Όπως και να έχουν τα πράγματα, βέβαιο είναι ότι το Προσκύνημα αναγγέλλει κωμικά το τέλος του έπους. Οι επικοί ήρωες έχουν κλεί-σει πια οριστικά τον κύκλο τους, που είχε ανοίξει πολλούς αιώνες πριν, κατά την Εποχή των Μεγάλων Εισβολών. Στον ΙΒ’ αιώνα της ιπποτικής ποίησης και των αυλικών εορτών αποτελούν ξένα σώμα-τα. Ο τραχύς τους κόσμος με τις αρχαϊκές αξίες και τα τραγούδια που κάποτε προξενούσαν “τον έλεον και τον φόβον” έχει πάψει να

συγκινεί: έτσι διακωμωδούνται σαν απλοϊκοί, άξεστοι και θηριώδεις βάνδα-λοι. Το ονειρικό παλάτι του βασιλιά της Κωνσταντινούπολης, όπου συμπε-ριφέρονται με χαρακτηριστική αγένεια και με τις περιστροφές του οποίου πανικοβάλλονται, είναι βγαλμένο από το μυθιστόρημα, τη νέα λογοτεχνική μόδα που κερδίζει συνεχώς έδαφος. Δεν είναι άλλωστε συμπτωματικό ότι ο ποιητής του Προσκυνήματος χρησιμοποιεί τον αλεξανδρινό στίχο της λόγιας ποίησης - στον οποίο γράφεται και το μυθιστόρημα, όταν είναι έμμετρο - και όχι τον κατ’ εξοχήν επικό, προφορικό δεκασύλλαβο. Όχι πως το μυθιστόρημα δεν έχει τους ήρωές του, είναι όμως εντελώς διαφορετικοί: γεμάτοι αυτοσυ-γκράτηση, αριστοκρατικοί και εκλεπτυσμένοι, οδηγούνται από τη μια περι-πέτεια στην άλλη για να κερδίσουν τη δόξα και κατά συνέπειαν την εύνοια της απρόσιτης κυράς. Αλλά και οι τόποι στους οποίους περιπλανώνται είναι παραμυθένιοι, αντίθετα με τον στέρεα αγκιστρωμένο στη γεωγραφική πραγ-ματικότητα επικό χώρο. Το Προσκύνημα, με την ανελέητη γελοιοποίηση του έπους και των ηρώων του, εκφράζει κατά τον καλύτερο τρόπο την άβυσσο αυτή που έχει προκύψει ανάμεσα στα δύο λογοτεχνικά είδη.