نمادگرایی آیینی در دوره مسسنگی اولیه در مرکز آناتولی

Journal for Interdisciplinary Research on Religion and Science. No. 5, July 2009. Pp.129-151

1

مرکز آناتولی در سنگی قدیممس نمادگرایی آیینی در دورة

1نویسنده : بورجن اردگو

2 مترجم : بابک شیخ بیکلو

چکیده

(ح. سفال ق.م) و نوسنگی با 5500تا 6000. سنگی قدیم (حمس عمومی به خصوصی، در طول دورة حالتاز آییندربارة تغییر این مقاله

وجود همچون جنوب شرقی ترکیه و لوانت، ،سفال در مرکز آناتولیدورة نوسنگی بی مشخصۀ. باشدمی در مرکز آناتولیق.م) 6000تا 7500

اي نوسنگی همحوطهی عمومی در آیین شعایر مربوط به اجراي بناییگونه هیچباوجودیکه . است همگانی یآیین مخصوص اجراي مناسکبناهایی

هايجنبهبا هاییخانهبه عنوان توانندمیتزیین شده ساختمانهاي از ولی بعضی ،کشف نشده استسنگی قدیم در مرکز آناتولی سفال و مسبا

سنگی قدیم در مرکز آناتولی مس در طول دورة ،منقول مواد فرهنگینمادگرایی و هنر به انتقال دربارةگردند. همچنین این مقاله فسیرآیینی ت

است.

پیشگفتار .1

احداث شناختی اخیر در جنوب شرقی ترکیه و لوانت، بناهاي بزرگ آیینی را که در جریان پیشرفت زندگی یکجانشینیکشفیات باستان

االحمر، اونو، جرفچاي چونهمهاي دیگري همچون محوطه ،3هزاره دهم ق.م گوبکلی تپه، مهمترین محوطۀ اند.آشکار کرده اند،شده

است. تا کنون در گوبکلی تپه بدست داده همگانیبناهاي یادمانی و آیینی ها،مدارك روشنی دربارة مجسمه باشد کهمی 4غزالچوري و عیننوالی

این ستونهاي شکل بزرگی بودند. Tمدور بود و داراي ستونهاي ،پالن ساختمانهاي سنگی آیینی اولیه گونه بناي خصوصی یافت نشده است.هیچ

ها و مجسمهاز بسیار زیاديهمچنین تعداد بازوان انسانی هستند. اند و بعضی ستونها داراي نقشمایۀم با نقش حیوانات وحشی تزیین شدهعظی

1 Burcin Erdogu – University of thrace, Department of Archaeology, 22030 Edirne, TURKEY

کارشناس ارشد باستان شناسی پیش از تاریخ ٢ 3 K. Schmidt 2006. 4 M. Özdogan and A Özdogan “Buildings of cult and the cult of buildings” in G. Arsebük et al 1998, Pp. 581-601; D. Stordeur 2000, Pp. 1-4; G.O.Rollefson “Ritual and social structure at Neolithic Ain Ghazal” in Kuijt 2000, Pp. 163-188; M. Verhoeven 2002, Pp. 233-258.


2

و مجسمه ي یادمانیبناواهدي از شق.م) نیز 8100تا 8400چوري (ح. نوالی اند.بدست آمدهنیز انسان و حیوانات حکاکی شدة سنگِی هايهپیکر

نما با نقش انسان شکِل Tو یک ستون اخلیهاي دها، طاقچهچوري، کفهاي موزاییکی، نیمکتنوالی مشخصۀ بناي یادمانِی .5است آشکار کرده

د. به تازگی یک مجسمۀانشدهپرنده درون دیوارها یافت - انهاي انسا زنجیرهانسانها و پرندگان ی هاي سنگیباشد. مجسمهبازوان انسانی می

. به )1(شکل انسان در تاریخ است مجسمۀ بدست آمده که نشانگر اولین 6بالیکی گول -اورفا PPNB ی از سنگ آهک در محوطۀبزرگ انسان

به "انقالب نمادها" عقیدة او دربارةمشخص شده است. گونهآثار انسانافزایش با زندگی یکجانشینی همراه با کشاورزي، توسعۀ، 7پیشنهاد کاون

حیوانات وحشی و انسان، یک نقوش و موجودات ماوراي طبیعی است. حیوانات وحشی باابط میان انسانها رو بارةدر باورهاییمفهوم ظهور

که دنیاي نمادین دهندنشان میچوري بکلی تپه و نوالیگو ازباشد. کشفیات موضوع اصلی در هنر نوسنگی لوانت و جنوب شرقی آناتولی می

ارتباط روشنی عالوه،هکنند. باي را در دنیاي ارواح بازي میانسانی نقش عمده اشکالاحتماال .انددرآمده انسانی نقوش تحت تسلطارواح حیوانی

وجود دارد. 8آمیزش جنسیعمل و، شونددیده میکه به طور معمول با آلت ذکر نعوظ یافته ییحیوانات و انسانهابین

