بررسیِ خوانندۀ نهفته در متن در سه داستان کودک ادبیات...

33
Archive of SID ﻧﺸﺮﻳﺔ ادﺑﻴﺎت ﭘﺎﻳﺪاري داﻧﺸﻜﺪة ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﻴﺪ ﺑﺎﻫﻨﺮ ﻛﺮﻣﺎن ﺳﺎل دوم ، ﺷﻤﺎر ة ﻮم، ﭘﺎﻳﻴﺰ1389 ﺳﺎل دوم، ﺷﻤﺎر ة ﭼﻬﺎرم، ﺑﻬﺎر1390 ﺑﺮرﺳﻲ» ﺧﻮاﻧﻨﺪ ة ﻧﻬﻔﺘﻪ در ﻣﺘﻦ« اﻛﺒﺮﭘﻮرِ ادب ﭘﺎﻳﺪاري از اﺣﻤﺪِ در ﺳﻪ داﺳﺘﺎن* ) ﻋﻠﻤﻲ- ﭘﮋوﻫﺸﻲ( دﻛﺘﺮ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﺴﺎم ﭘﻮر داﻧﺸﻴﺎر د اﻧﺸﮕﺎه ﺷﻴﺮاز ﻋﻀﻮ ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ادﺑﻴﺎت ﻛﻮدك داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻴﺮاز ﺳﻴ ﺪ ﻓﺮﺷﻴﺪ ﺳﺎدات ﺷﺮﻳﻔﻲ داﻧﺸﺠﻮي دور ة دﻛﺘﺮي زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ دا ﻧﺸﮕﺎه ﺷﻴﺮاز؛ ﮔﺮاﻳﺶ ادﺑﻴﺎت ﻏﻨﺎﻳﻲ ﭼﻜﻴﺪه ﻳﻜــﻲ از راه ﻫــﺎي ﺗﺤﻠﻴــﻞ آﺛــﺎر ﭘﺪﻳــﺪ آﻣــﺪه در ﮔــﺴﺘﺮ ةــ ادﺑﻴ ﺎت ﭘﺎﻳــﺪاري ﻛــﻮدك، ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻧﻨـﺪ ة ﻧﻬﻔﺘـﻪ در اﻳـﻦ آﺛـﺎ ر اﺳـﺖ. ِ ﭼﻤﺒـﺮز ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺑـﺎور اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﺑﺎزﺷـﻨﺎﺧﺖ اﻳـﻦ ﺧﻮاﻧﻨـﺪه، روﺷـﻲ ﻫـﺴﺘﻴﻢ ﻛـﻪ در داﺳـﺘﺎنِ ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪ ﻫـﺎي ﻛـﻮدك و ﻧﻮﺟـﻮان، ﻛـﻮدك را در ﻣﻘـﺎم» ﺧﻮاﻧﻨـﺪه« ﺑـﻪ رﺳـﻤﻴ ﺖ ﺷﻨﺎﺳـﺪ. ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﻫﻤـ اﻳـﻦ روﻳﻜـﺮد و ﺗـﺎزﮔﻲ آن درِ ﻣﻄﺎﻟﻌــ ادﺑﻴ ﺎت ﻛـﻮدك اﻳـﺮان، در اﻳـﻦ ﭘـﮋوﻫﺶ ﻛﻮﺷـﺶ ﺷـﺪه ﺗـﺎ ﺳـﻪِ داﺳـﺘﺎﻧﻲ اﺣﻤـﺪِ اﺛـﺮ اﻛﺒﺮﭘـ ﻮر در ﮔـ ﺴﺘﺮ ة ادب ﭘﺎﻳـ ﺪاري) ﺑـ ﻪ ﺧﻴـ ﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧـ ﺪه و ﻗـ ﺎب اﮔـ ﺮ ﻣـﻦ ﺧﻠﺒـ ﺎن ﺑـ ﻮدم، ﺷـ ﺐ آﺳــﻤﺎﻧﻲ( ﺑــﺮ ﭘﺎﻳــ دﻳــﺪﮔﺎه ﭼﻤﺒــﺮز ﺑﺮرﺳــﻲ ﺷــﻮد. ﭼﻤﺒــﺮز روش ﭘﻴــﺸﻨﻬﺎدي ﺧــﻮد را ﺑــﺮاي ﻧﻮﻳــﺴﻨﺪه ﺑــﻪ ﺧﻮاﻧﻨــﺪِ ﺑﺮرﺳــﻲ ﻧﮕــﺮش ة ﻧﻬﻔﺘــﻪ در ﻣــﺘﻦ، در ﭼﻬــﺎر ﻣﺤــﻮر ﻋﺮﺿــﻪ ﻣــﻲ ﻛﻨــﺪ: ﺳــﺒﻚ ﻧﻮﺷــﺘﻪ، زاوﻳــ دﻳــﺪ، ﻃﺮﻓــﺪاري و ﺷــﻜﺎف ﻫــﺎي ﮔﻮﻳــﺎ. ﺑــﻪ ﻛﻤــﻚ اﻳــﻦ ﭼــﺎرﭼﻮب، ﻣـ ﻲ ﺗـ ﻮان ﺑـ ﻪ ﭼﻨـ ﺪ ﻧﻜﺘـ ﻣﺤـﻮري زﻳـﺮ ﭘـ ﻲ ﺑـﺮد: وﻳﮋﮔـ ﻲ ﻫـﺎي ﺧﻮاﻧﻨـﺪ ة ﻧﻬﻔﺘـﻪ در آﺛـﺎر ﻳـﺎد* ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻘﺎﻟﻪ: 27 / 11 / 1389 ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬ ﻳﺮش ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻘﺎﻟﻪ: 11 / 8 / 1390 ﻧﺸﺎﻧﻲ ﭘﺴﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه: [email protected] [email protected] www.SID.ir

Transcript of بررسیِ خوانندۀ نهفته در متن در سه داستان کودک ادبیات...

Archive

of S

ID

نشرية ادبيات پايداري دانشكدة ادبيات و علوم انساني

دانشگاه شهيد باهنر كرمان 1389پاييز وم، س ة، شماردومسال

1390 چهارم، بهار ةسال دوم، شمار

∗∗∗∗ در سه داستانِ ادب پايداري از احمدِ اكبرپور» نهفته در متنةخوانند« بررسي

) پژوهشي-علمي(

پور دكتر سعيد حسام

انشگاه شيرازدانشيار د

عضو مركز مطالعات ادبيات كودك دانشگاه شيراز

د فرشيد سادات شريفيسي

نشگاه شيراز؛ گرايش ادبيات غنايي دكتري زبان و ادبيات فارسي داةدانشجوي دور

چكيده

ــي از راه ــستر يك ــده در گ ــد آم ــار پدي ــل آث ــاي تحلي ــةه ــودك ادبي ــداري ك ،ات پاي چمبـرز بـر ايـن بـاور اسـت كـه بـراي بازشـناختِ .ر اسـت نهفتـه در ايـن آثـا ةبررسي خواننـد

هــاي كــودك و نوجــوان، كــودك را نيازمنــدِ روشــي هــستيم كــه در داســتان،ايــن خواننــدهــبــا توجــه بــه اهم. ت شناســدبــه رســمي» خواننــده«در مقــام تِ ايــن رويكــرد و تــازگي آن در ي

ــةمطالعــ اثــرِ داســتاني احمــدِ ات كــودك ايــران، در ايــن پــژوهش كوشــش شــده تــا ســه ادبيــور در گــستر ــداري ةاكبرپ ــاب ( ادب پاي ــده و ق ــر فرمان ــه خي ــودم، شــب ب ــان ب اگــر مــن خلب

ــماني ــ ) آس ــر پاي ــود ةب ــي ش ــرز بررس ــدگاه چمب ــراي . دي ــود را ب ــشنهادي خ ــرز روش پي چمبــد ــه خوانن ــسنده ب ــرشِ نوي ــي نگ ــي ةبررس ــه م ــور عرض ــار مح ــتن، در چه ــه در م ــد نهفت : كن

ــ ــته، زاوي ــبك نوش ــد،ةس ــكاف دي ــداري و ش ــا طرف ــاي گوي ــارچوب، . ه ــن چ ــك اي ــه كم بــ مــي ــد نكت ــه چن ــرد ةتــوان ب ــي ب ــاد ةهــاي خواننــدويژگــي: محــوري زيــر پ ــار ي ــه در آث نهفت

11/8/1390: نهايي مقالهيرش تاريخ پذ 27/11/1389: تاريخ دريافت مقاله ∗

[email protected] :نشاني پست الكترونيك نويسنده

[email protected]

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

114 ... در سه داستان»خوانندة نهفته در متن«بررسي /

ــ ــا ناآگاهان ــه ي ــه كــودك و نوجــوان ةشــده، نگــرش آگاهان ــسنده ب ــوانِ ( نوي ــه عن كــودك بــست ــستي و زي ــا كي ــودي ب ــد موج ــا مانن ــاقص ي ــسالي ن ــستقل بزرگ ــانِ م ــران) جه ،جامو س

هــاي پــژوهش نــشان يافتــه. ه قــرار گــرفتن برخــي آثــار از ســوي مخاطبــانداليــل مــورد توجــــه داد ــيده ك ــسنده كوش ــن نوي ــا اي ــت ت ــودكي اس ــاوت ك ــاي متف ــه دني ــدن ب ــك ش ــا نزدي ،ب

هــايي تــازه از جنــگ و دفــاع مقــدس بــه تــصوير بكــشد و بــا شــركت دادن كودكــان تجربــهــان ــا آن ــا ،در حــوادث داســتان و همــراه شــدن ب فــضايي فــراهم آورد كــه كــودك خــود را ت

ــ حــد توانــد در حــوادث مربــوط ي مــيي در آفــرينش داســتان ســهيم بدانــد ايــن مخاطــب حّت . به جنگ نقشي تأثيرگذار داشته باشد

كليديگانواژ

نهفتــه در مــتن، شــب ةاحمــد اكبرپــور، اگــر مــن خلبــان بــودم، ايــدن چمبــرز، خواننــد .به خير فرمانده، قاب آسماني

1 .مهمقد

ــصر بنيــادينِ ــر يكــي از ســه عن ــي را از نظــر تمركــز ب اگــر رويكردهــاي نقــدِ ادبــسنده« ــتن«، »نوي ــده«و » م ــسيم» خوانن ــي تق ــيم، درم ــدي كن ــه بن ــه رابط ــابيم ك ــادار ا ي ي معن

ــةميــانِ تاريخچــ ــا پيــشرفت توج ــه هــر يــك از ايــن ســه، ب آوردهــاي علــوم هــا و دســت ه ب . شود ادبي ديده ميةد و نظري در نق آنهاانساني و كاربست

رقيــب بــي ةنقــد زيــر ســلط ة گــستر،بــه ديگــر ســخن، پــيش از پيــدايش ســاختارگراييخــود نويــسنده جــستجو ات و آمــالنويــسنده بــود و معنــي و مفهــوم اثــر ادبــي را تنهــا در نيــ

نقــد ادبــي كنــار گذاشــته شــد ةبــا پيــدايش ســاختارگرايي، نويــسنده از گردونــ. كردنــدمــيــا ــازه و ي ــد و در ت ــتن داده ش ــه م ــت ب ــت و اولوي ــف دوم قرارگرف ــرد در ردي ــرين رويك ،ت

ــ كننــده، هــم در آفــرينش اثــر و هــم انــد و او را عامــل تعيــين ت را بــه خواننــده دادهمحوري .اند در دريافت آن دانسته

ــست ــين شاي ــه ةهمچن ــوهِ آراء نظري ــلِ انب ــانِ خي ــه از مي ــت ك ــادآوري اس ــردازان در ي پــد بــا خوا ــدگاه و رويكردهــاي پيون ــدگاه بــه، "وايــن بــوث "ننــده، دي دليــل طــرح دي

در كتـــاب ("واالس مـــارتين"مبحثـــي كـــه . اي دارد جايگـــاه ويـــژه،»الگـــوي ارتبـــاطي«ــ ــ) هــاي روايــتهنظري الگــوي ةبنــدي از ديــدگاه افــراد مختلــف دربــار يــك جمــعةبــا ارائ

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

/نشرية ادبيات پايداري 115

لــف درون ؤ م←ي تلــويحلــفؤ م←نويــسنده: كنــدارتبــاطي، آن را چنــين ارايــه مــي ة خواننــد← نمونــهة خواننــد←شــنو روايــت← روايــت← راوي درون مــتن←مــتن

. واقعية خوانند←درون متن

اي كــه در ايــن فراينــد شــود، از جملــه مفــاهيم كليــدي گونــه كــه مالحظــه مــي همــانــد ــده، خوانن ــرح ش ــت ةمط ــتن اس ــز ( درون م ــو ويت ــوم را رابين ــن مفه ــه اي ــب «،البت مخاط

ــتن ــد «،س، گــي»درون م ــديةخوانن ــسر» تقلي ــد«، و لن ــده» فراداســتانيةخوانن ــدنامي ←( .انــارتين، ــم ) 116: 1382م ــي مه ــده ويژگ ــن خوانن ــودن ، اي ــتان ب ــه داس ــسبت ب ــاهي او ن آگ

ــي ــاهي م ــو ايــن آگ ــت و داســتان را در پرت ــتان اس ــر پايــ . خوانــدداس ــن ديــدگاه ةب ، ايــد« ــه نقــل روايــت مــي ةنگارن ــد واقعــي هنگــامي كــه شــروع ب ــراي خــود كن ــده«، ب / خوانن

. ناميــد» الگومنــد«تــوان او را مــي"امبرتــو اكــو"كنــد كــه بــه قــول اي تــصور مــي»شــنوندهــد ــازند ةخوانن ــه س ــصويري ك ــر ت ــست مگ ــزي ني ــد چي ــتان ة الگومن ــرينش [ داس ــام آف هنگ

ــود ــن خ ــتان در ذه ــي ] داس ــق م ــرف خل ــا ح ــد ت ــامان كن ــك وي س ــه كم ــود را ب ــاي خ هــد ــه )124: 1383آدام،(» .ده ــدگاه ب ــن دي ــر در اي ــخن ديگ ــصي،س ــد شخ ــده باي ت خوانن

ــد ــه باش ــد : دوگان ــي خوانن ــالي ةيك ــد( خي ــد ) الگومن ــري خوانن ــيةو ديگ ــوث در . واقع بــي ــاره م ــن ب ــداي ــي ؤم«: گوي ــودش م ــصويري از خ ــم ت ــف ه ــصويري از ل ــم ت ــد و ه آفرين

ــده ــدهخوانن ــسنده خوانن ــياش؛ نوي ــود م ــاناش را خ ــازد هم ــش را س ــود دوم ــه خ ــه ك گونلــف ؤ اسـت كــه ايـن خودهــاي آفريـده شــده، يعنـي م تـرين خوانــدن آن قسـازد و موّفــ مـي

)138: 1961بوث،(» .و خواننده در توافق كامل باشندمايـه قـرار دادنِ اثـر ، بـا دسـت "ايـدن چمبـرز " طـرح چنـين مبـاحثي بـود كـه ةبر زمين

ــمِ ــث "مهـ ــورككنـ ــامِ "بـ ــه نـ ــسف بـ ــي ةفلـ ــكل ادبـ ــ، شـ ــذار ة دو مقالـ ــم و تأثيرگـ مهـرا نوشـــت و در مـــتنِ ) 1985(» درون كتـــابةخواننـــد«و ) 1941(» راهكارهـــاي ارتبـــاط«

ــيد ــر كوش ــا اخي ــه ت ــد ك ــخ ده ــش پاس ــن پرس ــه اي ــد«ب ــتن ةخوانن ــه در م ــودك نهفت ك )157 -115: 1388چمبرز، ؛ و 22: 1383خسرونژاد، ←(» كيست؟

ــن نوشــتار ــ در اي ــاي نظــري مقال ــرز مــي ةكــه مبن ــز هــست، چمب ــكوشــد حاضــر ني ا تــراي بازشــناخت روشــي عرضــه كنــد كــه كــودك را در درون كتــاب ،»نهفتــه «ةخواننــد ب

ــرون ــه بي ــد، ن ــاي ده ــام آن ج ــده«و وي را در مق ــمي » خوانن ــه رس ــدب ــين . ت شناس در هم: كنــد راسـتا، چمبـرز روش پيـشنهادي خــود بـراي ايـن كــار را بـر چهـار محــور اسـتوار مـي

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

116 ... در سه داستان»خوانندة نهفته در متن«بررسي /

ــ، ســبك نوشــته ــدةزاوي ــا يهــا شــكاف و طرفــداري، دي ــه كمــك ايــن گوي كــه بــ چــارچوب، مــي ــه ســه نكت ــوان ب ــرد ةت ــي ب ــر پ ــدويژگــي: محــوري زي درون ةهــاي خوانن

ــ كــودك بــه عنــوانِ ( نويــسنده بــه كــودك و نوجــوان ةمــتن، نگــرش آگاهانــه يــا ناآگاهان ،و ســر انجــام) جهــانِ مــستقل موجــودي بــا كيــستي و زيـست ةبزرگـسالي نــاقص يــا بــه مثابـ

گرفتن برخي آثار از سوي مخاطبانه قرارداليل مورد توج .

