευχθεί η όσο το δυνατόν καλύτερη και αποτελεσματικότερη

προστασία της παγκόσμιας κληρονομιάς. Σε περίπτωση που τα κράτη δεν τηρούν τις

υποχρεώσεις τους, η UNESCO, μπορεί να διαγράψει το μνημείο από τον Κατάλογο.

Έτσι έγινε στην περίπτωση της Δρέσδης στη Γερμανία και στο Ομάν.

Η παρούσα έκδοση του Ελληνικού Κολλεγίου της Θεσσαλονίκης δείχνει το

ενδιαφέρον του Σχολείου ,αλλά και των μαθητών για την παγκόσμια κληρονομιά

της ανθρωπότητας, με σκοπό την ενημέρωση των νέων για τα υπέροχα μνημεία

που έχουμε στην Πόλη μας ,για την ανάγκη να τα γνωρίσουμε ,αλλά κυρίως να τα

σεβαστούμε και να τα διαφυλάξουμε για τις επόμενες γενιές.

Θεσσαλονίκη, 2 Απριλίου 2014

Παρούλα Νάσκου-Περράκη

Καθηγήτρια – Διευθύντρια

Έδρας UNESCO

Πανεπιστημίου Μακεδονίας






Προλογικό Σημείωμα

Οι μαθητές και οι μαθήτριες του Ελληνικού Κολλεγίου Θεσσαλονίκης ανέλαβαν μια

σπουδαία πρωτοβουλία: μελέτησαν και παρουσιάζουν σε αυτήν την έκδοση τη

ζωντανή ιστορία της πόλης τους. Τα μνημεία της Θεσσαλονίκης δεν παρουσιάζονται

ως άψυχα οικοδομήματα αλλά ως ζωντανές παρακαταθήκες, ως συνεκτικοί δεσμοί

της καθημερινής εμπειρίας των Θεσσαλονικέων και ως σημεία στη μελλοντική

πορεία της πόλης στις λεωφόρους της ιστορίας. Η προσπάθειά τους είναι ακριβώς

μια συμβολή στη δημιουργία ενός μέλλοντος ηθικής ευθύνης, αισθητικής αρμονίας

και κοινωνικής ευημερίας. Η ματιά τους στα πράγματα είναι ουσιαστική, συνθετική

και ανανεωτική, όπως ταιριάζει στην ηλικία τους και στην προσωπικότητά τους.

Μια παρατήρηση σε παλαιότερο κείμενό μου βρίσκει στην παρούσα προσπάθεια

άμεση και ειλικρινή ανταπόκριση:

Ο επερχόμενος κόσμος φέρνει τις δικές του προκλήσεις. Αν κάποτε το διακύβευμα

ήταν η ακριβής διαίρεση του επιστητού, σήμερα η διασύνδεση, η συνέργεια και η

επικοινωνία μεταξύ των επιστημών αποτελούν καίρια πρόκληση. Εξάλλου, η

απόλυτη διάκριση μεταξύ θετικών και ανθρωπιστικών επιστημών είναι πλασματική:

από την αισθητική και τεχνική αρτιότητα των αρχαιοελληνικών αμφιθεάτρων και

ναών, ως τη ρωμαϊκή μηχανική και από την υπερβατική πνοή της Αγ. Σοφίας ως τα

γεφύρια της Ηπείρου η ανθρώπινη δημιουργικότητα δεν χτίζει απλώς γέφυρες στις

όχθες των ποταμών αλλά εκφράζει και οικοδομεί μια ολόκληρη εποχή. Οι τέχνες και

τα γράμματα ισοσταθμίζουν τα χέρια που λαξεύουν την πέτρα και η μια πέτρα

δίπλα στην άλλη δεν συνιστούν απλώς μια οικο-δομή αλλά κάτι πολύ περισσότερο:

είναι η σάρκωση της πνευματικότητας του ανθρώπινου βίου και το απείκασμα του

διαλόγου που διεξάγει ο άνθρωπος με το περιβάλλον του, των αξιών του και της εν

γένει ενόρασης του κόσμου.

Απόσπασμα από το: Χ. Ν. Τσιρώνης, «Ανθρωπιστικές Επιστήμες: Σταυροδρόμια και

λαβύρινθοι». Πρόλογος στην ελληνική έκδοση του: M. Nussbaum, Όχι για το

Κέρδος. Οι Ανθρωπιστικές Επιστήμες προάγουν τη δημοκρατία, Αθήνα: Κριτική,

2013, σελ. 9-23.

Θεσσαλονίκη, Απρίλιος 2014

Χ. Ν. Τσιρώνης,

Λέκτ. Κοινωνικής Θεωρίας του Σύγχρονου Πολιτισμού,

Τμ. Θεολογίας, Α.Π.Θ.





Α. Τα μνημεία της UNESCO

Α.1. Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης

Ο ναός του Αγίου Δημητρίου περιλαμβάνεται στα παλαιοχριστιανικά μνημεία της

Θεσσαλονίκης Το 1988 ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής

Κληρονομιάς από την UNESCO. Βρίσκεται στην ομώνυμη οδό και τυπολογικά είναι

πεντάκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με εγκάρσιο κλίτος, μεγάλη αψίδα, με πλούσιο

ζωγραφικό και μαρμάρινο διάκοσμο με περίτεχνα κιονόκρανα. Στο υπόγειο του

ναού βρίσκεται ο χώρος μαρτυρίου του Αγίου.

Η χρονολογία ανέγερσης του ναού δεν μας είναι επακριβώς γνωστή. Ο πρώτος ναός,

ένα μικρό προσευκτήριο, χτίστηκε πάνω από ένα ρωμαϊκό λουτρό στο οποίο

μαρτύρησε ο άγιος το 303 μ.Χ. Σύμφωνα με την παράδοση, από το σημείο όπου

μαρτύρησε ο άγιος άρχισε να αναβλύζει μύρο. Το 324 που ορίστηκε ο χριστιανισμός

ως επίσημη θρησκεία του κράτους οι Θεσσαλονικείς οικοδόμησαν ένα μικρό τρίκλιτο

ναό στο σημείο αυτό. Η φήμη του ναού αυτού σύντομα εξαπλώθηκε σε όλο τον

χριστιανικό κόσμο διότι αποδείχτηκε ότι το μύρο είχε ιαματικές ιδιότητες.

Προσκυνητές κατέφταναν από όλα τα μέρη του κόσμου για να προσευχηθούν και






να θεραπευτούν. Ανάμεσα σε αυτούς προσήλθε και ο έπαρχος του Ιλλυρικού,

Λεόντιος. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Λεόντιος θεραπεύτηκε από κάποια ανίατη

ασθένεια που τον ταλάνιζε και σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τον Άγιο,

αντικατέστησε το μικρό τρίκλιτο ναό με μια επιβλητική Βασιλική το 413. Η

Βασιλική υπήρχε εκεί μέχρι και τα χρόνια του αυτοκράτορα Ηρακλείου και κατόπιν

καταστράφηκε από φωτιά στα 626-634. Αμέσως μετά χτίστηκε στη θέση της

πεντάκλιτη βασιλική. Ο ναός λεηλατήθηκε από Σαρακηνούς, Νορμανδούς και το

1430 υπέστη την πιο βάναυση λεηλασία από τους Οθωμανούς. Το 1493 η εκκλησία

μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος με το όνομα “Κασημιέ Τζαμί” (Kasimie)

και παρέμεινε στην κατάσταση αυτή έως την απελευθέρωση της πόλης. Το 1912

αποδόθηκε πάλι στη χριστιανική λατρεία. Τον Αύγουστο του 1917 το μνημείο

επλήγη από τη μεγάλη πυρκαγιά που κατέστρεψε την πόλη. Τέλος ο ναός

αναστηλώθηκε στις 26 Οκτωβρίου του 1949, την ημέρα της γιορτής του άγιου. Η

σημερινή εκκλησία εγκαινιάστηκε το 1958.

