Αρχαϊκή κεραμική από την Πεδιάδα

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ laquoΟ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣraquo

ΧΑΝΙΑ 2011

mdash Α Ν ΑΤ Υ Π Ο mdash

ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ

Ιrsquo ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΡΗΤΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

(ΧΑΝΙΑ 1-8 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2006)

Τομοσ Α2

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ndash ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ndash ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Y

copy 2011 ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ laquoΟ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣraquo ΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΕΩΣ 1899

Χάληδων 83 731 31 Χανιά Κρήτης Τηλ amp fax 28210-53879wwwchrysostomos-chaniagr E-mail chrysostomosotenetgr

ISBN (vol) 978ndash960ndash9558ndash04ndash4 ISBN (set) 978ndash960ndash8648ndash02ndash9

Επιμέλεια τόμου Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής ΚληρονομιάςΥπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού (mvlazakiotenetgr)amp Ελέν η ΠαπαδοπούλουΑρχαιολόγος ΚΕ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (epapadopoulyahoogr)

Διορθώσεις σελιδοποίηση και τυπογραφική φροντίδα Κωστής Ψυχογ υιός (pezanosotenetgr)

Εκτύπωση amp βιβλιοδεσία laquoΤυποκρ έταraquo ndash Γ Καζανάκης Δχοι ΑΒΕΒιΠε Ηρακλείου Κρήτης (infokazanakisgr)

Η έκδοση πραγματοποιείται με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού (wwwculturegr)

Την ευθύνη της έκδοσης έχει το ΔΣ του laquoΧρυσοστόμουraquo Αντώνης Πετρουλάκης (πρόεδρος) Κώστας Μαυρακάκης (αντιπρόεδρος) Βαγγέλης Μπούρμπος (γραμματέας) Χαράλαμπος Σκριβιλιωτάκης (ταμίας) Γιάννης Κουκλάκης Αικατερίνη Μανιά Κωνσταντίνος Πρώιμος (μέλη)

ΜΑΝΟΛΗΣ Ι ΣΤΕΦΑΝΑΚΗΣ

Αρχαϊκή ανάγλυφη κεραμική από την Πεδιάδα

Η Αρχαϊκή περίοδος στην Κρήτη παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς η θεωρία του λεγόμενου laquoαρχαϊκού κενούraquo (ldquoArchaic gaprdquo) μια επικρατούσα άποψη για τους μελετητές των τελευταίων δεκαετι-ών1 τείνει σιγά-σιγά να καταρριφθεί2 Τα αποτελέσματα της Επιφα-νειακής Έρευνας Πεδιάδας (Τhe Pediada Survey Project) έρχονται να ενισχύσουν την αναθεώρηση αυτής της άποψης και να επιβε-βαιώσουν τη συνέχεια και τη ζωτικότητα της κεντρικής mdashτουλάχι-στονmdash Κρήτης κατά την Αρχαϊκή εποχή

Ο αριθμός των αρχαιολογικών θέσεων στην Πεδιάδα που συρρι-κνώνονται κατά την ΥΜΙΙΙΓ και την Πρωτο-γεωμετρική περίοδο3 άρχισε να αυξάνει σταδιακά κατά τους γεωμετρικούς χρόνους για να φτάνει σε μια έκρηξη κατά τους ανατολίζοντες και κυρίως κατά τους αρχαϊκούς χρόνους4 ανακαλώντας εποχές όπως η Παλαιοανα-κτορική ή η Νεοανακτορική στην ίδια περιοχή5

Μέσα από τα ευρήματα της Επιφανειακής Έρευνας Πεδιάδας διαπιστώνεται ότι οι περισσότερες θέσεις (βλ χάρτη) συγκεντρώ-νονται κατά μήκος του κεντρικού ανατολικού τμήματος της Άνω