احمد اكبرپور در يك نگاه. 2ــد اكبرپــور، زاد ــت كــه 1349 ةاحم ــواني اس ــارس و از نويــسندگان ج ــرد ف در الم

اي داشــته باشــد و بــه فــردي مطــرح و رشــد شايــسته، كوتــاهتي نــسبتاًدر مــداســت توانــسته ــ ــو در ادبي ــود نوج ــدل ش ــران ب ــوان اي ــودك و نوج ــار پ. ات ك ــم وي را آث ــه قل ــده ب ديدآم

ةطــور كّلــي او در گــستر كــرد ولــي بــه كــودك و بزرگــسال تقــسيمة دو حــوزبــهتــوان مــيستا مـورد ر سـه اثـ ن از ميـا . تـر اسـت كـودك شـناخته شـده ات ادبي حاضـر، ربررسـي در جـ

ــده ــر فرمان ــه خي ــب ب ــابِ ش ــودم ) 1383(دو كت ــان ب ــن خلب ــر م ــات ،)1385(و اگ توفيقدن از ســـوي شـــ برگزيـــده كتـــاب نخـــست، در كنـــار : انـــد دهاي را كـــسب كـــر ارزنـــده

ــسب ــودك و ك ــاب ك ــوراي كت ــوان ش ــ عن ــدير «راث ــده تق ــشنوار «در» ش ــع ةج ــرن رب » قــاع ــدس دف ــه زمق ــ ، ب ــه هم ــه و ب ــز ترجم ــسي ني ــان انگلي ــشاراتتب ground wood انت

books كتـــاب ســـال دفـــاع «ةجـــايز نيـــز دوم بكتـــا و اســـت گرديـــده منتـــشر كانـــادا )1( .است كرده خود آن از ار» مقّدس

ها داستانةخالص. 3 "شب به خير فرمانده" ةخالص. الف

ــگ از ــايش را در جن ــك پ ــه ي ــت ك ــول اس ــسركي معل ــان پ ــي از جه ــتان، برش داسرود تــا اي كودكانــه، بــه نبــرد دشــمن مــي بــازيدر او در عــالم خيــال و . دســت داده اســت

دشــمن كـشته شــده مـيم بــه دسـت فه ج مــيكــه بعـداً بــه تـدري (انتقـام مـادر خــود را بگيـرد ).است

دنيـــاي (بـــه مـــوازاتِ خلـــوت و تنهـــاييِ اتـــاق و بـــازيِ كـــودك، در بيـــرون اتـــاق خواهنــد بــراي پــدر كــودك مــيبــستگانِ : اتفــاق ديگــري در جريــان اســت) ســاالن بــزرگ

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

/نشرية ادبيات پايداري 117

ــ ــدرش هم ــازهدپ ــودك مِ ت ــش ك ــت و رنج ــا مخالف ــوع ب ــن موض ــه اي ــد ك ــرواي بيابن روببــازي ســپاه دشــمنةبــا فرمانــدكــه كــودك ، در پايــان داســتان، وقتــي ســرانجام. شــودمــي

ــه ــالي روب ــي خي ــويش رو م ــدِ خ ــت همانن ــود، او را درس ــك ،ش ــك و ي ــودكي كوچ ــا ك پــه مــي ــرِ روب ــا دشــمني ايــن يابــد و در اث ــان مــي رو شــدن ب دهــد و ســان شــبيه، جنــگ را پاي

.دهد حتّي پاي مصنوعي خود را به وي امانت مي "آسمانيقاب " ةخالص. ب

ــام داســتان، حكايــت ــه ن ــنج كــودكي ب ــا وجــودِ گذشــت پ ميــثم قــادري اســت كــه بــان جنــگ و شــهيد اعــالم شــدن ســا ــدارد ل از پاي ــاور ن ــدر مفقــوداالثرش، مــرگ او را ب پ

ــاگون مــي ــال، پــدر را در قــاب عكــسي در حــاالت گون ــال. بينــدو در خي ــردازي ايــن خي پــي ــه م ــا ادام ــا آنج ــدر ت ــس پ ــاب عك ــا ق ــد كــه ر ب ــياب ــصوير ق ــدر و وزي ت ــدون پ اب را ب

الوقــوع پــدر قريــب بازگــشت بينــد و ســاعتي بعــد، خبــر شكــسته مــياو را هــاي زنــدان ميلــهــي ــنود را م ــي . ش ــاز م ــن دو آغ ــذير اي ــدر، دوران دلپ ــشت پ ــي بازگ ــ در پ ــود ام ــري ش ا دي

،رنجـور كـه از دوران دفـاع هـشت سـاله ر زيـرا كمـي كمتـر از سـه مـاه بعـد، پـد پايـد نميــي زخــم شــي ــه شــهادت م ــا خــود دارد، ب ــودن را ب ــايي ميايي ب ــاره در تنه ــثم دوب رســد و مي

هــم مــصائب تــا ايــن داســتان كوشــيده اســت نويــسنده از رهگــذر. شــود يش رهــا مــيخــوــبر خــانواده ــتايش ص ــه س ــده را ب ــم خوانن ــشد و ه ــصوير ك ــه ت ــوداالثر را ب ــراد مفق ــاي اف ه

.زيباي آزادگان برانگيزاند "ن بودماگر من خلبا" ةخالص. پ

عمــاد، كهــزاد و هــاي ســه دوســتش بــه نــامداســتان و نــام بــي داســتان، حكايــت راويانــد تــا بــراي يكــي هــاي اطــراف روستايــشان رفتــه رشــيد اســت كــه روزي از روزهــا بــه تپــه

ــه از درس ــاي مدرس ــه،ه ــل نمون ــايي از گ ــ ه ــه معّل ــد و ب ــا را بچينن ــده ــمن. م دهن ــن ض ايشـوند كـه بـر فـراز منطقـه در پروازنـد؛ رو مـي روبـه هـا بـا چهـار هواپيمـا وگـذار، آن گشت

ايــن شــادي ديــري . انگيــزد را برمــي اي كــه شــگفتي و تحــسين هــر چهــار كــودك صــحنهگردنـد و سـر بـه روسـتا بـاز مـي ها بـا شـنيدن صـداي مهيـب انفجـار، آسـيمه پايد و بچه نمي يكـي از اهـالي بـه نـامِ بـوسِ بينند كه بـر اثـرِ بمبـارانِ هواپيماهـا، ده آشـفته شـده و مينـي مي

ــي اســت و معّل درحــالِ ســوختن ،اســكندر ــا مين ــه ده مــي مــشان كــه ب ــوس ب ــه ب ــز ب آمــده ني

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

118 ... در سه داستان»خوانندة نهفته در متن«بررسي /

ــد ــت ش ــده اس ــي ش ــه ا. ت زخم ــتي ب ــتان، زش ــان داس ــب، در پاي ــن ترتي ــشونت ي ــار و خ ب .شود جنگ به شكلي تاثيرگذار و ملموس براي كودكان تصوير ميك نا درشت

ديدگاه چمبرزةها بر پاي بررسي داستان. 4 سبك-4-1

ــرز، ــاهِ چمب ــبك«در نگ ــاً آن،»س ــه غالب ــه ك ــداعي گون ــست ت ــاهِ نخ ــو در نگ ــه ش د، بــي ــصر نم ــان منح ــزينش واژگ ــه و گ ــاختار جمل ــهس ــود بلك ــيو ش ــرينش ةش ــسنده در آف نوي

ــد ــانوي و خوانن ــود ث ــةخ ــي ة نهفت ــر م ــر را در ب ــوارد زي ــت و م ــر اس ــرد اث ــان: گي :واژگــوع افعــال آنهــا؛ ةدايــرت ت يــا وســعژگــان و محــدوديميــزان ســادگي و دشــواري وا :ن

:ســاختار جمــالت ؛ افعــال محــسوس و توصــيفي يــا ذهنــي و انتزاعــي ةاز نظــر غلبــ ــودن ــده ب ــي و پيچي ــا تركيب ــاهي و ســادگي ي ــصاوير؛ آنهــاكوت ــدگي و انتزاعــي و :ت پيچي

آشــنا بــودن در كــم و كيــف بــودن تــصاوير كــه بــا درنــگديريــاب يــا محــسوس و ســادهــت آنهــا و ارجــاع ةواد و اجــزاي ســازندمــ ــا غراب ــصاوير ي ــه ت ــه و ناآگاهان ــه هــاي آگاهان ب

نويــسنده از ةتــوان بــه آن دســت يافــت؛ در كنــار نــوع اســتفاد متنــي مــيهــاي بــرون دانــستهــي ــشان م ــا ن ــه م ــه ب ــي ك ــي و ذهن ــصويرهاي عين ــتن ت ــصاوير م ــد ت ــده و ده ــر كنن درگي

ــس ــراري، پ ــا تك ــد ي ــ جذابن ــيش از ح ــده و ب ــادهزنن ــيفا؛ د س ــي و :تتوص ــاركرد ادب و كــالع ــاني اط ــتان رس ــان در داس ــا ،ش ــد :باوره ــه ةدر بردارن ــا، ب ــه باوره ــسنده ب ــرش نوي نگ

را نيــز بايــد افــزود رنــگ پــيهمــه هــاي روايــت و ســرانجام، بــه ايــنتهــا و شخــصيرســمــيو ــه ش ــنش ةك ــ و چي ــزا، ةارائ ــاتاّت اج ــصاويرِ و فاق ــتان ت ــامِ و داس ــ نظ ــولي و تعّل معل

)125-120: 1388چمبرز، ←( .سازد مي آشكار را روايت بر اكمح "شب به خير فرمانده"ك سب. 4-1-1

ــه شــب بــه خيــر فرمانــدهتــي كــه در بررســي زبــان داســتان گيرتــرين كيفي چــشم توج ، ســطوح ةايـن سـادگي كــه در همـ . كنــد، سـادگي اســت مخاطـب را بـه خــويش جلـب مـي

ــر ــاني اث ــم از(زب ــاختار : اع ــاني، س ــوي و واژگ ــي .) ..ي، نح ــشاهده م ــني م ــه روش ــود، ب شــان خواننــده و راوي مــي صــميمي موجــب ــر ايــن، از آنجــا كــه . شــود تي خــاص مي افــزون ب

ــي راوي ــتن را م ــه م ــودكي ك ــت، ك ــودك اس ــصه ك ــن ق ــم اي ــد، ه ــسيار خوان ــسي ب حــ ــقش ــا وي ديدتر و عمي ــري ب ــسبت (ت ــه ن ــسال ب ــود . دارد) راوي بزرگ ــو، وج ــر س از ديگ

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

/نشرية ادبيات پايداري 119

ــان گفتــار ) هــا لوگديــا(گفتارهــا در مــتن كــه ســاخت و نحــوي متمايــل و متناســب بــا زبــد ــاده دارن ــه س ــدن ، ب ــر ش ــان ت ــي زب ــاري م ــتن ي ــاند م ــ. رس ــالبّت ــن و ةه هم ــا لح ــا ب گفتاره

. حفــظ شــود) قــصه بــودنِ قــصه(» گــونگي روايــت«انــد تــا حالــت رســمي ادا شــده كلمــاتوقتـي تـوي «: گويـد مـي هميـشه مثـل . تـوي اتـاق آيـد مـي و زنـد مـي پـدر در «: براي نمونـه

ايــن لحــن، بــا وجــود )2( ).13ص (» خانــه هــستي پايــت را در بيــاور و كنــار تختــت بگــذار ــاد ــودن ايج ــصه ب ــر ق ــد ب ــله و تأكي ــوعي فاص ــصه ن ــميمي (ق ــادگي و ص ــا س ــاس ب ت در قي

ــاري ــر گفت ــن سراس ــو )لح ــي خ ــده را در پ ــي، خوانن ــم د م ــايد مه ــشاند و ش ــ ك ــرين دلي ل تمــادري، امــر معلوليــت، بــيمجمــوع(بــودنِ وضــعيت و مــصائب كــودك ربرانگيزآن، تــأّث

در ايــن (.خوانــد» جانــب عــاطفي اثــر«تــوان آن را اســت كــه مــي) و نهــي شــدن، و تنهــايي ). »طرفداري« ذيل مبحث ←باب

ــوردر مجمـــوع، ايـــن ســـبك و آن مـــصائب، گرچـــه جـــايي بـــراي اســـتفاده از صـ ــا بــه كمــك بــاقي نمــي) يِ كــودكبــه جــز نبــرد خيــال(خيــال و مفــاهيم انتزاعــي گــذارد ام

»پيونـدي عميـق بـا وجـه اسـت كنـد، توانـسته خـاص و دشـواري كـه تـصوير مـي » تموقعي ــه و . وجــود خواننــده برقــرار ســازد عــاطفي از تنهــا تــصوير ايــن اثــر نيــز بــا لحنــي كودكان

گيــرد و بــه شايــستگي، نگــاه كــودك شــكل مــي ســت ددرهــم آميخــتن اجــزاي آشــنا و دمِشــود يـك دفعــه چنــد خمپــاره منفجــر مــي «: كــشد او را بــه جهــان بــه تــصوير مــيةانـ كودك

ــيلم ــوي ف ــل ت ــود و مث ــي ش ــر از دود م ــاق پ ــا ات ــن از . ه ــي م ــت ول ــد اس ــي ب ــاريكي خيل ت ).11ص (» مگر نه مامان؟. ترسم تاريكي نمي

" قاب آسماني"درسبك . 4-1-2

واژه يـــا مفهـــومي ،صي دارد و در آن واژگـــاني محـــدود و مشخّـــةايـــن اثـــر، دايـــر متفــاوت ةاز نظــر لحــن نيــز بــا دو گونــ. شــود كــه بــراي خواننــده ديريــاب باشــدپيــدا نمــي

كـه شـكل سـاده و بـه دور از ) زبـان معيـار (يكـي لحـن رسـمي : رويـم در اين داسـتان روبـه ــدگي آن در روايت ــريپيچي ــه گ ــل ب ــاي ك ــن و راوي دان ــري لح ــت و ديگ ــه اس ــار رفت ك

ع را ايــن دوگــانگي، نــوعي تنــو. يابــد در گفتارهــا نمــود مــياي كــه زبــان محــاورهت ســاخ داســتان ،ي شــايد بتــوان گفــت كــه خواننــده بــه يــاري آنشــود و حّتــدر داســتان ســبب مــي

. گيردتر پي ميرا راحت

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

120 ... در سه داستان»خوانندة نهفته در متن«بررسي /

ــتان ــصاوير داس ــث ت ــر و در بح ــوي ديگ ــسمت ،از س ــز در ق ــه ج ــه ب ــت ك ــد گف بايــا تــصوير خاصــي روبــه و در آن مــشاهدات نيــز تــصاوير شــويم رو نمــيمــشاهدات ميــثم، ب

ــودك ــن ك ــترس ذه ــاده و در دس ــي، س ــسيار عين ــد ب ــد؛ مانن ــرد و «ان ــد ك ــت بلن ــدر دس پــوتين ســياه را هــايش تكــان خــورد انگــار مــي لــب ــثم دو پ خواســت چيــزي بگويــد كــه مي

هــاي ســياه مثــل دو عقــرب بــه او پــوتين زد و چنــان لبخنــد مــيپــدر هــم. پــشت ســرش ديــددر كنــار ايــن نمونــه كــه بــه زيبــايي در خــدمت فــضاسازي و . )6ص (» شــدند نزديــك مــي

ــن ــد اي ــصوير ضــعيف و در خــور نق ــا ت ــه، تنه ــرار گرفت ــرانگيختن احــساسات مخاطــب ق بــ ــا توج ــثم اســت كــه ب ــدر مي ــان شــهادتِ پ ــوتر در هنگــام بي ــر، اســتفاده از نمــاد كب ــه اث ه ب

س و بــراي ترســيم ع مقــد بــه ويــژه در ژانــر دفــا،هــاي مكــرر پيــشينيان از ايــن نمــاداســتفادهــر ــاي ديگ ــود از نماده ــر ب ــهادت، بهت ــار و ش ــي ايث ــب ب ــدين ترتي ــا ب ــود ت ــتفاده ش م ي اس

ــا نمــادي كــم يــاروييذهــن مخاطبــان در رو زده شــدن پــس احتمــال اي از و بــيش كليــشه ب. ناگهــان ميــان قــاب خــالي، همــان نقطــه بــه شــكل كبــوتر ســفيدي ظــاهر شــد «: ميــان بــرود

ــي ــال م ــيزد آرام آرام ب ــد و اوج م ــد لحظــه بع ــت و چن ــد نقطــه،گرف ــه مانن اي كوچــك ب ).23ص (» .ها يكي شده باشد رسيد كه با نور و سفيدي نظر مي

