ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΕ ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΚΑΙ ΜΑΓΝΗΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ

Υγιεινή και Ασφάλεια στην Εργασία

ΥΓΙΕΙΝΗ & ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΕ ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ & ΜΑΓΝΗΤΙΚΑ ΠΕ∆ΙΑ

Γιώργος Παπανικολάου Τεχνικός Ασφάλειας

Μ Α Ϊ Ο Σ 1 9 9 7

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν ΑΠ Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν ΑΠ Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν ΑΠ Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η ....................................................................................................................................1

Μερικές βασικές γνώσεις για την ηλεκτρική ενέργεια. ......................................................................11

Εναλλασσόµενο και συνεχές ρεύµα....................................................................................................14

Τι ειναι τα ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία (Electric and Magnetic Fields - EMFs) ..........................15

Μέτρηση των EMFs. Βασικοί όροι.....................................................................................................19

Ηλεκτρικά πεδία .............................................................................................................................19

Μαγνητικά πεδία.............................................................................................................................19

Πως µετριέται η έκθεση σε EMFs; .....................................................................................................23

Μήκος κύµατος και συχνότητα.......................................................................................................27

∆ιαφορές των EMFs που σχετίζονται µε τις γραµµές ηλεκτρικής ενέργειας από τους άλλους τύπους

ηλεκτροµαγνητικής ενέργειας, όπως τα µικροκύµατα και οι ακτίνες Χ και βιολογικές επιδράσεις αυ

τών ......................................................................................................................................................31

Ποιά ειναι η διαφορά µεταξύ ηλεκτροµαγνητικής ακτινοβολίας και ηλεκτροµαγνητικών πεδίων.

........................................................................................................................................................41

Οι γραµµές ηλεκτρικής ενέργειας παράγουν ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία;..............................43

Πως διαφέρουν οι πηγές EMFs εναλλασσόµενου ρεύµατος από τις πηγές συνεχούς ρεύµατος; .......45

Η γη δηµιουργεί EMFs; ......................................................................................................................47

Τι συµβαίνει όταν εκτίθεται κανείς στα EMFs; ..................................................................................49

Εργασιακό και οικιακό περιβάλλον EMFs .........................................................................................53

Συνηθισµένες( τυπικές ) εκθέσεις σε

EMFs………………………………………………………….55

Ειναι ασφαλές να κατοικούµε κοντά σε γραµµή µεταφοράς ηλεκτρικού

ρεύµατος…………………61

Πόσο ισχυρά ειναι τα EMFs από υποσταθµούς ηλεκτρικής ενέργειας……..……………………….65

Ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία από

συσκευές………………………………………………………67

∆ειγµατοληψίες έκθεσης σε EMFs των εργαζοµενων……………………………………………….79

Τι σηµασία έχει το επίπεδο µαγνητικού πεδίου των 2 mG (0,2 microtesla)……..………………….82

Πως µπορούµε να βρούµε πόσο ισχυρά ειναι τα EMFs στον τόπο εργασίας µας………..…………83

Μερικές τυπικές πηγές EMFs σε χώρους εργασίας………………………………………………….87

Εκθεση σε EMFs κατά τη διάρκεια ταξιδιού………………………………………………………...91

Κανόνες και πρότυπα για την έκθεση σε EMFs……………………………………………………..95

Επίδραση των EMFs σε ανθρωπους µε βηµατοδότες ή άλλες ιατρικές συσκευές………………….99

Εάν οι εργαζοµενοι και οι εργοδότες θέλουν να µειώσουν την έκθεση σε EMFs στην εργασία, τι

µπορούν να κάνουν

……..…………………………………………………………………………..103

Μελέτες σχετικές µε τα

EMFs………………………………………………………………………109

Επιδηµιολογικές µελέτες……………………………………………………………………………111

Πως οι ερευνητές µελετούν τα πιθανά αποτελέσµατα των EMFs στους ανθρωπους .......................111

Εκτίµηση των αποτελεσµάτων των διαφόρων επιδηµιολογικών µελετών για τα EMFs ..................116

Ισχύς του συσχετισµού. ................................................................................................................116

Συνέπεια........................................................................................................................................116

∆όση-απόκριση. ............................................................................................................................116

Βιολογική ευλογοφάνεια ..............................................................................................................116

Αξιοπιστία της εκθεσιακής πληροφορίας. ....................................................................................116

Μετα-ανάλυση. .............................................................................................................................116

Μέσος όρος πεδίου ...........................................................................................................................119

Σχετικός κίνδυνος (relative risk) -RR ...............................................................................................121

Τι έχουν δείξει οι µελέτες για τους «ηλεκτρικούς εργαζοµενους» και τον καρκίνο.........................124

Τι έχουν δείξει οι µελέτες των εργαζοµενων σε δηµόσιες επιχειρήσεις ηλεκτρισµού;.....................128

Μελέτη της Καλιφόρνια. ..............................................................................................................128

Μελέτη Καναδά/Γαλλίας. .............................................................................................................128

Μελέτη της Νότιας Καρολίνας. ....................................................................................................128

Σχέση µεταξύ EMFs και καρκίνου σε διάφορους κλάδους επιχειρήσεων ........................................132

Υπάρχουν ενδείξεις ότι η έκθεση σε EMFs αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του στήθους; ...............134

Μπορεί να συνδέονται τα EMFs µε άλλες ασθένειες; ......................................................................138

Η εργασία µε τερµατικά οπτικής απεικόνισης (VDTs) αυξάνει τον κίνδυνο αποβολών ή

προβληµατικών γεννήσεων;..............................................................................................................140

Εχουν συνδεθεί µε την έκθεση σε EMFs κάποιες οµάδες περιπτώσεων καρκίνου ή δυσµενών

επιδράσεων στην υγεία σε κάποιες θέσεις εργασίας;........................................................................142

Βιολογικές µελέτες ...........................................................................................................................144

Τι επιδράσεις των EMFs έχουν αναφερθεί σε εργαστηριακές µελέτες.............................................144

Πως µπορεί να προκαλούν τα EMFs τις βιολογικές επιδράσεις. ......................................................146

Σχετικά µε τις επιδράσεις των EMFs στην ορµόνη µελατονίνη. ......................................................150

Μερικές γνώµες ................................................................................................................................152

Τι λένε οι ερευνητές των EMFs για τις πιθανές επιδράσεις στην υγεία της επαγγελµατικής έκθεσης

σε

EMFs………………………………………………………………………………………………..152

Συµπεράσµατα κυβερνητικών εκθέσεων- αναθεωρήσεων διαφόρων χωρών για τα EMFs και τον

καρκίνο………………………………………………………………………………………………15

6

Συµπεράσµατα µη κυβερνητικών οργανισµών για τα EMFs και τον καρκίνο……………………..160

Τρέχουσα Ερευνα .............................................................................................................................164

Στατικός ηλεκτρισµός και µαγνητικά πεδία......................................................................................169

Πρότυπα έκθεσης σε στατικά πεδία..................................................................................................175

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α ...................................................................................................................178

1

1

Ε Ι ∑ Α Γ Ω Γ ΗΕ Ι ∑ Α Γ Ω Γ ΗΕ Ι ∑ Α Γ Ω Γ ΗΕ Ι ∑ Α Γ Ω Γ Η

Στη σύγχρονη κοινωνία είτε είµαστε στο σπίτι, είτε στην εργασία,

είτε στο σχολείο, είµαστε όλοι εκτεθειµένοι στα ηλεκτρικά και

µαγνητικά πεδία (Electric and Magnetic Fields - EMFs) που

δηµιουργούνται απ την παραγωγή, µεταφορά και χρήση του

ηλεκτρισµού.

Ειναι γεγονός ότι η ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία έχει

πολλαπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια.

Στις τεχνολογικά ανεπτυγµένες χώρες υπάρχει σηµαντική αύξηση

στο περιβάλλον της πυκνότητας ισχύος των ηλεκτροµαγνητικών πεδίων.

Η αύξηση αυτή έχει άµεση σχέση µε την τεχνολογική ανάπτυξη των

τελευταίων δεκαετιών.

Παράλληλα όµως αυξάνονται και τα ερωτήµατα σχετικά µε το αν

και κατά πόσο κινδυνεύει η υγεία µας από τα ηλεκτροµαγνητικά πεδία.

Ηδη γίνεται λόγος για «ηλεκτροµαγνητική ρύπανση».

2

2

Η Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) µάλιστα, επισηµαίνει σε

έκθεσή της το ζήτηµα, κατατάσσοντας την ηλεκτροµαγνητική ρύπανση

στα περιβαλλοντικά προβλήµατα που πρέπει ν αντιµετωπιστούν κατά

προτεραιότητα.

Εδώ και έναν αιώνα ειναι γνωστοί οι κίνδυνοι που προέρχονται

από την έκθεση στην ιονίζουσα ακτινοβολία (ακτίνες Χ, φυσική και

τεχνητή ακτινοβολία).

Ολες οι άλλες ακτινοβολίες εθεωρούντο αβλαβείς, µε εξαίρεση

ίσως, εκείνη των υπεριωδών ακτίνων του ήλιου.

Τα τελευταία όµως χρόνια, η προσοχή των επιστηµόνων έχει

στραφεί και σε µια εν δυνάµει πηγή κινδύνου, στις µη ιονίζουσες

ηλεκτροµαγνητικές ακτινοβολίες.

Η διάκριση των ηλεκτροµαγνητικών ακτινοβολιών σε ιονίζουσες και µη

ιονίζουσες βασίζεται στην ενέργειά τους και εξυπηρετεί τη µελέτη της

βιολογικής τους δράσης και των αποτελεσµάτων της.

∆ιαχωριστικό όριο ειναι η ορατή ακτινοβολία.

Γενικά, στις ιονίζουσες ακτινοβολίες η εκπεµπόµενη ενέργεια µπορεί να

καταστρέψει µόρια, ενώ στις µη ιονίζουσες αυτό ειναι αδύνατον.

Οι µη ιονίζουσες ακτινοβολίες ειναι άπειρες και παρούσες παντού

στον πλανήτη.

Εκπέµπονται από τα συστηµατα ελέγχου αεροσκαφών και

πλοίων, από τα ψηφιακά τηλέφωνα, από τα ραδιοτηλεοπτικά συστηµατα,

από τα συστηµατα διαγνωστικής ιατρικής µέσω οθόνης, από τις γραµµές

υψηλής τάσης, από συσκευές καθηµερινής χρήσης όπως οι φούρνοι

µικροκυµάτων, ηλεκτρικές ξυριστικές µηχανές, φωτοτυπικά µηχανήµατα,

τηλεοράσεις, ραπτοµηχανές κλπ.

4

4

Εκθεση σε ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία συµβαίνει παντού στην

κοινωνία: στο σπίτι, στην εργασία, στα σχολεία και µέσω των

ηλεκτροκινούµενων µέσων µεταφοράς. Οπου υπάρχουν ηλεκτρικά

σύρµατα, ηλεκτρικοί κινητήρες και ηλεκτρονικός εξοπλισµός,

δηµιουργούνται ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία.

Στο σπίτι υπάρχουν πολλές πηγές ηλεκτρικών και µαγνητικών

πεδίων: συσκευές τηλεόρασης, ψυγεία, ηλεκτρικές θερµάστρες και

φούρνοι, φούρνοι µικροκυµάτων, ηλεκτρικές ξυριστικές µηχανές,

στεγνωτήρες µαλλιών, ρολόγια- ραδιόφωνα, ηλεκτρικά σύρµατα,

καλοριφέρ και ηλεκτρικές κουβέρτες σχηµατίζουν µαγνητικά πεδία στο

άµεσό τους περιβάλλον.

Ενα χαρακτηριστικό αυτών των πεδίων ειναι ότι

η έκθεση πέφτει πολύ γρήγορα µε την απόσταση απ

την πηγή.

Εαν κάποιος χρησιµοποιεί πχ µια ξυριστική

µηχανή, υπάρχει ένα ισχυρό µαγνητικό πεδίο στην

άµεση γειτνίαση της µηχανής, αλλά ειναι δύσκολα

ανιχνεύσιµο λίγα µέτρα µακρυά.

Καθώς χρησιµοποιείται µόνο χαµηλή τάση στο σπίτι, τα ηλεκτρικά

πεδία από τον οικιακό εξοπλισµό ειναι ασήµαντα.

Σε µερικά σπίτια συµβαίνει µια διασπορά ρευµάτων που οφείλεται

σε µια ανισορροπία του ηλεκτρικού

συστηµατος γείωσης του σπιτιού

και αυτό συµβάλλει στη δηµιουργία

αυξηµένων µαγνητικών πεδίων σε

περιορισµένες περιοχές του

σπιτιού.

Στα σπίτια όπου κανείς ζει

κάτω ή κοντά σε υπερυψωµένες

γραµµές ηλεκτρικού ρεύµατος,

ειναι εκτεθειµένος σε ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία.

Οι εξωτερικοί τοίχοι του σπιτιού εµποδίζουν το ηλεκτρικό πεδίο.

Ενα µαγνητικό πεδίο όµως δεν µπορεί να εµποδιστεί.

5

5

Το επίπεδο του µαγνητικού πεδίου παραµένει περίπου το ίδιο,

ανεξάρτητα από τη θέση κάποιου µέσα στο σπίτι.

Κάποιες επαγγελµατικές οµάδες ειναι περισσότερο εκτεθειµένες από

άλλες. Η παρακάτω λίστα παρουσιάζει «ηλεκτρικά» επαγγέλµατα µε

σειρά κατά προσέγγιση αντιστοιχούσα στον βαθµό - από την υψηλότερη

στην χαµηλότερη - έκθεσης σε µαγνητικά πεδία κατά την διάρκεια της

ηµέρας εργασίας:

Συγκολλητές, επιτηρητές γραµµών και χειριστές υποσταθµών

(βιοµηχανία ηλεκτρικής ενέργειας), ηλεκτρονικοί µηχανικοί και

τεχνικοί, µηχανικοί σιδηροδρόµου, οδηγοί τραίνων και εργαζοµενοι

σε σιδηροδροµικούς σταθµούς, επισκευαστές ραδιοφώνων και

τηλεοράσεων, εργαζοµενοι σε χυτήρια και κλιβάνους, εργάτες

ορυχείων και τηλεφωνητές, επισκευαστές τηλεφώνων και µηχανικοί

εγκαταστάσεων.

Ενας συγκολλητής ειναι έτσι περισσότερο εκτεθειµένος από έναν

συντηρητή γραµµών που εργάζεται σε γραµµές υπό τάση.

Φυσικά ανθρωποι και άλλων επαγγελµάτων µπορεί να εκτείθενται.

Για παραδειγµα, έκθεση και σε ηλεκτρικά και σε

µαγνητικά πεδία πλησίον ενός τερµατικού οπτικής

απεικόνισης.

Για να φτάσει κάποιος τα επίπεδα της λίστας,

πρέπει ωστόσο να ειναι σε απόσταση εκατοστών

του µέτρου από την πηγή.

Οπως φαίνεται στην προηγούµενη λίστα, οι µηχανικοί τραίνων και

άλλο σιδηροδροµικό προσωπικό ειναι µεταξύ των επαγγελµατικών

κατηγοριών που εκτίθενται.

Οι επιβάτες µακρινών αποστάσεων

και οι τακτικοί ταξιδιώτες τραίνων ειναι

επίσης εκτεθειµένοι σε µαγνητικά πεδία

όταν ταξιδεύουν, εάν το τραίνο κινείται

µε εναλλασσόµενο ρεύµα.

6

6

Πρόσφατες επιδηµιολογικές µελέτες πάνω στο θέµα της

ανθρωπινης υγείας αναφέρουν ότι µπορεί να υπάρχει σύνδεση µεταξύ της

έκθεσης στα ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία και σε κάποιους τύπους

καρκίνου, κυρίως λευχαιµίας και καρκίνου του εγκεφάλου.

Αλλες µελέτες δεν βρήκαν µια παρόµοια σύνδεση.

Οι εργαστηριακοί ερευνητές µελετούν αν µια τέτοια σχέση ειναι

βιολογικά δυνατή.

Μερικοί επιστήµονες αµφιβάλλουν εάν αυτή η σύνδεση µεταξύ

έκθεσης σε EMFs και καρκίνου ειναι πραγµατική, διότι ειναι δύσκολο να

εξηγηθεί βιολογικά και διότι τα αποτελέσµατα της έρευνας ειναι

αντιφατικά.

Ηδη από την δεκαετία του 1960, σε Σοβιετικές µελέτες των

εργαζοµενων σε υποσταθµούς αναφέρθηκαν κάποιες επιδράσεις

ηλεκτρικών πεδίων στην υγεία, νευρασθενικά συµπτώµατα,

καρδιαγγειακά και γαστροεντερικές διαταραχές λειτουργικής φύσης και

παροδικές αλλαγές στην κυτταρική σύνθεση του αίµατος. Υστερότερη

έρευνα σε άλλες χώρες δεν επιβεβαίωσε αυτα τα ευρήµατα και το

ενδιαφέρον για τα ηλεκτρικά πεδία µειώθηκε.

Στο τέλος της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές του 1980 το

ενδιαφέρον αναθερµάνθηκε µε τη δηµοσίευση Αµερικανικών µελετών

που συνέδεαν την παιδική λευχαιµία και τους εγκεφαλικούς όγκους µε

γραµµές ενέργειας και την λευχαιµία και εγκεφαλικούς όγκους σε

εργαζοµενους σε «ηλεκτρικά» επαγγέλµατα µε έκθεση σε χαµηλής

συχνότητας µαγνητικά πεδία.

Το 1979 δηµοσιεύτηκαν οι πρώτες αναφορές- επίσης στις

Ηνωµένες Πολιτείες- για οµάδες γυναικών µε δυσµενή αποτελέσµατα

εγκυµοσύνης, που εργάζονται σε τερµατικά οπτικής απεικόνισης.

Θεωρήθηκαν ύποπτα τα µαγνητικά πεδία που εκπέµπονται από οθόνες

των τερµατικών, καθώς σε µερικές µελέτες σε ζώα εργαστηρίου,

αναφέρθηκαν τερατογενετικές συνέπειες, όταν τα ζώα εκτίθονταν σε

µαγνητικά πεδία παρόµοια µε εκείνα των τερµατικών οπτικής

7

7

απεικόνισης. Εχουν αναφερθεί και άλλες πιθανές συνέπειες στην υγεία

που σχετίστηκαν µε έκθεση σε χαµηλής συχνότητας ηλεκτρικά και

µαγνητικά πεδία. Μη ειδικά δερµατικά προβληµατα και νευρασθενικές

και νευροσυµπεριφορικές διαταραχές (αποκαλούµενες «υπερευαισθησία

στον ηλεκτρισµό») περιγράφηκαν για «ευαίσθητα» άτοµα, κοντά σε

τερµατικά οπτικής απεικόνισης και άλλον ηλεκτρικό και ηλεκτρολογικό

εξοπλισµό γραφείου, ηλεκτρικές µηχανές και γραµµές ενέργειας.

Κατά τη διάρκεια των προηγούµενων 15 χρόνων δηµοσιεύτηκε

ένας µεγάλος αριθµός πειραµατικών και επιδηµιολογικών µελετών των

βιολογικών συνεπειών και των πιθανών κινδύνων υγείας. Πρόσφατες

επιδηµιολογικές µελέτες πάνω στο θέµα της ανθρωπινης υγείας

αναφέρουν ότι µπορεί να υπάρχει σύνδεση µεταξύ της έκθεσης στα

ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία και σε κάποιους τύπους καρκίνου, κυρίως

λευχαιµίας και καρκίνου του εγκεφάλου.

Αλλες µελέτες δεν βρήκαν µια παρόµοια σύνδεση.

Μερικοί επιστήµονες αµφιβάλλουν εάν αυτή η σύνδεση µεταξύ

έκθεσης σε EMFs και καρκίνου ειναι πραγµατική, διότι ειναι δύσκολο να

εξηγηθεί βιολογικά και διότι τα αποτελέσµατα της έρευνας ειναι

αντιφατικά.

Οι περισσότεροι συµφωνούν ότι χρειάζεται επιπλέον

έρευνα και πληροφόρηση για να επιλυθεί το θέµα του εάν τα

EMFs επιδρούν στην ανθρώπινη υγεία.

Ωστόσο, αρκετές εταιρείες παραγωγής και διανοµής ηλεκτρικής

ενέργειας ήδη άρχισαν να λαµβάνουν υπόψη τους την επίδραση των

ηλεκτρικών και µαγνητικών πεδίων στη δηµόσια υγεία και σχεδιάζουν τις

εγκαταστάσεις τους και τις γραµµές µεταφοράς µακριά από κατοικηµένες

περιοχές, τουλάχιστον για ν αποφύγουν τις διαµαρτυρίες των κατοίκων,

ενώ άλλες αντιµετωπίζουν καταγγελίες και αντιδράσεις απο πολίτες και

συλλόγους που δεν επιθυµούν ηλεκτρικές γραµµές µεταφοράς κοντά στα

σπίτια τους.

Πολλές εταιρείες ανά τον κόσµο δεσµεύονται να διεξάγουν και ν

ανακοινώσουν µετρήσεις για την ένταση των ηλεκτρικών και µαγνητικών

πεδίων που εκπέµπονται απ τις εγκαταστάσεις τους, όταν αυτό ζητηθεί

από οποιονδήποτε πολίτη, ενώ άλλες στέλνουν τακτικά ενηµερωτικές

πληροφορίες για το θέµα στους πελάτες τους µαζί µε τον λογαριασµό.

Σήµερα βρίσκεται σε εξέλιξη µια πολύ µεγάλη ερευνητική

προσπάθεια και τ αποτελέσµατα κάποιων σηµαντικών µελετών

αναµένονται στα αµέσως επόµενα χρόνια.

8

8

Παγκόσµια, διεξάγονται αυτή τη στιγµή ή έχουν σχεδιαστεί να

διεξαχθούν περίπου 200 µελέτες που αφορούν τα EMFs. Σ αυτές

περιλαµβάνονται επιδηµιολογικές, εργαστηριακές, περιβαλλοντικές και

µελέτες µηχανικής. Πολλές απ αυτές αφορούν κάποιες όψεις της

ανάπτυξης καρκίνου.

Τουλάχιστον 27 χώρες σ όλο τον κόσµο υποστηρίζουν και

διεξάγουν σήµερα έρευνα για τα EMFs. Αυτές ειναι :Αυστραλία,

Βραζιλία, Βουλγαρία, Καναδάς, Κίνα, ∆ανία, Φιλανδία, Γαλλία,

Γερµανία, Ισραήλ, Ιταλία, Ιαπωνία, Λιθουανία, Μεξικό, Ολλανδία, Νέα

Ζηλανδία, Νορβηγία, Ρουµανία, Ρωσία, Σλοβενία, Νότια Αφρική,

Ισπανία, Σουηδία, Ελβετία, Ουκρανία, Αγγλία(Ηνωµένο Βασίλειο),

ΗΠΑ.

9

9

Ο σκοπός αυτού του εγχειριδίου ειναι να απαντήσει

σε µερικές κοινές ερωτήσεις για τις πιθανές επιδράσεις στην

υγεία των EMFs και να παρέχει πληροφόρηση για την

έκθεση σε EMFs στον χώρο εργασίας και στο σπίτι.

Προσδιορίζονται µερικοί βασικοί όροι,

περιγράφονται τα EMFs, αναφέρονται µερικές πρόσφατες

επιστηµονικές µελέτες και συζητούνται οι γνώσεις που

έχουν αποκτηθεί και που χρειάζεται ακόµη ν αποκτηθούν

για τα EMFs.

Η πληροφόρηση που παρέχεται µ αυτό το εγχειρίδιο

θα βοηθήσει εργαζοµενους και εργοδότες να κατανοήσουν

την επιστηµονική βάση του θέµατος και τους κινδύνους που

σχετίζονται µε την έκθεση σε EMFs.

10

10

11

11

Μερικές βασικές γνώσεις για την ηλεκτρική ενέργεια.

Ο αγωγός ειναι το σύρµα που φαίνεται µεταξύ των πόλων ισχύος

ή πυλώνων(πύργων).

Το ρεύµα ειναι η κίνηση των ηλεκτρονίων στον αγωγό.

Τάση ειναι η ηλεκτρική δύναµη που προκαλεί ρεύµα σ έναν

αγωγό.

Φορτίο ειναι η ηλεκτρική δύναµη που απαιτείται από τα σπίτια

και τις επιχειρήσεις.

Οταν ένας αγωγός ενεργοποιείται µε τάση συνδέεται σ ένα

φορτίο, ένα κύκλωµα ολοκληρώνεται και το ρεύµα ρέει.

12

12

Υπάρχουν δυο βασικοί τύποι γραµµών ενέργειας: γραµµές

µεταφοράς και γραµµές διανοµής.

Οι γραµµές µεταφοράς ειναι γραµµές ενέργειας υψηλής τάσης.

Η υψηλή τάση επιτρέπει στην ηλεκτρική ενέργεια να µεταφέρεται

αποτελεσµατικά –χωρίς απώλειες- σε µεγάλες αποστάσεις από

εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρισµού σε υποσταθµούς κοντά σε

αστικές περιοχές (Στις ΗΠΑ πχ οι περισσότερες γραµµές µεταφοράς

χρησιµοποιούν εναλλασσόµενο ρεύµα (AC) και λειτουργούν σε τάσεις

µεταξύ 50 και 765 kV (1 kV ή kilovolt = 1000 V). Στην Ελλάδα

χρησιµοποιείται τάση 400 kV, ενώ υπάρχουν και γραµµές των 150 kV).

Οι ∆ηµόσιοι Οργανισµοί ηλεκτρισµού χρησιµοποιούν γραµµές

διανοµής χαµηλής τάσης για να µεταφέρουν ενέργεια από τους

υποσταθµούς στις επιχειρήσεις και τα σπίτια.

Οι γραµµές διανοµής λειτουργούν σε τάσεις κάτω των 50 kV.

Για τους οικιακούς καταναλωτές, αυτά τα επίπεδα ειναι ακόµη

περισσότερο µειωµένα στα 120/240 V απ τη στιγµή που η ενέργεια

φτάνει στον προορισµό της.

13

13

Οι ηλεκτρικοί υποσταθµοί υπηρετούν πολλές λειτουργίες στον

έλεγχο και την µεταφορά ενέργειας σ ένα ηλεκτρικό συστηµα.

Μπορεί να υπάρχουν διαφορετικοί τύποι εξοπλισµού, σε

εξάρτηση από τις λειτουργίες του ιδιαίτερου υποσταθµού.

Για παραδειγµα, οι µετασχηµατιστές αλλάζουν τις υψηλές τάσεις

που χρησιµοποιούνται απ τις γραµµές µεταφοράς στις χαµηλότερες

τάσεις που χρησιµοποιούνται απ τις γραµµές διανοµής.

Οι διακόπτες κυκλωµάτων χρησιµοποιούνται για ν ανοίγουν και

να κλείνουν τις γραµµές.

14

14

Εναλλασσόµενο και συνεχές ρεύµα.

Οι συσκευές που λειτουργούν είτε µε µπαταρίες, είτε µε σύνδεση

στην ηλεκτρική διασύνδεση του σπιτιού συνήθως ειναι εφοδιασµένες µ

έναν διακόπτη AC/DC.

Εάν ο διακόπτης ειναι στο AC, η συσκευή χρησιµοποιεί

ηλεκτρική ενέργεια που ρέει µπρος και πίσω ή «εναλλάσσεται» µε µια

συχνότητα 50 ή 60(ΗΠΑ) κύκλων ανά δευτερόλεπτο (60 Hz).

Εάν επιλεγεί το DC(«συνεχές ρεύµα»), το ρεύµα ρέει προς µια

κατεύθυνση από τις µπαταρίες προς τη συσκευή.

Τα πεδία AC επάγουν ασθενή ηλεκτρικά ρεύµατα σε επαγώγιµα

αντικείµενα, περιλαµβανοµένων των ανθρωπων.

Τα πεδία DC δεν το κάνουν, εκτός αν το πεδίο

DC αλλάζει σε διάστηµα ή χρόνο σχετικό προς το

πρόσωπο που ειναι µέσα στο πεδίο.

Στις περισσότερες πρακτικές καταστάσεις, µια

συσκευή που λειτουργεί µε µπαταρία ειναι απίθανο να

επάγει ηλεκτρικό ρεύµα στο πρόσωπο που

χρησιµοποιεί την συσκευή.

15

15

Τι ειναι τα ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία (Electric and Magnetic Fields - EMFs)

Τα ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία ( EMFs ) δηµιουργούνται από

γραµµές ηλεκτρικού ρεύµατος, ηλεκτρικά σύρµατα και ηλεκτρικό

εξοπλισµό.

Υπάρχουν και πολλές άλλες πηγές EMFs.

Εδώ θα ασχοληθούµε µε τα EMFs που

δηµιουργούνται µε την παραγωγή, µεταφορά και

χρήση του ηλεκτρισµού.

Τα EMFs ειναι µη ορατές δυναµικές

γραµµές που περικλείουν οποιαδήποτε ηλεκτρική

συσκευή.

Τα ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία έχουν

διαφορετικές ιδιότητες και πιθανώς διαφορετικούς

τρόπους πρόκλησης βιολογικών επιδράσεων.

Τα ηλεκτρικά πεδία δηµιουργούνται µε την τάση και αυξάνουν σε

ένταση µε την αύξηση της τάσης.

Η ένταση ηλεκτρικού πεδίου µετριέται σε µονάδες βόλτ ανά

µέτρο ( V/m).

16

16

Τα µαγνητικά πεδία προκύπτουν από την ροή του ρεύµατος µέσω

συρµάτων ή ηλεκτρικών συσκευών και αυξάνουν σε ένταση µε την

αύξηση του ρεύµατος.

Τα µαγνητικά πεδία µετριούνται σε µονάδες gauss (G) ή tesla (T).

Το ηλεκτρικό ρεύµα που ρέει µέσω ενός αγωγού δηµιουργεί

µαγνητικά πεδία, που σχηµατίζουν συνεχείς σπείρες γύρω από αυτό.

Ο,τιδήποτε µεταφέρει ηλεκτρική δύναµη δηµιουργεί ηλεκτρικά και

µαγνητικά πεδία. Εδώ περιλαµβάνονται γραµµές ηλεκτρικού ρεύµατος,

σύρµατα και ηλεκτρικές συσκευές.

∆εν µπορείς να δεις ένα µαγνητικό πεδίο, αλλά αυτή η εικόνα

αναπαριστά πως η ένταση του µαγνητικού πεδίου- µετρούµενη σε

milligauss- µειώνεται µε την αύξηση της απόστασης από την πηγή. Αυτό

ειναι ένα µαγνητικό πεδίο συχνότητας 60 Hz.

17

17

• Οι περισσότερες ηλεκτρικές συσκευές πρέπει να ειναι σε

λειτουργία, δηλ να διατρέχονται από ρεύµα, για να παραχθεί

µαγνητικό πεδίο.

• Τα ηλεκτρικά πεδία από την άλλη, υπάρχουν ακόµη και αν η

συσκευή ειναι κλειστή, όσο διάστηµα παραµένει συνδεδεµένη

στην πηγή του ηλεκτρισµού.

• Τα ηλεκτρικά πεδία αποµονώνονται ή εξασθενίζουν µε υλικά

που επάγουν τον ηλεκτρισµό ( δένδρα, κτίρια και ανθρωπινο

δέρµα).

• Τα µαγνητικά πεδία από την άλλη, διαπερνούν τα περισσότερα

υλικά και ειναι έτσι περισσότερο δύσκολο να αποµονωθούν.

• Και τα ηλεκτρικά και τα µαγνητικά πεδία µειώνονται µε την

αύξηση της απόστασης από την πηγή.

Ακόµη και αν ειναι παρόντα και τα ηλεκτρικά και τα µαγνητικά

πεδία γύρω από την ηλεκτρική συσκευή και τις ηλεκτρικές γραµµές, η

περισσότερη πρόσφατη έρευνα έχει εστιάσει στις πιθανές επιπτώσεις

στην υγεία, των µαγνητικών πεδίων.

Αυτό συµβαίνει διότι κάποιες επιδηµιολογικές µελέτες ανέφεραν

έναν αυξηµένο κίνδυνο καρκίνου συσχετισµένο µε εκτιµήσεις έκθεσης σε

µαγνητικά πεδία. ∆εν έχουν αναφερθεί παρόµοιοι συσχετισµοί για

ηλεκτρικά πεδία, τα οποία ειναι ελάχιστα ικανά να διαπεράσουν το δέρµα

ή τα κτίρια.

18

18

19

19

Μέτρηση των EMFs. Βασικοί όροι.

Ηλεκτρικά πεδία

Η ένταση ηλεκτρικού πεδίου µετριέται σε βόλτ ανά µέτρο (V/m)

ή σε κιλοβόλτ ανά µέτρο (Kv/m). 1 kV = 1000 V.

Μαγνητικά πεδία

Η µονάδα έντασης του µαγνητικού πεδίου ειναι το Ampere/m.

Συνήθως όµως η ισχύς µαγνητικού πεδίου µετριέται σε µονάδες

πυκνότητας της µαγνητικής ροής gauss (G) ή tesla (T).

Το gauss συνηθίζεται περισσότερο στις ΗΠΑ.

20

20

Το tesla ειναι ο διεθνώς αποδεκτός όρος.

1 tesla = 10.000 gauss.

(Σε µερικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης τα µαγνητικά πεδία

µετριούνται σε Oersteds (Oe) που ειναι µονάδες ισχύος του µαγνητικού

πεδίου).

Επειδή οι περισσότερες περιβαλλοντικές εκθέσεις σε EMFs

αφορούν εντάσεις µαγνητικού πεδίου που ειναι µόνο ένα κλάσµα ενός

tesla ή gauss, γι αυτό συνήθως µετριούνται σε µονάδες microteslas (µΤ) ή

milligauss (mG).

Ενα milligauss = 1/1000 του gauss.

Ενα microtesla = 1/1.000.000 του tesla.

Για να µετατρέψεις µια µέτρηση από microteslas σε milligauss,

πολλαπλασίασε επί 10.

1 µΤ = 10 mG

0,1 µΤ = 1 mG.

21

21

Κατά την διαδροµή µιας υψηλής τάσης γραµµής µεταφοράς

ηλεκτρικής ενέργειας (115-765 kV), τα πεδία µπορούν να φτάσουν τα 10

microT και τα 10.000 V/m.

Στην έδρα µιας γραµµής υψηλής τάσης, τα πεδία µπορεί να ειναι

0.1-1.0 microT και 100-1000 V/m.

10 µέτρα από µια γραµµή διανοµής 12 kV, τα πεδία µπορεί να

ειναι 0.2-1.0 microT και 2-20 V/m.

Μέσα στα σπίτια, τα πεδία µπορεί να ειναι πάνω από 100 microT

και 200 V/m σε απόσταση λίγων εκατοστών από κάποιες συσκευές και

λιγότερο από 0.02 microT και 2 V/m στο κέντρο των δωµατίων.

22

22

Εχουν αναφερθεί επαγγελµατικές εκθέσεις των 100 microT και

5.000 V/m (πχ στους συγκολλητές τόξου και στους απασχολούµενους µε

συνδέσεις ηλεκτρικών καλωδίων).

