Η μεταγραφή εννοιών της υπαρξιστικής φιλοσοφίας σε...

Εφη Προφσαλη 23ο Παγκόσμιο Φιλοσοφικό Συνέδριο, Αθήνα, Αφγουστος 2013

Η μεταγπαυή εννοιών τηρ ςπαπξιστικήρ υιλοσουίαρ

σε σκηνική σημείωση

Περί της Έννοιας τοσ Προσώποσ τοσ Υιού τοσ Θεού

On the Concept of the Face, Regarding the Son of God

Ο δηεζλνχο θήκεο Ηηαιφο ζθελνζέηεο Ρνκέν Καζηεινχηζη θαη ε νκάδα ηνπ κε ηελ επσλπκία

Societas Raffaello Sanzio1 δεκηνπξγνχλ ηα ηειεπηαία ρξφληα ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο κεζηέο

θηινζνθηθνχ2 ζηνραζκνχ, κε επίθεληξν ηα ππαξμηαθά δεηήκαηα θαη ηε ζρέζε ηνπ αλζξψπνπ κε

ην ζείν. Σν θαινθαίξη ηνπ 2011 παξνπζίαζαλ ζηηο επξσπατθέο πξσηεχνπζεο θαη ζηελ Αζήλα ηελ

1 Σελ νκάδα ίδξπζε ην 1981 ν Ρνκέν Καζηεινχηζη (1960-) καδί κε ηηο Claudia Castellucci and Chiara Guidi.

2 Βι. Έιελα Παπαιεμίνπ, Όηαν ο λόγορ μεηαηπέπεηαι ζε ύλη. Romeo Castellucci/Societas Raffaello Sanzio,

(Πιέζξνλ, Αζήλα, 2009). Ο Καζηεινχηζη ζηε ζπλέληεπμε πνπ πεξηιακβάλεηαη ζ’ απηφ ην βηβιίν αλαθέξεηαη ζε επηξξνέο θηινζφθσλ ζην έξγν ηνπ. Δλδεηθηηθά: ζ. 71.


παξάζηαζε Πεπί ηηρ έννοιαρ ηος πποζώπος ηος Υιού ηος Θεού (On the concept of the face,

regarding the Son of God). Μηα παξάζηαζε κε έληνλε επηξξνή απφ ηελ ππαξμηζηηθή θηινζνθία

ηνπ Εαλ-Πσι αξηξ φπσο απηή απνηππψλεηαη ζην θηινζνθηθφ ηνπ δνθίκην ην Είναι και ηο

Μηδέν. Ζ παξάζηαζε επηθεληξψλεηαη ζην αλζξψπηλν νλ ελψπηνλ ηνπ Τηνχ ηνπ Θενχ. Με

γλψκνλα ηηο απφςεηο ηνπ Theodor Adorno φηη ε «αηζζεηηθή κνξθή είλαη θαηαζηαιαγκέλν

πεξηερφκελν»3 θαη φηη κφλν «έξγα ηέρλεο πνπ γίλνληαη αηζζεηά σο ηξφπνο ζπκπεξηθνξάο έρνπλ

ιφγν χπαξμεο»4 ζα πξνζεγγίζνπκε απηήλ ηελ παξάζηαζε, ε νπνία θαίλεηαη φηη αληαπνθξίλεηαη

θαη ζηα δχν παξαπάλσ πξνηάγκαηα. Πξφθεηηαη γηα έλα ξεμηθέιεπζν παξαζηαζηαθφ γεγνλφο ην

νπνίν δελ πεξηιακβάλεη γξαπηφ ή πξνθνξηθφ ιφγν αιιά βαζίδεηαη απνθιεηζηηθά ζε «ζθεληθέο

εηθφλεο»5, νη νπνίεο εκθαλίδνπλ πνιχ ζπγθεθξηκέλεο θαη «εηθνλνθιαζηηθέο»6 ζπκπεξηθνξέο. Σα

ζθεληθά ζεκεία ηεο παξάζηαζεο παξαπέκπνπλ επζέσο ζηηο έλλνηεο -βλέμμα, εμείρ-ανηικείμενο,

εμείρ-ςποκείμενο, ελεςθεπία εν καηαζηάζει, είναι-ππάηηειν- ηεο ππαξμηζηηθήο θηινζνθίαο ηνπ

Εαλ-Πσι αξηξ. Ζ παξνχζα εηζήγεζε απνπεηξάηαη λα αλαδείμεη ηελ αηζζεηηθή θφξκα κε ηελ

νπνία νη έλλνηεο απηέο κεηαγξάθνληαη ζε ζθεληθή ζεκείσζε ζηελ πξναλαθεξζείζα παξάζηαζε.

Ζ παξάζηαζε πεξηιακβάλεη ηηο θάησζη εηθφλεο:

Δηθφλα πξψηε: Μηα ππεξκεγέζεο εηθφλα ηνπ πξνζψπνπ ηνπ Ηεζνχ απφ ηνλ πίλαθα Ο Σωηήπαρ

ηος κόζμος ηνπ Αληνλέιν ληα Μεζίλα (1465) απνηειεί ην ζθεληθφ. ηε βάζε ηνπ, ζ’ έλα

εζσηεξηθφ ζπηηηνχ έλαο ππέξγεξνο άληξαο, απνθακσκέλνο απφ ηηο αξξψζηηεο, ηαιαηπσξείηαη

απφ αθαηάζρεηε δηάξξνηα. Ο γηνο ηνπ επηδίδεηαη, επί κηζή ψξα, ζε κηαλ απέιπηδα πξνζπάζεηα

λα θαζαξίδεη ηνλ παηέξα ηνπ. Δλίνηε εμεγείξεηαη θαη ηφηε πξνζθεχγεη ηθεηεπηηθά ζηνλ πίλαθα κε

ην Πξφζσπν ηνπ Ηεζνχ. Σειηθά, παηέξαο θαη γηνο απνρσξνχλ, κε ηνλ πξψην λα αθήλεη ζηε

ζθελή κηα ιίκλε πεξηηησκάησλ σο ην χζηαην απνηχπσκα ηεο παξνπζίαο ηνπ.

