πνευμονικη αποκατασταση σε ασθενεις με χρονια...

ÐÅÑÉÏÄÉÊÅÓ ÅÊÄÏÓÅÉÓ ÔÇÓÅËËÇÍÉÊÇÓ

ÐÍÅÕÌÏÍÏËÏÃÉÊÇÓÅÔÁÉÑÅÉÁÓ

ÁÐÑÉËÉÏÓ 2006

ÐÍÅÕÌÏÍÉÊÇÁÐÏÊÁÔÁÓÔÁÓÇ

ÓÅ ÁÓÈÅÍÅÉÓ ÌÅ ×ÑÏÍÉÁÁÐÏÖÑÁÊÔÉÊÇ

ÐÍÅÕÌÏÍÏÐÁÈÅÉÁ

ÄÉÏÉÊÇÔÉÊÏ ÓÕÌÂÏÕËÉÏ 2005-2006

Ðñüåäñïò: Í. ÓéáöÜêáò

Áíôéðñüåäñïò: Ê. ÊáôÞò

Ã. ÃñáììáôÝáò: Í. Áíáãíùóôïðïýëïõ

Åéä. ÃñáììáôÝáò: Ð. ÃéáìðïõäÜêçò

Ôáìßáò: Ê. Êùíóôáíôßíïõ

ÌÝëç: Â. Ðïëõ÷ñïíüðïõëïòÌ. ÔïõìðÞò

ÅËËÇÍÉÊÇ ÐÍÅÕÌÏÍÏËÏÃÉÊÇ ÅÔÁÉÑÅÉÁ

ÅÐÉÌEËÅÉÁ EÊÄÏÓÇÓ

Åðáìåéíþíäáò ÊïóìÜò � Íßíá Áíáãíùóôïðïýëïõ

Óõããñáöåßò

Í. Áíáãíùóôïðïýëïõ

É. ÁñÜðç

Å. ÂÝç

È. ÃñçãïñÜôïõ

Å. ÊáëïãÞñïõ

Å. ÊïóìÜò

Ð. Ìé÷áëïðïýëïõ

Ã. ÌïõóóÜò

Ä. ÌðñÜôçò

Â. Ðïëýæïõ

É. ÐÜíôïõ

×. Ðáðáâáóéëïðïýëïõ

Å. Ñåêëåßôç

Á. Ôóáñïý÷á

Á. ÔóåëåìðÞò

Ì. ×áñéêéïðïýëïõ

ÐÑÏËÏÃÏÓ

Ç ×ñüíéá ÁðïöñáêôéêÞ ÐíåõìïíïðÜèåéá (×ÁÐ) åßíáé åðéäçìéïëïãéêÜ ôï óçìáíôéêüôåñï íüóçìá ôçò

ÊëéíéêÞò ðíåõìïíïëïãßáò óÞìåñá. Áðïôåëåß êýñéï óôïé÷åßï ôçò êáèçìåñéíüôçôáò ôùí Ðíåõìïíïëüãùí

óôç êëéíéêÞ, óôá åîùôåñéêÜ éáôñåßá, óôï åñãáóôÞñéï ëåéôïõñãéêïý åëÝã÷ïõ ôçò áíáðíïÞò óôç ìïíÜäá

åíôáôéêÞò èåñáðåßáò áëëÜ êáé óôï ðñüãñáììá ðíåõìïíéêÞò áðïêáôÜóôáóçò.

Ç áðïêáôÜóôáóç ôïõ áíáðíåõóôéêïý óõóôÞìáôïò åßíáé éäåïëïãéêÜ ìéá óöáéñéêÞ áíôéìåôþðéóç ðñïò

üëá ôá óôïé÷åßá ðïõ óõíèÝôïõí ìéá ðñïïäåõôéêÜ åðéäåéíïýìåíç íüóï. Äåí åðéöÝñåé ßáóç êáé äåí óôáìá-

ôÜ ôç íüóï óå öõóéïðáèïëïãéêü åðßðåäï, ìðïñåß üìùò íá âåëôéþóåé ôçí ïðïéáäÞðïôå ìïñöÞ áíéêáíü-

ôçôáò Þ áíåðÜñêåéáò ðïõ óõíåðÜãåôáé ç åîÝëéîç ôçò íüóïõ.

Ìå êýñéá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ìéá óõíå÷Þ áõîáíüìåíç åðéäçìéïëïãéêÞ äéÜóôáóç ôçò ×ÁÐ êáé ôç óõíå÷Þ

áõîáíüìåíç åöáñìïãÞ ôùí ðñïãñáììÜôùí ðíåõìïíéêÞò áðïêáôÜóôáóçò ôï Ä/Ó ôçò ÅÐÅ áðåöÜóéóå íá

åíôÜîåé óôéò åêäüóåéò, ìéá áêüìç åðéóôçìïíéêÞ Ýêäïóç ðïõ áíáöÝñåôáé óôéò âáóéêÝò áñ÷Ýò ëåéôïõñãßáò

ôùí ðñïãñáììÜôùí áðïêáôÜóôáóçò.

Ôï Ä/Ó ôçò ÅÐÅ óõã÷áßñåé ôçí ïìÜäá áõôÞ ôùí óõíáäÝëöùí ãéá ôç ôüóï åìðåñéóôáôùìÝíç ðáñïõóßá-

óç ôùí áíáöåñüìåíùí èåìÜôùí.

Áðü ôï Ä/Ó ôçò ÅÐÅ

Íßíá Áíáãíùóôïðïýëïõ

ÃåíéêÞ ÃñáììáôÝáò

4 ÐÍÅÕÌÏÍÏËÏÃÉÊÁ ÈÅÌÁÔÁ - ÁÐÑÉËÉÏÓ 2006

Ç ÈÅÓÇ ÔÇÓ ÐÍÅÕÌÏÍÉÊÇÓÁÐÏÊÁÔÁÓÔÁÓÇÓ ÓÔÇ ÈÅÑÁÐÅÉÁÔÇÓ ×ÑÏÍÉÁÓ ÁÐÏÖÑÁÊÔÉÊÇÓÐÍÅÕÌÏÍÏÐÁÈÅÉÁÓ

Åðáìåéíþíäáò Í. ÊïóìÜò1,Íßíá Áíáãíùóôïðïýëïõ2

1Ðíåõìïíïëüãïò, ÄéåõèõíôÞò 3çò ÐíåõìïíïëïãéêÞò ÊëéíéêÞò,Åðéóôçìïíéêüò Õðåýèõíïò ÌïíÜäáò ÐíåõìïíéêÞò,ÁðïêáôÜóôáóçò, 2Ðíåõìïíïëüãïò, Äéåõèýíôñéá 8çò

ÐíåõìïíïëïãéêÞò ÊëéíéêÞò, ÍÍÈÁ �Óùôçñßá�

Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ç ôñÝ÷ïõóá Üðïøç åßíáé üôé ç÷ñüíéá áðïöñáêôéêÞ ðíåõìïíïðÜèåéá (×ÁÐ) äåí ðå-ñéïñßæåôáé óôïõò ðíåýìïíåò áëëÜ Ý÷åé êáé óõóôçìáôé-êÝò åêäçëþóåéò. ÁõôÞ ç Üðïøç Ý÷åé áðïôõðùèåß êáé óôïíïñéóìü ôçò íüóïõ óôéò íÝåò äéåèíåßò èÝóåéò ôçò Amer-ican Thoracic Society êáé ôçò European RespiratorySociety (1): “...Ç ×ÁÐ åßíáé ìßá íüóïò ðïõ ðñïëáìâÜíå-ôáé êáé èåñáðåýåôáé êáé ç ïðïßá ÷áñáêôçñßæåôáé áðüáðüöñáîç ðïõ äåí åßíáé ðëÞñùò áíáóôñÝøéìç. Ç áðü-öñáîç åßíáé ðñïïäåõôéêÞ êáé ó÷åôßæåôáé ìå ìßá ðáèï-ëïãéêÞ öëåãìïíþäç áðÜíôçóç ôùí ðíåõìüíùí óå âëá-ðôéêÜ óùìáôßäéá Þ áÝñéá êáé êõñßùò ðñïêáëåßôáé áðüôï êÜðíéóìá ôóéãÜñùí. Áí êáé ç ×ÁÐ ðñïóâÜëëåé âáóé-êÜ ôïõò ðíåýìïíåò, ðñïêáëåß åðßóçò óõóôçìáôéêÝòåêäçëþóåéò...”.

ÁõôÝò ïé óõóôçìáôéêÝò åêäçëþóåéò óå ìåãÜëï âáè-ìü ïöåßëïíôáé óôç óõóôçìáôéêÞ öëåãìïíÞ, ç âéïëïãéêÞÝêöñáóç ôçò ïðïßáò ìåëåôÜôáé ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá.Óôïí ïñü Ý÷ïõí âñåèåß áõîçìÝíá åðßðåäá êõôôáñïêé-íþí (üðùò ï TNFá êáé ç éíôåñëåõêßíç-8), C-áíôéäñþ-óáò ðñùôåßíçò, éíùäïãüíïõ êáèþò êáé åëáôôùìÝíáåðßðåäá óõìðëçñþìáôïò. ¢Áëëïé åñåõíçôÝò Ý÷ïõí áðï-äåßîåé áõîçìÝíç Ýêöñáóç äéáöüñùí ìïñßùí ðñïóêüë-ëçóçò (adhesion molecules), üðùò ICAM-1 êáé L-selec-tin óôá êõêëïöïñïýíôá ëåõêÜ áéìïóöáßñéá.

Ôï êïéíü ãíþñéóìá ôçò êëéíéêÞò Ýêöñáóçò ôùí óõ-óôçìáôéêþí åêäçëþóåùí ôçò ×ÁÐ, åßíáé üôé áõôÝò êá-ô’ïõóßáí ìáæß ìå ôç äýóðíïéá åõèýíïíôáé ãéá ôçí êáêÞðïéüôçôá æùÞò ôùí áóèåíþí êáé åí ôÝëåé åßíáé áõôÝòðïõ Ý÷ïõí ôçí âáóéêÞ äõóìåíÞ åðßäñáóç óôçí ëåéôïõñ-ãéêüôçôá ôùí áóèåíþí óôçí êáèçìåñéíÞ ôïõò æùÞ. Ïéóçìáíôéêüôåñåò óõóôçìáôéêÝò åêäçëþóåéò ôçò ×ÁÐáöïñïýí (2):

1. Äéáôáñá÷Ýò ôùí ðåñéöåñéêþí óêåëåôéêþí ìõþí

a. ÌõúêÞ áôñïößáb. ÌõúêÞ áäõíáìßác. Äéáôáñá÷Ýò ìåôáâïëéóìïý ìõþí

2. Äõóëåéôïõñãßá áíáðíåõóôéêþí ìõþí

a. ÕðåñäéÜôáóç èþñáêá

3. Äéáôáñá÷Ýò ôçò êáñäéÜò

a. ×ñüíéá ðíåõìïíéêÞ êáñäßáb. Äõóëåéôïõñãßá áñéóôåñÞò êáñäéÜò

4. Äéáôáñá÷Ýò ôïõ ìåôáâïëéóìïý êáé ôçò èñÝøçò

a. Áðßó÷íáíóç-Êá÷åîßáb. Ðá÷õóáñêßác. Áðþëåéá ìõúêÞò ìÜæáòd. Ïóôåïðåíßá

5. ÅëÜôôùóç éêáíüôçôáò ãéá óùìáôéêÞ äñáóôçñéüôç-ôá

6. Äéáôáñá÷Ýò øõ÷éêÞò óöáßñáò

a. ÊïéíùíéêÞ áðïìüíùóçb. ×áìçëÞ áõôïåêôßìçóçc. ÊáôÜèëéøçd. ¢Áã÷ïò (stress)e. Åõåñåèéóôüôçôáf. Öüâïò-Åíï÷Ýò

7. ÏñìïíéêÝò äéáôáñá÷Ýò

a. Äéáôáñá÷Ýò ôåóôïóôåñüíçò êáé ãåííçôéêþí ïñ-ìïíþí

b. Äéáôáñá÷Þ áõîçôéêÞò ïñìüíçò

8. ÍåöñéêÞ äõóëåéôïõñãßá

a. ÊáôáêñÜôçóç õãñþí-Ïßäçìáb. Õðïíáôñéáéìßác. Åñõèñïðïéçôßíçd. ÄéÝãåñóç Üîïíá ñåíßíçò-áããåéïôåíóßíçò-áëäï-

óôåñüíçò

9. ÁéìáôïëïãéêÝò äéáôáñá÷Ýò

a. Ðïëõåñõèñáéìßáb. Áíáéìßá

10. Äéáôáñá÷Ýò ýðíïõ

a. Óõ÷íÞ óõíýðáñîç ìå õðíïáðíïúêü óýíäñïìïb. Íõêôåñéíüò õðïáåñéóìüò (êõñßùò óå REM ýðíï)c. Åðéäåßíùóç áíôáëëáãÞò áåñßùíd. Áéöíßäéïé íõêôåñéíïß èÜíáôïé

Ç âÝëôéóôç èåñáðåßá ôùí áóèåíþí ìå ×ÁÐ óÞìåñá âá-óßæåôáé óôï ôñßðôõ÷ï

1. ðñüëçøç (ìå äéáêïðÞ êáðíßóìáôïò, áíôéãñéðéêü åì-âüëéï, óùóôÞ öáñìáêåõôéêÞ èåñáðåßá)

2. áíôé,ìåôþðéóç ôçò ðíåõìïíéêÞò íüóïõ êáé ôùí åðé-ðëïêþí ôçò (÷ñüíéá áíáðíåõóôéêÞ áíåðÜñêåéá, ÷ñü-íéá ðíåõìïíéêÞ êáñäßá) ìÝóù áöåíüò åëÜôôùóçòôçò áðüöñáîçò êáé ôçò õðåñäéÜôáóçò (ìå âñïã÷ï-äéáóôáëôéêÜ, ÷åéñïõñãéêÞ ðáñÝìâáóç üðùò ç LVRS)êáé áöåôÝñïõ âåëôßùóçò ôçò áíôáëëáãÞò áåñßùí(ìå ïîõãïíïèåñáðåßá, ìç åðåìâáôéêü ìç÷áíéêü áå-ñéóìü)

3. áíôéìåôþðéóç ôùí óõóôçìáôéêþí åðéðëïêþí (ìå ôáðñïãñÜììáôá ðíåõìïíéêÞò áðïêáôÜóôáóçò).

ÐíåõìïíéêÞ áðïêáôÜóôáóç óå áóèåíåßò ìå ×ÁÐ 5

Ç ðíåõìïíéêÞ áðïêáôÜóôáóç åßíáé ìßá ïëéóôéêÞ èå-ñáðåõôéêÞ ðñïóÝããéóç ôùí áóèåíþí ìå ×ÁÐ, êáé ÝíáðëÞñåò ðñüãñáììá áðïêáôÜóôáóçò óôï÷åýåé óå âåë-ôßùóç ðïëëþí áðü ôéò ðáñáðÜíù óõóôçìáôéêÝò äéáôá-ñá÷Ýò åíþ êáô’ïõóßáí äåí áðïóêïðåß óôç âåëôßùóçôùí ðíåõìïíéêþí ðáñáìÝôñùí (1, 3-6). Ç ðíåõìïíéêÞáðïêáôÜóôáóç ïñßæåôáé óáí èåñáðåõôéêü ðñüãñáììáðïëëþí åéäéêïôÞôùí ãéá áóèåíåßò ìå ÷ñüíéá áíáðíåõ-óôéêÜ íïóÞìáôá ðïõ åßíáé åîáôïìéêåõìÝíá ó÷åäéáóìÝ-íï Ýôóé þóôå íá âåëôéóôïðïéÞóåé ôçí öõóéêÞ (óùìáôé-êÞ) êáé êïéíùíéêÞ ëåéôïõñãéêüôçôá êáé áõôïíïìßá ôïõêÜèå áóèåíïýò

¸íá ðëÞñåò ðñüãñáììá ðíåõìïíéêÞò áðïêáôÜóôá-óçò åßíáé éáôñéêÜ åðéâëåðüìåíï, äéáñêåß ðåñß ôïõò 3ìÞíåò (2-3 óõíåäñßåò åâäïìáäéáßùò) êáé óõììåôÝ÷ïõíáñêåôÝò åéäéêüôçôåò åðáããåëìáôéþí õãåßáò, üðùò ãéá-ôñïß, íïóçëåõôÝò, öõóéïèåñáðåõôÝò, åñãïöõóéïëüãïé,øõ÷ïëüãïé, äéáôñïöïëüãïé, êïéíùíéêïß ëåéôïõñãïß êëð.Ïé åðéìÝñïõò äñáóôçñéüôçôåò ðïõ áðïôåëïýí Ýíá ôÝ-ôïéï ðñüãñáììá ðåñéëáìâÜíïõí åíçìÝñùóç êáé åêðáß-äåõóç ôùí áóèåíþí êáé ôùí ïéêåßùí ôïõò, äéáêïðÞêáðíßóìáôïò, áíáðíåõóôéêÞ öõóéêïèåñáðåßá êáé Üóêç-óç áíáðíåõóôéêþí ìõþí, áåñüâéá Üóêçóç óå åñãïìå-ôñéêü ðïäÞëáôï êáé óå êõëéüìåíï äéÜäñïìï, åíäõíÜ-ìùóç ìõúêþí ïìÜäùí, øõ÷ïëïãéêÞ õðïóôÞñéîç êáé äéá-ôñïöéêÞ ðáñÝìâáóç.

Ìå ôçí åíçìÝñùóç êáé åêðáßäåõóç ôùí áóèåíþí,ìå ôç óõììåôï÷Þ ôïõò óå Ýíá ðñüãñáììá ïìáäéêÞòèåñáðåßáò êáé ìå ôçí øõ÷ïëïãéêÞ õðïóôÞñéîç, âåëôéþ-íåôáé ç øõ÷ïëïãßá ôùí áóèåíþí êáé áëëÜæåé ç óôÜóçôïõò ãéá ôçí áóèÝíåéÜ ôïõò áëëÜ êáé ãéá ôçí æùÞ ôïõò.

Ìå ôçí äéáôñïöéêÞ ðáñÝìâáóç åðéäéþêåôáé ç âåë-ôßùóç ôçò èñåðôéêÞò äéáôáñá÷Þò ôùí áóèåíþí, ç áý-îçóç ôçò ìõúêÞò ìÜæáò, êáèþò êáé ç êáëýôåñç äéá÷åßñé-óç õãñþí óôïí ïñãáíéóìü.

Ìå ôçí áíáðíåõóôéêÞ öõóéïèåñáðåßá áðïóêïðïý-ìå óôïí êáëýôåñï Ýëåã÷ï ôçò äýóðíïéáò, óôçí åêìÜ-èçóç “ïéêïíïìéêüôåñïõ” áëëÜ êáé áðïôåëåóìáôéêüôå-ñïõ ôñüðïõ áíáðíïÞò, óôïí óõã÷ñïíéóìü áíáðíïÞò-êéíÞóåùí, óôçí êáôáðïëÝìçóç ôçò õðåñäéÜôáóçò êáéôçí âåëôßùóç ôçò ëåéôïõñãßáò ôùí áíáðíåõóôéêþí ìõþíêáé åí ôÝëåé óôçí åëÜôôùóç ôçò äýóðíïéáò.

Ìå ôçí óùìáôéêÞ Üóêçóç áõîÜíåôáé ç ìõúêÞ ìÜæáêáé âåëôéþíåôáé ç ïîåéäùôéêÞ éêáíüôçôá ôùí ìõúêþí éíþíìå áðïôÝëåóìá ôçí áýîçóç ôçò ìõúêÞò éó÷ýïò êáé ôçíáýîçóç ôçò áåñüâéáò éêáíüôçôáò ãéá ðáñáãùãÞ Ýñ-ãïõ. Åðßóçò âåëôéþíåôáé ç êáñäéáããåéáêÞ êáé ç íåöñéêÞëåéôïõñãßá, ãßíåôáé êáëýôåñç äéá÷åßñéóç ôùí çëåêôñï-ëõôþí êáé ôùí õãñþí.

ÓõíïëéêÜ, åßíáé áðïäåäåéãìÝíï ðëÝïí áðü ðïëëÝòìåëÝôåò óå ìåãÜëï áñéèìü áóèåíþí üôé ç áðïêáôÜ-óôáóç åðéöÝñåé êëéíéêÜ óçìáíôéêÜ ïöÝëç ùò ðñïò ôçíåëÜôôùóç ôçò äýóðíïéáò, ôçí âåëôßùóç ôçò äõíáôü-ôçôáò ãéá óùìáôéêÞ Üóêçóç êáèþò êáé ôçí âåëôßùóçôçò øõ÷ïëïãßáò ôùí áóèåíþí. ÓçìáíôéêÞ åßíáé åðßóçòç äéáöáéíüìåíç ðéèáíüôçôá åíüò åõåñãåôéêïý áðïôå-

ëÝóìáôïò óôçí óõ÷íüôçôá ôùí åîÜñóåùí, óôïí áñéè-ìü ôùí íïóçëåéþí êáé óôçí åëÜôôùóç ôùí çìåñþí íï-óçëåßáò ôùí áóèåíþí. Êáé üëá áõôÜ ìå áðïäåäåéãìÝ-íç ó÷Ýóç êüóôïõò-ùöÝëåéáò, üðùò ðñïêýðôåé áðü áñ-êåôÝò åðßóçò ìåëÝôåò.

Ôï áðïôÝëåóìá üëùí áõôþí ôùí åõåñãåôéêþí ãéáôïí áóèåíÞ ìåôáâïëþí, åßíáé ç êáëýôåñç ëåéôïõñãéêü-ôçôÜ ôïõ óôéò áðáéôÞóåéò ôçò êáèçìåñéíÞò æùÞò êáé çåíôõðùóéáêÞ ìåñéêÝò öïñÝò âåëôßùóç ôçò ðïéüôçôáòæùÞò. Äõóôõ÷þò ôá êáëÜ áðïôåëÝóìáôá ôçò áðïêáôÜ-óôáóçò åßíáé ðñüóêáéñá êáé åîáíåìßæïíôáé ìåôÜ áðü12-18 ìÞíåò. Ãéá áõôü ôï ëüãï, éäéáßôåñá óçìáíôéêÞðñïóðÜèåéá ðñÝðåé íá êáôáâÜëëåôáé þóôå íá ðåéóèåßï áóèåíÞò íá áëëÜîåé ôñüðï æùÞò êáé íá óõíå÷ßóåéôçí óùóôÞ äéáôñïöÞ êáé ôçí êáèçìåñéíÞ Üóêçóç êáéìåôÜ ôï ðÝñáò ôïõ ðñïãñÜììáôïò. Áõôü åðéôõã÷Üíå-ôáé ìå ôçí åêðáßäåõóç ôùí áóèåíþí êáé ôçò ïéêïãÝ-íåéÜò ôïõò.

Ç ðíåõìïíéêÞ áðïêáôÜóôáóç ëïéðüí ìáæß ìå ôçíäéáêïðÞ ôïõ êáðíßóìáôïò, ôçí ðñüëçøç ôùí ëïéìùäþíåîÜñóåùí ôçò íüóïõ êáé ôçí éäáíéêÞ öáñìáêåõôéêÞáãùãÞ, ðñáãìáôéêÜ ìðïñïýí íá ðáñÝìâïõí äñáóôéêÜêáé íá áëëÜîïõí ôï ìÝëëïí óôç æùÞ åíüò áóèåíïýòìå ×ÁÐ.