Στα "ηλεκτρικά" επαγγέλµατα οι τυπικές µέσες εκθέσεις

κυµαίνονται µεταξύ 0.5 έως 4 microT και µεταξύ 100 έως 2.000 V/m.

• Τα παραγόµενα µαγνητικά πεδία εξαρτώνται

από την απόσταση, την τάση, τον τύπο της συσκευής

και το ρεύµα.

• Τα παραγόµενα ηλεκτρικά πεδία επηρεάζονται

µόνο απ την απόσταση, την τάση και τον τύπο της

συσκευής (όχι από το ρεύµα).

23

23

Πως µετριέται η έκθεση σε EMFs;

Μικρές συσκευές µέτρησης –αποκαλούµενες γκαουσόµετρα

(gaussmeters) ή µετρητές συχνότητας-ισχύος µαγνητικού πεδίου-

µπορούν να µεταφερθούν ή να φορεθούν από ένα πρόσωπο προκειµένου

να καταγράψουν τις εκθέσεις σε µαγνητικό πεδίο αυτόµατα κατά τη

διάρκεια µιας βάρδειας ή µιας εργασιακής µέρας.

Οι µετρήσεις πρέπει να γίνουν σε πολλές θέσεις για µια

σηµαντική χρονική περίοδο, διότι υπάρχουν µεγάλες µεταβολές στα

πεδία, στον χώρο και στον χρόνο.

Τα µαγνητικά πεδία ειναι πιο εύκολο να

µετρηθούν, απ ότι τα ηλεκτρικά πεδία. Αυτό

συµβαίνει διότι η παρουσία των αγώγιµων

αντικειµενων (περιλαµβανοµένου του σώµατος

εκείνου που εκτελεί τις µετρήσεις) παραµορ

φώνει το ηλεκτρικό πεδίο και κάνει τις µετρήσεις

δύσκολες. Αυτό δεν συµβαίνει όσον αφορά τα

µαγνητικά πεδία.

24

24

Προκειµένου να προσδιοριστεί η προσωπική έκθεση σε EMFs

ενός εργαζοµενου, η συσκευή µέτρησης συνήθως φοριέται στη µέση ή

τοποθετείται έτσι ώστε ο καθετήρας του να ειναι όσο το δυνατόν πιο

κοντά στον εργαζοµενο. Οταν ο εργαζοµενος στέκεται σε αρκετά µεγάλη

απόσταση από την πηγή, η πραγµατική έκθεσή του µπορεί να ειναι

χαµηλή, ακόµη και αν µια ιδιαίτερη θέση εργασίας περιέχει µια ισχυρή

πηγή EMF.

Για την τοποθέτηση σηµαντικών

πηγών EMFs, γίνονται µερικές φορές

σηµειακές µετρήσεις.

Αυτές οι µετρήσεις δεν αντανα

κλούν απαραίτητα την προσωπική έκθεση

ενός εργαζοµενου σε EMFs, διότι δεν

παίρνονται πάντα σε τέτοια απόσταση από

την πηγή που να προσεγγίζει την θέση του

εργαζοµενου, δεν υπολογίζουν γενικά το διάστηµα του χρόνου που ο

εργαζοµενος ειναι πραγµατικά εκεί και η έκθεση µπορεί να ειναι

διαφορετική σε άλλες στιγµές κατά τη διάρκεια της ηµέρας.

Οι σηµειακές µετρήσεις επίσης αποτυγχάνουν ν αποτυπώσουν τις

πρόσκαιρες µεταβολές του πεδίου, που µπορεί να ειναι µεγάλες.

Ειναι πολύ σηµαντικό για το πρόσωπο που κάνει την εκτίµηση να

κατανοήσει την διαφορά µεταξύ εκποµπής και έκθεσης.

Αυτό µπορεί να φαντάζει πασιφανές, αλλά πολλοί ανθρωποι,

ακόµη και εµπειρογνώµονες, τοποθετούν ένα όργανο µέτρησης ακριβώς

πάνω απ την πηγή και συγκρίνουν το νούµερο µε κάποιο πρότυπο

έκθεσης.

Στην περίπτωση των πεδίων γραµµών διανοµής ηλεκτρικής

ενέργειας και µετασχηµατιστών, τα µαγνητικά πεδία µεταβάλλονται

σηµαντικά µε τον χρόνο, καθώς ειναι ανάλογα µε το ρεύµα που διατρέχει

το συστηµα. Γι αυτό µια αξιόπιστη µελέτη πρέπει να διαρκεί κάποιο

χρονικό διάστηµα και να γίνεται µε ανάλυση της προβλεπόµενης και της

πραγµατικής χρήσης του ηλεκτρισµού.

Εχουν αναπτυχθεί και δηµοσιευτεί µερικά τυπικά πρωτόκολλα

οδηγιών για πραγµατοποίηση µετρήσεων, ένα από τα οποία ειναι του

IEEE (Ινστιτούτο Ηλεκτρολόγων και Ηλεκτρονικών µηχανικών των

ΗΠΑ).

25

25

Τα γκαουσόµετρα πρέπει να ειναι ρυθµισµένα.

Ενας µετρητής κατάλληλος για οικιακή χρήση πρέπει να καλύπτει

τα παρακάτω κριτήρια:

• Εναν αξιόπιστο βαθµό ακρίβειας (ένα +/-20% µοιάζει

αξιόπιστο για οικιακή χρήση).

• Μια συγκροτηµένη απόκριση συχνότητας, διότι αν ο µετρητής

ειναι πολύ ευρείας ζώνης, τα πεδία υψηλότερων συχνοτήτων

από οθόνες οπτικής απεικόνισης (VDTs), τηλεοράσεις κλπ

µπορεί να προκαλέσουν σύγχυση στις µετρήσεις.

• Σωστή απόκριση σε υπερφόρτωση (εάν ο µετρητής τεθεί σε

πολύ ισχυρό πεδίο, θα κολλήσει, δίνοντας τυχαίες τιµές

µέτρησης).

• Ενα ισχυρό ηλεκτρικό πεδίο δεν πρέπει να επηρεάζει την

µέτρηση του µαγνητικού πεδίου.

Οι µετρητές που

καλύπτουν αυτά τα κριτή

ρια και εκείνοι που

χρησιµοποιούνται από

τους επαγγελµατίες περι

βαλλοντικής υγιεινής,

ειναι πολύ ακριβοί.

Επίσης ενώ ειναι

σχετικά εύκολο για έναν

φυσικό ή µηχανικό να κάνει πρόβλεψη και διόρθωση της µη

γραµµικότητας και των παρεµβολών, ειναι παραπλανητικό να λέγεται ότι

αυτό µπορεί να γίνει από τον οποιονδήποτε, ακόµη κι αν ειναι τεχνικά

ενηµερωµένος.

26

26

Τέλος δεν πρέπει να ξεχνάµε ότι, οι µετρήσεις που γίνονται µε

κάποιο γκαουσόµετρο ειναι µόνο ένα µικρό τµήµα του φάσµατος που

µπορεί ν αποτελεί τον πιθανό κίνδυνο.

∆ιότι δεν έχει διευκρινιστεί ακόµη αν ειναι το κυρίως πεδίο που

πρέπει να θεωρηθεί σαν ύποπτο για τα µέχρι τώρα ευρήµατα ή οι

συγκυριακές τυχαίες τάσεις, οι δευτερεύουσες συχνότητες και αρµονικές,

ο σχετικός προσανατολισµός των εναλ λασσόµενων και συνεχών πεδίων,

ο προσανατολισµός των πεδίων σε σχέση µε το µαγνητικό πεδίο της γης,

η διάρκεια της έκθεσης, ο χρόνος που συµβαίνει η έκθεση σε σχέση µε

τους βιολογικούς ρυθµούς του οργανισµού, η συνδυασµένη παρουσία

άλλων περιβαλλοντικών κινδύνων, η πιθανότητα να επιδρούν ορισµένες

συχνότητες περισσότερο από άλλες στα βιολογικά συστηµατα κλπ.

27

27

Μήκος κύµατος και συχνότητα.

Τα ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία µπορούν να χαρακτηριστούν

από το µήκος κύµατός τους, την συχνότητα και το µέγεθος (ή ένταση

πεδίου).

Το µήκος κύµατος περιγράφει την απόσταση µεταξύ µιας

κορυφής του κύµατος και της επόµενης.

Η συχνότητα, µετρούµενη σε hertz (Hz), περιγράφει πόσες

κορυφές κύµατος περνούν σε ένα δευτερόλεπτο.

Ηλεκτρικό ρεύµα που εναλλάσσεται 50 φορές το δευτερολεπτο

έχει µια συχνότητα 50 κύκλων το δευτερολεπτο ή 50 Hz.

Η συχνότητα και το µήκος κύµατος συνδέονται. Καθώς η

συχνότητα αυξάνει, το µήκος κύµατος γίνεται µικρότερο.

Πεδία βιοµηχανικής συχνότητας 60 Hz έχουν µήκος κύµατος

περίπου 5000 km. Πεδία συχνότητας 50 Hz έχουν µήκος κύµατος

περίπου 6000 km.

Οι φούρνοι µικροκυµάτων έχουν συχνότητα 2.54 δις Hz και

µήκος κύµατος περίπου 10 εκατοστά.

Οι ακτίνες Χ έχουν συχνότητες των 1015

Hz και µήκη κύµατος

µικρότερα από 100 nm.

Τα στατικά πεδία ή το συνεχές ρεύµα (DC) δεν µεταβάλλεται µε

τον χρόνο και µπορούµε να πούµε ότι έχει συχνότητα 0 Hz και άπειρο

µήκος κύµατος.

Συχνά στα εργασιακά περιβάλλοντα υπάρχει ένα µίγµα

διαφορετικών ηλεκτροµαγνητικών συχνοτήτων.

28

28

Χρήσιµοι συσχετισµοί.

Η τάση δηµιουργεί ηλεκτρικό πεδίο και το ρεύµα δηµιουργεί µαγνητικό

πεδίο.

Τάση: Ηλεκτρική πίεση, η δυνατότητα λειτουργίας. Μετριέται σε

volts (V) ή kilovolts (Kv).

Ρεύµα: Η κίνηση της ηλεκτρικής φόρτισης (ηλεκτρόνια).

Μετριέται σε amperes (Α).

29

29

Μια συσκευή που ειναι στην πρίζα και εποµένως ειναι συνδεδεµένη σε µια

πηγή ηλεκτρισµού, έχει ένα ηλεκτρικό πεδίο ακόµη και αν η συσκευή ειναι κλειστή.

Για να δηµιουργηθεί ένα µαγνητικό πεδίο, όµως, η συσκευή δεν πρέπει να ειναι στην

πρίζα µόνο, αλλά επίσης να ειναι και σε λειτουργία, ώστε να διέρχεται ρεύµα.

Ο όρος EMFs συνήθως αναφέρεται στα ηλεκτρικά και µαγνητικά

πεδία σε εξαιρετικά χαµηλές συχνότητες, όπως αυτά που σχετίζονται µε

την χρήση ηλεκτρικού ρεύµατος.

Ο όρος EMF µπορεί επίσης να χρησιµοποιηθεί και µε µια

ευρύτερη έννοια, περικλείοντας τα ηλεκτροµαγνητικά πεδία µε χαµηλές

ή υψηλές συχνότητες.

Εµείς θα χρησιµοποιούµε τον όρο EMF για τα ηλεκτρικά και

µαγνητικά πεδία που ειναι στην περιοχή εξαιρετικά χαµηλών συχνοτήτων

(ELF).

Ο όρος ELF αναφέρεται σε συχνότητες µεταξύ 30 και 300 Ηz,

αλλά συχνά ο όρος χρησιµοποιείται στη φιλολογία βιολογικής και

επαγγελµατικής υγιεινής για να καλύψει την περιοχή µεταξύ 0 και 3000

Hz (ο,τιδήποτε πάνω απ τα στατικά πεδία και κάτω απ τις

ραδιοσυχνότητες).

Στην περιοχή ELF τα ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία δεν

συνδέονται ή αλληλοσυσχετίζονται µε τον ίδιο τρόπο που το κάνουν στις

υψηλές συχνότητες.

30

30

Μια από τις συνέπειες αυτού του γεγονότος ειναι ότι τα πεδία

ELF δεν ακτινοβολούν όπως τα πεδία υψηλών συχνοτήτων.

Ετσι ειναι πιο ακριβές ν αναφερόµαστε σ αυτά σαν «ηλεκτρικά

και µαγνητικά πεδία» µάλλον, παρά σαν ηλεκτροµαγνητικά πεδία.

31

31

31

31

∆ιαφορές των EMFs που σχετίζονται µε τις γραµµές ηλεκτρικής ενέργειας από τους άλλους τύπους ηλεκτρο µαγνητικής ενέργειας, όπως τα µικροκύµατα και οι ακτίνες Χ και βιολογικές επιδράσεις αυτών

Οι ακτίνες Χ, το ορατό φως, τα µικροκύµατα, τα ραδιοκύµατα και

τα EMFs ειναι όλα µορφές ηλεκτροµαγνητικής ενέργειας και τµήµατα

του ηλεκτροµαγνητικού φάσµατος.

Μια ιδιότητα που διακρίνει τις διαφορετικές µορφές της

ηλεκτροµαγνητικής ενέργειας ειναι η συχνότητα.

Οσο υψηλότερη ειναι η συχνότητα, τόσο συντοµώτερη ειναι η

απόσταση µεταξύ του ενός κύµατος και του εποµένου(µήκος κύµατος)

και τόσο µεγαλύτερη η ποσότητα της ενέργειας στο πεδίο.

Το ηλεκτροµαγνητικό φάσµα καλύπτει µια τεράστια έκταση

συχνοτήτων. Αυτές οι συχνότητες εκφράζονται σε κύκλους ανά

δευτερολεπτο (Hz).

Πεδία βιοµηχανικής συχνότητας 60 Hz έχουν µήκος κύµατος

περίπου 5000 km. Πεδία συχνότητας 50 Hz έχουν µήκος κύµατος

περίπου 6000 km. Οι φούρνοι µικροκυµάτων έχουν συχνότητα 2.54 δις

Hz και µήκος κύµατος περίπου 10 εκατοστά. Οι ακτίνες Χ έχουν

συχνότητες των 1015 Hz και µήκη κύµατος µικρότερα από 100 nm.

Τα στατικά πεδία ή το συνεχές ρεύµα (DC) δεν µεταβάλλεται µε

τον χρόνο και µπορούµε να πούµε ότι έχει συχνότητα 0 Hz και άπειρο

µήκος κύµατος.

32

32

Η κυµατοειδής γραµµή στα δεξιά αναπαριστά την έννοια ότι όσο

υψηλότερη η συχνότητα, τόσο γρηγορότερα µεταβάλλεται το πεδίο. Τα

πεδία δεν µεταβάλλονται καθόλου στα 0 Ηz (συνεχές ρεύµα) και

µεταβάλλονται τρισεκατοµµύρια φορές το δευτερολεπτο κοντά στην

κορυφή του φάσµατος.

33

33

Ο όρος EMFs συνήθως αναφέρεται στα ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία σε

εξαιρετικά χαµηλές συχνότητες, όπως αυτά που σχετίζονται µε την χρήση

ηλεκτρικού ρεύµατος. Ο όρος EMF µπορεί επίσης να χρησιµοποιηθεί και µε

µια ευρύτερη έννοια, περικλείοντας τα ηλεκτροµαγνητικά πεδία µε χαµηλές ή

υψηλές συχνότητες.

Εµείς χρησιµοποιούµε τον όρο EMF για τα ηλεκτρικά και µαγνητικά

πεδία που ειναι στην περιοχή εξαιρετικά χαµηλών συχνοτήτων (ELF). Ο όρος

ELF αναφέρεται σε συχνότητες µεταξύ 30 και 300 Ηz, αλλά συχνά ο όρος

χρησιµοποιείται στη φιλολογία βιολογικής και επαγγελµατικής υγιεινής για να

καλύψει την περιοχή µεταξύ 0 και 3000 Hz (ο,τιδήποτε πάνω απ τα στατικά

πεδία και κάτω απ τις ραδιοσυχνότητες).

Η ηλεκτρική ενέργεια (60 Ηz στις ΗΠΑ, 50 Hz στα περισσότερα µέρη του

κόσµου) ειναι στην περιοχή των εξαιρετικά χαµηλών συχνοτήτων που

περιλαµβάνει συχνότητες κάτω των 3000 Hz.

Συχνά στα εργασιακά περιβάλλοντα υπάρχει ένα µίγµα

διαφορετικών ηλεκτροµαγνητικών συχνοτήτων.

Μερικοί τύποι συσκευών παράγουν συγχρόνως ηλεκτρο

µαγνητική ενέργεια διαφορετικών συχνοτήτων.

Οι συσκευές ηλεκτροσυγκολλησης για

παραδειγµα, µπορούν να παράγουν ηλεκτρο

µαγνητική ενέργεια στην υπεριώδη, την ορατή,

την υπέρυθρη και την περιοχή των ραδιο

συχνοτήτων, επιπρόσθετα των συχνοτήτων

EMFs.

Οι φούρνοι µικροκυµάτων παράγουν

πεδία 60 Ηz µερικών εκατοντάδων mG, αλλά

επίσης δηµιουργούν ενέργεια µικροκυµάτων µέσα στη συσκευή πολύ

υψηλότερης συχνότητας (περίπου 2,45 δις Ηz). Προστατευόµαστε από τα

πεδία υψηλότερων συχνοτήτων µε το κιβώτιο του φούρνου, αλλά δεν

προστατευόµαστε από τα πεδία 60 Ηz.

34

34

Οπως τα διάφορα χηµικά επιδρούν στα σώµατά µας µε

διαφορετικούς τρόπους, έτσι και οι διάφορες µορφές της

ηλεκτροµαγνητικής ενέργειας µπορούν να έχουν διαφορετικά βιολογικά

αποτελέσµατα.

Στις πολύ υψηλές συχνότητες που χαρακτηρίζουν την υπεριώδη

ακτινοβολία και τις ακτίνες Χ, τα ηλεκτροµαγνητικά σωµατίδια

(φωτόνια) έχουν αρκετή ενέργεια για να σπάσουν τους χηµικούς

δεσµούς. Αυτό το σπάσιµο των δεσµών καλείται ιονισµός και αυτό το

τµήµα του ηλεκτροµαγνητικού φάσµατος ορίζεται σαν ιονίζον. Οι

γνωστές βιολογικές επιδράσεις των ακτίνων Χ συσχετίζονται µε τον

ιονισµό των µορίων που καταστρέφει το γεννετικό υλικό.

Στις χαµηλότερες συχνότητες, που χαρακτηρίζουν το ορατό φως,

τις ραδιοσυχνότητες και τα µικροκύµατα, η ενέργεια ενός φωτονίου ειναι

πολύ µικρότερη απ εκείνη που χρειάζεται για να διασπάσει τους χηµικούς

δεσµούς. Αυτό το τµήµα του ηλεκτροµαγνητικού φάσµατος καλείται µη-

ιονίζον.

Τα πεδία µικροκυµατικής συχνότητας, µε µήκη κύµατος µερικών

ιντσών, έχουν αρκετή ενέργεια για να προκαλέσουν θέρµανση σε

επαγόµενα υλικά.

Συγκριτικά, τα πεδία βιοµηχανικής συχνότητας (50-60 Hz) έχουν

µήκη κύµατος περισσότερο από 5000 χλµ και συνεπώς έχουν πολύ

χαµηλά επίπεδα ενέργειας που δεν προκαλούν θέρµανση ή ιονισµό.

Ωστόσο, τα πεδία εναλλασσόµενου ρεύµατος (AC) δηµιουργούν ασθενή

ηλεκτρικά ρεύµατα σε επαγόµενα αντικειµενα, περιλαµβανοµένων των

ανθρωπων και των ζώων.

35

35

Επειδή η µη-ιονίζουσα ηλεκτροµαγνητική ενέργεια δεν µπορεί να

διασπάσει τους χηµικούς δεσµούς, δεν υπάρχει αναλογία µεταξύ των

βιολογικών επιδράσεων της ιονίζουσας και της µη-ιονίζουσας

ηλεκτροµαγνητικής ενέργειας.

Οι µη-ιονίζουσες ηλεκτροµαγνητικές πηγές µπορούν να παράγουν

βιολογικές επιδράσεις.

Η δραστικότητα µε την οποία µια µη-ιονίζουσα

ηλεκτροµαγνητική πηγή µπορεί να επάγει ηλεκτρικά ρεύµατα και

εποµένως να δηµιουργεί θερµότητα, εξαρτάται από την συχνότητα της

πηγής και το µέγεθος και τον προσανατολισµό του αντικειµένου που

θερµαίνεται.

Σε συχνότητες κάτω απ αυτές που χρησιµοποιούνται στις

εκποµπές ραδιοφώνου ΑΜ (106 Hz), οι ηλεκτροµαγνητικές πηγές

συνδέονται ελάχιστα µε τα σώµατα των ανθρωπων και των ζώων και έτσι

ειναι πολύ αδύναµες στο να επάγουν ηλεκτρικά ρεύµατα και να

προκαλούν θερµότητα.

Ετσι, µε όρους δυνητικών βιολογικών επιδράσεων, το

ηλεκτροµαγνητικό φάσµα µπορεί να διαιρεθεί σε 4 τµήµατα:

1. Το τµήµα ιονίζουσας ακτινοβολίας, όπου µπορούν

να συµβούν άµεσες χηµικές βλάβες (ακτίνες Χ, δυνατή

υπεριώδης ακτινοβολία).

2. Το µη-ιονίζον τµήµα του φάσµατος, το οποίο

µπορεί να υποδιαιρεθεί σε:

Α. Το τµήµα ορατής ακτινοβολίας, όπου

µπορεί να συµβεί διέγερση ηλεκτρονίων (ελαφρά

υπεριώδης, ορατό φως, υπέρυθρη).

Β. Το τµήµα όπου το µήκος κύµατος της

ακτινοβολίας ειναι µικρότερο από το ανθρώπινο σώµα

και µπορεί να δηµιουργηθεί θερµότητα µέσω

επαγόµενων ρευµάτων (µικροκύµατα και υψηλές

ραδιοσυχνότητες).

36

36

Γ. Το τµήµα όπου το µήκος κύµατος της

ακτινοβολίας ειναι πολύ µεγαλύτερο απ το ανθρωπινο

σώµα και σπάνια δηµιουργείται θερµότητα µέσω

επαγόµενων ρευµάτων (χαµηλές ραδιοσυχνότητες,

συχνότητες ηλεκτρικής ενέργειας και στατικά πεδία

(DC)).

Η ιονίζουσα ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία µεταφέρει αρκετή

ενέργεια ανά φωτόνιο για να διασπάσει τους δεσµούς στο γεννετικό

υλικό των κυττάρων, το DNA. Σοβαρή βλάβη στο DNA µπορεί να

σκοτώσει κύτταρα, να επιφέρει καταστροφή ή θάνατο του ιστού.

Μικρότερη βλάβη στο DNA µπορεί να επιφέρει µόνιµες αλλαγές, που

µπορεί να οδηγήσουν σε καρκίνο. Αν αυτές οι αλλαγές συµβούν σε

αναπαραγωγικά κύτταρα, µπορούν να οδηγήσουν σε κληρονοµικές

αλλαγές (µετάλλαξη). Ολοι οι γνωστοί κίνδυνοι για την ανθρωπινη υγεία

από έκθεση στο ιονίζον τµήµα του ηλεκτροµαγνητικού φάσµατος, ειναι

το αποτέλεσµα διάσπασης των χηµικών δεσµών στο DNA.

Στις συχνότητες κάτω από την δυνατή υπεριώδη ακτινοβολία, δεν

συµβαίνει καταστροφή του DNA, διότι τα φωτόνια δεν έχουν αρκετή

ενέργεια για να διασπάσουν τους χηµικούς δεσµούς.

Οι µη-ιονίζουσες ηλεκτροµαγνητικές πηγές µπορούν να

προκαλέσουν και θερµικές και µη θερµικές επιδράσεις.

Οι µη θερµικές επιδράσεις ειναι αποτέλεσµα άµεσης

αλληλεπίδρασης µεταξύ του πεδίου και του οργανισµού (για παραδειγµα,

φωτοχηµικά φαινόµενα όπως η όραση και η φωτοσύνθεση).

Οι θερµικές επιδράσεις ειναι αποτέλεσµα θέρµανσης (για

παραδειγµα, θέρµανση µε φούρνους µικροκυµάτων ή υπέρυθρο φως).

Ενας κύριος µηχανισµός µε τον οποίο οι πηγές ραδιοσυχνοτήτων

και µικροκυµάτων προκαλούν βιολογικές επιδράσεις ειναι µε την

θερµότητα (θερµικές επιδράσεις). Αυτή η θερµότητα µπορεί να σκοτώσει

κύτταρα. Εάν σκοτωθούν αρκετά κύτταρα, τότε µπορεί να έχουµε

εγκαύµατα και άλλους τύπους µακροπρόθεσµης και πιθανώς µόνιµης

καταστροφής ιστού. Τα κύτταρα που δεν σκοτώθηκαν απ την θερµότητα,

βαθµιαία επιστρέφουν στην κανονική τους κατάσταση, όταν παύσει η

θέρµανση. Μόνιµη µη θανατηφόρα κυτταρική καταστροφή, δεν φαίνεται

να συµβαίνει.

37

37

Η απορρόφηση ενέργειας από τους ιστούς του σώµατος, οφείλεται βασικά

στην παρουσία νερού και ιόντων.

Το ανθρωπινο σώµα αποτελείται περίπου από 70% νερό.

Το µόριο όµως του νερού αποτελεί ένα ηλεκτρικό δίπολο µε θετικό φορτίο

µεταξύ των δύο ατόµων υδρογόνου και µε αρνητικό στην άλλη άκρη του όπου

βρίσκεται το άτοµο του οξυγόνου. Επίσης υπάρχουν σ αυτό διαλυµένα ιόντα

(ηλεκτρολύτες).

Ετσι λοιπόν, όταν το σώµα µας βρεθεί µέσα στο ηλεκτροµαγνητικό πεδίο,

τα µόρια του νερού, που ειναι ηλεκτρικά δίπολα , θ αρχίσουν να περιστρέφονται ή

να πάλλονται στον ρυθµό της συχνότητας του κύµατος.

Οσο πιο γρήγορα πάλλονται, δηλαδή όσο µεγαλύτερη ειναι η συχνότητα της

ακτινοβολίας και για όσο περισσότερο χρόνο, τόσο µεγαλύτερα ποσά θερµότητας θα

παραχθούν, διότι αυξάνεται η κινητική ενέργεια κυρίως των µορίων νερού, µε

αποτέλεσµα τη µεταφορά ενέργειας από τα ηλεκτροµαγνητικά κύµατα στους ιστούς

του σώµατος.

Εξ αιτίας αυτής της αλληλεπίδρασης, παρουσιάζεται αύξηση της

θερµοκρασίας, είτε τοπικά, είτε ακόµα και συνολικά σε όλο το ανθρωπινο σώµα..

Ο οργανισµός του ανθρωπου διαθέτει θερµορρυθµιστικούς µηχανι σµούς

που διατηρούν την θερµοκρασία του σώµατος σταθερή µεταξύ 36 και 370C.

Οταν τα παραγόµενα µε τον τρόπο αυτό ποσά θερµότητας ειναι σχετικά

µικρά, τότε οι θερµορρυθµιστικοί µηχανισµοί µπορούν και απάγουν αυτά τα ποσά

θερµότητας και η θερµοκρασία του σώµατος παραµένει στους 36-370C.

Οταν όµως τα παραγόµενα ποσά θερµότητας υπερβούν κάποια τιµή, τότε οι

µηχανισµοί αυτοί δεν µπορούν ν ανταποκριθούν πλήρως και έτσι έχουµε αύξηση της

θερµοκρασίας σε ιστούς ή όργανα του σώµατος πάνω από 370C.

Ειναι εύκολο ν αντιληφθεί κανείς ότι οι θερµορρυθµιστικοί µηχανισµοί θα

λειτουργήσουν περισσότερο αποτελεσµατικά (δηλαδή η απαγωγή της θερµότητας θα

ειναι ευκολότερη) σε ευνοϊκές περιβαλλοντικές συνθήκες (όχι πολύ υψηλή

θερµοκρασία και υγρασία, ελαφρά ενδυµασία κλπ).

Κάτω από τέτοιες συνθήκες ένα υγιές άτοµο εκτεθειµένο σε

ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία ειναι σε θέση ν αντιµετωπίσει απορροφούµενη ισχύ

µέχρι 4 W/Kg (κατά µέσο όρο σ όλο το σώµα) χωρίς να σηµειωθεί αύξηση της

θερµοκρασίας του πάνω από ένα βαθµό.

(Η τιµή 4 W/Kg µπορεί να προκύψει, υπό ορισµένες συνθήκες έκθεσης, από

ένα πεδίο που έχει πυκνότητα ισχύος περίπου 10 mW/cm2.)

Ειναι πιθανόν να δηµιουργηθούν θερµικές επιδράσεις, ακόµη και

µε πολύ µικρά επίπεδα απορροφούµενης ενέργειας. Ενα παραδειγµα ειναι

το φαινόµενο "µικροκυµατικής θέρµανσης". Ενα άτοµο αισθάνεται

ακουστικές εντυπώσεις, όταν το κεφάλι του εκτίθεται σε παλλόµενα

µικροκύµατα, όπως αυτά που παράγονται από ραντάρ. Παρόµοιες

θερµικές επιδράσεις παράγονται από επαγόµενα ρεύµατα, όχι άµεσα απ

τα ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία και µπορούν να δηµιουργηθούν σε

πολλές διαφορετικές συχνότητες.

38

38

Εχουν αναφερθεί πολλές βιολογικές επιδράσεις των µη-

ιονιζουσών ηλεκτροµαγνητικών πηγών, των οποίων οι µηχανισµοί ειναι

τελείως άγνωστοι και ειναι δύσκολο να κάνει κανείς διάκριση µεταξύ

"θερµικών" και "µη θερµικών" µηχανισµών για τέτοιες επιδράσεις.

Τα ηλεκτρικά πεδία που σχετίζονται µε τις πηγές βιοµηχανικής

συχνότητας υπάρχουν όταν παρουσιάζεται τάση και ανεξάρτητα από το

εάν υπάρχει ροή ρεύµατος. Αυτά τα ηλεκτρικά πεδία ειναι πολύ λίγο

ικανά για να διαπεράσουν κτίρια ή ακόµη και δέρµα.

Τα µαγνητικά πεδία που σχετίζονται µε πηγές βιοµηχανικής

συχνότητας παρουσιάζονται µόνο όταν υπάρχει ρεύµα. Αυτά τα πεδία

ειναι δύσκολο ν αποµονωθούν και εύκολα διαπερνούν κτίρια και

ανθρωπους.

Στις συχνότητες ηλεκτρικής ενέργειας, η φωτονική ενέργεια ειναι

10-10

φορές µικρότερη απ αυτή που χρειάζεται για να σπάσει και ο

ασθενέστερος χηµικός δεσµός, αλλά υπάρχουν πιθανοί µηχανισµοί

άµεσης αλληλεπίδρασης.

Τα ηλεκτρικά πεδία µπορούν να ασκήσουν άµεσα µηχανικές

δυνάµεις στις φορτίσεις ή στις κυτταρικές δοµές µέσα στον ιστό, να

προσανατολίσουν διπολικά µόρια και να εκπολώσουν κυτταρικές

µεµβράνες.

Τα µαγνητικά πεδία µπορούν επίσης ν ασκήσουν άµεσα δυναµεις,

αλλά επειδή τα βιολογικά υλικά ειναι σε µεγάλο βαθµό µη µαγνητικά,

αυτές οι δυνάµεις ειναι πολύ ασθενείς.

Αυτές οι άµεσες ηλεκτρικές και µαγνητικές επιδράσεις, ειναι

γενικά πολύ ασθενέστερες από εκείνες που παράγονται από τυχαίες

θερµικές διαταραχές (θερµικός θόρυβος) και για να προκληθούν

σηµαντικές αλλαγές σ ένα βιολογικό συστηµα, απαιτούνται γενικά πεδία

που υπερβαίνουν κατά πολύ εκείνα που υπάρχουν στα συνηθισµένα

περιβάλλοντα.

Ενας άλλος µηχανισµός µε τον οποίο τα πεδία βιοµηχανικής

συχνότητας µπορούν να προκαλέσουν βιολογικές επιδράσεις, ειναι µε την

επαγωγή ηλεκτρικών ρευµάτων. Αν αυτά τα ρεύµατα ειναι αρκετά

ισχυρά µπορούν να προκαλέσουν θερµότητα, νευρική διέγερση κλπ.

Ωστόσο, στις συχνότητες ηλεκτρικής ενέργειας, το σώµα ειναι ελάχιστα

συνδεδεµένο µε τα εξωτερικά πεδία και τα επαγόµενα ρεύµατα συνήθως

ειναι πολύ µικρά για να επιδράσουν. Για να επαχθούν ηλεκτρικά ρεύµατα

39

39

ενός µεγέθους παρόµοιου µε τα φυσικά υπάρχοντα στο σώµα, απαιτείται

µαγνητικό πεδίο βιοµηχανικής συχνότητας που να υπερβαίνει τα 500

microT (5000 mG).

Απ ότι φαίνεται µέχρι σήµερα, τα EMFs βιοµηχανικής

συχνότητας επιδρούν περισσότερο στην περιοχή της κυτταρικής

µεµβράνης.

Ο ρόλος της κυτταρικής µεµβράνης στη σωστή λειτουργία του

κυττάρου ειναι σηµαντικότατος. Ελέγχει τη ροή ατόµων επιλεκτικά, από

και προς το εσωτερικό του κυττάρου και αποτελεί το χώρο επικοινωνίας

του κυττάρου µε το περιβάλλον, που πραγµατοποιείται µέσω της

αναγνώρισης κάποιων µορίων ή µέσω της λήψης ηλεκτρικών σηµάτων.

Τα EMFs βιοµηχανικής συχνότητας φαίνεται επίσης να

επηρεάζουν το ονοµαζόµενο "βιολογικό ρολόϊ" του οργανισµού που ειναι

υπεύθυνο για τη ρύθµιση και την εναλλαγή των λειτουργιών του ύπνου

και της εγρήγορσης σε 24ωρη βάση. Σε πειράµατα µε ζώα, τα πεδία

αυτά, αύξησαν τη διάρκεια των λειτουργιών της φάσης του ύπνου, αλλά

η επίδρασή τους εξαφανίστηκε σε λίγες µέρες µετά την αποµάκρυνσή

τους. Το ίδιο πείραµα σε ανθρωπους έδωσε παρόµοια αποτελέσµατα ως

προς την αλλαγή του βιολογικού ρολογιού, αλλά και πάλι η λειτουργία

του οργανισµού επανήλθε στο φυσιολογικό, µετά την αποµάκρυνση του

πεδίου.

Σε άλλα πάλι πειράµατα, εθελοντές δέχτηκαν να ζήσουν κάτω απ

την επιδραση EMFs βιοµηχανικής συχνότητας και δεν εµφάνισαν καµµιά

µεταβολή στον χρόνο αντίδρασης, την κόπωση, την µνήµη και την

νοητική τους ικανότητα. Οταν όµως το ηλεκτροµαγνητικό πεδίο έπαυε

και ξεκινούσε επαναληπτικά κάθε 15 δευτερολεπτα, ο χρόνος αντίδρασης

και η εγρήγορση επιδεινώθηκαν σηµαντικά. Σε µερικές µάλιστα

περιπτώσεις άλλαξε ακόµη και ο καρδιακός ρυθµός. Ο βαθµός επίδρασης

του πεδίου ήταν διαφορετικός από άτοµο σε άτοµο.