3 Theodor Adorno, Αιζθηηική Θεωπία, κηθξ. Λεπηέξεο Αλαγλψζηνπ, (Αιεμάλδξεηα, Αζήλα, 2000), ζ. 20.

4 Αςηόθι, ζ. 32.

5 Ο Καζηεινχηζη έρεη δειψζεη επαλεηιεκκέλα φηη ην ζέαηξφ ηνπ έρεη θψδηθα θαη δνκή. Βι. Bruno Tackels, Les

Castellucci (Ecrinains de plateau I), Les Solitaires Intempestifs, (Besancon, 2005). 6 Ο Καζηεινχηζη απνθαιεί ην ζέαηξφ ηνπ «εηθνλνθιαζηηθφ» κε ηελ έλλνηα ηεο δεκηνπξγίαο εηθφλσλ νη νπνίεο

έξρνληαη ζε ξήμε κε ηε ζπκβαηηθή αλαπαξάζηαζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Βι. Romeo Castellucci: “The Iconoclasm of the Stage and the Return of the Body. The Carnal Power of Theater”, trans. Gloria Pastorino, (Theater, 37 (3), 2007), Special Issue on SRS, ed. Tom Sellar, ζζ. 37-45.


Δηθφλα δεχηεξε:

Ζ ζθελή είλαη άδεηα. Κπξηαξρεί ν πίλαθαο κε ην πξφζσπν ηνπ Ηεζνχ. Απφ ην βάζνο, αθνχγνληαη

θσλέο παηδηψλ πνπ παίδνπλ κπάζθεη αλακεκηγκέλεο κε ηνπο θηχπνπο ηεο κπάιαο ζην γήπεδν.

Μηα παξέα παηδηψλ 10-12 εηψλ εκθαλίδεηαη. Απφ ηα ζρνιηθά ηνπο ζαθίδηα βγάδνπλ

ρεηξνβνκβίδεο ηηο νπνίεο εμαθνληίδνπλ πξνο ηνλ Ηεζνχ, ζηνλ πίλαθα. Δθθσθαληηθνί ήρνη

εθξήμεσλ θαη βνκβψλ ζπληαξάζζνπλ ηνλ ρψξν ελψ ηα παηδηά βνκβαξδίδνπλ αζηακάηεηα ηνλ

Ηεζνχ. Ζ ζθελή γεκίδεη άδεηα θειχθε ρεηξνβνκβίδσλ. Όηαλ, ηα παηδηά απνρσξνχλ, έλα απ’ απηά

παξακέλεη αθηλεηνπνηεκέλν θνηηάδνληαο ηνπο ζεαηέο γηα 5 ιεπηά.


Δηθφλα Σξίηε: Ζ ζθελή θαη πάιη άδεηα. ηαδηαθά, ην πξφζσπν ηνπ Ηεζνχ ζηνλ πίλαθα αξρίδεη λα

παξακνξθψλεηαη, καχξα πγξά, πεξηηηψκαηα (;) ην δηαηξέρνπλ, ελψ αλζξψπηλα ζψκαηα

δηαξξεγλχνπλ ηελ επηθάλεηά ηνπ θαη ηειηθά ηελ μεζθίδνπλ. Μέζα ζε ελαιιαγέο θσηφο θαη

ζθφηνπο εκθαλίδεηαη έλαο ίδηνο αξξαγήο πίλαθαο, πάλσ ζηνλ νπνίν πξνβάιιεηαη θσηηζκέλε ε

θξάζε «You are not my shepherd». Σειηθά, κία ζηηγκηαία έθιακςε ηνλίδεη μαλά ηε θξάζε θαη

φια βπζίδνληαη ζην ζθνηάδη.


Γεζπφδνληα ξφιν ζηε παξάζηαζε θαηέρεη ην βλέμμα.

Σν βιέκκα ζηνλ αξηξ ελέρεη ηνλ ραξαθηήξα ελφο «εμαξζξσηηθνχ»7 κεραληζκνχ θαηά ηνλ νπνίν

νη νξψκελνη αηζζάλνληαη εγθαηαιειεηκκέλνη κέζα ζηελ ειεπζεξία ηνπ «άιινπ», αιινηξησκέλνη

απφ ην θνίηαγκά ηνπ, θαζψο ην βιέκκα ηνπ θαη κφλν ηνπο εμαλαγθάδεη λα βξίζθνληαη «ελ

θηλδχλσ»8. Πξφθεηηαη γη’ απηφ πνπ ν αξηξ απνθαιεί «ζηεξενπνίεζε θαη αιινηξίσζε ησλ

δπλαηνηήησλ»9 ηνπ νξψκελνπ. ηελ παξάζηαζε δηαθξίλνπκε δχν πεγέο βιέκκαηνο. Δθηφο απφ

ηελ θαζηεξσκέλε ζην ζέαηξν πεγή βιέκκαηνο πνπ εθθηλεί απφ ηνλ ζεαηή πξνο ηε ζθελή,

αλαγλσξίδνπκε εδψ θαη ηελ αληίζηξνθε, δειαδή βιέκκαηα από ηε ζθελή πνπ θαηεπζχλνληαη10

πξνο ην θνηλφ, φπσο: ην βιέκκα ηνπ Ηεζνχ11 απφ ηνλ πίλαθα πξνο ηνπο ζεαηέο θαη ην βιέκκα

ηνπ αθίλεηνπ παηδηνχ πξνο ηνπο ζεαηέο. Όια ηα βιέκκαηα ππορ θαη από ηε ζθελή απνηεινχλ

απνθσδηθνπνηήζηκα ζεκεία, ηα νπνία ππαθνχνπλ απφιπηα ζηνλ «εμαξζξσηηθφ κεραληζκφ» ηνπ

7 Εαλ Πσι αξηξ, Το Είναι και ηο Μηδέν, Δοκίμιο θαινομενολογικήρ ονηολογίαρ, κηθξ. Κσζηήο Παπαγηψξγεο,

(Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα, 2007), ζ. 419: «ζηνηρείν εμάξζξσζεο». 8 Αςηόθι, ζ. 449.