Το 1978 τα λείψανα του Αγίου επέστρεψαν από το αββαείο του Αγίου Λαυρεντίου

στο Κάμπο της Ιταλίας, όπου είχαν μεταφερθεί λόγω των επιδρομών των

Σαρακηνών και τοποθετήθηκαν σε μια αργυρή λάρνακα όπου φυλάσσονται ως τις

μέρες μας. Σήμερα, στην κρύπτη του ναού λειτουργεί μουσειακή έκθεση με τη

γλυπτή διακόσμηση του ναού στις διάφορες φάσεις της ιστορίας του.





Τα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες του ναού παρουσιάζουν μια ιδιομορφία. Από τα

ψηφιδωτά του ναού ξεχωρίζουν: το ψηφιδωτό του 5ου αιώνα “η προσφορά των

παιδιών”, όπου ο Άγιος παριστάνεται όρθιος, δεόμενος μπροστά από ένα κτίριο με

δύο κίονες. Στα δεξιά μια γυναίκα οδηγεί το παιδί της στον Άγιο και στα αριστερά

σώζεται μόνο η μορφή ενός παιδιού. Επίσης υπάρχει ένα ψηφιδωτό του 7ου αι.,

όπου απεικονίζεται ο Άγιος Δημήτριος με τους δύο κτήτορες, τον εκκλησιαστικό και

κοσμικό άρχοντα. Πίσω από τις τρεις μορφές παριστάνονται οι επάλξεις του τείχους

της Θεσσαλονίκης, της οποίας προστάτης είναι ο Άγιος.





Α.2. Ροτόντα Αγίου Γεωργίου

Η Ροτόντα του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται βόρεια της οδού Εγνατία, σε μικρή

απόσταση από την αψίδα του Γαλερίου (Καμάρα) και αποτελεί ένα από τα

σπουδαιότερα κατασκευαστικά, μορφολογικά και τυπολογικά κτήρια που διασώθηκε

από την εποχή της Ρωμαιοκρατίας. Η Ροτόντα αποτελούσε τμήμα ενός μεγαλύτερου

συγκροτήματος που περιελάμβανε τα ανάκτορα, ένα οκταγωνικό κτίσμα και τον

ιππόδρομο που έκτισε ο Γαλέριος γύρω στα 300μ.Χ, κατά την περίοδο της πρώτης

ρωμαϊκής τετραρχίας με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Αρχικά προοριζόταν από τον ίδιο για

μαυσωλείο του, αλλά δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ έτσι, γιατί τελικά ο ενταφιασμός

του έγινε μακριά από τη Θεσσαλονίκη.

Πρόκειται για ένα περίκεντρο επιβλητικό οικοδόμημα, το οποίο στα τέλη του 4ου

αι. μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό, αφιερωμένο πιθανότατα στους Ασωμάτους ή

Αρχαγγέλους, ο οποίος στη συνέχεια διακοσμήθηκε με ψηφιδωτά και

ορθομαρμάρωση. Τα ψηφιδωτά είναι έργα υψηλής αισθητικής κατέχοντας μοναδική

θέση στην ιστορία της βυζαντινής τέχνης και καταδεικνύουν την απήχηση του

ελληνιστικού παρελθόντος. Η κύρια διακόσμηση βρίσκεται στον τρούλο,

αποτελώντας μία ενιαία μνημειακή σύνθεση. Χωρίζεται σε τρεις ζώνες, από τις

οποίες σώζεται καλά μόνο η κάτω, η οποία αποτελείται από οκτώ διάχωρα. Στο






κέντρο του καθενός υπάρχουν ολόσωμες φιγούρες δύο ή τριών μαρτύρων σε στάση

δέησης, ενώ πίσω τους απεικονίζονται διώροφα οικοδομήματα σε σχήμα κόγχης. Το

χαρακτηριστικό αυτών των ψηφιδωτών είναι τα πλατιά ενδύματα με την πλούσια

πτυχολογία και τα φωτεινά πρόσωπα με τα μεγάλα εκφραστικά μάτια. Μέσα σε

αυτό το σκηνικό μπορεί κανείς να δει σταυρούς, μαργαριτάρια, συμβολικά πτηνά

του παραδείσου, αγγεία. Τα ψηφιδωτά του θόλου σε συνδυασμό με το κυκλικό

σχήμα της Ροτόντας ενδεχομένως δικαιολογούν τη χρήση του ναού ως “Μαρτυρίου”,

δηλαδή ως τόπου λατρείας των λειψάνων μαρτύρων.

Το 1590/1 ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί από τον Σεϊχη Σουλεϊμάν Χορτατζή

Εφέντη.

Το μνημείο υπέστη σοβαρές ζημιές από τους σεισμούς που έγιναν στη Θεσσαλονίκη

το 1978. Οι εργασίες αναστήλωσης απαίτησαν μεγάλες επεμβάσεις στο κτήριο και

τον διάκοσμό του.





A.3. Ιερός Ναός Αγίας Σοφίας

Η Αγία Σοφία αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές εκκλησίες της Θεσσαλονίκης , η

οποία βρίσκεται στη συμβολή των οδών Αγίας Σοφίας και Ερμού. Χρησιμοποιήθηκε

ως μητροπολιτικός ναός αφιερωμένος στη Σοφία του Θεού και πανηγυρίζει στην

εορτή της Αγίας Τριάδος όπως και σε αυτήν της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού.

Πρόκειται για έναν παλαιοχριστιανικό ναό του 7ου αι. που ανήκει στον μεταβατικό

σταυροειδή με τρούλο και περίστωο ναό, αποτελώντας μάλιστα το σπουδαιότερο

μνημείο της ομάδας παρόμοιων ναών. Στη ναοδομία της Θεσσαλονίκης μέχρι τότε

επικρατούσαν οι βασιλικές, αυτός ο ναός εισάγει μια νέα αντίληψη και είναι ο

πρώτος μεγάλος θολωτός βυζαντινός ναός. Έχει δηλαδή τον κυρίως ναό τετράγωνο

και με την προσθήκη του τρούλου παρουσιάζει το σύστημα της τρουλωτής

εκκλησίας σε σχήμα σταυρού. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας μετατράπηκε σε

τζαμί μέχρι και την απελευθέρωση της πόλης το 1912 με το όνομα “Αγιά Σοφιά

Τζαμί”. Στις 29 Ιουνίου 1913 ο ναός αποδόθηκε και πάλι στη χριστιανική λατρεία.