Πολυάριθµες εργαστηριακές µελέτες έχουν αποδείξει ότι

µπορούν να προκληθούν βιολογικές επιδράσεις µε έκθεση σε EMFs.

Στις περισσότερες περιπτώσεις ωστόσο, δεν ειναι καθαρό πως

πράγµατι τα EMFs δηµιουργούν αυτές τις αποδειγµένες επιδράσεις.

40

40

Κανείς δεν ξέρει πως η έκθεση σε EMFs επιδρά στην ανθρωπινη

υγεία. Πρέπει ν απαντηθούν πολλές απορίες ακόµη κατά τη διάρκεια

συλλογής πληροφοριών για τα EMFs.

Η ένταση του ηλεκτροµαγνητικού πεδίου και ο χρόνος

παραµονής εντός αυτού (χρόνος έκθεσης), ειναι δυο βασικά µεγέθη απ τα

οποία εξαρτάται το βιολογικό αποτέλεσµα, αλλά µπορεί να µην ειναι τα

µόνα. Ο αυξηµένος κίνδυνος πχ που διαπιστώθηκε σε διάφορες

περιπτώσεις µελετών, µπορεί να οφείλεται σε κάποιον άλλο

περιβαλλοντικό παράγοντα που ειναι άσχετος µε τα EMFs ή που δρα

συνεργικά µε αυτά (πχ συνδυασµός επιδράσεων των EMFs και της

ρύπανσης σε περιοχές µε µεγάλη κυκλοφορία, παλαιότητα των κτιρίων,

παρουσία PCBs, ζιζανιοκτόνων, οξειδίων όζου και αζώτου κα).

(Πχ µελέτη οµάδας του πανεπιστηµίου του Μπρίστολ στην

Βρεττανία, ανέφερε ότι οι ηλεκτρικές γραµµές υψηλής τάσης

συγκεντρώνουν βιοµηχανικά αέρια απόβλητα και αέρια απ τις εξατµίσεις

των αυτοκινητων (όπως το βενζόλιο και το ραδιενεργό πολώνιο), καθώς

και το φυσικό ραδιενεργό αέριο ραδόνιο).

Κατά τη διάρκεια της εργάσιµης ηµέρας οι περισσότεροι από µας

αντιµετωπίζουν κάποιες πολύ σύντοµες εξάρσεις στην έκθεση σε EMFs

όταν ο ηλεκτρικός εξοπλισµός ειναι σε λειτουργία ή όχι. Οι ερευνητές

εξετάζουν εάν τέτοιες παροδικές εκθέσεις ειναι σηµαντικές.

Η εκτίµηση της έκθεσης σε EMFs ειναι ιδιαίτερα δύσκολη πέραν

όλων των άλλων και διότι συνήθως υπάρχει περιβαλλοντική και

επαγγελµατική έκθεση σε πληθώρα ακτινοβολιών διαφορετικής

συχνότητας, πόλωσης, έντασης, που ασκούνται από διάφορες αποστάσεις

και δεν ειναι εύκολα προσδιορίσιµη η έκθεση σε επιµέρους ακτινοβολίες

του φάσµατος.

∆εν ειναι καθαρό επίσης αν η χρόνια, χαµηλού επιπέδου έκθεση

ειναι πιο σηµαντική βιολογικά, από σύντοµες εκθέσεις σε περισσότερο

ισχυρά πεδία. Κάποιες µελέτες δείχνουν ότι κάποιες συχνότητες µπορεί

να επηρεάζουν τα βιολογικά συστηµατα περισσότερο από άλλες (πχ

κάποιες κυτταρικές λειτουργίες επιταχύνονται µε πεδία 60 Ηz και όχι µε

55 ή 65 Ηz). Ο προσανατολισµός των πεδίων σε σχέση µε το µαγνητικό

πεδίο της γης µπορεί να παίζει κάποιο ρόλο ή και να ειναι σηµαντικός. Η

τελική προσλαµβανόµενη δόση από τον εκτιθέµενο, εξαρτάται επίσης

από τις συνθήκες ένδυσης και τα σωµατοµετρικά χαρακτηριστικά.

41

41

Ποιά ειναι η διαφορά µεταξύ ηλεκτροµαγνητικής ακτινοβολίας και ηλεκτροµαγνητικών πεδίων.

Γενικά, οι ηλεκτροµαγνητικές πηγές παράγουν και

ακτινοβολούσα ενέργεια (ακτινοβολία) και µη-ακτινοβολούντα πεδία.

Η ακτινοβολία ταξιδεύει µακρυά απ την πηγή της και συνεχίζει

να υπάρχει ακόµη κι αν η πηγή της σταµατήσει να λειτουργεί.

Αντίθετα, µερικά ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία υπάρχουν κοντά

σε µια ηλεκτροµαγνητική πηγή και έτσι δεν εκτοξεύονται µακρυά και

παύουν να υπάρχουν όταν η πηγή ενέργειας παύσει να λειτουργεί.

Το γεγονός ότι η έκθεση σε πεδία βιοµηχανικής συχνότητας

συµβαίνει σε αποστάσεις που ειναι πολύ µικρότερες από το µήκος

κύµατος της ακτινοβολίας των 50-60 Hz, έχει σηµαντικές συνέπειες,

διότι κάτω από τέτοιες συνθήκες τα ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία

µπορούν να θεωρηθούν σαν ανεξάρτητες οντότητες. Αντίθετα στην

ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία, τα ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία ειναι

αξεδιάλυτα συνδεδεµένα.

42

42

43

43

Οι γραµµές ηλεκτρικής ενέργειας παράγουν ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία;

Για να θεωρηθεί αποδοτική πηγή ακτινοβολίας µια κεραία, πρέπει

να έχει ένα µήκος συγκρίσιµο µε το µήκος κύµατος της ακτινοβολίας.

Οι πηγές βιοµηχανικής συχνότητας ειναι πολύ µικρές

συγκρινόµενες µε το µήκος κύµατος (5.000 km) για να ειναι αποδοτικές

πηγές ακτινοβολίας. Υπολογισµοί δείχνουν ότι η τυπική µέγιστη ενέργεια

που ακτινοβολείται από µια γραµµή ηλεκτρικής ενέργειας ειναι

µικρότερη από 0.0001 microWatts/cm2 (µια πανσέληνος ακτινοβολεί

στην επιφάνεια της γης σε µια καθαρή νύχτα 0.2 microWatts/cm2).

Αυτό δεν σηµαίνει ότι δεν υπάρχει απώλεια ενέργειας κατά τη

µεταφορά. Υπάρχουν πηγές απώλειας στις γραµµές µεταφοράς

ηλεκτρικού ρεύµατος που δεν έχουν τίποτε να κάνουν µε την

"ακτινοβολία". Η µεγαλύτερη απώλεια ενέργειας ειναι αποτέλεσµα της

θερµότητας αντίστασης.

Αυτό ειναι τελείως αντίθετο µε την περίπτωση των κεραιών

ραδιοσυχνοτήτων, που "χάνουν" ενέργεια στο διάστηµα µέσω

ακτινοβολίας.

44

44

45

45

Πως διαφέρουν οι πηγές EMFs εναλλασσόµενου ρεύµατος από τις πηγές συνεχούς ρεύµατος;

Μερικές συσκευές µπορούν να λειτουργήσουν και µε

εναλλασσόµενο ρεύµα (AC) και µε συνεχές (DC).

Αν η συσκευή ειναι συνδεδεµένη µε µια οικιακή πρίζα τοίχου,

συνήθως χρησιµοποιεί εναλλασσόµενο ρεύµα, που µεταβάλλει

κατεύθυνση στο σύρµα – ή εναλλάσσεται- 50 φορές το δευτερολεπτο ή

στα 50 Hz.

Εάν η συσκευή χρησιµοποιεί µπαταρίες, τότε το ηλεκτρικό ρεύµα

ρέει προς µια κατεύθυνση µόνο, από τις µπαταρίες προς τη συσκευή.

Αυτό δηµιουργεί ένα «στατικό» ή στάσιµο µαγνητικό πεδίο, καλούµενο

συνεχές πεδίο ρεύµατος.

Μερικές συσκευές που λειτουργούν µε µπαταρίες µπορούν να

παράγουν χρονικά µεταβαλλόµενα µαγνητικά πεδία σαν µέρος της

κανονικής τους λειτουργίας.

Το εναλλασσόµενο ηλεκτρικό ρεύµα παράγει µαγνητικά πεδία

που µπορούν να δηµιουργήσουν ασθενή ηλεκτρικά ρεύµατα στους

ανθρωπους. Αυτά καλούνται επαγωγικά ρεύµατα.

46

46

Η περισσότερη έρευνα ως προς το πως τα EMFs επιδρούν στην

ανθρωπινη υγεία έχει εστιάσει στα εναλλασσόµενα επαγωγικά ρεύµατα.

Πρέπει να σηµειωθεί ωστόσο, ότι πολύ ισχυρά συνεχή µαγνητικά

πεδία υπάρχουν σε µερικά βιοµηχανικά περιβάλλοντα και µπορεί να

ενδιαφέρουν για άλλους λόγους, όπως πχ για τις πιθανές τους επιδράσεις

σε εµφυτευµένες ιατρικές συσκευές.

Η συνεχής ηλεκτρική ισχύς δεν επάγει ηλεκτρικά ρεύµατα στους

ανθρώπους στις περισσότερες συνήθεις καταστάσεις.

47

47

Η γη δηµιουργεί EMFs;

Ναι, η γη δηµιουργεί EMFs,

κυρίως µε τη µορφή των στατικών

πεδίων (DC), σαν τα πεδία που

παράγονται από συνεχές ηλεκτρικό

ρεύµα.

Τα ηλεκτρικά πεδία της γης

δηµιουργούνται από θύελλες µε

κεραυνούς και άλλες ατµοσφαιρικές

δραστηριότητες.

Κοντά στη γη, οι µέσοι όροι των

ηλεκτρικών πεδίων DC ειναι λιγότερο από 200 volts ανά µέτρο (V/m).

Περισσότερο ισχυρά πεδία, γύρω στα 50.000 V/m, συµβαίνουν ακριβώς

κάτω από ηλεκτρικές θύελλες.

Μαγνητικά πεδία γύρω στα 500

mG πιστεύεται ότι δηµιουργούνται από

ηλεκτρικά ρεύµατα που µπαίνουν

βαθειά µέσα στον γήϊνο φλοιό.

Επειδή αυτά τα πεδία ειναι

µάλλον στατικά παρά εναλλασσόµενα,

δεν επάγουν ρεύµατα σε σταθερά

αντικειµενα µε τον ίδιο τρόπο που το

κάνουν τα πεδία τα σχετιζόµενα µε εναλλασσόµενο ρεύµα.

Εποµένως, το ενδιαφέρον για τις πηγές συχνότητας EMFs (που

αφορούν εναλλασσόµενα πεδία) δεν µπορεί ν αποπεµφθεί απλώς µε το

επιχείρηµα ότι υπάρχουν στη φύση πολύ ισχυρότερα µαγνητικά πεδία.

48

48

49

49

Τι συµβαίνει όταν εκτίθεται κανείς στα EMFs;

Ενα πρόσωπο που στέκεται ακριβώς κάτω από µια γραµµή

µεταφοράς υψηλής τάσης όπου δηµιουργούνται ισχυρά ηλεκτρικά πεδία,

µπορεί να αισθανθεί έναν ελαφρό πόνο στο δέρµα του ή τα µαλλιά του

εκτεθειµένου κεφαλιού του ή τα χέρια του να δονούνται ελαφρά στα 50

Hz.

Μια τέτοια αίσθηση συµβαίνει σε ηλεκτρικά πεδία περίπου 20

kV/m που συναντούνται κάτω από γραµµές υψηλής τάσης.

Οι εντυπώσεις προκαλούνται από τα ισχυρά ηλεκτρικά πεδία από

τον ηλεκτρισµό στις γραµµές υψηλής τάσης.

Αυτά προκαλούνται µόνο σε µικρή ακτίνα, διότι τα ηλεκτρικά

πεδία εύκολα αποµονώνονται ή αδυνατίζουν από κτίρια, δένδρα και άλλα

αντικειµενα που επάγουν τον ηλεκτρισµό.

50

50

EMFs από γραµµές µεταφοράς µπορούν σε µερικές περιπτώσεις

να προκαλέσουν ισχυρά σοκ από τάσεις που δηµιουργούνται από τα

EMFs σε αντικειµενα όπως µη γειωµένοι µεταλλικοί φράκτες.

Από την άλλη οι περισσότεροι ανθρωποι δεν αισθάνονται την

παρουσία των µαγνητικών πεδίων, εκτός από την περίπτωση που έχουµε

εξαιρετικά ισχυρά επίπεδα.

Τα εναλλασσόµενα πεδία δηµιουργούν ασθενή ηλεκτρικά

ρεύµατα στα σώµατα των ανθρωπων και των ζώων.

Αυτός ειναι ένας από τους λόγους που υπάρχει η δυνατότητα για

τα EMFs να προκαλέσουν βιολογικές επιδράσεις.

Οπως φαίνεται στην εικόνα, τα ρεύµατα από

ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία διαµοιράζονται

διαφορετικά µέσα στο ανθρωπινο σώµα.

Το ρεύµα ειναι πολύ ασθενές για να

διαπεράσει τις κυτταρικές µεµβράνες.

Υπάρχει κυρίως ανάµεσα στα κύτταρα.

Η ποσότητα αυτού του ρεύµατος, ακόµη και αν είστε ακριβώς

κάτω από µια µεγάλη γραµµή µεταφοράς, ειναι εξαιρετικά µικρή

(εκατοµµυριοστά του Ampere).

Τα ρεύµατα από EMFs των 50 Hz ειναι ασθενέστερα από τα

φυσικά ρεύµατα του σώµατος (όπως εκείνα από την ηλεκτρική

δραστηριότητα του εγκεφάλου και της καρδιάς).

Μερικοί επιστήµονες συµπεραίνουν απ αυτό ότι ειναι εποµένως

αδύνατον τα EMFs να έχουν οποιεσδήποτε σηµαντικές επιδράσεις.

Αλλοι επιστήµονες συµφωνούν ότι όπως ένα εκπαιδευµένο αυτί

µπορεί να συλλάβει µια οικεία φωνή ή µια κραυγή σ ένα πλήθος, έτσι και

51

51

ένα κύτταρο µπορεί ν ανταποκρίνεται σε επαγόµενα ρεύµατα σαν ένα

σήµα, χαµηλότερο σε ένταση αλλά αντιληπτό, ακόµη και µέσω του

«θορύβου» –φόντου των φυσικών ρευµάτων του σώµατος.

Πολυάριθµες εργαστηριακές µελέτες έχουν αποδείξει ότι

µπορούν να προκληθούν βιολογικές επιδράσεις µε έκθεση σε EMFs.

Στις περισσότερες περιπτώσεις ωστόσο, δεν ειναι καθαρό πως

πράγµατι τα EMFs δηµιουργούν αυτές τις αποδειγµένες επιδράσεις.

52

52

53

53

Εργασιακ και οικιακΕργασιακ και οικιακΕργασιακ και οικιακΕργασιακ και οικιακ περιβλλον EMFs περιβλλον EMFs περιβλλον EMFs περιβλλον EMFs

Αυτό το κεφάλαιο εξετάζει µερικές τυπικές εκθέσεις σε EMF σε

διάφορα περιβάλλοντα εργασίας και σπιτιών, προσδιορίζει πηγές EMF και

υποδεικνύει τρόπους για µείωση της έκθεσης.

54

54

Πιθανές σηµαντικές όψεις της έκθεσης σε EMF

• Ενταση πεδίου (µέγεθος)

• Συχνότητα

• ∆ιάστηµα χρόνου έκθεσης

• Ωρα της ηµέρας που συµβαίνει η έκθεση

• Παροδικές σύντοµες εξάρσεις αιχµών της έκθεσης σε

EMFs που συµβαίνουν όταν ο εξοπλισµός τίθεται σε

λειτουργία και όταν κλείνει.

• ∆ιακοπές –πόσο συχνά ή για πόσο διάστηµα αλλάζει η

έκθεση µε την πάροδο του χρόνου.

• Αρµονικές - πολλαπλάσια της βασικής συχνότητας που

συµβαίνουν όταν ο τύπος κύµατος διαταράσσεται

(συµβαίνει συχνά µε τους κινητήρες και τα ηλεκτρονικά

που ελέγχουν ενεργειακό εξοπλισµό).

55

55

Συνηθισµένες( τυπικές ) εκθέσεις σε EMFs

Προκειµένου να µετρήσουµε και να εκτιµήσουµε την έκθεση ενός

ατόµου σε EMFs πρέπει να έχουµε υπόψη µας δυο βασικά στοιχεία.

Πρώτον, η «έκθεση» πρέπει να ειναι προσδιορισµένη.

Οι επιστήµονες ειναι ακόµη αβέβαιοι ως προς τον καλύτερο τρόπο

για να το κάνουν αυτό, διότι η εµπειρία έχει δείξει ότι οι διάφορες όψεις των

πεδίων µπορεί να ειναι σχετικές µε τις βιολογικές επιδράσεις.

Ειναι η έκθεση ένας µέσος όρος των επιπέδων αλλαγής του

µαγνητικού πεδίου µέσα σε κάποια χρονική περίοδο ή πρέπει να περιοριστεί

µόνο στον χρόνο παραµονής σε υψηλά επίπεδα πάνω από κάποια τιµή

κατωφλίου;

Είναι σηµαντικές οι γρήγορες αλλαγές πεδίου;

Παίζει κάποιο ρόλο η συχνότητα;

Aν και ο µέσος όρος επιπέδου του πεδίου έχει χρησιµοποιηθεί

ευρέως για ν αντιπροσωπεύσει την έκθεση σε EMFs, ειναι πιθανόν ότι και

άλλοι προσδιορισµοί µπορεί να σχετίζονται στενά µε τα οποιαδήποτε πιθανά

αποτελέσµατα.

56

56

∆εύτερον, τα EMFs στο περιβάλλον ειναι πολύ πολύπλοκα.

Είµαστε συνήθως εκτεθειµένοι σε EMFs από έναν µεγάλο αριθµό

πηγών κάθε µέρα.

Τα πεδία αλλάζουν και ως προς τον χώρο και ως προς τον χρόνο.

Η έκθεση σε EMFs ενός προσώπου εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από

το τι κάνει µέσα στο πεδίο την συγκεκριµένη χρονική στιγµή.

∆ιάφορα είδη µικρών µετρητών ειναι

τώρα διαθέσιµα και µπορούν να µεταφερθούν ή

να φορεθούν από κάποιον για να καταγράψουν

τις εκθέσεις σε µαγνητικό πεδίο αυτόµατα.

Το διάγραµµα παρακάτω ειναι ένα

παράδειγµα στοιχείων συλλεγµένων µε έναν από

αυτούς τους µετρητές.

Το µαγνητικό πεδίο µετρήθηκε κάθε 24 δευτερολεπτα για µια

χρονική περίοδο 24 ωρών.

Γι αυτό το συγκεκριµένο πρόσωπο, η έκθεση πεδίου στο σπίτι ήταν

πολύ χαµηλή.

Οι περιοδικές εξάρσεις (σύντοµες εκθέσεις σε υψηλά πεδία)

συνέβαιναν όταν το άτοµο οδηγούσε ή βάδιζε κάτω ή πάνω από γραµµές

ηλεκτρικού ρεύµατος ή βρισκόταν κοντά σε συσκευές στο σπίτι ή στο

γραφείο.

57

57

Σ αυτό το γράφηµα βλέπουµε ένα τυχαίο παραδειγµα έκθεσης σε

µαγνητικό πεδίο ενός εργαζοµενου µέσα σε µια 24ωρη περίοδο. Αυτό το

πρόσωπο εργάζεται σ ένα γραφείο µε έναν υπολογιστή και µένει σ ένα

«πολύ χαµηλής διαµόρφωσης ρεύµατος» σπίτι.

Μια έκθεση σε µαγνητικό πεδίο που κυµαίνεται κατά µέσο όρο από

1 έως 2 milligauss (mG) ή λιγότερο κατά τη διάρκεια µιας ηµέρας ειναι

τυπική σε σπίτια και σε πολλές θέσεις εργασίας, µε βάση τις πληροφορίες

που έχουµε µέχρι σήµερα.

58

58

Αυτός ο πίνακας συνοψίζει στοιχεία από µια µελέτη του Ινστιτούτου

Ερευνας της Ηλεκτρικής Ενέργειας των ΗΠΑ (EPRI) στην οποία έγιναν

σηµειακές µετρήσεις των µαγνητικών πεδίων στο κέντρο των δωµατίων σε 992

σπίτια σ όλη την έκταση των Ηνωµένων Πολιτειών. Τα µισά από τα σπίτια που

µελετήθηκαν είχαν µετρήσεις µαγνητικού πεδίου των 0.6 mG ή και λιγότερο,

όταν υπολογίστηκε ο µέσος όρος των µετρήσεων των δωµατίων στο σπίτι. Ο

µέσος όρος του µαγνητικού πεδίου όλων των δωµατίων όλων των σπιτιών που

µελετήθηκαν ήταν 0.9 mG.

Οι µετρήσεις έγιναν µακρυά από ηλεκτρικές συσκευές και κυρίως

αντανακλούν τα πεδία των εξωτερικών γραµµών ενεργείας και των ηλεκτρικών

γειωµένων πηγών.

59

59

Η επαγγελµατική µελέτη που διεξήχθη το 1993 από την Dr Birgitta

Froderus και τους συνεργάτες της βρήκε ότι το 50% του ανδρικού εργατικού

δυναµικού είχε µια µέση έκθεση σε µαγνητικό πεδίο κατά τη διάρκεια µιας

εργάσιµης µέρας τουλάχιστον 1,7 mG και µια µέση τιµή µιας εργάσιµης

µέρας τουλάχιστον 1,1 mG.

Το Ινστιτούτο Ερευνας της Ηλεκτρικής Ενέργειας των ΗΠΑ

υποστήριξε µια µελέτη περίπου 1000 τυχαία επιλεγµένων σπιτιών στις

ΗΠΑ. Οι ερευνητές υπολόγισαν τον µεσο όρο των µετρήσεων όλων των

δωµατίων και βρήκαν τον διάµεσο για όλα τα σπίτια να ειναι 0,6 mG.

Αν και η έκθεση µαγνητικού πεδίου 1 ή 2 mG ειναι τυπική για

πολλά εργασιακά περιβάλλοντα, µερικές φορές η έκθεση σε µαγνητικά

πεδία ειναι πολύ µεγαλύτερου µεγέθους.

Ο µέσος όρος των εκθέσεων σε µαγνητικό πεδίο έχει µετρηθεί σε

πολλά επαγγέλµατα και µερικές από αυτές τις τιµές συνοψίζονται σε

πίνακες παρακάτω.

60

60

Οι περισσότερες µελέτες υγείας EMF έχουν υποθέσει ότι η χρονικά

κατά µέσο όρο µέτρηση µαγνητικού πεδίου ειναι η περισσότερο σχετική

µέτρηση όσον αφορά επιδράσεις στην υγεία.

Ωστόσο, η εργαστηριακή εµπειρία έχει δείξει ότι και άλλες όψεις της

έκθεσης σε µαγνητικό πεδίο µπορούν να προκαλέσουν βιολογικές

αντιδράσεις.

Μπορεί το πιο κρίσιµο µέτρο της έκθεσης να ειναι κάτι άλλο από

τον µέσο όρο, όπως το διάστηµα του χρόνου έκθεσης σε πεδία που ειναι

πάνω από κάποια τιµή ή γρήγορες αλλαγές στο µαγνητικό πεδίο ή το

περιεχόµενο συχνότητας του πεδίου.

Μερικές έρευνες υποδείχνουν ότι το στατικό µαγνητικό πεδίο της

γης, ενεργώντας σε συνδυασµό µε ένα εναλλασσόµενο πεδίο, µπορεί να έχει

κάποια βιολογική σηµασία.

Οι µελέτες εκτίµησης της έκθεσης που διεξάγονται τώρα, συλλέγουν

πληροφορίες γι αυτές τις όψεις του µαγνητικού πεδίου, προκειµένου να

δώσουν µια πιο ολοκληρωµένη εικόνα του περιβάλλοντος EMF που

εργαζόµαστε.

61

61

Ειναι ασφαλές να κατοικούµε κοντά σε γραµµή µεταφοράς ηλεκτρικού ρεύµατος;

Κατοικώντας κοντά σε µια γραµµή µεταφοράς ηλεκτρικού ρεύµατος

µπορεί ν αυξάνει η συνολική σας έκθεση σε EMFs.

Οι κυβερνητικοί οργανισµοί υγιεινής και ασφάλειας σε ολο τον

κόσµο δεν έχουν καταλήξει σε κάποια εκτίµηση ως προς το εάν τα EMFs

προκαλούν καρκίνο ή άλλες επιδράσεις στην υγεία.

Ειναι γενικά γνωστό, ότι διάφορες µελέτες έχουν αναφέρει

αυξηµένους κινδύνους καρκίνου, ιδιαίτερα για παιδιά που µένουν κοντά σε

γραµµές ηλεκτρικού ρεύµατος υψηλής τάσης.

Αν και αυτές οι µελέτες υποδείχνουν πιθανούς κινδύνους, οι

επιστήµονες δεν ξέρουν ακόµη αν τα EMFs ή άλλοι παράγοντες ή

µεθοδολογικά προβλήµατα ευθύνονται για τα ευρήµατα αυτών των

µελετών.

Ειναι πιθανόν ότι µελλοντικές µελέτες θα παρέχουν αρκετή

πληροφόρηση για να εδραιωθεί το εάν τα EMFs αποτελούν κίνδυνο για την

ανθρωπινη υγεία.

62

62

Οι νεότερες µελέτες µπορεί επίσης να δείξουν ότι παράγοντες

διαφορετικοί από τα EMFs ήταν υπεύθυνοι για τις επιδράσεις που

αναφέρθηκαν σε προηγούµενες µελέτες.

Ειναι επίσης πιθανό ότι ακόµη και αν γίνει περισσότερη διερεύνηση

του θέµατος να µην υπάρξει επιστηµονική λύση στο άµεσο µέλλον.

Ισως τελικά αποδειχθούν αβάσιµοι όλοι οι φόβοι που εκφράζονται

σήµερα από διάφορες πλευρές.

Για να µην επαναληφθούν όµως τα λάθη του παρελθόντος, όπως

συνέβη σε πάµπολες περιπτώσεις στη διάρκεια της ιστορίας (θαλιδοµίδη,

DDT, ραδιενέργεια, αµίαντος, καπνός του τσιγάρου κλπ) και βρεθούµε προ

δυσάρεστων εκπλήξεων, επιβάλλεται επαγρύπνηση και συνεχής πίεση των

πολιτών προς την κατεύθυνση της επιτάχυνσης των ερευνών και της άµεσης

κοινοποίησης των αποτελεσµάτων.

∆ιότι σε περιπτώσεις όπου τα οικονοµικά συµφέροντα ειναι

τεράστια και εύκολα η ανθρωπινη υγεία µπορεί να τεθεί σε δεύτερη µοίρα,

ειναι προτιµότερη η ανησυχία και η εγρήγορση από τον µακάριο

εφησυχασµό.

Για ν απαντήσουµε σ αυτή την ερώτηση εποµένως, χρειάζεται να

κρίνουµε το νόηµα των υπαρχόντων επιστηµονικών ευρηµάτων, να

µελετήσουµε τα πιθανά αποτελεσµατα µελλοντικών ερευνών και να

χρησιµοποιήσουµε ακόµη ατοµική κρίση για την σχετική σηµασία των

διαφόρων δυνητικών κινδύνων υγείας.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου αβεβαιότητας, υπάρχουν

µερικά πράγµατα που µπορούµε να κάνουµε για να βοηθήσουµε στην

απάντηση της ερώτησης:

1. Να παρακολουθούµε το θέµα των EMFs ενηµερωνόµενοι από

διάφορες πηγές και συζητώντας µε ανθρωπους που εργάζονται

για την επίλυση του προβλήµατος. Στις ΗΠΑ πχ µέσω του

προγράµµατος EMF RAPID παρέχεται µια τελείως ελεύθερη

τηλεφωνική γραµµή κλήσης, όπου µπορεί κανείς να θέσει

63

63

οποιεσδήποτε ερωτήσεις σχετικά µε το θέµα των EMFs καθώς

και να παραπεµφθεί σε άλλες πηγές πληροφόρησης.

2. Να ψάξουµε και να µάθουµε τα επίπεδα EMFs που

δηµιουργούνται από την ιδιαίτερη πηγή που µας ενδιαφέρει.

3. Εάν η πηγή ειναι µια γραµµή µεταφοράς ηλεκτρικού ρεύµατος,

πρέπει να παραµένουµε σε τέτοια απόσταση ώστε τα επίπεδα

EMFs να γίνονται ασήµαντα.

Τα ηλεκτρικά πεδία των γραµµών ενέργειας ειναι σχετικά σταθερά

διότι η τάση της γραµµής δεν αλλάζει πάρα πολύ.

Τα µαγνητικά πεδία στις περισσότερες γραµµές κυµαίνονται πάρα

πολύ καθώς το ρεύµα αλλάζει για ν ανταποκριθεί στις αλλαγές φόρτισης.

Τα µαγνητικά πεδία πρέπει να περιγράφονται στατιστικά µε όρους

µέσων όρων, µέγιστων κλπ.

64

64

Τα παραπάνω µαγνητικά πεδία αφορούν 321 γραµµές ενέργειας στις

ΗΠΑ για τα µέσα ετήσια φορτία έτους 1990. Κατά τη διάρκεια φορτίων

αιχµής (περίπου 1% του χρόνου) τα µαγνητικά πεδία ειναι περίπου δυο

φορές ισχυρότερα από τα µέσα παραπάνω επίπεδα.

Το παραπάνω γράφηµα ειναι ένα παραδειγµα του πως µεταβάλλεται το

µαγνητικό πεδίο κατά τη διάρκεια µιας εβδοµάδας για µια γραµµή

µεταφοράς 500 kV.

65

65

Πόσο ισχυρά ειναι τα EMFs από υποσταθµούς ηλεκτρικής ενέργειας;

Γενικά, τα ισχυρότερα EMFs γύρω από το εξωτερικό του

υποσταθµού έρχονται από τις γραµµές ενέργειας που µπαίνουν και βγαίνουν

από τον σταθµό. Η ένταση των EMFs από τους µετασχηµατιστές µειώνεται

γρήγορα µε την αύξηση της απόστασης. Πέρα από τον φράκτη του

υποσταθµού, τα παραγόµενα από τον εξοπλισµό µέσα στον σταθµό EMFs,

δεν διακρίνονται τυπικά από τα επίπεδα του «φόντου».

66

66

67

67

Ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία από συσκευές.

Τα ηλεκτρικά πεδία κοντά σε γραµµές µεταφοράς ειναι πολύ

περισσότερο ισχυρά από τα πεδία που αναπτύσσονται κοντά σε ηλεκτρικές

συσκευές.

Ωστόσο, τα ηλεκτρικά πεδία µειώνονται πολύ περισσότερο σε ισχύ

από αντικείµενα όπως κτίρια, δένδρα και οχήµατα.

68

68

Μεταβολή της έντασης του ηλεκτρικού πεδίου στην επιφάνεια του

εδάφους, σε συνάρτηση µε την απόσταση από 3 πηγές ηλεκτρικών πεδίων. Οι

ζώνες αντιπροσωπεύουν τις επιµέρους πηγές της κάθε οµάδας.

Τα µαγνητικά πεδία από την άλλη, δεν εµποδίζονται από τα

περισσότερα υλικά.

Τα µαγνητικά πεδία πολύ κοντά σε ηλεκτρικές συσκευές

ειναι συχνά ισχυρότερα από τα πεδία ακριβώς κάτω από γραµµές

µεταφοράς.

Ωστόσο, τα πεδία συσκευών µειώνονται σε ισχύ µε την

απόσταση πιο γρήγορα απ ότι τα πεδία γραµµών ενέργειας.

Μεταβολή της έντασης µαγνητικού πεδίου στην επιφάνεια του εδάφους,

σε συνάρτηση µε την απόσταση από 3 πηγές µαγνητικών πεδίων. Οι ζώνες

αντιπροσωπεύουν τις επιµέρους πηγές της κάθε οµάδας.

69

69

70

70

Οι παρακάτω πίνακες δείχνουν τυπικά µαγνητικά πεδία 60 Hz για

έναν αριθµό ηλεκτρικών συσκευών που βρίσκονται συνήθως σε σπίτια και

χώρους εργασίας.

Η ισχύς µαγνητικού πεδίου δεν εξαρτάται από το πόσο

µεγάλη, σύνθετη, ισχυρή ή θορυβώδης ειναι η συσκευή.

Πράγµατι, τα µαγνητικά πεδία κοντά σε µεγάλες συσκευές ειναι

συχνά ασθενέστερα από εκείνα κοντά σε µικρές συσκευές.

Υπάρχουν πολλοί λόγοι που συµβαίνει αυτό και όλοι ειναι σχετικοί

µε την σχεδίαση της συσκευής.

Ολα οι µετρήσεις µαγνητικών πεδίων δίνονται σε µονάδες milligauss

(mG) και οι παύλες στις στήλες σηµαίνουν ότι η µέτρηση µαγνητικού

πεδίου σ αυτή την απόσταση από την λειτουργούσα συσκευή δεν µπορούσε

να διακριθεί από τις µετρήσεις «φόντου» που πάρθηκαν πριν η συσκευή να

τεθεί σε λειτουργία.

1΄΄ (ίντσα-inch) = 2,54 εκατοστά

1΄ (πόδι-ft) = 12 ίντσες (30,48 εκατοστά)

71

71

Απόσταση από την πηγή 6΄΄

(15 εκ)

1΄ (30 εκ)

2΄ (61 εκ)

4΄ (122

εκ)

Ο Ι Κ Ι Α Κ Ε Σ Σ Υ Σ Κ Ε Υ Ε Σ

Πιστολάκια µαλλιών

Χαµηλότερες 1 - - -

Μέσες 300 1 - -

Υψηλότερες 700 70 10 1

Ηλεκτρικές ξυριστικές µηχανές


Μέσες 100 20 - -


Αναµικτήρες

Χαµηλότερες 30 5 - -

Μέσες 70 10 2 -

Υψηλότερες 100 20 3 -

Ανοιχτήρια κονσέρβας

Χαµηλότερες 500 40 3 -

Μέσες 600 150 20 2


Καφετιέρες


Μέσες 7 - - -

Υψηλότερες 10 1 - -

Ηλεκτρικές κουζίνες


Μέσες 6 1 - -


72

72

Πλυντήρια πιάτων


Μέσες 20 10 4 -


Απόσταση από την πηγή 6΄΄ (15 εκ)

1΄ (30 εκ)

2΄ (61 εκ)

4΄ (122

εκ)

Αναµικτήρες τροφίµων


Μέσες 30 6 2 -


Σκουπιδοφάγοι


Μέσες 80 10 2 -


Φούρνοι µικροκυµάτων


Μέσες 200 4 10 2


Μίξερς


Μέσες 100 10 1 -


Ηλεκτρικοί φούρνοι


Μέσες 9 4 - -


Ηλεκτρικά µάτια µαγειρέµατος


Μέσες 30 8 2 -


73

73

Ψυγεία

Χαµηλότερες - - - -

Μέσες 2 2 1 -



1΄ (30 εκ)

2΄ (61 εκ)

4΄ (122

εκ)

Τοστιέρες


Μέσες 10 3 - -


Μερικές συσκευές παράγουν και 60 Hz και πεδία υψηλότερων συχνοτήτων.