9 Αςηόθι, ζ. 431: «πιιακβάλσ ην βιέκκα ηνπ άιινπ κέζα ζηελ πξάμε κνπ σο ζηεξενπνίεζε θαη αιινηξίσζε ησλ

δπλαηνηήησλ κνπ». 10

Ρνκέν Καζηεινχηζη, «Όινη θαηαγφκαζηε απφ ηελ ηξαγσδία», Δθ. Παποςζία, 29/06/2011, ζπλέληεπμε ζηνλ

Γηψξγν Βνπδηθιάξε: «Δίλαη κηα ξεηνξηθή ζηξαηεγηθή, φηαλ ν πίλαθαο θνηηάδεη απεπζείαο ην ζεαηή ζηα κάηηα. Έρεη

ηε ζπνπδαία ιεηηνπξγία ηεο κεηάζεζεο. Γεκηνπξγεί έλα θαλάιη αλάκεζα ζε απηφ πνπ ζπκβαίλεη επί ζθελήο θαη ζην

ζεαηή, ζηνλ πξνζσπηθφ ρψξν ηνπ ζεαηή.»

11 Ο πίλαθαο κε ηνλ Ηεζνχ/σηήξα είλαη ζεκείν, σο έξγν ηέρλεο. Δθφζνλ, φκσο, απνηειεί θαη ζθεληθφ ζεκείν

απηνκάησο αλα-ζεκαζηνδνηείηαη κέζσ ηεο ζθεληθήο ζεκείσζεο. Απηή ηε δεπηεξνγελή ζθεληθή ζεκείσζε πξνζεγγίδνπκε εδψ εξκελεχνληαο ην «βιέκκα» Tνπ.


βιέκκαηνο πνπ επηθαιείηαη ν αξηξ. Δηδηθφηεξα, ην βιέκκα ησλ ζεαηψλ πνπ παξαθνινπζνχλ

ηελ νδχλε θαη ηνλ εμεπηειηζκφ ηνπ φληνο -ην νπνίν ζπκβνιηθά θαηά ηνλ ζθελνζέηε12 βπζίδεηαη

ζηα πεξηηηψκαηά ηνπ- ζέηεη «ελ θηλδχλσ» ηελ εμαγγειία ηνπ ηίηινπ ηνπ πίλαθα φπνπ ν Ηεζνχο

παξνπζηάδεηαη σο Σωηήπαρ ηος Κόζμος13. πγθεθξηκέλα, ηα δξψκελα επί ζθελήο

επηβεβαηψλνπλ φηη ε ρξηζηνινγηθή απηνζπζία δελ κεηέβαιιε ηελ αλζξψπηλε θαηάζηαζε, θαζψο

εμαξρήο δελ αθνξνχζε14 ην επί γεο ελζψκαην νλ. Tν βιέκκα ησλ ζεαηψλ πξνο ηε ζθελή,

ηνπνζεηνχκελν ζ’ απηφ ην πεξηθείκελν, ζέηεη ελ ακθηβφισ ηφζν ηνλ ζθνπφ ηνπ φληνο φζν θαη ηε

ζσηεξηνινγηθή15 εμαγγειία -αλ φρη εμ νινθιήξνπ, ηνπιάρηζηνλ ην είδορ ηεο σηεξίαο- ε νπνία

θαζψο θαίλεηαη δελ αθνξά ηνλ επί γεο άλζξσπν.

ε κηαλ αληίζηξνθε, ηψξα, θαηεχζπλζε ν Ηεζνχο θνηηάδεη ηνπο ζεαηέο κέζα απφ ηνλ πίλαθα. ’

έλα δεχηεξν δειαδή επίπεδν, ην βιέκκα ηνπ «αληαπνδίδεη» ηελ αιινηξησηηθή επελέξγεηα ηνπ

βιέκκαηνο ησλ ζεαηψλ. Αθελφο ππνλνκεχεη ηελ αξρηθή επηινγή ηνπο κε ηελ νπνία

«ελαπέζεζαλ» ηελ ειπίδα ηνπο γηα ηε ζσηεξία ηνπ αλζξψπηλνπ φληνο ζηνλ Τηφ ηνπ Θενχ.

Αθεηέξνπ, ζέηεη «ελ θηλδχλσ» ηελ θαηαζηαηηθή ζέζε ησλ ζεαηψλ, ήηνη ηε θέαζη, ε νπνία

νπζηαζηηθά δηαησλίδεη θαη ζπληεξεί ηελ ειπίδα γη’ απηήλ ηελ έξωθεν ζσηεξία. Αληίζηνηρε

«ξσγκή»16 ζην ζχκπαλ ησλ ζεαηψλ πξνθαιεί θαη ην παηδηθφ βιέκκα, ην νπνίν δειψλεη σο

ζθεληθφ gestus17 φηη ηα παηδηά αλαιακβάλνπλ δξάζε «πξάηηνληαο» -ζπκβνιηθά πεηψληαο

ρεηξνβνκβίδεο ζην πξφζσπν ηνπ Ηεζνχ/σηήξα- ελφζσ εθείλνη είλαη απιψο ζεαηέο. Καη’ απηφλ

ηνλ ηξφπν, ν Καζηεινχηζη πξαγκαηψλεη, φπσο ηζρπξίδεηαη, απηφ πνπ απνθαιεί «λνκαδηθφ»18

12

Ρνκέν Καζηεινχηζη, ό.π., «(…) ηνλ πην βαζχ εμεπηειηζκφ ελφο πξνζψπνπ, ηελ απφιπηε απψιεηα ηεο αμηνπξέπεηαο, γηαηί πξφθεηηαη γηα έλαλ ειηθησκέλν θχξην πνπ επαλέξρεηαη ζηελ θαηάζηαζε ηνπ βξέθνπο πνπ ιεξψλεηαη.» 13