Στο εσωτερικό του ναού υπάρχουν τρία κλίτη με εναλλασσόμενους κίονες και

πεσσούς. Ο ναός διακρίνεται για τη διακόσμησή του, τα ψηφιδωτά και τις

τοιχογραφίες που ανήκουν όμως σε διαφορετικές εποχές. Το πιο σημαντικό

ψηφιδωτό είναι αυτό της Ανάληψης στον τρούλο που χρονολογείται γύρω στα 880






αντιπροσωπεύοντας την αναγέννηση της ζωγραφικής μετά την Εικονομαχία με

κυρίαρχη την έντονη εκφραστική τεχνοτροπία: στην κορυφή υπάρχει παράσταση

του Χριστού μέσα σε μια πολύχρωμη ¨Δόξα”, την οποία κρατούν δύο άγγελοι και

γύρω μια σύνθεση με την Παναγία ανάμεσα σε δύο αγγέλους καθώς και τους

Αποστόλους. Επίσης ένα άλλο εξίσου σημαντικό ψηφιδωτό του 11 με 12 αι., που

βρίσκεται στην καμάρα του ιερού, απεικονίζει την Παναγία ένθρονη να κρατά στα

χέρια της τον Χριστό.

Οι τοιχογραφίες του ναού ανάγονται στον 11ο αιώνα. Διασώζονται μορφές μοναχών

αγίων και ανάμεσά τους η Αγία Θεοδώρα. Ο γλυπτός διάκοσμος του ναού

ολοκληρώθηκε σε διαφορετικές φάσεις. Οι κίονες και τα κιονόκρανα του ισογείου

ανάγονται στον 5ο και 6ο αιώνα. Ο άμβωνας, που χρονολογείται στον 5ο αι.,

μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1905, ενώ οι μαρμάρινοι κοσμήτες

φαίνεται πως είναι σύγχρονοι της ανέγερσης του ναού.





A.4. Ιερά Μονή Λατόμου - Οσίου Δαβίδ

Βρίσκεται στην Άνω Πόλη νοτιοδυτικά της μονής Βλατάδων. Οφείλει την

προσωνυμία του στα λατομεία πέτρας που υπήρχαν στην περιοχή. Η ιστορία του

ναού δίδεται από ένα κείμενο με τίτλο “Διήγηση του Ιγνατίου”, σύμφωνα με το

οποίο το καθολικό της Μονής ιδρύθηκε πάνω σε ρωμαϊκά ερείπια γύρω στον 5ο αι.

μ.Χ, αφιερωμένο στον προφήτη Ζαχαρία.

Το σχήμα του ναού είναι τετράγωνο με ημικυκλική αψίδα στα ανατολικά και

υπάρχουν τέσσερις καμάρες με θόλο στο κέντρο. Το σημαντικότερο ψηφιδωτό

παλαιοχριστιανικής περιόδου βρίσκεται στην κόγχη του ιερού και απεικονίζει το

όραμα του προφήτη Ιεζεκιήλ, που συμβολίζει το θρίαμβο του Χριστού. Πρόκειται

για μια λαμπρή σύνθεση χρωμάτων και σχεδίων, όπου με επιτυχία διαγράφεται ο

ψυχικός κόσμος των μορφών: ο Χριστός, σε νεαρή ηλικία, αγένιος, παριστάνεται με

μεγαλοπρέπεια και απαλούς τόνους μέσα σε διάφανη 'δόξα” περιστοιχιζόμενος από

τα σύμβολα των Ευαγγελιστών, οι οποίοι απεικονίζονται με έντονα φυσικά

χρώματα. Στα δύο άκρα εικονίζονται ο Αβακούμ σε στάση αυτοσυγκέντρωσης και ο

Ιεζεκιήλ εκστατικός.

Τον 12 αι. κατά τη διάρκεια επισκευών του ναού γίνονται ανακαινίσεις στις

τοιχογραφίες, μεταξύ των οποίων διατηρούνται μέχρι σήμερα σε καλή κατάσταση η

Γέννηση και η Βάπτιση, όπου επικρατούν η χρωματική αρμονία, η ευγένεια στα

πρόσωπα, οι κλασικιστικές τάσεις, όλα έργα εξαιρετικής ποιότητας και τεκμήρια των






καλλιτεχνικών ρευμάτων της Θεσσαλονίκης την εποχή των Κομνηνών.

Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί “Σουλουτσά

τζαμί”, ενώ το 1921 μετά από πολλές αλλαγές αποδόθηκε στην χριστιανική λατρεία

και αφιερώθηκε στον Όσιο Δαβίδ, ο οποίος ασκήτεψε τον 6ο αι. μ. Χ. στην περιοχή

αυτή, για τρία χρόνια πάνω σε δέντρο. Ο ναός σήμερα είναι μετόχι και ανήκει στη

μονή της Αγίας Θεοδώρας.





A.5. Ιερός Ναός Αγίας Αικατερίνης

Ο ναός βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της Άνω Πόλης, κοντά στα βυζαντινά

τείχη και αποτελεί δείγμα της “Μακεδονικής Σχολής”, χτισμένος γύρω στα τέλη του

13ου αι. Είναι σύνθετος τετρακιόνιος, σταυροειδής, εγγεγραμμένος με πέντε

τρούλους και κλειστή περιμετρικά στοά. Ο κεντρικός τρούλος, εγγεγραμμένος σε

τετράγωνο σταυρό, στηρίζεται σε τέσσερις καμάρες και γύρω από τη βάση του

τρούλου υπάρχει ένα πιο χαμηλό κλίτος, αναπτυσσόμενο σε τρεις πλευρές (βορράς,

νότος, δύση) στις τέσσερις γωνίες του οποίου ανυψώνονται ισάριθμοι τρούλοι, πιο

χαμηλοί όμως από τον κεντρικό.

Ο ναός είναι γνωστός για τις τοιχοποιίες του, όπου δεσπόζουν κόγχες, κίονες και τα

αψιδώματα και γενικότερα κυριαρχεί το παιχνίδι των όγκων με κεραμοπλαστικά

κοσμήματα. Επίσης, ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τοιχογραφίες, που παριστάνουν

μορφές αγίων, σκηνές από το Ευαγγέλιο, τα θαύματα του Χριστού, χαρακτηριστικές

της μνημειακής τεχνοτροπίας του τέλους του 13ου αι., όπου η Θεσσαλονίκη

αποτελούσε το κέντρο της βυζαντινής αγιογραφίας, απόρροια των σχέσεών της με το

Άγιο Όρος.

Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί “ Γιακούπ-πασά

τζαμί” και οι τοιχογραφίες είχαν σοβατιστεί από τους τούρκους. Ο ναός μετά την

απελευθέρωση της πόλης το 1912 αφιερώθηκε στην Αγία Αικατερίνη.





A.6. Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου του Ορφανού

Ο ναός βρίσκεται στη βορειοανατολική γωνία της Άνω Πόλης, μεταξύ των οδών

Ηροδότου και Αποστόλου Παύλου, και αποτελεί μετόχι της Μονής Βλατάδων που

υπάγεται στο Πατριαρχείο. Η προσωνυμία 'Άγιος Νικόλαος Ορφανός ή των

Ορφανών” απαντά σε κείμενα του 17 και 18ου αι. και οφείλεται είτε στον άγνωστο

ιδρυτή του ναού είτε στο γεγονός ότι ο άγιος εθεωρείτο προστάτης για τις χήρες και

τα ορφανά. Η χρονολογία ανέγερσης του ναού τοποθετείται ανάμεσα στα 1310 -

1320.