Για παραδειγµα, οι τηλεοράσεις και οι οθόνες υπολογιστών δηµιουργούν πεδία

ραδιοσυχνοτήτων των 10.000-30.000 Hz (10-30 kHz) καθώς και πεδία των 60 Hz.

Οι φούρνοι µικροκυµάτων δηµιουργούν πεδία 60 Hz µερικών εκατοντάδων

milligauss, αλλά επίσης δηµιουργούν ενέργεια µικροκυµάτων στο εσωτερικό της

συσκευής που ειναι πολύ υψηλότερης συχνότητας (περίπου 2.45 δις Hz).

Προστατευόµαστε από τα πεδία υψηλότερων συχνοτήτων, αλλά όχι από τα πεδία 60

Hz.


1΄ (30 εκ)

2΄ (61 εκ)

4΄ (122

εκ)

Ανεµιστήρες οροφής


Μέσες - 3 - -

Υψηλότερες - 50 6 1

Κλιµατιστικά


Μέσες - 3 1 -


Μαγνητόφωνα

74

74


Μέσες 1 - - -



1΄ (30 εκ)

2΄ (61 εκ)

4΄ (122

εκ)

Εγχρωµες τηλεοράσεις


Μέσες - 7 2 -


Ασπρόµαυρες τηλεοράσεις

Χαµηλότερες - 1 - -

Μέσες - 3 - -


Συνιστάται να κρατάµε µια απόσταση τουλάχιστον 1.8 µ από την οθόνη της TV, αν

και σε µερικούς τύπους TV έχουν µετρηθεί EMFs και σε απόσταση 3 µ.

Ηλεκτρικοί στεγνωτήρες ρούχων


Μέσες 3 2 - -


Πλυντήρια


Μέσες 20 7 1 -


Ηλεκτρικά σίδερα


Μέσες 8 1 - -


Φορητές θερµάστρες


Μέσες 100 20 4 -


Καθαριστική µηχανή(απορροφά τα σκουπίδια)


75

75

Μέσες 300 60 10 1


Ραπτοµηχανές: Οι οικιακές ραπτοµηχανές µπορούν να παράγουν µαγνητικά

πεδία των 12 mG στο ύψος του στήθους και 5 mG στο ύψος της κεφαλής. Μαγνητικά

πεδία υψηλά µέχρι 35 mG στο επίπεδο του στήθους και 215 mG στο επίπεδο των

γονάτων έχουν µετρηθεί από µοντέλα βιοµηχανικών ραπτοµηχανών.


1΄ (30 εκ)

2΄ (61 εκ)

4΄ (122

εκ)

Ψηφιακά ρολόγια (λειτουργούντα µε ρεύµα AC)


Μέσες - 1 - -


Αναλογικά ρολόγια (λειτουργούντα µε ρεύµα AC)

Χαµηλότερες - 1 - -

Μέσες - 15 2 -


Λόγω των ισχυρών µαγνητικών πεδίων που δηµιουργούν τα αναλογικά

ηλεκτρικά ρολόγια, ακόµη και σε απόσταση 60 εκατοστών απ αυτά, πρέπει ν

αποφεύγεται να χρησιµοποιούνται στο κρεββάτι και µάλιστα κοντά στο κεφάλι. Αυτά

συνίσταται να τοποθετούνται σε απόσταση τουλάχιστον 1.5 µ από το κρεββάτι.

Σ Υ Σ Κ Ε Υ Ε Σ Ε Ρ Γ Α Σ Τ Η Ρ Ι Ο Υ Φορτιστές µπαταριών


Μέσες 30 3 - -


Τρυπάνια


Μέσες 150 30 4 -


Ηλεκτρικά πριόνια


Μέσες 200 40 5 -


Ηλεκτρικά κατσαβίδια


Μέσες - - - -

76

76

Υψηλότερες - - - -

Σ Υ Σ Κ Ε Υ Ε Σ Γ Ρ Α Φ Ε Ι Ο Υ


1΄ (30 εκ)

2΄ (61 εκ)

4΄ (122

εκ)

Ιονιστήρες (αεροκαθαριστές)


Μέσες 180 35 5 1


Φωτοτυπικά


Μέσες 90 20 7 1


Πρέπει να διατηρούµε τουλάχιστον µια απόσταση 50 εκατοστών από το

φωτοτυπικό.

Πάντα πρέπει να υπάρχει καλός αερισµός του χώρου διότι το όζον που

δηµιουργεί το φωτοτυπικό µηχάνηµα επηρεάζεται από τα περιβάλλοντα ηλεκτρικά

πεδία.

FAX


Μέσες 6 - - -


Λαµπτήρες φθορισµού


Μέσες 40 6 2 -


Ηλεκτρική ξύστρα µολυβιών


Μέσες 200 70 20 2


Τερµατικά οπτικής απεικόνισης (PCs µε έγχρωµες οθόνες)


Μέσες 14 5 2 -


77

77

Τα περισσότερο ισχυρά µαγνητικά πεδία δηµιουργούνται στο πίσω µέρος της

οθόνης του PC. Γενικά δεν πρέπει να παραµένει κανείς σε απόσταση 1 µ πίσω από

οθόνες PCs. Ειναι σηµαντικό να θυµόµαστε ότι τα µαγνητικά πεδία διαπερνούν τους

τοίχους. Γι αυτό πρέπει να δίνεται προσοχή και στην χρήση του διπλανού δωµατίου.

Πρέπει να κρατάµε τουλάχιστον την απόσταση ενός χεριού µπροστά από την

οθόνη, αν και από αυτή την απόσταση εξακολουθούµε να παραµένουµε µέσα στο


Οι οθόνες υπολογιστών διαφέρουν σε πολύ µεγάλο βαθµό στην ισχύ των

µαγνητικών πεδίων που εκπέµπουν, ανάλογα µε τον τύπο.

Εάν αισθανθείς προβλήµατα, ακόµη και αν η συσκευή µέτρησης δείξει χαµηλή

ένδειξη, πρέπει να εµπιστευτείς τα µηνύµατα του σώµατός σου. Υπάρχουν

περιπτώσεις που ανθρωποι µε υπερευαισθησία στον ηλεκτρισµό ενοχλούνταν

περισσότερο από τις αποκαλούµενες µειωµένης εκποµπής οθόνες, παρά από τις

άλλες. Τα παραγόµενα πεδία από τις χαµηλής εκποµπής οθόνες µπορεί να µην έχουν

µόνο έναν µέσο όρο χαµηλών µετρήσεων. Η ένταση πεδίου µέσα σε κάποιες περιοχές

συχνοτήτων µπορεί να ειναι υψωµένη συγκρινόµενη µε άλλες οθόνες.

Εάν εµφανιστούν κάποια από τα παρακάτω συµπτώµατα µε την χρήση οθόνης

οπτικής απεικόνισης, τότε είσαι σε κίνδυνο να γίνεις "ηλεκτρικά υπερευαίσθητος":

• Μια αφύσικη αίσθηση θερµότητας ή καψίµατος στο πρόσωπο.

• Μια αίσθηση ελαφρού κεντήµατος ή τρυπήµατος στο πρόσωπο ή σε άλλες

περιοχές του σώµατος.

• Ξηρότητα της πάνω αναπνευστικής χώρας ή ερεθισµό των µατιών.

• Προβλήµατα µε την συγκέντρωση, ζάλη και απώλεια µνήµης.

• Πρήξηµο µύτης, λαιµού και αυτιών.

• Πονοκέφαλος και ναυτία.

• Πόνοι στα δόντια, στο σαγόνι, στους µυς ή στις κλειδώσεις.

• Γρήγοροι και µε αρρυθµία χτύποι της καρδιάς.

Τα τηλέφωνα µπορούν να εκπέµψουν πολύ ισχυρά EMFs, ειδικά από

το ακουστικό. Αυτό µπορεί να ειναι σοβαρό πρόβληµα, διότι κρατάµε το

ακουστικό κοντά στο κεφάλι.

Το σώµα του τηλεφώνου, όπως και οι περισσότερες µικρές συσκευές

έχει µαγνητικό πεδίο που εκτείνεται σε απόσταση 30-60 εκατοστών.

Τα ασύρµατα τηλέφωνα όταν ειναι ανοιχτά δηµιουργούν ισχυρά

ηλεκτρικά πεδία, ακόµη και αν δεν υπάρχει συνοµιλία.

78

78

79

79

∆ειγµατοληψίες έκθεσης σε EMFs των εργαζοµενων

Τα παρακάτω διαγράµµατα ειναι παραδειγµατα εκθέσεων σε µαγνητικό πεδίο

προσδιορισµένων µε µετρητές έκθεσης φορεµένους από 4 εργαζοµενους σε διαφορετικά

επαγγέλµατα.

Αυτές οι µετρήσεις αποδεικνύουν πόσο διαφορετική και προκαλούσα έκπληξη

µπορεί να ειναι η έκθεση ενός εργαζοµενου σε EMF.

Αυτές οι δειγµατοληψίες έκθεσης δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις τυπικές

εκθέσεις EMF για εργαζοµενους άλλων επαγγελµάτων.

80

80

Ο χειριστής ραπτοµηχανής εργάστηκε όλη την ηµέρα, διέκοψε για γεύµα στις

11.15 πµ και διέκοψε για 10 λεπτά στις 8.55 πµ και στις 2.55 µµ.

Ο τεχνικός επισκεύασε έναν συµπιεστή στις 9.45 πµ και στις 11.10 πµ.

81

81

Ο ηλεκτρολόγος επισκεύασε έναν µεγάλο κινητήρα κλιµατιστικού στις 9.10 πµ

και στις 11.45 πµ.

Ο εργαζόµενος σε δηµόσια υπηρεσία ήταν στο φωτοτυπικό µηχάνηµα στις 8.00

πµ, στον υπολογιστή από τις 11.00 πµ µέχρι τις 1.00 µµ και επίσης από τις 2.30 µµ µέχρι

τις 4.30 µµ.

82

82

Τι σηµασία έχει το επίπεδο µαγνητικού πεδίου των 2 mG (0,2 microtesla);

Ακολουθώντας τις τυποποιηµένες επιδηµιολογικές πρακτικές,

µερικές µελέτες EMFs για την ανθρωπινη υγεία έχουν χρησιµοποιήσει

εκθέσεις κατά µέσο όρο των 2 ή 3 mG σαν ένα αυθαίρετο οριακό σηµείο για

να προσδιορίσουν ευρείες κατηγορίες έκθεσης.

Κάτω από αυτό το επίπεδο, τα υποκείµενα θεωρήθηκαν σαν “µη

εκτεθειµένα” και πάνω από αυτό το επίπεδο, θεωρήθηκαν “εκτεθειµένα”.

Σε µερικές µελέτες, βρέθηκε ένας υψηλός κίνδυνος καρκίνου µέσα

στις εκτεθειµένες οµάδες.

∆ύο milligauss ήταν σηµαντικά σε µια σπουδαία Σουηδική µελέτη

διότι χρησιµοποιήθηκαν σαν όριο για τον προσδιορισµό της εκτεθειµένης

οµάδας και όχι διότι προσδιόριζαν ένα ασφαλές όριο.

Η εργαστηριακή εµπειρία µε κύτταρα έχει αναφέρει επιδράσεις σε

επίπεδα πεδίου µέχρι 12 mG, αλλά δεν υπάρχουν καθαρά αναφερµένα

ερευνητικά αποτελέσµατα στα 2 mG κατά τη διάρκεια εργαστηριακής

µελέτης.

Ενα τυπικό σπίτι στις ΗΠΑ έχει ένα βασικό επίπεδο µαγνητικού

πεδίου (µακριά από οποιαδήποτε συσκευή και χρονικά κατά µέσο όρο) που

κυµαίνεται από 0.5 mG έως 4 mG, µε µια κατά µέσο όρο τιµή των 0.6 mG.

Αυτή η εκτίµηση βασίζεται στη µελέτη του Ινστιτούτου Ερευνας

Ηλεκτρικής Ενέργειας των ΗΠΑ. Οι περισσότερες συνηθισµένες ηλεκτρικές

συσκευές δηµιουργούν υψηλότερα µαγνητικά πεδία κοντά στην πηγή.

Αρκετοί εµπειρογνώµονες έχουν συµπεράνει µέχρι τώρα ότι η

τρέχουσα γνώση δεν αποτελεί επαρκή βάση για να τεθούν όρια έκθεσης σε

µαγνητικά πεδία τόσο χαµηλής έντασης.

83

83

Πως µπορούµε να βρούµε πόσο ισχυρά ειναι τα EMFs στον τόπο εργασίας µας;

Οι πίνακες παρακάτω δίνουν µια γενική ιδέα για τα επίπεδα

µαγνητικού πεδίου για διάφορα επαγγέλµατα και γύρω από διάφορα είδη

ηλεκτρικών συσκευών.

Ειναι σηµαντικό να θυµόµαστε ότι τα επίπεδα EMFs εξαρτούνται

από την πραγµατική χρήση εξοπλισµού στην θέση εργασίας.

∆ιαφορετικές µάρκες ή µοντέλα του ίδιου τύπου εξοπλισµού µπορεί

να έχουν διαφορετικές εντάσεις µαγνητικού πεδίου.

Ειναι επίσης σηµαντικό να θυµόµαστε ότι η ένταση µαγνητικού

πεδίου πέφτει πολύ γρήγορα µε την απόσταση.

Μια σηµειακή µέτρηση ειναι περισσότερο χρήσιµη στην εκτίµηση

της προσωπικής έκθεσης ενός εργαζοµενου, εάν λαµβάνεται σε τέτοια θέση

84

84

που ν αντιστοιχεί κατά προσέγγιση στη θέση του εργαζοµενου και σε ώρα

που η έκθεση ειναι τυπική της εργάσιµης ηµέρας.

Οταν λαµβάνονται οι σηµειακές µετρήσεις, πρέπει να σηµειώνεται η

θέση του µετρητή, η ώρα και τι εξοπλισµός ειναι σε λειτουργία.

Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τις κατά µέσο όρο εκθέσεις σε

µαγνητικό πεδίο κατά τη διάρκεια µιας εργάσιµης ηµέρας για εργαζοµενους

σε επιλεγµένα επαγγέλµατα.

Αυτές οι µετρήσεις προσωπικής έκθεσης αντανακλούν το κατά µέσο

όρο µέγεθος του µαγνητικού πεδίου που δηµιουργείται από τις διάφορες

πηγές EMFs και το χρονικό διάστηµα που οι εργαζοµενοι βρίσκονται µέσα

στα πεδία.

Εγιναν επίσης µετρήσεις σε µη επαγγελµατικές θέσεις και

καταστάσεις, για σύγκριση.

Τα στοιχεία προέρχονται από διάφορες σχετικές µελέτες.

85

85

Mέσοι όροι µετρήσεων EMFs κατά τη διάρκεια µιας εργάσιµης ηµέρας.

Μαγνητικά πεδία ELF µετρηµένα

σε mG

Βιοµηχανία και επάγγελµα Μέσος

όρος για το

επάγγελµα

Περιοχή

διακύµανσης για το

90% των

εργαζοµενων*

Αντρες απασχολούµενοι στη Σουηδία Χειριστές κατασκευαστικών µηχανών 0.4 0.2-0.6 Οδηγοί µοτοσυκλετών 0.8 0.3-1.9 ∆άσκαλοι σε θεωρητικά θέµατα 1.2 0.4-3.1 Επισκευή µηχανών και συναρµολόγηση 1.7 0.3-3.7 Λιανικές πωλήσεις 2.7 0.8-4.4 Εργαζοµενοι µε ηλεκτρισµό σε διάφορες βιοµηχανίες Ηλεκτρολόγοι µηχανικοί 1.7 0.5-12.0 Ηλεκτρολόγοι κατασκευών 3.1 1.6-12.0 Επισκευαστές TV 4.3 0.6-8.6 Συγκολλητές 8.2 1.7-96.0 ∆ηµόσιες Υπηρεσίες Ηλεκτρισµού Εργαζοµενοι γραφείου χωρίς υπολογιστές 0.5 0.5-1.6 Εργαζοµενοι γραφείου µε υπολογιστές 1.2 0.3-6.3 Εργαζοµενοι σε γραµµές 2.5 0.5-35.0 Ηλεκτρολόγοι 5.4 0.8-34.0 Χειριστές υποσταθµών διανοµής 7.2 1.1-34.0 Εργαζοµενοι εκτός υπηρεσίας (σπίτι, ταξίδι κλπ) 0.9 0.3-3.7 Τηλεπικοινωνίες Τεχνικοί εγκαταστάσεων, συντήρησης και επισκευών 1.6 0.9-3.1 Τεχνικοί κεντρικού γραφείου 2.1 0.5-8.2 Τεχνικοί ασχολούµενοι µε τη σύνδεση καλωδίων 3.2 0.7-15.0 Βιοµηχανία αυτόµατης διαβίβασης Συναρµολογητές 0.7 0.2-4.9 Τεχνικοί 1.9 0.6-28.0 Νοσοκοµεία Νοσοκόµοι 1.1 0.5-2.1

86

86

Τεχνικοί ακτίνων Χ 1.5 1.0-2.2 Εργαζόµενοι στη βιοµηχανία ένδυσης στη Φιλανδία Χειριστές ραπτοµηχανής 22.0 10.0-40.0 Αλλοι εργοστασιακοί εργάτες 3.0 1.0-6.0 * Αυτή η περιοχή βρίσκεται ανάµεσα στο 5 - 95% των ηµερήσιων κατά µέσο όρο µετρήσεων για ένα

επάγγελµα.

Οπως φαίνεται στο γράφηµα, η ένταση EMF µειώνεται γρήγορα καθώς η

απόσταση από την πηγή αυξάνει.

87

87

Μερικές τυπικές πηγές EMFs σε χώρους εργασίας.

Οι µελέτες εκτίµησης της έκθεσης σε EMFs µέχρι τώρα έχουν δείξει

ότι οι ηλεκτρικές συσκευές και εργαλεία, καθώς και οι παροχές ισχύος των

κτιρίων ειναι οι κύριες πηγές έκθεσης σε µαγνητικά πεδία που οι

περισσότεροι ανθρωποι δέχονται στην εργασία.

Οι ανθρωποι που εργάζονται κοντά σε µετασχηµατιστές, ηλεκτρικά

κιβώτια, κιβώτια κυκλωµάτων ή άλλο ηλεκτρικό εξοπλισµό υψηλής τάσης

ρεύµατος, µπορεί να έχουν εκθέσεις σε µαγνητικά πεδία των 50 Hz

εκατοντάδων milligauss ή και περισσότερο.

Στα γραφεία, τα επίπεδα µαγνητικού πεδίου ειναι συχνά παρόµοια µ

εκείνα που συναντάµε στα σπίτια, τυπικά µεταξύ 0.5 και 4.0 mG. Ωστόσο,

αυτά τα επίπεδα µπορεί ν αυξηθούν δραµατικά κοντά σε κάποιους τύπους

συσκευών.

88

88

Ο παρακάτω πίνακας δίνει παραδειγµατα επιπέδων µαγνητικού

πεδίου βασισµένων σε σηµειακές µετρήσεις του ηλεκτρικού εξοπλισµού που

χρησιµοποιείται σε διάφορα επαγγέλµατα.

Αυτές οι µετρήσεις πάρθηκαν κυρίως από εκτιµήσεις κινδύνων που

διεξήχθησαν από το Εθνικό Ινστιτούτο Επαγγελµατικής Υγιεινής και

Ασφάλειας των ΗΠΑ (NIOSH) σε διάφορες βιοµηχανίες, αλλά και από

άλλες πηγές.

Αν στον πίνακα δεν προσδιορίζεται διαφορετικά, η µέτρηση έγινε

στη θέση του εργαζοµενου.

Μερικές µετρήσεις διεξήχθησαν σε µια σταθερή απόσταση από την

πηγή (όταν επρόκειτο να συγκριθούν διάφορες πηγές).

Στην περίπτωση των «απ άκρη σε άκρη καταµετρήσεων» ο

ερευνητής πήρε µια σειρά µετρήσεων σε διάφορες θέσεις σε ένα χώρο.

Πολλοί ανθρωποι εκπλήσσονται όταν συγκρίνουν στοιχεία

µετρήσεων ενός τµήµατος εξοπλισµού µε άλλο και βλέπουν ότι το

µαγνητικό πεδίο δεν εξαρτάται από το πόσο µεγάλος, σύνθετος, ισχυρός ή

θορυβώδης ειναι ο εξοπλισµός.

Αντίθετα, το µέγεθος του µαγνητικού πεδίου προσδιορίζεται από την

εσωτερική ηλεκτρική διασύνδεση της συσκευής και από την ποσότητα του

ρεύµατος που χρησιµοποιεί.

Συµβαίνει συχνά, ένα µικρό τµήµα του εξοπλισµού, όπως ένας

επιτραπέζιος ανεµιστήρας, να ειναι µια ισχυρή, εντοπισµένη πηγή

µαγνητικού πεδίου σε µια θέση εργασίας για κείνους τους εργαζόµενους που

βρίσκονται µέσα σε µια απόσταση 60 εκατοστών από τη συσκευή.

Γενικά, η ένταση των EMFs µειώνεται γρήγορα µε την αύξηση της

απόστασης από τέτοιες πηγές.

89

89

Περιοχές των χαµηλής συχνότητας EMFs

Περιοχή Συχνότητες

Στατική 0 Hz

ULF υπερχαµηλές συχνότητες 0-3 Hz

ELF Εξαιρετικά χαµηλές συχνότητες 3-3000 Hz

VLF Πολύ χαµηλές συχνότητες 3000-30.000 Hz (3-30 kilohertz)

RF Ραδιοσυχνότητες 10.000- 1 δις Hz (1 gigahertz ή 1 GHz)

Βιοµηχανία και

πηγές

Μαγνητικά πεδία

ELF µετρηµένα σε

mG

Σχόλια Αλλες συχνότητες

Μηχανικός εξοπλισµός που χρησιµοποιείται στη βιοµηχανία Ηλεκτρική

θερµάστρα

αντίστασης

6000-14.000 VLF

Θερµάστρα

επαγωγής

10-460

Τροχιστής χειρός 3000

Τροχιστής 110

Τόρνος, τρυπάνι κλπ 1-4

Οι εκθέσεις

µετρήθηκαν στο

στήθος του χειριστή

Υψηλές VLF

Ηλεκτρογαλβανισµός Χώρος ανόρθωσης 2000-4600

Εξωτερική

ηλεκτρική γραµµή

και υποσταθµός

Ανορθωµένο συνεχές

ρεύµα (µε κυµατισµό

ELF) γαλβανίζει

µεταλλικά µέρη

Υψηλά στατικά

πεδία

∆ιύλιση αλουµινίου Χώροι χύτευσης

αλουµινίου

3.4-30 Πολύ υψηλό στατικό

πεδίο

Χώρος ανόρθωσης 300-3300

Υψηλά ανορθωµένο

συνεχές ρεύµα (µε

κυµατισµό ELF)

διυλίζει αλουµίνιο

Υψηλό στατικό πεδίο

Χυτήριο χάλυβα ∆ιύλιση δοχείου

Ενεργά ηλεκτρόδια

δοχείου

170-1300

Ανενεργά

ηλεκτρόδια

0.6-3.7

Υψηλό ELF από τον

µεγάλο µαγνητικό

ανακινητή

Μονάδα

ηλεκτρογαλβανισµού

2-1100

Το υψηλότερο πεδίο

ELF βρέθηκε στη

θέση του χειριστή

ελέγχου του χώρου

Υψηλό VLF

90

90

Εκποµπή τηλεόρασης Βιντεοκάµερες 7.2-24

Αποµαγνητιστές

βιντεοταινίας

160-3300

Μετρήσεις σε

απόσταση ενός

ποδιού

Κέντρα ελέγχου

φωτισµού

10-300

Στούντιο και χώροι

ειδήσεων

2-5

Από άκρου σε άκρο

καταµέτρηση

VLF

Τηλεπικοινωνίες Συσκευές διακοπτών

αναµετάδοσης

1.5-32 Μετρήσεις 2-3 ίντσες

από τους

αναµεταδότες

Στατικά πεδία και

παροδικά ULF-ELF

Χώροι διακοπτών

(αναµετάδοση και

ηλεκτρονικοί

διακόπτες)

0.1-1300 Από άκρου σε άκρο


Τηλέφωνο υπόγειου

σιδηρόδροµου

3-5 Από άκρου σε άκρο


Στατικά πεδία και

παροδικά ULF-ELF

Νοσοκοµεία Μονάδα εντατικής 0.1-220 VLF

Μονάδα

µεταναισθητικής

παρακολούθησης

0.1-24

Μετρήσεις στο

στήθος της

νοσοκόµου

VLF

Απεικόνιση

µαγνητικής

αντήχησης(MRI)

0.5-280 Μετρήσεις στις

θέσεις εργασίας των

τεχνικών

Πολύ υψηλό στατικό

πεδίο, VLF και RF

∆ηµόσιες υπηρεσίες Θέσεις γραφείου 0.1-7

Γραφεία κοντά σε

κέντρα ενέργειας

18-50

Καλώδια ενέργειας

στο πάτωµα

15-170

Κέντρο υπολογιστών 0.4-6.6

Οι αιχµές οφείλονται

σε εκτυπωτές λεϊζερ

Υπάλληλος

ανοίγµατος δοχείων

3000

Ανεµιστήρας ψύξεως

γραφείου

1000

Αλλες συσκευές

γραφείου

10-200

Συσκευές ενέργειας

κτιρίου

25-1800

Τα πεδία συσκευών

µετρήθηκαν 6 ίντσες

µακρυά

91

91

Εκθεση σε EMFs κατά τη διάρκεια ταξιδιού.

Μέσα σ ένα αυτοκινητο ή λεωφορείο, οι κύριες πηγές έκθεσης σε

µαγνητικό πεδίο ειναι εκείνες µέσω (ή κάτω) από τις οποίες περνάµε όταν

οδηγούµε, όπως οι γραµµές ενέργειας.

Οι µπαταρίες αυτοκινητου αφορούν συνεχές ρεύµα µάλλον, παρά

εναλλασσόµενο. Οι µετασχηµατιστές µπορούν να δηµιουργήσουν EMFs,

αλλά σε συχνότητες διαφορετικές από τα 60 Hz.

Στις ΗΠΑ τα περισσότερα τραίνα έχουν δηζελοκίνηση. Μερικά

ηλεκτρικά τραίνα λειτουργούν µε εναλλασσόµενο ρεύµα, όπως εκείνα

µεταξύ Washington-D.C και New Haven-Connecticut.

Μετρήσεις που έγιναν σ αυτά τα τραίνα µε χρήση µετρητών

προσωπικής έκθεσης, έδειξαν ότι οι κατά µέσο όρο εκθέσεις σε µαγνητικό

πεδίο 60 Hz για τους ταξιδιώτες και τους µηχανοδηγούς µπορεί να

υπερβαίνουν τα 50 mG.

Μια κυβερνητικά καθοδηγούµενη µελέτη εκτίµησης έκθεσης των

συστηµάτων ηλεκτροκινούµενων σιδηροδρόµων, βρήκε κατά µέσο όρο

92

92

επίπεδα µαγνητικού πεδίου 60 Hz στους θαλάµους λειτουργίας των τραίνων,

που κυµαίνονταν από 0.4 mG µέχρι 31.1 mG.

Το παρακάτω διάγραµµα δείχνει τις µέγιστες και τις κατά µέσο όρο

µετρήσεις µαγνητικού πεδίου στους θαλάµους λειτουργίας διαφόρων

συστηµατων ηλεκτρικών σιδηροδρόµων.

Αυτό δείχνει ότι τα 60 Hz ειναι µία από διάφορες

ηλεκτροµαγνητικές συχνότητες στις οποίες εκτίθενται οι χειριστές τραίνων.

Αυτά τα γραφήµατα δείχνουν ότι τα 60 Hz είναι µια από τις διάφορες

ηλεκτροµαγνητικές συχνότητες στις οποίες εκτίθενται οι χειριστές τραίνων. Η µέγιστη

έκθεση ειναι η κορυφή της µπάρας. Η κατά µέσο όρο έκθεση ειναι η οριζόντια γραµµή

στις µπάρες.

93

93

Οι εργαζοµενοι που παραµένουν στις σιδηροτροχιές σε γραµµές

ηλεκτρικού σιδηροδρόµου, έχουν επίσης ανεβασµένες εκθέσεις µαγνητικού

πεδίου και στα 25 Hz και στα 60 Hz.

Οι µετρήσεις που πάρθηκαν από το Εθνικό Ινστιτούτο

Επαγγελµατικής Υγιεινής και Ασφάλειας των ΗΠΑ (NIOSH) δείχνουν ότι

οι τυπικά κατά µέσο όρο ηµερήσιες εκθέσεις κυµαίνονται από 3 µέχρι 18

mG, σε εξάρτηση από το πόσο συχνά περνούν τραίνα από τη θέση εργασίας.

Τα συστηµατα ταχείας µεταφοράς και τα συστηµατα φωτισµού των

σιδηροδρόµων στις ΗΠΑ λειτουργούν µε συνεχές ρεύµα.

Αυτά τα συνεχούς ρεύµατος τραίνα έχουν εξοπλισµό που δηµιουργεί

εναλλασσόµενα πεδία.

Για παραδειγµα, έχουν µετρηθεί περιοχές ισχυρών µαγνητικών

πεδίων συνεχούς ρεύµατος στο Μετρό της Ουάσιγκτον κοντά στο δάπεδο,

κατά τη διάρκεια πέδησης και επιτάχυνσης, πιθανά κοντά σε εξοπλισµό

τοποθετηµένο κάτω από τα οχήµατα του υπόγειου σιδηροδρόµου.

Οι κινητήρες των τραίνων και άλλος εξοπλισµός µπορούν να

δηµιουργήσουν εναλλασσόµενα πεδία σε συχνότητες υψηλότερες των 60

Hz.

Επιπρόσθετα της έκθεσης σε πηγές µαγνητικού πεδίου του ίδιου του

τραίνου, οι επιβάτες ειναι εκτεθειµένοι σε µαγνητικά πεδία από πηγές που

συναντά το τραίνο κατά την πορεία του.

94

94

95

95

Κανόνες και πρότυπα για την έκθεση σε EMFs

Η Ελλάδα έχει εναρµονιστεί πρόσφατα, τόσο για τις υψηλές, όσο και

για τις χαµηλές συχνότητες, µε τα όρια που θέτουν τα Προσωρινά

Ευρωπαϊκά Πρότυπα ENV 50166-2 και ENV 50166-1 αντίστοιχα, της

CENELEC (Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ηλεκτροτεχνικής Τυποποίησης).

Τα όρια αυτά προσδιοριζονται στα 0,64 microtesla (6,4 mG) για την

ένταση µαγνητικού πεδίου, όταν έχουµε συχνότητα ως 50 Hz και 10 kV/m

για την ένταση ηλεκτρικού πεδίου.

Οι σύµβουλοι της κυβέρνησης στην Σουηδία συνέστησαν τα νέα

κτίρια για παιδιά να µην εκτίθενται σε περισσότερο από 0,2 microtesla (2

mG).

96

96

∆ύο οργανισµοί έχουν αναπτύξει µη υποχρεωτικές οδηγίες για

έκθεση σε EMF.

Αυτές οι οδηγίες έχουν σκοπό να προλάβουν καταστάσεις, όπως

επαγωγικά ρεύµατα σε κύτταρα ή νευρική διέγερση, που ειναι γνωστό ότι

συµβαίνουν σε υψηλά µεγέθη, πολύ υψηλότερα (πάνω από 1000 φορές

υψηλότερα) από τα επίπεδα EMFs που βρέθηκαν τυπικά σε επαγγελµατικά

και οικιακά περιβάλλοντα.

Οδηγίες για έκθεση σε EMFs

∆ιεθνής Επιτροπή για την Προστασία από Μη-Ιονίζουσα Ακτινοβολία

Εκθεση –50/60 Hz Ηλεκτρικό πεδίο Μαγνητικό πεδίο

Επαγγελµατική Ολόκληρη εργάσιµη ηµέρα 10 kV/m 5 G (5.000 mG)

Σύντοµης διάρκειας 30 kV/m 50 G (50.000 mG)

Μέλη σώµατος 250 G (250.000 mG)

Γενικού πληθυσµού Μέχρι 24 ώρες την ηµέρα 5 kV/m 1 G (1.000 mG)

Λίγες ώρες την ηµέρα 10 kV/m 10 G (10.000 mG)

Για ηλεκτρικά πεδία των 10-30 kV/m, η ένταση πεδίου (kV/m) πολλαπλασιασµένη µε τις ώρες

έκθεσης δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 80 για µια ολόκληρη εργάσιµη ηµέρα. Η έκθεση ολόκληρου

του σώµατος σε µαγνητικά πεδία πάνω από δύο ώρες την ηµέρα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 50

G.

Η ∆ιεθνής Επιτροπή για την Προστασία από Μη-Ιονίζουσα

Ακτινοβολία (ICNIRP) ειναι ένας οργανισµός 15.000 επιστηµόνων από 40

έθνη που εξειδικεύονται στην προστασία από ακτινοβολία.

Οδηγίες για έκθεση σε EMFs

Οριακές Τιµές Κατωφλίου για Εκθεση σε EMFs

Αµερικανική ∆ιάσκεψη Βιοµηχανικών Υγειονολόγων ∆ηµοσίου

Εκθεση για 60 Ηz Ηλεκτρικό πεδίο Μαγνητικό πεδίο

Επαγγελµατική Επίπεδα που δεν πρέπει να

ξεπεραστούν

25 kV/m * (από 0 έως 100

Hz)

10 G (10.000 mG)

Εργαζοµενοι µε καρδιακούς

βηµατοδότες

1 kV/m ή πιο κάτω 1 G (1000 mG)

* Η φρόνιση υπαγορεύει τη χρήση προστατευτικών συσκευών (ρουχισµός, γάντια, µόνωση) σε

πεδία πάνω από 15 kV/m.

Η Αµερικανική ∆ιάσκεψη Βιοµηχανικών Υγειονολόγων ∆ηµοσίου

(ACGIH) ειναι ένας επαγγελµατικός οργανισµός που βοηθά στην

ανταλλαγή τεχνικών πληροφοριών για την προστασία της υγείας του

εργαζοµενου. ∆εν ειναι κυβερνητικός οργανισµός.

97

97

Η Εθνική Επιτροπή Προστασίας από Ακτινοβολία του Ηνωµένου

Βασιλείου (Αγγλία) (NRPB-UK) έχει υιοθετήσει τις παρακάτω οδηγίες

έκθεσης (τα όρια αφορούν και τον γενικό πληθυσµό και την επαγγελµατική

έκθεση):

Για συχνότητα 50 Hz: 1.600 microT (16 G) και 12 kV/m

Για συχνότητα 60 Ηz: 1.330 microT (13.3 G) και 10 kV/m

Στις οδηγίες περιλαµβάνονται όρια και για άλλες συχνότητες.