Καηά Ησάλλελ, 4:1-42. 14

Γεκήηξηνο ηαληιφαε, Ο Θεόρ, ο Κόζμορ και ο Άνθπωπορ. Ειζαγωγή ζηην Οπθόδοξη Δογμαηική Θεολογία, κηθξ. Κσλζηαληίλνο Coman- Γηψξγνο Παπαεπζπκίνπ, (Δθδφζεηο Αξκφο, Αζήλα, 1990), ζζ. 78-79. 15

Βι. ελδεηθηηθά Καιιίζηνο Ware, Ο Οπθόδοξορ Δπόμορ, κηθξ. Μαξία παλνχ, (Δθδφζεηο Δπηάινθνο, Αζήλα, 1987), ζζ. 88-89, θαη Joseph Parker, Ecce Deus. Essays on the Life and Doctrine of Jesus Christ, (Roberts Brothers, Boston, 1867). 16

Εαλ Πσι αξηξ, ό.π., ζζ. 420-421. 17

Bertold Brecht, Brecht on Theatre, John Willett, (Eyre Methuen, 1964), p. 86. Ο φξνο ζηα ειιεληθά απνδίδεηαη σο «ρεηξνλνκηαθή ζηάζε». 18

Ο φξνο επηλνήζεθε απφ ηνλ ίδην. «Ζ παξαρψξεζε πνπ θάλεη ν Καζηεινχηζη πξνο ηνπο ζεαηέο ησλ παξαζηάζεψλ ηνπ έγθεηηαη απιψο ζε κηα αλάγθε αιιαγήο ηεο θαηεχζπλζεο ηνπ βιέκκαηνο, λα γίλεη έλα ζψκα “λνκαδηθφ”», ππνζεκείσζε αξ. 147, ζην Γεκήηξεο Σζαηζνχιεο, Διάλογορ εικόνων, Φωηογπαθία και ζοςπεαλιζηική Αιζθηηική ζηη Σκηνική γπαθή ηηρ Societas Raffaello Sanzio, (Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα, 2011) θαη «(…) κηα ζαθή πεξηγξαθή ηνπ φξνπ ζε ζρέζε κε ηνλ ζεαηή πνπ απειεπζεξψλεηαη απφ ηηο θαηεζηεκέλεο νπηηθέο θαη εξκελείεο ηνικψληαο κε ην νομαδικό ηνπ ζψκα λα αληηδξάζεη αλάινγα κε ηα ζψκαηα πνπ είλαη παξφληα ζηε ζθελή (…)».ζ. 84. Βι. επίζεο ην άξζξν ηνπ Freddy Decreus: «The nomadic theatre of the Societas Raffaello Sanzio. A case of postdramatic reworking of (the classical) tragedy», ζην L. Hardwick & C. Stray: A Companion to Classical Receptions, (Blackwell, Oxford, 2008), ζζ. 274-286.


ζψκα, κηα ζπλζήθε δειαδή ζχκθσλα κε ηελ νπνία ν ζεαηήο εκηίθεηαι19 ζην βλέμμα ηνπ

ζεάκαηνο. Σν «λνκαδηθφ» ζψκα δεκηνπξγεί κέζσ ηνπ βιέκκαηνο έλαλ δίαπιν αιιειεπίδξαζεο

αλάκεζα ζηε ζθελή θαη ηνπο ζεαηέο. Δπνκέλσο, ηα ζεκεία/βιέκκαηα ηεο παξάζηαζεο

ππνδειψλνπλ ηελ έλλνηα ηνπ Σςν-είναι20 ηνπ Υάηληεγγεξ, ηελ νπνία ν αξηξ δηεπξχλεη θαη

δηαθξίλεη ζε εμείρ-ανηικείμενο21 θαη εμείρ-ςποκείμενο22. ’ απηφ ην πιαίζην, νη ζεαηέο ηεο

παξάζηαζεο απνηεινχλ αθελφο ην εμείρ-ανηικείμενο κε ηελ έλλνηα ηεο πάζρνπζαο

αλζξσπφηεηαο «επί παξνπζία ηνπ απφιπηνπ ηξίηνπ, δειαδή, ηνπ Θενχ»23 θη αθεηέξνπ ην εμείρ-

ςποκείμενο πνπ παξαπέκπεη ζηελ, θαηά αξηξ, δηυπνθεηκεληθή νιφηεηα ε νπνία αδπλαηεί λα

αλαιάβεη δξάζε σο «ελνπνηεκέλε ππνθεηκεληθφηεηα»24, φπσο ηελ αληηιακβάλεηαη ην βιέκκα

ηνπ παηδηνχ. Σειηθά, ε αιιεινδηείζδπζε ησλ βιεκκάησλ σο ζθεληθφ ζεκείν ζπλδειψλεη ηελ

εθαηέξσζελ δεζκεπηηθή θαη κεηακνξθσηηθή δηαδηθαζία25 ηελ νπνία ν Καζηεινχηζη νλνκάδεη

«ψζκσζε βιέκκαηνο» ελλνψληαο φηη «βιέπνπκε αιιά ηαπηφρξνλα καο βιέπνπλ»26, ζέζε πνπ

απερεί ηελ αληίζηνηρε θξάζε ηνπ αξηξ «είκαη νξψκελνο κέζα ζ’ έλαλ θφζκν νξψκελν»27.

Τπ’ απηφ ην πξίζκα, ην ζθεληθφ ζεκείν θαηά ην νπνίν ν ππεξήιηθαο παηέξαο πιεκκπξίδεη κε

πεξηηηψκαηα ηε ζθελή ελφζσ ν γηνο πξνζπαζεί λα ηνλ πεξηζάιςεη ζπληζηά έλα, θαηά

θπξηνιεμία, Ecce Homο. Τπνδειψλεη απηφ πνπ ν αξηξ νλνκάδεη αλζξψπηλε καηάζηαζη28. Σν

θαηλφκελν δειαδή ηεο νιηθήο γεγνλφηεηαο θαη απφιπηεο ηπραηφηεηαο ηνπ αλζξψπηλνπ είναι29, ην

νπνίν πεξηγξάθεηαη κε ηε θξάζε ηνπ αξηξ «γελληέκαη (…), ζεκαίλεη ιακβάλσ ζέζε ή κάιινλ

