بلاشگرد؛ شهري شناخته شده يا پايگاههايي در راستاي اهداف...
13
Transcript of بلاشگرد؛ شهري شناخته شده يا پايگاههايي در راستاي اهداف...
،شناسيوفصلنامة تحليلي ـ پژوهشي باستاند ايت مـيان رشــتهتاريخ هنر و مـطالعـا شناسيـتانمي دانشجويان گروه باسـمن علـانج ـجلةم
درســت مـگاه تربيــدانش 1389بهــار و تـابســتان ، سـومماره ــ، شدومال ــس
تومان 3000: بها
ل كشف ساساني، طال و نقره، مح ةسر اسب از دور :تصوير روي جلد .فرانسه لوور موزة: نامعلوم، محل نگهداري
هاي سال يك گاللك شوشتر، كاوش آرامگاه شمارة :تصوير پشت جلد .مهدي رهبر، عكس از هوشنگ ابري 1365
شناسيانجمن علمي دانشـجويان باستان :صاحب امتياز
دانشگاه تربيت مدرس سعيد اميرحاجلو :و سردبير مدير مسئول
سارا سقايي: مدير اجرايي
:تحريريههيأت .بيگيسجاد علي شكوه خسروي، موسي سبزي دوآبي، سارا سقايي،
: مشاوران ادمي ندوشن، دكتر عليرضا هژبري نوبري، دكتر فرهنگ خ
.دكتر سيدمهدي موسوي كوهپر، دكتر جواد نيستاني، دكتر حامد وحدتي نسب
سعيد اميرحاجلوبيگي، سجاد علي: ويراستاران سعيد نيكروز :بخش انگليسي
:همكاران اين شماره
پهلوان، ايرج رضايي، مصطفي دهاهللا اكبري گندماني، هيبت وحيد عسكرپور،عرب، حسنعلي اكبر عابدي، همايون رضوان،
فر،ميثم لباف خانيكي، دكتر يعقوب محمديميثم عليئي، عليرضا قادري، .دكتر عليرضا هژبري نوبري
دفتر گرافيك بلوط نريمان جعفري، :طراحي لوگو زهرا اميرحاجلو :طراحي جلد اين شماره
سارا سقايي :صفحه آرايي مهرگانانتشارات : چاپ
احمد، دانشگاه تربيت ع بزرگراه چمران و جالل آلتقاط تهران، :نشاني شـناسي،گروه باسـتان دانشـــكده علوم انســاني، مدرس،
شناسيانجمن علمي دانشجويان باستان [email protected] :پست الكترونيك
هاي ماليبخشي از هزينه هاي چاپ اين شماره، با حمايت
، دكتر موسوي كوهپر، دكتر نيستاني و هژبري نوبري دكتر .تأمين شده است نسبدكتر وحدتي .از ايشان سپاسگزاريم
توسط اعضاي هيأت داوران به ـ داوري مقاالت اين شماره بنا به موضوع،
.انجام رسيده استهاي پژوهش«الزاماً بيانگر رأي و نظر ندرج در اين مجله،ـ آراء و نظرات م
.مسئول مقاالت خود هستند نيست و نويسندگان،» شناسي مدرسباستان .با ذكر منبع آزاد است ـ نقل مطالب مجله،
.ـ نقد مطالب آزاد است
ت الف ...........................................................................................................................................................................................سخن سردبير ج ........................................................................................................................................................................................................سرآغاز مقاالت
1 ........................................................................................................ميثم لباف خانيكي: شناسي تاريخيهاي باستانـ خاستگاه و قابليت............................................................................ رادمهدخت فرجامي): كردستان عراق(ه قيزقاپان پژوهشي نو در گاهنگاري گوردخم ـ 7
17 .................................................................................................................كاميار عبدي: آنتيوخوس دوم و مسأله مشروعيت سلطنتي او ـ 26 .......................................پهلوان مصطفي ده :شناسيهاي باستان؛ با استناد به نظرات مورخان كالسيك و معاصر و يافته»دارا«ـ شهر 39 .................................................................... يبيگسجاد علي: شناسي در محوطه پارتي بيستونهاي باستاناز سرگيري پژوهش ـ 70 .................................................. حسين صبري: هايي در راستاي اهداف شاهنشاهي اشكانيـ بالشگرد؛ شهري شناخته شده يا پايگاه76 ................................................................ابوالفضل عالي و عليرضا خسروزاده :نشان زنجانقشالق؛ محوطة بزرگ اشكاني در ماهـ قلعه93 ..................................................................محمدحسين عزيزي خرانقي و ديگران :هاي نويافتة اليمايي در شمال خوزستانـ گورستان
