Θέμα Εργασίας:

Τελική εργασία

Μεταπτυχιακό : Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας

Μάθημα: PSYM - 632 :Φιλοσοφία του Νου

Όνομα φοιτητή/τριας: Αθανασίου Αντρούλα

Όνομα Καθηγητή: Δρ Χρίστος Παναγίδης

Ημερομηνία: 07/01/2015

Πανεπιστήμιο Λευκωσίας

1

2

Περιεχόμενα

Εισαγωγή

Σελ 3.

Πλάτωνας και «Πρώιμος δυισμός υπόστασης»

Σελ. 4-6

Καρτεσιανός Δυϊσμός Υπόστασης

Σελ 6-8

Φυσικαλισμός τύπου και Λειτουργισμός Μηχανής

Σελ 8-10

3

Προβλήματα θεωρίας «Φυσικαλισμού Τύπου» και «Λειτουργισμού

Μηχανής» Σελ 10-14

Βιβλιογραφία

Σελ 15

4

Εισαγωγή

Μιλώντας για Δυϊσμό Υπόστασης, μιλάμε για τον διαχωρισμό του νου

και του σώματος ως δύο ξεχωριστές οντότητες οι οποίες

συνυπάρχουν στην ανθρώπινη ύπαρξη. Σύμφωνα με την αρχή της μη

διακρισημότητας των ταυτιζόμενων, αυτές οι δύο οντότητες δεν

έχουν τις ίδιες ιδιότητες και άρα δεν θα μπορούσαν να

ταυτίζονται. Η συζήτηση που προκύπτει από τον διαχωρισμό των δύο

αυτών οντοτήτων αφορά τον τρόπο με τον οποίο αυτές

αλληλεπιδρούν, συνυπάρχουν και πως γενικά λειτουργούν μαζί.

Ο Πλάτωνας θεωρεί πως ο νους και το σώμα διαφέρουν, αφού ο νους

είναι κάτι αθάνατο, σκεπτόμενο και άυλο ενώ το σώμα είναι θνητό,

μη σκεπτόμενο και υλικό. Συγκεκριμένα ο Πλάτωνας θεωρεί πως ο

κάθε άνθρωπος δεν έχει απλά νου αλλά είναι ο ίδιος ένας νους.

Σήμερα, ο Πλάτωνας θεωρείται ως ο πρώτος υποστηρικτής της

θεωρίας περί Δυϊσμού της υπόστασης. Στην ίδια κατεύθυνση

βρίσκεται και ο Καρτεσιανός Δυϊσμός που υποστηρίζει την θέση

περί διαφοροποίησης νου και σώματος αλλά φαίνεται να

αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα για τον τρόπο που αυτά

αλληλεπιδρούν.

5

Στις μεταγενέστερες θεωρητικές προσεγγίσεις περί του θέματος,

εξετάζουμε τον Φυσικαλισμό Τύπου και τον Λειτουργισμό, οι οποίες

ασχολούνται με τις νοητικές ιδιότητες και πως αυτές σχετίζονται

με τις φυσικές αλλά και τις ενστάσεις γύρω από αυτές. Θα

εξετάσουμε τα πάρα πάνω αναλυτικά στην παρούσα εργασία.

6

Πλάτωνας και «Πρώιμος Δυισμός Υπόστασης»

Η φιλοσοφική αναζήτηση για την ύπαρξη ή όχι της ψυχής ως

ξεχωριστή, ανεξάρτητη και αθάνατη οντότητα ξεκινάει όπως

φαίνεται από τον Πλάτωνα και τον ισχυρισμό του περί ανάμνησης.

Για τον Πλάτωνα, αυτό που αποκαλούμε μάθηση είναι στην ουσία ανάμνηση

(Βιρβιδάκης Σ,2000).

Ο Πλάτωνας είχε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την αναζήτηση των