ــيف ــه توص ــد ب ــصاوير، باي ــان و ت ــته از زب ــاً گذش ــه غالب ــت ك ــسنده پرداخ ــاي نوي ههـا كـشد، توصـيف ويـژه آنجـا كـه عـالمِ تنهـايي ميـثم را بـه تـصوير مـي رنـد؛ بـه قوي و مؤّث

بــــه ديگـــر ســــخن، در بيــــشتر )12-11 صــــص ← (.رمندانـــه و تاثيرگــــذار اســـت هنر افتــاده اســت كــه بــسيار مــؤّث،ات و نگــرشِ شــاعرانههــا، دقــت در توصــيفِ جزئيــ وصــف

.تــوان ديــد اســرا نيــز مــي هــاي توصــيف بازگــشت آن را در صــحنههــاي ديگــري از نمونــهــم ) 9 ص←( ــه از مه ــت ك ــوان گف ــايد بت ــو، ش ــر س ــرين كااز ديگ ــف در ت ــاي وص ربرده

ــوعي ــتان، ن ــن داس ــوازي«اي ــازي م ــيده » س ــسنده كوش ــه نوي ــت ك ــا اس ــت ت ــا در از آناس هــدمت ــص خ ــسته «ردو عن ــازي برج ــردن «و » س ــاعرانه ك ــضا ش ــضاسازي(» ف ــد ) ف ــره جوي به

هـاي زيـر، مبحـث ت در نمونـه دّقـ . و گـاه نـه اسـت ه گـاه در ايـن كـار موفـق بـوده كه البّتـ :كند تر مي را براي ما روشن

ــور « - ــي ن ــود ول ــود آفتــاب طلــوع كــرده ب ــه .آن در پــشت ابرهــا گــم شــده ب ميــثم ب» .هــا اســير شــده اســت هــا و تيرگــي پــدرش فكــر كــرد كــه ماننــد خورشــيد در بــين ســياهي

ــعي )11ص ( ــسبت و وض ــه، ن ــن نمون ــدان در اي ــدر در زن ــع پ ــه وض ــا ب ــا ابره ــاب ب ت آفت

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

/نشرية ادبيات پايداري 121

ـ ماننــد شــده ةويــسنده آخــرين جملــ ا اي كــاش ناســت كــه تــصويري اســت زيبــا امـ كـرد تـا بـه ايـن ترتيـب، هـم يرا حـذف مـ ) »...كـه ماننـد خورشـيد «(توضيحي ايـن بخـش

ــد موهبــت ــه كن ــه مخاطــب هدي ــدن را ب ــاب(دي ــ ←در ايــن ب ــد ة ذيــل مبحــث زاوي و ) ديــد ــعار برهان ــشه و ش ــوعي كلي ــود را از ن ــم خ ــا (ه ــ ام ــا متأس ــان و در اينج ــا پنه ــه تنه فانه ن

ــا حــذف نــشده بلكــه ــه يكــديگر، مؤّكــ» هــا هــا و تيرگــي ســياهي «ةدو واژ طــفعب ــز ب د ني .گرديده است

ـ ... ترسـيد ميثم مـي «- پـدر ميـان جمعـي نشـسته بـود كـه همـه . فـاقي نيفتـاد ا هـيچ اّت امــد ــه نقاشــي ... خوشــحال و خنــدان بودن اش نگــاه وقتــي آقــاي ارجمنــد مقــابلش ايــستاد و ب

ــرد ــه،ك ــسته ميل ــه شك ــد ك ــي را دي ــزرگ آهن ــاي ب ــد ه ــده بودن ــج ش ــا ك ــ ؛ي ــار هم ة انگظهـــر وقتـــي از مدرســـه بـــه ســـوي خانـــه بـــاز . اش آزاد شـــده بودنـــد زنـــدانيان نقاشـــي

وقتــي بــه مقابــل ... شــدند كــم آب مــي هــا كــم هــوا آفتــابي شــده بــود و بــرف ،گــشت مــيپــدرت بــر «: او را تــوي بغــل گرفــت،عمــو جــالل زودتــر از دايــي... خودشــان رســيدةخانــــي ــرده م ــرو،گ ــنيدم .ز صــبح همــين ام ــو ش ــودم از رادي ــه راوي)14ص (» . خ ــن نمون در اي

مــشاهدات درونــيِ ميــثم را بــا وقــايعِ عــالم بيــرون مــوازي ســاخته و از ســويِ ،ســو از يــكــر هــوا ــه آفتــابي(ديگــر، تغيي ــه شــكلي شايــسته) از برفــي ب ــا تغييرحــال ورا ب در مــوازات ب

.است نشان داده ) از غيبت به بازگشت پدر(ميثم ــود، ســـر ــاره شـ ــر بـــدان اشـ انجام، آخـــرين مطلبـــي كـــه الزم اســـت در ســـبك اثـ

دهــد ضــرورتِ بررســي ايــن عنــصر از آن روســت كــه نــشان مــي. رنــگ داســتان اســت پــيــه ماجراهــاي ــاري دو اصــل نويــسنده چگون ــه ي ــه ظــاهر ســاده را ب ــرانگيختن ب حــسي هــم ب

ــ)»تعليــق«(شــده انگيــزي حــساب خواننــده و پرســش ــراي خوانن ــد و او مــي ده جــذاب، ب كنبيم كـه يـا رنـگ مـاجرا درمـي پـي بـا بررسـي . كـشاند دنبـالِ روايـت مـي ماجرا به را تا پايان

ــرانگيختن ــسنده، پـــس از بـ ــدلي مخاطـــب نويـ ــداري ←(همـ ــل مبحـــث طرفـ ــه ) ذيـ ، بـ :است آفرين بهره برده شايستگي از عناصرِ تعليق

ر بــر ســرِ اســم خوانــدن آقــاي مــدي :داســتان و پرســش فرعــي در آغــاز گــره. الــفهـا جـدا كنـد، ايـن پرسـش اي را از كـلّ بچـه هخواهـد بـا ايـن كـار، عـد صف و اينكـه مـي

ــه را برمــي آن اســت كــه ،يــن بخــشت ا مثبــةنكتــ. هــا چــه كــار دارد؟انگيــزد كــه او بــا بچ ) ينــي عفــضا ســازي( و وال را عينــي ســاخته اي ســاده، هــم ايــن هــول راوي بــه يــاري جملــه

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

122 ... در سه داستان»خوانندة نهفته در متن«بررسي /

ــ ــاهِ كودكان ــم نگ ــشةو ه ــوزان را باز دان ــرده آم ــايي ك ــي نم ــه م ــا ك ــت؛ آنج ــسد اس : نويخواســت اسمــشان انگــار دلــشان مــي. كــشيدند ســرك مــي،هــا همگــي از الي صــف هبچــ«

ــدير باشــد ليــست تــوي ــه چــرا ايــن اســامي را . آقــاي م ــم كنجكــاو بودنــد ك شــايد هــد مــي ــ)3ص (» .خواَن ــ غيرمــستقيم حــال توصــيفكــه ه بهتــر بــود البّت ق كــه از طريــهــا هبچ

حـــاالت هيجـــان، ةســـرك كـــشيدن نـــشان داده شـــده و حامـــل همـــ كـــنش بـــاز نمـــود پايــاني خـــراب ةآشـــكار جملــ ماننــدِ آن توانـــد بــود، بــا تأكيــد شــيطنت، آشــفتگي و

. ماند شد و توصيف، در اوج اثرگذاريِ غيرمستقيمش باقي مي نميب قـا اصـليِ داسـتانِ ةلئ چـون مـس :گره، پرسش و تعليـق در محـور اصـلي مـاجرا . ب

ــو ــود و نب ــش دِآســماني، ب ــثم اســت، پرس ــدرِ مي ــاي اصــلي پ ــيش ه ــد پ ــيةِبرن ــز پ ــگ ني رنچـرا ميـثم مـرگ پـدر اينكـه يابنـد؛ مـواردي ماننـد له تكـوين مـي ئهمگي حـول همـين مـس

ــي ــود را نم ــرانجام خ ــثم س ــا مي ــست، آي ــر ني ــت؟ اگ ــده اس ــاً زن ــدر او واقع ــا پ ــذيرد؟ آي پو اگـــر زنـــده اســـت، آيـــا بـــاألخره نـــزد او توانـــد ايـــن مطلـــب را بپـــذيرد؟ چگونـــه؟ مـــي

محــوري داســتان اســت ةكــه نــشان» قــاب«بازخواهــد گــشت؟ كــي و چگونــه؟ و نهايتــاً اينكــه ــا موضــع ــر پيــشان گيــري نويــسنده و ب ــه هنگــام قــرار گــرفتن ب آســماني هــم صــفت،اثــري ، ب

شود؟ است يا مي» آسماني« چه نقشي در ماجرا دارد و چگونه است،بدان داده شدهاســت كوشــيده ،هــا ويــسنده بــا طــرحِ ظريــف گــاه پيــدا و گــاه ناپيــداي ايــن پرســش نــا او ــشاند و : الًت ــاجرا بك ــال م ــه دنب ــده را ب ــهواخوانن ــا را وا دارد ك ــاب را ب ــر كت ــا آخ ت

وي بــستري كـامالً مناســب : گيـرد و ثانيـاً پــي) ميـثم (دلــي بـا قهرمـان داســتان نگرانـي و هـم ــراي ترســيم حــال و وضــع ــاع مقــد خــانوادهو منطقــي ب ــه هــاي اســيران و مفقــودان دف س ب

هـا، و ترديـدهاي اينـان را بـه تـصوير كـشد و هـا، شـادي هـا، غـم آورد تـا نگرانـي دست مي ــه ــرش در ايــن كــاركرد، شــايد هنرمندان ــرين ب ــل ت . هــاي موجــود در داســتان باشــد هــا، تقاب

ــل ــور از تقاب ــا منظ ــا در اينج ــ،ه ــ دو موقعي ــه در ه ــت ك ــشت اسراس ــست بازگ ــك، م ةلئر يــ ــد، كّل ــعي واح ــشت، وض ــهبازگ ــي ي و هم ــد م ــر را پدي ــ گي ــال آورد ام ــع و ح ــن وض ا اي

هــاي كــامالً متفــاوتي را در هــا و كــنش شــود هريــك، نگــرش هاســت كــه ســبب مــي آدمــ ــن موقعي ــر اي ــ براب ــين اســت كــه موقعي ــد و چن ــروز دهن ــستر تت يكــسان ب ــزار و ب ، هــم اب

كنــد هــم كــاركردي عميــق و انــساني پيــدا مــيشــود و هــا مــي تشخــصي درون برمالســازي :دهد هاي روح را بازتاب تا پيچيدگي

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

/نشرية ادبيات پايداري 123

ــاز كودكــاني كــه پــدران اسيرشــان ر روشــن و اميــدواةِتقابــلِ حــالِ خــوش و آينــد. الــف بــي ــث م ــال و روز مي ــا ح ــد ب ــدر م مگردن ــر پ ــضور و مه ــروم از ح ــستين ←(ح ــيف نخ توص

)9ص : بازگشت اسراــ . ب ــه پ ــثم ك ــوش مي ــال خ ــل ح ــت تقاب ــشت اس ــال بازگ ــاموش ،درش در ح ــم خ ــا غ بــ ــدالت عب ــهيد(اس ع ــد ش ــه ) فرزن ــكلي هنرمندان ــه ش ــل ب ــن تقاب ــنش و كــه اي ــب ك در قال

)18 ص ← (.شود ميثم ترسيم مي

تان، رنــگ داســ تــرين ضــعف پــي ايــن كاركردهــا و نقــاط قــوت، مهــم ةدر كنــار همــــد بــي ــه گردان ــه موج ــ ن تــوجهي ب ــه ظــاهر غيــر منطق ي داســتان، يعنــي عنــصر محــوري و ب

ــاب اســت مــشاهدات ــثم در چــارچوب ق ــه ســخ. مي ــر، مــشاهد روشــنن ب ــدر در حــالةت پايــد و خواننــده نم قــاب، تــا پــيش از بيــان بازگــشت او، امــري خيــالي مــي چــارچوب

ــي ــه نم ــد قاطعان ــد توان ــم ده ــتي آن حك ــا نادرس ــتي ي ــه درس ــق ( ب ــين، تعلي ــه هم ــرين ك آفــت ــ) اس ــ ام ــسنده، در آنج ــود نوي ــسته ب ــر ا شاي ــا در نظ ــازگردد، ب ــدر ب ــت پ ــرار اس ــه ق ا ك

ــ ــذهبي و حّت ــاورِ م ــانيگــرفتنِ ب ــا ي عرف ــگ م ــود در فرهن ــت ، موج ــه درياف ــسبت ب هــاي ناي گــذرا، ذهــن مخاطــب ولــو بــا اشــاره،بــه هــر نحــو) حتـّـي در افــرادِ عــادي جامعــه(قلبـي

ــاور ــه و ب ــه زمين ــق را ب ــذهبي عمي ــس م ــان در پ ــپنه ــي ةزمين ــين مــشاهداتي كــه م ــوان چن تــ،ياهـــاي راســـتين يـــا شـــهود ناميـــدؤآنهـــا را ر ســـاخت يـــا حتّـــي پـــاكي و ه مـــي متوجـ

ــي ــ ب ــشي كودكان ــل آالي ــوان دلي ــه عن ــثم را ب ــصايب مي ــو ه و م ــوا د وج ــن ت ــي در ناي روحــي ــر م ــا وي ب ــمرد ت ــيله، ش ــن وس ــه اي ــريم ك ب ــم وي را تك ــد وه ــي ن ــام و آموزش ــم پي ه

ــري ــين ام ــوع چن ــم وق ــد و ه ــود بيفزاي ــتن خ ــه م ــذهبي را ب ــرو م ــي ف ــضي منطق ــه تناق را بــشگرانه ــه و پرس ــاهي نّقادان ــا نگ ــوان ب ــا نوج ــودك ي ــدگان ك ــي از خوانن و (نكاهــد و برخ

ــار،)بهتــر گــوييم ترديــدآميز ايــن هــم از آن چيزهــايي «: آن چنــين داوري نكننــد ة درب »!افتد ها اتّفاق مي ها و فيلم است كه فقط در بعضي كتاب

منفــي زيــر در ســبك نثــر ةگفتــه، دو نكتــ پــيشافــزون بــر ايــن، بــا وجــود نقــاطِ قــوتِــ ــسجام هم ــهداســتان، قــدري از ان ــر ة جانب طــوالني و تگذشــته از جمــال: كاســته اســت اث

ــي ــي م ــر را از روان ــاه نث ــه گ ــب ك ــاره مرك ــد، پ ــساماني اندازن ــتي اي ناب ــا و نادرس ــاي ه ه :شود نگارشي نيز در متن ديده مي

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

124 ... در سه داستان»خوانندة نهفته در متن«بررسي /

ــي« - ــسايه م ــاره هم ــواي دوب ــه مدرســ خ ــا علي ــسن؟ ه ــار بنوي ــه در آن )3ص (» !ه طوم ك چــون مخاطــب جملــه تعــدادي از شده اســتانتخــاب نــزمــان فعــلِ خواســتن درســت : اوالً پرسـش ةجـا افتـادن نـشان : ؛ ثانيـاً ودربـ ها هستند و فعـل بايـد بـه صـورت جمـع بـه كـار بچه

.شودبدخواني آن و تغيير نادرست لحن ميب موج،در پايان جمله

در ايــن مــورد )5ص (» . چــشمان ميــثم بيــرون زده بــودةشــك از گوشــچنــد تــا قطــره ا« - رسـد و از ديگـر چـشم مناسـب بـه نظـر نمـي ةهـاي گوشـ زدن بـه اشـك » بيـرون «نيز اسـناد

كـه سـاخت ماضـي بعيـد بـه جـاي ماضـي سـاده خاصـي بـراي گـزينش سـاخت ل دليـ ،سو .شود ديده نمي، پيش و پس از اين نمونه استتجمالت غالب در رواي

كـم هـا كـم سـياهي . قـابي كوچـك، ظـاهر شـد ةناگهان تخته سـياه در نظـرش بـه انـداز « -ــفح ــد و ص ــد ةرفتن ــاهر ش ــاب ظ ــويِ ق ــوچكي از ت ــفيد ك ــاييِ )6ص (» . س ــر نازيب ــالوه ب ع

حاضـر كـامالً ة، اولـين كـاربردِ ايـن فعـل در نمونـ »ظـاهر شـد «نزديـك بـه هـم فعـل ر كرات نحـوي و هــم تغييـر معنـايي در جملـه ايجــاد ة، هـم فاصـل ةبــه انـداز د غلـط اسـت؛ چـون قيـ