Óôï ìåãáëýôåñï ðíåõìïíïëïãéêü íïóïêïìåßï ôçò÷þñáò, ôï Íïóïêïìåßï ÍïóçìÜôùí Èþñáêïò Áèçíþí“Óùôçñßá”, ëåéôïõñãåß áðü ôïí Áðñßëéï 2005 ôï ÊÝíôñïÐíåõìïíéêÞò ÁðïêáôÜóôáóçò ãéá áóèåíåßò ìå ÷ñüíéááíáðíåõóôéêÜ íïóÞìáôá, üðïõ ðñïóöÝñïõí ôéò ðïëý-ôéìåò õðçñåóßåò ôïõò ðíåõìïíïëüãïé, êáñäéïëüãïé,öõóéïèåñáðåýôñéåò, åñãïöõóéïëüãïò, íïóçëåýôñéåò,øõ÷ïëüãïé êáé äéáéôïëüãïò. Ç ßäñõóç êáé ç Ýíáñîç ëåé-ôïõñãßáò áõôïý ôïõ ðñïãñÜììáôïò ðïõ áðïôåëïýóåüñáìá êÜðïéùí ãéáôñþí áðü ðïëëÜ ÷ñüíéá, äåí èáåß÷å åðéôåõ÷èåß ÷ùñßò ôçí áìÝñéóôç óõìðáñÜóôáóç êáéõðïóôÞñéîç ôçò Äéïßêçóçò ôïõ Íïóïêïìåßïõ, ôùí Åðé-óôçìïíéêþí ÏñãÜíùí ôïõ íïóïêïìåßïõ êáé ôçò Åëëç-íéêÞò ÐíåõìïíïëïãéêÞò Åôáéñßáò, åíþ ðñÝðåé íá õðï-ãñáììéóèåß êáé ç äùñåÜ ôïõ åîïðëéóìïý áðü ôïí éäéù-ôéêü ôïìÝá (öáñìáêåõôéêÞ åôáéñåßá GSK).

ÌÝ÷ñé ôþñá, óôá ôñßá ôñéìçíéáßá ðñïãñÜììáôá ðïõÝ÷ïõí ïëïêëçñùèåß Þ åßíáé óå åîÝëéîç, Ý÷ïõí åíôá÷èåß45 áóèåíåßò ìå ìÝôñéá, óïâáñÞ Þ ðïëý óïâáñÞ ×ÁÐ,ìå åíôõðùóéáêÞ ìåñéêÝò öïñÝò âåëôßùóç ôçò øõ÷ïëï-ãéêÞò êáôÜóôáóçò, ôçò éêáíüôçôáò ãéá Üóêçóç êáé ôçòðïéüôçôáò æùÞò. ÅðéðëÝïí áõôþí ôùí èåôéêþí åðéäñÜ-óåùí, óå ìåëÝôç ôïõ ðñïãñÜììáôïò, ôá áðïôåëÝóìá-ôá ôçò ïðïßáò áíáêïéíþèçêáí óôï åôÞóéï ÓõíÝäñéïôçò ÅõñùðáúêÞò ÐíåõìïíïëïãéêÞò Åôáéñßáò (Êïðåã÷Ü-ãç, ÓåðôÝìâñéïò 2005) êáé óôï åôÞóéï ÓõíÝäñéï ôïõÁìåñéêÜíéêïõ ÊïëëÝãéïõ Ðíåõìïíïëüãùí (Ìüíôñåáë,ÍïÝìâñéïò 2005), öáßíåôáé üôé ç óõììåôï÷Þ óå ÝíáôÝôïéï ðñüãñáììá áðïêáôÜóôáóçò Ý÷åé óáí áðïôÝëå-óìá ôçí óçìáíôéêÞ ìåßùóç ôùí åéóáãùãþí ôùí áóèå-íþí ìå ×ÁÐ óôï íïóïêïìåßï óå åôÞóéá âÜóç. Áõôü ôïèåôéêü áðïôÝëåóìá, åêôüò áðü ôá áõôïíüçôá ïöÝëçãéá ôïõò áóèåíåßò êáé ôçí ïéêïãÝíåéÜ ôïõò, ðáñïõóéÜ-


æåé êáé ðïëëáðëÜ êïéíùíéêï-ïéêïíïìéêÜ ïöÝëç, üðùò ôçíåëÜôôùóç ôïõ êüóôïõò ãéá ôá áóöáëéóôéêÜ ôáìåßá êáéôï ÅÓÕ, ôçí áðïóõìöüñçóç ôùí ôìçìÜôùí åðåéãüíôùíðåñéóôáôéêþí êáé ôçí áýîçóç ôùí äéáèÝóéìùí íïóïêï-ìåéáêþí êñåâáôéþí. Áíáëïãéæüìåíïé ôïõò ÷éëéÜäåò áóèå-íåßò ìå ×ÁÐ ðïõ óõíùóôßæïíôáé óôá ÔìÞìáôá Åðåéãü-íôùí Ðåñéóôáôéêþí ôùí íïóïêïìåßùí ôçò ÷þñáò êáéåéóÜãïíôáé ôåëéêÜ óôéò ÊëéíéêÝò üðïõ èá íïóçëåõèïýíãéá áñêåôÝò çìÝñåò, öáßíåôáé üôé èá Þôáí óõìöÝñïíáöåíüò ãéá ôï Åèíéêü Óýóôçìá Õãåßáò íá áíïßîïõí êáéíá ëåéôïõñãÞóïõí óå åõñåßá êëßìáêá ôÝôïéá ðñïãñÜì-ìáôá ÐíåõìïíéêÞò ÁðïêáôÜóôáóçò ìå åðáñêÝò ìüíé-ìï ðñïóùðéêü êáé áöåôÝñïõ ãéá ôá ÁóöáëéóôéêÜ Ôá-ìåßá íá êïóôïëïãÞóïõí ôï ðñüãñáììá ÐíåõìïíéêÞòÁðïêáôÜóôáóçò êáé íá ôï ðñïóöÝñïõí óáí éáôñéêÞðáñï÷Þ óôïõò áóöáëéóìÝíïõò ôïõò, êÜôé ðïõ äåí ãß-íåôáé ìÝ÷ñé ôþñá.

Ç ìïíïãñáößá áõôÞ áðïóêïðåß íá ðáñïõóéÜóåé ôçíðíåõìïíéêÞ áðïêáôÜóôáóç óáí ñåáëéóôéêÞ áëëÜ êáééäéáßôåñá áðïôåëåóìáôéêÞ èåñáðåõôéêÞ ðñáêôéêÞ êáéëýóç óå áóèåíåßò ìå ×ÁÐ. Äßíåé Ýìöáóç óôïí óçìáíôé-êü ñüëï üëùí ôùí åðáããåëìáôéþí õãåßáò ðïõ óõììå-ôÝ÷ïõí áëëçëïóõìðëçñïýìåíïé áëëÜ êáé ï êáèÝíáòìå ôï äéáêñéôü ôïõ ñüëï, óôçí ïëéóôéêÞ áíôéìåôþðéóçôùí ðñïâëçìÜôùí ôùí áóèåíþí. ¸ôóé ç äïìÞ ôùí êåé-ìÝíùí ôçò ìïíïãñáößáò óôçñßæåôáé, üðùò êáé ôï ðñü-ãñáììá áðïêáôÜóôáóçò Üëëùóôå, óôïí ðíåõìïíïëü-ãï, ôïí öõóéêïèåñáðåõôÞ, ôïí åñãïöõóéïëüãï, ôïíøõ÷ïëüãï êáé ôïí äéáôñïöïëüãï.

ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ

1. Celli BR, MacNee W on behalf of the ATS/ERS Task Force.

Standards for the diagnosis and treatment of patients with

COPD. Eur Respir J 2004; 23: 932-946.

2. Chronic Obstructive Pulmonary Disease – Section IV. Sys-

temic effects of COPD. Edited by Cherniack NS, WB Saun-

ders Company, Philadelphia, 2001; pp: 195-247.

3. Pulmonary Rehabilitation. Edited by Fishman AP, Marcel

Dekker Inc., New York, 1996.

4. Wouters EFM. Pulmonary rehabilitation. Breathe 2004; 1: 33-

40.

5. Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (Up-

date Sep.2004). www.goldcopd.com

6. NICE Guidelines. Thorax 2004; 59 (suppl.1): 84-88.

7. Kosmas E et al. Pulmonary rehabilitation and its effect on

exacerbations and hospitalizations in patients with COPD.

Eur Respir J 2005; 26: 246S.

8. Kosmas EN et al. Effects of pulmonary rehabilitation on ex-

acerbation rate, hospitalizations, length of hospital stay and

public health economics in patients with moderate-to-se-

vere COPD. Chest 2005; 254S.

ÊÑÉÔÇÑÉÁ ÓÕÌÌÅÔÏ×ÇÓ ÁÓÈÅÍÙÍÌÅ ×ÁÐ ÓÅ ÐÑÏÃÑÁÌÌÁÐÍÅÕÌÏÍÉÊÇÓ ÁÐÏÊÁÔÁÓÔÁÓÇÓ

ÉùÜííçò ÁñÜðçò1, ÈåïðëÜóôç ÃñçãïñÜôïõ2,Ðçíåëüðç Ìé÷áëïðïýëïõ2, Áéìéëßá Ôóáñïõ÷Ü3,Åðáìåéíþíäáò ÊïóìÜò4,1Ðíåõìïíïëüãïò, Åðéì. Á 8çò ÐíåõìïíïëïãéêÞò ÊëéíéêÞò,2Ðíåõìïíïëüãïò, Åðéì. Á 7çò ÐíåõìïíïëïãéêÞò ÊëéíéêÞò,3Ðíåõìïíïëüãïò, Åðéì. Â 8çò ÐíåõìïíïëïãéêÞò ÊëéíéêÞò,4Ðíåõìïíïëüãïò, Ä/íôÞò 3çò ÐíåõìïíïëïãéêÞò ÊëéíéêÞò

Ïé áóèåíåßò ìå ÷ñüíéá áíáðíåõóôéêÜ íïóÞìáôá,üðùò åßíáé ç ÷ñüíéá áðïöñáêôéêÞ ðíåõìïíïðÜèåéá(×ÁÐ), õðïöÝñïõí áðü äýóðíïéá. Ç äýóðíïéá, ç äõ-óêïëßá ôçò áíáðíïÞò ìå Üëëá ëüãéá, åßíáé Ýíá âáóáíé-óôéêü óýìðôùìá ôï ïðïßï åìðïäßæåé ôïõò áóèåíåßò óåðïëëïýò ôïìåßò ôçò êáèçìåñéíÞò ôïõò æùÞ. ÁðëÝò äñá-óôçñéüôçôåò, üðùò ôï ðëýóéìï Þ ôï íôýóéìï, ôï áíÝ-âáóìá ëßãùí óêáëïðáôéþí, ïé äïõëåéÝò óôï óðßôé Þ óôïíêÞðï, ôá øþíéá, ç âüëôá ìå ößëïõò, ìßá êïéíùíéêÞ Ýîï-äïò, ìßá åêäñïìÞ, ìåôáôñÝðïíôáé óå áâÜóôá÷ôïõòåöéÜëôåò ôçò êáèçìåñéíüôçôáò. Óõí ôþ ÷ñüíù êáé âéþ-íïíôáò áõôÞí ôçí ïëïÝíá åðéäåéíïýìåíç êáôÜóôáóç,ïé áóèåíåßò ìå ×ÁÐ åßíáé áíáãêáóìÝíïé íá áëëÜîïõíôñüðï æùÞò ìå âáóéêü óôü÷ï ôïõò íá ìçí åêôßèåíôáéóå äñáóôçñéüôçôåò ðïõ ìðïñåß íá ôïõò ðñïêáëÝóïõíäýóðíïéá, üðùò åßíáé áõôÝò ðïõ ðñïáíáöÝñèçêáí. ̧ ôóéëïéðüí, åðéëÝãïõí Ýíá êáèéóôéêü ôñüðï æùÞò ÷ùñßò íáìåôáêéíïýíôáé ðïëý, áêüìá êáé ìÝóá óôï óðßôé, ìå áðï-ôÝëåóìá ôçí ìõúêÞ áäõíáìßá êáé ôçí ìõúêÞ áôñïößá.Ìå áõôüí ôïí ôñüðï ïé áóèåíåßò ìðáßíïõí óå Ýíáöáýëï êýêëï, äåäïìÝíïõ üôé, ïé áäýíáìïé êáé áôñïöé-êïß ìýåò ãéá íá åñãáóôïýí Ý÷ïõí áíÜãêç áðü ðåñéó-óüôåñï ïîõãüíï, Üñá ïé áðáéôÞóåéò áðü ôïõò ðíåý-ìïíåò áõîÜíïíôáé êáé ðáñÜëëçëá áõîÜíåé êáé ç äý-óðíïéá óå âáèìü äõóáíÜëïãï ìå ôï áíáðíåõóôéêüíüóçìá. ÁõôÞ ç “êáèÞëùóç” ôïõ áóèåíïýò ìÝóá óôïóðßôé ïäçãåß óå êïéíùíéêÞ áðïìüíùóç, êáêÞ øõ÷éêÞ äéÜ-èåóç, Üã÷ïò, ÷áìçëÜ åðßðåäá áõôïåêôßìçóçò, ðéèáíüíêáôÜèëéøç Þ/êáé åêíåõñéóìü, êáèþò åðßóçò êáé óå öï-âéêÞ óõìðåñéöïñÜ ëüãù ôçò äýóðíïéáò áëëÜ êáé ôïõ÷ñüíéïõ ÷áñáêôÞñá ôïõ íïóÞìáôïò. ÅðïìÝíùò, ïé áóèå-íåßò ìå ×ÁÐ äåí ðÜó÷ïõí ìüíï óôïõò ðíåýìïíåò, áëëÜõößóôáíôáé êáé ôéò óõóôçìáôéêÝò óõíÝðåéåò ôçò ×ÁÐ,üðùò åßíáé ç áäõíáìßá êáé áôñïößá ôùí ðåñéöåñéêþíóêåëåôéêþí ìõþí áëëÜ êáé ôïõ äéáöñÜãìáôïò êáé ôùíõðïëïßðùí áíáðíåõóôéêþí ìõþí, ïé äéáôáñá÷Ýò ôçòèñÝøçò, ç êáêÞ øõ÷ïëïãéêÞ êáôÜóôáóç êáé áêüìá çêáñäéáêÞ äõóëåéôïõñãßá ðïõ ðñïêýðôåé êáé áðü ôçíáíáðíåõóôéêÞ íüóï áëëÜ êáé áðü ôçí êáèéóôéêÞ æùÞêáé ôçí êáêÞ öõóéêÞ êáôÜóôáóç ôùí áóèåíþí.


Óýìöùíá ìå ôéò äéåèíåßò êáôåõèõíôÞñéåò ïäçãßåòãéá ôçí ×ÁÐ, ç èåñáðåßá ôçò ×ÁÐ ãéÜ üëïõò ôïõò áóèå-íåßò ìå ìÝôñéá-óïâáñÞ íüóï áðïôåëåßôáé áðü ôçí ðñü-ëçøç (äéáêïðÞ êáðíßóìáôïò, áíôéãñéðéêü åìâüëéï), ôçíöáñìáêåõôéêÞ èåñáðåßá (âñïã÷ïäéáóôáëôéêÜ öÜñìá-êá, åéóðíåüìåíá óôåñïåéäÞ êëð.) êáé ôçí ðíåõìïíéêÞáðïêáôÜóôáóç. Ç ïîõãïíïèåñáðåßá êáé ç ÷åéñïõñãéêÞèåñáðåßá åðéöõëÜóóïíôáé ãéá áóèåíåßò ðïõ ðëçñïýíêÜðïéåò óõãêåêñéìÝíåò åíäåßîåéò.

Ç öáñìáêåõôéêÞ èåñáðåßá Ý÷åé óáí óôü÷ï ôçí ðíåõ-ìïíéêÞ óõíéóôþóá ôçò ×ÁÐ, ìå âáóéêïýò èåñáðåõôéêïýòóôü÷ïõò ôçí ìåßùóç ôçò Ýíôáóçò ôùí óõìðôùìÜôùí,ôçí áíá÷áßôéóç ôçò åðß ôá ÷åßñù åîÝëéîçò ôçò íüóïõ,ôçí ðñüëçøç êáé ôç èåñáðåßá ôùí åîÜñóåùí áëëÜ êáéôùí åðéðëïêþí ôçò íüóïõ. Ïé óõóôçìáôéêÝò åêäçëþóåéòôçò ×ÁÐ, äçëáäÞ ç åëáôôùìÝíç éêáíüôçôá ãéá Üóêçóçêáé óùìáôéêÞ äñáóôçñéüôçôá, ç êáêÞ öõóéêÞ êáôÜóôá-óç, ç áäõíáìßá êáé ç áôñïößá ôùí óêåëåôéêþí ìõþí, çäõóëåéôïõñãßá ôçò êáñäéÜò, ïé èñåðôéêÝò äéáôáñá÷Ýòêáé ç êáêÞ øõ÷ïëïãéêÞ êáôÜóôáóç áíôéìåôùðßæïíôáé ìåôá ðñïãñÜììáôá ðíåõìïíéêÞò áðïêáôÜóôáóçò.

¸íá ðëÞñåò ðñüãñáììá ðíåõìïíéêÞò áðïêáôÜóôá-óçò åßíáé éáôñéêÜ åðéâëåðüìåíï, äéáñêåß ðåñß ôïõò 3ìÞíåò (2-3 óõíåäñßåò åâäïìáäéáßùò) êáé óõììåôÝ÷ïõíáñêåôÝò åéäéêüôçôåò åðáããåëìáôéþí õãåßáò, üðùò ãéá-ôñïß, íïóçëåõôÝò, öõóéïèåñáðåõôÝò, åñãïöõóéïëüãïé,øõ÷ïëüãïé, äéáéôïëüãïé, êïéíùíéêïß ëåéôïõñãïß êëð. ÏéåðéìÝñïõò äñáóôçñéüôçôåò ðïõ áðïôåëïýí Ýíá ôÝôïéïðñüãñáììá ðåñéëáìâÜíïõí åíçìÝñùóç / åêðáßäåõóçôùí áóèåíþí êáé ôùí ïéêåßùí ôïõò, äéáêïðÞ êáðíßóìá-ôïò óå óõíåñãáóßá ìå ôá éáôñåßá äéáêïðÞò êáðíßóìá-ôïò, áíáðíåõóôéêÞ öõóéêïèåñáðåßá êáé Üóêçóç áíáðíåõ-óôéêþí ìõþí, áåñüâéá Üóêçóç óå åñãïìåôñéêü ðïäÞëá-ôï êáé óå êõëéüìåíï äéÜäñïìï, åíäõíÜìùóç ìõúêþíïìÜäùí, øõ÷ïëïãéêÞ õðïóôÞñéîç êáé äéáôñïöéêÞ ðáñÝì-âáóç. Ôá èåôéêÜ áðïôåëÝóìáôá åßíáé ôåêìçñéùìÝíá êáéóõíßóôáíôáé óå âåëôßùóç üëùí ôùí ðáñáðÜíù ðáñáìÝ-ôñùí ðïõ ðñïáíáöÝñèçêå üôé áðïôåëïýí èåñáðåõôé-êïýò óôü÷ïõò ôçò áðïêáôÜóôáóçò êáé êáôáôåßíïõí óôçâåëôßùóç ôçò ðïéüôçôáò æùÞò ôùí áóèåíþí.

¸íá óçìáíôéêü åñþôçìá åßíáé ðïéïé áóèåíåßò ìðï-ñïýí êáé ðñÝðåé íá åíôá÷èïýí óå Ýíá ôÝôïéï ðñüãñáì-ìá áðïêáôÜóôáóçò. Ç ëïãéêÞ áðÜíôçóç åßíáé üôé ðñÝ-ðåé íá óõììåôÝ÷ïõí áõôïß ðïõ áíáìÝíåôáé íá ùöåëç-èïýí áðü ôï ðñüãñáììá, ôçñïõìÝíùí âÝâáéá ôùí êá-íüíùí áóöáëåßáò.

Óýìöùíá ìå ôéò åðßóçìåò èÝóåéò ôçò American Tho-racic Society1, óå ðñüãñáììá ðíåõìïíéêÞò áðïêáôÜ-óôáóçò åíôÜóóïíôáé áóèåíåßò ìå ÷ñüíéá áíáðíåõóôé-êÞ íüóï ç ïðïßá ôïõò ðñïêáëåß:

1. ¢Áã÷ïò óôç äéÜñêåéá åðéôÝëåóçò äñáóôçñéïôÞôùí

2. Äýóðíïéá óôç äéÜñêåéá åðéôÝëåóçò äñáóôçñéïôÞ-ôùí

3. Ðåñéïñéóìü

• Êïéíùíéêþí äñáóôçñéïôÞôùí

• Åðáããåëìáôéêþí äñáóôçñéïôÞôùí• ÄñáóôçñéïôÞôùí áíáøõ÷Þò• ÄñáóôçñéïôÞôùí ìÝóá óôï óðßôé• Âáóéêþí êáèçìåñéíþí äñáóôçñéïôÞôùí

4. Áðþëåéá áõôïíïìßáò/áõôïåîõðçñÝôçóçò

ÅðéðëÝïí áõôþí ôùí ãåíéêþí åíäåßîåùí, ðïõ äåíáöïñïýí ìüíï ôçí ×ÁÐ, áëëÜ êÜèå ÷ñüíéá áíáðíåõ-óôéêÞ íüóï ìå áõôïý ôïõ åßäïõò ôéò óõíÝðåéåò óôçíêáèçìåñéíÞ æùÞ ôùí áóèåíþí, ðñÝðåé íá óçìåéùèïýíôá ðáñáêÜôù2:

1. Óå ðñüãñáììá ðíåõìïíéêÞò áðïêáôÜóôáóçò ðñÝ-ðåé íá åíôÜóóïíôáé áóèåíåßò ìå ×ÁÐ ïé ïðïßïé Ý÷ïõíäýóðíïéá, ìåéùìÝíç éêáíüôçôá ãéá óùìáôéêÞ Üóêç-óç, ðåñéïñéóìü óå äéÜöïñåò äñáóôçñéüôçôåò ëüãùôçò íüóïõ Þ êáêÞ ðïéüôçôá æùÞò, ðáñÜ ôçí óùóôÞèåñáðåõôéêÞ áãùãÞ êáé ôçí óõììüñöùóÞ ôïõò óåáõôÞ.

2. Ç Ýíäåéîç ãéá Ýíôáîç óôï ðñüãñáììá äåí õðáãï-ñåýåôáé áðü êÜðïéá êñéôÞñéá áíáðíåõóôéêÞò ëåé-ôïõñãßáò (ð.÷. FEV1), áëëÜ áðü ôçí Ýíôáóç ôùí óõ-ìðôùìÜôùí êáé ôïí ðåñéïñéóìü ôçò ëåéôïõñãéêüôç-ôáò ôïõ áóèåíïýò. ÁõôÞ ç ïäçãßá áðïäõíáìþíåéôçí ðñïãåíÝóôåñç Ýíäåéîç ôùí èÝóåùí GOLD ðïõóõíéóôïýóáí ôçí ðíåõìïíéêÞ áðïêáôÜóôáóç óåóôÜäéá ÉÉ-ÉV (ìÝôñéá-óïâáñÞ-ðïëý óïâáñÞ ×ÁÐ) ìåFEV1<80% ðñïâë. (ðïõ âÝâáéá áöïñÜ ôïí óõíôñé-ðôéêÜ ìåãáëýôåñï ðëçèõóìü ôùí íïóïêïìåéáêþíáóèåíþí ìå ×ÁÐ). Ðñïò åíßó÷õóç áõôÞò ôçò íÝáòèÝóçò åßíáé êáé ç åðüìåíç ïäçãßá.