Επίκουρος καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας και Νομισματικής Τμήμα Μεσο γειακών Σπουδών Πανεπιστήμιο Αιγαίου Δημοκρατίας 1 851 00 Ρόδος E-mail stefanakisrhodesaegeangr 1 Βλ για παράδειγμα Coldstream ndash Huxley 1999 και Prent 1996-972 Βλ για παράδειγμα Kotsonas 2002 3 Panagiotakis 2003 356-574 Panagiotakis 2003 358-60 βλ και Kotsonas 2002 48-505 Βλ Panagiotakis 2003 346-53

mdash 775 mdash10ο ΔιεθνΚρητΣυν (Χανιά 2006) Α2 (Χανιά 2011) 775ndash788

Πεδιάδας6 με επίκεντρο την ευρύτερη περιοχή της Λύκτου και στο νότιο ανατολικό τμήμα της Άνω Πεδιάδας στην ευρύτερη περιοχή των Αρκάδων

Αρκετές θέσεις επίσης συγκεντρώνονται και κατά μήκος του δυτικού κλάδου του Καρτερού ποταμού σε ημι-ορεινές περιοχές που μπορούν εύκολα να προστατευθούν καθώς η πρόσβαση σε αυτές περιορίζεται μέσα από εύκολα ελεγχόμενα στενά περάσματα και δρόμους

Αυτή η διασπορά των αρχαιολογικών θέσεων και η ιδιαίτερη πυκνότητα που αυτές παρουσιάζουν κατά μήκος των δυτικών υπωρειών των Λασιθιώτικων βουνών προφανώς σχετίζεται και με την ανάπτυξη και επέκταση των δύο γνωστών πόλεων-κρατών7 της Πεδιάδας της Λύκτου8 και των Αρκάδων9 οι οποίες εξελίσσονται σε σημαντικές δυνάμεις της περιοχής κατά τους κλασικούς και ελλη-νιστικούς χρόνους Μεγάλη επίσης είναι και η σημασία της μάλλον εξαρτημένης πόλης της Λυκάστου στην Κεφάλα Αστριτσίου10 Σημα-

6 Το μεγαλύτερο δηλαδή προς νότο τμήμα της επαρχίας Πεδιάδος εξαιρουμένης μιας λωρίδας κατά μήκος της βόρειας ακτής

7 Για την ανάπτυξη της πόλης-κράτους στην κεντρική Κρήτη στα τέλη του 7ου αι βλ Kotsonas 2002 50-62

8 Για τη Λύκτο στην περιοχή του Ξιδά βλ ενδεικτικά Panagiotakis 2003 358-60 427-28 Ρεθεμιωτάκης 1984 Για μια πρόταση για κωμηδόν κατοίκηση και όχι για μια κυρίαρχη πόλη των Λυττίων βλ van Effenterre ndash Γόντικα 2000

9 Η ακριβής θέση της πόλης των Αρκάδων δεν είναι ακόμη επιβεβαιωμένη Τοπο-θετείται στο νότιο τμήμα του Ομφαλίου Πεδίου στην ευρύτερη περιοχή της Παναγιάς (Panagiotakis 2003 360 και 411-12) από άλλους ταυτιζόμενη με το Αφρατί (Nowicki 2000 179 Βασιλάκης 1984 44-48 Raubitschek 1972 16 IC I V2 Levi 1931 27-28) και από άλλους με τη θέση στο Ίνι Μονοφατσίου (Sanders 1982 151 725 Ducrey ndash van Effenterre 1973 281 Faure 1959 194 no 13) Ο Viviers (1994 240-41) επανεξετάζοντας την επιγραφή που δημοσίευσαν οι Jeffery και Morpurgo-Davis (1970 126-27 148-49 και 1971-2 27) προτεί-νει την ταύτιση της αρχαιολογικής θέσης στο Αφρατί με την κοινότητα των Δαταλλέων

10 Για τη Λύκαστο και την ταύτισή της με τη θέση στην Κεφάλα Αστριτσίου βλ Panagiotakis 2003 358 382-83 Παναγιωτάκης 2006 167-82 Stefanakis 2010 (υπό έκδοση) Γενικότερα για την πόλη και την ταύτισή της με τη θέση στο Κανλί Καστέλι βλ Perlman 1996 249 Επίσης Perlman 1996 247 για την ταύτιση της Κεφάλας Αστριτσίου με το Διατόνιον

mdash 776 mdash


mdash 777 mdash

ΑΡΧΑΪΚΗ ΑΝΑΓΛΥΦΗ ΚΕΡΑΜΙΚΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΔΙΑΔΑ

Χάρτης Ανατολίζουσες και αρχαϊκές θέσεις στην Πεδιάδα

ντικότατοι τέλος αλλά προς το παρόν αταύτιστοι οικισμοί φαίνεται ότι αναπτύχθηκαν και στις θέσεις Ανεμόμυλοι στο Αμαριανό Μιγγι-λίσι στην Αυλή Κεφάλα στο Χουμέρι11 Προφήτης Ηλίας στο Αρκα-λοχώρι12 καθώς και στη Βόνη13

Η επιφανειακή έρευνα της Πεδιάδας έχει δώσει πολύ μεγάλη ποσότητα αρχαϊκής κεραμικής14 σημαντικό ποσοστό της οποίας περιλαμβάνει όστρακα με ανάγλυφο ή στικτό διάκοσμο προερχό-μενα από έναν μεγάλο αριθμό θέσεων15 Ο συγκεκριμένος τύπος κεραμικής προσφέρεται για μια σειρά σημαντικών παρατηρήσεων τόσο ως προς τα σχήματα των αγγείων όσο και για την ποιότητα του πηλού την υφή και το χρώμα του Το πάχος των οστράκων και το είδος της διακόσμησης κατατάσσουν την ανάγλυφη κεραμική από την Πεδιάδα σε δύο μεγάλες κατηγορίες η μία περιλαμβάνει σχεδόν αποκλειστικά μεγάλους και μικρούς πίθους η άλλη μικρό-τερα αγγεία όπως κρατήρες λεκάνες ή μεγάλους σκύφους

Η διακόσμηση των πίθων περιλαμβάνει συνήθως συστήματα παράλληλων ταινιών στρογγυλευμένης (εικ 1 2 11) ή τριγωνικής απόληξης σχοινοειδείς (εικ 12) ή στενές ανάγλυφες ταινίες (εικ 5 9) καθώς και φαρδιές διακοσμημένες ταινίες (εικ 10 13) που περιτρέ-χουν το αγγείο και δημιουργούν ζώνες Μέσα στις ζώνες αναπτύσ-σονται διάφορα κοσμήματα τεθλασμένες κυματοειδείς (εικ 1 7) ή σπειροειδείς (εικ 2) ανάγλυφες ταινίες και ανάγλυφα πρόστυπα

11 Για την ανάπτυξη ενός οικισμού στην Κεφάλα Χουμερίου στα τέλη του 7ου αι βλ και Αλεξίου 1973 567

12 Για τις θέσεις βλ Panagiotakis 2003 358-60 γενικότερα και ειδικότερα 376 (Αμαριανό Ανεμόμυλοι) 384 (Αυλή Μιγγλίσι) 388 (Χουμέρι Κεφάλα) και 380 (Αρκαλοχώρι Προφήτης Ηλίας)

13 Για τις θέσεις βλ Panagiotakis 2003 423-2614 Το συνολικό βάρος των συλλεγέντων αρχαϊκών οστράκων υπερβαίνει τα 330

κιλά15 Βλ Panagiotakis 2003 359 χάρτης 9 Είναι γεγονός ότι η ανάγλυφη κεραμική

γενικότερα είναι η πλέον διαγνωστική για την Ανατολίζουσα και κυρίως την Αρχαϊκή περίοδο Το γεγονός ότι η αρχαϊκή κεραμική της Κρήτης μέχρι σήμερα φαίνεται πως ήταν mdashσε ένα μεγάλο μέρος τηςmdash μη διαγνωστική είναι ένα στοι-χείο ανάμεσα στα άλλα το οποίο έχει συμβάλει σημαντικά στην ενίσχυση της θεωρίας του laquoαρχαϊκού κενούraquo για το νησί Βλ σχετικά Κotsonas 2002 40-41

mdash 778 mdash


κομβία (εικ 1 8) σειρές εμπίεστων οκτάφυλλων (εικ 3) ή εξάφυλ-λων ροδάκων (εικ 12 13) απλών ή ομόκεντρων κύκλων (εικ 4 13) απλών ή ενάλληλων ρόμβων (εικ 5) απλών ή τρεχουσών σπειρών (εικ 6 7) καθώς και άλλα πολυπλοκότερα σχήματα όπως ο απλός (εικ 10) και ο σύνθετος (εικ 9) πλοχμός και τα πλέγματα σπειρών (εικ 8) Πολύ συχνά δύο κοσμήματα εναλλάσσονται στην ίδια ζώνη (εικ 12 13) Κατακόρυφες φαρδιές ταινίες χωρίζουν τις οριζόντιες ζώνες σε μετόπες (εικ 5 9 14 15) όπου φαίνεται να αναπτύσσονται mdashπολύ αποσπασματικά σωζόμεναmdash εικονιστικά θέματα εμβίων όντων κυρίως σφιγγών (εικ 14 15) και αιλουροειδών (εικ 16 17)