.نموده است

"اگر من خلبان بودم"سبك در . 4-1-3

بــا يــك راوي كــودك، ســبب ) اول شــخص( روايتــيِ مــن راوي ةشــيو گــزينشدر هــر دو بعــد واژگــان و (شناســيك كــه ســبك داســتان از حيــث زبــان اســت شــده

ــتوري ــاختمان دس ــات، و س ــدگي ،)تركيب ــاري از پيچي ــاده و ع ــود س ــن، ؛ش ــر اي ــزون ب اف بيـشتر دودهـا هـي «: انـد تـا كودكانـه شـوند ي كـرده ي از زبـان معيـار تخّطـ ها گـاه حّتـ جمله

ت نويـسنده در چنـين دّقـ هـم )18ص (» .انـد هـا پـر از دود بـوده انگـار تمـام لولـه ؛شـوند ميــيو ــه ةش ــاختن و ب ــر س ــست ب ــصاوير، شاي ــارگيري ت ــصاوير ةك ــن ت ــرا اي ــت زي ــادكرد اس ، ي

ــه كــودكي روســتايي ســاخته س نا و در دســترتــرين شــكل و از اجــزاي آشــ ســادهگرچــه بســـازي مطلـــب و تاثيرگـــذاري هرچـــه بيـــشتر عينـــيةانـــد، بـــه شايـــستگي از عهـــد شـــده

: اند؛ برخي نمونه هابرخواننده بر آمده )4ص (» .اند ، توي دست من عرق كردهمثل يك گنجشكم، هاي بنفش معّل گل« -ــي «- ــزي نم ــسي چي ــد ك ــي .گوي ــاه م ــمان نگ ــه آس ــه ب ــيم هم ــل . كن ــا مث ــي هواپيماه وقت

)6ص (» .كشيم ، جيغ ميكنند ها جايشان را با هم عوض مي عقاب

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

/نشرية ادبيات پايداري 125

ــم ــن ه ــشي از اي ــاختن بخ ــراي س ــدگان ب ــاب پرن ــه انتخ ــرد ك ــاد ب ــد از ي ــين نباي چنســو بــا محــيط روســتايي و از ديگــر ســو بــا گزينــشي شايــسته اســت چــون از يــك،تــصاوير

. پيوستگي دارد) پرواز(ي اصلي قصه ها مايه يكي از بنــ ــاران( دوم قــصه ةگذشــته از تــصاوير، تعليقــي كــه در نيم ــردشــكل مــي) پــس از بمب ، گي

ــل بــسيار مهــم و برجــسته ــاآرام، در پــي از عوام اي اســت كــه خواننــده را مــشتاقانه و ندرنـگ پـس بـي .الـف : داليـل ايجـاد چنـين كشـشي بـه قـرار زيـر اسـت . كشاند ماجرا مي

ــ ــنشةاز هم ــودك ك ــار ك ــسين چه ــگفتي و تح ــار از ش ــشتاقانه و سرش ــاي م ــا و گفتاره هــا ــر هواپيماه ــص←(در براب ــه آن ،)14-4 ص ــايي ك ــت در ج ــ درس ــه ه ــصميم گرفت ــد ا ت ان

ــه ــ ك ــاي معّل ــه ج ــدنب ــازه ،م ش ــداري ت ــوند، ناپاي ــان ش ــي خلب ــره م ــد اي چه ص ←(نمايــل آن ) 14 ــه دلي ــب (ك ــداي مهي ــين و ص ــرزش زم ــست) ل ــوم ني ــام. معل ــن ابه ــالاي و احتم

ــا ــراي هواپيم ــد ب ــه نكن ــودك (اينك ــار ك ــوب چه ــودات محب ــن موج ــاگوار رخ اّت،)اي ــاقي ن فــه روســتا نداده باشــد، آ ــه دنبــال كــشاند مــيهــا را ب ترغيــب مــاجرا ةادامــكــردن و خواننــده را ب

؛ )»شود؟ مييا بعد چه شد «ش شايسته از نادانستگي مخاطب و پرس ةاستفاد (كندميــا.ب ــد ب ــه از ش ــيفاتي ك ــي توص ــه م ــته از ده ارائ ــود ت دود برخاس ؛)16 ص ←(ش

شود؛ واننده تقويت ميخنگراني و پرسش، ديگر بار در ــي .پ ــي توص ــي ف وقت ــراه م ــودن آن هم ــالي ب ــا خ ــده از دود ب ــتاي آكن ــود روس ش

اي در ذهـــن و ضـــمير خواننـــده نقـــش هـــاي تـــازههـــا و احتمـــال، پرســـش)16 ص ←(و آنهـا بـه اسـت خـالي از سـكنه اسـت؟ آيـا بـراي مـردم ده اتفـاقي افتـاده چـرا ده : بندد مي

انــد؟ اگــر چنــين اي كــه ممكــن اســت منــشاء صــدا و دود باشــد، آســيب ديــدهدليــل حادثــههــا تــاثيري باشــد، آيــا ايــن پديــده بــر كــسان و نزديكــان چهــار كــودك و ســپس خــود آن

نهد؟؛بر جاي ميشّنج فـــضاي مـــبهم و ملتهـــب داســـتان ، بـــر التهـــاب و تـــ»افيجرصـــفد« گفتـــار .ت

ــي ــي م ــود م ــده از خ ــون خوانن ــد چ ــد افزاي ــي: پرس ــرا او آب م ــاي چ ــا از گرم ــد؟ آي خواهــشاءِ ــا آتــش من ــا تــشديد كننــدگرمــا و موجــب ، دودهواســت؟ آي ــن آن ةي ــا اي اســت؟ آي

ــشه ــشنگي ري ــد آن در وجــود صــفدر ت ــا مانن ــشانگر اضــطراب، تــرس ي ــي دارد و ن اي روانت كنــيم، شــود كــه دّقــ هنگــامي بــراي مــا آشــكارتر مــي،ر ايــن بخــشت تــأثياســت؟ شــد

و انــد بــه تنهــايي، در يــك صــفحه قــرار گرفتــه،هــاي كوتــاه و انــدك حجــم ايــن بخــشجملــه

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

126 ... در سه داستان»خوانندة نهفته در متن«بررسي /

ــ ــش و ادام ــن بخ ــان اي ــز مي ــداري ني ــر دي ــاجراةاز نظ ــبب م ــه س ــت ك ــاده اس ــله افت فاص خواننده چند لحظه بيشتر در اين هول و وال بماند؛ تاشود مي

ــي .ث ــفدر م ــان ص ــه از زب ــه در ادام ــه گرچ ــوانيم ك ــدار «خ ــان ن ــرس برت ص (» دتــش و)18 ــد آرام ــاهر باي ــه ظ ــوع ب ــن موض ــي از اي ــواب يك ــاهراً ج ــون ظ ــد چ ــش باش بخ

رســاني، خــود بــه ايــن اطــالع، پيــدا شــده-»چــرا دود بــه وجــود آمــده اســت؟«-هــا پرســشــق ــش عمي ــي پرس ــري م ــدت ــي « : انجام ــرا مين ــه و ا چ ــش گرفت ــوس آت ــه ب ــر چ ــه ب ــن حادث ي

؛)مخاطبر در ضمي» بحران«كيفي گسترش(» ؟ استكساني تاثير گذاردهــسنده .ج ــ نوي ــن دو پرس ــوين اي ــوبي از تك ــه خ ــه ب ــاطبش ش ك ــن مخ ــر در ذه اخي

دهــدهــا قــرار مــيآگــاه اســت، هوشــمندانه چنــد مــانع را بــر ســر راه يــافتن جــواب ايــن پرســشكيـد بـر فزاينـده بــودن آن در أريكي هــوا و ت تكـرار تـا -1: تر كنـد تـا بـاز هـم تعليـق را بيــش

ــلّ ــان بــه مح ــدن كودك ــك ش ــسير نزدي ــار م ــص ←( انفج ــي نتيجــه -2؛ )19-18 ص بشــود كوشــشي كــه دوبــار تكــرار مــي؛هــاي راوي بــراي بهتــر ديــدن صــحنه بــودن كوشــش

ــي ــه م ــي نتيج ــه ب ــر دو مرتب ــدو ه ــص ←: (مان ــق ). 20-19 ص ــع تعلي ــن موان ــأثير اي ــازت .س، »فـضاسازي «هـاي گونـاگون هـا را بـا شـكل تـر خواهـد شـد كـه آن روشـن آنگاه بـراي مـا

ــ ــزيم و ببين ــه يدرهــم آمي ــضا را م كــه ايــن نمون ــه از يــك ســو، دائمــاً آشــفتگي ف هــا چگونــي ــي عين ــر م ــلي ت ــه كــاركرد اص ــده ك ــاطفي خوانن ــان ع ــه هيج ــوي، ب ــر س ــد و از ديگ كنن

كتــاب 19 ةدر صــفحســازي كــه همــه نمودهــاي ايــن فــضا. زننــدتعليــق اســت، دامــن مــيــده ــر جمــع ش ــرار زي ــه ق ــد، ب ــتا ان ــ: س ــستين جمل ــتةنخ ــام رواي ــش ، راوي در هنگ كوش

ــراي نزديــك ــوس ب ــه اتوب ــر شــدن ب ــد ،ت ــه تمــام ش ــاره ب ــا آب قمقمــهن اش ــدن ،ه جــدا شــتاهاي ــرادي از روسـ ــضور افـ ــه حـ ــاره بـ ــام و اشـ ــديگر در دود و ازدحـ ــان از يكـ كودكـ

. ديگر در محل حادثهــين ــا هم ــاً ب ــيش دقيق ــصر پ ــي دو عن ــآميختگ ــق «ةگفت ــضاسازي«و » تعلي ــار » ف در كن

اســت كــه » !چهــار تــا! چهــار تــا بودنــد «ر مكــرةتقابــل لحــن و بافــت حــاكم بــر اداي جملــــه ــسنده ب ــستگي نوي ــع .شاي ــستقيم موض ــان غيرم ــه بي ــوع و ب ــر موض ــود در براب ــري خ گي

ــت ــزاي رواي ــه درون(اج ــي) ماي ــردازدم ــب (. پ ــشتر مطل ــرح بي ــراي ش ــ←ب ــ ل ذي ةزاوياي هنرمندانــه اســت ســازي تعــداد هواپيماهــا بــا كودكــان نيــز نــشانه چنــين، قرينــههــم). ديــد

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

/نشرية ادبيات پايداري 127

سـازد كـه تفـصيل كـاركرد آن خيـزد و شـكافي گويـا را مـي بـر مـي » سـبك «كه از عنـصرِ :ماي را در ذيل آن عنوان بازگفته

ديدةزاوي. 4-2ــه تنهــا ابــزار شــكل ديــدة زاويــ،در نگــاه چمبــرز ــا خواننــده ةبطــدهــي را ن نويــسنده ب

ــال، مــي توانــد نگــرش غيرادبــي كــودك بــه خوانــدن را اســت بلكــه دقيقــاً ماننــد يــك حّلــاري ــه كن ــز ب ــده ني ــت خوانن ــد و او را در جه ــر نه ــت، تغيي ــي آن اس ــاب در پ ــه كت اي ك

ــد پنهــان آن، كــودك اســت، ةهــايي كــه خواننــد تــر دركتــاب بــه ســخنِ روشــن . دهت متمركــز ديــدي بــه شــدةايــن رابطــه را بــا گــزينش زاويــ كــهنويــسندگان تمايــل دارنــد ــانوي خــويش ــاب(در خــود ث ــان كــودك را در ؛تحكــيم بخــشند) در كت از همــين رو، آن

ــي ــرار م ــتان، ق ــز داس ــساس مرك ــده و اح ــزي دي ــر چي ــستي او، ه ــذر از ه ــا گ ــد و ب دهنــي ــود مـ ــرز، ←(شـ ــم ).127-126: 1388چمبـ ــب، مهـ ــدين ترتيـ ــا، در بـ ــرين محورهـ تـ

ــبررســي ــد ةزاوي ــرين و تاثيرگــذارترين عناصــر در داســتان از مهــمكــه يكــي دي ــسي ت نويــت ــدرن اس ــرهو م ــت از آن، زمينــ به ــري درس ـ ةگي ــشاركت فعـ ــراهم م ــب را ف ال مخاط

ــي ــازدم ــر ،س ــرارِ زي ــه ق ــتا ب ــتان: س ــزرگ (راوي داس ــا ب ــودك ي ــودنِ وي ك ــال ب ؛ )س از تخّطـي راوي ؛ )سـاالنه نگـرشِ كودكانـه يـا بـزرگ (راوي بـه هـستي ش طرزِ نگـر

ــر ــرز ط ــويشش نگ ــن كــه راوي (خ ــا وجــود اي ــه جهــان مــي ،ب ــه ب ــا كودكان نگــرد، آينويـسنده بـه جـاي ص خـود شـخ د سـاالنه يـا ديـ بـزرگ ه توان يافـت كـه نگـا مواقعي را مي

؛ )ســال بــودنِ وي كــودك يــا بــزرگ (ه روايــتكــانون توجــ؛ )راوي درونِ مــتن باشــد؟ــا حــوادث و شخــصيةفاصــل ــا او خــود ايــن فاصــله چــه( هــات راوي ب قــدر اســت؟ آي

ــصي ــي از شخ ــي تيك ــا م ــوادث و ماجراه ــه ح ــتان ب ــت و از درون داس ــرد هاس ــن(نگ -ماي ميــان او و ماجراهــا نيــست يــا از و در نتيجــه فاصــله ) راوي يــا دانــاي كــل محــدود

ـ روايتةتـأثير شـيو ، و در نهايـت )نگـرد؟ بيرون و بـا فاصـله بـه داسـتان مـي ـ گ ةري و ارائ

،اي هــست كــه بــه كــودك مخاطــب ديــد بــه گونــهةآيــا زاويــ (عــات بــر خواننــدهاطال ــدن «ةاجــاز ــا راوي» دي ــده،بدهــد و آي ســازد و هــاي خــود شــريك مــي مخاطــب را در دي

ــي ــازه م ــد اج ــه ده ــز ك ــه«او ني ــه » تجرب ــد و نكت ــا كن ــازهه ــه از را ي ت ــد و در نتيج درياب ادبــي برســد؟ يــا ن مــتةشِ فعاالنــ ناشــي از فرآينــد خــوانتمــشاهده و كــشف خــود، بــه لــذّ

ا جــايي كنــد تــهــا را روشــن مــي تــاريكيةگــذارد و همــراوي ابهــامي بــراي او بــاقي نمــي

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

128 ... در سه داستان»خوانندة نهفته در متن«بررسي /

روايــت بــاقي نمانــد و وي تنهــا بــه موجــودي منفعــل و لبــراي مــشاركت مخاطــب در عمــط تنهــا انتظــارِ گــوش ســپردن بــه صــداي مــسّل،راوي از وي/ نــاظر بــدل شــود كــه نويــسنده

ــر در حقيقــتر محــو) دارد؟خــويش را ــوعي جمــعم حكــ،اخي ــ ن ــدي و تكمي ــاوينلبن عن: گويــد ديــد را بــاز مــيةاصــلي مطــرح در بررســي زاويــش يــشين را دارد و هــدف و پرســپ

اي تــأثير اســت يــا خواننــدهاي منفعــل و بــي ديــدِ اثــر در پــي خواننــدهةي زاويــبــه طــور كّلــال، پرسشگر و منتقد؟فع

"ه خير فرماندهشب ب" ديدةزاوي. 4-2-1

ــانو ــم كـ ــر، هـــم راوي و هـ ــر اســـت ن در اثـــر حاضـ ــودكي : روايـــت، يـــك نفـ كـــصيبت ــ م ــول و البّت ــص زده و معل ــرفتن ق ــر گ ــا در نظ ــشينده ب ــي پي ــر ق خل ــرين(اث ــر شآف اث

ــار ــا نيازهــاي ةدرب ــا همــان معلــوالن كودكــاني ب ــژه ي ــرين گــزينش ،)وي ايــن انتخــاب، بهتنگـرد خـود بـه اطـراف مـي ة كودكانـه و ويـژ اسـتان مـا بـا ديـدي كـودك چنين، هم. است

تــوان نمودهــاي ديگــري نيــز شــود، مــي ن مــير آانــدركا يــالي كــه دســتد خو بــه جــز نبــروقتــي تــوي خانــه «: گويــد مثــل هميــشه مــي «-: در پيونــد بــا ايــن ديــد ارائــه كــرد؛ از جملــه

ــذار ــت بگ ــاور و كنــار تخت ــستي، پايــت را در بي ــي » .ه ــن دلــم نم خواهــد پــايم را در مام ترســـند و مـــسخره ديگـــر از مـــن نمـــي،آخـــر اگـــر ســـربازهاي دشـــمن ببيننـــد . بيـــاورم

)7ص (» . پايت را در بياور!ين پسرمآفر«: گويد گيرد و مي بابا تفنگم را مي. كنند ميالعــات بــه خواننــده در اّطة ارائــةتــر، شــيو ايــن مــوارد مهــمةافــزون بــر ايــن و از همــ