3. Óõìâáßíåé óõ÷íÜ íá êáèõóôåñåß ç Ýíôáîç ôïõ áóèå-íïýò ìÝ÷ñé áõôüò íá öèÜóåé óå óôÜäéï ðñï÷ùñçìÝ-íçò íüóïõ. ÐáñÜ ôï ãåãïíüò üôé êáé áõôïß ïé áóèå-íåßò ìå ìÝôñéá-óïâáñÞ ×ÁÐ èá åðùöåëçèïýí, åßíáéðñïôéìüôåñï ç Ýíôáîç íá ãßíåôáé óå ðñùúìüôåñá óôÜ-äéá ôçò íüóïõ. ¸ôóé ï áóèåíÞò èá åðùöåëçèåß áðüäéÜöïñåò óôñáôçãéêÝò ðñüëçøçò (ð.÷. äéáêïðÞ êá-ðíßóìáôïò, åìâïëéáóìïß, äéáôñïöÞ, Üóêçóç).

4. Ïé êáðíéóôÝò åßíáé ðïëý êáëïß õðïøÞöéïé ãéá áðï-êáôÜóôáóç êáé äåí ðñÝðåé íá áðïêëåßïíôáé åðåéäÞêáðíßæïõí. Ðéèáíüí áðïêïìßæïõí ðáñüìïéá ïöÝëçìå ôïõò ìç êáðíéóôÝò / ðñþçí êáðíéóôÝò. Åî’Üëëïõ,ç äéáêïðÞ êáðíßóìáôïò åßíáé Ýíá ðïëý óçìáíôéêüêïììÜôé ôïõ ðñïãñÜììáôïò áðïêáôÜóôáóçò.

ÔÝëïò, ðñÝðåé íá áíáöåñèïýí êáé ïé ðåñéðôþóåéòáóèåíþí ðïõ áðïêëåßïíôáé áðü Ýíá ôÝôïéï ðñüãñáì-ìá:

1. ¼ôáí óõíõðÜñ÷ïõí íïóÞìáôá Þ êáôáóôÜóåéò ðïõåìðïäßæïõí ôïí áóèåíÞ íá óõììåôÜó÷åé (ð.÷. ìõï-óêåëåôéêÜ, íåõñïìõúêÜ, ïñèïðáéäéêÜ áêñùôçñéá-óìüò, øõ÷éáôñéêÜ íïóÞìáôá, âñáäõøõ÷éóìüò, óýã-÷õóç/äéÝãåñóç, áðåßèáñ÷ïò áóèåíÞò, óïâáñÞ âá-ñçêïúá/êþöùóç, ôýöëùóç, ê.ëð.)

2. ¼ôáí óõíõðÜñ÷åé êáôÜóôáóç ðïõ åìðåñéÝ÷åé êßí-äõíï ãéá ôïí áóèåíÞ (ð.÷. ðñüóöáôï Ýìöñáãìá,áóôáèÞò óôçèÜã÷ç, áññýèìéóôç õðÝñôáóç, åðé-


êßíäõíç Þ ðñüóöáôá åãêáôáóôáèåßóá áññõèìßá,ðñüóöáôç ðíåõìïíéêÞ åìâïëÞ, ðñüóöáôï ÁÅÅ,áíåýñõóìá áïñôÞò êëð.). Äåí áðïêëåßïíôáé áóèå-íåßò ëüãù áíáðíåõóôéêÞò áíåðÜñêåéáò, ÷ñüíéáòðíåõìïíéêÞò êáñäßáò, âñïã÷åêôáóéþí, Üóèìáôïò,óáê÷. äéáâÞôïõ, Þ åðáñêþò ñõèìéóìÝíïõ ÷ñüíéïõêáñäéáêïý íïóÞìáôïò).

3. ¼ôáí õðÜñ÷ïõí ðñáêôéêÜ ðñïâëÞìáôá ðïõ äåíìðïñïýí íá îåðåñáóèïýí ìåôÜ áðü ôçí åðáñêÞåíçìÝñùóç ôïõ áóèåíïýò êáé ôùí ïéêåßùí ôïõ(ð.÷. ï áóèåíÞò äéáìÝíåé ìáêñéÜ áðü ôï íïóïêï-ìåßï, äåí ïäçãåß, äåí õðÜñ÷åé äéáèÝóéìïò Üíèñù-ðïò íá ôïí öÝñíåé óôï íïóïêïìåßï 2-3 öïñÝòôçí åâäïìÜäá, åñãÜæåôáé êáé äåí ìðïñåß íá áðïõ-óéÜæåé ôüóï óõ÷íÜ ê.ëð.).

4. ¼ôáí ï áóèåíÞò äåí åðéèõìåß íá óõììåôÜó÷åéðáñÜ ôçí óùóôÞ åíçìÝñùóç ãéá ôçí íüóï ôïõêáé ãéá ôá ðéèáíÜ ïöÝëç ôçò óõììåôï÷Þò ôïõóôï ðñüãñáììá.


1. Pulmonary Rehabilitation-1999. Official Statement of the

ATS. Am J Respir Crit Care Med 1999; 159: 1666-1682.

2. ATS/ERS Task Force. Standards for the diagnosis and treat-

ment of patients with COPD: a summary of the ATS/ERS

position paper. Eur Respir J 2004; 23: 932-946.

ÁÎÉÏËÏÃÇÓÇ ÔÙÍ ÁÐÏÔÅËÅÓÌÁÔÙÍÔÏÕ ÐÑÏÃÑÁÌÌÁÔÏÓ ÐÍÅÕÌÏÍÉÊÇÓÁÐÏÊÁÔÁÓÔÁÓÇÓ ÓÅ ÁÓÈÅÍÅÉÓ ÌÅ×ÁÐ

Ìáñßá ×áñéêéïðïýëïõ1, ÉùÜííá ÐÜíôïõ2

1Éáôñüò, 2Åñãïöõóéïëüãïò

Ïé áóèåíåßò ìå ×ñüíéá ÁðïöñáêôéêÞ ÐíåõìïíïðÜ-èåéá (×ÁÐ) ðáñïõóéÜæïõí ðåñéïñéóìÝíç éêáíüôçôáóùìáôéêÞò äñáóôçñéüôçôáò ëüãù åìöÜíéóçò äý-óðíïéáò êáé ðñþéìïõ ìõúêïý êÜìáôïõ1,2. Óêïðüò åíüòðñïãñÜììáôïò ðíåõìïíéêÞò áðïêáôÜóôáóçò åßíáé çâåëôßùóç áõôþí ôùí óõìðôùìÜôùí êáé óõíåðþò ç âåë-ôßùóç ôçò ðïéüôçôáò æùÞò ôùí áóèåíþí ìå ×ÁÐ3,4. Çâåëôßùóç ìåôÜ áðü ôçí åöáñìïãÞ åíüò ðñïãñÜììá-ôïò ðíåõìïíéêÞò áðïêáôÜóôáóçò ìðïñåß íá åêôéìçèåßìÝóù ôçò äéåíÝñãåéáò ìßáò óåéñÜò åîåôÜóåùí, äïêéìá-óéþí êáé åñùôçìáôïëïãßùí, ôï óýíïëï ôùí ïðïßùíóõíéóôïýí ôçí áîéïëüãçóç. Ç áîéïëüãçóç ôùí áóèå-íþí ìå ×ñüíéá ÁðïöñáêôéêÞ ÐíåõìïíïðÜèåéá ðñéí ôçíåöáñìïãÞ êáé êáôÜ ôçí ïëïêëÞñùóç åíüò ðñïãñÜì-ìáôïò ðíåõìïíéêÞò áðïêáôÜóôáóçò, Ý÷åé äýï óçìá-íôéêïýò óêïðïýò: ôçí áóöÜëåéá ôïõ áóèåíïýò êáé ôçíáðïôßìçóç ôïõ ïöÝëïõò áðü ôçí óõììåôï÷Þ ôïõ áóèå-íïýò óôï ðñüãñáììá.

ÊáôÜ ôçí åßóïäü ôïõò óôï ðñüãñáììá ðíåõìïíé-êÞò áðïêáôÜóôáóçò, ïé áóèåíåßò õðïâÜëëïíôáé óååîåôÜóåéò, ïé ïðïßåò äéåíåñãïýíôáé ðñïêåéìÝíïõ íáåêôéìçèåß åÜí ï åêÜóôïôå áóèåíÞò ðëçñïß ôá êñéôÞñéáÝíôáîçò óôï ðñüãñáììá, íá áðïêëåéóèïýí ðéèáíÜèÝìáôá áóöáëåßáò êáé íá óõëëå÷èïýí äåäïìÝíá áíá-öïñÜò ðïõ èá ÷ñçóéìïðïéçèïýí êáôÜ ôçí ïëïêëÞñù-óç ôïõ ðñïãñÜììáôïò ãéá ôç óýãêñéóç êáé óõíåðþòôçí åêôßìçóç ôçò Ýêâáóçò óôï ðñüãñáììá. Åðß ðëÝïíâÜóåé ôùí áñ÷éêþí äåäïìÝíùí, åßíáé äõíáôüò ï ó÷å-äéáóìüò åíüò êáôÜëëçëïõ ðñïãñÜììáôïò öõóéêÞòÜóêçóçò ãéá êÜèå áóèåíÞ îå÷ùñéóôÜ.

ÁìÝóùò ìåôÜ ôçí ïëïêëÞñùóç ôïõ ðñïãñÜììáôïòðíåõìïíéêÞò áðïêáôÜóôáóçò, ïé áóèåíåßò õðïâÜëëïíôáéåê íÝïõ óôçí ßäéá óåéñÜ åîåôÜóåùí, ïé ïðïßåò áðïôåëïýíôçí áîéïëüãçóç ìåôÜ ôçí ðíåõìïíéêÞ áðïêáôÜóôáóç, êáéÝ÷ïõí ùò óêïðü ôç óõëëïãÞ íÝùí äåäïìÝíùí êáé ôçóýãêñéóç ôïõò ìå ôá äåäïìÝíá áíáöïñÜò, ôá ïðïßá ëÞ-öèçêáí êáôÜ ôçí Ýíáñîç ôïõ ðñïãñÜììáôïò.

Óå áõôÝò ôéò åîåôÜóåéò óõìðåñéëáìâÜíïíôáé ôá áêü-ëïõèá:

1. ËÞøç éáôñéêïý éóôïñéêïý, êáôÜ ôçí ïðïßá äßíåôáéêõñßùò Ýìöáóç óôï éóôïñéêü êáðíßóìáôïò, óôç ÷ñï-íïëïãßá ôçò ðñþôçò äéÜãíùóçò ôçò ×ÁÐ, óôïí


áñéèìü ôùí íïóçëåéþí åíôüò ôïõ ðåñáóìÝíïõÝôïõò, óôïí áñéèìü ôùí åðéóêÝøåùí óå ôìÞìáôáåðåéãüíôùí ðåñéóôáôéêþí åíôüò ôïõ ðåñáóìÝíïõÝôïõò, óôçí åöáñìïãÞ åìâïëéáóìïý êáôÜ ôïõ éïýôçò ãñßðçò Þ / êáé ôïõ ðíåõìïíéüêïêêïõ, óôç ëÞøçïîõãïíïèåñáðåßáò óôï óðßôé, óôç öáñìáêåõôéêÞèåñáðåßá êáé óôéò ðéèáíÝò áëëåñãßåò óå öÜñìáêá.

2. ÊáñäéïëïãéêÞ åêôßìçóç êáé ëÞøç çëåêôñïêáñäéïãñá-öÞìáôïò êáé ç÷ïêáñäéïãñáöÞìáôïò Doppler. Ìå ôéòåîåôÜóåéò áõôÝò, ïé áóèåíåßò åëÝã÷ïíôáé ãéá ôïíáðïêëåéóìü êáñäéïëïãéêþí ðáèÞóåùí, ïé ïðïßåò áðï-ôåëïýí êñéôÞñéá áðïêëåéóìïý ãéá ôçí åöáñìïãÞ åíüòðñïãñÜììáôïò óõóôçìáôéêÞò Üóêçóçò, ùóôüóï êáéãéá ôïí Ýëåã÷ï ôçò ðáñïõóßáò ðíåõìïíéêÞò õðÝñôá-óçò Þ / êáé äåîéÜò êáñäéáêÞò áíåðÜñêåéáò.

3. Åêôßìçóç ôçò áíáðíåõóôéêÞò ëåéôïõñãßáò ìå ôç äéå-íÝñãåéá óðéñïìÝôñçóçò (ðñéí êáé ìåôÜ âñïã÷ïäéá-óôïëÞ), ïîõìåôñßáò êáèþò êáé ìå ôç ëÞøç áåñßùíáßìáôïò1.

4. Åêôßìçóç ôçò âáñýôçôáò ôçò äýóðíïéáò ðïõ åêäç-ëþíåôáé êáôÜ ôçí åêôÝëåóç öõóéïëïãéêþí êáèçìå-ñéíþí äñáóôçñéïôÞôùí ìå ôç óõìðëÞñùóç ôçò êëß-ìáêáò MRC5 áëëÜ êáé Üëëùí åõñÝùò ÷ñçóéìïðïéïý-ìåíùí êëéìÜêùí (BDI/TDI-baseline/transitional dysp-nea index, OCD-oxygen cost diagram)6.

5. Åêôßìçóç ôçò éêáíüôçôáò ãéá Üóêçóç ìå ôçí ðñáã-ìáôïðïßçóç äïêéìáóéþí âÜäéóçò êáé äïêéìáóéþí êï-ðþóåùò óå êõêëïåñãüìåôñï (åñãïìåôñßá).

Ïé ðéï óçìáíôéêÝò äïêéìáóßåò âÜäéóçò åßíáé ç 6-ëå-ðôç Äïêéìáóßá ÂÜäéóçò (6-minute walk test)7 êáé ôïÐáëßíäñïìï ðåñðÜôçìá (Shuttle walk test)8.

Óôçí ðåñßðôùóç ôïõ 6MWT6, æçôåßôáé áðü ôïí áóèå-íÞ íá âáäßóåé êáôÜ ìÞêïò åíüò äéáäñüìïõ 20 m,ìå ñõèìü âçìáôéóìïý ðïõ åðéëÝãåé ï ßäéïò êáé ãéáìßá äéÜñêåéá 6 ëåðôþí, êáé óôç óõíÝ÷åéá õðïëïãßæå-ôáé ç ìÝãéóôç äéáíõèåßóá áðüóôáóç åíôüò áõôïýôïõ ÷ñïíéêïý äéáóôÞìáôïò. Êáè’ üëç ôç äéÜñêåéáôçò äïêéìáóßáò, ï áóèåíÞò öÝñåé öïñçôü ïîýìå-ôñï ãéá ôçí ðáñáêïëïýèçóç ôïõ êïñåóìïý ôïõïîõãüíïõ ôïõ áëëÜ êáé ôçò êáñäéáêÞò ôïõ óõ÷íü-ôçôáò. Åðß ðëÝïí, êáôÜ ôçí Ýíáñîç áëëÜ êáé êáôÜôçí ïëïêëÞñùóç ôçò äïêéìáóßáò æçôåßôáé áðü ôïíáóèåíÞ íá ðïóïôéêïðïéÞóåé ôç äýóðíïéÜ ôïõ êá-èþò êáé ôçí óùìáôéêÞ ôïõ êüðùóç âÜóåé ôçò êëßìá-êáò Borg9, ç ïðïßá åêôéìÜ ôç äýóðíïéá êáé ôçí êü-ðùóç ðñïóðáèåßáò.

Óôçí ðåñßðôùóç ôïõ Shuttle walk test7 æçôåßôáé áðüôïí áóèåíÞ íá âáäßóåé êáôÜ ìÞêïò åíüò äéáäñü-ìïõ 20 m, ìå áõîáíüìåíç ôá÷ýôçôá, ç ïðïßá õðá-ãïñåýåôáé áðü ôç óõ÷íüôçôá ôùí ç÷çôéêþí óçìÜ-ôùí ðïõ áêïýãïíôáé áðü åéäéêÞ êáóÝôá. Óõíåðþò ïáóèåíÞò áõîÜíåé ôçí ôá÷ýôçôá ôïõ âçìáôéóìïý ôïõáíÜëïãá ìå ôç óõ÷íüôçôá ôùí ç÷çôéêþí óçìÜôùíðïõ áêïýåé. ¼ôáí ï áóèåíÞò äåí åßíáé ðëÝïí óåèÝóç íá êáëýøåé ôçí áðüóôáóç áðü ôç ìßá Üêñç

ôïõ äéáäñüìïõ Ýùò ôçí Üëëç ìå ôïí ñõèìü ðïõêáèïñßæåôáé áðü ôá ç÷çôéêÜ óÞìáôá, ç äïêéìáóßáïëïêëçñþíåôáé. Óôç óõíÝ÷åéá, ìåôñÜôáé ç äéáíõèåß-óá áðüóôáóç êáé ï áóèåíÞò êáëåßôáé íá áîéïëïãÞ-óåé ôç äýóðíïéá êáé ôçí êüðùóÞ ôïõ âÜóåé ôçò êëß-ìáêáò Borg9.

Óôçí äïêéìáóßá êüðùóçò ðñïïäåõôéêÜ áõîáíüìå-íçò Ýíôáóçò óå êõêëïåñãüìåôñï (åñãïìåôñßá), áõ-îÜíåôáé ç áíôßóôáóç ôïõ ðïäçëÜôïõ êáôÜ 10 WattsáíÜ ëåðôü. Ï áóèåíÞò åíèáññýíåôáé íá óõíå÷ßóåéôç äïêéìáóßá Ýùò üôïõ áäõíáôåß íá äéáôçñÞóåé ìßáôá÷ýôçôá ìåôáîý 40-60 ðåñéóôñïöþí áíÜ ëåðôü êáéðáñïõóéÜóåé õðåñâïëéêÞ äýóðíïéá Þ êüðùóç. ¼ðùòêáé óôéò äïêéìáóßåò âÜäéóçò, êáè’ üëç ôç äéÜñêåéáôçò äïêéìáóßáò, ï áóèåíÞò öÝñåé öïñçôü ïîýìå-ôñï, ëáìâÜíåé ïîõãüíï ìÝóù ñéíéêïý êáèåôÞñá, åíþêáôÜ ôçí Ýíáñîç êáé ôçí ïëïêëÞñùóç ôçò äïêéìá-óßáò, ôïõ æçôåßôáé íá ðïóïôéêïðïéÞóåé ôç äýóðíïéáêáé ôç óùìáôéêÞ ôïõ êüðùóç âÜóåé ôçò êëßìáêáòBorg9. ÊáôÜ ôçí ïëïêëÞñùóç ôçò äïêéìáóßáò áíá-öÝñåôáé ç áéôßá äéáêïðÞò ôçò ðñïóðÜèåéáò.

6. Åêôßìçóç ôçò ðïéüôçôáò æùÞò ôïõ áóèåíïýò ìå ôçóõìðëÞñùóç ôïõ åñùôçìáôïëïãßïõ St George Respi-ratory Questionnaire (SGRQ)10 êáé ôïõ Åñùôçìáôïëï-ãßïõ ôùí ×ñüíéùí Áíáðíåõóôéêþí ÐáèÞóåùí (Chron-ic Respiratory Disease Questionnaire-CRDQ)11.

Ôï St George Respiratory Questionnaire10 áðïôåëåß-ôáé áðü ìßá óåéñÜ 76 åñùôÞóåùí, ïé ïðïßåò ÷ùñßæï-íôáé óå 2 åíüôçôåò: óõìðôþìáôá áðü ôï áíáðíåõ-óôéêü, êáé åðßðåäï äñáóôçñéüôçôáò, øõ÷ïëïãéêÞ åðß-äñáóç ôçò íüóïõ. ÊÜèå åñþôçóç âáèìïëïãåßôáé,ìå áðïôÝëåóìá íá ëáìâÜíåôáé ìßá óõíïëéêÞ âáè-ìïëïãßá (ùóôüóï êáé åðß ìÝñïõò âáèìïëïãßåò ôùíäýï åíïôÞôùí), ç ïðïßá êõìáßíåôáé áðü 0 (êáìßáåðßäñáóç ôçò íüóïõ óôçí ðïéüôçôá æùÞò ôïõ áóèå-íïýò) Ýùò 100 (ìÝãéóôç åðßäñáóç ôçò íüóïõ óôçíðïéüôçôá æùÞò ôïõ áóèåíïýò).

To Åñùôçìáôïëüãéï ôùí ×ñüíéùí ÁíáðíåõóôéêþíÐáèÞóåùí11 áðïôåëåßôáé áðü 20 åñùôÞóåéò, ïéïðïßåò ÷ùñßæïíôáé óå 4 åíüôçôåò: âáèìüò ôçò äý-óðíïéáò, ëåéôïõñãéêüôçôá, óõíáéóèçìáôéêÞ êáôÜóôá-óç êáé Ýëåã÷ïò óõìðôùìÜôùí. ÊÜèå åñþôçóç âáè-ìïëïãåßôáé ìå áðïôÝëåóìá íá ëáìâÜíåôáé ìßá óõ-íïëéêÞ âáèìïëïãßá, ç ïðïßá üóï ìåãáëýôåñç åßíáé,ôüóï ìéêñüôåñç åðßäñáóç Ý÷åé ç íüóïò óôçí ðïéü-ôçôá æùÞò ôïõ áóèåíïýò. Ãéá íá èåùñçèåß êëéíéêÜóçìáíôéêÞ ç âåëôßùóç ôçò ðïéüôçôáò æùÞò ôïõ áóèå-íïýò, ç âáèìïëïãßá ðñÝðåé íá Ý÷åé áõîçèåß êáôÜôïõëÜ÷éóôïí 10 âáèìïýò óõíïëéêÜ, Þ êáôÜ 0,5 âáè-ìïýò áíÜ åñþôçóç.

7. Åêôßìçóç ôçò èñåðôéêÞò êáôÜóôáóçò ôïõ áóèåíïýòìå ìÝôñçóç ôïõ óùìáôéêïý âÜñïõò êáé ôïõ ÄåßêôçÌÜæáò Óþìáôïò (ÂÌÉ). Óå ðïëëÜ ðñïãñÜììáôá áîéï-ëïãïýíôáé åðßóçò ôï ðïóïóôü ìõúêÞò ìÜæáò (Þ åëåý-èåñçò ëßðïõò ìÜæáò). ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ðñï-ãñÜììáôïò ïé áóèåíåßò ëáìâÜíïõí åîáôïìéêåõìÝ-


ÂÁÓÉÊÅÓ ÁÑ×ÅÓ ÅÊÐÁÉÄÅÕÓÇÓÊÁÉ ÅÐÉÊÏÉÍÙÍÉÁÓ ÓÅ ÁÓÈÅÍÅÉÓÌÅ ×ÑÏÍÉÁ ÁÐÏÖÑÁÊÔÉÊÇÐÍÅÕÌÏÍÏÐÁÈÅÉÁ

Íßíá ÁíáãíùóôïðïýëïõÐíåõìïíïëüãïò Ä/ôñéá, 8çò êëéíéêÞò ÍÍÈÁ

Ç ×ñüíéá ÁðïöñáêôéêÞ ÐíåõìïíïðÜèåéá áíáöÝñå-ôáé óå ìéá ïìÜäá ðáèïöõóéïëïãéêþí äéáôáñá÷þí ôïõáíáðíåõóôéêïý óõóôÞìáôïò ïé ïðïßåò ðñïêáëïýí ìü-íéìç Ýêðôùóç ôçò ðíåõìïíéêÞò ëåéôïõñãßáò.

Ôá êëéíéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò íüóïõ åßíáé ç äý-óðíïéá, ï âÞ÷áò êáé ç ðñïúïýóá áíáðíåõóôéêÞ áíåðÜñ-êåéá. Ïé èåñáðåõôéêÝò ìÝèïäïé åßíáé êáôÜ ôï ðëåßóôïíðáñçãïñçôéêÝò êáé áðïóêïðïýí óôçí ðñüëçøç ôçò ðå-ñáéôÝñù åðéäåßíùóçò ôçò áíáðíåõóôéêÞò ëåéôïõñãßáò.