καταστάσεων των όντων, την αναζήτηση της βαθύτερης

πραγματικότητας της ανθρώπινης φύσεως. Σύμφωνα με την θέση του

Φιλοσόφου, η ψυχή φαίνεται να προϋπάρχει του σώματος, να υπάρχει

δηλαδή πριν κατοικήσει στο ανθρώπινο εκάστοτε σώμα και

εξακολουθεί να υπάρχει επίσης ακόμα και μετά τον θάνατο του

σώματος αυτού. Για τον Πλάτωνα, τα δύο αυτά στοιχεία – η ψυχή

και το σώμα- συνδέονται μέσω της μεταφυσικής συγγένειας μας με

την φύση η οποία έχει γνωσιολογικές επιπτώσεις. Μιλώντας για

γνωσιολογικές επιπτώσεις εννοούμε την γνώση που αποκτά η ψυχή

πριν κατοικήσει στο σώμα μας και την οποία φαίνεται να ξεχνάει

με την ενσωμάτωσή της στο ανθρώπινο σώμα, χωρίς όμως να χάνει

την ικανότητα να την ξαναθυμηθεί. Ο πιο πάνω συλλογισμός αφορά

την διαδικασία της μάθησης η οποία, σύμφωνα με τον Πλάτωνα είναι

7

στην πραγματικότητα ανάμνηση. Αποκτάμε με άλλα λόγια την «νέα

μάθηση», την γνώση δηλαδή για κάτι που δεν γνωρίζαμε πιο πριν,

λόγω του ότι η ψυχή μας, πριν κατοικήσει στο δικό μας σώμα είχε

αποκτήσει την αντίστοιχη γνώση, και μέσω αυτής έχουμε την

δυνατότητα να φτάνουμε στην επίλυση των προβλημάτων και την

επανα-απόκτηση της γνώσης (Βιρβιδάκης Σ,2000 ).

Ο Πλάτωνας επίσης υποστήριζε την ύπαρξη της ανθρώπινης

νοητικότητας- νόησης, μιας νοητικότητας αποκλειστικής στο

ανθρώπινο είδος. Το στοιχείο που διαχωρίζει τον άνθρωπο από τα

υπόλοιπα ζωντανά όντα είναι η ψυχή του- η «πλατωνική ψυχή». Αυτό

που μας ξεχωρίζει από τους άλλους ανθρώπους δεν είναι το γεγονός

πως έχουμε σκέψεις και απόψεις αλλά μάλλον αυτό που μας

ξεχωρίζει είναι οι ίδιες οι δικές μας ιδιαίτερες σκέψεις και

απόψεις. Η ψυχή για τον Πλάτωνα είναι η έδρα της νόησης, είναι

πρότερη του σώματος, είναι αθάνατη, θεϊκή και αμετάβλητη. Από

την άλλη, το σώμα είναι η έδρα των αισθήσεων, είναι κατώτερο της

ψυχής και είναι θνητό και υλικό.

Η έδρα της νόησης είναι η ψυχή, ενώ η έδρα των αισθήσεων είναι το σώμα

(Βιρβιδάκης Σ,2000).

8

Επιπλέον, ο Πλάτωνας διαχωρίζει την «πλατωνική ψυχή» σε τρία

διαφορετικά μέρη για να εξηγήσει την πηγή των ψυχολογικών

κινήτρων (Βιρβιδάκης Σ,2000).

Ο Πλατωνισμός όπως είδαμε βλέπει τον άνθρωπο ως μία ψυχή ομοούσια της θείας

ουσίας και μάλιστα πιο συγκεκριμένα ένα νου, με το λόγο ως ανώτερη λειτουργία. Η

ψυχή τώρα πρέπει να θυμηθεί, εξ αιτίας αυτής της συγγένειας την προέλευσή της [76],

αφού απαλλαγεί από το σώμα[77] (Φαίδων, 73e-77e)

Για τον Πλάτωνα, οι άνθρωποι δεν έχουν απλά ψυχές αλλά, ο

καθένας μας είναι μια ψυχή. Ο καθένας μας με άλλα λόγια είναι

ένας νους, μια ψυχή η οποία προϋπάρχει πριν από την γέννηση μας

ως ανθρώπινο σώμα. Ως ψυχή δηλαδή υπάρχουμε πριν ακόμα

γεννηθούμε στο παρόν μας σώμα. Ενώ λοιπόν το σώμα το έχουμε μόνο

σε αυτή την ζωή, η ψυχή μας παραμένει αθάνατη. Το επιχείρημα που

δίνει ο Πλάτωνα για να στηρίξει την θέση του περί αθανασίας των

ψυχών έχει να κάνει με την σχέση της ψυχής με τις ιδέες. Οι

ιδέες είναι αμετάβλητες και μετά την καταστροφή του σώματος

μεταβάλλονται αλλά δεν καταστρέφονται και γιαυτό δεν μπορούμε να

τις ανακαλέσουμε χωρίς να ξανά περάσουμε την διαδικασία της

μάθησης (Βιρβιδάκης Σ,2000).