.رود تـرين عنـصر اثــر بـه شـمار مــي اســت و برجـسته ايـن مـتن، بـه شايــستگي بـه كـار رفتـه : توان در موارد زير دانستداليل اين موضوع را مي

ــ - ــا ميان ــده ت ــتان درةِ خوانن ــي داس ــوار نم ــت دش ــن موقعي ــرا اي ــه چ ــد ك ــشّكل از دو (ياب متــ ــصيبت معلولي ــيم ــادري ت و ب ــود ) م ــراي ك ــت ك ب ــده اس ــد آم ــين .راوي پدي در پنجم

ــف ــتان و درص ــك حه از داس ــبِ ت ــوي قال ــ(راوي ي گ ــادر ةمخاطب ــا م ــالي ب ــه ) خي ــت ك اساي نيــست يابــد و تــازه ايــن بخــش هــم بــه گونــه مــي هــا را در ايــن پرســشب جــوا،خواننــده

ـ همـين بـرش از داسـتان اسـت ، مـورد نظـر ةت بـه خواننـده القـا كنـد كـه حادثـ كه با قاطعي . )هاي گويا كاف ش←در اين باره(شــود و بــه خواننــده اي مــستقيم بيــان نمــيش اثــر، بــه گونــه درك و دريافــتِ راويِ بــاهو-

ــه پرســش فرصــتِ دادنِ پاســخ،در مــسير خــوانش ــيهــاي احتمــالي ب ــراي . (شــودداده م ب

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

/نشرية ادبيات پايداري 129

ــه دربــار ــه صــفحه خواســتگاري مــيةنمون اشــاره كــرد كــه مخاطــب 13 و 12هــاي تــوان ببعـد بــا زنـد و ماقبـل آخـر تــا رسـيدن بـه ســطر آخـر، حـدس مــي ر ســطن خوانـد ةدر فاصـل

). شودرو ميجواب روبه بـــه ،بـــا نـــشان دادن بـــه جـــاي شـــرح دادنتـــا نويـــسنده در مـــواردي كوشـــيده اســـت -

تــر بــا مــتن درگيــر كنــد؛ خواننــده فرصــت ديــدن و مــشاركت دهــد و او را بيــشتر و عميــق ــازنمو ــراي ب ــثالً ب ــشاني، دلةپوشــيدد م ــوان مــي،ت كــودكِ راويخــوري و عــصباني پري ت

رويــم و يــك مامــان امــشب مــي: گويــد عمــو مــي«: ز داســتان اشــاره كــردبــه بخــش زيــر ا )13ص (» .گردم خورم و به اتاقم بر مي تند تند شام مي. كنيم خوب برايت پيدا مي

هـــا و گـــويي و تـــك) اول شـــخص( راوي -مـــناه نويـــسنده از ديـــدگ، از ديگـــر ســـو-ايـــن بخـــش، در . او اســـتفاده كـــرده اســـتن بـــراي برمالســـازي درو،روايـــت كـــودك

از (» ترســو« بــا اطــالق مكــرّر صــفت ،بازتــابِ نگــاهِ سراســر خــشم و رنجــش او بــه دشــمن ــه ــص :جملـ ــاهم) 16 و 15، 11، 4 صـ ــژهيـ ــم تِ ويـ ــه اي دارد و مهـ ــرين نكتـ ــتِ تـ و داللـ

اســت كــه ايــن اطــالق، فرافكنــيِ ترســي اســت كــه در زوايــاي وجــودِ راوي ريفش آنظــــه ــن نمون ــت در اي ــت و دّق ــده اس ــح آن،دي ــر را واض ــا ت ــكّي را در ب ــر ش ــي ب و ه فرافكن

ــود ــي نِب ــارات برطــرف م ــن اظه ــي «: ســازد اي ــليك م ــمن ترســو هــم ش ــا دش ــي م ــد ول كنــغ هــا گريــه مــي بچــه،يــادت هــست تــوي زيــرزمين ...ترســيم نمــي : زدنــدمــي كردنــد و جي

ــت ــط دس ــودم و فق ــسته ب ــو نش ــار ت ــن كن ــي م ــاران ول ــاران، بمب ــرم بمب ــايم را روي س هــاً؟گذاشـــته بـــودم ــان از تـــوي قـــاب عكـــس .ادت هـــست يـــ مامـــان حتمـ صـــداي مامـ

)14ص(» .گويي تو هيچ وقت دروغ نمي«: گويد مي "در قاب آسماني" ديد ةزاوي. 4-2-2

از نــوع ( ســوم شــخص ةه را بــه شــيوســالي اســت كــه قــص فــرد بــزرگراوي داســتان، ه ايـن محدودسـازي البّتـ . كنـد روايـت مـي ) ت اصـلي داناي كـل محـدود بـه ذهـن شخـصي،

ــرار گــرفتن ايــن شخــصي ــد ق ــار عــواملي مانن ــ(ت در مركــز روايــت در كن ه راويمركــز توج( ، چيــنش اجــزاي ةكــودك بــودن وي و تغييراتــي كــه راوي گــاه در لحــن عبــارات و شــيو

ــاري نزديــك و صــميمانه مــي هــا پديــد مــيجملــه ــه اســلوب گفت ــان مــتن را ب ،كنــدآورد و زب زيــادي تــا حــد) راوي- مــنةدر قيــاس بــا شــيو( بيــشتر راوي بــا روايــت ةفاصــلتــا ســبب شــده

. احساس نزديكي داشته باشد،رنگ شود و خواننده با فضا و وقايع داستان كم

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

130 ... در سه داستان»خوانندة نهفته در متن«بررسي /

ــ ــك ام ــر س ــزرگ ةا در روي ديگ ــت، ب ــعف آن رواي ــرين ض ــل ،ت ــاب عوام ــي غي يعنـ كنــد؛ بــه بيـــانِ آشــكارتر، گـــر چــه نويـــسنده در ســاز خواننـــده خودنمــايي مـــي الفعـ

خواننــده را ، و ايــن امــراســت العــات بهــره بــرده غيــر مــستقيم اّطة ارائــةمواضــعي از شــيوــي ــرون م ــام بي ــسامد و كيفي ،آورداز انفعــال ت ــان ب ــوارد چن ــن م ــد اي ــي ندارن كــه فرصــت ت

ــد ــه كنن ــده عرض ــدن و تجربــه را بــه خوانن ــا، دي ــسي مــشاهدهت ــده بــه تف ، رگــري خواننــابي و ــد ارزي ــه درآي ــده از انفعــال ب ــوا (.نقــد منجــر شــود و خوانن ــه عن ــهن ب ــ←نمون ة نمون

)2-1 ةيادشده ذيل بخش الف از شمار " اگر من خلبان بودم"در ديد ةزاوي. 4-2-3

،ل شــخص و راوي آن روايــت داســتان، اوة شــيوتــر نيــز اشــاره شــد، كــه پــيش چنــانــت ــتايي اس ــودكي روس ــل . ك ــه فاص ــيوه، هرگون ــن ش ــان راوي و اّطةاي ــس مي ــات و ح ي الع

ــده منتقــل مــي ــه خوانن ــان مــي كــه ب ــا موضــوع روايــت از مي ــد را ب ــرد و ســبب ايجــاد كن بــر مخاطــب مــي أت و تقويــت تــصــميمي ــ ثير مــتن ب ــ ا مهــمشــود؛ ام ايــن بخــش، ةتــرين نكت

ــده اســت هو ــه خوانن ــسياري از اطالعــات ب ــسنده در انتقــال غيرمــستقيم ب ــن . شــمندي نوي اي :بندي كردهاي زير دستهتوان در گونهمقوله را مي

ــرِ هواپيمــان ترســيمِ غيرمــستقيم شــگفتي و تحــسي .الــف ــه جــاي شــرحِ ،كودكــان در براب بــان ريخــتن گــل :مــستقيم ــا از دســت كودكــان بي ــ ،)4ص←(ه ــدن جمل راوي ة ناتمــام مان

ــان ،)4ص←( ــشيدن كودك ــغ ك ــص ←( جي ــستن ،)12 و 7، 6ص ــداوم نگري ــر ت ــد ب تأكي، 7ص←(ســازي شــكوه پــرواز هواپيماهــا نمودهــاي برجــسته ،)11ص←(بــه آســمان

ــصميم،)10 ــر ت ــان و تغيي ــري كودك ــارة گي ــان درب ــده نظرش ــغل آين و ) 13 و 8ص←(ش )14ص← (.كوشش راوي در نشان دادن مسير پرواز هواپيماهاي رفته

ــي. ب ــم م ترس ــا ه ــا ب ــاوت آنه ــان و تف ــردي كودك ــاالت ف ــشتر : ح ــدن بي ــن ش ــراي روش بــس ــيئم ــاو له م ــل و تف ــه تقاب ــوان ب ــر ت ت ــرش زي ــان راوي و (دو ب ــست از زب ــورد نخ كــه م

: نگريست) زبان دو تن از دوستان اوستاز دومي گــر مــن ا. كنــد جلــوتر از همــه پــرواز مــي،هــا عقــابةيكــي از هواپيماهــا مثــل ســر دســت «-

» .گذاشــتم هــيچ كــدام از مــن جلــو بزننــد نمــي. كــردم خلبــان بــودم، همــين طــور پــرواز مــي )7ص (

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

/نشرية ادبيات پايداري 131

قــول بــدهيم كــه هميــشه بــا «: گويــد عمــاد مــي. نــشينيم همگــي روي ســنگ بزرگــي مــي-ــا،هــم باشــيم ــل آن چهارت ــي» . مث ــزاد م ــد كه ــزنيم «: گوي ــو ن ــم جل ــت از ه ــيچ وق ص (» .ه

14( :د راوي و كودكان اطرافش نسبت به هواپيماهانشان دادن تغيير حس و دي. پ

ــي« ــرف جمعي م ــم ط ـ روي ــشترشان بچـ ــه بي ــي ك ــستند هت ــا ه ــاد و . ه ــر عم ــشت س پــزاد ــي ،كه ــو م ــم آرام جل ــي . روي ــان را م ــويم خودش ــا رد ش ــا م ــار ت ــشند كن ــه. ك ــان هم ش

تـر صـداي داد آن طـرف » !بينـي؟ مـي ! بينـي؟ مـي «: گويـد رشـيد مـي . كننـد دارند گريـه مـي كــاش «: گويــد عمــاد از پــشت ســرم مــي. اســت هــا قــاطي شــده زنةاد مردهــا و گريــو فريــ

مـن ديگـر . خواهـد چيـزي بگويـد مـي حتمـاً . آيـد كهـزاد مـي ... »!امروز تـوي كـوه نبـوديم )24 -21صص (» .شنوم چيزي نمي

ــده . ت ــه پدي ــاره ب ــي اش ــاي عين ــه آن ،ه ــصريح ب ــدون ت ــا ب ــيچ : ه ــه ه ــدون اينك ــسنده ب نويــ ــه واژ ارهاش ــ اي ب ــواردي مانن ــان و م ــمن د گ ــاي دش ــمن، هواپيماه ــگ ،دش ــاران و جن بمب

. ها را در متن گنجانده است داشته باشد، آنــ ــال ايــن مــوارد، مخــاطبي را مــي ةجمل ــد كــه ذهنــي فع و (تــر از مخاطــب منفعــل طلب

ــي ــار تبي ــرفاً در انتظ ــد ) راوين ص ــته باش ــر ،داش ــخن ديگ ــه س ــاطبي را در ، ب ــسنده، مخ نويــا ــور ســنّي و كــم وجــود كــمذهــن دارد كــه ب ــشان دادن ام ــا ن ــست و ب ــل ني ــشي، منفع ،دان

مــستقيم ح آنكــه نيازمنــد توضــي بــي؛و فهمانــدتــوان مفــاهيم و مطلــب مــورد نظــر را بــه ا مــي .باشد

طرفداري. 4-3

ــا ــه نك ــت از جمل ــسيار مهم ــر ب ــتي ب ــه درس ــرز ب ــه چمب ــيي ك ــد م ورزد، آن آن تأكيپديــد آمــده بــراي كودكــان هــاي اســتانقــرار دادن كــودك در مركــز دف اســت كــه صــر

شــويم مــيرو و نوجوانــان، بــه معنــاي ايجــاد رابطــه بــا او نيــست و اي بــسا بــا آثــاري روبــه ــســتكــه در آنهــا كــودك، محــور داســتان ا توانــد كودكــان را جــذب كنــدنمــيا اثــر ام .

ــ ــه دارد ةلئپــرداز بــه ايــن مــس هافــزون بــر ايــن، ايــن نظري ــا كــه همرا بنيــادي نيــز توج هــي بــشاركت داد ــودك، م ــا ن ك ــه ب ــتن درك همدالن ــتان و داش ــرينش داس ــاًاو در آف او، لزوم

ــه گونــه ــد ب ــم نباي ــد كــه در ه ــا او اي باش ــتي و همراهــي ب ــورت گيــرد ،دس : اغــراق صــه و ابتــدايي رخ دهــد و خــود را آشــكارا « ــسيار ناپخت ــه شــكل ب طرفــداري ممكــن اســت ب

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

132 ... در سه داستان»خوانندة نهفته در متن«بررسي /

گونــه آشــكاري از ايــنة نمونــ"، باليتــونانيــد"خــانم . كــودك نــشان دهــدپــشتيبان صــرفاو كــامالً خــود دوم خــويش را بــه مفهــوم واقعــي كلمــه، در . دهــدطرفــداري را نــشان مــي

گـــذارد؛ كودكـــان و خواننـــدگاني كـــه جـــاي كودكـــان داســـتان و خواننـــدگانش مـــي ــست ــه در جـ ــوي آنآگاهانـ ــتهوجـ ــ. اسـ ــه امـ ــودك بـ ــشتيباني وي از كـ ا آرام آرام، پـ

مــا كودكــان در برابــر «نــام شــود و در يــك بــازي بــهودك تبــديل مــيدســتي او بــا كــهــمــزرگ ــاالنب ــي »س ــشان م ــد، خــود را ن ــ. ده ــيچ البّت ــان، ه ــن مي ــيو ه در اي ــر از ش ــز بهت - ةچي

ــصي ــا شخ ــورد او ب ــزرگ تبرخ ــاي ب ــي ه ــيم نم ــرش وي را ترس ــارش، نگ ــال آث ــدس » .كن )130: 1388چمبرز، (

ــ اساســي مخاطــب ن زيــر، يــاري دهنــدگاگفتــه، محورهــاي ه بــه مطالــب پــيشبــا توج هــاينگــاه نويــسنده بــه شــيطنت: رونــدتحليــل عنــصر طرفــداري بــه شــمار مــيو منتقــد در

ــاي ــه و دني ــودكيكودكان ــ (ك ــسنده ماهي ــا نوي ــه آي و اســت ت متفــاوت كــودكي را پذيرفتــاي ــزرگ رفتاره ــوانين ب ــد ق ــياو را برض ــن ســاالن نم ــر از اي ــي فرات ــا حّت ــد؟ ي ــ: دان ــسنده ب ا نوي

نگــاه ؛ )انــدازد؟ســاالن را دســت مــي دوســت اســت و بــزرگ ، خــودمخاطــب كــودك

ــ ــه توان ــسنده ب ــب ايينوي ــود مخاط ــاد در وج ــابي و انتق ــا نويــسنده، ( ارزي ك كــودآيوي برخــي كــه دهــد و در نتيجــه اجــازه مــياســت مفــسر منتقــد و ارزيــاب مــتن را پذيرفتــه

ــشاف و تج ــه اكت ــد و ب ــكار كن ــود آش ــتن را خ ــب م ــد؟ از مطال ــت بزن ــه دس ــ؛ )رب ق ح

ــودن ــاوت ب ــسنده (متف ــد نوي ــا در دي متفــاوت از ديگــران كــه مخاطــب او حــق دارد ،آي رافكــاهــايي متفــاوت بــا نويــسنده داشــته باشــد و حّتــي نــاحق باشــد يــا بايــد باشــد، ديــدگاه

نويــسنده بيــشتر (غالــب طرفــداري در يــك مــتنب جوانــ/ جانــب؛ )؟را بپــذيردوي ــك از پرســش ــه كــدام ي ــايب ــ ،يادشــدهه ــر خــود توج ــرينش اث ــام آف ــت هنگ : ه كــرده اس

)عاطفي، عقالني، حقوق اجتماعي و يا جز آن؟ هايجنبه "شب به خير فرمانده"طرفداري در . 4-3-1

ــود ــوك ك ــتار رنج ــاخت ن داس ــيطنت و س ــت ش ــا، فرص ــي م ــكني را نم ــ ش ــد ام ا يابكنـد رزنش نمـي شـود، نويـسنده نـه تنهـا او را سـ خـودش غـرق مـي ي خيـال ي وقتي در دنيـا

تــوان هــاي ايــن همراهــي را در ســه چيــز مــي بهتــرين قرينــه. شــود بلكــه بــا او همراهــي مــي :يافت