Τα μικρότερα αγγεία κλειστών και ανοικτών σχημάτων όταν φέρουν ανάγλυφη διακόσμηση αυτή είναι ανάλογη εκείνης των πίθων με συστήματα οριζοντίων ταινιών και κόσμηση που περιλαμ-βάνει ως επί το πλείστον εμπίεστους ρόδακες σπείρες και πρόστυπα κομβία (εικ 18-20)16

Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για τη διακόσμηση των ανάγλυφων αγγείων είναι κυρίως η μήτρα και η σφραγίδα πολλές φορές συνδυαζόμενες στο ίδιο όστρακο ενώ δεν λείπει και η εγχά-ραξη Είναι πολύ πιθανόν καθώς πολλά μικρότερα αγγεία είναι ιδιαίτερα προσεγμένα να μιμούνται με την έκτυπη διακόσμησή τους κάποιο μεταλλικό σκεύος17

Θέσεις όπως η Κεφάλα Αστριτσίου οι Ανεμόμυλοι στο Αμαριανό το Μιγγιλίσι στην Αυλή η Κεφάλα Χουμερίου ή ο Προφήτης Ηλίας Αρκαλοχωρίου έχουν δώσει τις μεγαλύτερες mdashκαι ποιοτικά καλύ-τερεςmdash ποσότητες ανάγλυφης κεραμικής των αρχαϊκών χρόνων Δεν αποκλείεται αν ληφθεί υπόψη η εντοπιότητα του πηλού18 και 16 Γενικότερα για τη διακόσμηση των ανάγλυφων κρητικών πίθων και μεγάλων

αγγείων βλ ενδεικτικά Simantoni-Bournia 2004 20-47 Woodard 1982 19-59 Anderson 1975 41-66 99-100 Schaumlfer 1957 9-43 Levi 1945 9-15 Savignoni 1901

17 Για τις τεχνικές βλ Σημαντώνη-Μπουρνιά 1990 45-49 Simantoni-Bournia 2004 14-16 Woodard 1982 12-13

18 Στην πλειονότητά τους τα αγγεία είναι πλασμένα από τον βαθύ κόκκινο πηλό της Πεδιάδας Πετρογραφική ανάλυση του πηλού της κεραμικής από την Πε διά-δα γίνεται από τη Δρ Ελένη Νοδάρου στο INSTAP STUDY CENTRE Για τους κόκκινους πηλούς της κεντρικής και ανατολικής Κρήτης βλ Hein et al 2004