Ç áðáéóéïäïîßá ðïõ áöïñÜ ôç ìç áíáóôñÝøéìç êáéðñïúïýóá ðïñåßá ôùí äéáôáñá÷þí áõôþí åñìçíåýåéìåñéêþò ôçí Ýëëåéøç ðñïóï÷Þò áðü ìÝñïõò ôùí éá-ôñþí ôùí øõ÷ïëïãéêþí ðñïâëçìÜôùí ôùí áóèåíþí.

Ç åöáñìïãÞ ôùí ðñïãñáììÜôùí áðïêáôÜóôáóçòóôïõò áóèåíåßò ðïõ Ýðáó÷áí áðü ×ñüíéá Áðïöñáêôé-êÞ ÐíåõìïíïðÜèåéá ðñïóÝöåñå ìïíáäéêÞ åõêáéñßá ãéáôç ìåãáëýôåñç êïéíùíéêÞ ðñïóÝããéóç.

Ôï óðïõäáéüôåñï ôìÞìá ôùí ðñïãñáììÜôùí áðï-êáôÜóôáóçò åßíáé ç åêðáßäåõóç ôùí áóèåíþí êáé ôùíóõããåíþí.

Ç åöáñìïãÞ ôïõ åêðáéäåõôéêïý ðñïãñÜììáôïò óôïõòáóèåíåßò áêïëïõèåß ôï ßäéï ðñùôüêïëëï ìå ôç èåñá-ðåßá ôçò ×ñüíéáò ÁðïöñáêôéêÞò ÐíåõìïíïðÜèåéáò, åîÝ-ôáóç, äéÜãíùóç, èåñáðåõôéêü ó÷Þìá êáé áîéïëüãçóç ôçòáðïôåëåóìáôéêüôçôáò áõôïý ôïõ ðñïãñÜììáôïò.

Ôá ðéï óçìáíôéêÜ áðïôåëÝóìáôá ðïõ ðñïÝêõøáí áðüôçí åíóùìÜôùóç ôçò åêðáßäåõóçò óôá ãåíéêÜ ðñïãñÜì-ìáôá áðïêáôÜóôáóçò åßíáé ç ìåßùóç ôùí çìåñþí íïóç-ëåßáò ìå áíôßóôïé÷á ìåßùóç óôéò äçìüóéåò äáðÜíåò 1-5,áýîçóç ôùí áéóèçìÜôùí åõåîßáò êáé áõôïðåðïßèçóçò,

íåò óõìâïõëÝò áðü åéäéêü äéáéôïëüãï ãéá èÝìáôáäéáôñïöÞò áíÜëïãá ìå ôç öýóç ôçò ðÜèçóÞò ôïõòêáé ôçí êáôÜóôáóç ôçò õãåßáò ôïõò.

8. Ðñïóäéïñéóìüò ôïõ øõ÷ïëïãéêïý ðñïößë ôïõ áóèå-íïýò ìå ôçí ðñáãìáôïðïßçóç øõ÷ïìåôñéêþí äïêé-ìáóéþí.

Ìå ôçí ïëïêëÞñùóç ôùí áîéïëïãÞóåùí, ðñáãìáôï-ðïéåßôáé ç óýãêñéóç ôùí áðïôåëåóìÜôùí ôùí äéáöü-ñùí åîåôÜóåùí, äïêéìáóéþí êáé åñùôçìáôïëïãßùíáíÜìåóá óôçí Ýíáñîç êáé ôçí ïëïêëÞñùóç ôïõ ðñï-ãñÜììáôïò ðíåõìïíéêÞò áðïêáôÜóôáóçò, êáé ìåáõôüí ôïí ôñüðï åêôéìÜôáé ç áðïôåëåóìáôéêüôçôáôïõ ðñïãñÜììáôïò óôç âåëôßùóç ôùí óõìðôùìÜ-ôùí ôùí áóèåíþí, óôçí áýîçóç ôçò éêáíüôçôÜò ôïõòãéá Üóêçóç êáé óôçí ðïéüôçôá ôçò æùÞò ôïõò. Ç åêôß-ìçóç áõôÞ åßíáé óçìáíôéêÞ ôüóï ãéá ôï ðñïóùðéêüôçò áðïêáôÜóôáóçò ðñïêåéìÝíïõ íá åîáêïëïõèåßíá âåëôéþíåé ôçí ðáñï÷Þ ôùí õðçñåóéþí ôïõ óôáðëáßóéá ôïõ ðñïãñÜììáôïò, üóï êáé ãéá ôïõò ßäéïõòôïõò áóèåíåßò, ðñïêåéìÝíïõ íá êáôáíïÞóïõí ôáïöÝëç åíüò ôÝôïéïõ ðñïãñÜììáôïò êáé íá åíôÜîïõíôçí Üóêçóç óôïí ôñüðï æùÞò ôïõò.


1. Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease. Glo-

bal Strategy for the diagnosis, management and preven-

tion of chronic obstructive pulmonary disease. Updated

2005. www.goldcopd.com

2. ATS/ERS COPD Guidelines. http://www.ersnet.org

3. Pulmonary Rehabilitation: official statement of the Ameri-

can Thoracic Society. Am J Respir Crit Care Med 1999;

159:1666-1682.

4. Anonymous. Pulmonary rehabilitation. Joint ACCP/AACVRR.

Evidence based guidelines. Chest 1997; 112:1363-1396.

5. Bestall JC, Paul EA, Garrod R, Garnham R, Jones PW, Wed-

zicha JA. Usefulness of the Medical Research Council (MRC)

dyspnoea scale as a measure of disability in patients with

chronic obstructive pulmonary disease. Thorax 1999; 54:581-

586

6. Hajiro T, Nishimura K, Tsukino M, Ikeda A, Koyama H, Izumi T.

Am J Respir Crit Care Med.1998 Oct; 158(4):1185-

7. American Thoracic Society. ATS Statement: Guidelines for

the six-minute walk test. ATS Comitee on Proficiency Stand-

ards for Clinical Pulmonary Function Laboratories. Am J

Respir Crit Care Med 2002; 166(1):111-117.

8. Singh SJ, Morgan MDL, Scott S, Walters D, Hardman AE. De-

velopment of a shuttle walking test of disability in patients

with chronic airways obstruction. Thorax 1992;47:1019-1024.

9. BORG

10. Jones PW, Quirk FH, Baveystock CM. A self complete meas-

ure of chronic airflow limitation: the St George’ s Respira-

tory Questionnaire. Am J Respir Crit Care Med 1992;

145:1321

11. Guyatt GH, Berman LB, Townsend M. A measure of quality

of life for clinical trials in chronic lung disease. Thorax 1987;

42:773-778.


âåëôßùóç ôçò ðïéüôçôáò æùÞò ôïõ áóèåíïýò êáé ìåôá-âïëÝò óôç ãíþóç êáé ôç äåîéïôå÷íßá9,10,11,12 . ÌåôáâëçôÝòðïõ óõ÷íÜ ó÷åôßæïíôáé ìå ôçí áíôßëçøç ôùí áóèåíþíãéá ôçí ðïéüôçôá ôçò öñïíôßäáò õãåßáò êáé óõíåðþòôçí éêáíïðïßçóç ôïõò åßíáé ç öñïíôßäá áðü ôï ðñïóù-ðéêü, ï åíèïõóéáóìüò êáé ôï åíäéáöÝñïí ôïõ éáôñïý 1-18

Áðü ìåëÝôåò Ý÷åé ðñïêýøåé üôé ï âáèìüò ôçò éêá-íïðïßçóçò ôïõ áóèåíïýò áðü ôéò éêáíüôçôåò åðéêïé-íùíßáò ôïõ íïóçëåõôÞ åðçñåÜæåé ôç óõììüñöùóç ôïõáóèåíïýò19,20. Áõôü åßíáé óçìáíôéêü åðåéäÞ ôï 50%ðåñßðïõ ôùí áóèåíþí ìå ÷ñüíéá íüóï äåí åöáñìü-æïõí óùóôÜ ôç öáñìáêåõôéêÞ ôïõò áãùãÞ21.

Ç åêðáßäåõóç ôùí áóèåíþí ðñïôÜèçêå áðü ðïë-ëïýò óõããñáöåßò ùò ôç ðéï áðïôåëåóìáôéêÞ ÷ñÞóç ôïõóõóôÞìáôïò õãåßáò êáé èåùñåßôáé ôï êëåéäß ãéá ôç óù-óôÞ ëåéôïõñãßá ôçò áðïêáôÜóôáóçò22,23.

ÔåëéêÜ ï óêïðüò ôçò åêðáßäåõóçò ôïõ áóèåíïýòóôçí ðíåõìïíéêÞ áðïêáôÜóôáóç åßíáé íá áëëÜîïõìåôéò áðüøåéò áõôïý êáé ôçò ïéêïãÝíåéÜò ôïõ ãéá ôç íüóï,þóôå ôï ðñüãñáììá èåñáðåßáò íá åßíáé áðïäåêôü êáéáðïôåëåóìáôéêü24,25.

Ç åêðáßäåõóç ðåñéëáìâÜíåé åðåîÞãçóç ôçò öáñìá-êåõôéêÞò áãùãÞò êáé ôïõ èåñáðåõôéêïý ðñïãñÜììá-ôïò, óõæÞôçóç ãéá ôç íüóï, åðåîÞãçóç ôïõ ðñïãñÜì-ìáôïò Üóêçóçò, ðñïóðÜèåéá áëëáãÞò óõìðåñéöïñÜò.

¼ôáí ï áóèåíÞò åéóÜãåôáé óå ðñüãñáììá áðïêá-ôÜóôáóçò ðñÝðåé íá êáôáíïÞóåé ôï óêïðü ôïõ ðñï-ãñÜììáôïò êáé ôá áíáìåíüìåíá áðïôåëÝóìáôá êáé íáäå÷èåß ôçí åöáñìïãÞ ôïõ. Äýï åßíáé ôá ðéï óçìáíôéêÜáðïôåëÝóìáôá. Ç áýîçóç ôçò åõèýíçò ôïõ áóèåíïýòãéá ôçí ðñïóùðéêÞ ôïõ öñïíôßäá êáé ç ðñïóáñìïãÞôïõ ôñüðïõ æùÞò ôïõ óôç ìåôáâëçèåßóá öõóéêÞ ôïõêáôÜóôáóç ÷ùñßò íá áëëÜîåé ôç ðñïóùðéêüôçôÜ ôïõ.¢ëëïò Ýíáò âáóéêüò óôü÷ïò ôçò åêðáßäåõóÞò åßíáé íáâïçèÞóïõìå ôçí ïéêïãÝíåéá êáé ôï õðüëïéðï ðåñéâÜë-ëïí ôïõ áóèåíïýò íá áíôéëçöèïýí ôéò ìåôáâïëÝò ðïõÝ÷ïõí åðÝëèåé öõóéêÜ êáé øõ÷éêÜ óôïí áóèåíÞ. Åßíáéóçìáíôéêü íá ãíùñßæïõí ôç íüóï, ôç óïâáñüôçôá ôçòíüóïõ, ôçí ðñüãíùóç êáé ôçí Ýêâáóç.

Ïé áóèåíåßò ðïõ èåùñïýíôáé “ìç óõíåñãÜóéìïé” ßóùòäåí Ý÷ïõí êáôáíïÞóåé ôï èåñáðåõôéêü ôïõò ðñüãñáì-ìá, ôï ïðïßï èåùñïýí üôé åßíáé ðïëý áõóôçñü ãéá íáôï åíóùìáôþóïõí óôçí êáè’çìÝñá ðñÜîç ôçò æùÞòôïõò Þ åíäå÷üìåíá áñíïýíôáé ôçí ýðáñîç ðñïâëÞìá-ôïò êáé óõíåðþò ôçí áíÜãêç áíôéìåôþðéóÞò ôïõ.

Ïé ðáñÜãïíôåò ðïõ åðçñåÜæïõí ôçí åêðáßäåõóçåßíáé: á) Ç Üñíçóç íüóïõ, â) Ç áäõíáìßá ôïõ áóèå-íïýò íá áíôáðåîÝëèåé óôéò ìåôáâïëÝò ôçò æùÞò ôïõ,ã) Ôï õðüóôñùìá êÜèå áôüìïõ êáé ïé áðüøåéò ôïõ ðåñßôçò õãåßáò êáé ôçò íüóïõ. Ç áíôßëçøç ôïõ áóèåíïýòðáßæåé åðßóçò óçìáíôéêü ñüëï óôçí åêðáßäåõóç. Áíäåí êáôáíïÞóïõí ôç óïâáñüôçôá ôçò íüóïõ, ôçí ðñï-äéÜèåóç ãéá ôç íüóï, ôçí áðåéëÞ áðü ôçí íüóï, ïé ðé-èáíüôçôåò íá áñíçèïýí ôçí åêðáßäåõóç åßíáé ìåãÜ-ëåò, ä) Ç öõóéêÞ êáôÜóôáóç ôïõ áóèåíïýò, ç Ýëëåéøç

ýðíïõ, ç ðôù÷Þ èñÝøç, ç áýîçóç Ýñãïõ áíáðíïÞò ìåéþ-íïõí ôçí áðáéôïýìåíç åíåñãçôéêüôçôá ãéá ôç ìÜèçóç,å) ¢Aëëïò ðáñÜãïíôáò ðïõ åðçñåÜæåé áñíçôéêÜ ôçíåêðáßäåõóç óýìöùíá ìå ôçí èåùñßá ðåñß ìÜèçóçò ôïõRotter åßíáé ç ýðáñîç “Locus of Control” äçëáäÞ ôïðñßóìá áðü ôï ïðïßï ï áóèåíÞò âëÝðåé ôïí êüóìï êáéôçí ÜðïøÞ ôïõ ðåñß ôïõ áí åëÝã÷åé ôçí ôý÷ç ôïõ. ÏéìåëÝôåò ó÷åôéêÜ ìå ôç èåùñßá ôïõ Locus of ControlêáôáëÞãïõí óå áìöéëåãüìåíá áðïôåëÝóìáôá.

Ï óôü÷ïò üëùí áõôþí ðïõ áíáöÝñèçêáí Þôáí íáãßíåé êáôáíïçôü üôé ãéá êÜèå áóèåíÞ ðñÝðåé íá âñåèåßç êáôÜëëçëç åêðáéäåõôéêÞ ìÝèïäïò þóôå ôï ðñüãñáì-ìá ðïõ èá åöáñìüóïõìå íá åßíáé áðïôåëåóìáôéêü. Ãéáíá åðéôåõ÷èåß áõôüò ï óêïðüò èá ðñÝðåé íá ãíùñßæïõ-ìå ìåñéêÝò áñ÷Ýò åðéêïéíùíßáò ìå ôïõò áíèñþðïõò.Äåí åßíáé äõíáôüí íá èÝëïõìå íá åêðáéäåýóïõìå áíäåí Ý÷ïõìå ôç äõíáôüôçôá åðéêïéíùíßáò. Ïé áíèñþðé-íåò ó÷Ýóåéò âñßóêïíôáé óôï ðåäßï åðéêïéíùíßáò. ÊÜèåÜôïìï åêðÝìðåé óÞìáôá ôá ïðïßá üôáí ãßíïõí áíôéëç-ðôÜ ìåôáäßäïõí Ýíá ìÞíõìá óôïí áðïäÝêôç. Ôá ìçíý-ìáôá áõôÜ áëëÜæïõí ôç ðëçñïöüñçóç åêåßíïõ ðïõ ôááíôéëáìâÜíåôáé êáé êáôÜ óõíÝðåéá áëëÜæïõí ôçí óõ-ìðåñéöïñÜ ôïõ. Ïé âáóéêÝò áñ÷Ýò ãéá ôç óõóôçìáôéêÞêáôáíüçóç êáé ðñïóÝããéóç ôçò åðéêïéíùíßáò óýìöùíáìå ôç èåùñßá ôçò Ó÷ïëÞò ôïõ Palo Alto åßíáé:

· Ç åðéêïéíùíßá äåí áíÜãåôáé ìüíï óå Ýíá ëåêôéêüìÞíõìá, äéüôé êÜèå êïéíùíéêÞ óõìðåñéöïñÜ Ý÷åé ìéáåðéêïéíùíéáêÞ áîßá.

¼ôáí äçìéïõñãåßôáé ìéá êáôÜóôáóç üðïõ Ýíá Üôï-ìï Ý÷åé óõíåßäçóç ôçò ýðáñîçò åíüò Üëëïõ êáé áíôß-óôñïöá ôüôå Ý÷ïõìå áëëçëåðßäñáóç. Ïé ÷åéñïíïìßåò,ç óôÜóç ôïõ óþìáôïò ìåôáöÝñïõí Ýíá ìÞíõìá. Áêü-ìá êáé ç óéùðÞ ìðïñåß íá åêöñÜóåé áäéáöïñßá, åðéöý-ëáîç, áìç÷áíßá.

Áðü ôç óôéãìÞ ðïõ äýï Üôïìá âñßóêïíôáé ðñüóù-ðï ìå ðñüóùðï, êÜðïéá ìïñöÞ åðéêïéíùíßáò åãêáèß-óôáôáé ìåôáîý ôïõò êáé ç óõìðåñéöïñÜ ôïõ åíüò åîáñ-ôÜôáé áðü ôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ Üëëïõ.

· Ç åðéêïéíùíßá – óõìðåñéöïñÜ åßíáé Ýíá äéáäñáóôé-êü öáéíüìåíï óôï ïðïßï ç âáóéêÞ ìïíÜäá åßíáé ëé-ãüôåñï ôï Üôïìï êáé ðéï ðïëý ç ó÷Ýóç ðïõ áíá-ðôýóóåôáé áíÜìåóá óôá Üôïìá.

ÊÜèå Üôïìï åêöñÜæåôáé ìÝóá áðü ôç óõìðåñéöïñÜôïõ, Üñá áðü ôç ó÷Ýóç ðïõ äçìéïõñãåßôáé ìåôáîý ôùíáôüìùí. ÊÜèå åíÝñãåéá åíüò ìÝëïõò ôïõ óõóôÞìáôïò(ïéêïãÝíåéá, ïìÜäá) åßíáé ìéá áðÜíôçóç óå ìéá åíÝñ-ãåéá ôïõ Üëëïõ, êáé ìå ôç óåéñÜ ôçò áðïôåëåß åñÝèé-óìá, óôï ïðïßï áíôéäñÜ ï Üëëïò êáé ïýôù êáèåîÞò.

· Ç åðéêïéíùíßá åðïìÝíùò ðáñïõóéÜæåôáé óáí ìéá êõ-êëéêÞ äéáäéêáóßá, óôçí ïðïßá êÜèå ìÞíõìá ðñïêáëåßìéá åðáíáðëçñïöüñçóç (feedback) áðü ôïí Üëëï.

Ç ìåëÝôç ôçò åðéêïéíùíßáò ìåôáîý ôùí áôüìùí ìáòåðéôñÝðåé íá êáôáíïÞóïõìå ôçí øõ÷éêÞ ôïõò ëåéôïõñ-ãßá.


Ç åðéêïéíùíßá êáèïñßæåôáé áðü ôï ðëáßóéï ìÝóá óôïïðïßï äéåîÜãåôáé. Áõôü ôï ðëáßóéï (context) áöïñÜôéò ó÷Ýóåéò ðïõ óõíäÝïõí ôá Üôïìá ðïõ åðéêïéíùíïýíìå ôï ðåñéâÜëëïí, ôï ïðïßï ëáìâÜíåé ÷þñá ç áëëçëå-ðßäñáóç êáé ç êáôÜóôáóç ðïõ óõíäÝåé ôïõò ðñùôáãù-íéóôÝò.

¸÷ïíôáò åðïìÝíùò óôï ìõáëü ìáò ôéò âáóéêÝòáñ÷Ýò åêðáßäåõóçò êáé åðéêïéíùíßáò êáé éäéáßôåñá üôé çåðéêïéíùíßá åßíáé Ýíá äéáäñáóôéêü öáéíüìåíï, üðïõóçìáíôéêÞ áîßá Ý÷åé ç ó÷Ýóç ðïõ áíáðôýóåôáé áíÜìå-óá óôá Üôïìá (ð.÷. éáôñüò, áóèåíÞò) èá ìðïñÝóïõìåíá ðñïóåããßóïõìå ðåñéóóüôåñï ôïí áóèåíÞ þóôå íáåðéôý÷ïõìå ôï êáëýôåñï åêðáéäåõôéêü áðïôÝëåóìá.ÐñÝðåé åðßóçò íá ãíùñßæïõìå üôé ç åðéêïéíùíßá áðïôå-ëåß ïõóéþäç óõíèÞêç ðïëýðëïêùí óõóôçìÜôùí, üðùòåßíáé áõôÜ ðïõ áöïñïýí ôï ÷þñï õãåßáò. Ç åðéêïéíù-íßá åßíáé ï óõíåêôéêüò éóôüò ÷ùñßò áõôüí äåí õðÜñ÷åéâÜóç ãéá ôçí ïñèïëïãéêÞ áíÜðôõîÞ ôïõ. ×ùñßò åðéêïé-íùíßá ìðïñåß íá õðÜñ÷ïõí õðçñåóßåò õãåßáò, áëëÜ äåíõðÜñ÷åé óýóôçìá õãåßáò. Ç Ýëëåéøç åðéêïéíùíßáò áðï-ôåëåß ôï èñåðôéêü óõóôáôéêü ìÝóá óôï ïðïßï áíáðôýó-óïíôáé üëá ôá áíåðéèýìçôá óôåëÝ÷ç ôçò êáêÞò éáôñé-êÞò óôç ÷þñá ìáò.

Ôï ìÝóï åßíáé ôï ìÞíõìá.

¼ëá ôá ìÝóá åßíáé åðÝêôá-óç êÜðïéáò áíèñþðéíçò ëåé-ôïõñãßáò øõ÷éêÞò Þ óùìáôéêÞò

Marshall McLuhan


1. Hodkgin J, Balchaum O, Kass I, et al. Chronic obstructive

airways disease: current concepts in diagnosis and com-

prehensive care. JAMA 1975;232:1243

2. Hudson LD, Tyler ML, Petty TL. Hospitalization needs during

an outpatient rehabilitation program for severe chronic air-

way obstruction. Chest 1976;70:606

3. Lertzman MM, Cherniack RM. Rehabilitation of patients with

chronic obstructive pulmonary disease. Am Rev Respir Dis

1976;114:1145

4. Ðïëõæùãüðïõëïò. ê.923 ôüìïò Ã åêäüóåéò Ðáó÷áëßäçò.

5. Wright RW, Larsen DF, Monie RG, Aldred RA. Benefits of a

community-hospital pulmonary rehabilitation program.