Στις ΗΠΑ προς το παρόν δεν υπάρχουν επίσηµα πρότυπα που να

οριοθετούν την επαγγελµατική έκθεση σε EMFs.

Τα συµπεράσµατα έκθεσης που εκπονήθηκε από τον επίσηµο

οργανισµό σύµβουλο της αµερικανικής κυβέρνησης, το Εθνικό Συµβούλιο

Προστασίας από τις Ακτινοβολίες, διέρρευσαν στον τύπο, «πριν η έκθεση

περάσει την διαδικασία ελέγχου των ειδικών του συµβουλίου και εποµένως

πριν να τεθεί σε ισχύ» (σύµφωνα µε τον πρόεδρο του οργανισµού). Η

έκθεση πρότεινε την υιοθέτηση ενός ορίου ασφαλείας 0,2 microtesla (2 mG)

για έκθεση εργαζοµενων και συνιστούσε να µην λειτουργούν παιδικοί

σταθµοί, σχολεία και οικίες σε περιοχές όπου τα EMFs ειναι µεγαλύτερα

από 0,2 microtesla, καθώς επίσης οι γραµµές µεταφοράς να εγκαθίστανται

µακρυά από οικιστικές περιοχές. Στην έκθεση προτείνονταν η επίτευξη του

ορίου ασφαλείας εντός 10 ετών.

Παρ όλα αυτά σε έξι πολιτείες των ΗΠΑ έχουν υιοθετηθεί πρότυπα

για ηλεκτρικά πεδία γραµµών µεταφοράς.

∆ύο από αυτές έχουν επίσης υιοθετήσει πρότυπα για µαγνητικά

πεδία. Τα πρότυπα µαγνητικού πεδίου των δύο αυτών πολιτειών (Φλόριντα

150 mG, Νέα Υόρκη 200 mG) ειναι βασικά τα µέγιστα πεδία που οι

υπάρχουσες γραµµές σ αυτές τις πολιτείες παράγουν κάτω από συνθήκες

µέγιστου φορτίου µεταφοράς.

Μ άλλα λόγια ο σκοπός τους ειναι να εξασφαλίσουν ότι οι

µελλοντικές γραµµές δεν θα υπερβούν τα σηµερινά πεδία EMFs.

98

98

Ειναι σηµαντικό να κατανοηθεί ότι µε την αύξηση της συχνότητας

αυξάνουν και τα επαγόµενα ρεύµατα στο σώµα.

Γι αυτό οι οδηγίες ασφάλειας αλλάζουν µε την συχνότητα.

Για παραδειγµα, η οδηγία έκθεσης σε µαγνητικό πεδίο της NRPB

που ειναι 1.330 microT για τα 60 Hz, ανεβαίνει στα 80.000 microT για το 1

Hz, αλλά πέφτει στα 80 microT για τα 3.000 Hz.

Η θέσπιση κανόνων και προτύπων ασφαλείας και προστασίας ειναι

ακόµα πολύ δύσκολη υπόθεση και µάλλον αρκετά πρόωρη, αφού λείπουν

δεδοµένα επιστηµονικών ερευνών.

Οπως τόνισαν επιστήµονες του ΙΕΕΕ (Institute of Electrical and

Electronic Engineers) των ΗΠΑ, δεν θα πρέπει να παρασυρθούµε από την

δραµατοποίηση των γεγονότων από τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης, αλλά από

την άλλη, πρέπει να ληφθούν µέτρα ακόµα κι αν δεν είµαστε εντελώς

σίγουροι για την επικινδυνότητα των πεδίων αυτών.

Ακόµη και στο Κοινοτικό πρότυπο της CENELEC δεν

αποσαφηνίζεται αν υπάρχουν µακροπρόθεσµα δυσµενείς επιπτώσεις στα

κύτταρα των νευρικών και µυϊκών ιστών και γενικότερα στην υγεία.

Αναφέρει απλώς ότι βραχυπρόθεσµα δεν υπάρχουν.

Η κατάσταση θα παραµένει συγκεχυµένη, όσο δεν θα έχει βρεθεί

ένας ευλογοφανής και κατανοητός µηχανισµός που να µπορεί να

παρουσιάσει µια ευθεία αλληλεπίδραση µεταξύ των EMFs και των ζώντων

οργανισµών καθώς και να εξηγήσει τα καρκινογενή αποτελέσµατα.

99

99

Επίδραση των EMFs σε ανθρωπους µε βηµατοδότες ή άλλες ιατρικές συσκευές

Σύµφωνα µε την ∆ιεύθυνση Τροφίµων και Φαρµάκων των

Ηνωµένων Πολιτειών (FDA), η ηλεκτροµαγνητική παρεµβολή µπορεί να

επηρεάσει διάφορες ιατρικές συσκευές και εµφυτεύµατα,

περιλαµβανοµένων των ηλεκτρονικών καρδιακών βηµατοδοτών.

Η περισσότερη τρέχουσα έρευνα σ αυτή την περιοχή εστιάζεται στις

πηγές των υψηλότερων συχνοτήτων όπως τα κινητά τηλέφωνα,

ραδιοφωνικές ζώνες πολιτών, ασύρµατες συνδέσεις υπολογιστών, σήµατα

µικροκυµάτων, αναµεταδότες εκποµπών ραδιοφώνου και τηλεόρασης.

100

100

Ωστόσο, πηγές όπως ο εξοπλισµός συγκόλλησης, οι γραµµές

ενέργειας σε εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρισµού και ο εξοπλισµός

σιδηροδροµικών µεταφορών µπορούν να παράγουν χαµηλής συχνότητας

EMFs αρκετά ισχυρά ώστε να δηµιουργήσουν παρεµβολές σε διάφορες

ιατρικές συσκευές.

Μερικοί ερευνητές υποδείχνουν ότι µεταλλικός εξοπλισµός

τοποθετηµένος κοντά σε µια πηγή µαγνητικού πεδίου µπορεί να ενισχύσει

σε µεγάλο βαθµό την ένταση του πεδίου της πηγής.

Μερικά µεταλλικά ιατρικά

εµφυτεύµατα (όπως καρφίτσες,

καρφιά, βίδες, καθετήρες, βελόνες

έγχυσης και πλάκες µετάλλου)

µπορούν να επηρεαστούν από

υψηλά στατικά µαγνητικά πεδία

από εξοπλισµό απεικόνισης

µαγνητικής αντήχησης (MRI) και

διαδικασίες διύλισης αλουµινίου.

Στις επαγγελµατικές οριακές τιµές κατωφλίου για EMFs που

αναπτύχθηκαν από την ∆ιάσκεψη Βιοµηχανικών Υγειονολόγων ∆ηµοσίου

(ACGIH) των ΗΠΑ αναφέρεται ότι οι εργαζοµενοι µε καρδιακούς

βηµατοδότες δεν θάπρεπε να εκτίθενται σε µαγνητικό πεδίο 60 Hz

µεγαλύτερο από 1 gauss (1000 mG) ή σε ηλεκτρικό πεδίο µεγαλύτερο από 1

kilovolt (1000 volts) ανά µέτρο.

Η ∆ιεθνής Επιτροπή για την Προστασία από Μη-Ιονίζουσα

Ακτινοβολία (ICNIRP) εκτιµά ότι θα µπορούσαν να επηρεαστούν καρδιακοί

βηµατοδότες από πεδία βιοµηχανικής συχνότητας 15 microT, αλλά δηλώνει

ότι "υπάρχει µόνο µια µικρή πιθανότητα δυσλειτουργίας" κάτω από τα 100-

200 microT.

101

101

Η Εθνική Επιτροπή Προστασίας από Ακτινοβολία του Ηνωµένου

Βασιλείου (NRPB-UK) αναφέρει ότι ειναι απίθανο να συµβεί παρεµβολή

κάτω από τα 20 microT.

Η ευαισθησία των καρδιακών βηµατοδοτών και η σοβαρότητα της

επίδρασης εξαρτάται πάρα πολύ από την σχεδίαση του οργάνου και τον

τύπο του.

Ειναι πολύ πιθανόν επίσης σ αυτές τις καταστάσεις, το ηλεκτρικό

πεδίο να ειναι εξίσου σηµαντικό όσο και το µαγνητικό πεδίο.

Τουλάχιστον σε µια µελέτη για βηµατοδότες αναφέρεται ότι

ηλεκτρικά πεδία βιοµηχανικής συχνότητας των 5000 V/m µπορούν να

προκαλέσουν παρεµβολή σε µερικούς τύπους βηµατοδοτών και µία άλλη

αναφέρει ότι η παρεµβολή ειναι πιθανή για ηλεκτρικά πεδία 1500 V/m.

Ηλεκτρικά πεδία 1500 V/m δεν υπάρχουν στην τεράστια πλειοψηφία

των οικιών ή πλησίον των γραµµών διανοµής, αλλά στη διαδροµή των

υψηλής τάσης γραµµών µεταφοράς ηλεκτρισµού.

Γενικά οι εργαζοµενοι µε βηµατοδότες ή άλλες

εµφυτευµένες ιατρικές συσκευές θα πρέπει να

συµβουλεύονται τους γιατρούς τους και τους βιοµηχανικούς

υγειονολόγους εάν νοµίζουν ότι οι θέσεις εργασίας τους

περιέχουν πηγές υψηλών ηλεκτρικών ή µαγνητικών πεδίων.

102

102

103

103

Εάν οι εργαζοµενοι και οι εργοδότες θέλουν να µειώσουν την έκθεση σε EMFs στην εργασία, τι µπορούν να κάνουν;

Η προσωπική έκθεση σε EMFs εξαρτάται από τρία πράγµατα:

• την ένταση των πηγών µαγνητικού πεδίου στο

εργασιακό σας περιβάλλον,

• την απόστασή σας από τέτοιες πηγές και

• το χρονικό διάστηµα που παραµένετε µέσα στο


Εάν ενδιαφέρεστε για την έκθεση σε EMFs στην εργασία, το πρώτο

σας βήµα πρέπει να ειναι η εύρεση των κύριων πηγών EMFs στον χώρο

εργασίας σας και η µετακίνησή τους µακρυά από εσάς ή ο περιορισµός του

χρόνου που παραµένετε κοντά σ αυτές.

Τα µαγνητικά πεδία συχνά µειώνονται δραµατικά σε απόσταση από

την πηγή όσο το µήκος ενός χεριού.

104

104

Ενας άλλος τρόπος για να µειωθεί η έκθεση σε EMFs ειναι η χρήση

εξοπλισµού σχεδιασµένου για να έχει σχετικά χαµηλές εκποµπές EMFs.

Μερικές φορές η ηλεκτρική διασύνδεση ενός κτιρίου µπορεί να ειναι

πηγή ισχυρής έκθεσης σε µαγνητικό πεδίο.

Η επαναδιευθέτηση του χώρου εργασίας προκειµένου ν αυξηθεί η

απόστασή σας από τον ηλεκτρικό πίνακα ή την ηλεκτρική διασύνδεση, σε

µερικές περιπτώσεις µπορεί να µειώσει την έκθεσή σας σε EMFs.

2 σηµαντικές παρατηρήσεις:

1. ∆εν είµαστε σίγουροι ποια όψη της έκθεσης σε µαγνητικό πεδίο,

εάν υπάρχει, πρέπει να µειώσουµε. Η µελλοντική έρευνα µπορεί

ν αποκαλύψει ότι οι µετρήσεις µείωσης των EMFs οι βασισµένες

στην σηµερινή περιορισµένη κατανόηση ειναι ακατάλληλες ή

άσχετες.

2. Καµµιά δράση δεν πρέπει ν αναλαµβάνεται για την µείωση της

έκθεσης σε EMFs, εάν αυτό αυξάνει κάποιον άλλον γνωστό

παράγοντα κινδύνου υγείας ή ασφάλειας, όπως ειναι η

ηλεκτροπληξία.

105

105

Συνοπτικά, στη σηµερινή κατάσταση, ενώ οι έρευνες συνεχίζονται,

για την ελαχιστοποίηση του κινδύνου από έκθεση σε EMFs, µπορούν να

παρθούν τα παρακάτω µέτρα:

• Πληροφόρηση εργαζοµενων και εργοδοτών για την πιθανότητα

κινδύνου από έκθεση σε EMFs.

• Ευρεση των κύριων πηγών EMFs στον χώρο εργασίας.

• Αύξηση της απόστασης µεταξύ του εργαζοµενου και της πηγής

EMFs.

• Μείωση του χρόνου παραµονής κοντά σε πηγές EMFs.

• Χρήση εξοπλισµού σχεδιασµένου για να έχει χαµηλές εκποµπές

EMFs, εάν υπάρχει.

Ιδιαίτερος κίνδυνος µπορεί να προκύψει από αντικειµενα από

παραµαγνητικό υλικό, τα οποία ανάλογα µε το βάρος και τη µορφή τους,

όταν υπόκεινται σε ισχυρό µαγνητικό πεδίο, µπορεί να εκτοξευτούν µε

ισχυρή δύναµη. Πρέπει να δοθεί προσοχή ώστε να παρεµποδίζονται τέτοια

αντικειµενα όπως ψαλίδια, εργαλεία κλπ από την προσέγγιση σε πηγές

ισχυρών µαγνητικών πεδίων.

106

106

Υπάρχουν κάποιες τεχνικές που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για

την µείωση των µαγνητικών πεδίων που δηµιουργούνται από γραµµές

ηλεκτρικής ενέργειας, υποσταθµούς, µετασχηµατιστές και από κτιριακές

ηλεκτρικές εγκαταστάσεις και οικιακές συσκευές.

Απ τη στιγµή όµως που θα δηµιουργηθούν τα πεδία, η προστασία

ειναι πολύ δύσκολη.

Η θωράκιση ειναι µια από τις µεθόδους που χρησιµοποιούνται για

την µείωση των µαγνητικών πεδίων.

Συνήθως εφαρµόζονται δύο τύποι θωράκισης:

1. Θωράκιση µε αγώγιµα ή φεροµαγνητικά υλικά

2. Μείωση πεδίου µε χρήση ενσύρµατων βρόχων παθητικής ή

ενεργού ακύρωσης.

Η θωράκιση µε υλικά αφορά τη χρήση ενός

υλικού που θα παρέχει µια εναλλακτική διαδροµή στην

µαγνητική ροή (φεροµαγνητικά υλικά) ή την δηµιουργία

ενός άλλου µαγνητικού πεδίου στην αντίθετη

κατεύθυνση (αγώγιµα υλικά).

Τα φεροµαγνητικά υλικά περιέχουν χάλυβα και

µέταλλο mu. Τα αγώγιµα υλικά περιέχουν αλουµίνιο και

χαλκό.

107

107

Η παθητική θωράκιση χρησιµοποιεί το υπάρχον µαγνητικό πεδίο για

να επάγει ένα ρεύµα στον ενσύρµατο βρόχο.

Η ενεργός θωράκιση χρησιµοποιεί µια εξωτερική συσκευή παροχής

ενέργειας, ελεγχόµενης ως προς το µέγεθος και την φάση, για να ενισχύσει

ένα ρεύµα στον ενσύρµατο βρόχο.

Μικρές περιοχές µπορούν να προστατευτούν µε τη χρήση µετάλλου

Mu (ένα κράµα νικελίου-σιδήρου-χαλκού), αλλά οι ασπίδες µετάλλου Mu

ειναι πολύ ακριβές.

Μεγαλύτερες περιοχές µπορούν να προστατευτούν µε λιγότερο

δαπανηρά µέταλλα, αλλά και αυτή η προστασία ειναι επίσης δαπανηρή και

γενικά απαιτεί σηµαντική τεχνική γνώση.

Με την αύξηση του ύψους των πυλωνων και εποµένως του ύψους

των αγωγών απ τη γη, µειώνεται η ισχύς του πεδίου στην έδρα της γραµµής

ηλεκτρικής ενέργειας.

Το µέγεθος, το διάστηµα και η διαµόρφωση των αγωγών µπορεί να

τροποποιηθεί για την µείωση των µαγνητικών πεδίων, αλλά αυτή η

προσέγγιση περιορίζεται από ζητήµατα ηλεκτρικής ασφάλειας ή και

παρεµβολών σε γειτονικές συσκευές (τηλεοράσεις, ραδιόφωνα κλπ).

108

108

Τοποθετώντας πολλαπλά κυκλώµατα στο ίδιο συστηµα πυλωνων

µπορούµε επίσης να µειώσουµε την ισχύ του πεδίου στην έδρα της γραµµής,

αν και αυτό απαιτεί γενικά υψηλότερους πυλωνες.

Σαν ένα απλό παραδειγµα, µια γραµµή µεταφοράς δύο συρµάτων

στα 500 kV τραβά 500 Amperes σε αντίθετες κατευθύνσεις στα δύο

σύρµατα. Από τον νόµο του Ampere προκύπτει ότι ένα απλό σύρµα των 500

Α παράγει ένα πεδίο των 33 mG σε απόσταση 30 µ.

Εάν δύο αντίθετα ρεύµατα των 500 Α απέχουν 4 µ, το πεδίο θα ειναι

4.4 mG(στο επίπεδο των συρµάτων). Μειώνοντας την απόσταση µεταξύ των

συρµάτων στο 1 µ, το πεδίο πέφτει στο 1.1 mG.

Σε απόσταση 60 µ, το πεδίο από τον απλό αγωγό, ειναι 17 mG, ενώ

τα πεδία από τους ζευγαρωµένους αγωγούς ειναι 1.1 mG όταν υπάρχει

διαχωρισµός 4 µέτρων και 0.3 mG όταν υπάρχει διαχωρισµός 1 µ.

Με την αντικατάσταση γραµµών χαµηλής τάσης µε γραµµές

υψηλότερης τάσης µπορούµε επίσης να µειώσουµε τα µαγνητικά πεδία.

109

109

Οι υπογειωµένες γραµµές µεταφοράς έχουν µειωµένα σε µεγάλο

βαθµό τα µαγνητικά τους πεδία.

Η µείωση οφείλεται στο ότι στις υπόγειες γραµµές γίνεται χρήση

ελαστικού, πλαστικού ή λαδιού για µόνωση και όχι αέρα. Αυτό επιτρέπει να

τοποθετούνται οι αγωγοί πολύ κοντά ο ένας στον άλλο και να έχουµε

µεγαλύτερη εξουδετέρωση φάσεως. Η µείωση στα µαγνητικά πεδία των

υπόγειων γραµµών δεν οφείλεται σε κάλυψη προστασίας.

Η τοποθέτηση των γραµµών υψηλής τάσης υπόγεια ειναι πολύ

δαπανηρή (έχει υπολογιστεί ότι µπορεί να ξεπερνά το 1 εκατοµµυριο

δολάρια ανά µίλι).

∆ιαφορετικές µέθοδοι ηλεκτρικών εγκαταστάσεων κτιρίων µπορούν

να επηρεάσουν σε µεγάλο βαθµό τα µαγνητικά πεδία µέσα στα κτίρια. Για

παραδειγµα οι µέθοδοι διασύνδεσης των παλιών κτιρίων παράγουν

υψηλότερα πεδία από τις σύγχρονες µεθόδους που τοποθετούν τα σύρµατα

πολύ κοντά το ένα στο άλλο και υπάρχει έτσι µεγαλύτερη εξουδετέρωση

φάσεως.

110

110

Μελέτες σχετικές µε τα EMFs

Ηδη από την δεκαετία του 1960, σε Σοβιετικές µελέτες των

χειριστών υποσταθµών αναφέρθηκαν κάποια αποτελέσµατα ηλεκτρικών

πεδίων στην υγεία, νευρασθενικά συµπτώµατα, καρδιαγγειακά και

γαστροεντερικές διαταραχές λειτουργικής φύσης και παροδικές αλλαγές

στην κυτταρική σύνθεση του αίµατος.

Υστερότερη έρευνα σε άλλες χώρες δεν επιβεβαίωσε τα Σοβιετικά

ευρήµατα και το ενδιαφέρον για τα ηλεκτρικά πεδία µειώθηκε.

Στο τέλος της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές του 1980 το

ενδιαφέρον αναθερµάνθηκε µε τη δηµοσίευση Αµερικανικών µελετών

που συνέδεαν την παιδική λευχαιµία και τους εγκεφαλικούς όγκους µε

γραµµές ενέργειας και την λευχαιµία και εγκεφαλικούς όγκους σε

εργαζοµενους σε «ηλεκτρικά» επαγγέλµατα µε έκθεση σε χαµηλής

συχνότητας µαγνητικά πεδία.

Το 1979 δηµοσιεύτηκαν οι πρώτες αναφορές- επίσης στις Ηνωµένες

Πολιτείες- για οµάδες γυναικών µε δυσµενή αποτελέσµατα εγκυµοσύνης,

που εργάζονται σε τερµατικά οπτικής απεικόνισης. Θεωρήθηκαν ύποπτα

τα µαγνητικά πεδία που εκπέµπονται από οθόνες των τερµατικών, καθώς

σε µερικές µελέτες σε ζώα εργαστηρίου, αναφέρθηκαν τερατογεννετικές

συνέπειες, όταν τα ζώα εκτίθονταν σε µαγνητικά πεδία παρόµοια µε

εκείνα των τερµατικών οπτικής απεικόνισης.

Εχουν αναφερθεί και άλλες πιθανές συνέπειες στην υγεία που

σχετίστηκαν µε έκθεση σε χαµηλής συχνότητας ηλεκτρικά και µαγνητικά

110

111

πεδία. Μη ειδικά δερµατικά προβληµατα και νευρασθενικές και

νευροσυµπεριφορικές διαταραχές (αποκαλούµενες «υπερευαισθησία

στον ηλεκτρισµό») περιγράφηκαν για «ευαίσθητα» άτοµα, κοντά σε

τερµατικά οπτικής απεικόνισης και άλλον ηλεκτρικό και ηλεκτρολογικό

εξοπλισµό γραφείου, ηλεκτρικές µηχανές και γραµµές ενέργειας.

Κατά τη διάρκεια των προηγούµενων 15 χρόνων δηµοσιεύτηκε ένας

µεγάλος αριθµός πειραµατικών και επιδηµιολογικών µελετών των

βιολογικών συνεπειών και των πιθανών κινδύνων υγείας.

110

112

Επιδηµιολογικές µελέτες Αυτό το κεφάλαιο δίνει µερικές βασικές πληροφορίες για την

επιδηµιολογία και συνοψίζει τ αποτελέσµατα των κύριων επαγγελµα

τικών µελετών EMFs.

Πως οι ερευνητές µελετούν τα πιθανά αποτελέσµατα των EMFs στους ανθρωπους

Αν και τα πειράµατα σε ζώα, οι µελέτες καλλιέργειας κυττάρων

και τα µοντέλα σε υπολογιστή παρέχουν χρήσιµη πληροφόρηση, οι

περισσότεροι ερευνητές συµφωνούν ότι ένα απ τα περισσότερο χρήσιµα

εργαλεία για τον προσδιορισµό κινδύνων που αφορούν την ανθρωπινη

υγεία σε σχέση µε έκθεση σε έναν ιδιαίτερο παράγοντα ειναι η µελέτη

ενός συνόλου ανθρωπων που έχει πραγµατικά δοκιµάσει την έκθεση.

Αυτός ο τύπος έρευνας καλείται επιδηµιολογία – η µελέτη των

προτύπων και των πιθανών αιτιών των ασθενειών σε ανθρώπινους

πληθυσµούς.

Για την εξακρίβωση του ρόλου ενός παράγοντα στην εξέλιξη µιας

ασθένειας, η επιδηµιολογία, σαν κλάδος των ιατρικών επιστηµών, µελετά

έναν πληθυσµό ατόµων που εκτίθενται στον παράγοντα αυτό.

110

113

Γενικά υπάρχουν δύο µεθοδολογίες που χρησιµοποιεί η

επιδηµιολογία.

Κατά την πρώτη, λαµβάνεται ένα δείγµα ατόµων που έχουν την

ασθένεια και συγκρίνεται µε άλλο δείγµα ατόµων χωρίς την ασθένεια, το

οποίο φροντίζουµε να ειναι παρόµοιο µε το πρώτο ως προς όλες τις

συνθήκες, εκτός από τον παράγοντα που µας ενδιαφέρει.

Το κατά πόσον αυτός ο παράγοντας εµφανίζεται µε την ίδια

συχνότητα στο πρώτο και στο δεύτερο δείγµα ή όχι, καθορίζει και το

ποσοστό συµµετοχής του στην εκδήλωση της ασθένειας.

Κατά την δεύτερη µέθοδο, λαµβάνεται µια οµάδα που υπόκειται

στην επίδραση του παράγοντα και το ποσοστό εµφάνισης της ασθένειας

σε αυτή την οµάδα συγκρίνεται µε αυτό µιας άλλης οµάδας ατόµων που

δεν υφίσταται τον παράγοντα.

Και οι δύο µέθοδοι περιέχουν αναγκαστικές παραδοχές που

πρέπει να εξεταστούν εκ θεµελίων πριν εξαχθούν συµπεράσµατα.

Οπως τονίζουν ειδικοί στην στατιστική, οι στατιστικές αναλύσεις

ειναι επικίνδυνες ως προς το ότι πολλές παραδοχές, που συχνά περνούν

απαρατήρητες, µπορούν ν ανατρέψουν το αποτέλεσµα.

Οι επιδηµιολογικές µελέτες ειναι µάλλον παρατηρητικές, παρά

πειραµατικές. Αυτό σηµαίνει ότι ο ερευνητής παρατηρεί και συγκρίνει

οµάδες ανθρωπων που είχαν ασθενήσει και εκτεθεί και ψάχνει για

πιθανούς «συσχετισµούς».

Συσχετισµός

Στην επιδηµιολογία, ένας θετικός «συσχετισµός» µεταξύ µιας

εκθεσης (όπως σε EMFs ) και µιας ασθένειας δεν ειναι απαραίτητα

απόδειξη ότι η έκθεση προκάλεσε την ασθένεια. Ωστόσο, όσο

συχνότερα η έκθεση και η ασθένεια συµβαίνουν µαζί, τόσο ισχυρότερη

ειναι η συχέτιση και τόσο ισχυρότερη η υποψία ότι η έκθεση αυξάνει

τον κίνδυνο πρόκλησης της ασθένειας.

Οι επιδηµιολόγοι δεν δηµιουργούν την έκθεση και δεν µπορούν

να ελέγξουν όλους τους παράγοντες που µπορεί να προκαλούν την

ασθένεια µε τον τρόπο που ένας εργαστηριακός ερευνητής, που

εργάζεται µε ζώα, µπορεί γενικά να το κάνει.

Ωστόσο, οι εργαστηριακές µελέτες µπορεί να µην ειναι ικανές να

αναδηµιουργήσουν το σύνθετο περιβάλλον των ανθρωπων και τ

αποτελέσµατα των µελετών σε ζώα δεν µπορούν πάντα να προεκταθούν

στους ανθρωπους.

110

114

Οι επιδηµιολόγοι ειναι ικανοί να προσδιορίζουν σηµαντικούς

παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο, περιλαµβανοµένων του καπνού

του τσιγάρου και του βενζολίου.

Ωστόσο, στην περίπτωση της έκθεσης σε EMFs, η απόδειξη για

µια συσχέτιση µε ασθένεια έχει αποδειχθεί ασυνεπής. Μερικοί

επιστήµονες που έχουν µελετήσει το θέµα, λένε ότι εάν υπάρχει κάποια

σχέση µεταξύ EMFs και κάποιων τύπων καρκίνου, οι κίνδυνοι πρέπει να

ειναι πολύ µικροί.

Οταν ο κίνδυνος ειναι µικρός ή αν δεν υπάρχει κίνδυνος, οι

επιδηµιολογικές µελέτες δύσκολα µπορούν να εξηγηθούν.

Ωστόσο, ακόµη και ένας µικρός κίνδυνος καρκίνου από EMFs,

εάν αποδεικνυόταν µε συνέπεια και βεβαιότητα, θάπρεπε να εξεταστεί

πολύ σοβαρά.

Επειδή πολύ µεγάλος αριθµός ανθρωπων ειναι εκτεθειµένος σε

EMFs, ακόµη και ένας µικρός κίνδυνος θα µπορούσε να προσθέσει έναν

σηµαντικό αριθµό κρουσµάτων καρκίνου παγκόσµια.

110

115

110

116

Εκτίµηση των αποτελεσµάτων των διαφόρων επιδηµιολογικών µελετών για τα EMFs

Κάτι που συσχετίζεται στατιστικά µε αυξηµένη ένδειξη κάποιας

ασθένειας, δεν αποδεικνύεται πάντα ότι ειναι µια πραγµατική αιτία της

ασθένειας. Για να κρίνουν αν η συσχέτιση που αναφέρεται σε µια µελέτη

ειναι αιτιώδης, οι επιδηµιολόγοι παίρνουν υπόψη τους διάφορα κριτήρια,

όπως τα παρακάτω:

Ισχύς του συσχετισµού.

Οσο ισχυρότερος ο συσχετισµός, τόσο περισσότερο βέβαιοι

µπορούµε να είµαστε ότι η ασθένεια οφείλεται στην έκθεση που

µελετήθηκε. Με τον καπνό του τσιγάρου και τον καρκίνο του πνεύµονα,

η συσχέτιση ειναι πολύ ισχυρή – 10πλάσιος κίνδυνος από τον κανονικό.

Στις µελέτες που υποδείχνουν µια σχέση µεταξύ EMFs και κάποιων

σπάνιων καρκίνων, η συσχέτιση ειναι ασθενέστερη.

Συνέπεια.

Η συνέπεια απαιτεί µια συσχέτιση που βρέθηκε σε µια µελέτη, να

εµφανίζεται και σε άλλες µελέτες που αφορούν διαφορετικούς

µελετόµενους πληθυσµούς και µεθόδους. Ετσι οι ευρεθέντες συσχετισµοί

ειναι πιο πιθανό να ειναι αιτιώδεις. Σε σχέση µε τα EMFs, τ

αποτελέσµατα των µελετών διαφέρουν σηµαντικά, όπως ο τύπος του

καρκίνου που συσχετίστηκε µε την έκθεση σε EMFs. Ετσι οι επιστήµονες

δεν µπορεί να ειναι σίγουροι αν οι αυξηµένοι κίνδυνοι οφείλονται στα

EMFs ή σε άλλους παράγοντες.

110

117

∆όση-απόκριση.

Τα επιδηµιολογικά στοιχεία ειναι περισσότερο πειστικά εάν τα

αυξηµένα επίπεδα έκθεσης αντιστοιχούν σε υψηλότερες αναλογίες της

ασθένειας. Τέτοιες σχέσεις δόσης-απόκρισης έχουν εµφανιστεί µόνο σε

µερικές µελέτες.

Βιολογική ευλογοφάνεια

Οταν οι συσχετισµοί ειναι ασθενείς σε µια επιδηµιολογική

µελέτη, τ αποτελέσµατα των εργαστηριακών µελετών ειναι περισσότερο

ενισχυτικά για την υποστήριξη του συσχετισµού. Μερικοί επιστήµονες

θα παραµείνουν σκεπτικοί όσον αφορά µια συσχέτιση µεταξύ EMFs και

καρκίνου µέχρι να βρεθεί µια ευλογοφανής βιολογική εξήγηση. Αυτή τη

στιγµή διεξάγονται πειράµατα µε ζώα εργαστηρίου και κύτταρα, για να

υπάρξει πληροφόρηση για πιθανές βιολογικές επιδράσεις της έκθεσης σε

EMFs.

Αξιοπιστία της εκθεσιακής πληροφορίας.

Μια άλλη σηµαντική άποψη των επιδηµιολογικών µελετών EMFs

ειναι η ποιότητα της εκθεσιακής πληροφορίας στην οποία βασίστηκαν.

Οι πρώϊµες µελέτες εκτίµησαν την έκθεση σε EMFs βασιζόµενες µόνο σε

επαγγελµατικούς τίτλους. ∆εν διεξήγαγαν πραγµατικές µετρήσεις. Πιο

πρόσφατες µελέτες περιλαµβάνουν µετρήσεις της έκθεσης σε µαγνητικό

πεδίο. Ωστόσο, οι µετρήσεις που διεξάγονται σήµερα µπορούν να

δώσουν µόνο προσεγγιστικές εκτιµήσεις της προηγούµενης έκθεσης και

κανείς δεν ξέρει στα σίγουρα ποιες όψεις της έκθεσης σε EMFs ειναι

περισσότερο σηµαντικές για να µετρηθούν. Η έλλειψη ακριβούς

εκθεσιακής πληροφορίας δεν εξηγεί σταθερά µια θετική σχέση. Η φτωχή

εκθεσιακή πληροφορία µπορεί να καταλήξει σε µια υποτίµηση µάλλον

παρά σε µια υπερεκτίµηση, της σηµασίας µιας σχέσης, εάν η σχέση ειναι

πραγµατική.

Μετα-ανάλυση.

∆ιάφορες οµάδες και άτοµα έχουν προσπαθήσει να εκτιµήσουν τ

αποτελέσµατα των επιδηµιολογικών µελετών της έκθεσης σε EMFs στον

110

118

χώρο εργασίας και να καταλήξουν σε συµπεράσµατα για την πιθανότητα

κινδύνου για την υγεία. Ενας τρόπος για να γίνει αυτό ειναι να διεξαχθεί

µια «µετα-ανάλυση», που συνδιάζει πολλές µελέτες για να ερευνήσει τις

διαφορές τους και αν γίνεται, να καταλήξει σε µια συνολική εκτίµηση

κινδύνου.

Μια πρόσφατη µετα-ανάλυση της επαγγελµατικής έκθεσης σε

EMFs και του καρκίνου του εγκεφάλου βρήκε ότι, σε σύγκριση µε

άλλους εργαζοµενους, οι εργαζοµενοι σε ηλεκτρικά επαγγέλµατα είχαν

ένα 10% µε 20% υψηλότερο κίνδυνο ν αναπτύξουν καρκίνο του

εγκεφάλου. Στα συµπεράσµατά τους, ωστόσο, οι συγγραφείς δήλωναν

ότι «λόγω της έλλειψης κατάλληλης εκθεσιακής πληροφορίας και ενός

καθαρού προτύπου δόσης – απόκρισης, δεν ειναι δυνατόν να

συµπεράνουµε ότι τα EMFs ειναι αιτιωδώς συσχετισµένα µε την

παρατηρούµενη έξαρση του καρκίνου του εγκεφάλου σε εργαζοµενους

που απασχολούνται σε ηλεκτρικά επαγγέλµατα».

110

119

110

120

Μέσος όρος πεδίου

Με τα καρκινογενή χηµικά, η γνώση της κατά µέσο όρο έκθεσης

ενός προσώπου για πολλά χρόνια ειναι ένας καλός τρόπος για να

προλεχθούν οι πιθανότητες να εκδηλωθεί ασθένεια.

Ετσι, στις επαγγελµατικές µελέτες EMFs, υπάρχει πληροφόρηση

για το πόσο συχνά κατά µέσο όρο εκτίθεται ένας εργαζοµενος σε EMF.