Πρόκειται για μια ξυλόστεγη βασιλική, μονόχωρη με περίστωο που καταλήγει σε δύο

παρεκκλήσια στην ανατολική πλευρά. Χαρακτηριστικό της τοιχοποιίας είναι ο

συνδυασμός πλίνθων και λίθων, καθώς και κάποιου απλού κεραμοπλαστικού

διακόσμου. Στο εσωτερικό του ναού ξεχωρίζουν οι μαρμάρινοι κίονες με τα

“Θεοδοσιανά” κιονόκρανα που περιέχουν ζωγραφικό διάκοσμο. Επίσης, αξιοσημείωτο

είναι και το μαρμάρινο τέμπλο που είναι σύγχρονο του ναού.

Ο μικρός και απέριττος αυτός ναός ξεχωρίζει για τις άριστα διατηρημένες

τοιχογραφίες των αρχών του 14ου αι., που είναι αντιπροσωπευτικές της

παλαιολόγειας ζωγραφικής, όπου κυριαρχούν τα πλούσια χρώματα, η συνθετική

δύναμη, η δεξιοτεχνία στην απόδοση των προσώπων και η πλούσια θεματολογία.

Στον κυρίως ναό απεικονίζονται σκηνές του Δωδεκαόρτου, των Παθών, του

Αναστάσιμου και λειτουργικού κύκλου και μορφές αγίων. Η απεικόνιση, επίσης

στον κυρίως ναό, του αγίου Γεωργίου του Γοργού και του αγίου Κλήμη Αχρίδας,

θέματα αγαπητά στη σερβική εικονογραφία, οδήγησαν στο συσχετισμό της

τοιχογράφησης του ναού με τον Σέρβο ηγεμόνα Μιλιούτιν καταδεικνύοντας τον

πρωταγωνιστικό ρόλο της Θεσσαλονίκης στην τέχνη των Βαλκανίων.





A.7. Ιερός Ναός Μεταμόρφωσης του Σωτήρος

Ο Ιερός Ναός Μεταμόρφωσης του Σωτήρος βρίσκεται στο κέντρο της Θεσσαλονίκης,

στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Παλαιών Πατρών Γερμανού, ανάμεσα στον

ναό της Παναγίας Γοργοεπηκόου και στον ναό της Υπαπαντής. Χρονολογείται γύρω

στο 1350, όπως μαρτυρείται από νόμισμα που βρέθηκε στον τρούλο του. Λέγεται

ότι ο ναός κτίστηκε αρχικά προς τιμήν της Παναγίας, όπως προκύπτει από την

αποκάλυψη μιας λειψανοθήκης που βρέθηκε εκεί και αποτέλεσε το εγκαίνιο του

ναού. Είναι χαρακτηριστικό ακόμη ότι κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας χάρη

στην τοποθεσία του ναού απεφεύχθη η μετατροπή του σε τζαμί.

Ο μικρός αυτός ναός ανήκει σε έναν σπάνιο αρχιτεκτονικό τύπο, τον εγγεγραμμένο

τετράκογχο: εντός του τετράγωνου σε κάτοψη κτηρίου εγγράφονται τέσσερις

ημικυκλικές κόγχες, μία εκ των οποίων είναι η αψίδα του Ιερού Βήματος. Ο ναός

αποτελείται από έναν μεγάλο και ψηλό οκτάπλευρο τρούλο διακοσμημένο με

επάλληλα τόξα και πλίνθινους ημικίονες.

Ο ναός ξεχωρίζει για τις τοιχογραφίες του που χρονολογούνται μεταξύ του 1350-

1370 και κυριαρχούν στον θόλο η Ανάληψη του Ιησού Χριστού καθώς και η






Θεοτόκος μαζί με τους Αποστόλους συνοδευόμενη από τον ήλιο, τη σελήνη και

προσωποποιημένους ανέμους, ενώ στα παράθυρα του τρούλου απεικονίζονται οκτώ

προφήτες. Στο εσωτερικό της Εκκλησίας, κάτω από το δάπεδο, υπάρχουν τάφοι,

γεγονός που πιστοποιεί ότι επρόκειτο για ταφικό μνημείο.





A.8. Ιερός Ναός Ταξιαρχών

Βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα της Άνω Πόλης και η ανέγερσή του

τοποθετείται στο δεύτερο μισό του 14 ου αι. Είναι αφιερωμένος στους Αρχάγγελους

και Ταξιάρχες Μιχαήλ και Γαβριήλ.

Πρόκειται για ένα κεντρικό ξυλόστεγο κτίσμα με περίστωο στις τρεις διευθύνσεις

(βορράς, νότος, δύση). Κάτω από το δάπεδο του ναού υπάρχει ισόγεια κρύπτη, η

οποία πιθανόν να χρησίμευε ως οστεοφυλάκιο ή χώρος ταφής. Κατά τη διάρκεια της

Τουρκοκρατίας μετατράπηκε σε τζαμί και προστέθηκε παράπλευρα ένας μιναρές με

δύο εξώστες με την ονομασία “Ικί Σεριφέ Τζαμί”, δηλαδή τζαμί των δύο εξωστών.

Μετά το 1912 δόθηκε πάλι στους χριστιανούς και αναστηλώθηκε με τη σημερινή

του μορφή το 1953.

Ιστορικής αξίας αποτελούν οι τοιχογραφίες στο εσωτερικό του ναού, πιθανόν

φιλοτεχνημένες από τον περίφημο ζωγράφο της εποχής, Γεώργιο Καλλιέργη. Από

αυτές ξεχωρίζουν η “Ανάληψη του Χριστού” στο ανατολικό αέτωμα που έχει τη

μορφή τριγώνου και απεικονίζεται ο Χριστός καθισμένος σε ουράνιο τόξο,

περιβαλλόμενος από φωτεινό δίσκο που κρατούν ιπτάμενοι άγγελοι. Στη βάση

διακρίνεται η Θεοτόκος με φωτοστέφανο, προσευχόμενη, ανάμεσα σε δύο δέντρα.

Εκατέρωθεν αυτής υπάρχουν άγγελοι που απευθύνονται σε Αποστόλους. Επίσης, η

“Πεντηκοστή” στο δυτικό αέτωμα του ναού απεικονίζει οκτώ αποστόλους.





Α.9. Ιερός Ναός Προφήτη Ηλία

Πρόκειται για έναν μεγάλο και επιβλητικό ναό που βρίσκεται στη συμβολή των

οδών Ολυμπιάδος και Προφήτη Ηλία στην Άνω Πόλη και χρονολογείται στο

δεύτερο μισό του 14 ου αι. Ανήκει στο λεγόμενο αγιορείτικο ή αθωνικό

αρχιτεκτονικό τύπο που χρησιμοποιήθηκε για τα καθολικά των μοναστηριών, από

τα βυζαντινά χρόνια ως σήμερα. Ξεχωρίζει για το πρωτότυπο αρχιτεκτονικό του

σχέδιο που συνδυάζει πολλά και διαφορετικά αρχιτεκτονικά στοιχεία. Είναι ένας

σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με μεγάλο περίτεχνο τρούλο στον κυρίως χώρο και

στα βόρεια και νότια διαμορφώνονται υψηλές ημικυκλικές κόγχες.