در بخش جنوب غربی خاصساختمانی یک مجموعۀ اند.گزارش شدهنیز ق.م 7500تا 8000از حدود مرکز آناتولی،ساختمانهاي آیینی در

Tباشد. بناي مستطیلی می Tو HVمزبور شامل دو بناي اصلی یکلی هویوك بدست آمده است. مجموعۀنوسنگی پیش از سفال آش محوطۀ

. 9دانبه رنگ قرمز نقاشی شده Tو دیوارهاي داخلی شده آهک اندود ،. کفاستیک نیمکت کوتاه و یک مجراي آب شامل یک اجاق بزرگ،

از –دهد اسکلت یکی از آنها عالیم سوراخ شدگی جمجمه را نشان می که –دو قبر قرار دارد. T، نزدیک به ساختمان ABیک اتاق کوچک،

) در HV(و همچنین ساختمان Tساختمان .10اندشده بودند، بدست آمده رنگ آمیزيزیر کف این اتاق که دیوارهاي داخلیش به رنگ قرمز

بدون سفال موسوالر در حدود محوطۀ. است شده استنباط ،همگانی مراسماجراي احتماال براي ،ساختمان آیینییک عنوانهآشیکلی هویوك ب

. همچون گوبکلی تپه، در موسوالر نیز هیچ گونه ساختمان خصوصی یافت نشده است. ساختمان قرار داردکیلومتري غرب آشیکلی هویوك 400

راست ،ق مرکزيو یک اجا چند نیمکتبا ،. پالن این بنا11باشددر آشیکلی هویوك قابل مقایسه می Tبا ساختمان Aاصلی به نام ساختمان

اندازه و الگوي سنی .ه استبرخوردار بوداي اهمیت ویژه از براي استقرار مزبور ک اندود قرمز رنگ دارد. شکار گاوگوشه است و یک کف آه

ابسیدینی، از فرضیه یسرتیرها و ابزارآالت برشمقدار زیاد تحلیل براي شکار انتخاب شده بودند. اعمداست که گاوهاي وحشی تنشان داده

5 H. Hauptmann 2007, Pp. 141-146. 6 H. Hauptmann 2003, Pp. 627; B.Çelik 2007, P. 165. 7 J. Cauvin 2000. 8 Sexuality 9 U. Esin and S. Harmankaya 2007, Pp. 263-264. 10 Ibidem 11 Özbasaran et al in M. Özdogan and N. Basgelen 2007, Pp. 276-278.


3

Bosمرتبط با شکار گاو ( غیر خصوصی یک محوطۀکه این مکان دارنداذعان میهاي موسوالر . کاوش12کندشکارگري و قصابی حمایت می

Primigenius( شده استدر آن اجرا می ،هاي شکارگريخاص با فعالیت جشنهايیا مراسم احتمال دارد است و .

مراسم مخصوصآیینی بناهاي بزرگبودند. همگانی مخصوص مراسمنوسنگی با سفال، ناپدید شدن بناهاي بزرگی است که دورة مشخصۀ

هاي دیواري، ساختمانها با نقاشی از اما، بعضی .اندق.م) یافت نشده 6200تا 7500(سفال چاتال هویوك عمومی در محوطۀ نوسنگی با

اند و زیبا یافت شدههاي خانگی در این بناهاي اي از فعالیتیک دامنۀ گسترده. 13تزیین شده بودند ،شده نصبهاي و شاخ انتزاعیهاي چبريگ

هاي خانگی و آیینی، هم از نظر مکانی و هم . در چاتال هویوك، فعالیت14تفسیر گردند آیینی هايجنبهبا هاییخانهعنوان هبایست بآنها می

سیسات تأ داراي که عنوان بناهاي زیباي آیینیهب کهوجود دارد %20در حدود بزرگی بخشعقیدتی از یکدیگر تفکیک نشده بودند. اما، یک

، یک تغییر سفال در مرکز آناتولیدورة نوسنگی با طولدر تفاوتها، ،رسدبه نظر می .است هشناسایی شد هستند، يبیشتر مذهبی و قبور تدفینی

آیا را به منازل خصوصی منتقل کردند؟ هنوز روشن نیست که یآییناعمال چرا مردم دهند.می انعکاسعمومی به خصوصی حالت آیینی را از

یا عوامل اجتماعی. نشأت گرفته استدر سیستم اعتقادي تحوالتتغییر آیینی از

به زخمی کردن، هیچگونه آثار انسانی یا حیوانی در آشیکلی هویوك و موسوالر یافت نشده است، ولی در هنر چاتال هویوك، انسانها در حال

ها که نقاشی Williams -Lewis(15(لوییس ویلیامز اند.حیوانات وحشی دیگر نشان داده شدهو کشتن نمادین گاوهاي نر بزرگ و دام انداختن

از آنهاها) که ها یا مرتاضشمنتوسط افراد خاصی در جامعه ( این آثارممکن است گوید،میکند، هاي چاتال هویوك را بررسی میمجسمهو