110 ........................................................................ كوروش محمدخاني....: دژ كوه خواجه سيستان شناسانة تزيينات كهنـ بررسي باستان136 .............................................................................................ميثم فالح: انمحله؛ شواهدي از يك قلعه اشكاني در جلگه مازندرـ تپه گل146 ....................................................................................ياسر ملكزاده: هاي گمشده ساسانيهاي حماسة ملّي ايران در خداينامهمايهبن ـ 161 ........... عمران گاراژيان و ديگران ....:خانشناسي به منظور مستندسازي ساختارهاي معماري تپه قلعههاي باستانگزارش پژوهشـ200 ................................................... حسين حبيبي: شناسي و منابع مكتوبهاي باستانيابي و سير تاريخي آناهيتا بر اساس يافتهريشه ـ 212 ......................................................كريم عليزاده :ـ دربند، شهري براي دفاع؛ بازبيني ساخت و سازهاي دفاعي دورة ساساني در قفقاز223 ............. جلودارمحمداسماعيل اسمعيلي ...:زيع آب در آن شاپور و فناوري تأمين، انتقال و توانداز محيطي شهر ساساني گنديـ چشم247 ............................................................................................................................................تورج دريايي: شاپور در بنديانـ وه دستگرد ـ 249 ....................................................................ميثم نيكزاد : ارزيابي پيشنهادات ارائه شده دربارة بناي موسوم به معبد آناهيتا در كنگاورـ260 ..........................................................................................نيامهدي موسويسيد :شناسيـ سقوط ساسانيان و شواهد تاريخي و باستان گزارش كوتاه
270 ...............................................................................................ساسان سيدين: گزارشي كوتاه از آتشكده آذرجو دارابگرد؛ استان فارس ـ 274 .........................................................................................................................................................................: نامه مهدي رهبريزندگ شاگردان و همكارانش مهدي رهبر؛
278 .......................................................................................................................................................................................ميرعابدين كابلي ـ 280 ............................................................................................................................................رجبعلي لباف خانيكي: ـ رهبر؛ كاوشگر بنديان282 .......................................................................................................................جواد نيستاني: مكاهآوري يا نه، من از يادت نمي گرَم يادـ 283 .................................................................................................................فريعقوب محمدي:ـ مهدي رهبر؛ كسي كه جوانان را باور دارد284 .......................................................................................................................................عمران گاراژيان !:ـ رهبر؛ جناب آقاي مهدي رهبر287 .............................................................................................................نسبحامد وحدتي:ـ استادي از نسل قديم و همدل با نسل جديد288 ...............................................................................................................محسن قاسمي :شناسي خوشنامـ رهبر؛ معلّمي دلسوز و باستان290 .................................................................................................................بيگيسجاد علي:كلنگ طاليي شناسي باـ مهدي رهبر؛ باستان
1389شناسي مدرس، سال دوم، شماره سوم، بهار و تابستان هاي باستان پژوهش
د؛ ده بالش ه نا ی گاه یا یپا کا ی ا شا ف شا دا تای ا ی را
*حسين صبري )شناسي دانشگاه تهرانارشد باستاني كارشناسآموختة دانش(
چكيدهسـاالري و براي استقرار ديـوان پس از استقرار دولت اشكاني، تالش
يكـي از ايـن . رفتنظام اداري، سياسي متفاوت از سلوكي صورت گاقدامات كه در زمان بالش اول به انجام رسيد، ايجاد مراكزي ماننـد بالشگرد است؛ كه به جاي شهرهاي سلوكي پيشـين و يـا در كنـار
دليل وجود استقرارهاي مختلف با نام . مسيرهاي اصلي شكل گرفتنددر اين مقاله سعي . مورد سؤال است) متفاوتهاي با تلفظ(بالشگرد
بـالش و بررسـي پراكنـدگي و واژة يـابي آن است كـه بـا ريشـه بر ريشـه بـا بـالش و بالشـگرد هـم موقعيت مراكزي كه داراي نـامي گيري اين مراكز و يا اهداف دولت هستند، تحليلي از چگونگي شكل
مـورد مطالعـه بـراي نمونـة .اشكاني از ايجاد اين مراكز ارائـه شـود والشـجرد از توابـع تويسـركان شناسي، روستاي هاي باستانبررسي .است