Μπορούμε λοιπόν, σύμφωνα με τα πιο πάνω να πούμε με βεβαιότητα

πως ο Πλάτωνας μπορεί να θεωρηθεί ο πρώτος υποστηρικτής της

9

θεωρίας περί «Δυϊσμού υπόστασης». Η υπόσταση της ψυχής, για τον

Πλάτωνα, είναι μια οντότητα η οποία έχει τη δυνατότητα

ανεξάρτητης ύπαρξης, είναι μάλλον ένα «οντολογικά πρότερο» των

άλλων πραγμάτων στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου και του

ανθρώπινου σώματος. Σώμα και ψυχή διαφέρουν, δεν ταυτίζονται

αλλά μάλλον συνυπάρχουν μέχρι την καταστροφή του σώματος και την

μετοίκηση της ψυχής σε άλλο σώμα. Το σώμα δεν είναι τίποτε άλλο

από τον φορέα της ύπαρξης μας σε αυτόν τον κόσμο, είναι με άλλα

λόγια το μεταβατικό στάδιο μέσα στο αιώνιο ταξίδι της ψυχής. Ο

Πλάτωνας, μιλώντας για «Δυϊσμός της υπόστασης» ανοίγει τον

φιλοσοφικό διάλογο περί υπόστασης και φύσης του νου και της

σχέσης του με το σώμα, κάτι που συνεχίζει να απασχολεί μέχρι και

σήμερα τους φιλοσόφους (Βιρβιδάκης Σ,2000).

Καρτεσιανός Δυϊσμός Υπόστασης

Η θεωρία του Πλάτωνα επηρέασε τον κύκλο των φιλοσόφων με τον

Descartes, δύο χιλιετίες μετά να τοποθετείται περί του θέματος

μέσω του «καρτεσιανού δυϊσμού υπόστασης» και να συμφωνεί με τον

Πλάτωνα στο επιχείρημα πως ο άνθρωπος δεν έχει νου αλλά μάλλον

είναι ο νους.

10

The first observation I make at this point is that there is a great difference between

the mind and the body, inasmuch as the body is by its very nature always divisible,

while the mind is utterly indivisible (R. Descartes, 1996).

Η θέση του Καρτέσιου για την ανθρώπινη οντότητα είναι η εξής ˙

αποτελείτε από δύο ξεχωριστές υποστάσεις, το μη σκεπτόμενο

σώμα το οποίο χαρακτηρίζει ως εκτατό πράγμα στον χώρο και τον

νου που είναι μη εκτατό στον χώρο (δεν έχει δηλαδή χωρική

υπόσταση), σκεπτόμενο και είναι άυλο (R. Descartes, 1996).

To annihilate the soul or mind entirely but to leave the body functioning exactly as

before. Absolutely no observable change came over the taker; the body continued to

act just as if it still had a soul. (Raymond M. Smullyan, 1980).

Σύμφωνα με τα πιο πάνω, ο άνθρωπος, ως νους, διακρίνεται από το

σώμα του και μπορεί έτσι να υπάρξει και χωρίς αυτό (Raymond M.

Smullyan, 1980).

Όλα τα σύνθετα όντα, σύμφωνα με τον Καρτέσιο, αποτελούνται από

το υλικό σώμα και τον άυλο νου τους. Κατά πόσον όμως είναι

δυνατόν να υπάρχουν αμιγώς άυλα πνευματικά αντικείμενα ; Και με

ποιο τρόπο αυτά τα δύο στοιχεία αλληλοεπιδρούν ; (R. Descartes,

1996)

Το βασικό πρόβλημα στην θεωρία περί «Καρτεσιανού δυισμού

υπόστασης» αφορά την αιτιακή αλληλεπίδραση μεταξύ του υλικού

11

σώματος και του άυλου νου. Σύμφωνα με τον Descartes, οι δύο

αυτές υποστάσεις, παρά το γεγονός πως διαφέρουν στην βάση τους

αφού το ένα είναι άυλο και το άλλο υλικό, έχουν την δυνατότητα

αλληλεπίδρασης μεταξύ τους. Για να στηρίξει αυτή την θέση του, ο

Καρτέσιος αναφέρεται στις επιθυμίες που προέρχονται από τον άυλο

νου και πως αυτός είναι ατιακά υπεύθυνος για τις σωματικές

κινήσεις του ανθρώπου που γίνονται για να εκπληρωθούν οι

επιθυμίες αυτές. Η θεωρία όμως του Καρτέσιου δεν φαίνεται να

καταφέρνει να απαντήσει πως είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν

ατιακά δυο οντότητες που έχουν διαφορετική υπόσταση, το ένα άυλη

και το άλλο υλική. Το πρόβλημα της αιτιακής αλληλεπίδρασης ήταν

και το βασικότερο πρόβλημα του Καρτεσιανού Δυϊσμού, παρά τις

προσπάθειες του για επίλυση μέσω του επιχειρήματος της υπόφυσης

ως διαμεσολαβητή μεταξύ των δύο οντοτήτων (J. Kim, 2005).