او حرکت به سوي جهان دیگر است. ، الزمۀخشونت، Bloch(16بالچ ( به گفته باشند.کردند، بوجود آمده براي تماس با دنیاي دیگر استفاده می

ه بودو دریافت عضویت یافتن داشتتوجه خاصی به 17اي از جوامع مختلف بررسی کرده است. بالچآیینی دامنۀ گسترده تغییررا در خشونتنقش

توالدکه به رشد و تولدبسیار بیشتر از حرکت به یک مرحله جدید در زندگی، . است تازه واردیننمادین "کشتن"اغلب شامل ،عضویت یافتنکه

به را تازه واردفرد ماورایِی حرکتاین و کشتن نمادین، خشونت گردد.میدوباره حاصل و تولد خشونتمرگ، از طریق، شودبیشتر منتهی می

بخشی از یک چیز جاودان عنوان هو دیگران را ب دشخو امکان دارد ،با ترك این زندگی. کندهدایت می ،پیشینیانهمچون ،هاجاودانهسوي

زخمی کردن شامل کشتن یا هاصحنه مجموعۀ .دادندرا تشکیل میترین آثار هنري چاتال هویوك و کشتن نمادین، عمده خشونت. دریابد

حیوانات نقوش از تعداد زیادي گوید،می 18هادر. )2(شکل است بی سر توسط الشخورها وشت از الشۀحیوانات وحشی و جدا کردن گنمادین

12 G. Duru and M. Özbasaran 2005, P. 23. 13 J. Mellaart 1967; I. Hodder 2006. 14 Ibidem P. 152. 15 D. Lewis- Williams 2004, Pp. 29-31. 16 M. Bloch 1992, Pp. 4-5. 17 Ibidem Pp. 8-15. 18 I. Hodder in D. Bailey 2005, P. 133.


4

به ،آثارنمایشی و یک کیهان شناخت ي مذهبی،هستند. باورهاچاتال هویوك هاي نمونهوحشی و انسانی در گوبکلی تپه وجود دارند که مشابه

هویوك دیده شده، در آنچه در چاتالبه سر و یک الشخور شبیه . تصویر الشۀ بی19گیر شدندتوسعه یافتند و همه سرعت در نوسنگی خاور نزدیک

همچنین 20هویوك بدست نیامده است. هادرکر یا مشخصا اعمال جنسی در چاتالذ اثري از آلتهیچگونه ولیگوبکلی تپه نیز یافت شده است.

هویوك به چاتال ولی در ،اندارائه شدهچوري گوبکلی تپه و نوالی همگانی هايمحوطهحیوانات وحشی خطرناك و انسان در نقوش گوید کهمی

.اندانتقال یافتهمسکونی منازل

مرکز آناتولی قدیم در سنگیمس دورة .2

هاي کاپادوکیه. فالت مرتفع کاپادوکیه توسط رشته شود: دشت قونیه و بلنديیک میمجزا تفک به طور کلی به دو منطقۀمرکز آناتولی

چین خورده است. این منطقه با منابع فراوانش که عمدتا شامل ابسیدین و نمک باشند، کوه حاسان میهمچون ییفشانهاآتش که داراي کوههایی

هاي فصلی و ه به طور عمده از استپها، دریاچه. دشت قونیه یک دشت هموار است ک21شود، مکانی جذاب براي جوامع باستانی بوده استمی

و )Çatalhöyük West( چاتال هویوك غربی ست.د تشکیل شده انشواز سیالب پر میاي که به صورت دوره پست رسوبینواحی

کوشک هویوك ، درحالیکه باشندمی ق.م) در دشت قونیه 5500تا 6000قدیم ( سنگیمسهاي اصلی محوطه )Canhasan( حاسانجان

)Köşk Höyük) و تپجک/ چفتلک (Tepecik/ Çiftlik3(شکل هستندکاپادوکیه ) در منطقۀ( .

مرکز آناتولی تغییرات در فرهنگ مادِي شمارياند. ق.م رخ داده 6000ناتولی در حدود که تغییرات اصلی در مرکز آ دهندمینشان کاوشها

نوسنگی غالبا از هر نظر قدیم از سفال دورة سنگیمساست. سفال گزارش شده در سفال ،. تغییر اصلیوجود دارندو نوسنگی سنگیمسبین

هاي ظروف نیز بسیار اندازهو هافرم ی، دامنۀکمیت ظروف مصرف در العادههور تزیینات متنوع و افزایش فوقظ علیرغم. باشدمی متفاوت

.22دهستن ترگسترده

اي قرمز یا قهوه خط صاف هاي هندسِیمایه. اکثریت شامل نقشاستسفال منقوش قدیم در دشت قونیه، سنگیمسهاي محوطه مشخصۀ

قدیم در منطقۀ سنگیمسهاي ههمچنین، محوط اند.مایل به نخودي هستند که در مرحلۀ بعد داغدار شده کرم یا زرد بر روي لعاب گلِی

اند.ي داغدار با لعاب قرمز کشیده شدههاشوند. مجموعۀ نقوش عمدتا روي سفالینهافزوده مشخص می ن به نقوِشیزَمهاي سفالینه باکاپادوکیه

19 T. Watkins in H.G.K. Gebel et al 2002, Pp. 41-47. 20 Hodder 2006, Pp. 195-206. 21 N. Balkan-Atlı et al in M. Özdogan and N. Basgelen 1999, Pp. 133-145; B. Erdogu and M. Özbasaran in O. Weller et al 2008, Pp. 163-174. 22 U.D. Schoop 2005.