Ο ναός αρχικά χτίστηκε προς τιμήν του Ιησού Χριστού και αποτελούσε το καθολικό

ενός μοναστηριού της Θεσσαλονίκης την περίοδο της δυναστείας των Παλαιολόγων.

Μετά τη μετατροπή του από τους Τούρκους σε τζαμί με την ονομασία “Σαραϊλί

τζαμί”, και την απελευθέρωση της πόλης το 1912, ο ναός ονομάστηκε προφήτης

Ηλίας, προφανώς λόγω παραφθοράς του τούρκικου ονόματος.






Στην τοιχοδομία ακολουθεί τα πρότυπα του Αγίου Όρους χρησιμοποιώντας ζώνες

λαξευτών λίθων που εναλλάσσονται με σειρές πλίνθων. Από το εσωτερικό του ναού

έχουν διασωθεί λίγες τοιχογραφίες που αφορούν σκηνές από τη ζωή του Χριστού

και μορφές αγίων. Όλες εντυπωσιάζουν με τις έντονες κινήσεις, τον ρεαλισμό στις

σκηνές και τη συναισθηματική φόρτιση των μορφών. Από τις τοιχογραφίες που

κοσμούν τα παρεκκλήσια του ναού ξεχωρίζουν η σφαγή των νηπίων και η θεραπεία

των κουφών και τυφλών.





A.10. Ιερός Ναός Αγίου Παντελεήμονα

Ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα βρίσκεται στη συμβολή των οδών Αρριανού και

Ιασονίδου, σε μικρή απόσταση από την αψίδα του Γαλερίου και τη Ροτόντα.

Πρόκειται για έναν ναό που αποτελούσε καθολικό βυζαντινής μονής της

Θεσσαλονίκης που χρονολογείται στα τέλη του 13ου -αρχές 14ου αι., της Μονής της

Θεοτόκου Περιβλέπτου. Η ονομασία προήλθε από το ομώνυμο βόρειο παρεκκλήσι

του γειτονικού ναού της Παναγούδας, όπου μεταφέρθηκαν τα σκεύη του ναού κατά

τη μετατροπή του από τους Τούρκους σε τζαμί με την ονομασία “Ισαακιέ τζαμί”

(περ. 1568-1571).

Πρόκειται για έναν σταυροειδή εγγεγραμμένο τετρακιόνιο ναό με νάρθηκα και

περιμετρική στοά, που ανατολικά έχει δύο παρεκκλήσια. Σήμερα στο ναό διασώζεται

ο νάρθηκας, ο κεντρικός σταυρικός πυρήνας και τα δύο παρεκκλήσια. Οι

τοιχογραφίες, που εντάσσονται στα τέλη του 13ου – αρχές 14ου αιώνα, είναι

σημαντικές και ενδεικτικές της παλαιολόγειας ζωγραφικής και κοσμούν κυρίως το

χώρο της πρόθεσης και το διακονικό, όπως η Θεοτόκος η Βλαχερνήτισσα, άγιοι και

ιεράρχες. Σε εξέχουσα θέση στο διακονικό διακρίνουμε την απεικόνιση του αγίου

Ιακώβου του Αδελφοθέου, συνώνυμου αγίου με τον μητροπολίτη και ιδρυτή του

ναού.






Ο ναός υπέστη ζημιές κατά τη διάρκεια των σεισμών του 1978 και έγιναν εργασίες

αποκατάστασής του.





A.11. Ιερός Ναός Αχειροποιήτου

Η εκκλησία της Αχειροποίητου βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, στην οδό Αγίας

Σοφίας απέναντι από την πλατεία Μακεδονομάχων. Χρονολογείται γύρω στα μέσα

του 5ου αιώνα και αποτελεί τον παλαιότερο ίσως σωζόμενο ναό της πόλης. Ο ναός

είναι αφιερωμένος στην Παρθένο Μαρία. Η ονομασία του προήλθε από την

“αχειροποίητη” εικόνα της Παναγίας δεομένης που φυλασσόταν στο ναό.

Πρόκειται για μια τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με νάρθηκα. Το κεντρικό κλίτος

απολήγει σε ευρύχωρη ολόφωτη κόγχη. Το βόρειο κλίτος επικοινωνεί ανατολικά με

κτίσμα που έγινε παρεκκλήσι στα μεσοβυζαντινά χρόνια και σήμερα τιμάται στο

όνομα της Αγίας Ειρήνης. Στον νότιο εξωτερικό τοίχο, η κεντρική θύρα εισόδου

φέρει μνημειώδες πρόπυλο, που δείχνει την επικοινωνία του ναού με την πιο

σημαντική οδική αρτηρία της αρχαίας πόλης, τη Λεωφόρο. Προσκολλημένο στη

νότια πλευρά του ναού σώζεται ένα πρόσκτισμα που θεωρείται το βαπτιστήριο της

βασιλικής κατά μία άποψη και κατά μία άλλη το αρχικό διακονικό του ναού. Σε

όλο το πλάτος του ναού στα δυτικά υπάρχει νάρθηκας από όπου εισέρχεται κανείς

στον κυρίως ναό μέσα από ένα πολυτελές τρίβηλο με κίονες από πράσινο θεσσαλικό

μάρμαρο. Πολύ σημαντικά είναι τα παράθυρα στον τύπο αυτό της βασιλικής, καθώς






και ο γλυπτός διάκοσμος με τα Θεοδοσιανά κιονόκρανα με τα επιθήματά τους, τις

λιτές αλλά εντυπωσιακές κιονοστοιχίες. Η στέγη του ναού είναι δικλινής στο

κεντρικό κλίτος και χαμηλότερη στα πλάγια κλίτη. Αρχικά η κεντρική στέγη ήταν

ψηλότερη καθώς υπήρχε ένα υπερυψωμένο τμήμα του κεντρικού κλίτους που

λειτουργούσε ως φωταγωγός, αλλά και το δυτικό υπερώο, κάνοντας τον εξωτερικό

όγκο του ναού να φαίνεται ακόμη πιο βαρύς.





Τα ψηφιδωτά της Αχειροποιήτου αντλούν τα θέματά τους από τη φύση και τον

χριστιανισμό (σταυροί, Ευαγγέλια, πουλιά, στεφάνια, κρίνα, φύλλα) και συνθέτουν

ολοζώντανους φωτεινούς πίνακες με πλούσια χρώματα.

Η Αχειροποίητος αποτελεί τη μοναδική εκκλησία της ανατολικής Μεσογείου που

σώζεται μέχρι και σήμερα με την αρχική της μορφή και είναι ο πρώτος χριστιανικός

ναός που μετατράπηκε σε τζαμί αμέσως μετά την άλωση της πόλης το 1430 από

τον σουλτάνο Μουράτ και ήταν το επίσημο τέμενος των κατακτητών κατά τη

διάρκεια της Τουρκοκρατίας, γνωστό με το όνομα “Εσκί Τζαμί”. Παρέμεινε

μουσουλμανικό τέμενος μέχρι την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912. Κατά

τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Αχειροποίητος στέγασε οικογένειες

προσφύγων και μάλιστα το 1919 το εσωτερικό της φωτογραφήθηκε ως καταυλισμός

προσφύγων. Τελικά, ο ναός αποδόθηκε εκ νέου στη χριστιανική λατρεία το 1930.