(…) ηελ απνδέρνκαη»30. Ζ ζπλζήθε απηή φκσο δελ επεξεάδεη, θαηά ηνλ αξηξ, ηνλ άλζξσπν

ζην είναι ηνπ θαζφζνλ ην είναι απηφ είλαη ειεπζεξία31. Ο άλζξσπνο είλαη ειεχζεξνο ελ

19

Romeo Castellucci: «Trois interviews de Romeo Castellucci sur la Tragedia Endogonidia conduites par Thomas Crombez et Wouter Hillaert», Πξψηε ζπλέληεπμε, Βξπμέιιεο,1/05/2003 (ηζηνζειίδα: http://www.zombrec.be/srs/troisinterviews.html). 20

Μάξηηλ Υάτληεγγεξ, Είναι και Φπόνορ, κηθξ. Γηάλλεο Σδαβάξαο, (Γσδψλε, Αζήλα, 1978), ηκ. Α΄, ζ. 193 θ.εμ. 21

Εαλ Πσι αξηξ, ό.π., ζ. 647: «(…) ην εμείρ ην βξίζθνπκε ζηνλ ζεαηή κηαο παξάζηαζεο (…), ν νπνίνο ζπγθξνηείηαη κε-ζεηηθά ζαλ ζπλείδεζε φηη είλαη ζπλ-ζεαηήο ηνπ ζεάκαηνο.» θαη Αςηόθι ζ. 649 «(…) ην εμείρ ελ πξνθεηκέλσ παξαπέκπεη ζε κηα εκπεηξία όνηων-ανηικειμένων από κοινού». 22

Αςηόθι, ζ. 663-665. 23

Αςηόθι, ζ. 661. 24

Αςηόθι, ζζ. 668-669. 25

«Με ην βιέκκα ζθνηψλνπκε, αιιά θαη ην βιέκκα ζθνηψλεη» ζην: Έιελα Παπαιεμίνπ, ό.π., ζ. 106.

26 Απηφζη, ζ. 106.

27

Εαλ Πσι αξηξ, ό.π., ζ. 440. 28

Αςηόθι, ζ. 802. 29

Αςηόθι, ζ. 844. 30

Αςηόθι, ζ. 760. 31

Αςηόθι, ζ. 688: «Διεπζεξία δελ είλαη έλα νλ, είλαη ην είναι ηνπ αλζξψπνπ».

http://www.zombrec.be/srs/troisinterviews.html


θαηαζηάζεη32. Διεχζεξνο λα απηνθαζνξίδεηαη, λα εκλέγει ην είναι ηνπ, κε βάζνο ηελ πξνβνιή ηνπ

εαπηνχ ηνπ ζην κέιινλ. ηνλ βαζκφ, φκσο, πνπ θπξηαξρεί ε πίζηε ζηνπο ζεαηέο εληφο -θη εθηφο-

ζεάηξνπ φηη ε απηνζπζία ηνπ Τηνχ ηνπ Θενχ πξνζθέξεη ηε Σωηηπία ε ειεπζεξία ηνπ αλζξψπηλνπ

φληνο κεδελνπνηείηαη θαζψο δεζκεχεηαη ην είναι ηνπ απφ ηνλ ζπγθεθξηκέλν ζενινγηθφ ηειηθφ

«ζθνπφ».

Θέζε απάληεζεο ζηελ πξνεγνχκελε δήισζε θαηέρεη ε επφκελε εηθφλα φπνπ ηα παηδηά ξίρλνπλ

ρεηξνβνκβίδεο ζην πξφζσπν ηνπ Σωηήπα ηος Κόζμος. Σα παηδηά παχνπλ λα είλαη θεαηέρ33.

Δπηιέγνπλ λα δξάζνπλ. Σν ζθεληθφ απηφ ζεκείν ππνδειψλεη ην θαηά ηνλ αξηξ είναι-ππάηηειν34.

Πξφθεηηαη γηα κηα ειεχζεξε πξάμε, αθελφο ακθηζβήηεζεο ηεο ζενινγηθήο Σωηηπίαρ θη αθεηέξνπ

απην-εθινγήο ελφο φληνο πνπ ζθνπεί λα απηνζεκειησζεί Δμάιινπ, δελ είλαη ηπραίν φηη πξφθεηηαη

γηα παηδηά θαη φρη γηα ελήιηθεο θαζψο ηα παηδηά αθελφο ζθνπεχνπλ ζην κέιινλ θη αθεηέξνπ

δηαηεξνχλ ηελ απζεληηθφηεηά35 ηνπο. Έηζη, ε παηδηθή παξνπζία «θξίλεη»36 αθφκα θαη ηνλ ίδην ηνλ

Θεφ.

32

Αςηόθι, ζ. 758: «(…) ε ειεπζεξία ππάξρεη κφλν εν καηαζηάζει». 33

Helen Tattam, Existentialist ethical thought in the theatre of Gabriel Marcel, Albert Camus and Jean-Paul Sartre, Thesis, (University of Nottingham, October, 2007), p. 70: “The notion of spectatorship has numerous applications with regard to Existentialist ethical thought in the theatre. Spectatorship may represent the passive observation of the action and characters on the stage by an audience, wherein no participation takes place, or it may refer to the rigid objectification of the play’s ethical message, the producer, or the playwright.” 34

Εαλ Πσι αξηξ, ό.π., ζ. 739: «(…) ην είλαη αλάγεηαη ζην πξάηηεηλ». 35

Έιελα Παπαιεμίνπ, όπ., ζ. 102: «Σν δψν θαη ην παηδί ζπληζηνχλ ην είναι επί ζθελήο». 36

Αςηόθι, ζ. 108: «Αθφκα θη ν Θεφο θξίλεηαη απφ ηελ παηδηθή παξνπζία».