mdash 779 mdash


mdash 780 mdash


1 2

3

4

5

6 7

mdash 781 mdash


8 9

10 11

12

13

mdash 782 mdash


14

15

16 17

18

mdash 783 mdash


19

20

mdash 784 mdash


Κατάλογος εικόνων

1 Αμαριανό Ανεμόμυλοι Τμήμα σώματος πίθου2 Αστρίτσι Κεφάλα Τμήμα σώματος πίθου 3 Αστρίτσι Κεφάλα Τμήμα χείλους πίθου [Oslash= 59 cm]4 Παναγιά Αξεστράτηγος Τμήμα σώματος πίθου5 Αμαριανό Ανεμόμυλοι Τμήμα σώματος πίθου6 Χουμέρι Κεφάλα Τμήμα βάσης πίθου [Oslash= 34 cm]7 Θραψανός Αμύγδαλος Τμήμα σώματος πίθου8 Αστρίτσι Κεφάλα Τμήμα σώματος πίθου9 Αμαριανό Ανεμόμυλοι Τμήμα σώματος πίθου10 Αμαριανό Ανεμόμυλοι Τμήμα σώματος πίθου11 Μουχτάροι Βερέμη Λίμνη Τμήμα σώματος πίθου12 Αμαριανό Ανεμόμυλοι Τμήμα σώματος πίθου13 Αυλή Μιγγιλίσι Τμήμα σώματος πίθου14 Αστρίτσι Κεφάλα Τμήμα σώματος πίθου15 Αμαριανό Ανεμόμυλοι Τμήμα σώματος μικρού πίθου16 Κασσάνοι Μαραγκού Χάνι Τμήμα σώματος πίθου17 Αρκαλοχώρι Προφήτης Ηλίας Τμήμα σώματος πίθου18α Βόνη ιδ Καλογερίδη Τμήμα χείλους λεκάνης18β Βόνη ιδ Καλογερίδη Τμήμα ώμου πιθοειδούς αγγείου18γ Βόνη ιδ Καλογερίδη Τμήμα σώματος πιθοειδούς αγγείου18δ Βόνη ιδ Καλογερίδη Τμήμα χείλους και σώματος κυπέλλου19α Αυλή Μιγγιλίσι Τμήμα σώματος πιθοειδούς αγγείου19β Αυλή Μιγγιλίσι Τμήμα λαιμού και οριζόντιας κυλινδρικής λαβής μικρού πίθου19γ Αυλή Μιγγιλίσι Τμήμα ώμου μικρού πίθου19δ Αυλή Μιγγιλίσι Τμήμα σώματος πιθοειδούς αγγείου20α-β Αστρίτσι Κεφάλα Τμήμα χείλους και σώματος λεκάνης20γ Αστρίτσι Κεφάλα Τμήμα σώματος λεκάνης

η τεχνοτροπία κάποιες από αυτές να λειτούργησαν ως σημαντικά κέντρα κεραμικής τα οποία μάλιστα εφοδίαζαν ολόκληρη την περι-φέρεια της κεντρικής Κρήτης

Παρά το αυξανόμενο ενδιαφέρον για την αρχαϊκή κεραμική της Κρήτης δεν έχει μέχρι σήμερα γίνει καμιά συστηματική προσπά-θεια συνολικής αξιολόγησης της ανάγλυφης κεραμικής των αρχαϊ-κών χρόνων Η μελέτη της κεραμικής19 ωστόσο από την Πεδιάδα εκτός από την κατάδειξη πληθώρας αρχαιολογικών θέσεων δίνει τη δυνατότητα να διατυπωθούν κάποιες εκτιμήσεις για την οικο-νομία και τη δημογραφία της περιοχής κατά την Αρχαϊκή περίοδο Επιπλέον η στατιστική ανάλυση των ευρημάτων μπορεί σε πρώτη φάση να αποδώσει στοιχεία ενδεικτικά για τους τύπους της αποθη-κευτικής και χρηστικής κεραμικής και να επιτρέψει εκτιμήσεις mdashμε κάθε επιφύλαξηmdash για τον σχετικό όγκο παραγωγής και διακίνησης κεραμικών προϊόντων

Η μελέτη της εν λόγω κεραμικής πρόκειται να εμπλουτίσει σημαντικά τη γνώση μας για την ανάγλυφη κεραμική της κεντρικής Κρήτης κατά τους αρχαϊκούς χρόνους ενώ δεν λείπουν και σχέσεις της πεδιαδίτικης ανάγλυφης κεραμικής του 7ου και του 6ου αι πΧ με τα αντίστοιχα σύγχρονα εργαστήρια άλλων θέσεων και περιοχών της Κρήτης20 και των νησιών του Αιγαίου21

bull

19 H αρχαϊκή κεραμική από την Πεδιάδα βρίσκεται λίγο πριν την ολοκλήρωση της μελέτης της από τον γράφοντα για δημοσίευση στο Panagiotakis et al (in preparation)

20 Η κεραμική από την Πεδιάδα βρίσκει για παράδειγμα πολλά παράλληλα σε αγγεία και όστρακα από την Κνωσό (Coldstream 1973) τους Αρκάδες (Levi 1931) τον Πρινιά (Rizza ndash Palermo ndash Tomasselo 1992) τη Φαιστό (Palermo 1992) την κοιλάδα των Μεσελέρων (Hayden 1995 124-25 Hayden ndash Moody ndash Rachman 1992 329) τον Αζοριά (Haggis et al 2004) κα