A.12. Παναγία των Χαλκέων

Ο συγκεκριμένος ναός βρίσκεται στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Αριστοτέλους,

νοτιοδυτικά του αρχαιολογικού χώρου της Ρωμαϊκής Αγοράς. Το όνομα «Παναγία

Χαλκέων» το πήρε από την περιοχή στην οποία βρίσκεται, όπου από τα Ρωμαϊκά

χρόνια μέχρι και σήμερα υπάρχουν χαλκάδικα, μαγαζιά δηλαδή που φτιάχνουν και

πωλούν χάλκινα οικιακά ή εκκλησιαστικά σκεύη. Στην ίδια περιοχή υπήρχαν

υπόγειες καμάρες, όπου δίδασκε ο Άγιος Δημήτριος και γι’ αυτό μια άλλη πιθανή

ονομασία του ναού είναι και «Παναγία η Καμαριώτισσα», που αναφέρεται σε

έγγραφο του 14ου αιώνα, αν και υπάρχουν ενστάσεις σε αυτό.

Σύμφωνα με επιγραφή που υπάρχει στο μαρμάρινο υπέρυθρο της δυτικής εισόδου ο

ναός χτίστηκε το 1028 στο χώρο που πριν υπήρχε αρχαίος ελληνικός ναός, πιθανόν

του Ηφαίστου ή των Καβείρων. Ιδρυτής του ναού είναι ο βασιλικός Χριστόφορος

Πρωτοσπαθάριος και Κατεπάνω (διοικητής) Λαγουβαρδίας (βυζαντινή ονομασία

τμήματος της Ν. Ιταλίας) μαζί με τη σύζυγό του Μαρία και τα παιδιά του

Νικηφόρο, Άννα και Κατακαλή. Ο τάφος του κτήτορα βρίσκεται στο μέσο του

βόρειου τοίχου. Σύμφωνα με την ίδια επιγραφή η αρχική ονομασία του ναού ήταν

«ναός της Θεοτόκου». Το 1430 μετατράπηκε σε τζαμί με την επωνυμία

“Καζαντζιλάρ τζαμί”, τζαμί των χαλκωματάδων.

Πρόκειται για έναν ναό σταυροειδή εγγεγραμμένο με τρούλο, ο οποίος επικρατεί την

εποχή της δυναστείας των Μακεδόνων αυτοκρατόρων. Είναι μια ιδιαίτερα κομψή






εκκλησία που έχει δεχτεί την επίδραση της αρχιτεκτονικής της Κωνσταντινούπολης,

όπως φαίνεται τόσο στον τύπο του ναού όσο και στην κατασκευή των τοίχων.

Εξάλλου, η χρήση του τούβλου (πλίνθου) ως αποκλειστικού οικοδομικού υλικού

έδωσε στο ναό τη λαϊκή ονομασία “Κόκκινη Εκκλησία”.

Οι τοιχογραφίες του ναού τοποθετούνται γύρω στο 1030-1040 μ.Χ. και έχουν

αντικλασικό χαρακτήρα. Αξιοσημείωτη είναι η παράσταση της Ανάληψης στον

τρούλο, όπως και στην Αγία Σοφία της Θεσσαλονίκης αντί του συνηθέστερου

Παντοκράτορα. Επίσης, στο ιερό δεσπόζει η Παναγία (Δεομένη ) ενώ στα διάφορα

σημεία του ναού κοσμούνται με παραστάσεις των δεσποτικών εορτών. Τέλος,στον

νάρθηκα σώζεται μια από τις πληρέστερες παραστάσεις της Δευτέρας Παρουσίας,

αρκετά σπάνια για την εποχή εκείνη.

Μετά τους σεισμούς του 1978 έγιναν εργασίες στερέωσης του μνημείου και

συντήρησης των τοιχογραφιών του.





A.13. Ιερά Μονή Βλατάδων

Βρίσκεται στην Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης, στο βορειοαναταλικό άκρο των

βυζαντινών τειχών και είναι το μοναδικό μοναστήρι της βυζαντινής περιόδου της

πόλης που λειτουργεί και σήμερα. Χαρακτηρίζεται ως πατριαρχική, σταυροπηγιακή,,

επειδή υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο,. Επίσης, χαρακτηρίζεται ως βασιλική,

γιατί ιδρύθηκε κατόπιν χορηγίας της Άννας Παλαιόλογου και με βασιλικό

χρυσόβουλο.

Ιδρύθηκε κατά τα μέσα του 14ου αιώνα σε χώρο που πιθανώς να φιλοξενούσε

παλαιότερο ναό, από τον κρητικής καταγωγής μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Δωρόθεο

Βλαττή και τον αδελφό του Μάρκο, μαθητές και φίλοι του Αγίου Γρηγορίου του

Παλαμά, Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης.

Από το αρχικό κτίσμα σώζεται μόνο το ιερό και λίγα άλλα αρχιτεκτονικά στοιχεία.

Κοντά στο καθολικό της Μονής, που τιμάται στο όνομα της Μεταμορφώσεως του

Σωτήρος, υπάρχει θολωτό παρεκκλήσιο του 14ου αιώνα με τοιχογραφίες της εποχής

των Παλαιολόγων. Σύμφωνα με τοπική παράδοση η Μονή είναι κτισμένη στον τόπο

όπου κήρυξε ή διέμενε ο Απόστολος Παύλος κατά τη διαμονή του στην πόλη.

Σημειωτέον ότι το 1801 ο ναός ανακαινίστηκε από τον Θεσσαλονικέα μεγαλέμπορα

Ιωάννη Γούτα Καυταντζόγλου.






Αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος στήριξης του τρούλου στους

τοίχους του ιερού και στις δυτικές παραστάδες χωρίς την ύπαρξη κιόνων, κάτι που

χαρακτηρίζει τους ναούς της χώρας μας τον 9ο ως τον 12ο αι. Ενδιαφέρον επίσης

παρουσιάζουν οι τοιχογραφίες του ναού που φιλοτεχνήθηκαν πριν από την άλωση

της πόλης από τους Τούρκους το 1430, καθώς και πολλά μαρμάρινα «θωράκια»,

φορητές εικόνες και διάφορα κειμήλια που φυλάσσονται στο μουσείο της Μονής.





A.14. Ιερός Ναός Αγίων Αποστόλων

Ο Ναός των Αγίων Αποστόλων αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά

μνημεία της Θεσσαλονίκης και αντιπροσωπεύει αρχιτεκτονικά την Παλαιολόγεια

περίοδο. Βρίσκεται κοντά στα δυτικά τείχη της Θεσσαλονίκης, στην αρχή της οδού

Ολύμπου. Κτίστηκε την περίοδο 1310-1314 από τον Οικουμενικό Πατριάρχη

Νίφωνα τον Α', όπως υποδηλώνουν επιγραφές της εκκλησίας που φέρουν το

όνομά του.

Αξίζει να σημειωθεί πως αρχικά λειτουργούσε ως μονή αφιερωμένη στην Παναγία.