Respir Care 1983;28:1474

6. Bebout DE, Hodgkin JE, Zorn EG, Yee AR, Sammer EA. Clin-

ical and physiological outcomes of a university-hospital pul-

monary rehabilitation program. Respir Care 1983;28:1468

7. Casciari RJ, Fairshter RD, Harrison AH, Morrison JT, Blackburn

C, Wilson AF. Effects of breathing retraining in patients with

chronic obstructive pulmonary disease. Chest 1981;79:393

8. Elliot LS. Roundtable discussion: COPD patient rehabilita-

tion. Respir Ther 1979;9:17

9. Fishman D, Petty TL. Physical, symptomatic and physologi-

cal improvement in patients receiving comprehensive care

for chronic airway obstruction. J Chronic Dis 1971;24:774

10. Miracle VA. Pulmonary exercise program: a model for pul-

monary rehabilitation. J Cardiopul Rehabil 1986;6:368

11. Moser K, Bokinsky G, Savage R, Archibald C, Hanser P. Re-

sults of a comprehensive rehabilitation program. Arch In-

tern Med 1980;140:1596

12. Perry JA. Effectiveness of teaching in the rehabilitation of

patients with chronic bronchitis and emphysema. Nurs Res

1981;30:219

13. Ley P. Cognitive variables in noncompliance. J Compli-

ance Health Care 1986;1:171

14. Smith NA, Ldy P, Seale JP, Shaw J. Health beliefs, satisfac-

tion and compliance. Patient Educ Counsel 1987;10:279

15. Steiber SR. How consumers perceive health care quality.

Hospitals 1988;7:84

16. Gerrard BA, Boniface WJ, Love BH. Interpersonal skills for

health professionals. Reston, VA: Reston Publishing,1980

17. DiMatteo MR, Taranta A. Non-verbal communication and

physician-patient rapport:an empirical study. Prof Psychol

1979;540

18. DiMatteo MR, DiNicola DD. Achieving patient compliance.

New York: Pergamon Press, 1982

19. Blackwell B. Drug therapy: patient compliance. N Enlg J

Med 1973;289:249

20. Linn MW, Linn BS, Stein SR. Satisfaction with ambulatory

care and compliance in older patients. Med Care

1982;20:606

21. Dwyer MS, Levy RA, Menander KB. Improving medication

compliance through the use of modern dosage forms. J

Pharm Technol 1986;(Jul/Aug):166

22. Pulmonary Rehabilitation. Edited by Fisman AP, Marcel

Dekker Inc. New York 1996

23. Bartlett EE. Whither patient-centered care? Patient Educ

Counsel 1989;14:97

24. ÐíåõìïíéêÞ áðïêáôÜóôáóç Nicolino Ambrosno. Ðíåõìïíï-

ëïãßá Gibson GJ, Geddes D, Costabel U, Sterk P, Corrin B.

Åêäüóåéò Mendor 2003;563-570

25. Doyal L, Gilloy R. Medical ethics and Law as a core subject

in Medical education BMJ. 1998,316q,1623-4

26. Global initiative for chronic obstructive Lung Disease. Glo-

bal strategy for the diagnosis, management and preven-

tion of chronic obstructive pulmonary disease. Updated

2005, www.goldcopd.com


ÐÑÏÃÑÁÌÌÁ ÁÍÁÐÍÅÕÓÔÉÊÇÓÖÕÓÉÊÏÈÅÑÁÐÅÉÁÓ ÓÔÇÍÁÐÏÊÁÔÁÓÔÁÓÇ ÁÓÈÅÍÙÍ ÌÅ ×.Á.Ð.

Ðáðáâáóéëïðïýëïõ ×áñßêëåéá, ÐïëýæïõÂáóéëéêÞ, Ñåêëåßôç ÅëÝíç, ÂÝç ÅëÝíçÖõóéêïèåñáðåýôñéåò ÍÍÈÁ �ÓÙÔÇÑÉÁ�

Ç áðïêáôÜóôáóç óôç ÷ñüíéá áðïöñáêôéêÞ ðíåõìï-íïðÜèåéá (×.Á.Ð.) åßíáé ìéá èåñáðåõôéêÞ ðñïóðÜèåéáðïëëþí åéäéêïôÞôùí ìåôáîý ôùí ïðïßùí óçìáíôéêÞ èÝóçêáôÝ÷åé ç öõóéêïèåñáðåßá. Ç óõíåñãáóßá üëçò ôçò ïìÜ-äáò óôï÷åýåé óôç ìåßùóç ôçò Ýíôáóçò ôùí óõìðôùìÜ-ôùí, óôç âåëôßùóç ôçò ëåéôïõñãéêÞò éêáíüôçôáò ôùíáóèåíþí êáé óôçí ðñüëçøç ôçò åðéäåßíùóçò ôçò íü-óïõ.

Ç åðéôõ÷ßá ôïõ ðñïãñÜììáôïò áðïêáôÜóôáóçò óåáóèåíåßò ìå ×.Á.Ð. åîáñôÜôáé óå óçìáíôéêü âáèìü áðüôç óùóôÞ áîéïëüãçóç ôïõ áóèåíïýò. Ï áóèåíÞò ðñéíöèÜóåé óôïí öõóéêïèåñáðåõôÞ (Ö/È), Ý÷åé êÜíåé ðëÞ-ñç ëåéôïõñãéêü Ýëåã÷ï áíáðíïÞò, êáñäéïëïãéêü Ýëåã-÷ï, áêôéíïãñáößá èþñáêïò êáé áÝñéá áßìáôïò.

Åêôüò üìùò áðü ôéò ðáñáðÜíù åîåôÜóåéò ðïõ ç åêôß-ìçóç ãßíåôáé áðü ãéáôñïýò ï Ö/È åëÝã÷åé ôïí áíá-ðíåõóôéêü ôýðï ôïõ áóèåíïýò, ôçí ôñï÷éÜ êßíçóçò ôùíðëåõñþí, ôçí ìõúêÞ äýíáìç ôùí Üíù êáé êÜôù Üêñùí,ôçí äïêéìáóßá âÜäéóçò ôïõ ãéá 6’ ç 12’ êáé ôÝëïò ôïíóõíôïíéóìü ôçò áíáðíïÞò ìå ôéò êáèçìåñéíÝò äñá-óôçñéüôçôåò ôïõ áóèåíïýò (ð.÷. âÜäéóìá, áíÝâáóìáóêÜëáò êëð).

Ç äýóðíïéá åßíáé áðü ôá Ýíôïíá êáé äõóÜñåóôáóõìðôþìáôá ðïõ áíôéìåôùðßæåé ï áóèåíÞò ìå ×.Á.Ð.. Çäõóêïëßá óôçí áîéïëüãçóç ôçò äýóðíïéáò Ýãêåéôáé óôïüôé åßíáé Ýíá óýìðôùìá õðïêåéìåíéêü, ãéá áõôü Ý÷ïõíäéáìïñöùèåß äéÜöïñåò êëßìáêåò êáé åñùôçìáôïëüãéáôá ïðïßá åßíáé äéåèíþò áðïäåêôÜ (ð.÷. êëßìáêá MRC,Borg êëð).

Åêôüò âÝâáéá áðü ôçí äýóðíïéá ç äõóëåéôïõñãßáêáé áäõíáìßá ôùí áíáðíåõóôéêþí ìõþí óõ÷íÜ åðéöÝñåéìéêñÞ Ýêðôõîç ôïõ èþñáêá, ôá÷ýðíïéá ìå ìéêñÝò åðéðü-ëáéåò áíáðíïÝò êáé ÷ñÞóç ôùí åðéêïõñéêþí ìõþí. ÇìÝôñçóç ôçò äýíáìçò êáé áíôï÷Þò ôùí áíáðíåõóôé-êþí ìõþí ãßíåôáé ìå ÷ñÞóç óõóêåõÞò åéóðíïÞò Þ åê-ðíïÞò ìå áíôßóôáóç. Ç ðéï äéáäåäïìÝíç ìÝôñçóç åßíáéáõôÞ ôçò ìÝãéóôçò åéóðíåõóôéêÞò (PImax) êáé ôçò ìÝãé-óôçò åêðíåõóôéêÞò ðßåóçò (PEmax) óôï óôüìá.

Ç åêôßìçóç ôïõ áóèåíïýò óõíå÷ßæåôáé ìå ôçí áîéï-ëüãçóç ôïõ ìõïóêåëåôéêïý óõóôÞìáôïò. Ç ìÝôñçóç ôçòäýíáìçò êáé áíôï÷Þò ôùí ðåñéöåñéêþí ìõþí ãßíåôáé ìåôçí ÷ñÞóç äõíáìïìÝôñïõ ÷åéñüò (åéê.1).

Áðü ôïõò ðåñéöåñéêïýò ìýåò áõôüò ðïõ Ý÷åé ìåëåôç-èåß ðåñéóóüôåñï åßíáé ï ôåôñáêÝöáëïò êáé Ý÷åé âñåèåßüôé ðáñïõóéÜæåé åëÜôôùóç ôçò éó÷ýïò ôïõ ìÝ÷ñé êáé 30%.

ÂÝâáéá ç ìõéêÞ áäõíáìßá åêôéìÜôáé ðáñÜëëçëá ìåôçí áíï÷Þ óôçí Üóêçóç ç ïðïßá ãßíåôáé åßôå ìå ôç äï-êéìáóßá âÜäéóçò (ãéá 6 Þ 12 ëåðôÜ) ç áêüìá ìå åñãï-óðéñïìåôñßá óå ðïäÞëáôï Þ äáðåäïåñãüìåôñï.

ÐÑÏÃÑÁÌÌÁ ÁÐÏÊÁÔÁÓÔÁÓÇÓ

Ôï ãåíéêü ðñüãñáììá ðïõ áêïëïõèåßôáé ðåñéëáì-âÜíåé ôá åîÞò:

1. ÁóêÞóåéò êáé ôå÷íéêÝò ÷áëÜñùóçò áðü ôç äýóðíïéá

2. Äéäáóêáëßá ôñüðïõ áíáðíïÞò ðïõ íá åßíáé ðåñéó-óüôåñï áðïôåëåóìáôéêüò, åíåñãåéáêÜ ëéãüôåñïáðáéôçôéêüò êáé ëéãüôåñï äõóðíïéïãüíïò

a. ÄéáöñáãìáôéêÞ áíáðíïÞb. ÅêðíïÞ ìå ðñïôåôáìÝíá ÷åßëç (pursed-lip breath-

ing)3. ¢Áóêçóç áíáðíåõóôéêþí ìõþí

4. Åíßó÷õóç ëåéôïõñãßáò áíáðíåõóôéêþí ìõþí ìå ôçíáýîçóç éó÷ýïò ôùí ìõþí Üíù Üêñùí.

5. Óõã÷ñïíéóìüò áíáðíïÞò-êéíÞóåùí (entrainment)

6. ÅêìÜèçóç áðïôåëåóìáôéêïý âÞ÷á

7. Ôå÷íéêÝò âñïã÷éêÞò ðáñï÷Ýôåõóçò êáé õãéåéíÞò

1. ÁÓÊÇÓÅÉÓ ÊÁÉ ÔÅ×ÍÉÊÅÓ ×ÁËÁÑÙÓÇÓ ÁÐÏÄÕÓÐÍÏÉÁ

Ìå ôéò ôå÷íéêÝò ÷áëáñþóåéò åêðáéäåýåôáé ï áóèå-íÞò ìå ×.Á.Ð. ìå óêïðü:

· Ôç ìåßùóç ôçò ìõéêÞò ôÜóçò ôùí åðéêïõñéêþí ìõþí· Ôç ìåßùóç ôïõ åíåñãåéáêïý êüóôïõò ôçò áíáðíïÞò· Ôç ìåßùóç ôïõ Üã÷ïõò ðïõ äçìéïõñãåß ç äýóðíïéá

Åéêüíá 1.


ÈÝóåéò óþìáôïò (Åéêüíá 2).

Ç áíáêïýöéóç áðü ôç äýóðíïéá óõ÷íÜ åðéôõã÷Üíå-ôáé ìå ôç êëßóç ôïõ óþìáôïò ðñïò ôá åìðñüò, üðïõ ïáóèåíÞò ìðïñåß íá Ý÷åé ìßá êáëýôåñç èÝóç óôçí êá-ìðýëç ìÞêïõò – ôÜóçò.

Óõ÷íÜ ï áóèåíÞò ãÝñíåé ìðñïóôÜ óôçñßæïíôáò ôá÷Ýñéá ôïõ óå ìßá óôáèåñÞ åðéöÜíåéá åðéôñÝðïíôáò Ýôóéôïõò èùñáêéêïýò ìýåò (ìåßæùí êáé åëÜóóùí èùñáêé-êüò) íá óõíåéóöÝñïõí óçìáíôéêÜ óôçí áíýøùóç ôïõèùñáêéêïý êëùâïý.

2. ÄÉÄÁÓÊÁËÉÁ ÅËÅÃ×ÏÌÅÍÇÓ ÁÍÁÐÍÏÇÓ

Ç åëåã÷üìåíç áíáðíïÞ åßíáé Ýíáò üñïò ðïõ ðåñé-ëáìâÜíåé ìéá óåéñÜ áóêÞóåùí üðùò: óùóôÞ èÝóç ôïõóþìáôïò, áñãÞ êáé âáèåéÜ äéáöñáãìáôéêÞ åéóðíïÞ,åíåñãçôéêÞ åêðíïÞ, ðáñáôåôáìÝíç åêðíïÞ ìå ìéóüêëåé-óôá ÷åßëç (Pursed lip breathing), Üóêçóç áíáðíåõóôé-êþí ìõþí ê.á.

Ï óôü÷ïò áõôþí ôùí áóêÞóåùí åßíáé ç âåëôßùóçôùí äõóìåíþí óõíèçêþí ôçò áíáðíåõóôéêÞò áíôëßáò(õðåñäéÜôáóç ðíåõìïíéêïý êëùâïý), ç ìåßùóç ôçò äý-óðíïéáò, ç áýîçóç ôçò áíôï÷Þò êáé ç âåëôßùóç ôçòðïéüôçôáò æùÞò.

Ç âáóéêÞ ðáñÜìåôñïò-óôü÷ïò åßíáé ç ìåßùóç ôçòäõíáìéêÞò õðåñäéÜôáóçò. ÁõôÞ åðéôåëåßôáé áöåíüò ìÝóùðñïóöïñüôåñçò ëåéôïõñãßáò ôïõ äéáöñÜãìáôïò þóôåáõôü íá ëåéôïõñãåß ìå ìç÷áíéêü ðëåïíÝêôçìá (ó÷ÝóçìÞêïõò - ôÜóçò) êáé áöåôÝñïõ ìÝóù áðïôåëåóìáôéêü-ôåñçò åêðíïÞò þóôå íá åëáôôþíåôáé ç ðáãßäåõóç áÝñáóôï ôÝëïò ôçò åêðíïÞò. Ï áóèåíÞò äéäÜóêåôáé íá åé-óðíÝåé áðü ôçí ìýôç, íá åêðíÝåé áðü ôï óôüìá, ìå ÷ñü-íï åêðíïÞò ìåãáëýôåñï ôçò åéóðíïÞò êáé ï èþñáêáòôïõ íá êéíåßôáé óôïõò ôñåéò Üîïíåò. Åðßóçò ï áóèåíÞòäéäÜóêåôáé ôïí óõã÷ñïíéóìü áíáðíïÞò-êéíÞóåùí, üðùòç âÜäéóç (1 âÞìá åéóðíïÞ, 2–4 âÞìáôá åêðíïÞ) êáèþòêáé ôï ðþò íá áíáðíÝåé üôáí áíåâáßíåé Þ êáôåâáßíåéôéò óêÜëåò.

ÅêðíïÞ ìå ìéóüêëåéóôá-ðñïôåôáìÝíá ÷åßëç (pursed-lipbreathing)

Ï ôñüðïò áõôüò ôçò áíáðíïÞò ðïõ ãßíåôáé åéóðíÝï-íôáò áðü ôç ìýôç ãéá ëßãá äåõôåñüëåðôá ìå ôï óôüìáêëåéóôü êáé åêðíÝïíôáò áðü ôï óôüìá ãéá 4 – 6 äåõôå-ñüëåðôá ìå ôá ÷åßëç óáí íá óöõñÜíå, ãßíåôáé ìå Þ÷ùñßò ôçí áíôáíáêëáóôéêÞ óýóðáóç ôùí êïéëéáêþíìõþí êáôÜ ôçí åêðíïÞ (åéê. 2,3).

H áíáðíïÞ ìå ìéóüêëåéóôá ÷åßëç ìåéþíåé ôïí ñõèìüôùí áíáðíïþí, ôç äýóðíïéá êáé ôçí PCO2 åíþ âåëôéþíåéôïí áíáðíåüìåíï üãêï êáé ôïí êïñåóìü ôïõ Ï2 óåóõíèÞêåò çñåìßáò. Ç åöáñìïãÞ ôçò üìùò êáôÜ ôç äéÜñ-êåéá ôùí áóêÞóåùí äåí âåëôéþíåé ôá áÝñéá áßìáôïò.Ìåñéêïß áóèåíåßò ìå ×.Á.Ð. ÷ñçóéìïðïéïýí áõôüí ôïíôýðï åíóôéêôùäþò.

¼ðùò öáßíåôáé áðü Ýñåõíåò, áõôïß ðïõ åðùöåëïý-íôáé ðåñéóóüôåñï áðü áõôüí ôïí ôýðï áíáðíïÞò åßíáé

áõôïß ìå áðþëåéá ôçò ðßåóçò ôçò åëáóôéêÞò åðáíáöï-ñÜò ôùí ðíåõìüíùí, ãéáôß ó’ áõôïýò ôïõò áóèåíåßò çðáñÜôáóç ôçò åêðíïÞò áõîÜíåé ôï VT, åíþ ìåôáêéíåßôáéôï óçìåßï ßóçò ðßåóçò (equal pressure point) êáé åðï-ìÝíùò ôçò óõìðßåóçò ôùí áåñáãùãþí óå êåíôñéêüôå-ñïõò áåñáãùãïýò ìå éó÷õñüôåñá ôïé÷þìáôá ëüãù ôïõ÷üíäñéíïõ éóôïý, êáé Ýôóé áðïöåýãåôáé ç óýãêëåéóç ôùíáåñáãùãþí êáé ç ðáãßäåõóç áÝñá óôçí åêðíïÞ. Óåáóèåíåßò ìå åìöýóçìá ç ìåéùìÝíç åêðíåõóôéêÞ ñïÞìÝóù ôçò áíáðíïÞò ìå ìéóüêëåéóôá ÷åßëç áõîÜíåé ôçæùôéêÞ ÷ùñçôéêüôçôá.

ÅíåñãçôéêÞ åêðíïÞ

Ç åíåñãçôéêÞ åêðíïÞ áõîÜíåé ôçí åëáóôéêÞ åðáíá-öïñÜ ôïõ äéáöñÜãìáôïò êáé èùñáêéêïý êëùâïý. ÇáðåëåõèÝñùóç áõôÞò ôçò ðßåóçò ðïõ äçìéïõñãåßôáéêáôÜ ôçí ðáýóç ôçò åíÝñãåéáò ôùí åêðíåõóôéêþí ìõþíèá õðïâïçèÞóåé ôçí åéóðíïÞ ðïõ áêïëïõèåß (ó÷ÝóçìÞêïõò-ôÜóçò, âáóßæåôáé óôï üôé Ýíáò ìýò áõîÜíåé ôçíáðüäïóç ôïõ üôáí ëåéôïõñãåß óôï ìåãáëýôåñï ìÞêïò.)

Êéíçôïðïßçóç ôïõ èùñáêéêïý êëùâïý

Ç êéíçôéêüôçôá ôïõ èùñáêéêïý êëùâïý ìåéþíåôáé óôç×.Á.Ð. ëüãù ôçò õðåñäéÜôáóçò êáé ùò åê ôïýôïõ ç êéíç-ôïðïßçóç èá Ýðñåðå íá áðïôåëåß âáóéêü óôü÷ï ãéá ôïíöõóéïèåñáðåõôÞ. Ç áñãÞ êáé âáèåéÜ áíáðíïÞ óõ÷íÜ÷ñçóéìïðïéåßôáé áðü ôïí öõóéïèåñáðåõôÞ óå ìéá ðñï-óðÜèåéá íá äéïñèùèåß ç áíþìáëç êßíçóç ôïõ èþñáêá,íá ìåéùèåß ç äýóðíïéá êáé íá âåëôéùèåß ç êáôáíïìÞôïõ áåñéóìïý.

ÁóêÞóåéò äéáöñÜãìáôïò

Óôçí ðñïóðÜèåéá Üóêçóçò ôùí åéóðíåõóôéêþí ìõþíðåñéëáìâÜíåôáé êáé ç Üóêçóç äéáöñÜãìáôïò êáé ãßíå-ôáé: (á) áðü ýðôéá èÝóç Þ åëáöñÜ trendeleburg ìå ôáðüäéá ëõãéóìÝíá Þ ôåíôùìÝíá êáé âÜñïò 6 kg óôï åðé-ãÜóôñéï, (â) óå ðëÜãéåò èÝóåéò ìå ëõãéóìÝíï ôï óý-óôïé÷ï ðüäé ãéá Üóêçóç çìéäéáöñáãìÜôùí êáé (ã) óåðñçíÞ èÝóç. Ôï äéÜöñáãìá ìðïñåß íá ãõìíáóôåß óôçíðñçíÞ èÝóç áëëÜ åßíáé ðïëý äõóÜñåóôç (åéê. 4).

Åéêüíá 2.


3. ÂÑÏÃ×ÉÊÇ ÐÁÑÏ×ÅÔÅÕÓÇ

Ç âñïã÷éêÞ ðáñï÷Ýôåõóç Ý÷åé ùò óêïðü ôçí ðñüëç-øç êáé èåñáðåßá. Áö’ åíüò ðñïëáìâÜíåé ôçí óõóóþ-ñåõóç åêêñßóåùí, áöåôÝñïõ âïçèÜåé ôçí áðïìÜêñõí-óç ôïõò êáé ì’ áõôüí ôïí ôñüðï ôçí áðïöõãÞ ëïéìþ-îåùí. Ôçò âñïã÷éêÞò ðáñï÷Ýôåõóçò Ý÷åé ðñïçãçèåßâñïã÷ïäéáóôïëÞ êáé åöýãñáíóç, ï äå áóèåíÞò ôïðï-èåôåßôáé óå èÝóåéò áíÜëïãá ìå ôï ôìÞìá ðïõ èÝëïõìåíá ðáñï÷åôåýóïõìå.

Ôï ðñüãñáììá ðïõ áêïëïõèïýìå óôçí âñïã÷éêÞðáñï÷Ýôåõóç åßíáé ãíùóôü ùò êýêëïò åíåñãçôéêÞòáíáðíïÞò (Active cycle of breathing) êáé åßíáé éäéáßôå-ñá ÷ñÞóéìïò óå áóèåíåßò ìå áõîçìÝíç ðáñáãùãÞ ðôõÝ-ëùí ðïõ åöáñìüæïõí ôï ðñüãñáììá áõôü óôï óðßôéêáèçìåñéíÜ.

Ï êýêëïò áõôüò óõíéóôÜôáé áðü ôñåéò ôå÷íéêÝò:(á) ÷áëáñÞ áíáðíïÞ (â) áóêÞóåéò èùñáêéêÞò Ýêðôõ-îçò (ã) âßáéç åêðíïÞ (ä) âÞ÷áò

Ç ÷áëáñÞ áíáðíïÞ åßíáé Þñåìåò áíáðíïÝò ãéá 2-3ëåðôÜ ìå åéóðíïÞ áðü ìýôç êáé åêðíïÞ áðü ôï óôüìá.Óôçí åéóðíïÞ ï áóèåíÞò ðñïóðáèåß íá êáôåõèýíåé ôïíáÝñá óôéò âÜóåéò ôùí ðíåõìüíùí. Óôçí óõíÝ÷åéá êÜíåé4-5 âáèéÝò áíáðíïÝò. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò åêðíïÞòìðïñïýìå íá êÜíïõìå ðëÞîåéò êáé äïíÞóåéò êáé ôÝëïòï áóèåíÞò êÜíåé âßáéç åêðíïÞ 1-2 öïñÝò Ýôóé þóôå íáêéíçôïðïéçèïýí ïé åêêñßóåéò áðü ôéò ðëçóéÝóôåñåò áå-ñïöüñïõò ïäïýò ðñïò ôçí ôñá÷åßá êáé ìå ôïí âÞ÷áíá áðïìáêñõíèïýí (åéê. 5).