Αυτό ωστόσο µπορεί να µην ειναι η πιο σηµαντική όψη της έκθεσης σε

EMF που πρέπει να µελετηθεί.

Υπάρχουν διάφοροι τροποι για τον υπολογισµό των κατά µέσο

όρο εκθέσεων σε µαγνητικά πεδία.

Μια µέθοδος προσδιορισµού της κατά µέσο όρο έκθεσης ενός

προσώπου, ειναι το να φέρει πάνω του το άτοµο µια µικρή συσκευή που

λαµβάνει πολλές µετρήσεις κατά τη διάρκεια µιας βάρδειας, µιας ηµέρας

ή περισσότερο.

Επειτα υπολογίζεται ο µέσος όρος αυτών των µετρήσεων.

Μερικές φορές οι µέσοι όροι υπολογίζονται για ανθρωπους µε το ίδιο

επάγγελµα, που εργάζονται σε παροµοια περιβάλλοντα ή χρησιµοποιούν

διάφορες κατηγορίες του ίδιου τύπου εξοπλισµού.

Ενας τρόπος για προσδιορισµό µιας τιµής που παριστάνει µια

οµάδα µετρήσεων ειναι να προσθέσουµε όλες τις µετρήσεις απλώς και να

διαιρέσουµε µε τον αριθµό των µετρήσεων που έγιναν. Αυτό καλείται

αριθµητικός µέσος όρος.

Ενας άλλος κοινός τρόπος για να βρούµε µια αντιπροσωπευτική

τιµή για µια σειρά µετρήσεων ειναι να επιλέξουµε την µέση τιµή– την

µεσαία µέτρηση σε µια απλή διάταξη κατά µέγεθος. Οι µισές από τις

µετρήσεις ειναι υψηλότερες από την µέση τιµή και οι µισές ειναι

χαµηλότερες.

Μερικές φορές οι µελέτες EMFs αναφέρουν το γεωµετρικό µέσο,

που αφορά το τετράγωνο των τιµών, πρόσθεση των τετραγώνων και

λήψη της τετραγωνικής ρίζας του αθροίσµατος. Αυτή η διαδικασία συχνά

χρησιµοποιείται για τον υπολογισµό ενός µέσου όρου, όταν υπάρχουν

απλώς λίγες πολύ µεγάλες µετρήσεις.

110

121

Σχετικός κίνδυνος (relative risk) -RR

Η έξαρση καρκίνου που βρίσκεται σε επιδηµιολογικές µελέτες

συνήθως ποσοτικοποιείται σε έναν αριθµό που καλείται σχετικός

κίνδυνος (RR).

Αυτός ειναι ο κίνδυνος ενός "εκτεθειµένου" ατόµου που

αναπτύσσει καρκίνο διαιρούµενος µε τον κίνδυνο ενός "µη-

εκτεθειµένου" ατόµου που αναπτύσσει καρκίνο.

Ενας σχετικός κίνδυνος(RR) 1.0 σηµαίνει καµµιά επίδραση, ένας

σχετικός κίνδυνος µικρότερος από 1.0 σηµαίνει έναν µειωµένο κίνδυνο

για τις εκτεθειµένες οµάδες και ένας σχετικός κίνδυνος µεγαλύτερος από

1.0 σηµαίνει έναν αυξηµένο κίνδυνο για τις εκτεθειµένες οµάδες.

Οι σχετικοί κίνδυνοι(RRs) δινονται γενικά µε ποσοστά

εµπιστοσύνης 95%. Αυτά τα ποσοστά εµπιστοσύνης 95% δεν ειναι ποτέ

προσαρµοσµένα για πολλαπλές συγκρίσεις, ακόµα κι όταν µελετούνται

πολλαπλοί τύποι καρκίνου και πολλαπλοί δείκτες έκθεσης.

Ο παρακάτω πίνακας συνοψίζει τους σχετικούς κινδύνους (RRs)

των µελετών οικιακής έκθεσης. Τύπος καρκίνου Αριθµός

µελετών

Μέσος RR Περιοχή

των RRs

Παιδική λευχαιµία 12 1.3 0.8-2.3

Παιδικός καρκίνος του εγκεφάλου 10 1.3 0.8-2.1

Παιδικό λέµφωµα 7 2.0 0.8-5.0

Συνολικός παιδικός καρκίνος 5 1.4 0.8-2.3

Λευχαιµία ενηλίκων 6 1.15 0.85-1.65

Καρκίνος εγκεφάλου ενηλίκων 4 0.95 0.70-1.40

Συνολικός καρκίνος ενηλίκων 4 1.05 0.85-1.25

Για βάση σύγκρισης σηµειώνεται ότι η αναλογία για ενήλικες για

τον συνολικό καρκίνο ειναι στις ΗΠΑ 3 άτοµα ανά 1.000 ανά έτος και

για την λευχαιµία 1 άτοµο ανά 10.000 ανά έτος.

110

122

Η µετα-ανάλυση των επαγγελµατικών µελετών ειναι συνήθως

περισσότερο δύσκολη από τις µελέτες οικιακής έκθεσης. Πρώτον, γιατί

χρησιµοποιείται µια ποικιλία επιδηµιολογικών τεχνικών και µελέτες που

χρησιµοποιούν διαφορετικές τεχνικές δεν πρέπει να συνδυάζονται.

∆εύτερον, γιατί χρησιµοποιείται ένας µεγάλος αριθµός προσδιορισµών

των "ηλεκτρικών επαγγελµάτων" και πολύ λίγες µελέτες κάνουν

πραγµατικά µετρήσεις έκθεσης.

Ο παρακάτω πίνακας συνοψίζει τους σχετικούς κινδύνους (RRs)

των µελετών επαγγελµατικής έκθεσης. Τύπος καρκίνου Αριθµός

µελετών

Μέσος RR Περιοχή

των RRs

Λευχαιµία 30 1.15 0.80-1.65

Καρκίνος εγκεφάλου 25 1.20 0.90-1.40

Λέµφωµα 7 1.20 0.90-1.70

Συνολικός καρκίνος 9 1.00 0.90-1.10

110

123

110

124

Τι έχουν δείξει οι µελέτες για τους «ηλεκτρικούς εργαζοµενους» και τον καρκίνο.

Μέχρι το 1992, διάφορες

επιδηµιολογικές έρευνες και µελέτες

των καρκίνων είχαν αναφέρει έναν

υψηλότερο από το αναµενόµενο αριθµό

περιπτώσεων λευχαιµίας µεταξύ ανθρω

πων που εργάζονταν σε κάποια

«ηλεκτρικά» επαγγέλµατα σε σχέση µε

ανθρωπους που εργάζονταν σε άλλα


Σ αυτές τις µελέτες, η κατηγο

ρία «ηλεκτρικός εργαζοµενος» περιλάµ

βανε ηλεκτρολόγους µηχανικούς, τηλε

φωνητές, επισκευαστές τηλεοράσεων και ραδιοφώνων, χειριστές

σταθµών ενέργειας, ηλεκτρολόγους και συγκολλητές.

Αλλες µελέτες έχουν αναφέρει σχέσεις µεταξύ περιστατικών

καρκίνου του εγκεφάλου ή θνησιµότητας και εργασίας σ αυτά τα


Καµµιά συσχέτιση µε τα συνολικά περιστατικά καρκίνου δεν έχει

αναφερθεί σ αυτές τις µελέτες.

110

125

Η πρώτη απ αυτές τις µελέτες ολοκληρώθηκε το 1982 από τον

DR Samuel Milham.

Αυτός διεξήγαγε ένα είδος µελέτης που ειναι γνωστό σαν µελέτη

«αναλογικού λόγου θνησιµότητας» και εξέτασε τις περιπτώσεις θανάτου

σε διάφορα επαγγέλµατα στην πολιτεία της Ουάσιγκτον.

Προσδιόρισε διάφορα επαγγέλµατα σαν «ηλεκτρικούς

εργαζοµενους», βασιζόµενος στην κρίση του ότι οι ανθρωποι που

εργάζονταν σ αυτά τα επαγγέλµατα πρέπει να είχαν υψηλότερη από την

τυπική έκθεση σε ηλεκτροµαγνητική ενέργεια.

Ο προσδιορισµός του των EMFs περιλάµβανε την βιοµηχανική

συχνότητα του ηλεκτρισµού (60 Hz) καθώς και τις ραδιοσυχνότητες και

το συνεχές ρεύµα.

Ο Dr Milham ανέφερε ότι µεταξύ των ηλεκτρικών εργαζοµενων,

η αναλογία θανάτων που οφείλονταν σε λευχαιµία έναντι άλλων αιτιών

ήταν υψηλότερη από το αναµενόµενο.

Το συµπέρασµα βασίστηκε στην αναλογία θανάτων από

λευχαιµία σε σχέση µε άλλες αιτίες θανάτου στον λευκό άρρενα

πληθυσµό της πολιτείας της Ουάσιγκτον.

Η έκθεση σε EMFs προτάθηκε σαν µια πιθανή εξήγηση.

Εκείνη την εποχή, πολύ λίγη πληροφόρηση υπήρχε για τους

τύπους ή τις περιοχές της έκθεσης σε EMFs των εργαζοµενων διαφόρων

επαγγελµάτων.

Χρησιµοποιώντας τις υπάρχουσες καταστάσεις των

πιστοποιητικών θανάτου σαν έναν έλεγχο για την έκθεση σε EMFs, οι

επιδηµιολόγοι µπόρεσαν να πληροφορηθούν για έναν µεγάλο αριθµό

ανθρωπων γρήγορα και σχετικά ανέξοδα.

Επιδηµιολόγοι άλλων πολιτειών των ΗΠΑ και άλλων χωρών

ανέφεραν παρόµοια ευρήµατα για λευχαιµία και άλλοι βρήκαν µια σχέση

µε τον καρκίνο του εγκεφάλου.

Μερικές µελέτες παρόµοιου τύπου δεν βρήκαν σχέσεις µεταξύ

αυτών των σπάνιων καρκίνων και των «ηλεκτρικών» επαγγελµάτων.

Οταν αναφέρονταν συσχετισµοί, αυτοί έτειναν να ειναι ασθενείς.

110

126

Παρµένα µαζί, τα αποτελέσµατα έδειχναν

µερικές πολύπλοκες ασυνέπειες.

Για παραδειγµα, όπως σηµειώθηκε από µια

κυβερνητική συµβουλευτική επιτροπή στην Μεγ.

Βρεττανία, δεν αναφέρθηκε αυξηµένο ποσοστό

λευχαιµίας συνολικά στις µελέτες των συγκολλητών,

αν και αυτοί ειναι µεταξύ των επαγγελµάτων µε τις

υψηλότερες εκθέσεις σε EMFs.

Τι ειναι ο καρκίνος.

Ο καρκίνος ειναι ένας όρος που χρησιµοποιείται για να περιγράψει

τουλάχιστον 200 διαφορετικές ασθένειες, εκ των οποίων όλες αφορούν µη

ελεγχόµενη κυτταρική ανάπτυξη. Η συχνότητα του καρκίνου µετριέται µε τον αριθµό

των νέων περιπτώσεων που σηµειώνονται ετησίως. Η συχνότητα συνήθως

περιγράφεται σαν ο αριθµός των νέων περιπτώσεων ανά 100.000 ανθρωπους ανά

έτος.

Η συχνότητα του καρκίνου στους ενήλικες στις ΗΠΑ ειναι 382 ανά 100.000

ανά έτος. Οι αιτίες των περισσότερων περιστατικών δεν ειναι γνωστές και οι

παράγοντες που επιδρούν διαφέρουν µεταξύ των διαφόρων τύπων καρκίνου.

Μερικοί από τους γνωστούς παράγοντες κινδύνου όπως το κάπνισµα, το

αλκοόλ και η διατροφή επιδρούν σε ιδιαίτερους τύπους καρκίνου.

Λευχαιµία.

Η λέξη λευχαιµία περιγράφει µια ποικιλία καρκίνων που αναπτύσσονται

στον µυελό των οστών, όπου σχηµατίζονται τα κύτταρα του αίµατος. Η λευχαιµίες

αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 4% όλων των περιπτώσεων καρκίνου στους

ενήλικες. Ωστόσο, η λευχαιµία ειναι ο περισσότερο κοινός τύπος καρκίνου στα

παιδιά. Στις ΗΠΑ, η συχνότητα λευχαιµίας στους ενήλικες ειναι περίπου 10

περιπτώσεις ανά 100.000 ανά έτος. Λίγα ειναι γνωστά για το τι προκαλεί λευχαιµία

στους ενήλικες, αλλά οι γεννετικοί παράγοντες παίζουν ένα ρόλο. Οι µόνες γνωστές

αιτίες ειναι οι ιονίζουσες ακτινοβολίες, το βενζόλιο και άλλα χηµικά και φάρµακα

που καταστέλλουν την λειτουργία του µυελού των οστών και ένας ιός.

Καρκίνος του εγκεφάλου.

Ο καρκίνος του κεντρικού νευρικού συστηµατος (εγκέφαλος και σπονδυλική

στήλη) ειναι ασυνήθιστος, µε την συχνότητα αυτή τη στιγµή να ειναι στις ΗΠΑ

περίπου στις 6 περιπτώσεις ανά 100.000 ανά έτος. Οι αιτίες της νόσου ειναι σε

µεγάλο βαθµό άγνωστες, αν και σε έναν αριθµό µελετών έχει αναφερθεί µια

συσχέτιση µε κάποιες επαγγελµατικές χηµικές εκθέσεις. Η ιονίζουσα ακτινοβολία στο

κεφάλι ειναι ένας γνωστός παράγοντας κινδύνου για τον καρκίνο του εγκεφάλου.

Παράγοντες που συσχετίζονται µε αυξηµένο κίνδυνο σε άλλους τύπους καρκίνου –

όπως κάπνισµα, διατροφή και µεγάλη χρήση αλκοόλ- δεν έχει βρεθεί να έχουν σχέση

µε τον καρκίνο του εγκεφάλου.

110

127

Το 1990, οι Drs Loomis και Savitz συνέλεξαν στοιχεία από 16

πολιτείες των ΗΠΑ για να µελετήσουν τις αιτίες θανάτου των

αµερικανών εργαζοµενων.

Οπως στις προηγούµενες µελέτες και αυτοί δεν έκαναν µετρήσεις,

αλλά υπολόγισαν την έκθεση βασιζόµενοι σε επαγγελµατικούς τίτλους.

Βρήκαν ότι σε σύγκριση µε άλλους εργαζοµενους οι ανθρωποι

που ταξινοµήθηκαν σαν «ηλεκτρικοί εργαζοµενοι» είχαν υψηλότερη

αναλογία καρκίνου του εγκεφάλου, αλλά όχι λευχαιµία.

Στην περίληψή τους οι συγγραφείς κατέληξαν στο συµπέρασµα

ότι για να επιλυθούν τα ζητήµατα τα σχετικά µε την έκθεση σε EMFs και

την ασθένεια, οι ερευνητές θάπρεπε να προχωρήσουν πέρα από τη χρήση

των επαγγελµατικών τίτλων σαν αντικαταστατών των µετρήσεων της

έκθεσης.

Για να έχουµε µια πιο ακριβή απάντηση στο πρόβληµα του πως

τα µαγνητικά πεδία συνδέονται µε την λευχαιµία ή τον καρκίνο του

εγκεφάλου, απαιτείται διερεύνηση των ιστορικών εργασίας χιλιάδων

εργαζοµενων και πραγµατοποίηση πραγµατικών µετρήσεων των

εκθέσεων σε µαγνητικό πεδίο για ξεχωριστούς εργαζοµενους σε τυπικά

επαγγελµατικά καθήκοντα.

110

128

Τι έχουν δείξει οι µελέτες των εργαζοµενων σε δηµόσιες επιχειρήσεις ηλεκτρισµού;

Πρόσφατα, ερευνητές στην Καλιφόρνια, την Νότια Καρολίνα,

τον Καναδά και την Γαλλία ανακοίνωσαν τ αποτελέσµατα από τρεις

σηµαντικές µελέτες εργαζοµενων σε δηµόσιες επιχειρήσεις ηλεκτρισµού.

Αυτές οι µελέτες θεωρείται ότι ειναι µεταξύ των καλύτερων

επιδηµιολογικών µελετών για τα EMFs που έχουν διεξαχθεί, κυρίως διότι

περιλαµβάνουν µεγάλο αριθµό εργαζοµενων και διότι οι ερευνητές

εκτίθησαν την έκθεση σε µαγνητικό πεδίο των εργαζοµενων βασιζόµενοι

περισσότερο σε µετρήσεις που έγιναν στον χώρο εργασίας, παρά µόνο

στους επαγγελµατικούς τίτλους.

Παρακάτω αναφέρονται τα ευρήµατά τους.

Μελέτη της Καλιφόρνια.

Οι ερευνητές της Καλιφόρνια µελέτησαν 36.000 εργαζοµενους σε

δηµόσιες επιχειρήσεις ηλεκτρισµού και δεν βρήκαν καµµιά ισχυρή,

συνεπή ένδειξη κάποιας συσχέτισης µεταξύ µαγνητικών πεδίων και

οποιουδήποτε τύπου καρκίνου.

Επειδή υπήρχαν σχετικά λίγες περιπτώσεις λευχαιµίας και

λυµφώµατος, η µελέτη δεν µπορούσε ν αποκαλύψει πολύ µικρούς

κινδύνους, αν υπήρχαν.

Μελέτη Καναδά/Γαλλίας.

Οι Καναδοί και Γάλλοι ερευνητές διεξήγαγαν µια µελέτη σε

223.292 εργαζοµενους σε δύο µεγάλες δηµόσιες επιχειρήσεις

ηλεκτρισµού στον Καναδά και στην εθνική δηµόσια επιχείρηση στη

Γαλλία.

Αυτοί ανέφεραν ότι οι εργαζοµενοι µε οξεία µυελώδη λευχαιµία

ήταν περίπου τρεις φορές περισσότερο πιθανό να βρίσκονται στο τµήµα

του εργατικού δυναµικού µε υψηλότερη επισωρευτική έκθεση σε


110

129

Στην ανάλυση της µέσης επισωρευτικής έκθεσης σε µαγνητικό

πεδίο, δεν βρέθηκαν σηµαντικά ανεβασµένοι κίνδυνοι για τους άλλους 29

τύπους καρκίνου που µελετήθηκαν.

Υπήρχαν αντιφάσεις στ αποτελέσµατα από τις τρεις ξεχωριστές

δηµόσιες επιχειρήσεις που ενεπλάκησαν στην µελέτη και δεν υπήρχε

καθαρή ένδειξη ότι ο κίνδυνος καρκίνου αυξάνει µε την αύξηση του

επιπέδου έκθεσης.

Βασιζόµενοι στ αποτελέσµατά τους, οι ερευνητές κατέληξαν στο

συµπέρασµα ότι η µελέτη δεν παρέχει καθαρή-ακριβή απόδειξη ότι τα

µαγνητικά πεδία προκάλεσαν τους αυξηµένους κινδύνους που βρέθηκαν

για την λευχαιµία και τον καρκίνο του εγκεφάλου.

Ωστόσο, παρατήρησαν σαν αξιοσηµείωτο το γεγονός ότι τ

αποτελέσµατα για την λευχαιµία και τον καρκίνο του εγκεφάλου

συµφωνούσαν µε τ αποτελέσµατα κάποιων προηγούµενων µελετών.

Στο τέλος, οι ερευνητές ανέφεραν µια συσχέτιση µεταξύ της

έκθεσης σε σύντοµες εξάρσεις του µαγνητικού πεδίου που δεν

περιλαµβάνονταν στην περιοχή ELF και αυξηµένου κινδύνου καρκίνου

του πνεύµονα.

Ωστόσο, κανένα άλλο στοιχείο δεν υποστηρίζει αυτό το εύρηµα

και οι ερευνητές δεν ειναι σίγουροι για τα στοιχεία έκθεσης στα οποία

βασίστηκαν.

Μελέτη της Νότιας Καρολίνας.

Σε µια άλλη σηµαντική µελέτη που περιλαµβάνει περισσότερους

από 138.000 εργαζοµενους σε πέντε δηµόσιες επιχειρήσεις ηλεκτρισµού

στις ΗΠΑ, οι συγγραφείς κατέληξαν στο συµπέρασµα ότι τ

αποτελέσµατα «δεν υποστηρίζουν µια συσχέτιση µεταξύ της

επαγγελµατικής έκθεσης σε µαγνητικά πεδία και της λευχαιµίας, αλλά

υποδείχνουν µια σύνδεση µε τον καρκίνο του εγκεφάλου».

Εχουν οι ηλεκτρικοί εργαζοµενοι υψηλότερες εκθέσεις EMFs από

άλλους εργαζοµενους;

Ειναι δύσκολο να συγκριθούν οι εκθέσεις σε EMFs των

ηλεκτρικών εργαζοµενων µ εκείνες άλλων εργαζοµενων, διότι υπάρχει

πολύ λίγη πληροφόρηση για τις εκθέσεις σε EMFs σε εργασιακά

περιβάλλοντα άλλα απ αυτά των δηµόσιων επιχειρήσεων ηλεκτρισµού.

110

130

Οι πρώϊµες µελέτες δεν περιλάµβαναν πραγµατικές µετρήσεις της

έκθεσης σε EMFs στην εργασία.

Πράγµατι, αυτές χρησιµοποιούσαν επαγγελµατικούς τίτλους σαν

µια εκτίµηση της υποτιθέµενης έκθεσης σε EMFs µεταξύ των

ηλεκτρικών εργαζοµενων.

Πρόσφατες µελέτες, ωστόσο, έχουν περιλάβει εκτενείς εκτιµήσεις

της έκθεσης σε EMFs.

Μια πρόσφατη δηµοσιευµένη το 1994 από την Dr Stephanie

London και τους συνεργάτες της έδωσε κάποιες πληροφορίες για

υπολογισµένες εκθέσεις σε EMFs των

εργαζοµενων σ έναν αριθµό ηλεκτρικών

επαγγελµάτων σε δηµόσιες επιχειρήσεις

ηλεκτρισµού και σε βιοµηχανίες.

Η µελέτη έδειξε ότι στο Λος

Αντζελες οι ηλεκτρικοί εργαζοµενοι είχαν

υψηλότερες εκθέσεις σε EMFs από

εργαζοµενους σε άλλα επαγγέλµατα.

Γι αυτή την µελέτη, η κατηγορία «ηλεκτρικοί εργαζοµενοι»

περιελάµβανε τεχνικούς ηλεκτρολόγους µηχανικούς, ηλεκτρολόγους

µηχανικούς, ηλεκτρολόγους, εργαζοµενους σε ηλεκτρικές γραµµές,

χειριστές σταθµών ενέργειας, τηλεφωνητές, επισκευαστές TV και

συγκολλητές.

Εκθέσεις σε EMFs εργαζοµενων στο Λος Αντζελες

Τύπος επαγγέλµατος Ηλεκτρικό Πεδίο Μαγνητικό Πεδίο*

Ηλεκτρικό

Μη ηλεκτρικό

19.0 V/m

5.5 V/m

9.6 mG

1.7 mG

* Ο πίνακας δείχνει τις µέσες µετρήσεις (το άθροισµα όλων των µετρήσεων σε µια

περίπτωση διαιρείται µε τον αριθµό των µετρήσεων που έγιναν).

110

131

110

132

Σχέση µεταξύ EMFs και καρκίνου σε διάφορους κλάδους επιχειρήσεων

Μια απ τις µεγαλύτερες µελέτες που ανέφερε µια συσχέτιση

µεταξύ καρκίνου και έκθεσης σε µαγνητικό πεδίο σε µια ευρεία περιοχή

βιοµηχανιών διεξήχθη από την Dr Birgitta Floderus, µια ερευνήτρια στο

Σουηδικό Εθνικό Ινστιτούτο της Εργασιακής Ζωής.

Η µελέτη περιελάµβανε µια εκτίµηση της έκθεσης σε EMFs σε

169 διαφορετικά επαγγέλµατα.

Η Floderus ανέφερε µια συσχέτιση µεταξύ υπολογισµένης

έκθεσης σε EMFs και αυξηµένου κινδύνου για χρόνια λυµφωµατική

λευχαιµία.

Αναφέρθηκε κάποιος αυξηµένος κίνδυνος για όγκους του

εγκεφάλου σε άντρες κάτω απ την ηλικία των 40, των οποίων η εργασία

εµπεριείχε µια µέση έκθεση σε µαγνητικό πεδίο περισσότερη από 2 mG.

Μια άλλη Σουηδική µελέτη από τον Alfreddson και τους

συνεργάτες του (1996) βρήκε µια έξαρση κινδύνου λυµφωµατικής

λευχαιµίας µεταξύ µηχανοδηγών και

ελεγκτών σιδηροδρόµου.

Το 1994, η Floderus ανέφερε

ένα παρόµοιο εύρηµα σε µια µελέτη

για τους Σουηδούς Σιδηροδροµικούς.

Ωστόσο, το 1994 µια µελέτη

που αφορούσε τους Νορβηγούς

σιδηροδροµικούς δεν βρήκε παρόµοια ένδειξη συσχέτισης µεταξύ

έκθεσης σε EMFs και λευχαιµίας ή όγκων του εγκεφάλου.

110

133

Προηγούµενες µελέτες στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ δείχνουν ότι

οι σιδηροδροµικοί εκτείθενται σε συγκριτικά ισχυρά µαγνητικά πεδία

στην εργασία τους.

110

134

Υπάρχουν ενδείξεις ότι η έκθεση σε EMFs αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του στήθους;

Ο καρκίνος του στήθους στους άντρες.

Η πρώτη επιδηµιολογική ένδειξη για µια συσχέτιση µεταξύ

έκθεσης σε EMFs και καρκίνου του στήθους ήταν για τον αντρικό

καρκίνο του στήθους.

Ο Dr Genevieve Matanoski ανέφερε την εύρεση δύο

περιπτώσεων καρκίνου του στήθους µεταξύ 900 ανδρών που εργάζονταν

σ έναν κεντρικό τηλεφωνικό σταθµό µιας τηλεφωνικής εταιρείας της

Νέας Υόρκης.

Επειδή ο ανδρικός καρκίνος του στήθους ειναι πολύ σπάνια

ασθένειας (ένας στους 100.000 άνδρες ανά έτος στις ΗΠΑ αναπτύσσει

καρκίνο του στήθους) οι ευρεθείσες δύο περιπτώσεις σε µια οµάδα τόσο

µικρή, ήταν κάτι το ασυνήθιστο.

Νορβηγοί ερευνητές το 1990 ανέφεραν ότι ο καρκίνος του

στήθους συνέβαινε περισσότερο συχνά µεταξύ των Ανδρών που

εργαζότανε σε ηλεκτρικά επαγγέλµατα στη Νορβηγία. Ο αριθµός των

περιπτώσεων ήταν µικρός (12), αλλά µεγαλύτερος απ ότι αναµενόταν.

Αλλες µελέτες καρκίνου του στήθους και ηλεκτρικών εργασιών

έδωσαν αντιφατικά αποτελέσµατα.

Το 1992 η Dr Dana Loomis ανέφερε ότι αφού µελέτησε τους

εγγεγραµµένους θανάτους ανδρών σε 24 πολιτείες των ΗΠΑ, δεν βρήκε

γενικά αυξηµένο αριθµό θανάτων από καρκίνο του στήθους µεταξύ

εκείνων που είχαν εργαστεί σε ηλεκτρικά επαγγέλµατα.

110

135

Ωστόσο, βρέθηκε µια υψηλότερη αναλογία απ ότι αναµενότανε

περιπτώσεων καρκίνου του στήθους ηλεκτρικών εργαζοµενων, που

αφορούσε άνδρες που πέθαναν σε ηλικία µικρότερη από τα 65 χρόνια.

Σε µια µελέτη(1992) ενδείξεων καρκίνου µεταξύ ∆ανών

εργαζοµενων, ο Dr Pascal Guinel ανέφερε ότι σε επαγγέλµατα µε

πιθανώς διαλλειµµατική ή συνεχή έκθεση σε EMFs, ο καρκίνος του

στήθους αναπτύχθηκε πιο συχνά απ ότι αναµενότανε σε άνδρες και

λιγότερο συχνά απ ότι αναµενότανε σε γυναίκες.

Τ αποτελέσµατα αυτών των µελετων ήταν περιορισµένα διότι δεν

περιελάµβαναν µετρήσεις στους χώρους εργασίας και οι ερευνητές δεν

µπορούσαν να εκτιµήσουν τον ρόλο των γνωστών παραγόντων κινδύνου,

όπως οικογενειακό ιστορικό του καρκίνου του στήθους, πράγµα που

µπορεί να προκαλέσει σύγχυση στην ανάλυση.

Καµµιά από τις τρεις κύριες µελέτες των εργαζοµενων σε

δηµόσιες επιχειρήσεις ηλεκτρισµού (που αναφέρθηκαν παραπάνω) δεν

ανέφερε κάποια σχέση µεταξύ καρκίνου του στήθους ανδρών και

επαγγελµάτων αφορόντων έκθεση σε µαγνητικά πεδία.

Ο καρκίνος του στήθους σε γυναίκες.

Αν και ο καρκίνος του στήθους στους άνδρες ειναι σπάνιος, στις

γυναίκες ειναι δυστυχώς συνηθισµένος. Η ενδεικτική αναλογία για τον

γυναικείο καρκίνο του στήθους στις ΗΠΑ ειναι ανά έτος περισσότερο

από 1 στα 1000 (110 στις 100.000).

Μια µελέτη το 1994 από ερευνητές στο πανεπιστήµιο της Νότιας

Καρολίνας εξέτασε εγγεγραµµένους θανάτους γυναικών εργαζοµενων

στις ΗΠΑ και βρήκε ότι οι γυναίκες που απασχολούνταν σε ηλεκτρικά

επαγγέλµατα ήταν ελαφρώς περισσότερο πιθανό να έχουν πεθάνει από

καρκίνο του στήθους απ ότι ήταν άλλες εργαζοµενες γυναίκες.

Ωστόσο, αυτή η µελέτη δεν έλεγξε για συγχυτικούς παράγοντες,

όπως η ηλικία γέννησης του πρώτου παιδιού, διαιτολόγιο, γονιµότητα και

οικογενειακό ιστορικό, καθένας από τους οποίους ειναι γνωστό ότι

επιδρά στον κίνδυνο καρκίνου του στήθους.

110

136

Χωρίς αυτή την υποστηρικτική πληροφόρηση για τις γυναίκες

στην µελέτη, ειναι αδύνατον να γνωρίζουµε εάν η ξεχωριστή συσχέτιση

µε την έκθεση σε EMFs δεν συγχέεται µε άλλον παράγοντα κινδύνου που

µπορεί να ειναι συνηθισµένος µεταξύ γυναικών σε ηλεκτρικά


Στην µελέτη των ∆ανών εργαζοµενων που µνηµονεύτηκε

προηγούµενα, εκτιµήθηκε η έκθεση όλων των εργαζοµενων γυναικών

στη χώρα, οµαδοποιώντας τα επαγγέλµατα σε κατηγορίες χαµηλής και

υψηλής έκθεσης σε EMFs.

Οι γυναίκες των οποίων τα επαγγέλµατα κατατάχθηκαν στην

κατηγορία υψηλότερης έκθεσης δεν είχαν περισσότερους καρκίνους του

στήθους απ ότι οι γυναίκες που είχαν επαγγέλµατα στην κατηγορία

χαµηλότερης έκθεσης.

Τώρα βρίσκονται σε εξέλιξη µερικές µεγάλης κλίµακας µελέτες

στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες που ερευνούν αν οι γυναίκες που

κατοικούν σε σπίτια µε υψηλότερες εκθέσεις σε EMFs έχουν αυξηµένο

κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του στήθους. Και βιολογικές µελέτες ειναι

σε εξέλιξη επίσης, εξετάζοντας τον πιθανό ρόλο των EMFs και της

µελατονίνης στην ανάπτυξη και καταστολή του καρκίνου του στήθους.

110

137

110

138

Μπορεί να συνδέονται τα EMFs µε άλλες ασθένειες;

Μέχρι το 1979, οι ερευνητές στην Αγγλία, τη Σουηδία και τον

Καναδά είχαν ερευνήσει την συνολική υγεία των υψηλής τάσης

εργαζοµενων σε δηµόσιες επιχειρήσεις ηλεκτρισµού.

Στην Σουηδία, εργαζοµενοι που είχαν εκτεθεί για µεγάλο χρονικό

διάστηµα σε πεδία βιοµηχανικής συχνότητας σε υποσταθµούς, δεν

ανέφεραν οποιαδήποτε ασυνήθιστα προβληµατα υγείας.

Στην Αγγλία, εξετάστηκαν εργαζοµενοι σε γραµµές διανοµής και

µεταφοράς για προβληµατα υγείας. Οι εργαζοµενοι που εκτέθηκαν σε

EMFs δεν ανέφεραν περισσότερους πονοκεφάλους ή κούραση απ τους

άλλους εργαζοµενους.

Ενας Σουηδός ερευνητής εκτίµησε την επίδραση των σύντοµης

διάρκειας εκθέσεων σε πεδία γραµµών ηλεκτρικής ενέργειας πάνω στην

απόδοση, συµπεριφορά, διάθεση και αυτοδιαγνώσιµα συµπτώµατα σε

εργαζοµενους σε µια δηµόσια επιχείρηση ηλεκτρισµού.

Συγκρινε τους ίδιους εργαζοµενους µετά από µια εργάσιµη ηµέρα

υπό συνθήκες έκθεσης προς άλλη ηµέρα υπό συνθήκες µη έκθεσης.

∆εν βρέθηκαν διαφορές στο άγχος, στο χρόνο αντίδρασης ή σε

άλλες µετρήσεις απόδοσης και υγείας.

110

139

Κατοπινές µελέτες ανθρωπων που κατοικούσαν κοντά σε

γραµµές µεταφοράς δεν έδωσαν καθαρές ενδείξεις ότι ανάλογα

συµπτώµατα µπορεί να ήταν περισσότερα µεταξύ εκείνων που

κατοικούσαν πλησιέστερα σε γραµµή µεταφοράς.

Μια µελέτη που δηµοσιεύτηκε το 1995 ανέφερε ότι µεταξύ

εργαζοµενων που µελετήθηκαν στη Φιλανδία και στην Καλιφόρνια,

εκείνοι µε τις υψηλότερες από τις τυπικές εκθέσεις σε EMFs (κυρίως

ράπτριες, µοδίστρες και ράπτες σ αυτή την µελέτη) είχαν περίπου τρεις

φορές µεγαλύτερο κίνδυνο ν αναπτύξουν τη νόσο του Αλτσχάϊµερ απ ότι

άλλοι εργαζοµενοι. Αυτή ήταν η πρώτη µελέτη που εξέτασε την πιθανή

συσχέτιση µεταξύ έκθεσης σε EMFs και νόσου του Αλτσχάϊµερ.

Σύµφωνα µε τους συγγραφείς, χρειάζονται επιπλέον µελέτες για να

επιβεβαιωθούν τα ευρήµατά τους.

Οι επιστήµονες έχουν εξετάσει την πιθανότητα µερικοί

εργαζοµενοι να ειναι «ευαίσθητοι στον ηλεκτρισµό» και να αντιδρούν σε

κάποιο είδος EMF. Το ζήτηµα υφίσταται επειδή µερικοί εργαζοµενοι,

κυρίως στις Σκανδιναυικές χώρες, ανέφεραν δερµατικά προβληµατα ή

άλλα συµπτώµατα όταν εργάζονται µε υπολογιστές.