Προσπάθειες για την επίλυση του προβλήματος αυτού γίνονται και

μέσω τριών άλλων προσεγγίσεων. Ο «Παραλληλισμός νου-σώματος»

αναγνωρίζει την ύπαρξη του άυλου σκεπτόμενου νου και του υλικού

μη σκεπτόμενου σώματος αλλά υποστηρίζει πως μάλλον δρουν

παράλληλα και δεν αλληλεπιδρούν, δεν έχουν σχέση αιτιακής

αλληλεπίδρασης. Η θεωρία περί «Συμπτωσιαρχίας» υποστηρίζει πως

υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο υποστάσεων (νους και σώμα)

12

και πως αυτή εξαρτάται απόλυτα από το Θεό. Τέλος, η τρίτη

προσέγγιση, αυτή του «Επιφαινομεναλισμού» υποστηρίζει πως παρόλο

που τα σωματικά συμβάντα προκαλούν νοητικά συμβάντα, τα νοητικά

συμβάντα (ο νους ως επιφαινόμενο) δεν προκαλούν ποτέ σωματικά

ούτε άλλα νοητικά συμβάντα. Οι τρεις αυτές θεωρητικές προτάσεις

για επεξήγηση της αιτιακής αλληλεπίδρασης μεταξύ σώματος και νου

δεν φαίνεται να καταφέρνουν να επιλύσουν το ζήτημα αφού δεν

έχουν απόδειξη για την ύπαρξη του θεού (J. Kim, 2005).

Άλλο ένα σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Καρτεσιανή

θεωρία είναι το πρόβλημα του ταιριάσματος. Σύμφωνα με τον Kim

(2010), για να συνδέσουμε με αιτιακή σχέση δύο φαινόμενα,

καταστάσεις, πράγματα κ. ο. κ, θα πρέπει αυτά να έχουν μια

χωρική (ή και χρονική) σχέση μεταξύ τους την οποία όμως δεν θα

έχουν με ένα τρίτο φαινόμενο. Για να υπάρξει όμως μια χωρική

σχέση μεταξύ δυο φαινομένων, προϋπόθεση είναι πως μιλάμε για δύο

φαινόμενα που έχουν φυσική, χωρική υπόσταση. Δεν μπορούμε δηλαδή

να μιλάμε για αιτιακή σχέση μεταξύ ενός άυλου νου ( ή αλλιώς

ψυχής) και ενός φυσικού αντικειμένου ( όπως για παράδειγμα ένα

άτομο με σάρκα και οστά) εφόσον δεν έχουν και τα δύο τις ίδιες

εγγενείς ιδιότητες της φυσικής υπόστασης. Οι νόες με άλλα λόγια,

βρίσκονται εκτός του χώρου και χρόνου στους οποίους βρίσκονται

13

τα φυσικά αντικείμενα και θα ήταν λοιπόν λανθασμένο να

αναζητούμε την ύπαρξη αιτιακών σχέσεων μεταξύ τους (J. Kim,

2010).

Όπως γίνεται φανερό, ο Καρτεσιανός Δυϊσμός παρουσιάζει αρκετά

προβλήματα και οδηγείται λόγω αυτών στην μη επικράτηση του ως

θεωρία για την εξήγηση της νοητικότητας. Εναλλακτικές προτάσεις

για την κατανόηση της σχέσης μεταξύ σώματος και νου δίνονται από

τις παρακάτω θεωρητικές προσεγγίσεις.

Φυσικαλισμός τύπου και Λειτουργισμός Μηχανής

Ο Kim (2005) δίνοντας την δική του εκδοχή για την θεωρία

ταυτότητας νου-σώματος προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα για το

πώς αυτά αλληλεπιδρούν και συνυπάρχουν, πράγμα που όπως είδαμε

δεν κατάφερε να κάνει ο Δυϊσμός υπόστασης του Καρτέσιου. Για να

κατανοήσουμε τις πιο κάτω θεωρητικές προσεγγίσεις όμως πρέπει

πρώτα να εξετάσουμε την βασική ορολογία τους. Ας εξετάσουμε την

έννοια «Νοητικά Συμβάντα». Όταν μιλάμε για συμβάντα, μιλάμε για

καθέκαστα ή επιμέρους πράγματα του κόσμου. Σύμφωνα με την

«Θεωρία Ταυτότητας», κάθε νοητικό συμβάν είναι απλά και μόνον

έναν φυσικό συμβάν. Ας εξετάσουμε τώρα τη θέση του Φυσικαλισμού

Τύπου αναλυτικότερα˙ σύμφωνα με τον Kim (2005) και την θεωρία

εκδήλωσης ιδιοτήτων, το κάθε συμβάν αποτελείται από τρία μέρη :