4. ÂÇ×ÁÓ

×ùñßæåôáé óå åíåñãçôéêü êáé õðïâïçèïýìåíï. Ïåíåñãçôéêüò ãßíåôáé óå êáèéóôÞ Þ ðëÜãéåò èÝóåéò.

Óôïí õðïâïçèïýìåíï ôïðïèåôïýìå ôá ÷Ýñéá ìáòóôá ðëåõñéêÜ ôïé÷þìáôá Þ óôï Üíù êáé êÜôù Üêñï ôïõóôÝñíïõ êáé óôï ÷ñüíï ôçò åêðíïÞò ðéÝæïõìå ìÝóá êáéêÜôù Üêñï ôïõ óôÝñíïõ êáé óôï ÷ñüíï ôçò åêðíïÞòðéÝæïõìå ìÝóá êáé êÜôù áêïëïõèþíôáò ôçí áíáôïìéêÞöïñÜ, óõã÷ñüíùò êÜíïõìå äüíçóç ìå êýñéï óôü÷ïôçí ðñüêëçóç âÞ÷á.

5. ÄÉÄÁÓÊÁËÉÁ ÓÙÓÔÇÓ ×ÑÇÓÇÓ ÓÕÓÊÅÕÙÍ

Ïé óõóêåõÝò ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýí åßíáé: (åéê. 6)

á) Íåöåëïðïéçôþí

â) Bi pap

ã) Åîáóêçôþí áíáðíïÞò

ä) Óýóôçìá ðáñï÷Þò Ï2

Ç åöýãñáíóç ôùí áåñïöüñùí ïäþí áðïóêïðåßóôçí êáëÞ äéáôÞñçóç ëåéôïõñãßáò âëÝííçò êáé êñïó-óùôïý åðéèÞëéïõ.

Ï áóèåíÞò äéäÜóêåôáé ôç ÷ñÞóç, ôç óõ÷íüôçôá êáéôïí êáèáñéóìü áõôþí ôùí óõóêåõþí ãéá óùóôÞ ëåé-ôïõñãßá êáé áðïöõãÞ ëïéìþîåùí. Åðßóçò äéäÜóêåôáé ôç÷ñÞóç ôïõ ïîõãüíïõ ìÝóá êáé Ýîù áðü ôï óðßôé êáé ôéòäõíáôüôçôåò ðáñï÷Þò ôïõ. ¼ðùò åßíáé ãíùóôü, ôïïîõãüíï õðÜñ÷åé óôçí áãïñÜ õðü ìïñöÞ áåñßïõ,õãñïý Þ óõìðõêíùôïý. Ï áóèåíÞò ìðïñåß íá êÜíåé÷ñÞóç ìéêñÞò öïñçôÞò óõóêåýçò ðïõ öïñôßæåé ï ßäéïòáðü ôï õãñü ïîõãüíï Þ ôïí çëåêôñéêü óõìðõêíùôÞ ÞÝ÷åé áíåîÜñôçôåò ìéêñÝò öéÜëåò áðü åëáöñý õëéêü ãéáôéò ìåôáêéíÞóåéò.

6. ÌÕÉÊÇ ÅÊÐÁÉÄÅÕÓÇ ÓÔÇÍ ÁÐÏÊÁÔÁÓÔÁÓÇÔÇÓ ×.Á.Ð.

Ðñéí ï áóèåíÞò îåêéíÞóåé ôï ðñüãñáììá ðíåõìïíé-êÞò áðïêáôÜóôáóçò ï öõóéêïèåñáðåõôÞò åëÝã÷åé ôçìõéêÞ êáôÜðôùóç ôïõ áóèåíÞ ãéá íá ãíùñßóåé ôï åßäïòôïõ ðñïãñÜììáôïò êáé ôï âáèìü öüñôéóçò.

Ãßíåôáé Ýëåã÷ïò ôçò ìõéêÞò éó÷ýïò êáé ôùí êÜôùÜêñùí.

Ç ìåéùìÝíç áíôï÷Þ óôçí Üóêçóç åßíáé êïéíü óý-ìðôùìá óå áóèåíåßò ìå ×.Á.Ð. Ç áäõíáìßá ôùí áíá-ðíåõóôéêþí ìõþí óõìâÜëëïõí óôç ìåéùìÝíç áíôï÷Þóôçí Üóêçóç.

Ç áäõíáìßá ôùí áíáðíåõóôéêþí ìõþí óõìâÜëëåéóôçí õðåñêáðíßá – äýóðíïéá – íõêôåñéíÞ õðïîáéìßá.

Åéêüíá 3. Ìåéóüêëåéóôá ÷åßëç Åéêüíá 4. ¢Áóêçóç äéáöñÜãìáôïò


ÅðéðëÝïí, ç åéóðíåõóôéêÞ ìõéêÞ éó÷ýò ó÷åôßæåôáé óçìá-íôéêÜ ìå ôçí áðüóôáóç âÜäéóçò.

Ðñüóöáôåò ìåëÝôåò ãéá ôçí áðïôåëåóìáôéêüôçôáôçò ðíåõìïíéêÞò áðïêáôÜóôáóçò áíÝöåñáí áýîçóç ôçòöõóéêÞò áðüäïóçò êáé âåëôßùóç óôç ìÝãéóôç éêáíüôç-ôá Üóêçóçò, óôçí éêáíüôçôá âÜäéóçò ìåãáëýôåñçòáðüóôáóçò, óôçí áýîçóç áíôï÷Þò, óôç âåëôßùóç ôçòðïéüôçôáò æùÞò.

7. ÅÊÐÁÉÄÅÕÓÇ ÐÅÑÉÖÅÑÉÊÙÍ ÌÕÙÍ:ÄÕÍÁÌÇ – ÁÍÔÏ×Ç

Ç åêðáßäåõóç ôùí ðåñéöåñéêþí ìõþí ìðïñåß íáåöáñìïóôåß ùò åêðáßäåõóç áíôï÷Þò Þ äýíáìçò.

Ç åêðáßäåõóç áíôï÷Þò óôï÷åýåé óå ìéá ìåãÜëç ìõé-êÞ ïìÜäá (êáé ìÜæá) íá åñãÜæåôáé óå ìÝôñéá Ýíôáóçãéá ìåãÜëç ÷ñïíéêÞ ðåñßïäï. Ç åêðáßäåõóç äýíáìçòáðïóêïðåß óå ìéá ìéêñüôåñç ìõéêÞ ïìÜäá íá åñãÜæå-ôáé óå õøçëÝò åíôÜóåéò ãéá ìéêñÞ ÷ñïíéêÞ ðåñßïäï. Êáéïé äýï ôýðïé åêðáßäåõóçò ìðïñïýí íá âåëôéþóïõí ôçíáðüäïóç óôçí Üóêçóç.

Óå õãéÞ Üôïìá ç Ýíôáóç åêðáßäåõóçò áõîÜíåôáé ùòôçí áýîçóç ôïõ êáñäéáêïý ñõèìïý óôï 60-90% ôçòðñïâëåðüìåíçò êáñäéáêÞò óõ÷íüôçôáò Þ üðùò ç ìÝ-ãéóôç ðñüóëçøç Ï2 (50-80%). ÁõôÞ ç Ýíôáóç ðñÝðåé íáäéáñêåß 20-45 ëåðôÜ êáé íá åðáíáëáìâÜíåôáé 3-5 öï-ñÝò ôçí åâäïìÜäá. Ôï ðñüãñáììá ôçò Üóêçóçò ðïõâáóßæåôáé ó’ áõôÝò ôéò ïäçãßåò Ýäåéîå üôé âåëôéþíåôáé çêáñäéáêÞ ëåéôïõñãßá.

Ôï ðñüãñáììá ðåñéëáìâÜíåé åêðáßäåõóç ôùí êÜôùÜêñùí ìå ðïäÞëáôï, ðåñðÜôçìá Þ êáé ôá äýï. Ôï ðëåï-íÝêôçìá ôïõ ðïäçëÜôïõ åßíáé ï áêñéâÞò áñéèìüò ôçòÝíôáóçò ôçò ðñïðüíçóçò.

Âåëôßùóç ðáñáôçñÞèçêå êáé óå åöáñìáãÞ ðñïãñáì-ìÜôùí ìå êõëéüìåíï äéÜäñïìï, óêÜëá – êùðçëáóßá. ÇÜóêçóç 6ëåðôçò âÜäéóçò âåëôéþíåôáé êáôÜ 10-25%. Óõ-

ãêñéíüìåíï ôï ðñüãñáììá ðïõ ãßíåôáé óå åéäéêü ÷þñïìå ôï ðñüãñáììá ðïõ åðáíáëáìâÜíåé ï áóèåíÞò óôïóðßôé, ç áýîçóç Þôáí ïñéáêÞ, ðéèáíþò ëüãù ÝëëåéøçòáõóôçñÞò åðßâëåøçò ôùí áóèåíþí êáôÜ ôçí åêôÝëåóçôïõ ðñïãñÜììáôïò. Ôá ðåñéóóüôåñá ðñïãñÜììáôá âá-óßæïíôáé óå åêðáßäåõóç áíôï÷Þò ôùí áóèåíþí ìå ×.Á.Ð.,ðïõ óçìáßíåé óõíå÷Þ Üóêçóç ãéá 20-30 ëåðôÜ.

Ùóôüóï óå áóèåíåßò ìå óïâáñü ðåñéïñéóìü, ôïäéáêïðôüìåíï Þ äéáëåéììáôéêü ðñüãñáììá ìå 2 – 3ëåðôÜ õøçëÞ Ýíôáóç (60-80%) ôçò ìÝãéóôçò áíôï÷ÞòÜóêçóçò ðïõ åíáëëÜóóåôáé ìå ßóåò ðåñéüäïõò áíÜ-ðáõóçò Þ ìå ½ ëåðôïý 100% Ýñãïõ åíáëëáóóüìåíïìå ½ ëåðôïý ðïäÞëáôï ÷ùñßò öïñôßï, öáßíåôáé íá åß-íáé ìéá ðéï åõ÷Üñéóôç åíáëëáêôéêÞ ëýóç ãéá Üóêçóçáõôþí ôùí áóèåíþí.

8. ÁÓÊÇÓÅÉÓ ÁÍÙ ÁÊÑÙÍ

ÌåãÜëç ðñïóï÷Þ Ý÷åé äïèåß óôçí Üóêçóç êÜôùÜêñùí, üìùò ïé ìýåò ôùí Üíù Üêñùí óõìðåñéëáìâÜ-íïíôáé óôéò äñáóôçñéüôçôåò ôçò êáèçìåñéíüôçôáò.Ðïëëïß áóèåíåßò ðáñïõóéÜæïõí ðåñéïñéóìïýò ó’ áõ-ôÝò ôéò äñáóôçñéüôçôåò ãé’ áõôü ôï ëüãï, ôçí ßäéá âá-ñýôçôá ðñÝðåé íá äßíïõìå êáé óôéò áóêÞóåéò ôùí ÜíùÜêñùí. Ïé áóêÞóåéò áõôÝò ãßíïíôáé ìå åñãüìåôñï ÷åé-ñüò (arm ego), ìå áíýøùóç âáñþí êáé óå üñãáíï ìåôñï÷áëßá äéáöüñùí âáñþí (åéê. 7).

8. ÅÊÐÁÉÄÅÕÓÇ ÅÉÓÐÍÅÕÓÔÉÊÙÍ ÌÕÙÍ ÓÔÇÍÁÓÊÇÓÇ

Ç åêðáßäåõóç áõôÞ Ýäåéîå üôé êáôáëÞãåé óå ìåãá-ëýôåñåò âåëôéþóåéò óôçí éêáíüôçôá Üóêçóçò ôùí áóèå-íþí ìå ×.Á.Ð. Ç êáëýôåñç ëåéôïõñãßá ôùí åéóðíåõóôé-êþí ìõþí Ýäåéîå üôé ìåéþíåé ôç äýóðíïéá, ìåéþíåé ôïíõ÷ôåñéíü áðïêïñåóìü êáé ãåíéêÜ âåëôéþíåé ôçí ðïéü-ôçôá æùÞò áõôþí ôùí áóèåíþí. Ç Üóêçóç ôùí åéóðíåõ-óôéêþí ìõþí ìðïñåß íá ãßíåé êáé ìå ôïõò åîáóêçôÝòáíáðíïÞò ìå áíôßóôáóç óôçí åéóðíïÞ.

Åéêüíá 7.Åéêüíá 5. Åéêüíá 6.


ÓõìðåñáóìáôéêÜ:

Ç Üóêçóç Ý÷åé áðïäåé÷èåß üôé åßíáé Ýíá óçìáíôéêüôìÞìá ôçò áíáðíåõóôéêÞò áðïêáôÜóôáóçò. Ç ìÝãéóôçéêáíüôçôá Üóêçóçò êáé ç ëåéôïõñãéêÞ áðüäïóç óôçíÜóêçóç áõîÜíåôáé óçìáíôéêÜ ìåôÜ ôçí áðïêáôÜóôá-óç. Ç Üóêçóç ÷áìçëÞò Ýíôáóçò êáôÝëçîå óå ìÝôñéåòâåëôéþóåéò óå áíôßèåóç ìå ôçí Üóêçóç óå õøçëÞ Ýíôá-óç. Ïé äéÜöïñåò ìåëÝôåò áðÝäåéîáí üôé ç åêðáßäåõóçóå õøçëÞ Ýíôáóç åßíáé åöéêôÞ êáé áóöáëÞò óå áóèå-íåßò ìå ×.Á.Ð., êÜôé ðïõ èåùñåßôï ìç ñåáëéóôéêü óå ðñïç-ãïýìåíåò áíáöïñÝò. Ôïí ôñüðï ðïõ èá áêïëïõèÞóåéï öõóéêïèåñáðåõôÞò Þ ï åñãïöõóéïëüãïò ãéá ôçíÜóêçóç êáé ôçí Ýíôáóç ðïõ èá åöáñìüóåé èá ôá áðï-öáóßóåé ðÜíôïôå óå óõíåííüçóç ìå ôï ãéáôñü ï ïðïßïòêáé êáèïñßæåé ôï ðñüãñáììá.

9. ÄÉÁÖÏÑÁ ÂÏÇÈÇÌÁÔÁ ÃÉÁ ÔÏ ÓÐÉÔÉ ÊÁÉÔÏÍ ÄÑÏÌÏ

¼ðùò ãíùñßæïõìå ïé áóèåíåßò ìå ×.Á.Ð. áíôéìåôùðß-æïõí ïñéóìÝíåò äõóêïëßåò ðïõ áöïñïýí ôç ìåôáêßíç-óç ôïõò êáé ôç ëåéôïõñãéêüôçôá ôïõò ìÝóá óôï óðßôéãéá áõôïåîõðçñÝôçóç. Ãé’ áõôü ôï ëüãï õðÜñ÷ïõí óôçíáãïñÜ äéÜöïñá âïçèÞìáôá ãéá ôï ìðÜíéï Þ ôçí êïõæß-íá, êáèþò êáé ãéá ôç äéåõêüëõíóç ôïõò óôï ðåñðÜôç-ìá êáé ôç ìåôáöïñÜ ôïõ öïñçôïý ïîõãüíïõ. ÕðÜñ÷åéåéäéêü êáñïôóÜêé, ðïõ óõã÷ñüíùò åßíáé êáé êÜèéóìá,ãéá ôçí áíÜðáõóç ôïõò.

¼ôáí ï áóèåíÞò ôåëåéþóåé ôï ðñüãñáììá áðïêá-ôÜóôáóçò óôï åéäéêü êÝíôñï äåí óôáìáôÜåé áëëÜ óõ-íå÷ßæåé êáé óôï óðßôé. Áí äåí õðÜñîåé êÜðïéá áëëáãÞ çåðáíåêôßìçóç ãßíåôáé óå äýï ìÞíåò.

Ï öõóéïèåñáðåõôÞò ðñÝðåé íá áíôéìåôùðßóåé ôçíåöáñìïãÞ ôïõ ðñïãñÜììáôïò ñåáëéóôéêÜ. Íá Ý÷åé õðü-øç ôïõ ôéò äõíáôüôçôåò êÜèå áóèåíïýò êáé ôïõò óôü-÷ïõò ðïõ Ý÷ïõí ï ßäéïò áëëÜ êáé ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ,ãéáôß óõ÷íÜ äåí áñêåß ìüíï ç èÝëçóç ôïõ áóèåíïýòíá åíôá÷èåß óå Ýíá ôÝôïéï ðñüãñáììá, áëëÜ åßíáé áðá-ñáßôçôç êáé ç óõìâïëÞ ôùí óõããåíþí ãéá ôçí áíôéìå-ôþðéóç ïñéóìÝíùí ðñïâëçìÜôùí ðïõ äçìéïõñãïýíôáé,üðùò ð.÷. ç ìåôáêßíçóç ôïõ áóèåíïýò, ãéáôß ðïëëïß áðüôïõò áóèåíåßò åßíáé åîáñôçìÝíïé áðü ôçí ïéêïãÝíåéáôïõò.

Óå ïñãáíùìÝíåò êïéíùíßåò ç ìåôáöïñÜ ôùí áóèå-íþí ãéá ôçí ðáñáêïëïýèçóç ôïõ ðñïãñÜììáôïò ãßíå-ôáé óå íïóïêïìåéáêÜ áõôïêßíçôá Þ êáé óõíïäïýò ðïõðáñÝ÷ïõí ôá áóöáëéóôéêÜ ôáìåßá ôùí áóèåíþí.


1. Frownfelter DL. Chest physical therapy and pulmonary re-

habilitation – An interdisciplinary approach. Yearbook Med-

ical Publishers, Inc., 4th Edition

2. Fishman AP.Pulmonary Rehabilitation. Marcel Dekker Inc.,New

York,1996

3. Simonds AK, Muir JF, Pierson DJ. Pulmonary Rehabilitation,

BMJ Publishing Group, London 1996.

4. Bekkering GE et al. Guidelines for physiotherapeutic man-

agement in chronic obstructive pulmonary disease. Physi-

cal Therapy Reviews 2002; 5:59-74

5. Gosselink R. Controlled breathing and dyspnea in patients

with chronic obstruct tive pulmonary disease. Journal of

Rehabilitation Research and Development 2003;40:25-34.

6. Ramirez-Sarmiento A et al. Inspiratory Muscle Training In

Patients with CORD. Am J Respir Cr it Care Med

2002;166:1491-1496.

7. Pulmonary Rehabilitation, John Bach 1996

8. Corparison of Traditional and exercise ball warm-up in pa-

tients involved in an out patients pulmonary rehabilitation

program: a pilot study, Colombe, Land, Truesdell, Physical

Therapy 2004


ëçøç ïîõãüíïõ, ï ÷ñüíïò áíôï÷Þò êáôÜ ôçí äéÜñêåéáõðïìÝãéóôçò äïêéìáóßáò, ç áýîçóç ôçò áðüóôáóçò óåäïêéìáóßá âáäßóìáôïò êáé ç ðåñéöåñéêÞ êáé áíáðíåõ-óôéêÞ ìõúêÞ åíäõíÜìùóç. ÂÝâáéá, ç ðíåõìïíéêÞ áðïêá-ôÜóôáóç äåí Ý÷åé óçìáíôéêÜ áðïôåëÝóìáôá óôïí ôá-÷Ýùò åêðíåüìåíï üãêï óôï 1 äåõôåñüëåðôï (FEV1) êáéðéèáíüí äåí âåëôéþíåé ôç ìåßùóç ôçò ñïÞò ôïõ áÝñáóôïõò áóèåíåßò ìå ×ÁÐ. Ùóôüóï, ãíùñßæïíôáò ôçíåõñýôåñç Ýííïéá ôçò åîÝëéîçò áõôÞò ôçò áóèÝíåéáò, çðíåõìïíéêÞ áðïêáôÜóôáóç èá åßíáé áðïôåëåóìáôéêÞóôçí áíôéìåôþðéóç ôùí óõìðôùìÜôùí êáé ï áóèåíÞòèá áðïêôÜ éêáíüôçôá ãéá Üóêçóç, âåëôéþíïíôáò ôáõ-ôü÷ñïíá ôç ãåíéêÞ êáôÜóôáóç ôçò õãåßáò ôïõ8.

Áí êáé ç óùìáôéêÞ Üóêçóç óôçí ðíåõìïíéêÞ áðïêá-ôÜóôáóç ìðïñåß íá ÷áñáêôçñéóôåß ùò áêñïãùíéáßïòëßèïò, ôá ðëåïíåêôÞìáôá ôçò óùìáôéêÞò Üóêçóçò óôçöõóéïëïãßá ôïõ áíáðíåõóôéêïý óõóôÞìáôïò Þôáí áóá-öÞ Ýùò êáé ôç äåêáåôßá ôïõ 19908. Ï êýñéïò ëüãïòÞôáí üôé ï ðåñéïñéóôéêüò áåñéóìüò Ýêáíå áõôïýò ôïõòáóèåíåßò íá ìçí åîáóêïýíôáé óå õøçëÝò åíôÜóåéò, ìåáðïôÝëåóìá íá ìçí ðñïðïíïýí ôïõò ìýåò ôïõò êáé íáìçí êáôáäåéêíýïõí óçìáíôéêÜ áðïôåëÝóìáôá. Ìéá ìå-ôááíÜëõóç âáóéóìÝíç óå 23 ôõ÷áéïðïéçìÝíåò åëåã÷ü-ìåíåò ìåëÝôåò ìå êáèïñéóìÝíá ðñïãñÜììáôá áóêÞ-óåùí, áåñüâéáò êáé áíáåñüâéáò ðñïðüíçóçò, ðïõ óõ-ìðåñéëáìâÜíïõí ôá Üíù êáé êÜôù Üêñá, êáôÝëçîå üôé çðíåõìïíéêÞ áðïêáôÜóôáóç ãéá áóèåíåßò ìå ×ÁÐ ðá-ñïõóéÜæåé áñêåôÜ ðëåïíåêôÞìáôá óôç öõóéïëïãßá ôïõáíáðíåõóôéêïý ôïõò êáé óôçí øõ÷ïëïãéêÞ ôïõò êáôÜ-óôáóç9. Ï Casaburi êáé óõíåñãÜôåò10 áðÝäåéîáí êÜ-ðïéïõ âáèìïý âåëôßùóç ôçò öõóéïëïãßáò ðïõ ðáñáôç-ñÞèçêå ìåôÜ áðü áðëÞ ðñïðüíçóç óå áóèåíåßò ìå ×ÁÐ.ÐáñáôçñÞèçêå óçìáíôéêÞ ìåßùóç óôç óõãêÝíôñùóç ôïõãáëáêôéêïý ïîÝïò óôï áßìá, óôïí áåñéóìü áíÜ ëåðôü,óôçí êáôáíÜëùóç O2 êáé óôïõò êáñäéáêïýò ðáëìïýò.ÅðéðñïóèÝôùò, ï Maltais êáé óõíåñãÜôåò11 áðÝäåéîáíüôé ìåôÜ áðü Ýíá ðñïðïíçôéêü ðñüãñáììá ðáñáôç-ñåßôáé áýîçóç óôçí óõãêÝíôñùóç ôùí ïîåéäùôéêþí åí-æýìùí óôïí ôåôñáêÝöáëï ìõ.

ÐñïðïíçôéêÜ ÐñïãñÜììáôá óôçí ÐíåõìïíéêÞ Áðïêá-ôÜóôáóç

¼ðùò ðñïáíáöÝñáìå, ç Üóêçóç ëåéôïõñãåß ùò èå-ñáðåõôéêü ìÝóï óôçí æùÞ ôùí áóèåíþí ìå ×ÁÐ. Ôáðåñéóóüôåñá ðñïãñÜììáôá Üóêçóçò óôá ðëáßóéá ìéáóõíåäñßáò áðïêáôÜóôáóçò äéáñêïýí 20 ìå 40 ëåðôÜ,2-5 öïñÝò ôçí åâäïìÜäá, åíþ ç äéÜñêåéá åíüò ðñï-ãñÜììáôïò ðíåõìïíéêÞò áðïêáôÜóôáóçò åßíáé 8-12åâäïìÜäåò.