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

/نشرية ادبيات پايداري 133

ــ . الــف ــه دلي ــشدن او ب ــاگون و بــهل ســرزنش ن تنهــا : ويــژه خــشم و ترســش رفتارهــاي گون ،جــايي كــه بــه شــكل غيــر مــستقيم و در بــافتي عــاطفي از رفتارهــاي كــودك انتقــاد شــده

ــه اســت ــن نمون ــم«: اي ــدا كــنم نمــيدل ــازه پي ــان ت ــك مام ــاب . خواهــد ي ــوي ق ــان از ت مامـ «: گويـد كنـد و مـي عكس گريـه مـي گـويم مـن چيـزي نمـي ».ت كنـي تـو نبايـد بابـا را اذي

)20ص (» .روم زير پتو و مي ؛)11 و 8صص ← (به كودكهاي مهرآميزِ مادر جمله. بــصويرگ . پ ــه ت ــتان ك ــان داس ــي ر پاي ــت و م ــساني اس ــوعي اوج ان ــوانن ــه ت ــاني ب آن را پايي اسـتان، ترسـيم تنهـاي ر د چنـين محـو هـم . دهنـده ناميـد و دانـست تكـان ،دقيـق كـالم ي معن

سـاالن بـه نگـاه نويـسنده بـا اوسـت كـه هـم دعـوت بـزرگ ةصـميمان ي كودك و همـدرد و هــم انتقــاد متفــاوت اوســتن جهــا تــر بــا كــودك و پــذيرفتن زيــست تــر و همدالنــه عميــق

ــذي ــاه و پ ــن نگ ــود اي ــزرگاز نب ــاالرش در ب ــتان ن س ــن داس ــي : اي ــه ترس ــه ب ــادي ك م انتقــع ــري نويــسنده موض ) مايــه درون( نــسبت بــه موضــوع و محتــواي روايــت خــويش ،گي

ــي ــگ م ــتي جن ــز زش ــست ج ــزي ني ــد و آن چي ــشانه. انجام ــن ن ــوت و اي ــه آن دع ــايي ك ه :كنند، عبارتند از انتقاد را فراروي ما ترسيم مي

ــا ش ترســيم كــشمك-يــك ــزرگكــودك راوي ب ــراي در آوردن پــدر و ديگــر ب ســاالن بــصنوعي ــودك آن را نمــي ،اصــراري كــه در نهايــت و ) 12 و 7 ←(پــاي م پــذيرد و ك

)8 ← (.برد اش بهره مي از پاي مصنوعي،دوباره در نبرد خياليــو-دو ــهد نب ــز جمل ــت آمي ــاي محب ــاي ه ــان در گفتاره ــدر (اطرافي ــژه پ ــه وي ــا راوي) و ب : ب

ــبــه جــز مــادر كــه در با ــزرگ داســتان يــك استثناســت، ديگــر آدم ت ف ــه پــاي ،هــا ب تنهــا بــ ــدر توج ــتگاري پ ــودك و خواس ــصنوعي ك ــ م ــد و تقاب ــال گه دارن ــا ر فت ــزرگ ب ــادر ب م

ــه ة، نــشان دهنــد)را بــه دّقــت بــر زبــان راوي نهــاده اســت كــه نويــسنده آن (هــا عمــو و عم ــ ــ«: ف از چنــين كمبــودي اســترنــج كــودك و انتقــاد مؤّل بوســند مــرا مــيهــا هعمــو و عم

ــه«: گوينــد همــه مــيولــي خــواهي پايــت تــو كــه نمــي.اي پايــت را در بيــاور وقتــي در خان )12ص (» .قربان پاهايت بروم«: گويد فقط مامان بزرگ مي» ؟زخم بشود

بيـشتر متمركـز بـر جانــب ،شـود، طرفــداري در ايـن كتـاب گونـه كـه ديـده مـي همـان ــاطف ــه ي ع ــر جنب ــا ديگ ــت و ب ــودك اس ــاي او ك ــي (ه ــه عقالن ــار دارد ) از جمل ــر ك . كمت

نگـــري درنـــگ و ژرفةراوي، شايـــستك پايـــاني كـــودش كـــن،البتّـــه در ايـــن مبحـــث

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

134 ... در سه داستان»خوانندة نهفته در متن«بررسي /

ظــاهري و روســاختي عــاطفي ،داســتاني وي در پايــانِ اثــر ل اســت چــون گرچــه عمــ بــــراي ن كودكــــاســــوي بنيــــاد و پيــــامي از دخــــر انــــساني و رفتــــاري كــــامالً،دارد

از ايـن زاويـه، رفتـار . دهنـد ر همـه چيـز تـرجيح مـي صـلح را بـ ،كودكـان : ترهاسـت بزرگــي ةســاد ــدل م ــشي نمــادين ب ــه كن ــ كــودك ب ــاهيم عمي ــايي ق شــود و مف ــه زيب ــساني را ب ان

.كند تر عرضه مي هرچه تمام "آسمانياب ق"طرفداري در . 4-3-2

محـــوري داســـتان كـــه چـــارچوب و محمـــل ة بـــه عنـــوان نـــشان،»قـــاب«ت در دقّـــــودك ــشاهدات ك ــ(م ــان داس ــور ) تانقهرم ــول مح ــه ح ــشي ك ــگ در كشمك ــت و درن اس

ةتــا ميانــ: كنــد موجــود در داســتان را آشــكار مــيي گيــرد، طرفــدار همــين نــشانه شــكل مــيپــرداز را خيــال) قهرمــان(، بزرگترهــا، ميــثم )پــيش از شــنيدنِ خبــرِ بازگــشت پــدر(داســتان ــع ــي و واق ــز م ــي گري ــواره م ــد و هم ــند پندارن ــا كوش ــت ــدر (ت واقعي ــرگ پ ــ) م ه وي را ب

در كنــار ،گيــرد ا ســكوت راوي كــه امكــان قــضاوت قــاطع را از خواننــده مــي بباوراننــد امــ آشـــكارترين نمـــود ،) قـــاب خـــالي بـــا بازگـــشت پـــدرةتـــوازي مـــشاهد( مـــاجرا ةادامـــ

ــداري راوي ــا / جانب ــف از قهرم ــب ن مؤل ــن جان ــار اي ــت و در كن ــودك اس ــا ك د داري، انتق ،شـود هي افراطـي بـدل مـي بـاره بـه تـوج كي بـه شـان ترهـا كـه انكـار نابـاور راوي از بزرگ

:در خور توجه استــه بــه دورش حلقــه زده بودنــد و دوســت داشــتند از روزهــايي برايــشان صــحبت « - هم

ــي ــداري م ــا بي ــواب ي ــدر را در خ ــه پ ــد ك ــت كن ــده اس ــزي . دي ــت چي ــت نداش ــثم دوس مي شـايد هـم ،نـد ا كـرده هـايش را بـاور نمـي ت كـه چـرا قـبالً حـرف شـايد بـه ايـن عّلـ . بگويد

هــاي اي بنــشيند و بــا چــشم گوشــه ،بــه خــاطر اينكــه دوســت داشــت خــودش بــرود )16ص (» . اتوبوس پدر را از باالي تپه ببيند،خودش

ــه ــ بـ ــي از جوانـ ــا يكـ ــستقيماً بـ ــداري، مـ ــن طرفـ ــالوه، ايـ ــ درونب عـ ــتان ةمايـ داســـود ( ــايي ك ــا تنه ــشفقانه ب ــدلي م ــي و هم ــدر ك همراه ــه پ ــد ب ــاط دارد و) نيازمن ــارتب ة جنب

ــر درون ــه ديگ ــدگان (ماي ــج رزمن ــبر و رن ــتايش ص ــاي ) س ــز در س ــةني ــيم ة جنب ــست ترس نختــرين وجــه مايــه كــه اصــلي درونت نخــسةهمچنــين، نبايــد از يــاد بــرد كــه جنبــ. شــود مــي

داري نويـــسنده از كـــودك و جانـــب،گفتـــه پــيش د آن نيــز هـــست، افـــزون بـــر دو نمـــو ــزرگ ؤر ــر ب ــتين او در براب ــاي راس ــاالني ياه ــي س ــت م ــاتوان از درك واقعي ــه او را ن ــدك پندارن

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

/نشرية ادبيات پايداري 135

ــصائ ــراي م ــوزاندن ب ــازنمو ك كــودب و دل س ــار، بــا ب ــگ د چــشم انتظ ــر رن ــژه و پ ويــرا ــتان از اس ــشان )9 ص←(داس ــا ن ــي ة، ب ــل م ــر تكمي ــود زي ــوزاندن راوي : ش ــه (دل س و ب

ــراي كــودكي كــه پــس از ديــدن كوتــاه مــد ) پيــروي از او مخاطــب ت پــدر و بــه دســت بــوده هســادن آورد ، در اســتتــرين چيزهــايي كــه بــه ســبب بــي پــدري از آن هــا محــروم ب

ــت ــان رواي ــهادت ،پاي ــا ش ــف ، ب ــن س ــش ر اي ــي بازگ ــدرت ب ــايي ، پ ــه تنه ــق ب ــر و اي عمي ت .رود هميشگي فرو مي

ي مــذهبي و اعتقــاد د بعــن پــرورش نــداد ر ايــن مــوارد، در كنــا ةدرنــگ در همــ ــه آن را ــودك ك ــشاهدات ك ــودن م ــتين ب ــه در راس ــد نهفت ــر ح ــا س ــشه ت ــاهي كلي اي و نگ

ــي ــي فــرو م ــضي منطق ــي تناق ــبب م ــد، س ــث طرفــداري كاه ــوييم در بح ــه بگ ،شــود كــا ــان تم ــسنده آن چن ــم نوي ــه جنبــ ه توج ــود را ب ــود ةخ ــاطفي ك ــان ك ع و ) ميــثم(قهرم

ــراي ديگــر جوانــب ،مخاطــب ــد اجتمــاعي، حقــوقي و ( معطــوف ســاخته كــه جــايي ب ماننــل ــه دلي ــود ب ــه الزم ب ــي ك ــي عقالن ــژه حت ــوم وي ــضور مفه ــدان ح ــتين ب ــاي راس ي و رؤي

ــه شــود ــده اســت )پرداخت ــاقي نمان ــ. ، ب ــشار عــاطفي البّت ــج و ف ــن همــه درد و رن ســبب ،ه ايــان ــده پاي ــتان ش ــاي داس ــدي زيب ــت بن ــه در آناس ــستقيم ،ك ــكلي غيرم ــه ش ــسنده ب و ( نوي

ــ ــذير البّت ــي و باورپ ــوا ) ه واقع ــه عن ــاس را ب ــثم و عب ــشترك مي ــهن درد م ــاز نزد زمين ــك س يت پايــان داســتان و در توصــيف وضــعيةِكنــد؛ آنجــا كــه در جملــ آن دو ترســيم مــين شــد

عبــاس را در كنــار ،دوســت داشــت در ايــن لحظــه«: نويــسد پــس از مــرگ پــدر مــي،ميــثم )23ص (» .كرد به او خيلي بيشتر از اقوامش نياز دارد مي احساس . خود ببيند

ديــد بــر ةتــأثيرِ زاويــ ث حيــ اي هــست كــه از بــاري در همــين نمونــه نيــز نكتــه اســت كــه از عــواملي ...) كــرداحــساس مــي( دوم ةجملــ: درنــگ اســتة طرفــداري شايــست

ــده ــال خوانن ــب انفع ــي دارد و موج ــد را در پ ــيش از ح ــازي ب ــح س ــرح و واض ــد، ش تأكي .كردشود و باز بايد گفت كه اي كاش نويسنده اين جمله را نيز حذف مي مي

"ن خلبان بودماگر م "طرفداري در. 4-3-3

ــ ــا توج ــه در ب ــن ك ــه اي ــن ه ب ــتاناي ــودك داس ــان ك ــان، مي ــا پنه ــكار ي ــابلي آش / ، تقكنــد و اي پيــدا مــي نقــشي حاشــيه،شــود، ايــن عنــصر ســاالن ديــده نمــيكودكــان و بــزرگ

تــوان ايــن نمودهــا را گــردد كــه مــيكودكــان محــدود مــيت متفــاوه نگــاد تنهــا بــه بــازنمو : زير جاي دادةدر دو گروه عمد

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

136 ... در سه داستان»خوانندة نهفته در متن«بررسي /

ات كودكانــه كــه بــا توجــه بــه روحيــ: نگــاه سرشــار از تحــسين كودكــان بــه هواپيمــا. الــفــه ــيو و ب ــژه ب ــه دشــمن، موضــوعي غيرعــادي نمــي هــاطالعــي ايــشان از تعلــق آن ي ــد ا ب نماي

گرچه ممكن اسـت ايـن پرسـش بـراي خواننـده پـيش آيـد كـه اگـر ايـن داسـتان در زمـان ــي رخ داده ــگ تحميل ــتجن ــن كود اس ــه اي ــيش ، چگون ــابقه و پ ــان س ــه ك ــ زمين ةاي از حمل

ــد و اگــر در زمــان ديگــري اســت، آيــا اصــوالً در برهــه اي غيــر از هــوايي و بمبــاران ندارنــ،جنــگ ــودهة شــاهد حمل ــه هــوايي ب ــن داســتان منطقــي ب ــه ايــم كــه اي ديگــر نظــر آيــد؟ ب

گفتــه، محتمــل اســت هــاي پــيش تــر، گرچــه حالــت نخــست از فــرض ســخن و بيــان روشــنهـاي هـوايي بـه سـرزمين مـا تـوجيهي ماننـد اينكـه ايـن حملـه جـزو نخـستين حملـه مثالً با (

ــين ــوده و از هم ــه ب ــده روب ــن پدي ــا اي ــار ب ــستين ب ــراي نخ ــان ب ــيرو كودك ــده رو م ــد ش ،)اننمايـــد و ذهـــن خواننـــده ديرتـــر بـــه ايـــن توجيـــه احتمـــال آن، كمـــي دور از ذهـــن مـــي

.رسد ميهــا تكــه بــا ســرزنش راوي يــا ديگــر شخــصيدانــشي كودكــان از كــم ناشــي هــاي نگــاه. ب

: شود رو نميروبهــدن ــل ش ــده«قائ ــا » رانن ــراي هواپيم ــا 7 ص ←: ب ــردن هواپيماه ــصادف ك ــدار ت ←: ؛ پن

ــرار گــرفتن مــصدومان ة و شــيو16ص ــاد كــرد راوي از محــل ق ــين هــم. 23 ص ←: ي چنغل آينــده كودكــان، وقــت انديــشيدن بــه تغييــر شــةبايــد بــه ايــن مــوارد، نگرانــي معــصومان

هـا، شـايد معلـم ناراحـت بچـه : گويـد كهـزاد مـي «: را نيـز افـزود ) خلباني بـه جـاي معلمـي ( )13ص (» .شوم بشود ولي من هم خلبان مي

بـــاز بايـــد تأكيـــد كـــرد كـــه ســـكوت راوي در برابـــر ايـــن ،در پايـــان ايـــن بخـــشي بــه طــور كلــ،اي از پــذيرش ديــد كودكانــه از ســوي گونــهةنــشانگرچــه هــا، دانــشي كــم

اي بيابـد و بـه ت ويـژه يـ شود كـه ايـن عنـصر در قيـاس بـا ديگـر عناصـر مـتن اهم سبب نمي ن تــرين عنــصر در داســتااي حاشــيه، ايــن ترتيــب، گــزاف نخواهــد بــود اگــر ايــن موضــوع

. دانسته شود"اگر من خلبان بودم" هاي گويا شكاف. 4-4

ــاحثي ــپيدخواني از مب ــا س ــروزه نگ ــه ام ــت ك ــژه اس ــدان و حةوي ــسياري از منتق ــي ب ّتــويش ــه خ ــي را ب ــار ادب ــدگان آث ــت خوانن ــرده اس ــوف ك ــ. معط ــد د در دي ــتن باي ــان، م اين

د هـا در فراينـ هـايي داشـته باشـد كـه خواننـده، خـود بـه پـر كـردن آن شـكاف / هاچيننقطه

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

/نشرية ادبيات پايداري 137

ــردازد ــوانش بپ ــا خ ــذّ ت ــشي ل ــين خوان ــرداز چن ــين . ت بب ــرز"همچن ــاور ،"چمب ــن ب ــر اي ب :شوندبيشتر به يكي از دو شكل زير مطرح ميها، چيناست كه اين نقطه

شــوند كــه هــايي مربــوط مــي بــه فــرض):ارجــاعي(هــاي صــوري و ســطحي شــكاف:الــفهــايي كــه ممكــن اســت بــا آگــاهي يــا فــرض؛ نويــسنده از خواننــده در ذهــن خــويش دارد