اشكانيان، بالش، بالشـگرد، پراكنـدگي اسـتقرار، : واژگان كليدي
.والشجرد تويسركان
1مقدمهاز هجوم اسكندر و فروپاشي ساختار نظام حكومتي هخامنشيان، پس
فرمانروايان غالب سعي وافر در دگرگوني ساختار فرهنگـي سـرزمين اي كـه بعـد از بـه گونـه . ها كردندنهتحت سلطه خود در تمامي زمي
تسخير سرزمين پارس آثار زيادي را از بين بردند و فرهنگ يوناني را از ايـن ). 9: 1378؛ ديـاكونوف، 32 ،28: 1384ولسكي، (رواج دادند
در هنـر و معمـاري ) هلنيسـم (زمان شاهد نفوذ سنّت هنري يونـان يونـاني بـا بوميـان، آنان با كوچاندن و تركيـب اقـوام . ايران هستيم
كندر و كردنـد كـه يكـي از اقـدامات اسـ اهداف خـود را دنبـال مـي هـاي تـازه تأسـيس يونـاني و هرها و كلنـي ينان وي، ايجاد شجانششهرهاي قديم ،آنان همچنين تالش كردند. بود بخشي به آنهارونق
. را از تكاپو بيندازند و يـا نـام مراكـز شـهري مهـم را تغييـر دهنـد ائي مانند سلوكيه و انطاكيه مربوط به ايـن دوره و ايـن سـنّت شهره .هستند
حدود چهل سال بعد، ايرانيان مقابله با بيگانگـان را از منـاطق اين تقابل با ظهور حكومـت پارتيـان در حـدود 1.مركزي آغاز كردند
بريص ٧١
1389سال دوم، شماره سوم، بهار و تابستان شناسي مدرس، هاي باستان پژوهش
آنها كه از شـمال ). 26: 1384شيپمان، (م به اوج خود رسيد .ق 250ه بودند، شروع به گسترش نفوذ خـود بـه سـمت شرق ايران برخاست
بـه . گيـري مملكـت هخامنشـي از سـلوكيان كردنـد غرب و بازپسـ ـا همچنـين سـعي در س موازات آن، آنه ـ ـازمان اركـان ارةـدهي دوب
يكي از ايـن . نمودند... اداري، اقتصادي، مذهبي و هنري و -سياسيو بـه تجارت انجام شـد، ايجـاد شـهرها ها كه در زمينةسازماندهي
هائي بود كه هم بتواند در حـد امكـان از عبارت بهتر، مراكز و پايگاهشـود و هـم بتوانـد جـايگزين آنهـا رونق شهرهاي يوناني بكاهد و
اين مهـم . حاكميت پارتي را هرچه بهتر در سطح منطقه اعمال كند .شددر روزگار پادشاهان مختلف پارتي با شدت و ضعف اجرا مي
ني كه در احياي سنّتهاي ايراني، ثبات سياسـي يكي از پادشاهاو تجارت بسيار كوشيد، بالش اول فرزند ونن دوم بـود كـه از سـال
از اقـدامات ). 183: 1384ولسـكي، (ميالدي سلطنت كرد 79تا 51منسوب به وي جايگزيني خط پهلوي اشكاني بـا خـط يونـاني روي
گرد در جانـب ها، گردآوري اوستا و همچنين احداث شهر بالشـ سكهبـه عنـوان رقيبـي بـراي شـهر ) بنا بر منابع مكتـوب (خاوري فرات ). 46 - 45: 1380كالج، (سلوكيه است
»بالش« يابي واژةريشه
. تـوم نيسـ ـــ كار و مفهـچنـدان آشـ »بالش«ي ـاسنـشهـريشواجتـرين شـكل آن كـه همـان شـكل پـارتي آن اسـت، ولَگَـش كهن
)walagas (واژة .ردبرشـم را شكل اصلي آن است و شايد بتوان آن » قـدرت «ژوستي معني : بالش داراي معاني و اشكال مختلفي است
كه بخش مركب پيشنهاد كرده، در حالي را براي بخش اول اين اسمِــش ) gas(دوم را گــاش ــا گ ــه معنــي ) ges(ي ــد ب در فارســي جدي
اين واژه در فارسي ميانه به صورت وردخش . سخاوتمند دانسته است)wardaxs ( لَخــشو در پهلــوي وwalaxs) (اشــكال . آمــده اســت
كــه بــه ) golas(، حتــي گــوالش )balas(، بــالش )walas(والش بـه . اند، جديدتر هستندجديد و عربي به كار رفته خصوص در فارسيِ
ميانه به عاريت ارمنيان از فارسيِ) valars(والرش رسد واژةنظر مي، )walgas(ولگـاش : ياني آن عبارتند ازاشكال سر. گرفته شده است
كه آنها نيز عاريـه از زبـان ) wologes(، و ولُگش )walges(ولگشرود، گرچـه، تلفـظ آن اين نام در يوناني نيز به كار مي. پارتي هستند
ــت ــري اس ــكل ديگ ــه ش ــامالً ب ــوس : ك ، )vologaisos(ولوگاس، بولوگايسوس ) vologeses(يا ولوگسس ) vologesos(ولوگسوس
)bologaisos(ســـــلوـ، بوس ـوگ)bologesos(وس ـاســـــوگـ، اُل)ologasos( اُالگاسوس ،)olagasos ( خين مختلـفو غيره كه مـور
رسـد به نظر مي. اندمانند نولدكه، ژوستي و هوشمان از آنها نام برده
64(او يوناني )س(زرتشت اوآال در كتيبة سه زبانة شاپور اول در كعبةيا اوآالسـوس ) oualasses(، بيانگر حالت ملكي اوآالسس )60/11و)oualassos ( است كـه بـا وردخـش)wrdhsy ( فارسـي و ولگـش)wlgsy ( پارتي مطابقت دارد)Chaumont, 1988: 574,575.(
بالش و بالشكرد در منابع مكتوب واژة متون فارسي آورده شده كه برخي از بالش در تعابير مختلفي از واژة
:ها عبارتند ازآن). برهـان (اي نـام شـهر و مدينـه ] ب[بـالش «نامه دهخـدا در لغت
شهري است كه بـالش سـاخته و بـه نـام او موسـوم بـوده و آن را گويند، گويند در چهـار فرسـنگي مـرو شـاهجان بـوده بالشگرد مي
.»است : اي دانسته استآن را نام جزيره» وامق و عذرا«عنصري در