¸íá ðñïðïíçôéêü ðñüãñáììá ðíåõìïíéêÞò áðïêá-ôÜóôáóçò ÷ùñßæåôáé óå äýï ôýðïõò Üóêçóçò: ôçí áå-ñüâéá Þ ðñïðüíçóç áíôï÷Þò êáé ôçí áíáåñüâéá Þ ðñï-ðüíçóç ìõúêÞò åíäõíÜìùóçò Þ óôïí óõíäõáóìü ôïõò.Ïé ôñüðïé åêãýìíáóçò óå Ýíá ðñüãñáììá áíôï÷Þòóõíßóôáíôáé óå áðëÞ âÜäéóç, óå Üóêçóç óå óôáôéêüðïäÞëáôï, óå äéÜäñïìï Þ óå êõêëïåñãüìåôñï ÷åéñüò.ÅðåéäÞ ç äýóðíïéá åßíáé ï êýñéïò êáèïñéóôéêüò ðáñÜ-ãïíôáò óôçí ïëïêëÞñùóç åíüò ðñïãñÜììáôïò áðï-

Ç ÓÙÌÁÔÉÊÇ ÁÓÊÇÓÇ ÓÔÏÐÑÏÃÑÁÌÌÁ ÔÇÓ ÐÍÅÕÌÏÍÉÊÇÓÁÐÏÊÁÔÁÓÔÁÓÇÓ

ÉùÜííá ÐÜíôïõ1, Ìáñßá ×áñéêéïðïýëïõ2

1Åñãïöõóéïëüãïò, 2Éáôñüò

Ç ðíåõìïíéêÞ áðïêáôÜóôáóç ìðïñåß íá ÷áñáêôçñé-óôåß ùò ðáñÝìâáóç óôï óõóôçìáôéêü óêÝëïò ôçò íü-óïõ êáé ùò óõìðëçñùìáôéêÞ áãùãÞ óôç èåñáðåßá åíüòáóèåíïýò ìå ×ñüíéá ÁðïöñáêôéêÞ ÐíåõìïíïðÜèåéá(×ÁÐ). ÁíåîáñôÞôùò ôïõ âáèìïý âáñýôçôáò ôçò áóèÝ-íåéáò, êáé åíþ ï èåñÜðùí ãéáôñüò ÷ïñçãåß ôçí êáôÜë-ëçëç öáñìáêåõôéêÞ áãùãÞ ãéá ôçí áíôéìåôþðéóçò ôçò×ÁÐ, ìðïñåß åðßóçò íá ðñïôåßíåé ôçí Ýíôáîç ôïõ áóèå-íïýò óå Ýíá ðñüãñáììá ðíåõìïíéêÞò áðïêáôÜóôáóçò.Åßíáé óçìáíôéêü íá óçìåéùèåß üôé ç GOLD (Global Initi-ative for Chronic Obstructive Disease), ï ÐáãêüóìéïòÏñãáíéóìüò Õãåßáò êáé ôï Åèíéêü Éíóôéôïýôï ÊáñäéÜò,Ðíåýìïíá êáé Áßìáôïò ôùí ÇíùìÝíùí Ðïëéôåéþí ôçòÁìåñéêÞò êáé Åõñþðçò, ìÝóá áðü ôéò êáôåõèõíôÞñéåòãñáììÝò ôïõò ãéá èåñáðåßá ôùí áóèåíþí ìå óôáèå-ñïðïéçìÝíç ×ÁÐ, ðñïôåßíåé óôçí éáôñéêÞ êïéíüôçôá ùòìç öáñìáêåõôéêÞ èåñáðåßá ôçí ðíåõìïíéêÞ áðïêáôÜ-óôáóç.

Åðß ðëÝïí, ç ×ÁÐ åßíáé ç ìüíç áéôßá èáíÜôïõ áðüôéò ÷ñüíéåò áóèÝíåéåò, ç ïðïßá èá áõîçèåß ðáãêoóìßùòìÝ÷ñé ôï 2020 êáé áíôéðñïóùðåýåé ìéá ìåãÜëç åðéâÜ-ñõíóç óå áóèåíåßò êáé êïéíùíßá1. Ç äýóðíïéá êáé ïìõúêüò êÜìáôïò åßíáé óçìåßá áíáöïñÜò óõìðôùìÜôùíóôïõò ðåñéóóüôåñïõò áóèåíåßò ìå ×ÁÐ2. Ç äýóðíïéáðïõ åìöáíßæïõí ïé áóèåíåßò ìå ×ÁÐ êáôÜ ôçí çñåìßáêáé êáôÜ ôç äéÜñêåéá êáèçìåñéíþí äñáóôçñéïôÞôùíïäçãåß óôçí áýîçóç ôïõ êáèéóôéêïý ôñüðïõ æùÞò ôïõò.Óáí áðïôÝëåóìá, ïé áóèåíåßò ìå ×ÁÐ åìöáíßæïõí åðé-äåßíùóç ôçò ëåéôïõñãéêÞò ôïõò éêáíüôçôáò êáé íá áðï-ìïíþíïíôáé óôï óðßôé ôïõò. ÁõôÞ ç áäñÜíåéá ïäçãåßóå åðçñåáóìü ôçò êáñäéáããåéáêÞò ëåéôïõñãßáò êáé óåáôñïößá ôçò óêåëåôéêÞò ìõúêÞò ìÜæáò ôùí áóèåíþí. ÇÝëëåéøç Üóêçóçò äçìéïõñãåß Ýíáí öáýëï êýêëï ðïõïäçãåß óå ðåñéóóüôåñç äýóðíïéá, óå ôá÷ýôåñï ìõúêüêÜìáôï, óå ïñéóôéêÞ áðþëåéá ôçò ëåéôïõñãéêÞò áíå-îáñôçóßáò êáé óôçí êáôÜèëéøç. Ï âáóéêüò óôü÷ïò ôçòðíåõìïíéêÞò áðïêáôÜóôáóçò åßíáé ç åîÜëåéøç ôçò óù-ìáôéêÞò áíéêáíüôçôáò êáé áäñÜíåéáò, ìå áðïôÝëåóìáï áóèåíÞò íá áðïêôÜ êáëýôåñç ðïéüôçôá æùÞò3.

ÕðÜñ÷ïõí áñêåôÝò áðïäåßîåéò üôé ç ðíåõìïíéêÞáðïêáôÜóôáóç âåëôéþíåé áöåíüò ôçí åîáíôëçôéêÞ äý-óðíïéá4,5 êáé ôç äýóðíïéá ðïõ Ý÷åé ó÷Ýóç ìå ôéò êáèç-ìåñéíÝò äñáóôçñéüôçôåò åíüò áóèåíïýò ìå ×ÁÐ6,7 êáéáöåôÝñïõ ôçí êéíçôéêÞ äñáóôçñéüôçôá ôùí áóèåíþíìå ×ÁÐ. ÌåñéêÜ åõíïúêÜ áðïôåëÝóìáôá åßíáé ç áýîçóçôçò ìÝãéóôçò éêáíüôçôáò ãéá Üóêçóç, ç ìÝãéóôç ðñüó-


êáôÜóôáóçò, êáëü åßíáé ï âáèìüò ôçò äýóðíïéáò íááîéïëïãåßôáé ìå ôçí êëßìáêá Borg12, êáé ìå âÜóç áõôÞôçí âáèìïíüìçóç, íá ñõèìßæåôáé ç Ýíôáóç ôçò ðñïðü-íçóçò. Ï Horowitz êáé óõíåñãÜôåò13 Ýäåéîáí üôé ç Ýíôá-óç ôçò Üóêçóçò ìðïñåß íá ðñïóäéïñéóôåß ìåôÜ áðüìéá åñãïìåôñéêÞ äïêéìáóßá, áîéïëïãþíôáò ôï âáèìüäýóðíïéáò ìå ôçí êëßìáêá Borg. ¸íáò Üëëïò ôñüðïòãéá ôïí ðñïóäéïñéóìü ôçò Ýíôáóçò ôçò ðñïðüíçóçòåßíáé ç êáôáãñáöÞ ôïõ êïñåóìïý ôçò áéìïóöáéñßíçòêáé ôçò êáñäéáêÞò óõ÷íüôçôáò ìå ôç ÷ñÞóç åíüò ðáë-ìéêïý ïîýìåôñïõ. Ç Üóêçóç êáëü èá åßíáé íá ãßíåôáéìå ÷ïñÞãçóç ïîõãüíïõ, Ýôóé þóôå ï áóèåíÞò íá ìðï-ñåß íá ìåãéóôïðïéåß ôçí ðñïóðÜèåéÜ ôïõ, åíþ èá äéá-ôçñåß êïñåóìü áéìïóöáéñßíçò ðÜíù áðü 90%14,15. ÔÝ-ëïò, ôï åðéäéùêüìåíï åðßðåäï Ýíôáóçò ôçò Üóêçóçòèá ðñÝðåé íá åßíáé ðïóïóôü ôçò ìÝãéóôçò éêáíüôçôáòãéá Ýñãï, ð.÷. 60% ôçò ìÝãéóôçò êáôáíÜëùóçò ïîõãü-íïõ1.

¸íáò åíáëëáêôéêüò ôñüðïò Üóêçóçò óå ðñüãñáì-ìá áíôï÷Þò åßíáé ç äéáëåéììáôéêÞ Üóêçóç. Ç äéáëåéììá-ôéêÞ Üóêçóç ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ôçí ðñáãìáôïðïßçóç30 äåõôåñïëÝðôùí Ýñãïõ ìÝãéóôçò Ýíôáóçò, ðïõ áêï-ëïõèåßôáé áðü äéÜëåéììá 30 äåõôåñïëÝðôùí. Ìå áõôïýôïõ åßäïõò ðñïðüíçóçò Ý÷åé áðïäåé÷èåß üôé ï áóèå-íÞò ìðïñåß íá öôÜóåé óå Ýíôáóç ìåãáëýôåñç ôïõ 80%ôçò ìÝãéóôçò éêáíüôçôáò ôïõ ãéá Ýñãï16. Óôçí ßäéá Ýñåõ-íá óçìåéþèçêå ìåôáîý óõíå÷ïýò êáé äéáëåéììáôéêÞòÜóêçóçò, üôé ìüíï ç äéáëåéììáôéêÞ ðñïðüíçóç áõîÜ-íåé óçìáíôéêÜ ôç ìÝãéóôç éêáíüôçôá ãéá Üóêçóç åíþðáñáôçñÞèçêå óçìáíôéêÞ ìåßùóç ôïõ ðüíïõ ôùí êÜôùÜêñùí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò Üóêçóçò.

Ç Üóêçóç ìå âÜñç êáé üñãáíá óå óõíäõáóìü ìåôçí ðñïðüíçóç áíôï÷Þò ìðïñåß íá ðñïóöÝñåé ìõúêÞåíäõíÜìùóç óôïõò ðåñéöåñéêïýò ìõò êáèþò êáé ðå-ñéóóüôåñç áíôï÷Þ. Ïé áóêÞóåéò óôç äõíáìéêÞ ðñïðü-íçóç ðñÝðåé íá óõìðåñéëáìâÜíïõí üëåò ôéò ìåãÜëåòïìÜäåò ìõþí ìå 3 óåô ôùí 10 ìå 15 åðáíáëÞøåùí. ÔïâÜñïò êáèïñßæåôáé áðü ôéò äõíáôüôçôåò ôïõ êÜèåáóèåíÞ.

ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí óõíåäñéþí ï áóèåíÞò ðñÝðåéíá åßíáé õðü ôçí åðßâëåøç ãéáôñïý êáé åéäéêïý ðñïóù-ðéêïý (åñãïöõóéïëüãïõ êáé öõóéêïèåñáðåõôÞ). ÈáðñÝðåé íá ãßíåôáé óõíå÷Þò êáôáãñáöÞ ôïõ åðéôåëïýìå-íïõ Ýñãïõ, ôïõ êïñåóìïý ôçò áéìïóöáéñßíçò, ôçò êáñ-äéáêÞò óõ÷íüôçôáò êáé ôïõ áéóèÞìáôïò ôçò äýóðíïéáòêáé ôçò êüðùóçò óôá êÜôù Üêñá. Ìå áõôü ôïí ôñüðï,ï áóèåíÞò èá áîéïëïãåßôáé ãéá ôçí ðñïóðÜèåéÜ ôïõêáé èá ðñïóáñìüæåôáé üóï ôï äõíáôüí êáëýôåñá çÝíôáóç ôçò Üóêçóçò.

ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖIÁ

1. World Health Organization. World health report 2000. Ge-

neva: World Health Organization, 2000, www.who.int/whr/

2000/en/statistics.htm.

2. Gosselink R., Troosters T. & Decramer M. Exercise training in

COPD patients: the basic questions. Eur Respiratory Jour-

nal, 1997; 10: 2884-2891.

3. Dressendorfer R. H., Hahkowsky M. J. & Eves N. American

College of Sports Medicine. Current Comment. Exercise for

persons with COPD. October 2002. www.acsm.org.

4. Reardon J., Awad E., Normadin E., Vale F., Clark B. & ZuWal-

lack R.L. The effect of comprehensive outpatient pulmo-

nary rehabilitation on dyspnea. Chest, 1994; 105:1046-1052.

5. O‘Donnell D.E., McGuire M., Samis L. & Webb K.A. The im-

pact of exercise reconditioning on breathlessness in se-

vere chronic airflow limitation. Am J Respir Crit Care Med.

1995; 152: 2005-2013.

6. Goldstein R.S., Gort E.H., Stubbing D, et al. Randomised con-

trolled trial of respiratory rehabilitation. Lancet, 1994; 344:

1394-1397.

7. Lacasse Y., Brosseau L., Milne S., Martin S., Wong E., Guyatt

G.H., Goldstein R.S. & White J. Pulmonary rehabilitation for

chronic obstructive disease (Cochrane Review – abstract).

The Cochrane Library, 2003; Issue 1, Oxford: Update Soft-

ware.

8. Wouters E.F.M. Pulmonary rehabilitation (Review). Breath,

2004; Vol.1, No1: 33-42

9. Lacasse Y., Wong E., Guyatt G.H., et al. Meta-analysis of

respiratory rehabilitation in chronic obstructive pulmonary

disease. Lancet, 1996; 348: 1115-1119.

10. Casaburi R., Patessio A., Ioli F., Zanaboni S., Donner C F. &

Wasserman K. Reductions in exercise lactic acidosis and

ventilation as a result of exercise training in patients with

obstructive lung disease. Am Rev Respir Dis, 1991; 143: 9-18.

11. Maltais F., LeBlanc P., Simard C., Jobin J., Bernabe C., Bruneau

J., Carrier L., Belleau R. Skeletal muscle adaptation to en-

durance training in patients with chronic pulmonary dis-

ease. Am J Respir Crit Care, 1996; 154: 442-447.

12. Borg G.A.V. Psychophysical bases of perceived exertion.

Med Sci Sports Exerc, 1982; 14: 377-381.

13. Horowitz M.B., Littenberg B. & Mahler D.A. Dyspnoea ratings

for prescribing exercise intensity in patients with COPD,

Chest, 1996; 109: 1169-1175.

14. Garrod R., Paul E.A. & Wedzicha J.A. Supplemental oxygen

during pulmonary rehabilitation in patients with COPD with

exercise hypoxaemia. Thorax, 2000; 55: 539-543.

15. Brusasco V. & Pellegrino R. Oxygen in the rehabilitation of

patients with chronic obstructive pulmonary disease. Am J

Respir Crit Care Med, 2003; 168: 1021-1028.

16. Vogiatzis I., Nnas S. & Roussos C. Interval tra ;ining as an

alternative madality to continuous exercise in patients with

COPD. Eur Respir J, 2002; 20: 12-19.

17. Puhan M. A., Schunemann H. J., Frey M., Scharplatz M. &

Bachmann L. M. How should COPD patients exercise during

respiratory rehabilitation? Comparison of exercise modali-

ties and intensities to treat skeletal muscle dysfunction. Tho-

rax, 2005; 60: 367-375.


ÈÑÅÐÔÉÊÇ ÊÁÔÁÓÔÁÓÇ ÊÁÉÄÉÁÔÑÏÖÉÊÇ ÐÁÑÅÌÂÁÓÇ ÓÔÇ ×ÁÐ

Åýç ÊáëïãÞñïõ,Äéáéôïëüãïò, ÍÍÈÁ �Óùôçñßá�

Ïé áóèåíåßò ìå ×ñüíéá ÁðïöñáêôéêÞ ÐíåõìïíïðÜ-èåéá (×ÁÐ) ðïëëÝò öïñÝò ðáñïõóéÜæïõí äéáôáñá÷Ýòôçò èñÝøçò. Ïé óõ÷íüôåñåò áéôßåò åßíáé:

1. Ìç åðáñêÞò óßôéóç ëüãù áíïñåîßáò Þ êáé äýóðíïéáò.

2. Ç öáñìáêåõôéêÞ èåñáðåßá (äéïõñçôéêÜ, óõóôçìáôé-êÜ óôåñïåéäÞ).

3. Äéáôáñá÷Þ ôçò éóïññïðßáò ìåôáîý ðñïóëáìâáíü-ìåíùí êáé êáôáíáëéóêüìåíùí èåñìßäùí.

4. ÁõîçìÝíåò áðþëåéåò èåñìßäùí üôáí åßíáé óå ðñü-ãñáììá ìç÷áíéêÜ õðïóôçñéæüìåíçò áíáðíïÞò.

5. Ïé åðáíáëáìâáíüìåíåò áíáðíåõóôéêÝò ëïéìþîåéòáõîÜíïõí ôéò äéáôñïöéêÝò áíÜãêåò, åíþ ôáõôü÷ñï-íá ìåéþíïõí ôá äéáôñïöéêÜ áðïèÝìáôá ôïõ ïñãá-íéóìïý.

6. ÓõóôçìáôéêÞ öëåãìïíÞ.

7. Õðïîßá êáé ïîÝùóç.

8. ÌåéùìÝíç êéíçôéêüôçôá ôùí áóèåíþí ëüãù áõôïðå-ñéïñéóìïý áðü ôç äýóðíïéá.

Ïé èñåðôéêÝò äéáôáñá÷Ýò ôùí áóèåíþí ìå ×ÁÐÝ÷ïõí åðßðôùóç óôçí áíáðíåõóôéêÞ ëåéôïõñãßá. Åßíáéãíùóôü üôé åðçñåÜæåôáé äõóìåíþò ç äïìÞ êáé ç åëá-óôéêüôçôá ôùí ðíåõìüíùí, ìåéþíåôáé ç ìõúêÞ ìÜæá ôïõäéáöñÜãìáôïò êáé ôùí õðïëïßðùí áíáðíåõóôéêþí ìõþí,êáé åîáóèåíåß ôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá óôïõò ðíåý-ìïíåò. Ç áíåðÜñêåéá ðñùôåúíþí êáé óéäÞñïõ ïäçãïýíóôç ìåßùóç ôçò áéìïóöáéñßíçò ìå óõíÝðåéá ôçí áíå-ðáñêÞ ìåôáöïñÜ ïîõãüíïõ ìå ôï áßìá óôçí ðåñéöÝ-ñåéá. ÅðéðëÝïí, ç õðïðñùôåúíáéìßá óõìâÜëåé óôçí áíÜ-ðôõîç ðíåõìïíéêïý ïéäÞìáôïò. Áêüìá ôá ÷áìçëÜ åðß-ðåäá áóâåóôßïõ, ìáãíçóßïõ, öùóöüñïõ êáé êáëßïõåðçñåÜæïõí ôçí ëåéôïõñãßá ôùí áíáðíåõóôéêþí ìõþí.Åðéðñüóèåôá, ç ìåéùìÝíç èñÝøç ðñïêáëåß åîáóèÝíçóçôïõ áíïóïðïéçôéêïý óõóôÞìáôïò ìå áðïôÝëåóìá ôçíáýîçóç ôïõ êéíäýíïõ ãéá ôçí åìöÜíéóç ëïéìþîåùí. Áõôïßïé áóèåíåßò óõíÞèùò íïóçëåýïíôáé åðß ìáêñüí êáé ôáåðßðåäá èíçôüôçôáò åßíáé áõîçìÝíá.

Ïé áóèåíåßò ìå ×ÁÐ, ìå âÜóç ôïí äåßêôç óùìáôéêÞòìÜæáò (ÂÌÉ = âÜñïò óå kg / ýøïò2 óå m2) äéáêñßíïíôáéóå 4 ïìÜäåò: á) ôïõò Ý÷ïíôåò åëëéðÝò óùìáôéêü âÜ-ñïò (ÂÌÉ < 22 kg/m2), â) ôïõò Ý÷ïíôåò êáíïíéêü âÜñïò(ÂÌÉ 22-27), ä) ôïõò õðÝñâáñïõò (ÂÌÉ 27-35) êáé ä)ôïõò ðá÷ýóáñêïõò (ÂÌÉ > 35). ¼ëïé ïé áóèåíåßò üìùò÷áñáêôçñßæïíôáé áðü åëÜôôùóç ôçò ìõúêÞò Þ åëåýèå-

ñçò ëßðïõò ìÜæáò (fat-free mass, FFM). Ï óôü÷ïò åðï-ìÝíùò ôçò äéáôñïöéêÞò ðáñÝìâáóçò åßíáé ç áýîçóçôçò óêåëåôéêÞò ìõúêÞò ìÜæáò óå üëïõò ôïõò áóèåíåßòóå óõíäõáóìü ìå áýîçóç âÜñïõò óå êÜðïéïõò áóèå-íåßò, ìå äéáôÞñçóç âÜñïõò óå êÜðïéïõò Üëëïõò êáé ìååëÜôôùóç âÜñïõò óå õðÝñâáñïõò Þ ðá÷ýóáñêïõòáóèåíåßò.

ÄÉÁÉÔÇÔÉÊÇ ÈÅÑÁÐÅÉÁ

Ãéá ôïõò áóèåíåßò ìå ×ÁÐ ç áýîçóç Þ êáé ç äéáôÞ-ñçóç ôùí èñåðôéêþí áðïèåìÜôùí ìðïñåß íá âïçèÞóåéôç ëåéôïõñãßá ôùí ðíåõìüíùí êáé íá ðñïëÜâåé ôéò ëïé-ìþîåéò. Ïé õðåñóéôéóìÝíïé áóèåíåßò ìå ×ÁÐ, åßíáé óôïíßäéï êßíäõíï ìå ôïõò õðïóéôéæüìåíïõò. Ï õðåñóéôéóìüòáõîÜíåé ôá åðßðåäá ôïõ äéïîåéäßïõ ôïõ Üíèñáêá, ôïïðïßï åðéâáñýíåé ôçí Þäç ðñïâëçìáôéêÞ áíôáëëáãÞáåñßùí.

Ï êáëýôåñïò ôñüðïò åðáíáóßôéóçò åßíáé ç âáèìéáßá÷ïñÞãçóç õðåñèåñìéäéêÞò, õøçëÞò óå ðñùôåÀíç äßáé-ôáò êáé ôùí ôñïöþí ðïõ äåí èá ðñïêáëÝóïõí äõóöï-ñßá óôïõò áóèåíåßò. Ïé óïâáñÜ õðïóéôéóìÝíïé áóèå-íåßò ìðïñåß íá áðáéôïýí ÷ïñÞãçóç ôñïöÞò ìå óùëÞíáÞ êáé ðáñåíôåñéêÞ äéáôñïöÞ.