14

το αντικείμενο (για παράδειγμα η Άντρια), μια χρονική στιγμή (η

χρονική στιγμή που συμβαίνει το συμβάν) και μια ιδιότητα (για

παράδειγμα η ιδιότητα του πονόδοντου). Ο πονόδοντος ως νοητικό

συμβάν για παράδειγμα φαίνεται να ταυτίζεται με το φυσικό συμβάν

-την ενεργοποίησης ινών – C- στον εγκέφαλο του ατόμου που

πονάει. Η νοητική ιδιότητα του συμβάντος, με άλλα λόγια του

πόνου από το δόντι, ταυτίζεται αυτή την στιγμή με την φυσική

ιδιότητα του συμβάντος, την ενεργοποίηση των ινών-C στον

εγκέφαλο. Ο Φυσικαλισμός Τύπου λοιπόν θεωρείται μια Αναγωγιστική

θεωρία αφού μέσω της αυστηρής ταύτισης των νοητικών ιδιοτήτων με

τις φυσικές, αναγάγει τις πρώτες στις δεύτερες (J. Kim, 2005). Η

θέση αυτή του Kim (2005) αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα τα οποία

εξετάζονται παρακάτω.

Μια από τις βασικότερες ενστάσεις ενάντια στον Φυσικαλισμό Τύπου

ήταν το επιχείρημα της πολλαπλής πραγμάτωσης το οποίο εισήγαγε

την Θεωρία του Λειτουργισμού και το οποίο θα εξετάσουμε

αναλυτικότερα στην συνέχεια. Σε αντίθεση με τον Καρτεσιανισμό

που υποστήριζε πως οι νοητικές ιδιότητες πραγματώνονται μόνο από

άυλες υποστάσεις, οι Λειτουργιστές υποστηρίζουν πως οι νοητικές

ιδιότητες έχουν την δυνατότητα να πραγματώνονται πολλαπλά.

Επίσης, σύμφωνα με την «Αρχή της Φυσικής Πραγμάτωσης», όλες οι

15

νοητικές ιδιότητες πραγματώνονται μεν πολλαπλά αλλά μόνο από

φυσικά συστήματα και όχι από κάτι άυλο. Οι Λειτουργιστές

αναφέρουν πως και η έννοια «μηχανή» πραγματώνεται πολλαπλά όπως

ακριβώς και κάθε νοητική λειτουργία. Ακόμα, όπως για την

περιγραφή μιας μηχανής κάνουμε αναφορά στις λειτουργίες της, με

τον ίδιο τρόπο θα πρέπει να ορίζουμε τις νοητικές καταστάσεις με

όρους των λειτουργιών τους. Για τους Λειτουργιστές λοιπόν, κάτι

για να έχει νοητικότητα πρέπει να αποτελεί την πραγμάτωση μιας

περίπλοκης μηχανής Turing, πρέπει να μοιάζει δηλαδή με ένα

πρόγραμμα αρκετά πολύπλοκο. Ας εξετάσουμε ένα παράδειγμα

νοητικής κατάστασης όπως είναι ο πόνος με όρους Λειτουργισμού. Ο

πόνος ως νοητικό συμβάν πραγματώνεται πολλαπλά, και γιαυτό, εάν

θα θέλαμε να τον ορίσουμε θα έπρεπε να εξετάσουμε τις

λειτουργίες του. Η λειτουργία λοιπόν του πόνου είναι να αποτελεί

το αιτιακό ενδιάμεσο ανάμεσα στις εισροές πόνου (βλάβη στους

ιστούς) και στις εκροές του πόνου (συμπεριφορές όπως βογγητά,

στεναγμοί). Παρά το γεγονός πως ο Λειτουργισμός μηχανής φαίνεται

να είναι πιο επαρκής σε σχέση με τον Φυσικαλισμό Τύπου, δεν

παύει να παρουσιάζει και αυτός τα προβλήματά του. Πιο κάτω

παρατίθενται οι ενστάσεις και για τις δύο αυτές θεωρητικές

προτάσεις.

16

Προβλήματα θεωρίας «Φυσικαλισμού Τύπου» και «Λειτουργισμού

Μηχανής»

Οι προσπάθειες για επεξήγηση των νοητικών συμβάντων από τις δύο

πιο πάνω θεωρητικές προσεγγίσεις φαίνεται να μην είναι επαρκείς.

Όσον αφορά τον «Φυσικαλισμό Τύπου» του Kim, η πρώτη ένσταση

απέναντι του αφορά το τι είναι και τι δεν είναι άκαμπτος

αναφορέας. Όπως περιγράφεται από τον Kim στο βιβλίο του, ως

άκαμπτος αναφορέας χαρακτηρίζεται κάτι που αναφέρεται στο ίδιο

πρόσωπο ή στο ίδιο αντικείμενο σε όλους τους πιθανούς κόσμους.