Οι Σουηδοί ερευνητές έχουν αναφέρει ότι οι πρωταρχικές τους

µελέτες δεν έχουν δείξει κάποια σχέση µεταξύ των συµπτωµάτων ενός

προσώπου και της έκθεσης σε ηλεκτρικά ή µαγνητικά πεδία.

Η πραγµατική αιτία αυτών των προβληµατων ειναι ακόµη

άγνωστη. Αυτό µπορεί να αντανακλά µια ποικιλία παραγόντων,

συµπεριλαµβανοµένων της θερµοκρασίας και της υγρασίας του δωµατίου

και της έντασης της εργασίας.

110

140

Η εργασία µε τερµατικά οπτικής απεικόνισης (VDTs) αυξάνει τον κίνδυνο αποβολών ή προβληµατικών γεννήσεων;

Στο τέλος της δεκαετίας του 1970, καθώς η χρήση των

τερµατικών οπτικής απεικόνισης στους χώρους εργασίας γινότανε όλο

και πιο συνηθισµένη, άρχισαν να εγείρονται ζητήµατα που αφορούσαν

τις πιθανές επιδράσεις στην εγκυµοσύνη των εργαζοµενων µε τέτοια

τερµατικά. Αναφέρθηκαν περιπτώσεις αποβολών και προβληµατικών

γεννήσεων σε διάφορες θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ και τον Καναδά.

Εχουν µετρηθεί διάφορες εκθέσεις και εκποµπές VDT: ακτίνες Χ,

υπεριώδης ακτινοβολία, ορατό φως, υπέρυθρη ακτινοβολία, πεδία

ραδιοσυχνοτήτων, EMFs συχνότητος ηλεκτρικής ενέργειας, χηµικά

(PCBs), ατµοσφαιρικά ιόντα και στατικά πεδία. Οι εκθέσεις των

εργαζοµενων σε τέτοιες εκποµπές ήταν πολύ χαµηλές.

Ωστόσο, αντίθετα µε άλλες συσκευές γραφείου, τα VDTs

εκπέµπουν παλλόµενα ηλεκτροµαγνητικά πεδία

στην περιοχή πολύ χαµηλών συχνοτήτων (VLF),

ειδικότερα από τα 15.000 µέχρι τα 30.000 Hz.

Το 1982, ένα εργαστήριο στην Ισπανία

ανέφερε τις δυσµορφίες που συνέβαιναν σε

έµβρυα κοτόπουλα που εκτέθηκαν σε παλλόµενα

µαγνητικά πεδία σε χαµηλές συχνότητες. Αν και

110

141

αυτά τ αποτελέσµατα δεν µπόρεσαν να επαναληφθούν από τους Ισπανούς

ερευνητές ή αλλους, οι επιδηµιολογικές µελέτες των εργαζοµενων

άρχισαν να ερευνούν µήπως δυσµορφίες ή προβληµατικές γεννήσεις

συνέβαιναν περισσότερο µεταξύ των χρηστών VDTs.

Στην επόµενη δεκαετία, περισσότερες από 10 επιδηµιολογικές

µελέτες ολοκληρώθηκαν στις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Σουηδία, την

Φιλανδία, την Νορβηγία και την ∆ανία.

Οι περισσότερες των µελετών ανέφεραν ότι η εργασία µε VDTs

δεν επηρεάζει τον κίνδυνο αποβολών ή προβληµατικών γεννήσεων.

Ωστόσο, µόνο σε τρεις µελέτες έγιναν µετρήσεις εκθέσεων σε

VDTs.

Το 1991, ερευνητές στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και

Ασφάλειας των ΗΠΑ (NIOSH) µελέτησαν δύο οµάδες χειριστών

τηλεφωνικού πίνακα. Η µια οµάδα χρησιµοποιούσε οθόνες VDT, η άλλη

όχι. Τα επίπεδα των µαγνητικών πεδίων βιοµηχανικής συχνότητας (60

Hz) µετρήθηκαν στις θέσεις των χειριστών και ήταν παρόµοια και για τις

δυο οµάδες.

Αυτή η µελέτη ανέφερε ότι δεν συνέβαιναν περισσότερες

αποβολές µεταξύ των χρηστών VDTs απ ότι µεταξύ των εργαζοµενων

που δεν χρησιµοποιούσαν VDTs.

Η µελέτη επίσης ανέφερε ότι δεν φάνηκε να υπάρχει σχέση

µεταξύ του χρόνου που µια γυναίκα χρησιµοποιούσε ένα VDT και της

πιθανότητας να έχει µια αποβολή.

Μια µελέτη απ την Φιλανδία,ανέφερε ότι γυναίκες που απέβαλαν

σε µια από τρεις επιχειρήσεις ήταν περισσότερο πιθανό να έχουν

χρησιµοποιήσει µοντέλα VDTs που µπορούσαν να παράγουν µαγνητικά

πεδία 50 Hz πάνω από 3 mG.

Οι ερευνητές δεν βρήκαν µια συνολική συσχέτιση µεταξύ

αποβολών και προβληµατικών γεννήσεων και χρήσης VDT, ούτε υπήρχε

κάποια σχέση µεταξύ αυξηµένης ένδειξης αποβολών µε αυξηµένη ισχύ

πεδίου VLF.

Το 1994, η Εθνική Επιτροπή Ραδιολογικής Προστασίας (NRPB)

της Μεγάλης Βρεττανίας ζήτησε από µια συµβουλευτική οµάδα

επιστηµόνων να αναψηλαφίσει µελέτες πιθανών επιδράσεων στην υγεία

από την χρήση VDTs.

110

142

Αυτοί κατέληξαν στο συµπέρασµα ότι “δεν υπήρχε σοβαρός

λόγος να υποθέσουν” ότι η έκθεση σε ηλεκτροµαγνητικά πεδία χαµηλών

συχνοτήτων από την χρήση VDTs βλάπτει το έµβρυο.

Εχουν συνδεθεί µε την έκθεση σε EMFs κάποιες οµάδες περιπτώσεων καρκίνου ή δυσµενών επιδράσεων στην υγεία σε κάποιες θέσεις εργασίας;

Ενας ασυνήθιστα µεγάλος αριθµός καρκίνων, αποβολών ή άλλων

δυσµενών επιπτώσεων στην υγεία, που συµβαίνει σε µια περιοχή ή σε

µια ορισµένη περίοδο χρόνου, καλείται «οµάδα περιπτώσεων».

Μερικές οµάδες περιπτώσεων ειναι ένα πρώϊµο σήµα

προειδοποίησης ενός κινδύνου για την υγεία. Αλλά τις περισσότερες

φορές η αιτία της οµάδας περιπτώσεων δεν ειναι γνωστή.

Σε εξάρτηση από το πως έχει προσδιοριστεί, µια οµάδα

περιπτώσεων µπορεί να ειναι ή να µην ειναι ασυνήθιστη.

Μερικές φορές, για παραδειγµα, επιπλέον µελέτη δείχνει ότι η

οµάδα περιπτώσεων µπορεί ν αφορά διάφορους τύπους καρκίνου ή άλλες

επιδράσεις στην υγεία.

∆εν υπάρχουν αποδεδειγµένα παραδειγµατα οµάδων

περιπτώσεων καρκίνου συνδεδεµένων µε έκθεση σε EMFs, αν και

αρκετές οµάδες περιπτώσεων έχουν µελετηθεί προσεκτικά.

110

143

Ο προσδιορισµός µιας «οµάδας περιπτωσεων» εξαρτάται από το πόση

µεγάλη περιοχη περιλαµβάνεται.

Περιπτώσεις καρκίνου (ειναι τα χ στο διάγραµµα) σε µια πόλη, συνοικία ή

θέση εργασίας µπορεί να συµβαίνουν µε τρόπους που δείχνουν ότι µια οµάδα

περιπτώσεων µπορεί να οφείλεται σε κάποια κοινή περιβαλλοντική αιτία.

Συχνά τέτοια πρότυπα αποδείχνονται ότι οφείλονται στην τύχη.

Η σκιαγράφιση µιας οµάδας περιπτώσεων ειναι υποκειµενική – που

σχεδιάζονται οι κύκλοι;

144

144

Βιολογικές µελέτες

Τι επιδράσεις των EMFs έχουν αναφερθεί σε εργαστηριακές µελέτες.

Μερικές εργαστηριακές µελέτες έχουν αναφέρει ότι η έκθεση σε

EMFs µπορεί να επιφέρει βιολογικές επιδράσεις, όπως:

• Αλλαγές στις λειτουργίες των κυττάρων και των ιστών

• Αλλαγές στην ανθρώπινη εγκεφαλική δραστηριότητα και στον

καρδιακό ρυθµό.

• Αλλαγές στους βιορυθµούς.

• Μείωση της ορµόνης µελατονίνης.

• Μεταβολές στο ανοσοποιητικό συστηµα.

• Επιταχυµένη ανάπτυξη όγκων.

145

145

Μια βιολογική επίδραση ειναι µια µετρήσιµη αλλαγή σε µερικές

βιολογικές λειτουργίες που µπορεί να έχουν ή να µην έχουν ένα βλαβερό

αποτέλεσµα.

∆εν γνωρίζουµε αν οι βιολογικές επιδράσεις που παρατηρήθηκαν

στο εργαστήριο µπορούν να έχουν κάποια επίδραση στην ανθρωπινη υγεία.

Μερικές απ αυτές τις επιδράσεις βρίσκονται µέσα στην κανονική

περιοχή µεταβολών. Μια βιολογική απόκριση σε µια ιδιαίτερη διέγερση δεν

ειναι απαραίτητο να ειναι πάντα βλαβερή. Για παραδειγµα, οι κόρες των

µατιών µας µικραίνουν όταν εκτίθενται σε λαµπρό φως και τα τύµπανα των

αυτιών µας δονούνται µε τον ήχο.

Χρειάζονται πολύ ειδικές εργαστηριακές συνθήκες στους ερευνητές

για να µπορούν ν ανακαλύπτουν τις επιδράσεις των EMFs.

Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν ειναι καθαρό πως τα EMFs

δηµιουργούν πράγµατι αυτές τις επιδράσεις.

146

146

Πως µπορεί να προκαλούν τα EMFs τις βιολογικές επιδράσεις.

Η περισσότερη απ την συζήτηση για τα EMFs επικεντρώνεται σ

αυτό το ζήτηµα. Οι ερευνητές προσπαθούν να προσδιορίσουν τους

βιοφυσικούς µηχανισµούς µε τους οποίους τα EMFs θα µπορούσαν να

προκαλέσουν τις επιδράσεις που αναφέρθηκαν σε µερικά πειράµατα.

Ενας τέτοιος µηχανισµός µπορεί να ειναι τα ασθενή ηλεκτρικά

ρεύµατα που δηµιουργούνται στο σώµα από τα κυµαινόµενα ηλεκτρικά και


Ωστόσο, µερικοί επιστήµονες συµφωνούν ότι επειδή αυτά τα

ρεύµατα ειναι πολυ µικρότερα από τα φυσικά ρεύµατα του σώµατος, ειναι

απίθανο να έχουν κάποια επίδραση στην υγεία.

Κάποιοι άλλοι υποθέτουν ότι τα ρεύµατα από την έκθεση σε EMFs

µπορεί να έχουν µια σταθερή συχνότητα και µια κυµατική µορφή που ειναι

πολύ διαφορετική από τον ηλεκτρισµό του σώµατος και έτσι µπορεί τα

κύτταρα µε κάποιο τρόπο να «αισθάνονται» αυτά τα ρεύµατα, ακόµη και αν

ειναι µικρά.

Οι εργαστηριακές µελέτες δεν έχουν

δείξει ότι τα EMFs προκαλούν τις γεννετικές

αλλοιώσεις που σηµαίνουν την έναρξη της

καρκινικής διαδικασίας.

Μερικές µελέτες δείχνουν ωστόσο, ότι

τα EMFs µπορούν να προωθήσουν την

καρκινική δραστηριότητα στα κύτταρα που ειναι

ήδη προκαρκινικά.

Μερικές πρόσφατες µελέτες προσπάθη

σαν ν ανακαλύψουν εάν η έκθεση σε EMFs

147

147

µπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη του καρκίνου.

Σ αυτές τις µελέτες, οι ερευνητές εξέθεσαν µια οµάδα

πειραµατόζωων σε χηµικά που προκαλούν την έναρξη καρκίνων του

στήθους ή του δέρµατος. Τότε, προκάλεσαν έκθεση των ζώων της οµάδας

σε µαγνητικά πεδία ή σε µαγνητικά πεδία και επιπλέον σε άλλα χηµικά

γνωστά για το ότι προκαλούν όγκους.

Μερικές µελέτες δεν ανέφεραν ενδείξεις για την ανάπτυξη όγκων.

Ωστόσο, µερικοί ερευνητές έχουν δείξει ότι κάτω από κάποιες περιστάσεις η

έκθεση σε EMFs µπορεί να προκαλέσει την ανάπτυξη όγκων σε ζώα.

Παρόµοια ερευνητικά αποτελέσµατα που ειναι ευρέως αποδεκτά από

τους επιστήµονες σαν έγκυρα, πρέπει να επαναληφθούν, δηλαδή, οι

επιστήµονες σε άλλα εργαστήρια πρέπει να µπορέσουν να επαναλάβουν το

πείραµα και να δηµιουργηθούν παρόµοια αποτελέσµατα.

Ο µεγαλύτερος και σοβαρότερος κίνδυνος απ τα EMFs ειναι η

επίδρασή τους στα βιολογικά µακροµόρια του οργανισµού και

συγκεκριµένα στο DNA και τις πρωτεϊνες.

Η σπουδαιότητα των µορίων αυτών ειναι τεράστια για τον

οργανισµό.

Οι πρωτεϊνες µετέχουν, είτε

σαν δοµικά στοιχεία είτε σαν

ρυθµιστές, σε όλες τις βιολογικές

λειτουργίες. Κατά την κατασκευή

ενός µορίου πρωτεϊνης, που

συµβαίνει µέσα στο κύτταρο,

πληροφορίες που περιέχονται στην

αλυσίδα του DNA στον πυρήνα του

κυττάρου, µεταφράζονται και σχηµατίζουν το πρωτεϊνικό µόριο.

Οι σύγχρονες θεωρίες της καρκινογένεσης υποστηρίζουν ότι ο

σχηµατισµός ενός καρκινώµατος ακολουθεί τουλάχιστον δυο στάδια.

Στο πρώτο στάδιο, το DNA αλλοιώνεται από κάποιον εξωγενή

παράγοντα και δίνει ανώµαλο DNA, που µε τη σειρά του παράγει ανώµαλα

µόρια πρωτεϊνών. Το φαινόµενο καταλήγει σε ανώµαλες βιολογικές

λειτουργίες µέσα στο κύτταρο.

148

148

Η διαδικασία της αλλοίωσης του DNA σε κάποιο σηµείο της

αλυσίδας του, προϋποθέτει σηµαντικό ποσό ενέργειας, µεγαλύτερο απ ότι

παρέχουν τα συνήθη ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία βιοµηχανικής

συχνότητας. Σε υψηλότερες συχνότητες, όπως στις ακτίνες Χ, ειναι δυνατή

η µετάλλαξη του DNA. Τα EMFs βιοµηχανικής συχνότητας ειναι µάλλον

αθώα στο σηµείο αυτό.

Ειναι ωστόσο πιθανό να επιδρούν, αν όχι απευθείας στο DNA, στην

υπόλοιπη βιοχηµική διαδικασία και στον ρυθµό µε τον οποίο µεταφράζονται

οι πληροφορίες από το DNA και παράγουν τα πρωτεϊνικά µόρια.

Κάτω απ την επίδραση EMFs βιοµηχανικής συχνότητας ειναι

δυνατή η σύνθεση νέων και µη φυσιολογικών µορίων πρωτεϊνών. Επιπλέον

µεταβάλλεται και το ποσοστό παραγωγής της κάθε πρωτεϊνης και

ευνοούνται οι πρωτεϊνες µε µικρότερο µοριακό βάρος.

Αν αναλογιστούµε την σπουδαιότητα των πρωτεϊνών, καθώς και το

ότι µερικές από αυτές ειναι ένζυµα που ελέγχουν άλλες αντιδράσεις µέσα

στο κύτταρο, καταλαβαίνουµε ότι ειναι δυνατόν να µεταβληθούν όλες οι

ενδοκυτταρικές λειτουργίες των κυττάρων που εκτίθενται σε τέτοιου είδους

EMFs και εποµένως η συνολική υγεία του οργανισµού.

Απ ότι φαίνεται µέχρι σήµερα, τα EMFs βιοµηχανικής συχνότητας

επιδρούν περισσότερο στην περιοχή της κυτταρικής µεµβράνης.

Ο ρόλος της κυτταρικής µεµβράνης στη σωστή λειτουργία του

κυττάρου ειναι σηµαντικότατος. Ελέγχει τη ροή ατόµων επιλεκτικά, από και

προς το εσωτερικό του κυττάρου και αποτελεί το χώρο επικοινωνίας του

κυττάρου µε το περιβάλλον, που πραγµατοποιείται µέσω της αναγνώρισης

κάποιων µορίων ή µέσω της λήψης ηλεκτρικών σηµάτων.

Τα EMFs βιοµηχανικής συχνότητας φαίνεται να επηρεάζουν το

ονοµαζόµενο "βιολογικό ρολόϊ" του οργανισµού που ειναι υπεύθυνο για τη

ρύθµιση και την εναλλαγή των λειτουργιών του ύπνου και της εγρήγορσης

σε 24ωρη βάση.

Σε πειράµατα µε ζώα, τα πεδία αυτά, αύξησαν τη διάρκεια των

λειτουργιών της φάσης του ύπνου, αλλά η επίδρασή τους εξαφανίστηκε σε

λίγες µέρες µετά την αποµάκρινσή τους.

Το ίδιο πείραµα σε ανθρωπους έδωσε παρόµοια αποτελέσµατα ως

προς την αλλαγή του βιολογικού ρολογιού, αλλά και πάλι η λειτουργία του

οργανισµού επανήλθε στο φυσιολογικό, µετά την αποµάκρυνση του πεδίου.

149

149

Σε άλλα πάλι πειράµατα, εθελοντές δέχτηκαν να ζήσουν κάτω απ

την επιδραση EMFs βιοµηχανικής συχνότητας και δεν εµφάνισαν καµµιά

µεταβολή στον χρόνο αντίδρασης, την κόπωση, την µνήµη και την νοητική

τους ικανότητα.

Οταν όµως το ηλεκτροµαγνητικό πεδίο έπαυε και ξεκινούσε

επαναληπτικά κάθε 15 δευτερολεπτα, ο χρόνος αντίδρασης και η εγρήγορση

επιδεινώθηκαν σηµαντικά.

Σε µερικές µάλιστα περιπτώσεις άλλαξε ακόµη και ο καρδιακός

ρυθµός.

Ο βαθµός επίδρασης του πεδίου ήταν διαφορετικός από άτοµο σε

άτοµο.

150

150

Σχετικά µε τις επιδράσεις των EMFs στην ορµόνη µελατονίνη.

Υπάρχουν αναφορές ερευνητών από πειράµατα σε ζώα, ότι τα EMFs

βιοµηχανικής συχνότητας µπορούν να µειώσουν την παραγωγή της ορµόνης

µελατονίνης.

Η µελατονίνη ειναι µια ορµόνη που εκκρίνεται κυρίως την νύχτα

από τον κωνοειδή αδένα, έναν µικρό αδένα προσκολληµένο στον εγκέφαλο.

Οι επιστήµονες έχουν αναφέρει αποτελέσµατα εργαστηριακών

πειραµάτων που δείχνουν ότι η µελατονίνη µπορεί να επιβραδύνει την

ανάπτυξη µερικών καρκινικών κυττάρων, όπως τα κύτταρα του καρκίνου

του στήθους.

Αφού η µελατονίνη βοηθά στην πρόληψη της ανάπτυξης καρκίνου

και εάν τα EMFs µειώνουν την µελατονίνη, τότε αυτό πρέπει να βοηθά την

εξήγηση των αποτελεσµάτων των µελετών που δείχνουν αυξηµένο κίνδυνο

καρκίνου µε την έκθεση σε EMFs.

Το Μεσοδυτικό Ερευνητικό Ινστιτούτο (MRI) στο Κάνσας Σίτυ των

ΗΠΑ έχει µελετήσει τις επιδράσεις της

έκθεσης σε EMFs στα επίπεδα

µελατονίνης του ανθρωπου στους

άνδρες.

Το 1993, το MRI ανέφερε ότι αν

και δεν φάνηκαν επιδράσεις στα άτοµα

του µέσου όρου, εκείνα τα άτοµα µε

φυσιολογικά χαµηλότερα επίπεδα

µελατονίνης έδειξαν µια µικρή

πρόσθετη µείωση όταν εκτίθονταν

περιοδικά σε µαγνητικά πεδία 60 Hz

των 200 mG.

Ωστόσο, το 1994, το MRI ανέφερε ότι µια δεύτερη µελέτη,

σχεδιασµένη να προκαλέσει τα ίδια αποτελέσµατα µε την προηγούµενη, δεν

τα προκάλεσε.

151

151

Το 1995, το MRI εκτίµησε τις επιδράσεις συνεχούς έκθεσης σε

µαγνητικά πεδία της ίδιας έντασης. Πάλι, δεν βρέθηκαν επιδράσεις στην

µελατονίνη.

Μερικά εργαστηριακά πειράµατα έχουν αναφέρει ότι η έκθεση σε

EMFs µεταβάλλει τα επίπεδα µελατονίνης στους κρίκετους και στους

ποντικούς. Τ αποτελέσµατα αυτών των πειραµάτων δεν έχουν επαναληφθεί

ωστόσο.

152

152

Μερικές γνώµες

Αυτό το κεφάλαιο παρέχει µερικές γνώµες ατόµων που έχουν

µελετήσει το θέµα των EMFs καθώς και διαφόρων οργανισµών.

Τι λένε οι ερευνητές των EMFs για τις πιθανές επιδράσεις στην υγεία της επαγγελµατικής έκθεσης σε EMFs.

Μετά από σχεδόν 20 χρόνων έρευνα, οι εµπειρογνώµονες δεν

µπορούν ακόµη να µας πουν µε βεβαιότητα εάν η έκθεση σε EMFs ειναι

επικίνδυνη ή όχι.

Αν και οι περισσότερες γνώµες ποικίλουν σε σχέση µε την

πιθανότητα κινδύνου, οι περισσότεροι συµφωνούν ότι χρειάζεται

περισσότερη έρευνα.

Παρακάτω αναφέρονται τα µέχρι τώρα συµπεράσµατα µερικών

επιφανών επιστηµόνων για την πιθανότητα η έκθεση σε EMFs στον χώρο

εργασίας να επηρεάσει την υγεία.

«Η πιθανότητα ενός κινδύνου υπάρχει, αλλά δεν µπορεί να θεωρηθεί

θεµελιωµένη και δεν ειναι βιολογικά ευλογοφανής».

Sir Richard Doll

Πανεπιστήµιο του Oxford

«Υπάρχουν επαρκή στοιχεία για να υπάρξει πραγµατικό ενδιαφέρον.

Το ενδιαφέρον δεν ειναι φανταστικό, αλλά υπάρχουν πολλά που πρέπει να

γίνουν για να κατανοηθεί εάν κάποιοι τύποι έκθεσης ειναι πιο σηµαντικοί

από άλλους. Μέχρι ν αποκτήσουµε τη δυνατότητα χειρισµού της µετρικής

έκθεσης και των σηµαντικών εκθέσεων, θα είµαστε στο σκοτάδι όσον

αφορά τα πιθανά αποτελέσµατα».

Dr David Bates

Πανεπιστήµιο της British Columbia

153

153

«Εάν οι επιδράσεις των EMFs ειναι πραγµατικές, ειναι πολύ πιθανόν

να ειναι πολύ ασθενείς ή ν απαιτούν ιδιαίτερες ή ασυνήθιστες συνθήκες. Τις

ασθενείς επιδράσεις, το σώµα ειναι σχεδόν πάντα ικανό να τις

αντιµετωπίσει, µε αποτέλεσµα να γίνεται πολύ δύσκολη η µελέτη τους.

Ωστόσο, αυτές µπορεί να ειναι σηµαντικές για κάποιες οµάδες ανθρωπων,

των οποίων κάποιες οργανικές λειτουργίες δεν ανταποκρίνονται κατάλληλα.

Τα νέα ερευνητικά εργαλεία που έχουν αναπτυχθεί για ν απαντήσουν σ αυτά

τα δύσκολα ζητήµατα θα βοηθήσουν στην συνολική κατανόηση της

βιολογίας και µπορεί να οδηγήσουν και σε πρόοδο γενικά της ιατρικής».

Dr Paul Gailey

Εθνικό Εργαστήριο Oak Ridge

«Από τη µια, ένας αριθµός µελετών δείχνει µια ασθενή επιδραση.

Από την άλλη, οι περισσότερες των µελετών ειναι πολύ περιορισµένες στον

υπολογισµό της έκθεσης και τα στοιχεία ειναι αντιφατικά σε σχέση µε το

ποιός ιδιαίτερος τύπος καρκίνου σχετίζεται και ποια όψη των πεδίων ειναι

σηµαντική. Ετσι, ειναι αδύνατον να πούµε αν η συσχέτιση ειναι µια απ τις

αιτίες και τ αποτελέσµατα. Τα στοιχεία δεν ειναι πράγµατι αρκετά για να

εγγυηθούν τίποτε περισσότερο από απλά και ανέξοδα µέτρα αποφυγής».

Dr Stephanie London

Πανεπιστήµιο της Southern California

«Θα έλεγα ότι υπάρχουν δυο σηµεία κλειδιά. Πρώτον, υπάρχει

σύγχυση στην έρευνα σε σχέση µε το εάν υπάρχει κάποιος κίνδυνος υγείας

σχετιζόµενος µε την επαγγελµατική έκθεση σε EMFs. Και δεύτερον, κάτω

απ αυτή την αβεβαιότητα, η γνώµη µου ειναι ότι θα έπρεπε να µελετηθούν

οι ευκολότερες, περισσότερο συµβατικές και ελάχιστες εξαρθρωτικές

προσπάθειες µετριασµού».

Dr David Savitz

Πανεπιστήµιο της North Carolina

154

154

«Οι επιδηµιολογικές µελέτες έχουν δείξει ασθενείς στατιστικές

συσχετίσεις µεταξύ εκθέσεων σε µαγνητικό πεδίο και καρκίνου, αλλά αυτές

οι µελέτες δεν µπορούν ν αποδείξουν αιτιότητα. ∆εν ειναι απίθανο ωστόσο,

ότι οι εκθέσεις σε ELF MF (µαγνητικό πεδίο) µπορεί ν αλληλεπιδράσουν,

για παραδειγµα, µε το ανθρωπινο ενδοκρινικό συστηµα».

Dr Birgitta Floderus

Σουηδικό Εθνικό Ινστιτούτο για την Εργασιακή Ζωή

«∆εν φαίνεται να υπάρχει κάποια επίδραση στην υγεία από την

εργασία γύρω από ενεργοποιηµένο εξοπλισµό. Εάν τα πεδία ειναι

επικίνδυνα, ο κίνδυνος πρέπει να ειναι µικρός. ∆εν ειναι δυνατή µια πολύ

σοβαρή διεθνής ερευνητική προσπάθεια που να καταλήξει σε συνεπή

αποτελέσµατα».

Dr Jack Sahl

Εταιρεία Edison της Southern California

155

155

156

156

Συµπεράσµατα κυβερνητικών εκθέσεων- αναθεωρήσεων διαφόρων χωρών για τα EMFs και τον καρκίνο.

Οι περισσότερες αναθεωρήσεις έχουν συµπεράνει ότι οι σηµερινές

ενδείξεις δεν αποδεικνύουν ότι τα EMFs προκαλούν καρκίνο.

Σ αυτές περιλαµβάνονται εθνικές αναθεωρήσεις από την Επιτροπή

των ΗΠΑ για την ∆ιαµεσολαβηµένη Ερευνα Ακτινοβολίας και Συντονισµού

Πολιτικής, το Υπουργείο Υγείας της Αυστραλίας, την Εθνική Επιτροπή

Ραδιολογικής Προστασίας του Ηνωµένου Βασιλείου, το Υπουργείο Υγείας

της ∆ανίας και το Γαλλικό Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας και Ιατρικής Ερευνας.

Επιστηµονική Συµβουλευτική Επιτροπή της ΕΡΑ (Επιτροπή

Περιβαλλοντικής Προστασίας) των ΗΠΑ: "Μερικές επιδηµιολογικές

ενδείξεις ειναι υποδεικτικές µιας συσχέτισης µεταξύ αντιπροσωπευτικών

µετρήσεων έκθεσης σε µαγνητικό πεδίο και κάποιων καρκινικών

αποτελεσµάτων… (η απουσία αρκετών στοιχείων) εµποδίζει να

συµπεράνουµε την αιτιώδη συνάφεια καρκίνου που σχηµατίζουν αυτοί οι

συσχετισµοί µέχρι τώρα".

Η κυβέρνηση των ΗΠΑ διεξάγει τώρα µια σηµαντική ερευνητική

προσπάθεια για τα EMFs (πρόγραµµα RAPID) που θα καταλήξει σε µια

έκθεση προς το Κογκρέσσο το 1998.

Σύµφωνα µε µια έκθεση του 1992 της Εθνικής Επιτροπής

Ραδιολογικής Προστασίας (NRPB) του Ηνωµένου Βασιλείου (Αγγλία): «Τα

επιδηµιολογικά ευρήµατα που έχουν αναθεωρηθεί δεν παρέχουν σταθερές

ενδείξεις της ύπαρξης καρκινογεννετικού κινδύνου από έκθεση σε EMFs».

157

157

Το 1993, µετά την αναθεώρηση των αποτελεσµάτων τριών επιπλέον

επαγγελµατικών µελετών (από την Νορβηγία, την Σουηδία και την ∆ανία) η

NRPB ανέφερε ότι «Οι τρεις νέες επαγγελµατικές µελέτες ενίσχυσαν τις

ενδείξεις για να πιστέψουµε ότι µερικές οµάδες εργαζοµενων σε

βιοµηχανίες όπου η έκθεση σε ηλεκτροµαγνητικά πεδία µπορεί να ειναι

ανεβασµένη, έχουν έναν αυξηµένο κίνδυνο λευχαιµίας, αλλά όχι καρκίνων

του εγκεφάλου. ∆εν φάνηκε ωστόσο αύξηση του κινδύνου λευχαιµίας σε

εργαζοµενους που εκτέθηκαν σε υψηλά επίπεδα ηλεκτροµαγνητικων

πεδίων. Το συµπέρασµα παραµένει ότι ειναι αδύνατον ν αποφασίσουµε

προς το παρόν εάν ο κίνδυνος, εάν υπάρχει κάποιος, οφείλεται σε έκθεση σε

ηλεκτροµαγνητικά πεδία ή σε κάποια χηµικά που σχετίζονται µε την

εργασία».

Η Σουηδική κυβέρνηση µέσω του Σουηδικού Εθνικού Ινστιτούτου

Επαγγελµατικής Υγείας (το τωρινό Εθνικό Ινστιτούτο της Εργασιακής

Ζωής) εξέδωσε ένα κείµενο πληροφόρησης του κοινού τον Μάϊο του 1994,

όπου αναφέρεται: «Υποπτευόµαστε ότι τα µαγνητικά πεδία µπορεί να

θέτουν κάποιους κινδύνους για την υγεία, αλλά δεν µπορούµε να είµαστε

βέβαιοι… Υπάρχουν αρκετοί λόγοι για να εξεταστεί η λήψη κάποιων

προφυλάξεων».

Σύµφωνα µε την Σουηδική έκθεση «η τρέχουσα γνώση δεν ειναι

αρκετή για να πούµε πως τα µαγνητικά πεδία µας επηρεάζουν. Ετσι δεν

έχουµε κάποια βάση πάνω στην οποία να στηρίξουµε περιορισµούς (όρια)

έκθεσης».

Η Σουηδική κυβέρνηση συνιστά να µην κατασκευάζονται

καινούργια σπίτια και σχολεία κοντά στα υπάρχοντα εργοστάσια παραγωγής

ηλεκτρισµού και προτείνει να περιοριστούν τα υψηλά µαγνητικά πεδία στα

σπίτια, στα σχολεία και στους χώρους εργασίας.

Συµβουλευτική Επιτροπή του Υπουργείου Υγείας της Αυστραλίας,

1992: "∆εν έχει επιστηµονικά θεµελιωθεί ότι τα µαγνητικά πεδία εξαιρετικά

χαµηλής συχνότητας δηµιουργούν ή προάγουν τον καρκίνο ή έχουν

158

158

οποιαδήποτε άλλη βλαβερή επίδραση πάνω στους ανθρωπους. Ωστόσο, δεν

έχει επιστηµονικά θεµελιωθεί ότι αυτά τα πεδία δεν ειναι βλαβερά".

Υπουργείο Υγείας της ∆ανίας, 1993: "Η ∆ανέζικη και η Σουηδική

µελέτη υποστηρίζουν την υπόθεση των προηγούµενων µελετών ότι παιδιά

που κατοικούν κοντά σε εγκαταστάσεις υψηλής τάσης έχουν αυξηµένη

συχνότητα καρκίνου. Αλλά τ αποτελέσµατα δεν αποκλείουν την πιθανότητα

η συσχέτιση να οφείλεται στην τύχη".

Γαλλικό Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας και Ιατρικής Ερευνας, 1993: "Τα

επιδηµιολογικά αποτελέσµατα που ειναι µέχρι στιγµής διαθέσιµα δεν

επιτρέπουν να αποκλείσουµε την περίπτωση να παίζουν τα µαγνητικά πεδία

ένα ρόλο στις περιπτώσεις λευχαιµίας, ιδιαίτερα σε παιδιά. Ειναι

απαραίτητες νέες έρευνες για να επιβεβαιώσουν ή ν απορρίψουν αυτό τον

ρόλο".

159

159

160

160

Συµπεράσµατα µη κυβερνητικών οργανισµών για τα EMFs και τον καρκίνο.

Ενας αριθµός οργανισµών έχουν εκδόσει εκθέσεις για την

πιθανότητα µιας συσχέτισης µεταξύ έκθεσης σε EMFs και καρκίνου.

Το Κέντρο του Χάρβαρντ για την Ανάλυση Κινδύνου, σε µια έκθεση

τον Απρίλιο του 1995, εκτίµησε τα ευρήµατα της τρέχουσας έρευνας που

συνδέουν την επαγγελµατική έκθεση σε EMFs και τον καρκίνο.

Για την λευχαιµία, η έκθεση βρήκε ότι αν και τα στοιχεία ειναι πολύ

ασυνεπή για να θεµελιώσουν µια σχέση αιτίου και αποτελέσµατος, «όµως

υπάρχουν αρκετές ενδείξεις συσχέτισης που να προκαλούν το ενδιαφέρον».

Οι ενδείξεις για σχέση EMFs και καρκίνου του εγκεφάλου ήταν

«ατελείς», αλλά η έκθεση σηµείωνε ότι «τ αποτελέσµατα της µελέτης του

Savitz ειναι πιθανόν ν αυξήσουν το ενδιαφέρον για την υπόθεση ότι τα

EMFs µπορούν να προκαλέσουν καρκίνο του εγκεφάλου».