21 Βλ ενδεικτικά Simantoni-Bournia 2004 49-62 (Ρόδος) 63-122 (Κυκλάδες) Σημαντώνη-Μπουρνιά 1990 (Νάξος) Schaumlfer 1957 45-87 (Ρόδος Τήνος Βοιωτία)

mdash 785 mdash


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

Αλεξίου 1973 Στ Αλεξίου laquoΧουμέριraquo ΑΔ 25 (Β2 Χρονικά) 567Anderson 1975 LH Anderson Relief Pithoi from the Archaic Period of

Greek Art (diss Univ of Colorado)Βασιλάκης 1984 Α Βασιλάκης laquoΑρκάδεςndashΑρκαδία η αρχαία ελληνική

πόλη στο Αφρατί Πεδιάδαςraquo Λύκτος (Περιοδική επιστηmicroονική έκδοση του Συλλόγου Πεδιαδιτών) 1 43-48

Coldstream 1973 JN Coldstream laquoKnossos 1951-1961 Orientalizing and Archaic Pottery from the Townraquo BSA 68 33-63

Coldstream ndash Huxley 1999 JN Coldstream ndash GL Huxley laquoThe Archaic Gapraquo BSA 94 289-307

Ducrey ndash van Effenterre 1973 P Ducrey ndash H van Effenterre laquoUn regravegle-ment drsquoeacutepoque romaine sur les bains drsquoArcadegravesraquo Κρητικά Χρονικά 25(2) 281-290

Faure 1959 P Faure laquoLa Cregravete aux cent villesraquo ΚρητΧρονικά 13 171-217Haggis et al 2004 DC Haggis ndash MS Mook ndash CM Scarry ndash LM Snyder

ndash WC West laquoExcavations at Azoria 2002raquo Hesperia 73 339-400 Hayden 1995 BJ Hayden laquoRural settlement of the orientalizing through

early classical period the Meseleroi valley eastern Creteraquo Aegean Archaeology 2 124-125

Hayden ndash Moody ndash Rachman 1992 BJ Hayden ndash J Moody ndash O Rach-man laquoThe Vrokastro survey project 1986-1989 Research design and preliminary resultsraquo Hesperia 61 293-353

Hein et al 2004 A Hein ndash PM Day ndash MA Cau Ontiveros ndash V Kilikoglou laquoRed clays from Central and Eastern Crete geochemical and miner-alogical properties in view of provenance studies on ancient ceram-icsraquo Applied Clay Science 24 245-255

IC M Guarducci Inscriptiones Creticae opera et consilio Friderici Halbherr collectae Roma 1935-1950

Jeffery ndash Morpurgo-Davis 1970 LH Jeffery ndash A Morpurgo-Davis laquoΠοινικαστάς and Ποινικάζεινraquo Kadmos 9 126-127 148-149

_____ 1971 LH Jeffery ndash A Morpurgo-Davis laquoAn Archaic Greek inscription from Creteraquo BMQ 36 24-29

mdash 786 mdash


Kotsonas 2002 A Kotsonas laquoThe rise of polis in central Creteraquo Eulimene 3 37-74

Levi 1931 D Levi Arcades Una cittagrave cretese allrsquoalba della civiltagrave ellenica ASAI X-XII (1927-1929) Roma

_____ 1945 D Levi Early Hellenic Pottery of Crete PrincetonNowicki 2000 K Nowicki Defensible Sites in Crete c1200-800 BC (LM

IIIBIIIC through Early Geometric) (Aegeum 21) LiegravegeAustinPalermo 1992 D Palermo laquoLrsquo officina dei pithoi di Festogravesraquo Cronache di

Archeologia 31 35-52Panagiotakis 2003 N Panagiotakis laquoLrsquoevolution archeacuteologique de la Pedia-

da (Cregravete centrale) premier bilan drsquoune prospectionraquo BCH 127 327-430

Παναγιωτάκης 2006 Ν Παναγιωτάκης laquoΟικιστική τοπογραφία στην επαρχία Πεδιάδος από τη Νεολιθική περίοδο ως την ύστερη εποχή του χαλκούraquo Πεπραγμένα Θ΄ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου (Ελούντα 1-6 Οκτ 2001) Α2 Ηράκλειο 167-182