5

هویوك شرقی از زل با چاتالدهند که مناهویوك غربی نشان میحاسان و چاتال. کاوشهاي جاناستدیگر در معماري خانگی تغییر عمدة

و داراي دو انباري، پشتیبانهاي داخلی و اجاق مرکزي بودهمتراکم بسیار مزبور، ساختمانهاي خشتی سنگی تفاوت دارند. در هر دو محوطۀنو دورة

چفتلک متشکل از ساختمانهایی -هویوك و تپجککوشک کاپادوکیه از دشت قونیه متمایز است. قدیم در منطقۀ سنگیمس معماري .23باشندمی

نوسنگی، شامل اجاقها، هویوك شرقی از دورةهویوك، همچون چاتال. ساختمانهاي کوشک24کنار هم با دیوارهاي سنگی هستند داراي چند اتاِق

تنورها، سکوهاي برآمده و انبارکها بودند.

هویوك غربی از دورةهیچ تدفینی هنوز در چاتال. باشندمیهاي زیادي داراي تدفینهاي گروهی از افراد هویوك شرقی، خانهدر تپۀ چاتال

دهند که کودکان هنوز در زیر کف منازل حاسان نشان میو جانهویوك افق همچون کوشکهاي همبدست نیامده است. اما، محوطه سنگیمس

داراي سفال سنگیمس، ولی تدفینهاي است نوسنگی یافت نشده دورة تدفینی در گورهاي شیءعنوان هشدند. هیچگونه سفالی بدفن می

است. سنگیمس عصرجانوران ناپدید شدن گاوهاي وحشی از مجموعۀ باشند. تغییر دیگر،می

سنگیمس در دورة آیین و نمادگرایی در مرکز آناتولی توسعۀ .3

انتقال .25تغییر یافتدر مرکز آناتولی، تمرکز اصلی نمادگرایی و تزیین، به روي اشیاي منقول، عمدتا سفال، سنگیمس در طول دورة

. اشیاي منقول داراي یکتوضیح داده شودتغییر اجتماعی یا سیستم اعتقادي در جامعه تواند توسطمینمادگرایی و تزیین به اشیاي منقول

یک فراهم کنندة هاي تزیین شده،سفالکه احتمال دارد باشد.می شامل باورها و نمادهاکه مفهوم است، و یک کردکاراز لحاظ بودند، که اهمیت

باشند. بودههاي اجتماعی از طریق اعمال آیینی و روزمره ها و وابستگیپیوندو حفظ ایجاد ه منظورب پایدارنمادین واسطۀ

هویوك غربی شبیه چاتال هايطرح سفال گوید،میهویوك غربی را به دقت بررسی کرده چاتال سنگیمسکه سفال J. Last(26جی. لست (

هویوك و تپجک/ هاي کوشکنهانسانی روي سفالی افزودةنقوشعالوه، هاست. ب شرقی از دوره نوسنگی تپۀ هندسِی دیوارِيبه طرح نقاشیهاي

یوك شرقی از هوانسانیِ نقاشیهاي دیواريِ چاتال نقوشرا با ايبرجستههویوك غربی، تشابهات نظیر یک تکه سفال منقوش از چاتال، چفتلک

،انسانی نقوششوند. در هر دو اثر، لباسها دیده میها عمدتا در نقوش و طرز . مشابهت)4-6 هاي(شکلد ندهنوسنگی نشان می ةدور

شبیه به هم هستند. حیوانات وحشی کماکان در ،هاي شکارصحنه مانند ،هاصحنه ی از. بعض)7(شکل مشابهی را به تن دارند هايپوشش

گیاهان و . ابتدا،رخ داده است سنگیمسعصر یک تغییر بسیار مهم در هنر . همچنین،شونددیده میقدیم سنگیمسهاي نقوش سفالینه

23 D. French 1998; C. Gibson and J. Last 2003, Pp. 12-13. 24 A. Öztan �Köşk Höyük� in M. Özdogan and N. Basgelen 2007, Pp. 223-235; E. Bıcakcı et al �Tepecik-Çiftlik” in M. Özdogan and N. Basgelen 2007, Pp. 237-253. 25 C. Last 1998, Pp. 372-375; Hodder 2006, P. 251. 26 Ibidem.