πλαθνινχζσο, ην ζθεληθφ ζεκείν θαηά ην νπνίν ε εηθφλα ηνπ Ηεζνχ θαηαζηξέθεηαη πιήξσο

κέζα ζε κηα «αλαζηάζηκε» αηκφζθαηξα αλαιακπψλ θαη εθθσθαληηθψλ ήρσλ παξαπέκπεη ζε

κηαλ «αλζξψπηλνπ» ηχπνπ Σωηηπία πνπ επηζθξαγίδεηαη κε ηε θξάζε «You are not my

shepherd»37. Ζ θξάζε απηή σο ζθεληθφ ζεκείν δειψλεη ηελ απφξξηςε ηεο ζετθήο

πνηκαληνξηθήο θαζνδήγεζεο θαη ππνδειψλεη ηελ ειεπζεξία ηνπ αλζξψπνπ λα ζέζεη ν ίδηνο ηνλ

ζθνπφ38 ηνπ, κέζσ ηεο εθινγήο ηνχ είναι ηνπ. Κη εθιέγνληαο ηνλ εαπηφ ηνπ -φπσο θάλνπλ ηα

παηδηά- λα εθιέμεη ηνλ ηξφπν39 ηνπ «ππάξρεηλ» ζηνλ θφζκν40. Πξφθεηηαη δειαδή γηα έλα ζθεληθφ

ζεκείν πνπ παξαπέκπεη επζέσο ζηνλ ππαξμηζηηθφ αλζξσπηζκφ41.

37

Ζ θξάζε είλαη παξκέλε απφ ηνλ Χαλμό 23, παξαιιαγκέλε κε ηελ πξνζζήθε ηνπ αξλεηηθνχ κνξίνπ «not». 38

Εαλ Πσι αξηξ, ό.π., ζ. 100: «(…) πξέπεη λα πξαγκαηψζσ ην λφεκα ηνπ θφζκνπ θαη ηεο νπζίαο κνπ: απνθαζίδσ κφλνο, αδηθαίσηνο θαη αζχγγλσζηνο.» θαη ζ. 686: «ε χπαξμε πξνεγείηαη θαη νξίδεη ηελ νπζία». 39

Αςηόθι, ζ. 850: «(…) ν άλζξσπνο φληαο θαηαδηθαζκέλνο λα είλαη ειεχζεξνο θέξεη ζηνπο ψκνπο ηνπ ην βάξνο ηνπ θφζκνπ: είλαη ππεχζπλνο γηα ηνλ θφζκν θαη γηα ηνλ εαπηφ ηνπ σο ηξφπνο λα είλαη.» 40

Αςηόθι, ζ. 741: «Ο ζθνπφο πνπ θσηίδεη ηνλ θφζκν είλαη κηα θαηάζηαζε ηνπ θφζκνπ πνπ επηδηψθνπκε θαη αθφκα δελ ππάξρεη.» 41

Εαλ Πσι αξηξ, «Ο ππαξμηζκφο είλαη έλαο αλζξσπηζκφο» ζην Εαλ Πσι αξηξ, Οι Λέξειρ, κηθξ. Κψζηαο ηακαηίνπ, (Δθδφζεηο Αξζελίδε, Αζήλα, 1965), ζ. 341: «Αλζξσπηζκφο, γηαηί ζπκίδνπκε ζηνλ άλζξσπν πσο δελ


Οη παξαπάλσ εηθνλνθιαζηηθέο εηθφλεο απνηεινχλ ηα βαζηθά ζθεληθά ζεκεία42 ηεο παξάζηαζεο.

Δθθηλνχλ απφ ηελ ψζκσζε ησλ βιεκκάησλ κεηαμχ ζεαηψλ θαη ζθεληθψλ «πξνζψπσλ», κε ηηο

ππνδειψζεηο θαη ηηο ζπλδειψζεηο πνπ αλαθέξακε, θαηαιήγνπλ ζηελ άξλεζε ηνπ Ecce Deus

ελψ θαηαθάζθνπλ ζ’ έλαλ λένλ Ecce Homo. Ζ Έννοια ηος Πποζώπος ηος Υιού ηος Θεού -πνπ

είλαη ν ηίηινο αιιά θαη ην δεηνχκελν ηεο παξάζηαζεο- ζα πξέπεη λα αλαδεηεζεί ζην πιαίζην ηνπ

γεληθφηεξνπ πξνβιεκαηηζκνχ θαη ηεο ακθηζβήηεζεο ηνπ ζείνπ πνπ δηαηξέρεη φιε ηελ

παξάζηαζε. Μηα ακθηζβήηεζε πνπ θαη ν αξηξ εθθξάδεη κε ηελ έλλνηα ηνπ «ειιείπνληνο»

(missing)43 Θενχ.

Αλ θαη ε εξκελεπηηθή ελφο παξαζηαζηαθνχ γεγνλφηνο δελ είλαη πνηέ κνλνζήκαληε σζηφζν νη

ζθεληθέο εηθφλεο πνπ πεξηγξάςακε ζηνηρεηνζεηνχλ κε ζαθήλεηα θαη επθξίλεηα ηελ νληνινγηθή

ηνπο θαηαγσγή44 ζηηο πξναλαθεξζείζεο ππαξμηζηηθέο έλλνηεο, ηηο νπνίεο κεηαγξάθνπλ κε

ελάξγεηα ζε ζεκεηαθφ θψδηθα. Δμάιινπ, ν ίδηνο ν αξηξ είρε ππνζηεξίμεη ζε ζπλέληεπμή45 ηνπ ην

1960 φηη: «γηα λα δείμνπκε ηνλ άλζξσπν ζηελ πξάμε, ην ζέαηξν είλαη ην πην δφθηκν κέζν» ελψ

ζπκπέξαηλε φηη «ην ζέαηξν είλαη θηινζνθηθφ θαη ε θηινζνθία είλαη δξακαηηθή». Φπζηθά,

παξακέλεη πάληνηε πεξηζψξην γηα ηνλ εξκελεπηηθφ εκπινπηηζκφ ηεο ζπγθεθξηκέλεο

παξάζηαζεο θαη ζε θνηλσληθν-πνιηηηθφ πιαίζην.