رسيدند شادي ز دل كرده الش نامش بالش هبه يكي جزيره كـ ي بيـرا به معن] بِ[الش ـنين بـهمچ بب و ـسـ ب، بـي ـتقري
الش است، الش را هـم بـه +جهت دانسته كه شايد مركب از بِبي :داندمعني عبث و بيهوده و غارت و تاراج مي
الشهمان تا شود گنج و لشكر بِ بدين رزمگاه اندر امشب مباش ]فردوسي[ ابر بد ويژه دينار باش دا خوانش هر روز دادي بِالش يكيج ).دهخدا، ذيل واژة بالش( ]نامهگرشاسب[
] ب جِ[بالشـجرد . نيز به معني عبث و بيهوده است] بِ[بالژ ملـك بـالش . از قراي مرو است و با مرو چهار فرسنگ فاصله دارد
ن را سـاخته س در عهـد جاهليـت آ بن فيروز، يكي از پادشاهان فـر اي است بـر معرب بالشگرد باشد و آن قريه .]از معجم البلدان[ است
چهار فرسنگ مرو شاهجان و آن را ملك بالش پسر فيروز بنا كرده را به معني » ب«، بالش با فتح ءدهخدا به نقل از ناظم االطبا. است
ب [بالسـكرد . مردم عارف، مرد عارف و عالم نيز معني كرده استمعجـم البلـدان [اي است بين اربل و آذربايجان، بالزگرد ريهق ]ك .[
دهي از دهستان ينگجه، بخش مركـزي شهرسـتان ]ب[بالسجين ســراب، آب از رودخانــه و محصــوالت آن غــالت و حبوبــات اســت
. ]4فرهنگ جغرافيائي ايران ج[]. يادداشت دهخدا[نام دهي است به عقبه حلوان ]ب[بالشان و به عقبه حلوان شد ]طاهرذواليمينين[مدان بر گرفت لشكر از در ه
،همـان (و بر عقبه ديهي است نام آن بالشان، لشكر آنجا فرود آمـد اي اسـت مـابين بـردان و قريه ]ب ك[بالشكر ). ذيل واژة بالشان
دهخــدا، ذيــل واژة (نــام آن در اشــعار و اخبــار آمــده اســتبغــداد و شهور به كرمان، ميـان آن و شهري است م ]ك[الشكرد . )كربالش
٧٢ ...؛ بالشگرد
1389شناسي مدرس، سال دوم، شماره سوم، بهار و تابستان هاي باستان پژوهش
). ذيل واژة الشـكرد همان، ](معجم البلدان[جيرفت سه مرحله است شهرستان مالير دهي است از دهستان حومة ]گ شِ ج[گلوشجرد
]ب[بالشـان . گزي شمال بـاختر شهرسـتان ماليـر 9000واقع در است به حدود اصفهان منسوب به بالشان بن بالش بـن ) مرغزاري(
بـالس آبـاد ). ذيل واژة گلوشجردهمان،(از پادشاهان اشكاني فيروز ]ايـن ). از اصمعي(نام شهري به مدائن و معرب آن ساباط است ] ب
از شهرهاي مدائن ] اردشيربه[شهر در يك فرسخي زير شهر بهرسير دهـي ] و[والزجـرد ). ذيل واژة بالس آبـاد دهخدا، (واقع بوده است
21بوئين شهرستان قزوين واقع در است جز دهستان دشتابي بخشدهـي ] و[والزجـرد . تن سـكنه 308 دارايعمومي گزي جادةهزار
ذيل ، همان(است جز دهستان بزچلو از بخش وفس شهرستان اراك دهي است از دهستان ماربين بخش سـدة ] و[والس ). واژة والزجرد
دهي اسـت جـز دهسـتان فراهـان ]و[والسجرد . شهرستان اصفهانشهري بـوده اسـت در ] وِ[ش فرمهين شهرستان اراك والشگرد بخ
ميانه همدان و كرمانشاه و باني آن بالش از پادشاهان ساساني بوده اند و بدين نام قصبات قديمـه است و بدين نام ساسانيان متعدد بوده
] وِ[والشـگرد ). همـان (باقي است در نواحي اخالط و كرمان و غيره ،همـان (از وي نيل و زيره و نيشكر خيزد شهركي است به كرمان و
).ذيل واژة والشگردابودلـف : انـد منابع قديم نيز از بالشگردهاي ديگري نـام بـرده
بعـد از دسـتجرد ) والسـتجرد (از قريـه والشـجرد ) 38ص(خزرجي در ايـن قريـه «: گويدبرد و مينام مي) ظاهراً مرز خسروي(كسرويه هـزار ويند كه تعداد آنهـا بـه يـك گسارهائي وجود دارد و ميچشمه
نويسد كـه نـام مينورسكي در اضافات ابودلف خزرجي مي. »رسدميدر طـرح نقشـة ضـميمة جديد وجود ندارد، ولـي والشجرد در نقشة
يـك والشـجرد در شـرق م.1939جغرافيائي راولينسون در روزنامةاي هاز آنجا جاد. شودان داده ميـكنگاور در سر راه جنوبي همدان نش
اين والشجرد ميان دو رودخانه قـرار دارد . رودفرعي به اصفهان ميكه يكي از آنها از اسدآباد و ديگـري از سـمت جنـوب غربـي الونـد
گويد والشجرد ميان همـدان مي)939: 4ج(سمعاني . شودسرازير ميچنـين آمـده ) 613ص(در معجم البلـدان . و كرمانشاهان واقع است
ي در چهار فرسنگي مرو اسـت كـه بـالش بالشجرد ديه«است كه » .پسر فيروز يكي از شاهان دوران جاهليت فارس آنـرا بنيـان نهـاد
بالشكر ديهي در ميان بردان و بغداد است «همچنين آمده است كه در يكي از مĤخـذ آمـده . ها و شعر آمده استنامهكه نامش در تاريخ
و آن را از توابع است كه والشجرد را بالش بن فيروز بنا كرده است. »والشـجرد -بهبودانابـاد -اسـكن -فراهان: فراهان ياد كرده است
رستاق ساوه «همچنين از دهي به نام والشاباد نام برده شده كه جزو
در جايي ديگـر از همـين منبـع نيـز از . بوده است» طسوج جزستانذكري به ميان آمده اسـت و در » طسوج خوزان«وليسجرد، جزئي از
الخازن نـامبرده اسـت ... با خراج قم، والشجرد را منقول عبدا ارتباطاز نبردي صحبت به ميان آمده اسـت ). 118 ،115 ،78: 1313،قمي(