6

کشاورزي مثل کار مربوط به نظیر شیر دوشیدن از گاو و اعمال روزمرهاز نقوشیهویوك، کوشک هاي. روي سفالگردندنمودار میاهلی جانوران

.)8(شکل شوندمی مشاهدهدروي محصوالت

نقاشیها حفاظت از زندگان در برابر ارواح کارایینقاشیها و تدفینها وجود داشت. احتماال ارتباطی بیننوسنگی، هویوك شرقی از دورةدر چاتال

هنر و نمادگرایی کنندة هدایتو احتماال او (مذکر / مونث) ه کردیا رهبر آیینی نقش مهمی را در ارتباط با متوفی بازي می نمشَ. 27مردگان بود

مردم سفالهاي تزیین شده اغلب در این عصرو شدهنمی رهبريها شمنو نمادگرایی دیگر توسط ، هنرسنگیمس ه است. شاید در طول دورةبود

قابل عنوان اشیایی با اهمیت نمادیِنه) ب(کالً یا جزئًا اي از نقوشاحتماال بعضی از ظروف با مجموعه کردند.داشتند و از آنها استفاده می

استفاده مورد مذهبی هاي خاصاحتماال در موقعیت، آنها گفته است Garfinkel(28و چنانچه گارفینکل ( شدندمیدست به دست ايمالحظه

.گرفتندقرار می

گی، یک . به تازهستند انتزاعیهاي لی نظیر نقاشیهاي دیواري و گچبريحاسان فاقد آثار نمادین داخهویوك غربی و جانساختمانهاي چاتال

. این یافته حاکی از این 29شده است کشفهویوك هویوك شرقی، در کوشکبه صحنۀ رقصیدن / کشتن نمادین از چاتالنقاشی دیواري شبیه

اند. نقاشی مزبور روي دیوار اتاق اصلی در یک خانه چند شدههمچنان تزیین میدیوارها ق.م، 6000قدیم در حدود سنگیمساست که در دوره

یافت شده است. اتاقه نزدیک به یک سکوي برآمده

اما، همچون قدیم در مرکز آناتولی بدست نیامده است. سنگیمسهاي گاهدر استقرار همگانیمراسم اجراي مخصوصي بزرگی هیچگونه بنا

، یک دامنۀ Öztan(30اوزتان ( آیینی تفسیر گردند. به بیان هايجنبهعنوان منازلی با هبعضی ساختمانها باید ب نوسنگی، هویوك از دورةچاتال

از هویوك، بعضیهویوك یافت شده است. در کوشکنقاشی دیواري در کوشک داراِي ساختماِن هاي خانگی، داخِلاي از فعالیتگسترده

مزبور بدست اندود شده یا روي سکوها یا زیر سکوهاي ساختمانهاي جمجمۀ 16. تمامی اندود شده هستندهاي انسانی جمجمه داراي ساختمانها

هویوك نیز در چاتال یک نمونه. 32اندهاي لوانت در طول دورة بدون سفال یافت شدهاي اندود شده در تعدادي از محوطههجمجمه .31انددهآم

هابین خانوادهنیاکان در اهمیت کنندةهویوك تعیین دة بدست آمده از کوشکهاي اندود شکشف شده است. جمجمه 33نوسنگی شرقی از دورة

.باشندمی

27 I. Hodder �Çatal Höyük: Yeni Çalısmalar� in M. Özdogan and N. Basgelen 2007, P. 322. 28 Y. Garfinkel 2003, P. 92. 29 Öztan 2007, P. 225. 30 Ibidem. 31 M. Bonogofsky 2003, Pp. 1-10; Öztan 2007, P. 226. 32 Ibidem. 33 Hodder 2006, P. 148.


7

. این بنا داراي دو انباري و اندهرا آشکار ساختقرمز رنگ خاص با دیوارها و کفهاي اندود شدةبنایی ،هویوك غربیکاوشهاي جدید در چاتال

همچنین یک . 34انباري دوم به رنگ قرمز نقاشی شده بودند ل و دوم همچون دیوارهاي اندود شدةسه دیوار پشتیبان داخلی بود. کفهاي انباري او

وها در مورد اهمیت اخیرا گفتگ نیز یافت شده است. 35حاسانجان افِقمشابه با یک دیوار و کف اندود شدة قرمز رنگ در محوطۀ همساختمان

راي داشناختی، موضوع زیباییرنگهاي متفاوت در معماري، بیش از کارگیريهب شود کهو اغلب گفته می 36شناسی افزایش یافتهرنگ در باستان

سنگی به بعد پارینهدوران رنگ مهمی براي مردمان پیش از تاریخ از ،رنگ، قرمز نمادگرایِی عمومیت یافتِن ۀدر نتیج .استنمادین یک نقِش

کهدهند نگاشتی نشان می. مدارك قوم37باشدمرتبط مینیز خشونت و تنشقرمز نماد خطر بوده است. همچنین با ،مختلفدر جوامع .ه استبود

ه است.بود اصلی ، قرمز همیشه رنگ اساسی و38مرتبط با خون انواع مختلف مراسم آیینِی در