Αλαθνξηθά κε ηηο απφςεηο ηνπ Αληφξλν, απνδείρζεθε φηη ε αηζζεηηθή επηινγή απνπζίαο

θεηκέλνπ θαη ιφγνπ αλέδεημε πςειήο ζθεληθήο πχθλσζεο λνεκαηηθφ πεξηερφκελν, γεγνλφο πνπ

ζπληζηά κηα ζεκαίλνπζα, ελαιιαθηηθή «εηθνλν-πνηεηηθή» δξακαηνπξγία. Δπηπιένλ, ε αλάιπζε

ησλ ζθεληθψλ απηψλ εηθφλσλ ζεκειηψλεη ζζελαξά ηελ πξφηαζε γηα έλαλ δηαθνξεηηθφ ηχπν

αλζξψπνπ ηνπ κέιινληνο46, πνπ δηαθξίλεηαη γηα ηνλ ηδηαίηεξν «ηξφπν ζπκπεξηθνξάο» ηνπ θαη

ππάξρεη λνκνζέηεο άιινο απ’ ηνλ ίδην ηνλ εαπηφ ηνπ θαη πσο εγθαηαιεηκκέλνο, κφλνο, ζα απνθαζίζεη γηα ηε κνίξα ηνπ (…)». 42

«Οηηδήπνηε βξίζθεηαη πάλσ ζηε ζθελή είλαη ζεκείν» ζην: Jiří Veltruský, "Man and Object in the Theater," in A Prague School Reader on Esthetics, Literary Structure, and Style, ed. and trans. Paul L. Garvin (Washington, DC: Georgetown University Press, 1964), ζ.84. 43

Εαλ Πσι αξηξ, Το Είναι και ηο Μηδέν, ζ. 951: «Όια κνηάδνπλ ζάκπσο ν θφζκνο, ν άλζξσπνο θαη ν άλζξσπνο κέζα-ζηνλ-θφζκν λα πξαγκαηψλνπλ έλαλ απνηπρεκέλν (missing) Θεφ.» 44

Βάζσ Κηληή, «Δηζαγσγή: θηινζνθία θαη ηέρλε», ζην Φιλοζοθία και Τέσνη, επηκ. Βάζσ Κηληή, (Δθδφζεηο Οθηψ, Αζήλα, 2011): «Παξά ην φηη νη θαιιηηέρλεο δελ δέρνληαη ηελ άκεζε θαζνδήγεζε ηεο θηινζνθίαο ζην έξγν ηνπο, δελ κπνξνχκε λα απνθιείζνπκε φηη κπνξεί λα επεξεάδνληαη απφ θηινζνθηθέο ηδέεο θαη ζηάζεηο.» 45

Jean-Paul Sartre, “Les Ecrivains en personne‟, in Situations IX (Paris : Gallimard, 1972), pp. 12-13. “Aujourd’hui, je pense que la philosophie est dramatique. Il ne s’agit plus de contempler l’immobilité de substances qui sont ce qu’elles sont, ni de trouver les règles d’une succession de phénomènes. Il s’agit de l’homme – qui est à la fois un agent et un acteur – qui produit et joue son drame, en vivant les contradictions de sa situation […]. Une pièce de théâtre […] c’est la forme la plus appropriée, aujourd’hui, pour montrer l’homme en acte (c’est-à-dire l’homme, tout simplement). Et la philosophie […] c’est de cet homme-là qu’elle prétend s’occuper. C’est pour cela que le théâtre est philosophique et que la philosophie est dramatique”. 46

Όπσο ιέεη θαη ν ίδηνο ν Καζηεινχηζη: «Σν ζχγρξνλν ζέαηξν δελ απνηειεί θξηηηθή αληίδξαζε νχηε ζρφιην γηα ηελ επνρή ηνπ (…) Γξα κε άμνλα ην κέιινλ θαη απηφ πνπ πξφθεηηαη λα ζπκβεί. Αθφκα πεξηζζφηεξν: ζπγθξαηεί ζηνλ ίδην δίαπιν παξειζφλ, παξφλ θαη κέιινλ.» Βιέπε, «Romeo Castellucci. The director on this Earth» απφ ηνλ Alan Read,


πνπ θαηά ηνλ Αληφξλν δηθαηψλεη ην έξγν ηέρλεο. Σν ζέαηξν ηεο νκάδαο ηνπ Ρνκέν Καζηεινχηζη

αξλείηαη ηηο νηθείεο αηζζεηηθέο θαη ηδενινγηθέο λφξκεο ελψ πξνζαλαηνιίδεηαη πξνο έλα

δηαθνξεηηθφ είδνο ηέρλεο47 κε νξίδνληα ην κέιινλ. Με ηνλ ηξφπν απηφ, ζπλδέεη ηε ζεαηξηθή

ηέρλε κε ηνλ θηινζνθηθφ ζηνραζκφ ζθνπψληαο ζ’ έλαλ δηαθνξεηηθφ «ηξφπν ηνπ δελ» πνπ είλαη

θαη ην δεηνχκελν απηνχ ηνπ ζπλεδξίνπ.

ζην Maria M. Delgado & Dan Rebellato (eds) Contemporary European Theatre Directors, Routledge, London & New York, 2010, Κεθάιαην 12, ζζ. 249-262. 47

Έιελα Παπαιεμίνπ, ό.π., ζ. 87.


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ – Bibliographical Reference

Α. ΒΙΒΛΙΑ - Books

- Adorno, Theodor, Αιζθηηική Θεωπία, κηθξ. Λεπηέξεο Αλαγλψζηνπ, Δθδφζεηο Αιεμάλδξεηα,

Αζήλα, 2000.

- Barthes, Roland, Εικόνα, Μοςζική, Κείμενο, κηθξ. Γηψξγνπ παλνχ, Πιέζξνλ, Αζήλα, 2007.

- Brecht, Bertold Brecht on Theatre, John Willett, Eyre Methuen, 1964.

- Briel, Anton, L’ Orestea di Eschilo sulla scena moderna: concezioni teoriche e realizzazioni

sceniche, tr.Luca Zenobi, Bulzoni Editore, Roma, 2004.

- Castellucci, Claudia – Romeo Castellucci – Chiara Guidi – Joe Kelleher – Nicholas Ridout

The Theatre of Societas Raffaello Sanzio, Routledge, London-New York, 2007.