Συγκεκριμένα, οι φυσικαλιστές τύπου δηλώνουν πως μια ταυτότητα

νου-εγκεφάλου όπως είναι για παράδειγμα το ότι ο πόνος ισούται

με την ενεργοποίηση των Ινών –C, είναι μια ταυτότητα

ενδεχομενικά αληθής και όχι κατ’ ανάγκην αληθής. Με την έννοια

«αναγκαία» αληθής, εννοούν πως το ίδιο αντικείμενο ή το ίδιο

πρόσωπο είναι το ίδιο σε όλους τους πιθανούς κόσμους στους

οποίους υπάρχει- για παράδειγμα πόνος = ενεργοποίηση Ινών –C

πάντα, σε όλους τους οργανισμούς και κόσμους. Με την έννοια

«ενδεχομενικά» αληθής, εννοούν πως ο πόνος ή η ενεργοποίηση ινών

–C μπορεί να είναι εύκαμπτοι αναφορείς, θα μπορούσε δηλαδή σε

έναν παράλληλο κόσμο η ενεργοποίηση Ινών –C να αφορούσε ένα άλλο

συμβάν και όχι τον πόνο. Για να είναι με άλλα λόγια μια

17

κατάσταση ενδεχομενικά αληθής όπως η ταυτότητα νου-εγκεφάλου

«πόνος = ενεργοποίηση Ινών-C» τότε θα πρέπει είτε ο πόνος είτε η

ενεργοποίηση ινών –C να είναι εύκαμπτοι αναφορείς. Το πρόβλημα

εδώ είναι πως ο πόνος είναι πάντα πόνος και η ενεργοποίησης νιών

–C είναι πάντα ενεργοποίηση ινών –C σε όλους τους πιθανούς

κόσμους, είναι με άλλα λόγια άκαμπτοι αναφορείς. Εάν όμως πούμε

πως ο πόνος και η ενεργοποίηση ινών –C είναι άκαμπτοι αναφορείς

τότε ο Φυσικαλισμός Τύπου θα έχει πρόβλημα και θα πρέπει να

δεχτεί πως ο συλλογισμός του για την θεωρία ταυτότητας του πόνου

είναι αναγκαία αληθής (Kim,2005).

Η δεύτερη ένσταση απέναντι στην θεωρία ταυτότητας νου-σώματος

αφορά τις φαινόμενες ποιότητες-ιδιότητες των νοητικών συμβάντων.

Το πρόβλημα αυτό αφορά κυρίως τον Φυσικαλισμό Τύπου ο οποίος

ταυτίζει τις νοητικές καταστάσεις με τις φυσικές καταστάσεις

λόγω της Αναγωγιστικής του φύσης. Ο πόνος για παράδειγμα,

παρουσιάζει τις εξής φαινόμενες ιδιότητες : είναι σουβλερός,

οξύς, έντονος, επίμονος κ. ο. κ. Εάν όμως δεχτούμε την θέση του

Φυσικαλισμού που θέλει τον πόνο ως μια εγκεφαλική κατάσταση τότε

δεχόμαστε πως αυτή η εγκεφαλική κατάσταση έχει αυτές τις ίδιες

ιδιότητες. Δεν θα ήταν όμως παράλογο να πούμε πως μια φυσική-

εγκεφαλική κατάσταση είναι σουβλερή, οξεία, έντονη και επίμονη ;

18

Ο Φυσικαλισμός Τύπου απαντά σε αυτή την ένσταση με το εξής

επιχείρημα : δηλώνει πως ο χαρακτηρισμός ως οξύς, επίμονος,

σουβλερός κ. τ. λ δεν αφορά το νοητικό συμβάν στο σύνολό του

αλλά την επιμέρους νοητική ιδιότητα η οποία ταυτίζεται με την

φυσική ιδιότητα (ενεργοποίηση ινών –C). Άρα, σύμφωνα με τα πιο

πάνω, για τον Φυσικαλιστή Τύπου δεν τίθεται θέμα αφού ο

αναγωγισμός αφορά τις επιμέρους ιδιότητες του συμβάντος και όχι

το συμβάν στο σύνολό του, το οποίο μπορεί να χαρακτηριστεί ως

οξύ, σουβλερό κ. τ. λ χωρίς να πρέπει και η επιμέρους φυσική του

ιδιότητα να χαρακτηριστεί αντίστοιχα (Kim,2005). Αυτή είναι η

μόνη από τις τρείς ενστάσεις τις οποίες καταφέρνει ο

Φυσικαλισμός Τύπου να αντικρούσει.