شده است. چنانچه پیش از این نوسنگی در مرکز آناتولی مشاهده نی دورةدر ساختمانهاي آییبراي مدت زمانی طوالنی رنگ قرمز استفاده از

رنگ هستند. رنگ قرمز غالبا در همۀ در موسوالر، داراي کفهاي اندود قرمز Aختمان هویوك و ساآشیکلی در Tبیان نمودم، ساختمان

بعضی شود.دیده می انتزاعینوسنگی یافت شده است. این رنگ، به طور کل، روي قبور و گچبریهاي هویوك شرقی از دورةساختمانهاي چاتال

است و یک زندگی، قرمز نماد خون و 40مالرت . بر طبق گفتۀ39اندقرمز نقاشی شدها نیز به رنگ اتاقه میاِن يهااز سکوها، دیوارها و درگاه

اي با که این مکان احتماال خانه دهندنشان میچاتال هویوك غربی ها از ساختمان قرمز رنگهویوك دارد. یافتهدر چاتال کارکرد حفاظتی

.استبوده آیینی هايجنبه

نتیجه .4

در طول دورة عمومی به خصوصی حالتیک تغییر آیینی از شود بهمربوط میاولین نکته بعضی از نکات اشاره نمایم.گیري، مایلم به براي نتیجه

با بناهایی همچون جنوب شرقی ترکیه و لوانت، ،مرکز آناتولی سفاِلدورة نوسنگی بی قدیم در مرکز آناتولی. سنگیمس نوسنگی باسفال و دورة

هایی غیر خصوصی با بناهاي آیینیگوبکلی تپه و موسوالر، محوطه خصوصًا گردد.میمشخص مگانیه اجراي مناسک آیینی مخصوص

از چهفعالیتهاي خانگی و آیینی، ،هویوك. از سوي دیگر، در محوطۀ نوسنگی با سفال چاتالشدندبرگزار میمراسم و جشنها در آنها باشند کهمی

هویوك یافت نشده است، ولی ی همگانی در چاتالآیین اجراي مراسم براي بناییاز یکدیگر مجزا نشده بودند. هیچ چه عقیدتینظر مکانی و

آیینی تفسیر گردند. این هايهایی با جنبهخانهبایست به عنوان می انتزاعیهاي هاي دیواري و گچبريتزئین شدة زیبا با نقاشیساختمانهاي 34 B. Erdogu 2008, Pp. 105-109. 35 D. French 1967, P. 172. 36 E.g. A. Jones and R. Bradley 1999, Pp. 112-114; A. Jones and G. MacGregor 2002; L. Cleland et al 2004. 37 D. Trevarthen 2000. Table 4. 38 E.E. Wreschner 1980, Pp. 631-644; C. Knight et al 1995, Pp. 75-114; J. Gage 1999, Pp. 110-112. 39 Hodder 2007, P. 321. 40 J. Mellaart 1967, Pp. 149-150.


8

هستند. همچنین آنها داراي اشیاي دیگري نظیر پیکرکها، سفالها و ابزارهاي ابسیدینی يهاي بیشترا، ستونها و تدفینانبارکه کوها،بناها شامل س

یا با با رنگ قرمز که بناها، بعضی از حاسان)هویوك غربی و جان(نظیر چاتال قدیم در مرکز آناتولی سنگیمس باشند. در طول دورةمی

.شوند تفسیرآیینی هايجنبهعنوان منازلی با هب ندتوانهویوك) تزیین شده بودند نیز میکوشکهاي دیواري (همچون نقاشی

انتقالقدیم در مرکز آناتولی، به اشیاي منقول سنگیمس در طول دورةنمادگرایی و تزیین عمدةتمرکز اینکه شود بهنکته دوم مربوط می

از هویوك هنر در چاتال. شدها منتقل بر روي سفالینه قدیم، عمدتًا سنگیمس داشت، ولی در دورة وجودهاي نوسنگی است. هنر در خانهیافته

بین هنر و مرگ روشنیقدیم هیچ مدرك سنگیمس در دورة. ساختمیسر مینیاکان را ارتباط با ارواح زندة کنترل یا احتماال ،نوسنگیدورة

، ظهور تعداد زیاد سنگیمس شد، ولی مشخصۀ دورةنوسنگی تزیین نمی کرده بود. سفال در دورةنیز تغییر وجود نداشت. احتماال کارکرد آن

پاسخ کاملی سنگیمس زیین سفال و نقش فعال آن در جامعۀ. ما براي پرسشهاي مربوط به اهمیت تاستساخت خوش هاي منقوِشسفالینه

(مذکر یا اشهنگی یا حتی موقعیت فرد در جامعههاي فرپیوند قادر بودند بودند ومناسبی جهت نمایش ابزارها یم. احتماال سفالینهندارسراغ

هاي سفال .داشتندو با داستانهایی ارتباط بودندمفاهیمی داراي ها هاي روي سفالینهطرحها / نقشاز بعضی دست کم. 41بازگو نمایند را مونث)