كه ميان والي ارمنستان شمالي، پادشاه آني، پادشاه فارس و بـاگرات پادشاه گرجستان از يك طـرف عليـه مسـلمانان روي داد، در شـهر
ط كه اكنون به آالشگرد معروف است هاي خالوالشگرد در نزديكي ).169: 1353كسروي، (
در مسير بازگشت ،سفير پادشاه اسپانيا به دربار تيمور ،كالويخومستوفي حمداهللا. خويش از شهر آالشگرد عبور كرده است به كشور
آن را چنين توصيف كرده كه حصاري اسـت بـا شـهري كوچـك و او . ر دينار زر نوشته استپردازند هفت هزاخراجي كه به حكومت مي
) يك قـرن قبـل از او (نام اين شهر را والسجرد بيان كرده و ياقوت وان چندان كه اين محل از اخالط پايتخت ناحية درياچةچنين گفته الشكرت بايد در علياي فرات شـرقي انـدكي در سـوي . فاصله ندارد
). 332: 1332كالويخو(شمال شرقي مينزكرت باشد هـاي هـا و مكـان فرهنگ آبـادي در (هاي ديگري از بالشكرد
نام برده شده است كه شايد بتوان گفت بـه احتمـال ) مذهبي كشور :زياد ساير بالشكردهاي موجود، درون ايران واقع هستند
-سـراب؛ والزجـرد -شهسوار؛ بالسـجين -هشتپر؛ بالس -وشـال اصـفهان؛ -تفـرش؛ والشـان -قـزوين؛ والسـجرد -اراك؛ والزجرد
سمنان كه شايد -كاشان؛ السجرد -تويسركان؛ والشون -والشجرد). 42: 1362حقيقـت، (هـاي مصـنوعي جلگـه خواراسـت همان تل: 1363اعتمادالسـلطنه، (بلـوك ريونـد از توابـع نيشـابور -واالشان
845 .(
شناختيه باستانپراكندگي بالشگردها از ديدگاشناسيم كه تا به مي) هاي متفاوتبا تلفظ(ردهاي متعددي را بالشك
ن ـهـايي بـا چنيـ ن مكانـگيري چنيكلـلي براي شـامروز هيچ دليدر اين مبحث در حد امكان، بـه معرفـي . هائي عنوان نشده استنام
. خواهد شد ها و توجيه چرائي وجود آنها پرداختهاين مكانخي از شهرهاي شاهنشاهي اشكاني شناسائي شـده موقعيت بر
است و نيز شهرهائي ديگر از آنان سراغ داريم كـه عليـرغم سـعي و آنها مشخص نشده است؛ از جملـه دقيق تالش محققين هنوز محل
بالشكرد، كه منابع مكتوب مكان آنرا در جانـب خـاوري فـرات بـه ر بيـان وجـود منـابع د . انـد يبي براي سلوكيه عنوان كـرده عنوان رق
يك سرنخي براي مكان دقيـق آن هيچ امااند، بالشكرد متفق القولمتأسفانه تمـامي منـابع مكتـوب دربـارة اوضـاع . دهندبه دست نمي
بريص ٧٣
1389سال دوم، شماره سوم، بهار و تابستان شناسي مدرس، هاي باستان پژوهش
شايد ايـن وضـعيت از سياسـت . در اين دوره خاموشند ،درون كشور) ؟(مين دليل از وضعيت ايـن شـهر گيرد و به هاشكانيان نشأت مي
اشـكاني در دورة )رد به اين نام وجـود داشـته باشـد اگر شهري منف( . اطالعاتي در دست نيست
عصـر بـالش اول گوينـد كـه در از شهري سخن مـي ،برخي)vologasias( به نام ولگاسياvolgasia )ولوگزوسـرتا (يـا ) بالشيه
vologesocerta (بـه ظـاهر قصـد . در جوار شهر بابل به وجود آمدجديد، ايجاد يك مركـز تجـاري جديـد بـه شاه از تأسيس اين شهر
ـ (لوكيه بـود ـجاي شهر قديم سـ كشـمكش و ). 182: 1342 ،وازـدبهاي داخلي بين مردم سلوكيه مـانع از حسـن جريـان بازرگـاني نزاعدر . انـد كـرده شد و غالباً اهالي آنجا بر خالف اوامر شاه قيام مـي مي
م اين شهر نوبنياد اغلب نا) جنوب شام(هاي مكشوفه از پالميرا كتيبهبـه . آن اسـت ها از پالميرا به سويذكر شده و دليل آن عبور كاروان
دبواز، اين يكي از داليلي بود كه به افول شهر سلوكيه تا قرن عقيدةايجاد اين شهر در تـاريخ كمبـريج ). همان(دوم ميالدي كمك كرد
گونه عنوان شده است كـه شـورش سـلوكيه، بـالش را بـرآن بديناي بـه نـام وولوگسـوكرتا شت تا بازار بزرگ و مركز تجـاري تـازه دادر چند كيلومتري پائين سلوكيه بنـا كنـد و ايـن عمـل ) بالشكرت(
آمدنـد يـا از بابـل هاي پالميريائي كه از فرات پائين ميبراي كاروان
پيمودند، سود زيـادي بـه همـراه داشـت مسير باالي اين رود را ميگفتـه شـده كـه بالشـكرت شـهري بـراي . )162: 1383يارشاطر، (
اگر واقعاً چنـين هـدفي در كـار بـوده . جايگزيني سلوكيه بوده استبايـد در آن ) ؟(باشد، حداقل بالش اول به عنوان بنيانگذار اين شـهر
كـرد در صـورتي كـه نـه در دورة وي و نـه در دورة سكّه ضرب ميبـا ضـرب ايديگر پادشاهان تا انتهاي حكومت پارتيان هـيچ سـكه
بـه (هاي بالش اول همگي در سـلوكيه بالشگرد وجود ندارد و سكه-Sellwood, 1980: 222)انـد ضـرب شـده ) چهار درهـم صورت
هاي مشروعيت سياسـي از آنجا كه ضرب سكه يكي از نشانه. (223 .تراز با سلوكيه بايد ضرابخانه داشته باشدبود، شهري هم
بالش اول شهر بالشكرد را اند كه برخي نيز چنين عنوان كرده: 1379گوتشـميد، (كه بعدها حيره ناميـده شـد، بنـا كـرد محليدر