Η τρίτη και βασικότερη ένσταση απέναντι στον Φυσικαλισμό Τύπου

έρχεται από τον Putnam ο οποίος στέκεται στον αναγωγιστικό

χαρακτήρα του Φυσικαλισμού Τύπου. Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί

πως ο πόνος πραγματώνεται πολλαπλά, πως μπορεί να πραγματώνεται

δηλαδή από διαφορετικές καταστάσεις σε διαφορετικά όντα από

διαφορετικά συστήματα (για παράδειγμα πόνος = ενεργοποίηση ινών

–W και όχι ενεργοποίηση ινών -C σε ένα άλλο ζωντανό ή μη

οργανισμό). Συγκεκριμένα, ο Putnam διατυπώνει πως μια νοητική

κατάσταση μπορεί να πραγματώνεται πολλαπλά από μια ποικιλία

19

φυσικών συστημάτων και γιαυτό θα ήταν λανθασμένο να ταυτίσουμε

μια νοητική κατάσταση με μια συγκεκριμένη και μόνη φυσική

κατάσταση. Ο αναγωγιστικός χαρακτήρας του Φυσικαλισμού είναι

αυτός που φαίνεται να έχει πρόβλημα και να αποτελεί τελικά την

καταδίκη του (Putnam, 2002).

Αρκετά προβλήματα όμως φαίνεται να παρουσιάζει και ο

Λειτουργισμός μηχανής ο οποίος τελικά επίσης κατέρρευσε. Ας

θυμηθούμε την βασική θέση του Λειτουργισμού : πως όλες οι

νοητικές ιδιότητες πραγματώνονται πολλαπλά και μόνον από φυσικά

συστήματα, και για να πούμε πως κάτι έχει νοητικότητα πρέπει να

αποτελεί την πραγμάτωση μιας περίπλοκης μηχανής Turing που για

τον ορισμό της θα πρέπει να εξετάζεται με όρους της λειτουργίας

της. Η πρώτη ένσταση έρχεται μέσα από το τεστ του Turing. Η θέση

των Λειτουργιστών μηχανής σύμφωνα με την οποία οι μηχανές έχουν

την ίδια νοητικότητα με τον άνθρωπο λόγω του ότι μπορούν με τον

ίδιο τρόπο να ξεγελάσουν τον άνθρωπο (ψυχολόγος) στο τεστ του

Turing δεν σημαίνει απαραίτητα πως έχουν και την ίδια

νοητικότητα. Τα προβλήματα του τεστ αυτού είναι πως καταρχήν

αυτό είναι υπερβολικά ισχυρό αφού δεν σημαίνει απαραίτητα πως το

να ξεγελάσει κάτι έναν άνθρωπο συνεπάγετε απαραίτητα πως έχει

νοητικότητα. Επίσης, άλλο ένα πρόβλημα του τεστ του Turing είναι

20

πως λαμβάνει υπόψιν του μόνον τις εισροές και τις εκροές των

συστημάτων (άνθρωπος και μηχανή) και δεν εξετάζει την δομή των

εσωτερικών διαδικασιών του καθενός από αυτά (Kim, 2005).

Συγκεκριμένα, τα δύο αυτά συστήματα (άνθρωπος και μηχανή)

φαίνεται να διαφέρουν στην δομή των εσωτερικών τους διαδικασιών,

με την μηχανή να είναι απλά μια αρχειοθήκη μέσω της οποίας απλά

εντοπίζεται η σωστή απάντηση, ενώ ο άνθρωπος μοιάζει παραπάνω με

μια υπολογιστική μηχανή που υπολογίζει κάθε φορά την απάντηση

εφαρμόζοντας για παράδειγμα αλγόριθμους. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος

με άλλα λόγια, είναι κάτι παραπάνω από συντακτική μηχανή, αφού

αναγνωρίζει την σημασιολογία κάθε έργου και το περιεχόμενό του

(John R. Searle, 1984). Φαίνεται λοιπόν από το πιο πάνω πως δεν

θα ήταν ορθό να αποδώσουμε στις μηχανές την ίδια νοητικότητα με

την ανθρώπινη. Αυτή την θέση έρχεται να ενδυναμώσει η δεύτερη

ένσταση απέναντι στον Λειτουργισμό Μηχανής ˙ το κινέζικο

δωμάτιο.

Το κινέζικο δωμάτιο αφορά το πείραμα του Searle που σκοπό του

είχε να αποδείξει πως ο άνθρωπος και η μηχανή διαφέρουν νοητικά.