.انتقال یابندیگر از دستی به دست د العاده،نوان اشیایی با اهمیت نمادین فوقعهب و یا دشوناستفاده گوناگونیبراي مراسم توانستند میخاص

هویوك شرقیهاي دیواري در چاتالهاي نقاشیانسانی و صحنه نقوشتشابهاتی را با ،سنگیمسهاي هاي روي سفالانسانی و صحنه نقوش

هویوكچاتال و شکار نمادین حیوانات وحشی، روي دیوارهاي منازِل زخمی کردن هایی شامل کشتن،دهند. صحنهنوسنگی نشان می از دورة

گفته ر شوند. چنانچه هادظاهر می سنگیمسهاي در نقوش سفال اهلیاند. علیرغم حیوانات وحشی، در ابتدا، گیاهان و حیوانات شده دیدهنوسنگی

دگرگونی ،ق.م 6000احاطه شده بود. تغییر نمادگرایی در حدود خشونتمرگ و ی ازنمادهای با ،نوسنگی هویوكگی روزمره در چاتال، زند42است

ي در مرکز آناتولی بود.عظیمتراجتماعی

41 A. Gibson and A. Woods 1997, P.6. 42 I. Hodder 2006, Pp. 29-31.


9

تصاویر

)1شکل (

.بالیکی گول –انسانی بزرگ از اورفا چوري و یک مجسمۀشکل از نوالی Tستون

)A�er Watkins 2000 and Hauptmann 2003(

)2شکل (

.)A�er Mellaart 1967هویوك شرقی (اي شکار یا کشتن سمبلیک از چاتالهیکی از صحنه


10

)3(شکل

.سنگی قدیم در مرکز آناتولیهاي مسنقشۀ موقعیت محوطه

)4شکل (

.)A�er Öztan 2007هویوك (صحنۀ شکار از کوشک با برجستهسفال مزین به نقش


11

)5شکل (

.)A�er Bicakci et al. 2007از تپجیک/ چفتلک ( برجستهسفال مزین به نقشتکه

)6شکل (

هویوك غربی.از چاتال انسانی نقشتکه سفال منقوش با یک


12

)7شکل (

).A�er Mellaart 1967هویوك شرقی (سان از یک نقاشی دیواري در چاتالتصویر کوچک یک ان

)8شکل (

).A�er Öztan 2007هویوك (برجسته با صحنۀ دروي محصول از کوشکنقشیک سفال مزین به


13

Bibliography

1. BALKAN-ATLI, N., BINDER, D. and CAUVIN, M-C., Obsidian: Sources, Workshops and Trade in Central Anatolia. In M. Özdogan and N. Basgelen (eds.), Neolithic in Turkey, Istanbul, 1999.

2. BIÇAKÇI, E., ALTINBILEK-ALGUL, Ç., BALCI, S. and GODON, M., Tepecik-Çiftlik. In M. ÖZDOGAN and N. BASGELEN (eds.), türkiye’ de Neolitik Dönem, Istanbul, 2007.

3. BLOCH, M., Prey into Hunter: The Politics of Religious Experience. Cambridge, 1992. 4. BONOGOFSKY, M., Neolithic plastered skulls and railroading epistemologies. Bulletin of

the American Schools of Oriental Research 331, 2003. 5. BONOGOFSKY, M., A Bioarchaeological Study of Plastered Skulls from Anatolia: New

Discoveries and Interpretations, Interna�onal Journal of Osteoarchaeology 15, 2005. 6. CAUVIN, J., The Bird of the Gods the Origins of Agriculture. (Translated from the French

by T. Watkins), Cambridge, 2000. 7. CLELAND, L., STEARS K., and DAVIES, G., (eds.). Colour in the Ancient Mediterranean

World. BAR Int. Ser. 1267, Oxford, 2004. 8. ÇELIK, B., Sanlı Urfa Yeni Mahalle- Balıklıgöl Höyügü. In M. Özdogan and N. Basgelen

(eds.), Türkiye’de Neolitik Dönem, Istanbul, 2007. 9. DURU, G. and ÖZBASARAN, M., A Non- Domestic’ Site in Central Anatolia, Anatolia

Antiqua XIII, 2005. 10. ERDOGU, B. and ÖZBASARAN, M., Salt in Prehistoric Central Anatolia. In O. Weller, A.

Dufraisse, p. petrequin (eds.), Sel, eau et forêt. Hier et aujourd’hui, Besancon, 2008. 11. ERDOGU, B., West Mound: Trench 8, Catalhoyuk 2008 Archive Report, 2008. 12. ESIN, U. and HARMANKAYA, S., Asıkli Höyük. In M. Özdogan and N. Basgelen (eds.),

Türkiye’de Neolitik Dönem, Istanbul, 2007. 13. FRENCH, D., Excavation at Canhasan 1966. Anatolian Studies XVII, 1967. 14. FRENCH, D., Canhasan Sites I. Canhasan 1: Stra�graphy and Structures. BIAA Mono. 23,

London, 1998. 15. GAGE, J., Did colours signify? Symbolism in the red, Cambridge Archaeological Journal

9(1), 1999. 16. GERFINKEL, Y., Dancing at the Dawn of Agriculture, Aus�n, 2003. 17. GIBSON, A. and WOODS, A., Prehistoric Pottery for the Archaeologist, London, 1997. 18. GIBSON, C. and LAST, J., An Early Chalcolithic Building on the West Mound at Çatal

höyük, Anatolian Archaeology 9, 2003. 19. HAUPTMANN, H., Eine Frühneolithische Kultfigur Aus Urfa. In M. Özdogan, H.