Η Αµερικανική Εταιρεία Φυσικών, δηµοσίευσε µια έκθεση τον

Απρίλιο του 1995 για τις συνολικές επιστηµονικές ενδείξεις που σχετίζονται

µε τα EMFs και την δηµόσια υγεία. Η έκθεση έγραφε: «Η επιστηµονική

φιλολογία και όλες οι εκθέσεις αναθεωρήσεων δεν δείχνουν συνεπή,

σηµαντική σύνδεση µεταξύ καρκίνου και πεδίων γραµµών µεταφοράς

ηλεκτρικής ενέργειας…Ενώ ειναι αδύνατον ν αποδειχθεί ότι δεν υπάρχουν

επιβλαβείς επιδράσεις στην υγεία από έκθεση σε οποιονδήποτε

περιβαλλοντικό παράγοντα, ειναι αναγκαίο να καταδειχθεί µια συνεπής,

σηµαντική και αιτιακή συσχέτιση πριν να µπορέσει κάποιος να συµπεράνει

ότι συµβαίνουν τέτοιες επιδράσεις. Απ αυτή την άποψη, οι εικασίες που

161

161

συσχετίζουν τον καρκίνο µε τα πεδία γραµµών µεταφοράς ηλεκτρικής

ενέργειας δεν έχουν επιστηµονικά αποδειχθεί».

Η Αµερικανική Ιατρική Εταιρεία (ΑΜΑ) δηµοσίευσε µια έκθεση τον

∆εκέµβριο του 1994 δηλώνοντας ότι «δεν έχει συσχετιστεί επιστηµονικά

αποδεδειγµένος κίνδυνος υγείας µε τα συνηθισµένα επίπεδα

ηλεκτροµαγνητικών πεδίων». Η ΑΜΑ συνιστά «συνεχή διερεύνηση των

βασικών επιδράσεων… µελέτη των κατά µέσο όρο εκθέσεων των ανθρωπων

και την ανάπτυξη εθνικών προτύπων έκθεσης, εάν αυτό συνίσταται από µια

επίσηµη συµβουλευτική επιτροπή». Μέχρι να γίνουν γνωστά περισσότερα,

η ΑΜΑ συνιστά: «Οι γιατροί µπορούν να συµβουλεύουν τους ασθενείς να

ελέγχουν οι ίδιοι την έκθεσή τους σε ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία».

Σε µια έκθεσή της το 1993 πάνω στα EMFs, η Αµερικανική

Εταιρεία Βιοµηχανικής Υγιεινής (ΑΙΗΑ) έλεγε: «Προς το παρόν, η ΑΙΗΑ

βρίσκει ότι η έλλειψη επαναληπτικών µελετών, ενός αποδεκτού µηχανισµού

αλληλεπίδρασης στις εργαστηριακές µελέτες και µια απουσία σηµαντικών

συσχετίσεων µε τα µετρούµενα πεδία στις επιδηµιολογικές µελέτες, κάνουν

αδύνατη µια οριστική απόφαση σχετικά µε το µέγεθος των επιδράσεων στην

υγεία της έκθεσης σε εξαιρετικά χαµηλές συχνότητες. Οι κανόνες καλής

βιοµηχανικής υγιεινής και πρακτικής δηµόσιας υγείας υποδείχνουν ότι όταν

υπάρχουν αντιφατικά στοιχεία ειναι αναγκαία µια αιτιακή προσέγγιση. Η

ΑΙΗΑ υποστηρίζει την ανάγκη περισσότερης έρευνας για να κλείσουν τα

γνωστικά χάσµατα».

Το Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου των ΗΠΑ (NCI) κατέληγε το 1992:

"Ενας µικρός αριθµός µελετών κυτταρικής καλλιέργειας έδειξαν ότι τα

πεδία ELF µπορεί να προκαλούν βιολογικές επιδράσεις σε ζωντανούς

ιστούς, όπως παρεµβολές στην προτεϊνική σύνθεση. Ωστόσο, αυτές οι

βιολογικές επιδράσεις δεν έχουν αποδειχθεί επικίνδυνες. ∆εν υπάρχουν

ακόµη ενδείξεις ότι τα πεδία ELF προκαλούν ή προάγουν καρκινογόνους

µετασχηµατισµούς των κανονικών κυττάρων. Μελέτες πειραµατόζωων

εκτεθειµένων σε ακτινοβολία ELF δεν έδειξε οποιονδήποτε κίνδυνο

162

162

καρκίνου. Επαγγελµατικές µελέτες των ηλεκτρικών εργαζοµενων έχουν

δείξει µια συσχέτιση µε καρκίνους, ιδιαίτερα µε λευχαιµία και καρκίνους

του εγκεφάλου. Ωστόσο, αυτές οι µελέτες ειναι δύσκολο να εξηγηθούν διότι

οι ηλεκτρικοί εργαζοµενοι ειναι συχνά εκτεθειµένοι σε χηµικά, διαλύτες και

άλλα καρκινογόνα… Οι επιδηµιολογικές µελέτες σε ανθρώπους των πεδίων

ELF και καρκίνου ειναι ασυνεπείς και όχι συµπερασµατικές".

163

163

164

164

Τρέχουσα Ερευνα

Οι περισσότερες αρχές συµφωνούν ότι χρειάζεται περισσότερη

έρευνα πριν να έχουµε στέρεες απαντήσεις για το εάν η έκθεση σε EMFs

επιδρά στην υγεία µας.

Παγκόσµια, διεξάγονται αυτή τη στιγµή ή έχουν σχεδιαστεί να

διεξαχθούν περίπου 200 µελέτες που αφορούν τα EMFs. Σ αυτές

περιλαµβάνονται επιδηµιολογικές, εργαστηριακές, περιβαλλοντικές και

µελέτες µηχανικής. Πολλές απ αυτές αφορούν κάποιες όψεις της ανάπτυξης

καρκίνου.

165

165

Τουλάχιστον 27 χώρες σ όλο τον κόσµο υποστηρίζουν και διεξάγουν

σήµερα έρευνα για τα EMFs.

Αυτές ειναι :Αυστραλία, Βραζιλία, Βουλγαρία, Καναδάς, Κίνα,

∆ανία, Φιλανδία, Γαλλία, Γερµανία, Ισραήλ, Ιταλία, Ιαπωνία, Λιθουανία,

Μεξικό, Ολλανδία, Νέα Ζηλανδία, Νορβηγία, Ρουµανία, Ρωσία, Σλοβενία,

Νότια Αφρική, Ισπανία, Σουηδία, Ελβετία, Ουκρανία, Αγγλία(Ηνωµένο

Βασίλειο), ΗΠΑ.

Το πρόγραµµα COST 244 ειναι ένα ανοιχτό και ευλύγιστο πλαίσιο

δραστηριοτήτων µε θέµα τις βιοϊατρικές επιδράσεις των

ηλεκτροµαγνητικών πεδίων και το οποίο ξεκίνησε το 1971.

Σ αυτό εµπλέκονται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και 25 χώρες ( οι 15

χώρες µέλη της Ε.Ε. και επί πλέον η Ισλανδία, η Νορβηγία, η Σουηδία, η

Τσεχία, η Σλοβακία, η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Τουρκία, η Σλοβενία και η

Κροατία, καθώς επίσης 140 Ινστιτούτα και Πανεπιστήµια και περίπου 600

επιστήµονες.

166

166

Στις ΗΠΑ, η Οµοσπονδιακή Νοµοθεσία Ενεργειακής Πολιτικής

καθιέρωσε ένα εθνικό 5ετές πρόγραµµα (αρχής γενοµένης από το 1994) που

συνδυάζει κυβερνητικές και ιδιωτικές πηγές χρηµατοδότησης για να

µελετήσει και να δώσει απαντήσεις σε ερωτήµατα σχετικά µε τα ηλεκτρικά

και µαγνητικά πεδία (EMFs) καθώς και να παρέχει πληροφόρηση στο πλατύ

κοινό σχετικά µε αυτά τα θέµατα.

Το Πρόγραµµα Ερευνας EMF και ∆ηµόσιας Πληροφοριακής

∆ιασποράς, γνωστό σαν πρόγραµµα EMF RAPID, διευθύνεται απ το

Υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ και το Εθνικό Ινστιτούτο Επιστηµών

Περιβαλλοντικής Υγείας. Συµµετέχουν σ αυτό επίσης µέσω µιας

αντιπροσωπευτικής επιτροπής η Επιτροπή Περιβαλλοντικής Προστασίας

των ΗΠΑ (ΕΡΑ), το Υπουργείο Αµυνας των ΗΠΑ, η ∆ιεύθυνση

Επαγγελµατικής Υγιεινής και Ασφάλειας, το Εθνικό Ινστιτούτο Προτύπων

και Τεχνολογίας, το Υπουργείο Μεταφορών των ΗΠΑ, η Υπηρεσία

Επαρχιακών ∆ηµόσιων Επιχειρήσεων, η Οµοσπονδιακή Επιτροπή

Ενεργειακής Ρύθµισης και το Υπουργείο Εσωτερικών των ΗΠΑ. Το

πρόγραµµα EMF RAPID υποστηρίζεται και από κυβερνητικές και από

ιδιωτικές πηγές χρηµατοδότησης. Με νόµο απαγορεύεται στους

υποστηρικτές του προγράµµατος να επηρεάζουν την κατεύθυνσή του.

Το πρόγραµµα καθοδηγείται από την Εθνική Συµβουλευτική

Επιτροπή EMF που περιλαµβάνει αντιπροσώπους από οµάδες

ενδιαφεροµένων πολιτών, συνδικάτα, πολιτειακές υπηρεσίες υγείας,

επιστηµονικούς οργανισµούς και από την βιοµηχανία.

Εκτός όµως του προγράµµατος EMF RAPID και µια σειρά

οργανισµοί και υπηρεσίες διεξάγουν ή διεξήγαγαν στο παρελθόν έρευνα για

τα ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία στους παρακάτω τοµείς:

167

167

Εθνικό Ινστιτούτο Επιστηµών Περιβαλλοντικής Υγείας: Επιδράσεις

στην υγεία και εκτίµηση κινδύνου/εκτίµηση επικινδυνότητας, τοξικολογικές

µελέτες ζώων.

Εθνικό Ινστιτούτο Επαγγελµατικής Υγιεινής και Ασφάλειας: Πηγές

και εκθέσεις χώρων εργασίας, οθόνες υπολογιστών και βιοµηχανικός

εξοπλισµός, συσκευές ραδιοσυχνοτήτων, ραντάρ αστυνοµίας, εγκατάσταση

περιφερειακής έκθεσης σε EMF.

∆ιεύθυνση Τροφίµων και Φαρµάκων ΗΠΑ: Κυτταρικά τηλέφωνα,

ηλεκτρικές κουβέρτες, ιατρικός εξοπλισµός, εγκατάσταση περιφερειακής

έκθεσης σε EMF.

Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου: Επιδηµιολογικές µελέτες καρκίνου του

στήθους και παιδικής λευχαιµίας.

Υπουργείο Αµυνας των ΗΠΑ: ραδιοσυχνότητες, µελέτες καρκίνου

του στήθους.

Υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ: Βιολογικοί µηχανισµοί, εκτίµηση

έκθεσης.

Υπουργείο Μεταφορών των ΗΠΑ: Μελέτες τραίνων υψηλών

ταχυτήτων και µαγνητικής υπερύψωσης, συστηµατα µεταφορών ηλεκτρικού

σιδηροδρόµου και εγκαταστάσεις αεροδροµίου.

∆ιευθυνση Περιβαλλοντικής Προστασίας των ΗΠΑ: Εχει διεξάγει

στο παρελθόν έρευνα για τις ραδιοσυχνότητες και για τις συχνότητες

ηλεκτρικής ενέργειας.

Ινστιτούτο Ερευνας Ηλεκτρικής Ενέργειας: Επιδηµιολογία,

βιολογικοί µηχανισµοί, εκτίµηση έκθεσης.

Υπουργείο της Καλιφόρνια Υπηρεσιών Υγείας: Επιδηµιολογία,

εκτίµηση έκθεσης.

168

168

169

169

Στατικός ηλεκτρισµός και µαγνητικά πεδία.

Η οικιακή και περιβαλλοντική έκθεση σε στατικά µαγνητικά πεδία

κυριαρχείται από το φυσικό πεδίο της γης, που κυµαίνεται από 0.03 µέχρι

0.07 mT, σε εξάρτηση από την τοποθεσία.

Τα στατικά µαγνητικά πεδία κάτω από γραµµές µεταφοράς συνεχούς

ρεύµατος (DC) ειναι περίπου 0.02 mT.

Οι µικρές τεχνητές πηγές στατικών πεδίων (σταθεροί µαγνήτες) ειναι

συνηθισµένες και κυµαίνονται από εξειδικευµένες (συστατικά µεγαφώνων,

κινητήρες που λειτουργούν µε µπαταρίες, φούρνοι µικροκυµάτων) µέχρι

ασήµαντες (µαγνήτες ψυγείου).

Τέτοιοι µικροί µαγνήτες µπορούν να παράγουν πεδία των 1-10 mT

σε απόσταση ενός εκατοστού από τους µαγνητικούς τους πόλους.

Οι υψηλότερες εκθέσεις σε στατικό µαγνητικό πεδίο του γενικού

πληθυσµού ειναι από µηχανήµατα απεικόνισης µαγνητικής αντήχησης

(MRI), όπου τα πεδία κυµαίνονται από 150 έως 2000 mT.

Αµεσες επιδράσεις σε φεροµαγνητικά υλικά και ηλεκτρονικό

εξοπλισµό ειναι τα µόνα πράγµατα που οι περισσότεροι ανθρωπoι θα

παρατηρήσουν κάτω απ τα 1000 mT. ∆εν υπάρχει πραγµατικά κατώφλι για

επιδράσεις σε φεροµαγνητικά υλικά.

170

170

Μια καλή πυξίδα θα περιστραφεί σε

πεδία των 0.01 mT, αλλά χρειάζεται πολύ

µεγαλύτερο πεδίο ( πάνω από 1 mT ) για να

κάνει τα φεροµαγνητικά αντικείµενα να

κινηθούν µε επικίνδυνο τρόπο.

Ο µαγνητισµός οφείλεται στον τρόπο που τα άτοµα ειναι τακτοποιηµένα στα υλικά.

Σχεδόν όλα τα στερεά σώµατα έχουν κρυσταλλική δοµή, δηλαδή τα άτοµά τους ειναι

τακτοποιηµένα σε κανονικά σχήµατα.

Τα άτοµα αυτά περιέχουν ηλεκτρόνια -µικροσκοπικά, αρνητικά φορτισµένα σωµατίδια- των

οποίων η περιστροφή δηµιουργεί πολύ µικρά µαγνητικά πεδία γύρω τους. Τα άτοµα µπορούν να

θεωρηθούν εποµένως σαν µικροί µαγνήτες εξ αιτίας της περιστροφής των ηλεκτρονίων τους, καθένα µ

έναν βόρειο και έναν νότιο πόλο.

Στα περισσότερα υλικά οι µαγνήτες αυτοί ειναι ανακατεµένοι µεταξύ τους χωρίς διάκριση. Τα

µικρά µαγνητικά πεδία που παράγονται απ τα άτοµα κατευθύνονται σε όλες τις δυνατές κατευθύνσεις και

οι επιδράσεις τους αλληλοεξουδετερώνονται.

Οµως σ έναν µικρό αριθµό υλικών, τα άτοµα προσανατολίζονται κατά έναν τακτικό τρόπο, έτσι

ώστε τα πεδία τους να ειναι όλα προς την ίδια κατεύθυνση. Οι δυνάµεις λοιπόν των επί µέρους µικρών

µαγνητικών πεδίων προστίθενται, οπότε το υλικό εµφανίζεται να έχει ένα συνολικό µαγνητικό πεδίο.

Υλικά των οποίων τα άτοµα προσανατολίζονται µ αυτό τον τρόπο, λέγονται σιδηροµαγνητικά

υλικά.

Μερικά υλικά έχουν ιδιόµορφες µαγνητικές ιδιότητες. Οπως και τα σιδηροµαγνητικά υλικά,

ειναι µαγνητικά, αλλά η κρυσταλλική τους διάταξη ειναι κάπως διαφορετική. Μερικά από τα άτοµα

παρατάσσονται έτσι, ώστε τα µαγνητικά τους πεδία να δείχνουν σε µια µόνο κατεύθυνση. Οµως ένας

µικρότερος αριθµός παρατάσσεται έτσι, ώστε το πεδίο τους να δείχνει στην αντίθετη κατεύθυνση.

Υπάρχει έτσι ένα γενικό µαγνητικό πεδίο, αλλά ειναι ασθενέστερο απ το πεδίο που µπορεί ν

αναπτυχθεί σε ένα σιδηροµαγνητικό υλικό.

Το φαινόµενο αυτό ονοµάζεται φεροµαγνητισµός.

Τα ηλεκτρονικά µπορούν να επηρεαστούν από πολύ χαµηλά πεδία.

Μια υψηλής ανάλυσης έγχρωµη οθόνη, για παραδειγµα, µπορεί να

παρουσιάσει χρωµατικές παραµορφώσεις σε στατικά πεδία 0.02 mT.

171

171

Στον κατάλογο των προσώπων µε επαγγελµατικές εκθέσεις σε

στατικά πεδία περιλαµβάνονται χειριστές των µηχανηµάτων απεικόνισης

µαγνητικής αντήχησης (MRI), προσωπικό σε εξειδικευµένες φυσικές και

βιοϊατρικές εγκαταστάσεις και εργαζοµενοι που εµπλέκονται σε

ηλεκτρολυτικές διαδικασίες όπως στην παραγωγή αλουµινίου.

Μερικοί εργαζοµενοι στην παραγωγή αλουµινίου αναφέρθηκε ότι

εκτέθηκαν σε πεδία 5-15 mT για µεγάλα χρονικά διαστήµατα, µε µέγιστες

εκθέσεις στα 60 mT. Σε άλλη µελέτη αναφέρθηκαν κατά µέσο όρο πεδία

µόνο 2-4 mT.

Εργαζοµενοι µε σωµατιδιακούς επιταχυντές εκτίθενται σε πεδία των

0.5 mT για µεγάλα χρονικά διαστήµατα, µε εκθέσεις πάνω από 300 mT για

πολλές ώρες και µέγιστες εκθέσεις σε 2000 mT.

Υπάρχουν σχετικά λίγες µελέτες για περιστατικά καρκίνου σε

εργαζοµενους που εκτέθηκαν σε στατικά µαγνητικά πεδία.

Ο Budinger δεν βρήκε αυξηµένο καρκίνο σε εργαζοµενους που

εκτέθηκαν σε πεδία 300 mT από επιταχυντές σωµατιδίων. Το ίδιο και ο

Barregard σε εργαζοµενους που εκτέθηκαν σε πεδία 10 mT σε ένα

εργοστάσιο παραγωγής χλωρίου.

Η µόνη αύξηση καρκίνου που αναφέρθηκε σε µια µελέτη ήταν σε

εργοστάσια αλουµινίου, όπου εντοπίστηκαν καρκινικοί όγκοι.

172

172

Τ αποτελέσµατα ενός σηµαντικού αριθµού εργαστηριακών µελετών

που έχουν διεξαχθεί, δείχνουν ότι τα στατικά µαγνητικά πεδία δεν έχουν

γενοτοξική δράση (δεν µπορούν δηλαδή να καταστρέψουν απ ευθείας το

γενετικό υλικό των κυττάρων).

Υπάρχει ένας µικρός αριθµός µελετών που δείχνει ότι τα στατικά

µαγνητικά πεδία µπορούν να ενισχύσουν τις επιδράσεις άλλων γενοτοξικών

παραγόντων, αλλά καµµιά απ αυτές τις µελέτες δεν έχει επαναληφθεί.

Οι εργαστηριακές µελέτες δεν έχουν δείξει ότι τα στατικά µαγνητικά

πεδία µπορούν να επιδράσουν στην ανάπτυξη των όγκων, των κυττάρων,

της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστηµατος ή της ορµονικής

ισορροπίας και να συσχετιστούν έτσι µε την καρκινογένεση.

Μελέτες έχουν αναφέρει ότι τα στατικά µαγνητικά πεδία έχουν

βιοεπιδράσεις, ιδιαίτερα σε πεδία ισχύος πάνω από 2000 mT, αλλά αυτές οι

επιδράσεις δεν έχουν φανερή σύνδεση µε τον καρκίνο.

173

173

Συνολικά, από έναν αριθµό

εκθέσεων (ανασκοπήσεων - αναθεω

ρήσεων) των επιδηµιολογικών και

εργαστηριακών µελετών, φαίνεται ότι

οι ενδείξεις για µια αιτιακή συσχέτιση

µεταξύ έκθεσης σε στατικά µαγνητικά

ή ηλεκτρικά πεδία - που συναντώνται

σε οικιακούς και επαγγελµατικούς

χώρους - και καρκίνου, ειναι από ασθενείς µέχρι ανύπαρκτες.

Το 1993, η Εθνική Επιτροπή Ραδιολογικής Προστασίας (NRPB)

του Ηνωµένου Βασιλείου (Αγγλία) κατέληξε στο συµπέρασµα ότι "για τα

στατικά ηλεκτρικά πεδία δεν υπάρχουν βιολογικές ενδείξεις στις οποίες να

στηριχθούν κάποιοι περιορισµοί ανθρωπινης έκθεσης σ αυτά τα πεδία και

ότι για τους περισσότερους ανθρωπους, η ενοχλητική αντίληψη της

επιφανειακής ηλεκτρικής φόρτισης δεν συµβαίνει σε έκθεση σε στατικά

ηλεκτρικά πεδία µικρότερα από 25 kV/m".

Για τα στατικά µαγνητικά πεδία η NRPB κατέληξε στο συµπέρασµα

ότι "δεν υπάρχει άµεση πειραµατική ένδειξη για οποιαδήποτε οξεία,

επιβλαβή επίδραση στην ανθρωπινη υγεία που να οφείλεται σε σύντοµης

διάρκειας έκθεση σε στατικά µαγνητικά πεδία µέχρι περίπου 2 Τ (2000 mT).

Επιδράσεις στην συµπεριφορά ή την καρδιακή λειτουργία από έκθεση σε

υψηλότερες πυκνότητες µαγνητικής ροής από 2 Τ δεν µπορούν ν

αποκλειστούν. Για τις επιδράσεις της χρόνιας έκθεσης υπάρχουν λίγες

πειραµατικές πληροφορίες. Μέχρι τώρα δεν έχουν παρουσιαστεί

µακροπρόθεσµες επιδράσεις. ∆εν υπάρχουν πειστικές ενδείξεις ότι τα

στατικά µαγνητικά πεδία ειναι µεταλλαξιογόνα. Η ανάπτυξη όγκων φαίνεται

174

174

να µην επηρεάζεται από την έκθεση σε στατικά µαγνητικά πεδία µέχρι 1 Τ

(1000 mT)".

To 1993, η Αµερικανική ∆ιάσκεψη των Βιοµηχανικών

Υγειονολόγων ∆ηµοσίου (ACGIH) αναφερόµενη στα στατικά µαγνητικά

πεδία, κατέληξε στο συµπέρασµα ότι "µέχρι στιγµής δεν έχει προσδιοριστεί

κάποιο ειδικό όργανο που να δέχεται επικίνδυνες επιδράσεις από µαγνητικά

πεδία. Αν και κάποιες επιδράσεις (των στατικών µαγνητικών πεδίων) έχουν

παρατηρηθεί και σε ανθρωπους και σε ζώα, δεν έχουν αποδειχθεί καθαρά

επικίνδυνες επιδράσεις σε επίπεδα µαγνητικού πεδίου µέχρι 2 Τ (2000 mT).

Το 1994, η ∆ιεθνής Επιτροπή για την Προστασία από Μη-

Ιονίζουσα Ακτινοβολία (ICNIRP) κατέληξε στο συµπέρασµα ότι "η

τρέχουσα επιστηµονική γνώση δεν δείχνει οποιαδήποτε επιζήµια επίδραση

πάνω στις κύριες αναπτυξιακές, συµπεριφορικές και φυσιολογικές

παραµέτρους στους ανώτερους οργανισµούς, για περιστασιακή έκθεση σε

πυκνότητες στατικών πεδίων µέχρι 2 Τ. Από ανάλυση των αποδεδειγµένων

αλληλεπιδράσεων, η µακροπρόθεσµη έκθεση σε πυκνότητες µαγνητικής

ροής των 200 mT δεν έχει επιζήµιες συνέπειες".

175

175

Πρότυπα έκθεσης σε στατικά πεδία

Ενας αριθµός κυβερνητικών και επαγγελµατικών οργανισµών έχει

αναπτύξει πρότυπα έκθεσης σε στατικά πεδία.

Εθνικό Εργαστήριο Lawrence Livermore των ΗΠΑ (1987):

Ανθρωποι µε βηµατοδότες και προσθετικές συσκευές δεν πρέπει να

ξεπερνούν αιχµές έκθεσης πεδίου του 1 T, ενώ απαιτείται ιατρική επιτήρηση

αυτών που εκτίθενται σε πεδία πάνω από 50 mT.

Η έκθεση για ολόκληρο το σώµα πρέπει να περιορίζεται στα 60 mT

και για τα χέρια και τα πόδια στα 600 mT. Οι αιχµές έκθεσης πρέπει να

περιορίζονται στα 2000 mT.

Ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας (WHO) (1987):

"Από τα µέχρι στιγµής γνωστά στοιχεία φαίνεται ότι η σύντοµης

διάρκειας έκθεση σε στατικά µαγνητικά πεδία µικρότερη από 2 Τ (2000 mT)

δεν παρουσιάζει κίνδυνο για την υγεία".

Η Εθνική Επιτροπή Προστασίας από Ακτινοβολία (NRPB)

(1993): Για στατικά µαγνητικά πεδία, τα συνιστώµενα όρια ειναι 200 mT

κατά µέσο όρο για 24 ώρες, 2000 mT σαν µέγιστη έκθεση σε πεδίο

ολόκληρου του σώµατος και 5000 mT σαν µέγιστο για χέρια και πόδια.

Για στατικά ηλεκτρικά πεδία τα συνιστώµενα όρια ειναι 25 kV/m.

176

176

Αυτό το πρότυπο εφαρµόζεται και για οικιακή και για

επαγγελµατική έκθεση.

Η Αµερικανική ∆ιάσκεψη Βιοµηχανικών Υγειονολόγων

∆ηµοσίου (ACGIH) (1994): Το όριο της ACGIH για έκθεση σε στατικά µαγνητικά πεδία ειναι

0,5 mT για τους χρήστες βηµατοδοτών και για όλους τους άλλους το όριο

ειναι 60 mT για έκθεση ολόκληρου του σώµατος και 600 mT για έκθεση

των άκρων.

Λόγω της φύσης της ACGIH το πρότυπό της εφαρµόζεται µόνο σε

επαγγελµατικές καταστάσεις.

Η ∆ιεθνής Επιτροπή Προστασίας από Μη-Ιονίζουσα

Ακτινοβολία (ICNIRP) (1994):

Για τον γενικό πληθυσµό, το όριο έκθεσης σε µαγνητικά πεδία ειναι

40 mT για συνεχή έκθεση, µε εξαίρεση τα πρόσωπα µε καρδιακούς

βηµατοδότες και άλλες εµφυτευµένες ηλεκτρονικές συσκευές, όπου το όριο

ειναι χαµηλότερο (0,5 mT).

Για επαγγελµατική έκθεση, το όριο ειναι 200 mT για συνεχή έκθεση,

2000 mT για σύντοµης διάρκειας έκθεση ολόκληρου του σώµατος και 5000

mT για έκθεση χεριών και ποδιών.

Τα πρότυπα ασφάλειας που τέθηκαν από τους παραπάνω

οργανισµούς βασίζονται σε διάφορες θεωρήσεις.

Ενας από τους σκοπούς των προτύπων ειναι να κρατηθούν τα

επαγόµενα από την κίνηση µέσω στατικού µαγνητικού πεδίου ηλεκτρικά

177

177

ρεύµατα, σ ένα επίπεδο χαµηλότερο από αυτό που υπάρχει φυσιολογικά στο

σώµα.

Ενας δεύτερος σκοπός ειναι να κρατηθούν τα ηλεκτρικά ρεύµατα

που επάγονται σε µεγάλα αγγεία µε την ροή του αίµατος, σ ένα επίπεδο που

δεν θα δηµιουργήσει αιµοδυναµικές ή καρδιαγγειακές επιδράσεις.

Επιδράσεις σε καρδιακούς βηµατοδότες έχουν αναφερθεί για πεδία

των 1.7 mT.

Η πιο συνηθισµένη επίδραση ειναι ο επηρεασµός του ασύγχρονου

τύπου.

Η επίδραση εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τον τύπο και τον

προσανατολισµό της συσκευής, ενώ σε έλεγχο που έγινε σε κάποιους

τύπους συσκευών, η κανονική λειτουργία επανήλθε όταν ο βηµατοδότης

αποµακρύνθηκε απ το πεδίο.

Μερικοί βηµατοδότες έδειξαν σηµαντική ροπή στρέψης όταν

εκτέθηκαν σε πεδίο.

Γι αυτό οι σηµερινές οδηγίες που αφορούν στατικά πεδία

περιορίζουν τις εκθέσεις αυτών που φορούν καρδιακούς βηµατοδότες σε 0,5

Mt (5 Mg).

Θα ήταν φρόνιµο να εφαρµοστεί αυτός ο περιορισµός και σε άλλες

εµφυτευµένες και προσθετικές ηλεκτρονικές συσκευές, αν και δεν ειναι

σαφή όλα τα πρότυπα πάνω σ αυτό το θέµα.

178

178

Ε Ν Ε Ι Κ Τ Ι Κ Η Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι ΑΕ Ν Ε Ι Κ Τ Ι Κ Η Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι ΑΕ Ν Ε Ι Κ Τ Ι Κ Η Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι ΑΕ Ν Ε Ι Κ Τ Ι Κ Η Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

1. Powerlines and cancer FAQs - John Moulder, Medical College of

Wisconsin.

2. Static Electric and Magnetic Fields and Cancer FAQs - John

Moulder, , Medical College of Wisconsin.

3. Questions and answers, EMF in the workplace - EMF RAPID

program (NIOSH, NIEHS, U.S. DEPARTMENT OF ENERGY).

4. Answers to Frequently Asked Questions about Electric and

Magnetic Fields (EMFs) Produced by 60 hertz Electric Power -

Massachusetts Department of Public Health.

5. Electric and Magnetic Field Fundamentals: An EMF Health Effects

Research Paper - Electric Power Research Institute of USA.

6. Extremely Low Frequency (ELF) Electric and Magnetic Fields -

American Industrial Hygiene Association.

7. Workers, EMFs and Cancer, Risk in Perspective - Harvard Center

for Risk Analysis.

8. EMFs linked to health problems - George Lechter.

9. Survey of EMFs of electrical appliances - Powerwatch Network.

10. Fields from Electric Power - Carnegie Mellon University.

11. Measuring Power-Frequency Fields - Carnegie Mellon University.

12. What Can We Conclude from Measurements of Power-Frequency

Fields - Carnegie Mellon University.

13. EMF Rapid Home Page - Internet Site of NIEHS.

14. Electric and Magnetic fields and health outcomes, an overview -

Bengt Knave.

15. The effect of alternating electric fields on man - Filippov.

16. Extremely low frequency (ELF) fields - World Health Organigation.

17. Magnetic fields - World Health Organigation.

18. Health effects of low-frequency electric and magnetic fields - Oak

Ridge Associated Universities.

19. Electromagnetic fields and the risk of cancer - National Radiation

Protection Board (NRPB).

20. Overview of epidemiologic research on electric and magnetic fields

and cancer - Savitz.

21. Leukemia in workers exposed to electrical and magnetic fields -

Wright, Peters, Mack.

179

179

22. Leukemia incidence in electrical workers - Coleman, Bell, Skeet.

23. Findings Point to Complexity of Health Effects of Electric,

Magnetic Fields - Chemical and Engineering News.

24. Electric and Magnetic Field Exposure, Chemical Exposure and

Leukemia Risk in "Electrical" Occupations - Bowman.

25. Occupational Exposure to Electromagnetic Fields in Relation to

Leukemia and Brain Tumors: A case-control Stady in Sweden -

Floderus.

26. Magnetic Field Exposure in Relation to Leukemia and Brain Cancer

Mortality among Electric Utility Workers - Savitz.

27. Electromagnetic Fields and Cancer - U.K. National Radiological

Protection Board.

28. Potential Carcinogenicity of Electric and Magnetic Fields - U.S.

Environmental Protection Agency.

29. Revised Assessment of Magnetic Fields and Health Hazards -

Swedish National Board for Electrical Safety.

30. Αξιολόγηση Επιδηµιολογικών ερευνών για την επίδραση µη

ιονιζουσών ακτινοβολιών στην υγεία - Βελονάκης.

31. Κινητή τηλεφωνία, πόσο επικίνδυνη ειναι - Μεταξάς.

32. Προσεκτική στρατηγική για την έκθεση σε µαγνητικά πεδία -

JANUS, αρ. 21.

33. Cancer from exposure to 50/60 Ηz electric and magnetic fields, a

major scientific debate - Repacholi.

34. Πεδία ELF, η επίδρασή τους στα βιολογικά συστηµατα -

Παπαδόπουλος Πέτρος, Περισκόπιο της επιστήµης.

35. Ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία και καρκίνος - Περισκόπιο της

επιστήµης.

36. Possible Health Effects of Exposure to Residential Electric and

Magnetic Fields - U.S. National Academy of Sciences.

37. Background Paper on "Power Line Fields and Public Health" -

Hafemeister David.

38. Health and Low-Frequency Electromagnetic Fields - Bennett.

39. CRC Handbook of Biological Effects of Electromagnetic Fields.

40. Fields from Electric Power - Morgan.

41. The response of Living Cells to Very Weak Electric Fields: The

Thermal Noise Limit - Weaver, Astumian.

42. Effects of Electromagnetic Fields on Molecules and Cells -

Goodman, Greenbaum, Marron.

180

180

43. Effects of Weak Alternating Magnetic Fields on Nocturnal

Melatonin Production and Mammary Carcinogenesis in Rats -

Loscher.

44. Electricity and Magnetism in Biology and Medicine: Review and

Research Papers Presented at the First World Congress for

Electricity and Magnetism in Biology and Medicine - Blank.

45. A Review of In Vitro Studies: Low-Frequency Electromagnetic

Fields - American Industrial Hygiene Association Journal, Cleary.

46. Electromagnetic Field Interactions with Biological Systems -

Federation of American Societies for Experimental Biology Journal,

Frey.

47. Leukemia mortality in electrical workers in England and Wales -

McDowall.

48. Επίδραση ηλεκτροµαγνητικών πεδίων εξαιρετικά χαµηλών

συχνοτήτων στον ανθρωπινο οργανισµό - ΤΕΕ (Βογιατζάκης,

Παπαδιάς, Σαµοϊλης, Τσανάκας, Χατζηφώτης.

ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΕ ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΚΑΙ ΜΑΓΝΗΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ

Documents

Transcript of ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΕ ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΚΑΙ ΜΑΓΝΗΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