Στοιχεία που αποδεικνύουν την αρχική λειτουργία του ναού είναι, το τμήμα ενός

πρόπυλου, το τμήμα της ανατολικής όψης κτίσματος νότια του ναού, καθώς και

μία κτιστή υδατοδεξαμενή ("κινστέρνα") στη βορειοδυτική πλευρά του. Από τη

χωρητικότητα της υδατοδεξαμενής (750 περίπου κυβικά μέτρα νερού) συνάγεται το

συμπέρασμα πως διέμεναν πολλοί άνθρωποι σε αυτό, προφανώς κατά την περίοδο

της ακμής του.

Ανήκει στους σταυροειδείς τρουλωτούς ναούς της λεγόμενης «Μακεδονικής Σχολής»,

καθώς ο υψηλός κεντρικός του τρούλος εδράζεται στο τετράγωνο που σχηματίζουν

τέσσερις καμάρες σε σχήμα σταυρού. Επιπλέον, όπως και στην Αγία Αικατερίνη, στις

τρεις πλευρές του ναού, εκτός του ιερού, δημιουργείται ένα χαμηλωμένο κλίτος,

στις τέσσερις γωνίες του οποίου ανυψώνονται ισάριθμοι τρούλοι μικρότεροι σε ύψος

από αυτόν του κέντρου. Ως μνημείο, εκτός από την ιδιαίτερη αισθητική μορφολογία






που συνθέτουν οι όγκοι του και τα επιμέρους αρχιτεκτονικά του στοιχεία,

διακρίνεται για την πολύ ενδιαφέρουσα και περίτεχνη τοιχοποιία του

(πλινθοπερίκλειστος). Ιδιαίτερα στο ανατολικό τμήμα σχηματίζονται εξαιρετικής

ομορφιάς διακοσμητικά σχήματα, όπως μαίανδροι και οδοντωτές ταινίες, που

αποδεικνύουν οικοδομική τέχνη πολύ υψηλού επιπέδου.

Στα υψηλότερα σημεία του κυρίως ναού σώζονται αποσπασματικά

αριστουργηματικά ψηφιδωτά του 14ου αιώνα, όπως ο Παντοκράτορας και οι

προφήτες στον τρούλο, οι Ευαγγελιστές στα σφαιρικά τρίγωνα, το Δωδεκάορτο στις

καμάρες και το δυτικό τοίχο και άγιοι μάρτυρες.

Ο ναός κατά τηδιάρκεια της Τουρκοκρατίας μετατράπηκε σε τζαμί με το όνομα

"Σοούκ-Σου τζαμί" και οι τοίχοι του επιχρίστηκαν με κονίαμα. Αναστηλωτικές

εργασίες το 1941 έφεραν στο φως αξιόλογες τοιχογραφίες και ψηφιδωτά άριστης

τέχνης της Παλαιολόγειας περιόδου (14ος αιώνας).





A.15. Το Βυζαντινό Λουτρό

Το Βυζαντινό Λουτρό της Θεσσαλονίκης αποτελεί το μοναδικό σωζόμενο λουτρό της

μεσοβυζαντινής περιόδου σε ολόκληρη την Ελλάδα και χρονολογείται ανάμεσα στα

τέλη του 13ου και στις αρχές του 14ου αι. Βρίσκεται στη συνοικία Κουλέ Καφέ της

Άνω Πόλης, και πιο συγκεκριμένα στην είσοδο της συνοικίας, αρκετά κοντά σε άλλα

βυζαντινά μνημεία της πόλης.

Πρόκειται για ένα ορθογώνιο κτίσμα που αποτελείται από τρεις κύριους χώρους,

καθένας από τους οποίους χωρίζεται σε δύο διαμερίσματα. Ο πρώτος χώρος, ο

προθάλαμος του κτιρίου, ήταν ψυχρός και τα διαμερίσματά του χρησιμοποιούνταν

ως αποδυτήρια. Ο δεύτερος χώρος, ο χλιαρός, λειτουργούσε ως χώρος προετοιμασίας

για το λουτρό και είχε μια μέση θερμοκρασία. Τέλος, ο τρίτος χώρος, ο θερμός

αποτελούσε το κυρίως λουτρό. Υπογείως κυκλοφορούσε ζεστός αέρας για επιδαπέδια

θέρμανση, ενώ με επιτοίχιους αεραγωγούς ο ζεστός αυτός αέρας ρύθμιζε τη

θερμοκρασία του κάθε χώρου. Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές ήταν λουτρό της

γειτονιάς και λειτουργούσε εκ περιτροπής ως ανδρικό και γυναικείο.

Λειτούργησε για περίπου επτά αιώνες. Η λειτουργία του συνεχίστηκε ακόμα και την

περίοδο της Τουρκοκρατίας, περίοδο κατά την οποία ήταν γνωστό ως «το Λουτρό






του Κουλέ Καφέ», αλλά με ορισμένες αλλαγές λόγω των θρησκευτικών παραδόσεων

των Μουσουλμάνων. Πιο συγκεκριμένα, το Κοράνι επιβάλλει τη χρήση ρέοντος

νερού για αυτό και αφαιρέθηκαν από το λουτρό οι λουτήρες του, χαρακτηριστικό

στοιχείο των βυζαντινών λουτρών. Η λειτουργία του σταμάτησε τη δεκαετία του

1940 και έπειτα εγκαταλείφθηκε για πολλά χρόνια. Το 1952 κηρύχθηκε διατηρητέο

μνημείο από το υπουργείο Πολιτισμού, ενώ κατά τη δεκαετία του '70 έγιναν από

την Αρχαιολογική Υπηρεσία ορισμένες διερευνητικές εργασίες που είχαν ως

αποτέλεσμα την αποκάλυψη μιας από τις πλευρές του, που λόγω υψομετρικής

διαφοράς ήταν στο μεγαλύτερο μέρος της επιχωμένη. Μετά το σεισμό του 1978

έγιναν προσωρινές υποστυλώσεις κυρίως ημικυλινδρικών καμάρων και τρούλων,

διότι παρουσίαζαν σοβαρές ρηγματώσεις. Σήμερα, έχει τεθεί σε εφαρμογή το έργο

«Αποκατάσταση - στερέωση του Βυζαντινού Λουτρού στη Θεσσαλονίκη» του

Επιχειρησιακού Προγράμματος Μακεδονίας - Θράκης 2007 – 2013 που έχει ως

στόχο την πλήρη αποκατάσταση των φθορών του λουτρού.





A.16. Τα Βυζαντινά Τείχη της Θεσσαλονίκης

Τα Βυζαντινά Τείχη της Θεσσαλονίκης αποτελούν σημαντικό οχυρωματικό έργο, και

αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμού της πόλης. Τα τείχη έχουν περίπου 5

χιλιόμετρα περίμετρο και είναι χτισμένα με πέτρες και τούβλα, που πολλές φορές

γίνονται και τόξα και το ύψος τους κυμαίνεται από 9 ως 10,50 μέτρα. Είναι από

τις ελάχιστες περιπτώσεις εκτεταμένης διατήρησης τειχών σε μια σύγχρονη πόλη.

Παρόμοιας οχύρωσης είναι και τα βυζαντινά τείχη που σώζονται στην

Κωνσταντινούπολη.