Hauptmann and N. Basgelen (eds.), From Villages to Towns. Studies Presented to Urfa Esin, Istanbul, 2003.


14

20. HAUPTMANN, H., Nevali Çori ve Urfa Bölgesinde Neolitik Dönem. In M. Özdogan and N. Basgelen (eds.), Türkiye’de Neolitik Dönem, Istanbul, 2007.

21. HODDER, I., The spatio- temporal organization of the early ‘town’ at Çatalhöyük. In D. Bailey, A. Whittle and V. Cummings (eds.), (Un) settling the Neolithic, London, 2005.

22. HODDER, I., Çatalhöyük: The leopard’s Tale: Revealing the Mysteries of Turkey’s Ancient ‘Town’, London, 2006.

23. HODDER, I., Çatalhöyük: Yeni Çalısmalar. In M. Özdogan and N. Basgelen (eds.), Türkiye’de Neolitik Dönem, Istanbul, 2007.

24. JONES, A and MCGREGOR, G., (eds.). Colouring the Past: The Significant of Colour in Archaeological Research, Oxford and New York, 2002.

25. JONES, A and BRADLEY, R., The Significance of Colour in European Archaeology, Cambridge Archaeological Journal 9 (1), 1999.

26. KNIGHT, C., POWER, C. and WATTS, I., The human symbolic revolution: a Darwinian account, Cambridge Archaeological Journal 5 (1), 1995.

27. LAST, C., A Design for Life. Interpreting the Art of Çatalhöyük, Journal of Material Culture 3 (3), 1998.

28. LEWIS- WILLIAMS, D., Constructing a cosmos. Architecture, power and domestication at Çatalhöyük, Journal Archaeology 4(1), 2004.

29. MELLAART, J. Çatalhöyük: A Neolithic Town in Anatolia. London, 1967. 30. ÖZBASARAN, M., DURU, G., KAYACAN, N., ERDOGU, B. and BUITENHUIS, H. Musular

1999- 2004 Genel Bir Degerlendirme. In M. Özdogan and N. Basgelen (eds.), Türkiye’de Neolitik Dönem, Istanbul, 2007.

31. ÖZDOGAN, M. and ÖZDOGAN, A., Buildings of Cult and the Cult of Buildings, In G. Arsebük, M. Mellink and W. schirmer (eds.), Light on Top of the Black Hill Studies Presented to Halet Çambel. Istanbul 1998.

32. ÖZTAN, A., �Köşk Höyük�. In M. Özdogan and N. Basgelen (eds.), Türkiye’de Neolitik Dönem, Istanbul 2007.

33. ROLLEFSON, G.O., Ritual and Social Structure at Neolithic Ain Ghazal. In Kuijt (ed), Life in Neolithic Farming Communities: Social Organization, Identity and Differentiation. New York, 2000.

34. SCHMIDT, K., Sie bauten die ersten Tempel. Das rätselhafte Heiligtum der Steinzeitjäger Die archäologische Entdeckung am Göbekli Tepe, München, 2006.

35. SCHOOP, U.D., Das Anatolische Calkolithikum. Urgeschichtliche Studien I, Remshalden, 2005.

36. STORDEUR, D., New discoveries in architecture and symbolism at Jafer- el Ahmar (Syria), 1997- 1999, Neo- Lithics 1/00, 2000.


15

37. TREVARTHEN, D. Illuminating the Monuments: Observation and Speculation on the Structure and Function of the Cairns at Balnuaran of Clave, Cambridge Archaeological Journal 10 (2), 2000.

38. VERHOEVEN, M. Ritual and Ideology in the Pre- Pottery Neolithic B of the Levant and Southeast Anatolia, Cambridge Archaeological Journal 12 (2), 2002.

39. WATKINS, T., Memes, Memeplexes and the emergence of religion in the Neolithic, In H.G.K Gebel, B.D. Hermansen and C.H.Jansen (eds.), Magic Practices and Ritual in the Near Eastern Neolithic, Berlin, 2002.

40. WRESCHNER, E.E., Red Ochre and Human Evolution: A Case for Discussion, Current Anthropology 21 (5), 1980.

Ritual Symbolism in the Early Chalcolithic Period of Central Anatolia

نمادگرایی آیینی در دوره مسسنگی اولیه در مرکز آناتولی

Documents

Transcript of نمادگرایی آیینی در دوره مسسنگی اولیه در مرکز آناتولی