اند برخي ديگر، از مركز تجاري جديدي بنام بالشكرد نام برده). 149تـوان در نزديكـي اند كه به احتمـال زيـاد آن را مـي و بر اين عقيدهياري از اذعان شده است كه بس). 65: 1384شيپمان، (سلوكيه يافت
هر چند از بالشگرد به عنوان مركزي تجـاري ،صاحب نظران متأخراند، امـا هيچيـك قـادر بـه و يا شهري در نزديكي سلوكيه ياد كرده
).92: 1384شيپمان، (اند يابي آن نبودهتعيين موضع و مكان
.)www.americanhistory.si.edu(پراكندگي استقرارهاي اشاره شده در طول مسيرهاي اصلي . 1نقشه
٧٤ ...؛ بالشگرد
1389شناسي مدرس، سال دوم، شماره سوم، بهار و تابستان هاي باستان پژوهش
.هاي دوران تاريخي و اسالميالشامل سفآوري شده از والشجرد تويسركان؛ معهاي جنمونه سفال .1تصوير
به علت خاموشي منابع مكتـوب دربـارة بالشـكردهاي داخـل دليل وجود اين استقرارها نامعلوم است و مشخص نيسـت بـه ،ايران
در مناطقي تقريباً مهـم ايجـاد چه علت چند استقرار با اسامي مشابه تـوان حـدس زد كـه اما با اندكي دقت در پراكنش آنها مـي . اندشده
مانند والشجرد در ) 1 نقشة(اند بيشتر در مسيرهاي اصلي ايجاد شدهمسير كنگاور به تويسركان و از آنجا به مركز فـالت و يـا در محـل
ر برپا گرديد استقرارهاي سلوكي مانند السجرد سمنان كه در تل خوا ).42: 1362حقيقت، (
ظاهراً تجارت در ابعاد كالن در دورة مهرداد دوم شـروع شـده از آنجايي كه تجارت به حفاظـت، امنيـت، خـدمات جـانبي و . است
هـائي بـراي اسـتقرار نيروهـاي دارد، احداث مكاننياز ثبات سياسي ). 113: 1384شـيپمان، (ضـروري اسـت ... امنيتي، نماينده دولت و
بايد دوباره يادآور شد كه بيشتر اين بالشگردها در نزديك مسيرهاي تجاري اصلي قرار دارند و ايزيدور خاراكسي نيز از اين مسـيرها يـاد
هـاي بـارز ايـن مراكـز، يكي از نمونه. )Schoff, 1914( كرده استروستاي والشجرد در شهرستان تويسركان است كه شواهدي دال بر
تصـوير (شـود تا در دوران اشكاني در آن ديـده مـي استقرار اين روس جـادة 10روستاي والشـجرد در كيلـومتر ).بررسي ميداني نگارنده)(1
اين روستا در كنار مسيري است كه . كنگاور به تويسركان واقع استدر ماد عليا كه با شهر كنكوبـار «: ايزيدور خاراكسي از آن گذر كرده
بعـد از آن بازيگرابـان كـه . اردشود، معبد آرتمـيس وجـود د آغاز مي )Schoff, 1914: 7( »آن آدراپانــه انه اســت و بعــد ازـخــگمــركآيد، تا زمان وي هيچ طور كه از اشارة ايزيدور خاراكسي بر ميهمان
در حـالي كـه وي بـه . محلي به نام بالشگرد وجـود نداشـته اسـت
ته كند كه يكي از اين بالشگردها در آن قـرار داشـ مسيري اشاره ميكنـد و از ايـن در حقيقت وي به هيچ بالشگردي اشـاره نمـي . است
توان چنين استنباط كرد كه بالشـگردها، حـداقل بعـد از موضوع مياند؛ يعنـي در دورة بـالش اول زمان ايزيدور خاراكسي به وجود آمده
.ايزيدور استزمان از پسسال 100كه كمتر از ان ميــراث بررســي روشــمندي توســط ســازم 1382در ســال
متـرجم در فر و عبـاس فرهنگي كشور به سرپرستي يعقوب محمديتويسركان به انجام رسيد كه بخشـي از آن شـامل روسـتاي منطقة
هاي تپه آنها چند استقرار را در آنجا با نام. والشجرد و اطراف آن بودخانه، و ساتيار، تپه مساق، تپه پشكه، تپه روبروي مرغداري، تپه نقاره
شواهد سفالي ايـن بررسـي، گويـاي . زار گبري شناسائي كردندتپه ماستقرار بالفصلي در منطقه از دوران پيش از تاريخ تـا عصـر حاضـر
كـه شـواهد دورة پـارتي ايـن ) 1382فـر و متـرجم، محمدي(است .با بالشگرد مورد توجه قرار دادتوان در ارتباط ها را ميمحوطه گيري نتيجه
اعمال حاكميت و كنترل منابع در سطحي گسترده ها براينياز دولتگيـري برخـي در طول زنـدگي بشـر، عـاملي اساسـي بـراي شـكل
هاي گونـاگون و متفـاوتي را حـداقل در استقرارها بوده است و مثالهـاي بـه عنـوان مثـال، يكـي از نمونـه . توان برشمردخاورميانه مياند؛ كنده بودههاي آشوري است كه درسطح منطقه پراقديمي، پايگاههـا را كـه از توان اسكندريهدر دورة سلوكي نيز مي. IIمانند گودين
ها را كـه ها و سلوكيهاند، يا انطاكيهمصر تا آسياي ميانه پراكنده بوده . داراي همين كاركرد ولي با پراكندگي كمتر بودند، ذكر كرد
بريص ٧٥
1389سال دوم، شماره سوم، بهار و تابستان شناسي مدرس، هاي باستان پژوهش
از يـك ثبـات پـس نيـز ) در زمان بـالش اول (دولت اشكاني براي گسـترش حاكميـت و بسـط تجـارت از همـين راهكـار نسبي
استفاده كرد و استقرارهائي را يا در مسيرهاي اصلي و يا در نزديكـي . ايجـاد نمـود ) با نـام بالشـكرت (برخي از استقرارهاي يوناني قبلي
هـا گرد سـلوكيه اسـت و يكـي ديگـر از نمونـه ـنمونه بارز آن بالشان است كه با توجـه بـه وسـعت، روستاي والشجرد از توابع تويسرك
قرار گـرفتن بـر سـر يكـي از مسـيرهاي تجـاري و شـواهدي دال توانـد يكـي از همـين اسـتقرارهاي مـي ورستان دوران تـاريخي برگ