- Decreus, Freddy, “The nomadic theatre of the Societas Raffaello Sanzio. A case of

postdramatic reworking of (the classical) tragedy”, in Hardwick, Lorna and Christopher Stray

(eds), A Companion to Classical Receptions, Blackwell Publishing, Oxford, 2008.

- Friedman, Maurice (ed.), The Worlds of Existentialism: A Critical Reader, Phoenix editions,

University of Chicago Press, Chicago, 1973.

- Goldthorpe, Rhiannon, Sartre: Literature and Theory, Cambridge University Press, 1984.

- Howells, Christina, Sartre: The Necessity of Freedom, Cambridge University Press, 1988.

- Keir, Elam Η ζημειωηική θεάηπος και δπάμαηορ, κηθξ. Καίηεο Γηακαληάθνπ, Διιεληθά

Γξάκκαηα, Αζήλα, 2001.

- Lehmann, Hans-Thies, Le Theatre postdramatique, tr. Philippe-Henri Ledru, L’ Arche, Paris,

2002.

- Νίηζε, Φξίληξηρ, Ίδε ο άνθπωπορ, κηθξ. Ρέλνπ Πνιίηε, Νένο ηαζκφο, Αζήλα, ρ.ρ.

- Parker, Joseph, Ecce Deus. Essays on the Life and Doctrine of Jesus Christ, Roberts

Brothers, Boston, 1867.

- Παπαιεμίνπ, Έιελα, Όηαν ο λόγορ μεηαηπέπεηαι ζε ύλη. Romeo Castellucci/Societas

Raffaello Sanzio, Πιέζξνλ, Αζήλα, 2009.

- Παηζαιίδεο, άββαο, Από ηην αναπαπάζηαζη ζηην παπάζηαζη, Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα,

2004.

- Πεθάλεο, Π. Γηψξγνο, Το Θεαηπικό. Σκιαγπάθηζη μιαρ θαινομενολογικήρ θεαηπολογίαρ,

Γσδψλε, Αζήλα, 1991.

- αξηξ, Εαλ-Πσι, Το Είναι και ηο Μηδέν. Δοκίμιο θαινομενολογικήρ ονηολογίαρ, κηθξ. Κσζηήο

Παπαγηψξγεο, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα, 2007.

- αξηξ, Εαλ Πσι, «Ο ππαξμηζκφο είλαη έλαο αλζξσπηζκφο» ζην Εαλ Πσι αξηξ, Οι Λέξειρ,

κηθξ. Κψζηαο ηακαηίνπ, Δθδφζεηο Αξζελίδε, Αζήλα, 1965.

- αξηξ, Εαλ Πσι, Καηαζηάζειρ. Δοκίμια πολιηικού κι αιζθηηικού ζηοσαζμού, κηθξ. Κψζηαο

ηακαηίνπ, Δθδφζεηο Αξζελίδεο, Αζήλα, 1990.

- Tackels, Bruno, Les Castellucci (Ecrinains de plateau I), Les Solitaires Intempestifs,

Besancon, 2005.

- Σνληφξνθ, Σζβεηάλ, Η κπιηική ηηρ κπιηικήρ, Ένα μςθιζηόπημα μαθηηείαρ, Πφιηο, Αζήλα, 1994.

- Σζαηζνχιεο, Γεκήηξεο, Διάλογορ εικόνων, Φωηογπαθία και ζοςπεαλιζηική Αιζθηηική ζηη

Σκηνική γπαθή ηηρ Societas Raffaello Sanzio, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα, 2011.

- Υάτληεγγεξ, Μάξηηλ, Είναι και Φπόνορ, κηθξ. Γηάλλεο Σδαβάξαο, Γσδψλε, Αζήλα, 1978, ηκ.

Α΄, Β΄.


- Veltrusky, Jiri, Man and Object in the Theatre, Paul Garvin, A Prague School Reader on

Esthetics, Literary Structure and Style. Washington: Georgetown UP, 1964, p. 84.

- Ware, Καιιίζηνο, Ο Οπθόδοξορ Δπόμορ, κηθξ. Μαξία παλνχ, Δθδφζεηο Δπηάινθνο, Αζήλα,

1987.

Β. Άπθπα – Articles

- Αξθαξά, Κάηηα, «Ρνκέν Καζηεινχηζη. ηε ζθνηεηλή πιεπξά», Δθ. Η εθημεπίδα ηος Ελληνικού

Φεζηιβάλ, ηρ.13, (28 Μαΐνπ 2009), ζζ. 28-30.

- Castellucci, Romeo, “The Iconoclasm of the Stage and the Return of the Body. The Carnal

Power of Theater”, tr. Gloria Pastorino, Theater, 37 (3) (2007), Special Issue on SRS, ed. Tom

Sellar, ζζ. 37-45.

- Castellucci, Romeo, “The Universal. The simplest place possible”, Interview with Valentina

Valentini & Bonnie Marranca, tr. Jane House, Performing Arts Journal 77 (2004), pp. 16-25.

- Castellucci, Romeo, “Trois interviews de Romeo Castellucci sur la Tragedia Endogonidia

conduites par Thomas Crombez et Wouter Hillaert”, Πξψηε ζπλέληεπμε, (Βξπμέιιεο,1/05/2003),

(ηζηνζειίδα: http://www.zombrec.be/srs/troisinterviews.html).

- Causey, Mathew, “Stealing from God: The Crisis of Creation in Societas Raffaello Sanzio’ s

Genesi and Eduardo Kac’s Genesi”, Theatre Research International 26 (2) (2001), pp.199-208.

- Καζηεινχηζη, Ρνκέν, «Όινη θαηαγφκαζηε απφ ηελ ηξαγσδία», Εθ. Παποςζία (29/06/2011),

ζπλέληεπμε ζηνλ Γηψξγν Βνπδηθιάξε.

Η μεταγραφή εννοιών της υπαρξιστικής φιλοσοφίας σε...

Documents

Transcript of Η μεταγραφή εννοιών της υπαρξιστικής φιλοσοφίας σε...