ة توانــايي خواننــدةهــاي او را دربــارهســبك نويــسنده، فرضــي. عــدم آگــاهي شــكل گيرنــدبــه ايــن ترتيــب، . كنــدهــاي مربــوط بــه زبــان و نحــو، آشــكار مــي بــراي حــل مــسئلهنهفتــه

هـــاي وي را ههـــاي نويـــسنده بـــه چيزهـــاي گونـــاگون، فرضـــيتـــوانيم از راه ارجـــاعمـــي نهفتــه اســت، ة باورهــا، سياســت و آداب اجتمــاعي و هــر آنچــه مربــوط بــه خواننــد ةدربــار

.دريابيمــكاف: ب ــشاركت ش ــاي م ــد ه ــده دةدهن ــا خوانن ــرينش معن ــن شــكاف :ر آف هــا كــه اي

ــاهم ــ يـ ــه موجـــودي فعـ ــديل ت بـــسيار بيـــشتري دارنـــد، خواننـــده را بـ ال و آفريننـــده تبـــي ــن مفهــوم م حيــاتي در خــوانش ادبــي ســوق كننــد و او را بــه ســمتِ معناســازي، ايــد مــي ــرز،. ك.ر(دهن ــاور اســت كــه ). 134: 1388چمب ــر ايــن ب ــز ب يكــي از «خــسرونژاد ني

ــذّ ــراي كــودك ترازهــاي ل ــتن ب ــودن م ــسمت ،بخــش ب ــافتن ق ــين ي ــتن هم ــپيد م هــاي ســر كــردن آن ، و ســپس)لهئيــافتن مــس( ــي ويــژ.... اســت)لهئحــل مــس( پ كــودك ةمــتن ادب

ــذّ ــه او ل ــاند، ب ــاري رس ــد ي ــن فراين ــسهيل اي ــه ت ــل ب ــه در عم ــد ك ــر بتوان ــز اگ تي ژرف ني خواهــد گرديــد و ق بــه برقــراري ارتبــاط بــا وي نيــزخواهــد بخــشيد و در همــان حــال موّفــ

ــ خــشيدق خواهــد ب بــه خــود نيزتحّقــات كــودكبــدين شــكل اســت كــه در نهايــت، ادبي. « )213-212: 1382خسرونژاد، (

ــ گويــا در محورهــاي زيــر هــايه مطالــب يــاد شــده، تحليــل و بررســي شــكافبــا توج هـا آيـا در مـتن واژه (بـرون متنـي ت ارجاعـا / هـاي ارجـاعي شـكاف : گيـرد انجام مـي

ــطالحا و ــاصتاص ــيخ ــي،علم ــطوره، فرهنگ ــوم اس ــا آداب و رس ــژهاي ي ــي وي ــده م -اي ديهــاي ذهنــي خواننــده واگــذار كــرده باشــد و آيــا آن را بــه زمينــه كــه نويــسنده معنــاي شــود

خواننــده باشــد؟ مــواردي ة هــا بــر عهــدمانــده كــه كــشف آنهــايي بــر جــايدر مــتن ابهــام ــام شخــصي ــا ن هــاي خيــال ماننــد در برخــي از صــورتهــا، ابهــامتماننــد ابهــام در ظــاهر ي

ــاز و ــشبيه، مج ــتعاره، ت ــه، اس ــشانه؛ ....)كناي ــام ن ــد و ابه ــاني تردي ــاي زب ــام در (ه ابهابهــام و ؛ ...)، ممكــن اســت وهــا بــا اســتفاده از قيــدهاي ترديــد ماننــد شــايد، احتمــاالًجملــه

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

138 ... در سه داستان»خوانندة نهفته در متن«بررسي /

ــارچو ــكاف در چ ــاختاب ش ــتان و س ــير داس ــه شــكلي (رواي ــت ب ــا ســاختار رواي آيهـاي گونـاگون از مـتن داشـته باشـد؟ شـروع برداشـت ،كـه بـه خواننـده اجـازه دهـد هست

ــرض ــيش ف ــه پ ــاز ب ــده و ني ــروع ش ــاني ش ــت؟ ناگه ــه اس ــتان چگون ــوي داس ــايي از س هاي رسـا و بـي هـيچ ابهـامي شـروع شـده اسـت؟ آيـا پايـان بنـدي مخاطب دارد يا بـا مقدمـه

...)آورد؟ و فراهم ميهاي ديگري را براي مخاطب پايان بنديةداستان، زمين "شب به خير فرمانده"هاي گويا در شكاف. 4-4-1

ــر ابهــام ــافــزون ب ــةشــيوي زاي ــن داســتان اّطة ارائ ــاني داســتان در اّت،العــات اي فــاق پايــان ــار پاي ــد كن ــاي بن ــكاف ، آنزب ــصاديق ش ــر م ــي از ديگ ــمار م ــه ش ــا ب ــاي گوي در . روده

ــاق پايــاني، مواجهــ ــصود مــا از اتف ــا مق ــت ةي بــا فرمانــد راوةاينج در ايــن . دشــمن اســد ، ســتودني و تأثيرگــذارةصــحن ــه ســوي فرمان دشــمن كــه ة قهرمــان داســتان تفــنگش را ب

ــشانه مــي ــدول مــرگ مــادر خــود مــي ئرود و او را مــسهمــسن اوســت، ن ــر «:دان چــوبي زيــستاده ــن اي ــروي م ــش دارد و روب ــت بغل ــي. اس ــويم م ــي:گ ــم نم ــده !دان ــن آم ــام ،ام م انتق

ــانم را بگ ــرممام ــي. ي ــي نم ــور م ــم چط ــي فهم ــوبش را م ــه چ ــود كــه يــك مرتب ــدازد و ش اندلـم تـاپ » . انتقـام مامـانم را بگيـرم ،ام مـن هـم آمـده «: گويـد دارد و مـي تفنگش را بـر مـي

اگــر تفنگــت «: گــويم مــي. دادم نبايــد بــه او فرصــت مــي. تقــصير خــودم بــود. زنــد تــاپ مــيــدازي ــي،را نين ــه نمــي » .كــنم شــليك م ــدك او ديگــر گري ــي . ن ــاده م ــنگش را آم ــد و تف كن

ــي ــد م ــدازي «: گوي ــد تفنگــت رو بين ــو باي ــي» .ت ــك و م ــمارد ي ــه...دو... ش ــين . س روي زمــي ــي روي يــك پــا ايــستاده و دارد مــي... روم نــشينم و تفــنگم را نــشانه مــي م لــرزد ول

ــه ــشانه رفت ــن ن ــه طــرف م ــنگش را ب ــا مــي. اســت تف ــداري؟ «: پرســم ت ــا ن ــو هــم پ ،»مگــر تو » .دهــم ن نــشانت مــيآلكنــي؟ ا داري مــرا مــسخره مــي«: گويــد ود و مــيشــ عــصباني مــي

و تفـنگم » !نگـاه كـن ! نگـاه كـن «: گـويم مـي . بـرد طـرف ماشـه كـه شـليك كنـد دست مي ام، و چــوبي را كــه بــه شــكل عــصا كــرده ... زنــم بــاال شــلوارم را مــيةانــدازم و پاچــ را مــي

ــي ــل م ــر بغ ــم زي ــي . زن ــاورش نم ــود ب ــي . ش ــرت م ــنگش را پ ــل ك تف ــوي بغ ــا را ت ــد و پ نــي ــرد م ــي. گي ــد م ــي«: گوي ــت؟ م ــا آن راه رف ــود ب ــي» ش ــويم م ــه«: گ ــ » .بل ــد پاچ ــد تن ةتن

زانـوي او و چفـت كوچـك و ةگـذارم تـوي كاسـ مـن پـا را مـي . زنـد شلوارش را بـاال مـي دهــي؟ امــشب آن را بــه مــن مــي«: گويــدمــي... هــا بنــدم و آخــر كــار تــسمه بــزرگ را مــي

» مگـر نگفتـي مامانـت مـرده اسـت؟ «: گـويم مـي » .نم نـشان بـدهم خـواهم آن را بـه مامـا مي

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

/نشرية ادبيات پايداري 139

قـول «: گويـد مـي » .ولـي فقـط يـك امـشب ! قبـول «: گـويم مـي » .بينـد او مـرا مـي «: گويد مي )19 -14صص (» .دهم مي

ــان ــي هم ــه م ــه مالحظ ــه ك ــن گون ــود، اي ــطرش ــي س ــشان م ــمن در ها ن ــه دش ــد ك دهــا راوي مــشترك و همــسان اســت ويژگــي ــر ب ــودن؛ ف. 1: هــاي زي ــده ب ــودن . 2رمان جــوان ب

ــده ( ــازه آم ــر ت ــا تعبي ــربازي ب ــادر؛ . 3؛ )ام س ــام م ــرفتن انتق ــراي گ ــگ ب ــه جن ــدن ب . 4آم .تداوم حضور مادر با وجود مرگ. 5پا بودن و عصا داشتن؛ يك

دهــد كــه هــا، نــشان مــي ت بــه يــك تنــاقض در مــتنِ همــين شــباهتاز ديگــر ســو، دّقــــمن نيــست و شــايد فرمانــده بــودن ض تنــاق: خــود راوي باشــد ايــن دشــمن لزومــاً دش

بــه ديگــر ســخن، ايــن پايــان كــه بــار تمــام . آمــده اســتســربازي بــا اينكــه تــازه بــه دشــمن ــتان را بـــر دوش دارد، تأثيرگـــذار ــر ي ارزش محتـــوايي داسـ پيـــامش را بـــا بيـــشتر درگيـ

سـازد و بـه عـالوه ، دو چنـدان مـي »شـكاف گويـا « از طريـق ،كردن ذهـن كـودك بـا مـتن ــن ب ــد، مــروج ارزاي ــ : رســاني و دوســتي اســت مــكش ن هــايي تآنجــا كــه دشــمن از قابلي

ــي ــه او م ــصنوعي ب ــاي م ــه پ ــد، آن ك ــان ذوق ده ــه راوي چن ــت ك ــده اس ــأّث(زده ش از ر متــاز او ــده از ني ــوق برآم ــي )ش ــوش م ــمني را فرام ــد ، دش ــي ،كن ــت م ــه او امان ــا را ب ــد و پ ده

بنــدي بــه شــكلي غيرمــستقيم، دو بــه ديگــر ســخن، ايــن پايــان . كنــد بــس اعــالم مــي آتــشآنكــه او دهــد، بــي كنــد و بــه كــودك آمــوزش مــي مهــم را بــه خواننــده منتقــل مــيش ارز

بيــان (هاســت دوســتيز هــا، آغــا هــا و دشــمني از ميــان بــردن تقابــل. الــف: را نــصيحت كنــدــي ــت و م ــالي اس ــستقيم پوش ــر م ــوان آن غي ــاد ت ــار نه ــه كن ــي ب ــه راحت ــا را ب ــزو. ؛ ب)ه م ل

تــوان از آن شــود و مــي ق مـي اعتمــاد بـه او ممكــن و متحّقــ ةوع كـه در ســاي كمـك بــه همنــ ــه ــاري«ب ــر كــرد» حــس همي ــه ســم .تعبي ــر، كــودك را ب ــن دو ام ــايي اي ــشان دادن زيب ت نبـه ديگـر سـخن، . دهـد هـاي الزم بـراي رسـيدن بـه ايـن اهـداف، سـوق مـي مهـارت ب كس

مــورد نيــاز كودكــان را بــه هــاي مهــم ايــن اثــر، يكــي از مهــارتق خلــر نويــسنده از رهگــذ .»مهارتِ با هم زيستن«: كندسهم خود و در لباسي هنري تقويت مي

" قاب آسماني"درهاي گويا شكاف. 4-4-2

ـ هـاي گفتـه شـد، طبيعـي اسـت كـه شـكاف » ديـد ةزاويـ «ه بـه آنچـه در بخـش با توج .گويا، عنصر غائب در متن اين اثر باشد

"اگر من خلبان بودم" در هاي گويا شكاف. 4-4-3

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

140 ... در سه داستان»خوانندة نهفته در متن«بررسي /

: اند از هاي گويا در اين داستان عبارت محورهاي شكافــف ــشان در :ال ــاب و تحسين ــاي اعج ــامل نموده ــان؛ ش ــي كودك ــي و درون ــاالت روح ح

ــم ــرس ه ــا، ت ــر هواپيم ــه براب ــار دالن ــان درب ــپس ةش ــا و س ــت هواپيماه ــر ، سرنوش ــع غي وضبـــراي ديـــدن (هواپيماهـــا ز عـــادي روســـتا و تغييـــر حـــس و ديدشـــان نـــسبت بـــه پـــروا

؛) ديدة زاوي←هاي اين مفاهيم نمونهــ ةاشــار. ب ــه حادث ــده ة مــستقيم نكــردن ب ــا اصــلي داســتان و واژگــان و پدي ــرتبط ب هــاي مــي : آن ــاران م ــمن بمب ــتان، روســتا از ســوي هواپيماهــاي دش ــا وجــود آنكــه در داس ــود ب ش

ژگــان و مفــاهيم بــه يــك از ايــن وا ، هــيچ)اي از وجــود جنــگ و دشــمني اســت كــه نــشانه( ةهــاي نيمــ نــشانهن نهـاد انــد و كــودك بايــد خـود از كنــار هــم طـور مــستقيم در مــتن نيامـده

.را دريابد آن ) پس از شنيدن صداي انفجار(دوم داستان ): پليـــدي، زشــتي و خــشونت جنـــگ ( داســتان ةمايــ مــستقيم بـــه درون ةنبــود اشــار . پ

اي از تــوان ديــد، نــشانهمــتن نمــي صــريح بــه جنــگ را در ةوقتــي اشــاركــه آشــكار اســت ــشود ةمايــدرون ــده ن ــز در مــتن دي ــر ني ــد ؛ اث مــتن بايــد خــود ة از همــين روســت كــه خوانن

تــا اســت هــايي را در مـتن نهــاده نــشانه،ه نويــسنده بــا هوشـياري له را دريابــد و البّتـ ئايـن مــس : ببرد مخاطب بتواند به اين موضوع پي

ــة گــزينش هوشــمندان-1 ــوان معّل ــه عن ــه آســيب مــي شخــصيم ب ــد تي كــه در حمل ــن :بين ايچــه در كــل و عــالم خــارج و چــه ( معلــم بــر كودكــان ةويــژر تــأثيل گــزينش، هــم بــه دليــ

ــ ــا قرين و هــم بــه)دن در آغــاز داســتانشــم كودكــان بــه معّلــل ميــةدر مــتن ايــن داســتان ب م گــل بچيننــد و بــربــراي معّلــتــا كوشــش كودكــان كــه رفتــه بودنــد ن دليــل بــه هــدر رفــت

بــراي . نمايــدفاقــات داســتان كــشيده شــدند بــسيار دقيــق مــي ايــن حركــت بــه مــتن اّتةزمينــهــاي زيــر هــاي ظريــف و ضــمني در پــارهتــوان بــه نــشانه مطلــب، مــير بيــشتن روشــن شــد

هــا افتــادن گــل: مــي و جنــگ دانــست رمــزي از تقابــل معّلهــا را مجموعــاً اشــاره كــرد و آنــ ــت بچ ــاي هواپ هاز دس ــل تماش ــه دلي ــا ب ــا ه ــد )4 ص ←(يم ــدن چن ــزارش راوي از دي ؛ گ

ــنفش ــل زرد و بـ ــه ،گـ ــت در البـ ــا و درسـ ــاي هواپيمـ ــه تماشـ ــوط بـ ــطرهاي مربـ الي ســـاني ــه خلب ــشيدن ب ــم )13 ص ←(اندي ــاد، آن ه ــان عم ــل از زب ــدن گ ــا ش ــادآوري ره ؛ ي

رشـــيد در ة؛ جملـــ)14 ص ←(شـــنوند درســـت در زمـــاني كـــه صـــداي انفجـــار را مـــيالوقـوع معلّـم، هـم بـه قريـب ت بازگـش ن خواهـد بـا بيـان امكـا اواخر داستان كه گـويي مـي

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

/نشرية ادبيات پايداري 141

ــود را ــاي خ ــوعي خط ــه ن ــدن، ب ــل چي ــل گ ــان عم ــا بي ــم ب ــد و ه ــد ده ــود و راوي امي خ )23 ص ← (.جبران كند

ــار-2 ــعة اش ــ ترجي ــداد چهارگان ــه تع ــاةوار ب ــتنِ : هواپيماه ــه در م ــت مرتب ــه هف ــن جمل اي: وان بـــه دو بخـــش تقـــسيم كـــردتـــ كاربردهـــاي آن را مـــي وشـــودداســتان تكـــرار مـــي

ــاران كــه در ايــن مــورد، هــم اشــاره: نخــست ــيش از بمب ــن مطلــب، پ ــه اي هــاي كودكــان بــ لحــن جملــه عبــارت، دالّ بــر نگــاه ر تكــراس هــا و بــافتي كــه در آن قــرار دارنــد و هــم نف