گفتني است وجود چنين استقرارها و مراكـزي از . اشكاني بوده باشدهـاي اصـلي و منـاطقي بـا اهميـت دوران اشكاني در مسـير جـاده
اقتصـادي دولـت -تواند نشـانگر تـدابير سياسـي زياد ميجغرافيائي اشكاني در مقابل تأثيرات هلني بر جاي مانده از سلوكيان و يونانيان
. باشد
نوشتپي . داران كه در بخش مركزي ايران و فارس فعلي روي دادقيام فرته .1
كتابنامه
فارسي) الفبـا ابودلف در ايران، ةسفرنام .1342ابودلف خزرجي، مشعر بن مهلهل، -
ابوالفضـل طباطبـائي، تحقيقات والديمير مينورسـكي، ترجمـة تعليقات و .فرهنگ ايران زمين: تهران
، مقدمه 3لد، جمطلع الشمس .1363عتمادالسلطنه، محمدحسن خان، ا - .انتشارات فرهنگسرا: از تيمور برهان ليمودهي، تهران
هاي مذهبي ها ومكانباديفرهنگ آ .1367حسين، پاپلي يزدي، محمد - .هاي اسالميآستان قدس رضوي، بنياد پژوهش: مشهد كشور،
علـي ترجمـة ،)اشـكانيان (تاريخ سياسي پـارت .1342دبواز، نيلسون، - . ابن سينا: جابياصغر حكمت،
. فتابآ: جابي تاريخ قومس، .1362، )رفيع(حقيقت، عبدالرفيع -دانشـگاه : چاپ دوم، تهران نامه دهخدا،لغت .1377دهخدا، علي اكبر، -
. تهرانهوشنگ صادقي، ترجمة مباني تاريخ پارتيان، .1384شيپمان، كالوس، -
.نشر و پژوهش فروزان روز: تهران .مجلس: تهران تاريخ قم، .1313قمي، حسن بن محمد، - . هيرمند: نيا، تهرانمسعود رجب ترجمة اشكانيان، .1380كالج، مالكوم، - .اميركبير: ، تهرانشهرياران گمنام .1353كسروي، احمد، -مســعود ترجمــة نامه كالويخــو،فرـســ .1337كالويخــو، روي گــونزالز، -
. بنگاه ترجمه و نشر كتاب: نيا، تهرانرجبتـاريخ ايـران و ممالـك همجـوار آن از .1379گوتشميد، هرمان آلفرد، -
: كيكـاووس جهانـداري، تهـران ترجمة زمان اسكندر تا انقراض اشكانيان، .ققنوس
فـر، مرتضـي ثاقـب ترجمـة شاهنشاهي اشكاني، .1384ولسكي، يوزف، - .ققنوس: تهران
: فـر، تهـران مرتضي ثاقب ، ترجمةايران باستان .1377ويسهوفر، يوزف، - .ققنوس
، 3لـد حسـن انوشـه، ج ترجمـة تـاريخ ايـران، .1383يارشاطر، احسان، - . يراميركب: ، تهران1خشب ،جلـد اول ،معجـم البلـدان .1380 ،ياقوت حموي، يـاقوت بـن عبـداهللا -
).پژوهشگاه(سازمان ميراث فرهنگي كشور : تهران بخش دوم، غير فارسي) ب
- Chaumont, M. L., 1988. "Balash", in Encyclopedia Iranica, Vol. 3, London and New york: Routledge and Kegan paul.
- Sellwood, D., 1980. Coinage of Parthia, Spink and son Ltd, 2nd edition.
- Schoff, W., 1914. Parthian stations, by Isidore of Charax, An Account of the overland Trade route between the Levant and India in the first Century B.C., The Greek text with a Translation and Commentary, Transcribed From The Original London Edition.
iii Abstracts
Modares Archeological Researches, Vol. 2, No. 3, Spring & Summer, 2010
Resuming Archeological Researches in the Parthian Site of Bisotun Sajjad Alibaigi *5
The archeological researches in the Parthian site of Bisotun were resumed through performing surveys and soundings. What caused the resumption of the researches was the need to answer questions about the function, role and importance of the site among other contemporary sites, and also dissatisfactory conditions of the site and the risks which threatened it. Unluckily constructing activities of organizations and factories and also the native residents have drastically damaged the complex. Therefore the first season of the new survey started through detecting the damages, mapping, collecting surface findings, surveying and sounding the site. During the survey all surface findings were carefully located on the map. Due to the vastness of the site surface findings of each section were studied separately. The survey led to the discovery of a valuable collection of Parthian potteries, which can greatly contribute to identification of Parthian potteries in sites at western areas of Iran namely the central Zagros. However, few findings were also collected which belong to prehistoric and Islamic eras. Preliminary results of the research proved the site to be a vast and important one laying along the road to the great Khorasan. Considering the results of the survey we can propose that the site is most probably the location of the city Bagastana mentioned by Isidor of Kharax.