Η πρώτη οχύρωση της πόλης γίνεται από τον ιδρυτή της, τον Κάσσανδρο, βασιλιά

της Μακεδονίας το 315 και απεδείχθησαν σωτήρια για την πόλη κατά τη διάρκεια

εχθρικών επιδρομών. Ωστόσο, η σημαντικότερη προσθήκη στις οχυρώσεις έγιναν από

τον αυτοκράτορα Μέγα Θεοδόσιο, ο οποίος έκανε τη Θεσσαλονίκη προσωρινή του

έδρα λόγω της γεωγραφικής της θέσης.

Αξιοσημείωτη είναι η συμβολή της αυτοκράτειρας Άννας Παλαιολογίνας, η οποία

κατασκεύασε δύο νέες πύλες στα ανατολικά τείχη προς την ακρόπολη. Σε μια

προσπάθεια ενίσχυσης της άμυνας της πόλης χτίστηκαν στη συνέχεια ο Λευκός

Πύργος στη θάλασσα (κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας) και ο πύργος του

Τριγωνίου ή της Αλύσεως στην Άνω Πόλη .

Τα Τείχη της Θεσσαλονίκης είχαν το σχήμα ενός τετράπλευρου με τις δύο πλευρές






κάθετες προς τη θάλασσα, το ανατολικό και δυτικό τείχος, και δύο παράλληλες, το

παραθαλάσσιο τείχος και το τείχος της ακρόπολης στο λόφο. Κατά μήκος των

τειχών προς τα έξω υπήρχε το λεγόμενο “έξω τείχος ή προτείχισμα” και ανάμεσα σε

αυτά υπήρχε μία τάφρος με θαλασσινό νερό και ξύλινες γέφυρες.

Αξίζει να σημειωθεί ότι από τις πολλές πύλες των τειχών, σώζεται μέχρι σήμερα

μόνο μία, αυτή της Άννας Παλαιολογίνας στην Άνω Πόλη κοντά στον πύργο του

Τριγωνίου. Μέχρι το 1869 η Θεσσαλονίκη περιβαλλόταν από τα βυζαντινά της

τείχη. Αμέσως μετά ένα μεγάλο τμήμα των τειχών κατεδαφίστηκε από τους

Τούρκους στην προσπάθειά τους να εξωραϊσουν την πόλη.





B. Ο Χάρτης των Μνημείων

Το παρόν βιβλίο συνοδεύεται από ηλεκτρονικό διαδραστικό χάρτη, ο οποίος

απεικονίζει τις τοποθεσίες των 16 μνημείων στην πόλη της Θεσσαλονίκης.

Ο ηλεκτρονικός χάρτης φιλοξενείται σε ειδικά διαμορφωμένο διαδικτυακό τόπο στη

διεύθυνση http://www.hellenic-college.gr/works/unesco-monuments/. Ο

διαδικτυακός τόπος δίνει τη δυνατότητα, εκτός από την ακριβή τοποθεσία των

μνημείων, να προβάλλονται και επιπλέον πληροφορίες σχετικά με την ιστορία τους,

τον ρόλο που κατείχαν στην τοπική κοινωνία, καθώς και πλούσιο φωτογραφικό

υλικό.

Για τη δημιουργία του διαδικτυακού τόπου χρησιμοποιήθηκε η γλώσσα

προγραμματισμού PHP, σε συνδυασμό με HTML και φύλλα στυλ CSS. Ο χάρτης

υλοποιήθηκε χρησιμοποιώντας τη Διεπαφή Προγραμματισμού Εφαρμογής (API)

Google Maps, το οποίο μας προσέφερε τη δυνατότητα να ενσωματώσουμε και να

τροποποιήσουμε τον χάρτη της περιοχής που μας ενδιέφερε και να του προσθέσουμε

επιπλέον στρώματα (layers) πληροφορίας.

http://www.hellenic-college.gr/works/unesco-monuments/






Γ. Τρισδιάστατη καλλιτεχνική απεικόνιση

Παράλληλα με τη δημιουργία του ηλεκτρονικού χάρτη και του διαδικτυακού τόπου

που τον φιλοξενεί, δημιουργήσαμε μία τρισδιάστατη μακέτα καλλιτεχνικής

απεικόνισης των μνημείων στην πόλη.

Για τη δημιουργία της μακέτας χρησιμοποιήσαμε διάφορα υλικά όπως, μακετόχαρτο

για τη βάση, φελιζόλ για τα κτίρια, γυψόγαζα για τα μνημεία, πηλό και ειδικά

εκτυπωμένο χαρτί για την επένδυσή τους, υγρό κερί για τη θάλασσα, δέντρα και

πέτρες μοντελισμού για διακόσμηση. Τέλος, τοποθετήσαμε ειδικά ταμπελάκια με τα

ονόματα των μνημείων.





Δ. Αντί Επιλόγου

Απόσπασμα από το έργο ενός σπουδαίου λυρικού ποιητή και πεζογράφου του 20ού

αιώνα, του Ράινερ Μαρία Ρίλκε (Rainer Maria Rilke:

"Τα περισσότερα απ’ όσα μας συμβαίνουν δεν μπορούμε

να τα εκφράσουμε. Ξετυλίγονται μέσα σε μια σφαίρα, που ποτέ

καμιά λέξη δεν την καταπάτησε. Κι απ’ όλα πιο αδύνατο είναι

να εκφράσουμε τα έργα της τέχνης, τις μυστηριακές αυτές

υπάρξεις, που η ζωή τους δε γνωρίζει τέλος, καθώς πορεύεται

πλάι στη δική μας, την περαστική, την πρόσκαιρη ζωή."






Βιβλιογραφία

1. Καζαμία-Τσέρνου, Μαρία Ι. (2009), Μνημειακή τοπογραφία της χριστιανικής

Θεσσαλονίκης, τόμος 1, Εκδόσεις Γράφημα

2. Θεσσαλονίκη 2300 χρόνια (1985), Δήμος Θεσσαλονίκης, 1985

3. Ζαχαρόπουλος, Ν. (1995), Θεσσαλονίκη: ιστορική προσέγγιση (1900-1920),

Εκδόσεις Π. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη

4. odysseus.culture.gr, Παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά μνημεία Θεσσαλονίκης

(ημερομηνία προσπέλασης 10.02.2014)

5. www.thessalonikiinfo.gr, Θεσσαλονίκη αξιοθέατα (ημερομηνία προσπέλασης

12.02.2014)

6. www.it.uom.gr, Μονή Βλατάδων (ημερομηνία προσπέλασης 10.02.2014)

7. www.thessaloniki4all.gr, Μνημεία Θεσσαλονίκης (ημερομηνία προσπέλασης

10.02.2014)

8. www.prospelasis.com/info/ta-mnimeia, Τα Βυζαντινά μνημεία της

Θεσσαλονίκης (ημερομηνία προσπέλασης 10.02.2014)

http://odysseus.culture.gr/h/3/gh3530.jsp?obj_id=9141

http://www.thessalonikiinfo.gr/thessaloniki/thessalonikiaksiotheata/index.html

www.it.uom.gr/project/monuments/blatadon.htm

http://www.thessaloniki4all.gr/

www.prospelasis.com/info/ta-mnimeia

Τα μνημεία της UNESCO στη Θεσσαλονίκη

Documents

Transcript of Τα μνημεία της UNESCO στη Θεσσαλονίκη