؛ )5 و 4، 2 صص ←(ست هواپيماها و تعداد آنها آنها به ةزد آميز و شگفت تحسينــار : دوم ــارچهارب ــصيتةاش ــر شخ ــن ام ــه اي ــا ب ــدي ،ه ــتخوان بن ــا اس ــد « ب ــا بودن ــار ت ! چه

ــان فــر . »!چهارتــا ــار از زب شــود و حــس و متفــاوتي بيــان مــيد در ايــن بخــش، جملــه هــر بــاوت دارد ــاركردي متف ــت : حــال و ك ــدر اس ــه پ ــاب ب ــان راوي خط ــه، از زب ــستين مرتب نخ

خواهــد بــا بيــان آن گــويي كــودك مــي؛داردرا آميختــه بــه تــرس ن و رنــگ و بــوي هيجــات موضــوع تأكيــد كنــد و هــم هــم بــر اهميــ،در ايــن امــر) پــدر(و ســهيم كــردن مخاطــب

روانــي و فــشار ايــن تجربــه بــر ذهــن و ضــمير خــود بكاهــد و خــويش را تخليــه كنــد ر از بــاــارت ). 20 ص←( ــا عب ــه ب ــت ك ــدر اس ــان پ ــاره از زب ــين اش ــد «دوم ــشان كن ــدا لعنت » خ

ــا بــار) 21 ص ←(همــراه اســت .شــودبيــان مــي) خــشم و نفــرت(كــامالً متفــاوتي ي عــاطف و بــ م، ســبب ت و فــضاي داســتان و زخمــي شــدن معّلــهمــراه شــدن ايــن بــار عــاطفي بــا موقعي

ــه كــه شــود مــي هــا ، در حكــم پــژواك)24 و 22 صــص ←(تكرارهــاي بعــدي ايــن جملــاب ــند و بازت ــايي باش ــ (ه ــت مانن ــدرس ــا د ي ــدتر و ب ــي را بلن ــار مطلب ــه هرب ــدگو ك ك بلن

پــدر تاكيــد ةبــر حــس و مفهــوم نهفتــه در پــشت جملــكــه ، )گويــدژواك بيــشتر بــاز مــيپــت كـرد كـه بـه خـالف دّقـ گوينـدگان جملـه ةعـالوه، بايـد بـه گـسترش دايـر بـه .كننـد مي

ــان مــي ،دو مــورد اول ــان جمــع بي ــ : شــوند از زب ــان بچ ــه از زب ص ←(هــاي ده هيــك مرتبــ ) 22 خواهـــد گـــويي نويـــسنده مـــي) 24 ص ←(هـــا و مـــردم هو بــار آخـــر از زبـــان بچـ

ــا گذشــ ــه ب ــد ك ــر ت بگوي ــه، داي ــه از فاجع ــر لحظ ــسترده ةه ــران گ ــان و متنّف ــر معترض ت .شود مي

دان اشــاره شــد و تــر بــ تعــداد هواپيماهــا بــا كودكــان كــه پــيشةســازي هوشــمندان قرينــه-3ــسنده ــتفاده از آننوي ــا اس ــه ب ــاره ب ــا اش ــ و ب ــس ب ــان د كح ــهودك ــژه راوي و ب ــا در پاوي ن ي

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

142 ... در سه داستان»خوانندة نهفته در متن«بررسي /

بــرد كــه اّتحــاد خــوب اســت و بايــد مّتحــد مخاطــب را بــه ايــن ســمت مــي نداســتان، ذهــنه كارهاي بد و مّخربو ا در كارهاي خوب بود ام.

ــا-4 ــازن پاي ــتان / ب ــامِ داس ــا: ناتم ــش ن در پاي ــسته و پري ــه راوي، خ ــايي ك ــتان، ج از انداسبــا خــود خلــوت كنــد، رود تــا اي مــي اهــالي و رنجــوري معّلــم، بــه گوشــه ج بمبــاران و رنــ

ن ر كـرد ن فكـ شان دادن نـ نـشينند تـا ضـم مـي پايـاني اثـر ةصـفح ب هـا در قـا تنها اين جملـه ةايـــن دربـــار( پيـــشين را ةيادشـــده در شـــمارت راوي، در پايـــاني ناتمـــام، برداشـــق عميـــ

اي بـــر بـــراي لحظـــه«: مكّـــرر كننـــد) آميـــز از قـــدرتِ پـــرواز درســـت و صـــلحةاســـتفادــوكِ كــو مــي ــه ن ــا خــودم . كــنم كــه هواپيماهــا از آنجــا رد شــدند ه نگــاه مــيگــردم و ب ب )24ص (» ....اگر من خلبان بودم: گويم مي

نتيجه. 5

ايــن ســؤال بنــدي و تكميــل الگــوي چمبــرز تــوان در جمــعمــيكــه رســد بــه نظــر مــي ؟ هــر يــك چــه ارتبــاطي بــا هــم دارنــد ، مــورد نظــرةمطــرح كــرد كــه عناصــر چهارگانــرا

ــد م هــاي گويــا چگونــه ديــد بــا ســبك، طرفــداري و شــكاف ةيــان زاويــبــراي نمونــه، پيونچنـين گـاهي اوقـات در يـك اثـر، يـك يـا برخـي از عناصـر يـاد شـده از ديگـر است؟ هـم

عناصــر در يــك اثــر ةشــوند و هميــشه امكــان بــه كمــال بــودن همــتــر مــي برجــسته،عناصــران يــك گــاهي اوقــات در داســتكــه تــوان گفــت نگــري مــيدر يــك بــاهم. فــراهم نيــست

ــيوه ــه ش ــر ب ــر عناص ــت و ديگ ــره اس ــز داي ــصر در مرك ــراف آن عن ــاگون در اط ــاي گون ه . گيرندقرار ميــي آن ــه م ــار چ ــي درب ــور كل ــه ط ــوان ب ــتان ةت ــه داس ــد س ــوز ة يادش ــور در ح ة اكبرپ

ــ ــه تــا ات پايــداري گفــت، ايــن اســت كــه ايــن نويــسنده كوشــيده ادبي ــا نزديــك شــدن ب بــودكي ــاوت ك ــاي متف ــ تجربــه،دني ــازه ه ــه تــصوير را ايي ت ــدس ب ــگ و دفــاع مق از جن

ــان ــا آن ــا شــركت دادن كودكــان در حــوادث داســتان و همــراه شــدن ب فــضايي ،بكــشد و بي در آفــرينش توانــد تــا حــدمــي كــه كنــدكــه مخاطــب احــساس مــياســت فــراهم آورده

ن سـاال پنـداري ماننـد هـم توانـد بـا همـذات ي مـي داستان نقـش داشـته باشـد و ايـن مخاطـب حّتـ ــتان ــه داس ــود در س ــگ ،خ ــه جن ــوط ب ــوادث مرب ــد و ، در ح ــته باش ــذار داش ــشي تأثيرگ نق

ــهــايي زيبــا و متفــاوت بــه هــم پيــام ســاالن بدهــد تــا شــايد بــا ي بــزرگســاالن خــود و حّت

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

/نشرية ادبيات پايداري 143

ــته ــه خواس ــشتر ب ــگ بي ــان درن ــساني آن ــاوت و ان ــرش متف ــد و از نگ ــان بنگرن ــاي كودك ه .ا آگاهي يابندجنگ به نسبت

ـاكبرپــور ايــن و كــه بايــد بــراي كودكــان و نوجوانــان اســت ت را پذيرفتــه اقعيـ، ــاهي ــزرگ م ــان را ب ــت و آن ــر گرف ــاوت در نظ ــت تي متف ــاقص نپنداش ــاالني ن از نگــاه . س

ــس ــدان و مف ــان منتق ــور، كودك ــه ن اكبرپ ــاز ب ــه ني ــستند ك ــمند ه ــاراني هوش ــد و حص ندارنت، مفهـوم مـراه بـا لـذّ ت ببرنـد و خـود ه هـاي مـتن، از مـتن لـذّ تواننـد بـا درك زيبـايي مي

..نهفته در آن را كشف كنندــا هــم ــاردر يــك ب ــار يادشــده بايــد گفــت ةنگــري، درب ــه " در كــه تحليــل آث شــب ب

ــده ــر فرمان ــرز، ســبك "خي ــد چمب ــزار روش نق ــان عناصــر و اب ــسته،از مي ــش برج اي در نقــ ةكــشف خواننــد هــاي گويــا زيــر ديــد، طرفــداري و شــكافة پنهــان اثــر دارد چــون زاوي

ــ ــه ثأت ــبك قرارگرفت ــونگي س ــدير چگ ــي . ان ــر م ــاهي ديگ ــت از نگ ــوان گف ــه ت ــوعي ك نشــود چــون هــر چنــد مخاطــب نويــسنده، كودكــان خطــاب دوگانــه در ايــن اثــر ديــده مــي

ــان پنهــان ــا دوازده ســاله هــستند، مخاطب ــزرگهــشت ت ــر او، ب ــدســاالنت ــراي دريافــت . ان بــق ــن ســخن دقي ــر اي ــاب ،ت ــه مطــالبي از كت ــر اســت ب ــارا " ة، نوشــت"راويصــداي " بهت بارب

ــار،"وال ــابة درب ــه انتخ ــيم ك ــاره كن ــا اش ــان آنه ــسندگان و مخاطب ــيش روي نوي ــاي پ هــت " ــر هان ــ"پيت ــ «ة در مقال ــد و نظريــ ادبي ــودك، نق ــدةات ك ــت » نق ــه اس ــه آن پرداخت : بــان « ــسندگان(نخــست، آن ــابراين از )نوي ــسند و بن ــه بنوي ــراي مخــاطبي يگان ممكــن اســت ب

. كــه ممكــن اســت از خطــاب جداگانــه اســتفاده كننــد دوم ايــن. نــدخطــاب يگانــه بهــره برــي ــرار م ــب ق ــودك را مخاط ــاه، ك ــكارا و خودآگ ــسندگان، آش ــن نوي ــان اي ــد و راوي دهن

و ســومين ...كننــدسـال نيــز خطــاب مـي هــايي ديگــر يـا بــا لحنــي ديگـر بــه بــزرگ در جملـه زمـــان را بـــه كـــارحالــت، حـــالتي اســـت كـــه نويـــسندگان ممكـــن اســـت خطـــاب هـــم

رسـد كـه بـراي مخاطـب ي بـه انجـام مـي ايـن كـار بـا اسـتفاده از همـان لحـن جـد ....گيرندــزرگ ــرار دادن ب ــد ق ــال گيرن ــي ةس ــار م ــه ك ــت ب ــز رواي ــردن رازآمي ــهيم ك ــا س ــا ب رود ي

هــايســال و مخاطــب كــودك بتواننــد بــه تلفيــق عالقــه اي كــه راوي بــزرگداســتان، بــه گونــهــد ــ)33: 1388هانــت، (» .خــود دســت يابن ــده "رســد در ه نظــر مــي ب ــه خيــر فرمان ، "شــب ب

بــه همــان انــدازه كــه بــراي انديــشيدن ،هــاي راوي قهرمــانهــا و مونولــوگرفتــار و كــنشــزرگ ــست ب ــار ناشاي ــراي اصــالح رفت ــز هــست كودكــان اســت، ب ــين؛ســاالن ني ،رو از هم

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

144 ... در سه داستان»خوانندة نهفته در متن«بررسي /

ــالي ــضايي خي ــه ف ــان ب ــردن قهرم ــا ب ــسنده ب ــ(نوي ــذيرفتني البّت ــي و پ ــودك، واقع ــراي ك ،)ه بــه ــ اي فــراهم مــيزمين ــه ويــژه جنــگ ةآورد تــا مخاطــب قهرمــان و دشــمنش، هم ــان و ب - جهاني

بــه نگــرش كودكــان نــسبت بــه جنــگ بينديــشند ،افــروزان باشــند و اگــر گــوش شــنوايي دارنــدت بر جهان سايه افكندتا به جاي دشمني و جنگ، صلح و دوستي و انساني.

موجـــب ،افكنـــي آن گـــره، هرچنـــد ســـبك اثـــر و پيرنـــگ و"قـــاب آســـماني" درــي ــودم ــهش ــراي ك ــب ب ــردن مخاط ــال ك ــدنب ــل ةادام ــه دلي ــا ب ــود ام ــاو ش ــتان كنجك داس

،گونــه كــه بايــد مخاطــب آن، ديــدةهــاي گويــا، طرفــداري و زاويــضــعف اثــر در شــكافــي ــر نم ــر ديگ ــد دو اث ــود و مانن ــراه ش ــر هم ــا اث ــد ب ــشاركت فع،توان ــرينش م ــه در آف االن

. داستان داشته باشد نقــش ،هــاي گويــا و پــس از آن ســبك شــكاف"اگــر مــن خلبــان بــودم "داســتاندر ــسته ــد و زمينــ برج ــر دارن ــر عناص ــري از ديگ ــشتر ةت ــب را بي ــضور مخاط ــشاركت و ح م

ــراهم مــي ــف ــد و درك همدالن ــان ةآورن ــاي متفــاوت آن ــژه دني ــه وي ، راوي از كودكــان و ب .در جذب مخاطب اين اثر تأثيرگذار است

نوشت پي

ــي از د .1 ــ برخ ــوردِ توج ــده م ــسين ش ــارِ تح ــر آث ــور در حيطــ يگ ــدِ اكبرپ ــةهِ احم ات ادبيــد از ــودك عبارتن ــب . 1: ك ــار آن ش ــشمه ) 1378(قط ــشر چ ــوري : ن ــال جمه ــاب س كت

ــه وزارت فرهنــگ و ارشــاد اســالمي؛ ــستم . 2اســالمي ب ــام ني ــوكر باب ــشر ) 1383(مــن ن نــق ــامزد : اف ــان؛ ن ــري كودك ــرورش فك ــا و كــانون پ ــال پك ــاب س ــات . 3كت امپراطوركلم

. 2006 در ســال ibby شــوراي كتــاب كــودك و ةبرگزيــد: نــشر پيــدايش ) 1384(ــ ــد كــه در گــستر هــايي از وي بررســي شــده ه در ايــن پــژوهش، تنهــا داســتان البّت ادب ةان

.پايداري قرار دارندــ .2 هــا نمونــهل از اينجــا تــا انتهــاي مقالــه، اعــدادي كــه بــدون نــام و ذكــر ســال نــشر در مقاب

بررســي داللــت دارنــد و بــا د مــورن هــايي از ســه داســتا ؛ بــر ارجــاع بــه بخــشانــد آمــدهـ اثـر يـا عالمـت اختــصاري م ه بـه جـدا بـودن تيترهـاي بررسـي هــر كتـاب، از قيـد نـا توج

. ايم براي هريك نيز پرهيز كرده

منابع ــسواز روازآدام، ژان .1 ــشلو فران ــتان ،1383 ،مي ــواع داس ــل ان ــ،تحلي ــن حــسينة ترجم زاده آذي

.قطره: تهران، كتايون شهپررادو

www.SID.ir

www.SID.ir

Archive

of S

ID

/نشرية ادبيات پايداري 145

. چشمه: تهران،قطار آن شب ،1378 ،اكبرپور، احمد .2

.يونيسف: تهران،شب به خير فرمانده ،1383، --------- .3

. افق: تهران، من نوكر بابام نيستم،1383، --------- .4

ــماني، 1384،--------- .5 ــاه : تهــــران، قــــاب آســ ــ ك ه ب(نــــيم نگــ و ارات ش ت ان اداره ش وشــــالع ــ اطـــ ــات ب و ارت ش ژوه پ ت اون ع م ي ان رســـ ــ ي گ ن ره ف اطـــ ــاد شـــــ ب ان ازم ســـ ور د و ام ي ه نيـــ

). ارس ف ان ت اس ران ارگ ث اي

.پيدايش: تهران،امپراطور كلمات ،1384،--------- .6

. فرهنگي منادي تربيتة موسس، روياهاي جنوبي،1384، --------- .7 .علمي و فرهنگي: تهران،هاي شلوغ پرندهدختري ساكت با ،1385،--------- .8 .علمي فرهنگي: تهران،اگر من خلبان بودم ،1388،--------- .9

ــدن .10 ــتنةخواننـــد« ،1388 ،رز، ايـ مرتـــضي ،نـــاگزيرهـــايديگرخـــواني: درون مـ .كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان: تهران،خسرونژاد

. مركز: تهران،ت و تجربهمعصومي ،1382،خسرونژاد، مرتضي .11

.هرمس: د شهبا، تهران محمة، ترجمهاي روايتهنظري ، 1382 ،مارتين، واالس .12

ــر .13 ــت، پيت ــ ،1388 ،هان ــ ادبي ــد و نظري ــودك، نق ــدةات ك ــواني: نق ــايديگرخ ــاگزير ه ،ن .كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان: تهران. مرتضي خسرونژاد

www.SID.ir

www.SID.ir