Keywords: The Parthian site of Bisotun, survey and sounding, Parthian era, the city of Bagastana.
Belashkart; A Known City or Bases Designated to Parthian Empire Goals Hosein Sabri ** 6
After settling Parthian government, there was an attempt for settling the bureaucracy completely different of Selucid's. One of these steps done at the Belash I era, was the formation of centers like Belashkart, instead of previous Selucid's cities or besides main routes. Despite of different settlements with Belashkart's name (with various pronunciations), their formation reason(s) is just questionable. In this article there is an effort knowing the origination Belash as a word, and investigation the expanding and the situation of centers which have the name with the same root with Belash and Belashkart, An analysis to the formation of such centers and Parthian government approaches to these centers. The archaeological Surveying sample is provided froma village named Velashjerd, Tuyserkan.
Keywords: Parthians, Belash, Belashkart, Settlement expansion, Tuyserkan Velashjerd.
CONTENTS
Editorial …………………...………………………………………………………………………………………………... A Perface ……………………...……………………………………………………………………………………………..… C
Articles:
- Historical Archaeology: Principles and CapabilitiesMeysam Labbaf-Khaniki……………………………………………………….………...………..……..............………... 1 - New Research on the chronology of Qizqapan (Kordestan, Iraq) Mahdokht Farjamirad…...………………………………………………………………..……………………..…………. 7 - Antiochus II and the legitimization of his rule Kamyar Abdi………………………………………...………………………………………....………...………………..… 17 - The city of “Dara”; Refering to Classical Historians’s Descriptions and …
Mostafa Dehpahlavan ……………………………………………….…………………….………….…………………… 26 - Resuming Archeological Researches in the Parthian Site of Bisotun Sajjad Alibaigi ………………………………………………………………………….…..…………………….………… 39 - Belashkart; A known city or Bases designated to Parthian empire goals Hosein Sabri ……………………………………………..…………………………………...........................…………… 70 - Qale-Qeshlaagh; A large Parthian site in Mah Neshan, Zanjan Abolfazl Aali & Ali Reza Khosrowzadeh ………………….………………………….……………………….………… 76 - New-found Elymaean cemeteries in northern Khuzestan Hossien Azizi, Reza Naseri & Majid Montazer Zohori …………………………………..…………………..………… 93 - An Archaeological Study of the Decorations of the Kohandej at Kouh-i Khwaja, Iran … Kourosh Mohammadkhani …………………………………………………..………………..….……………………...… 110- Gol Mahalletappeh; Evidences on a Parthian fortress in Mazandaran plain … Meisam Fallah …………………………………………………..………………….………….………...………………… 136- Origins of the National Epic in the Lost Sasanid XodāyNāmes Yaser Malekzade ………………………………………………………………………………..……………….…….…… 146- Report of archaeological research, in order to documenting the architectural structures in Qaleh Khan Omran Garajian, Javad Jafari & Ali Hojhabri …………………………….……………….…………….…………… 161
- The origin of Anahita and her historical process … Hossein Habibi ………………………………………………………….………………………..…....…….……………… 200- Darband, a city for defense: … Karim Alizadeh …………………………………………………………………………………..………….……………… 212- Environmental landscape of the Sasanian city of Gondi Shapour … Mohammad Esmaeil Esmaeili Jelodar ………………………….……………………………..……………….………… 223- Vah-Shapoor Dastgerd in Bandian Tooraj Daryaee …………………………………………………………….……………………..…………….…………… 247- Evaluating suggestions presented on the building called the Temple of Anahita … Meisam Nikzad …………………………………………………………………………………..…………….…………… 249- The Sassanid collapse; archaeological and historical evidence Seyyed Mehdi Moosavinia ………………………….…………………………………………..………………………… 260
Short Report:
- “Azarjoo” fire temple, Darabgerd, Fars Sasan Seyedein……………………………………………………………………………………..……..…..…….……….. 270Biography of Mehdi Rahbar ………………………………………….….……………………………………………… 274Rahbar; His Students and Colleagues …………………………………………………………….…………………… 278English Summaries of Persian Articles ………………………………………………...…….….…….….………….. i
Modares Archeological Research
Semiannual Journal of Archaeology, Art
History and Interdisciplinary Studies
Journal of Scientific Union of Archeology
University of Tarbiat Modares (TMU)
Vol. 2, No. 3, Spring & Summer, 2010
In the Name of God
License Holder: Scientific Union of Archaeology, Tarbiat Modares University (TMU) Director-in-Charge & Editor-in-Chief: Saeed Amirhajloo Assistant Director: sara saghaee Adviser Board: Sajjad Alibaigi, Shokouh Khosravi, Mousa Sabzi Do’abi, Sara Saghaee. Advisors of this volume: Dr. Alireza Hojhabri Nobari, Dr. Farhang Khademi Nadooshan, Dr. Seyyed Mehdi Mousavi Kohpar, Dr. Javad Neyestani, Dr. Hamed Vahdati Nasab. Literary Editors: Sajjad Alibaigi, Saeed Amirhajloo. Cooperators of this volume: H. Akbari Gandomani, M. Aliei, H. Arab, V. Askarpour, M. Deh Pahlavan, M. Rahbar, I. Rezaee, H. Rezvan, A. Ghaderi, Dr. A. Hojhabri Nobari, M. Labbaf Khaniki. Dr. Y. Mohammadifar. Logo Designer: Nariman Ja'fari Cover Designer of this volume: Zahra Amirhajloo Layout: Sara Saghaee Printed by: Mehregan Address: Scientific Union of Archaeology, Faculty of Humanities, University of Tarbiat Modares (TMU), Chamran Highway with Al-Ahmad Crossroades, Tehran, Iran. Email: [email protected]