Σε ένα δωμάτιο τοποθετείται ένα άτομο που δεν γνωρίζει Κινέζικα

και στο οποίο δίνεται ένα εγχειρίδιο της Κινέζικης γλώσσας. Στην

21

συνέχεια το άτομο δέχεται προτάσεις στην Κινέζικη γλώσσα και

παρά το γεγονός πως δεν γνωρίζει καθόλου την γλώσσα αυτή, μέσω

του εγχειριδίου που έχει στην διάθεσή του, καταφέρνει να

απαντάει ορθά σε αυτές τις προτάσεις, δίνοντας την ιδέα σε όσους

είναι εκτός του δωματίου πως κατανοεί τι λένε οι προτάσεις. Το

πιο πάνω πείραμα, σύμφωνα με τον κατασκευαστή του Searle, μπορεί

να πραγματοποιηθεί με την ίδια επιτυχία εάν στην θέση του ατόμου

τοποθετήσουμε έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή. Με τον ίδιο τρόπο

δηλαδή, και ο υπολογιστής θα χειριστεί τα σύμβολα χωρίς όμως να

κατανοεί την σημασία τους (John R. Searle, 1984).

Αυτό ακριβώς που συνέβη μέσα στο «κινέζικο δωμάτιο» (και από τον

άνθρωπο και από την μηχανή) είναι ακριβώς αυτό που συμβαίνει με

τις μηχανές οι οποίες ναι μεν μπορεί να κάνουν μια συγκεκριμένη

λειτουργία πχ υπολογισμό αριθμών, αλλά για αυτές, τα νούμερα

αυτά δεν έχουν καμία σημασία. Ο ανθρώπινος νους όμως, σε

αντίθεση, είναι μια «σημασιολογική μηχανή» η οποία καταλαβαίνει

πρώτα το περιεχόμενο των εισροών αλλά και των εσωτερικών

καταστάσεων (όπως είναι η πεποίθηση) και μετά καθορίζει πια θα

είναι η συμπεριφορική εκροή (John R. Searle, 1984).

22

O Searle, πιο συγκεκριμένα μέσω του πειράματος του για το

«κινέζικο δωμάτιο» καταδεικνύει πως ο ανθρώπινος νους είναι μια

σημασιολογική μηχανή ενώ οι υπολογιστικές μηχανές δεν είναι

τίποτα παραπάνω από συντακτικές μηχανές. Οι μηχανές αυτές δεν

φαίνεται να παράγουν νοήματα, και χωρίς νοήματα δεν μπορούμε να

μιλάμε για νοητικότητα. Τα νοήματα είναι αυτά που δίνουν

υπόσταση στις νοητικές διεργασίες ως προς το αναπαραστασιακό

περιεχόμενο και μόνον (Kim, 2005).

Συμπεράσματα

Εν κατακλείδι, ο Λειτουργισμός Μηχανής και ο Φυσικαλισμός Τύπου

καταρρέουν και αυτοί όπως είδαμε, ανοίγοντας τον δρόμο για νέες

θεωρητικές προσεγγίσεις για την αναζήτηση της σχέσης νου-

σώματος. Το τι είναι νοητικότητα, νους, ψυχή, νοητικά συμβάντα ή

όπως αλλιώς θέλει ο καθένας να το διατυπώσει, απασχολεί μέχρι

και σήμερα τους φιλοσοφικούς κύκλους και παραμένει ακόμα ζήτημα

συζήτησης.

Μπορεί κανείς να δει λοιπόν μέσω τις βιβλιογραφικής ανασκόπησης

το πως έχει προχωρήσει η φιλοσοφική έρευνα πάνω στο θέμα τις

νοητικότητας. Οι Θέσεις του Πλάτωνα και του Καρτέσιου πιστεύω

πως καλώς έχουν καταρρεύσει γιατί έτσι η φιλοσοφική αναζήτηση

23

έχει φτάσει στο σημείο σήμερα να δέχεται τις συσχετίσεις μεταξύ

νου και σώματος αλλά να τις εξετάζει πιο σχολαστικά και να μην

στέκεται σε επιχειρήματα περί ύπαρξης του Θεού τα οποία δεν

είναι κατά την γνώμη μου τόσο αξιόπιστα.

24

Βιβλιογραφία

Βιρβιδάκης, Σ et al. 2000. Εγχειρίδιο ΕΑΠ, Πάτρα. ΕΑΠ

David. J. Chalmers. 2002. The Passion Of The Soul. OXFORD UNIVERSITY

PRESS.

Jaegwon Kim, 2005. Η φιλοσοφία του Νου, Εκδόσεις L.B

Jaegwon Kim, 2010. Philosophy of mind. New York : Westview Press

John R. Searle, 1984. Can Computers Think?

Rene Descartes. 1996. The Passions of the Soul. The Philosophical

Writings or Descartes. Vol 1, pg : 21-23.

Putnam, Hilary. Brains and Behavior. Readings in Philosophy of

Psychology. Vol (1).

Smullyan, R. 1980. An Unfortunate Dualist. This book needs no title.

Prentive-Hall. Pg : 31.

25

26