Panagiotakis et al (in preparation) N Panagiotakis et al Τhe Pediada Survey Project (INSTAP Αcademic Press)

Perlman 1996 P Perlman laquoΠόλις Υπήκοος The dependent polis and Creteraquo στο MH Hansen (επιμ) Introduction to an Inventory of Poleis Acts of the Copenhagen Polis Centre 3 (Det Kongelige Dan-ske Videnskabernes Selskab Historisk-filosofiske Meddelelser 74) Copenhagen 233-287

Prent 1996-97 M Prent laquoThe Sixth Century BC in Crete The Best Can-didate for being a Dark Ageraquo στο M Maaskant-Kleibrink (επιμ) Caeculus III Debating Dark Ages Groningen 35-46

Raubitschek 1972 ΑΕ Raubitschek laquoThe inscriptionsraquo στο H Hoffmann (επιμ) Early Cretan Armorers Mainz am Rein 15-65

Ρεθεμιωτάκης 1984 Γ Ρεθεμιωτάκης laquoΑνασκαφική έρευνα στη Λύττοraquo Λύκτος 1 49-65

Rizza ndash Palermo ndash Tomassello 1992 A Rizza ndash D Palermo ndash F Tomassello Mandra di Gipari Catania

Sanders 1982 IF Sanders Roman Crete WarminsterSavignoni 1901 L Savignoni laquoFragments of Cretan Pithoiraquo AJA 5 404-417Schaumlfer 1957 J Schaumlfer Studien zu den griechischen Reliefpithoi des 8-6

Jahrhunderts v Chr aus Kreta Rhodos Tenos und Boiotien Stuttgart

mdash 787 mdash


Σημαντώνη-Μπουρνιά 1990 Ε Σημαντώνη-Μπουρνιά Ανασκαφές Νάξου Οι ανάγλυφοι πίθοι Αθήνα

Simantoni-Bournia 2004 E Simantoni-Bournia La Ceacuteramique grecque agrave reliefs Ateliers insulaires du VIIIe au VIe siegravecle avant J-C Genegraveve

Stefanakis 2010 (υπό έκδοση) MI Stefanakis laquoA lsquohoardrsquo of bronze coins from Astritsi Pediada region and ARIAOI of Creteraquo στο MI Ste-fanakis ndash V Stefanaki (επιμ) Cretan Coin Hoards (Ευλιμένη 11) Ρέθυμνο

van Effenterre ndash Γόντικα 2000 H van Effenterre ndash Δ Γόντικα laquoΛύττος Πόλη Φάντασμαraquo Πεπραγμένα H΄ Διεθνούς Κρητολογικού Συνε-δρίου (Ηράκλειο 9-14 Σεπτ 1996) Α3 Ηράκλειο 437-456

Viviers 1994 D Viviers laquoLa citeacute de Dattalla et lrsquoexpansion de Lyktos en Cregravete centraleraquo BCH 118 229-259

Woodard 1982 ME Woodard The Principal Figural Reliefs of the Cretan Relief Pithoi of the Seventh Century BC MA thesis Univ of North Carolina at Chapel Hill

bull

mdash 788 mdash


copy 2011 ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ laquoΟ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣraquo ΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΕΩΣ 1899

Χάληδων 83 731 31 Χανιά Κρήτης Τηλ amp fax 28210-53879wwwchrysostomos-chaniagr E-mail chrysostomosotenetgr

ISBN (vol) 978ndash960ndash9558ndash04ndash4 ISBN (set) 978ndash960ndash8648ndash02ndash9

Επιμέλεια τόμου Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής ΚληρονομιάςΥπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού (mvlazakiotenetgr)amp Ελέν η ΠαπαδοπούλουΑρχαιολόγος ΚΕ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (epapadopoulyahoogr)

Διορθώσεις σελιδοποίηση και τυπογραφική φροντίδα Κωστής Ψυχογ υιός (pezanosotenetgr)

Εκτύπωση amp βιβλιοδεσία laquoΤυποκρ έταraquo ndash Γ Καζανάκης Δχοι ΑΒΕΒιΠε Ηρακλείου Κρήτης (infokazanakisgr)

Η έκδοση πραγματοποιείται με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού (wwwculturegr)

Την ευθύνη της έκδοσης έχει το ΔΣ του laquoΧρυσοστόμουraquo Αντώνης Πετρουλάκης (πρόεδρος) Κώστας Μαυρακάκης (αντιπρόεδρος) Βαγγέλης Μπούρμπος (γραμματέας) Χαράλαμπος Σκριβιλιωτάκης (ταμίας) Γιάννης Κουκλάκης Αικατερίνη Μανιά Κωνσταντίνος Πρώιμος (μέλη)
















mdash 776 mdash


mdash 777 mdash











mdash 778 mdash









mdash 779 mdash


mdash 780 mdash


1 2

3

4

5

6 7

mdash 781 mdash


8 9

10 11

12

13

mdash 782 mdash


14

15

16 17

18

mdash 783 mdash


19

20

mdash 784 mdash







bull




mdash 785 mdash

















mdash 786 mdash

















mdash 787 mdash








bull

mdash 788 mdash

















mdash 776 mdash


mdash 777 mdash











mdash 778 mdash









mdash 779 mdash


mdash 780 mdash


1 2

3

4

5

6 7

mdash 781 mdash


8 9

10 11

12

13

mdash 782 mdash


14

15

16 17

18

mdash 783 mdash


19

20

mdash 784 mdash







bull




mdash 785 mdash

















mdash 786 mdash

















mdash 787 mdash








bull

mdash 788 mdash


mdash 777 mdash











mdash 778 mdash









mdash 779 mdash


mdash 780 mdash


1 2

3

4

5

6 7

mdash 781 mdash


8 9

10 11

12

13

mdash 782 mdash


14

15

16 17

18

mdash 783 mdash


19

20

mdash 784 mdash







bull




mdash 785 mdash

















mdash 786 mdash

















mdash 787 mdash








bull

mdash 788 mdash










mdash 778 mdash









mdash 779 mdash


mdash 780 mdash


1 2

3

4

5

6 7

mdash 781 mdash


8 9

10 11

12

13

mdash 782 mdash


14

15

16 17

18

mdash 783 mdash


19

20

mdash 784 mdash







bull




mdash 785 mdash

















mdash 786 mdash

















mdash 787 mdash








bull

mdash 788 mdash









mdash 779 mdash


mdash 780 mdash


1 2

3

4

5

6 7

mdash 781 mdash


8 9

10 11

12

13

mdash 782 mdash


14

15

16 17

18

mdash 783 mdash


19

20

mdash 784 mdash







bull




mdash 785 mdash

















mdash 786 mdash

















mdash 787 mdash








bull

mdash 788 mdash


mdash 780 mdash


1 2

3

4

5

6 7

mdash 781 mdash


8 9

10 11

12

13

mdash 782 mdash


14

15

16 17

18

mdash 783 mdash


19

20

mdash 784 mdash







bull




mdash 785 mdash

















mdash 786 mdash

















mdash 787 mdash








bull

mdash 788 mdash


mdash 781 mdash


8 9

10 11

12

13

mdash 782 mdash


14

15

16 17

18

mdash 783 mdash


19

20

mdash 784 mdash







bull




mdash 785 mdash

















mdash 786 mdash

















mdash 787 mdash








bull

mdash 788 mdash


mdash 782 mdash


14

15

16 17

18

mdash 783 mdash


19

20

mdash 784 mdash







bull




mdash 785 mdash

















mdash 786 mdash

















mdash 787 mdash








bull

mdash 788 mdash


mdash 783 mdash


19

20

mdash 784 mdash







bull




mdash 785 mdash

















mdash 786 mdash

















mdash 787 mdash








bull

mdash 788 mdash


mdash 784 mdash







bull




mdash 785 mdash

















mdash 786 mdash

















mdash 787 mdash








bull

mdash 788 mdash





bull




mdash 785 mdash

















mdash 786 mdash

















mdash 787 mdash








bull

mdash 788 mdash

















mdash 786 mdash

















mdash 787 mdash








bull

mdash 788 mdash

















mdash 787 mdash








bull

mdash 788 mdash








bull

mdash 788 mdash


Αρχαϊκή κεραμική από την Πεδιάδα

Documents

Transcript of Αρχαϊκή κεραμική από την Πεδιάδα