ÊÜèå áóèåíÞò ìå ×ÁÐ ðñÝðåé íá áîéïëïãåßôáé áôï-ìéêÜ êáé óõíå÷þò. Ïé ðáñÜãïíôåò ðïõ ðñÝðåé íá óõíå-êôéìïýíôáé åßíáé: ç çëéêßá, ôï öýëï, áíèñùðïìåôñéêÜóôïé÷åßá, ôåóô ïóôéêÞò ðõêíüôçôáò, ç ëÞøç öáñìÜêùí,ðáèïëïãéêÝò êáôáóôÜóåéò, ç ðñïçãïýìåíç êáé ç ðá-ñïýóá èñåðôéêÞ êáôÜóôáóç êáé ôÝëïò ç íïóçëåßá Þ ìçôïõ áóèåíïýò.

ÌåôÜ ôçí áîéïëüãçóç êáèïñßæïíôáé ïé óõíïëéêÝòåíåñãåéáêÝò áíÜãêåò. Ëüãù ôïõ üôé ôï åíåñãåéáêü éóï-æýãéï êáé ôï éóïæýãéï ôïõ áæþôïõ óõìâáäßæïõí ç äéá-ôÞñçóç ôïõ âÝëôéóôïõ åíåñãåéáêïý éóïæõãßïõ åßíáéïõóéáóôéêÞ óôç óõíôÞñçóç ôùí óðëáã÷íéêþí ðñùôåú-íþí (ð.÷., ëåõêùìáôßíç, ôñáíóöåñßíç, ñåôéíüëç êáé áíï-óïóöáéñßíåò) êáé ôçò óùìáôéêÞò ðñùôåúíéêÞò ìÜæáò (ð.÷.,ðíåõìïíéêïß éóôïß êáé ìýåò).

Ãéá ôïí áóèåíÞ ìå ×ÁÐ ïé áðáéôÞóåéò óå õãñÜ, ðñù-ôåÀíåò, ëßðïò êáé õäáôÜíèñáêåò êáèïñßæïíôáé áðü ôçíõðÜñ÷ïõóá áóèÝíåéá ôùí ðíåõìüíùí, ôçí ïîõãïíïèå-ñáðåßá, ôá öÜñìáêá êáé ôï óùìáôéêü âÜñïò. Ðåñßðïõ1,2 - l,7 ãñ. ðñùôåÀíçò áíÜ êéëü ôïõ óùìáôéêïý âÜñïõòåßíáé áðáñáßôçôç ãéá ôç äéáôÞñçóç Þ ôçí áðïêáôÜóôá-óç ôçò ëåéôïõñãéêüôçôáò ôùí ðíåõìüíùí êáé ôùí ìõþí,êáèþò åðßóçò êáé ãéá ôçí óùóôÞ äñÜóç ôïõ áíïóï-ðïéçôéêïý óõóôÞìáôïò. Ç áíáëïãßá ôùí ðñùôåúíþí (5%- 20% ôùí óõíïëéêþí èåñìßäùí) ìå ôá ëßðç (30% - 45%ôùí óõíïëéêþí èåñìßäùí) êáé ôïõò õäáôÜíèñáêåò (40%- 55%) åßíáé óçìáíôéêÞ ãéá ôç óõíôÞñçóç ôïõ éêáíïðïéç-ôéêïý áíáðíåõóôéêïý ðçëßêïõ (RQ). Ïé ðéèáíÝò óõíõðÜñ-÷ïõóåò áóèÝíåéåò üðùò ïé êáñäéáããåéáêÝò, ïé íåöñéêÝò,ï êáñêßíïò Þ ï óáê÷áñþäçò äéáâÞôçò áëëÜæïõí ôéòáíÜãêåò óôá óõíïëéêÜ ðïóÜ, óôéò áíáëïãßåò êáé ôï åß-äïò ôùí ðñùôåúíþí, ôùí ëéðþí êáé ôùí õäáôáíèñÜêùí.


¼ðùò êáé ìå ôá ìáêñïèñåðôéêÜ óõóôáôéêÜ, ïé áíÜ-ãêåò óå âéôáìßíåò êáé áíüñãáíá Üëáôá ãéá Üôïìá ìåóôáèåñÞ ×ÁÐ åîáñôþíôáé áðü ôçí õðÜñ÷ïõóá ðíåõìï-íéêÞ áóèÝíåéá, Üëëåò óõíõðÜñ÷ïõóåò áóèÝíåéåò, éáôñé-êÝò ðåñéèÜëøåéò, ôï âÜñïò êáé ôçí ïóôéêÞ ðõêíüôçôá.Ãéá ôïõò áóèåíåßò ðïõ óõíå÷ßæïõí íá êáðíßæïõí, ç ðñü-óèåôç ëÞøç âéôáìßíçò C ìðïñåß íá åßíáé áðáñáßôçôç.

Ï ñüëïò ôùí ìåôáëëéêþí áëÜôùí, üðùò ôï ìáãíÞ-óéï êáé ôï áóâÝóôéï, óôç ìõúêÞ óõóôïëÞ åßíáé óçìáíôé-êüò ãéá ôïõò áóèåíåßò ìå ×ÁÐ. ÁíÜëïãá ìå ôá áðïôå-ëÝóìáôá ôçò äïêéìÞò ôçò ïóôéêÞò ðõêíüôçôáò, ðïõóõíäÝåôáé ìå ôï äéáéôçôéêü éóôïñéêü êáé ôçí ëÞøç ôùíãëõêïêïñôéêïåéäþí, ç åðéðëÝïí ëÞøç ôùí âéôáìéíþí Dêáé Ê ìðïñåß íá åßíáé áðáñáßôçôç.

Ìåñéêïß áóèåíåßò ìå êáôáêñÜôçóç õãñþí áðáéôïýíôïí ðåñéïñéóìü ôïõ íáôñßïõ êáé ôùí õãñþí. ÁíÜëïãáìå ôï åßäïò ôïõ äéïõñçôéêïý ðïõ ïñßæåôáé, ìðïñåß íááðáéôçèåß äßáéôá ìå áõîçìÝíï êÜëéï.

ÏÉ ÓÔÑÁÔÇÃÉÊÅÓ ÔÇÓ ÓÉÔÉÓÇÓ

Ç óõììåôï÷Þ ïìÜäùí åðéóôçìüíùí óôç öñïíôßäáêáé ôçí åêðáßäåõóç ôùí áóèåíþí åßíáé óçìáíôéêÞ. Åðáñ-êÞò Üóêçóç, õãñÜ êáé ôñïöÝò ðëïýóéåò óå öõôéêÝò ßíåòðïõ ìðïñïýí íá ìáóçèïýí åýêïëá åíéó÷ýïõí ôçí ãá-óôñåíôåñéêÞ êéíçôéêüôçôá.

Ãéá íá ìåéùèåß ç äýóðíïéá óõóôÞíïõìå óôïõò áóèå-íåßò:

1. Îåêïýñáóç ðñéí áðü ôï ãåýìá êáé áðïöõãÞ êÜèåöõóéêÞò äñáóôçñéüôçôáò 1 ìå 2 þñåò ôïõëÜ÷éóôïíìåôÜ ôï öáãçôü.

2. ËÞøç ìéêñþí êáé óõ÷íþí ãåõìÜôùí ìå õøçëÞ èñå-ðôéêÞ áîßá.

3. ¼ôáí óõíõðÜñ÷åé ìåôåùñéóìüò ï ðåñéïñéóìüò ôùíôñïößìùí ðïõ óõíäÝïíôáé ìå ôçí ðáñáãùãÞ áå-ñßùí ìðïñåß íá åßíáé ÷ñÞóéìïò.

4. Êáëü åßíáé ôá õãñÜ íá êáôáíáëþíïíôáé ìåôáîý ôùíãåõìÜôùí (ãéá íá áðïöåýãåôáé ç õðåñâïëéêÞ äéÜ-ôáóç ôïõ óôïìÜ÷ïõ êáé ç ðßåóç óôï äéÜöñáãìá).

ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ:

1. Mahan L.K., Escott-Stump S., K rauses Food, Nutrition and

Diet therapy. 11 Edition. Saunders, 2004.

2. Whitney E.N., Cataldo C.B., Rolfes Sh.R. Understanding Nor-

mal and Clinical Nutrition. Fifth Edition. Wadsworth Publish-

ing Company, 1998.

ØÕ×ÏËÏÃÉÊÇ ÐÁÑÅÌÂÁÓÇÓÔÇÍ ÁÐÏÊÁÔÁÓÔÁÓÇ ÁÓÈÅÍÙÍÌÅ ×ÑÏÍÉÁ ÁÐÏÖÑÁÊÔÉÊÇÐÍÅÕÌÏÍÏÐÁÈÅÉÁ

ÁèáíÜóéïò ÔóåëåìðÞò1, Ãåþñãéïò ÌïõóóÜò2,Äéïíýóéïò ÌðñÜôçò1

1Øõ÷ïëüãïò, 2Øõ÷ßáôñïò, Áíáðë. Ä/íôÞò Øõ÷éáôñéêÞòÊëéíéêÞò

ÅÉÓÁÃÙÃÇ

Ôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò ç åîÝëéîç ôùí èåñáðåõôé-êþí ðáñåìâÜóåùí óôïí ÷þñï ôçò õãåßáò, áëëÜ êáé çáýîçóç ôïõ ìÝóïõ üñïõ æùÞò åß÷å ùò áðïôÝëåóìáôçí áðïôåëåóìáôéêüôåñç áíôéìåôþðéóç ôùí ïîÝùí ðñï-âëçìÜôùí õãåßáò áëëÜ êáé ìéá óõíáêüëïõèç áýîçóçôùí ÷ñüíéùí áóèåíåéþí. Ç óýã÷ñïíç ðñüêëçóç ðïõôßèåôáé óôçí èåñáðåõôéêÞ ïìÜäá åßíáé íá óõìâÜëåéóôçí åðéôõ÷Þ åðáíÝíôáîç ôïõ ÷ñüíéïõ áóèåíÞ óôïêïéíùíéêü ôïõ ðåñéâÜëëïí ìå éêáíïðïéçôéêü åðßðåäïæùÞò. Ç Ýíôáîç áõôÞ áðåéëåßôáé óõíå÷þò áðü Ýíá óý-íïëï ðáñáãüíôùí ðïõ áëëçëåðéäñïýí ìå ôçí öýóçôçò áóèÝíåéáò êáé ôá øõ÷ïêïéíùíéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ,ôá ïðïßá óõíäÝïíôáé ìå ôçí äéáäéêáóßá ôçò ðñïóáñ-ìïãÞò êáé óõíèÝôïõí ôï õðïêåéìåíéêü âßùìá ôçò áóèÝ-íåéáò.

Ç ×ñüíéá ÁðïöñáêôéêÞ ÐíåõìïíïðÜèåéá (×ÁÐ) åß-íáé óôéò ÇÐÁ ï äåýôåñïò êáôÜ óåéñÜ ðáñÜãïíôáò ðïõïäçãåß óå êÜðïéïõ âáèìïý åñãáóéáêÞ áíáðçñßá êáé çÝêôç áéôßá èáíÜôïõ, ìå áõîçôéêÝò ôÜóåéò1. Óôçí Ì. Âñå-ôáíßá ç åéêüíá åßíáé ßäéá, êáèþò ôá óõìðôþìáôá ôçò×ÁÐ áðïôåëïýí éáôñéêü áëëÜ êáé êïéíùíéêü ðñüâëç-ìá2, åíþ êáé óôçí ÅëëÜäá åß÷å åðéóçìáíèåß ôï áñéèìç-ôéêü ìÝãåèïò ôïõ ðñïâëÞìáôïò áðü ôçí äåêáåôßá ôïõ1980 3. ÓÞìåñá, áðü ôçí ÅëëçíéêÞ ÐíåõìïíïëïãéêÞ Åôáé-ñßá ï áñéèìüò ôùí áôüìùí ìå ×ÁÐ õðïëïãßæåôáé óå800.000.

Ç ðíåõìïíéêÞ áðïêáôÜóôáóç áóèåíþí ìå ×ÁÐ ðå-ñéëáìâÜíåé ðïéêßëåò ðáñåìâÜóåéò, ðïõ ïìáäïðïéïýíôáéóå ôñåéò êýñéåò êáôçãïñßåò: êáôÜñôéóç Üóêçóçò, åê-ðáßäåõóç, êáé øõ÷ïëïãéêÞ õðïóôÞñéîç4. Ç øõ÷ïëïãéêÞõðïóôÞñéîç Ý÷åé ãßíåé áíáðüóðáóôï ôìÞìá ôùí ðñï-ãñáììÜôùí áðïêáôÜóôáóçò ãéá äõï óçìáíôéêïýò ëü-ãïõò, áöåíüò ãéáôß ï ðåñéïñéóìüò ôùí øõ÷ïëïãéêþíðñïâëçìÜôùí ôùí áóèåíþí âåëôéþíåé ôçí ðïéüôçôáæùÞò ôïõò, êáé, áöåôÝñïõ, ãéáôß óõìâÜëåé êáèïñéóôéêÜóôçí óõììüñöùóç ôïõ áóèåíïýò ìå ôéò õðüëïéðåòèåñáðåõôéêÝò ðñïóåããßóåéò5.


ØÕ×ÏËÏÃÉÊÏÉ ÐÁÑÁÃÏÍÔÅÓ ÓÅ ÁÓÈÅÍÅÉÓÌÅ ×ÁÐ

Áðü ôï óýíïëï ôùí øõ÷ïëïãéêþí ðáñáãüíôùí, äõïåßíáé áõôïß ðïõ Ý÷ïõí ìåëåôçèåß êáëýôåñá óå áóèå-íåßò ìå ×ÁÐ, ç êáôÜèëéøç êáé ôï Üã÷ïò6,7.

ÊáôÜèëéøç

Ç åìöÜíéóç êáôÜèëéøçò êáé êáôáèëéðôéêÞò óõìðôù-ìáôïëïãßáò óå ìéá ÷ñüíéá áóèÝíåéá åßíáé óõ÷íÞ êáéäéêáéïëïãçìÝíç áðü ôéò áðþëåéåò ôüóï óå óõìâïëéêü,üóï êáé ðñáãìáôéêü åðßðåäï. Ïé áðþëåéåò áõôÝò ó÷åôß-æïíôáé ìå áëëáãÝò ñüëùí ðïõ êáëåßôå íá õéïèåôÞóåé ïáóèåíÞò óôïí åðáããåëìáôéêü êáé êïéíùíéêü ôïõ ÷þñï,áëëÜ êáé ìå ôçí áëëáãÞ ðïõ âéþíåé óôï óþìá êáé óôçíëåéôïõñãéêüôçôÜ ôïõ.

Ãéá ôïõò áóèåíåßò ìå ×ÁÐ, ïé áðþëåéåò áõôÝò áõîÜ-íïíôáé êáèþò åðéäåéíþíåôáé ç íüóïò. Ôï êåíôñéêü óý-ìðôùìá ôçò ×ÁÐ, ç äýóðíïéá, äçìéïõñãåß áéóèÞìáôááðåëðéóßáò, áâïÞèçôïõ êáé áðïîÝíùóçò, ðïõ êáôáëÞ-ãïõí óå ìéá åìöáíÞ Ýëëåéøç åíäéáöÝñïíôïò ãéá ôçíæùÞ êáé ãéá ôïõò Üëëïõò, ãåãïíüò éóïäýíáìï ôçò êá-ôÜèëéøçò.

Ç êáôáèëéðôéêÞ óõìðôùìáôïëïãßá åðéäåéíþíåôáé áðüåíï÷éêÜ óôïé÷åßá ðïõ áöïñïýí ôçí áßóèçóç åðéâÜñõí-óçò ðïõ ðñïêáëïýí ïé áóèåíåßò óôï ðåñéâÜëëïí ôïõò,áëëÜ êáé ôçò åõèýíçò ðïõ ìðïñåß íá áéóèÜíïíôáé ãéáôçí åìöÜíéóç ôçò áóèÝíåéáò, öáéíüìåíï óýíçèåò óåáóèåíåßò ðïõ õðÞñîáí êáðíéóôÝò.

Áðü ôïõò âéïëïãéêïýò ðáñÜãïíôåò, ç ìç åðáñêÞòðñüóëçøç ïîõãüíïõ áðü ôï ìåôáé÷ìéáêü óýóôçìá Ý÷åéåíï÷ïðïéçèåß ãéá ôçí ðáñïõóßá êáôÜèëéøçò. Áêüìç, ç÷ïñÞãçóç êïñôéæüíçò, ðáñüôé Ý÷åé ìåëåôçèåß óå áóèå-íåßò ìå ×ÁÐ, äåí Ý÷åé ôåêìçñéùèåß ç Üìåóç óõììåôï÷Þôçò óôçí êáôáèëéðôéêÞ óõìðôùìáôïëïãßá.

Óå äéåèíÝò åðßðåäï ç ýðáñîç êáôÜèëéøçò óå áóèå-íåßò ìå ×ÁÐ áíÝñ÷åôáé áðü 16% Ýùò êáé 45%, åíþ Ýñåõ-íåò óå íïóçëåõüìåíï ðëçèõóìü ìå äéÜãíùóç ×ÁÐ óôçíÅëëÜäá áíáöÝñïõí åðßóçò õøçëÜ ðïóïóôÜ êáôáèëé-ðôéêÞò óõìðôùìáôïëïãßáò.

Áîßæåé åäþ íá åðéóçìáíèåß êáé ï ðáñÜãïíôáò õðïá-íáãíþñéóçò ôçò êáôÜèëéøçò áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõ áóèå-íïýò êáé ôïõ ðåñéâÜëëïíôüò ôïõ, ðïõ óõ÷íÜ óõíåðÜ-ãåôáé ôçí õðïäéÜãíùóç êáé õðïèåñáðåßá áðü ôçí ðëåõ-ñÜ ôùí êëéíéêþí. ÅéäéêÜ óå ü,ôé áöïñÜ áóèåíåßò ôçòôñßôçò çëéêßáò, ðïõ õðïöÝñïõí ìå ìåãÜëç óõ÷íüôçôááðü ÷ñüíéåò íüóïõò, ôï öáéíüìåíï åßíáé óýíçèåò. Óåðñüóöáôç ìåëÝôç ðïõ ðñáãìáôïðïéÞèçêå ìå Üôïìáôçò çëéêßáò áõôÞò, óå äåßãìá 304 áôüìùí, ôï 29% ðá-ñïõóßáæå ðñïâëÞìáôá êáôÜèëéøçò, ìå óïâáñüôåñïðñïäéáèåóéêü ðáñÜãïíôá ôçí ýðáñîç ÷ñüíéáò óùìá-ôéêÞò íüóïõ. ¸ôóé, åíþ ôï 71% ôùí çëéêéùìÝíùí ìå êá-ôÜèëéøç ðáñïõóßáæå êáé Ýíá ÷ñüíéï óùìáôéêü íüóçìá,åëÜ÷éóôïé áðü áõôïýò Þôáí óå èÝóç íá ôï áíáãíùñß-óïõí êáé íá áíáæçôÞóïõí âïÞèåéá8 (Ðßíáêáò 1).

¢Áã÷ïò

Ç ðáñïõóßá ôïõ Üã÷ïõò óôïõò áóèåíåßò ìå ×ÁÐ

óõíäÝåôáé ìå ôïí öüâï åìöÜíéóçò äýóðíïéáò êáé ïõ-óéáóôéêÜ, ìå ôçí áßóèçóç ðíéãìïý (áóöõîßáò) êáé ôïíöüâï èáíÜôïõ. Ìéáò ìéêñÞò Ýíôáóçò äýóðíïéá ðõñï-äïôåß áíôéäñÜóåéò Üã÷ïõò óôïí áóèåíÞ, ãåãïíüò ðïõáõîÜíåé ìå ôçí óåéñÜ ôïõ ôï áßóèçìá äýóðíïéáò êáéðíéãìïý, äçìéïõñãþíôáò Ýíáí öáýëï êýêëï, ï ïðïßïòùèåß ðïëëïýò áóèåíåßò óôïí ðåñéïñéóìü êáèçìåñéíþíäñáóôçñéïôÞôùí. ¸ôóé, åßíáé äõíáôüí ï ìç÷áíéóìüòáõôüò íá áéôéïëïãåß ìéá áõîçìÝíç ëåéôïõñãéêÞ áíéêá-íüôçôá ôïõ áóèåíïýò, ðïõ äåí áíáëïãåß óôï âáèìüôçò âáñýôçôáò ôçò áíáðíåõóôéêÞò äõóëåéôïõñãßáò.Åðéðñüóèåôï ðáñÜãïíôá Üã÷ïõò ìðïñåß íá áðïôåëåßôï áßóèçìá Ýëëåéøçò åëÝã÷ïõ, ôüóï ðÜíù óôçí ßäéáôçí áóèÝíåéá, üóï êáé óôéò õðüëïéðåò êïéíùíéêÝò êáéáôïìéêÝò åêäçëþóåéò.

Ç åìöÜíéóç áã÷ùäþí äéáôáñá÷þí êáé êñßóåùí ðá-íéêïý áðáíôÜôáé óå Ýíá ðïóïóôü 25% óå áóèåíåßò ìå×ÁÐ. Ìéá ðéèáíÞ åñìçíåßá ôïõ õøçëïý áõôïý ðïóï-óôïý ó÷åôßæåôáé ìå áõîçìÝíç PCO2, êáèþò ôï äéïîåß-äéï äéåãåßñåé ôïõò ÷çìåéïûðïäï÷åßò ôïõ ðñïìÞêïõò,áëëÜ êáé ôïõ õðïìÝëáíá ôüðïõ, ðñïêáëþíôáò êñßóåéòðáíéêïý óå åõðáèÞ Üôïìá.

ÌÅÈÏÄÏÉ ÐÁÑÅÌÂÁÓÇÓ

Ïé äýï óõíÞèåéò ôýðïé øõ÷ïëïãéêÞò ðáñÝìâáóçòðåñéëáìâÜíïõí ôçí áôïìéêÞ Þ/êáé ôçí ïìáäéêÞ øõ÷ï-èåñáðåõôéêÞ ðñïóÝããéóç ôùí áóèåíþí.

1. ÁôïìéêÞ ÐáñÝìâáóç:

ÐáñÝìâáóç åðéëïãÞò óôçí áôïìéêÞ èåñáðåõôéêÞðñïóÝããéóç áðïôåëåß ç ãíùóéáêÞ øõ÷ïèåñáðåßá, ëüãùôïõ åêðáéäåõôéêïý ÷áñáêôÞñá ôçò êáé ôçò ïñéïèåôç-ìÝíçò ÷ñïíéêÞò äéÜñêåéÜò ôçò. Ï óõãêåêñéìÝíïò ôý-ðïò èåñáðåßáò äßíåé Ýìöáóç óôçí åðßäñáóç ôçò óêÝ-øçò óôç äéÜèåóç êáé ôçí óõìðåñéöïñÜ. Ï èåñáðåõôÞòëåéôïõñãåß ùò êáèïäçãçôÞò, ìå óôü÷ï íá ôñïðïðïéÞ-óåé ðñïò ìéá èåôéêÞ êáôåýèõíóç ôá äõóëåéôïõñãéêÜó÷Þìáôá êáé íá Üñåé ôéò ãíùóôéêÝò ðáñáìïñöþóåéò,ðïõ âñßóêïíôáé óôçí ðçãÞ ôùí áã÷ùäþí êáé êáôáèëé-ðôéêþí óõìðôùìÜôùí. Âáóéêüò óôü÷ïò åßíáé íá âïçèç-èåß ï áóèåíÞò, þóôå íá êáôáíïÞóåé ôéò äõíáôüôçôÝòôïõ, êáé íá åíôïðßóåé ôéò åíáëëáêôéêÝò ëýóåéò ãéá ôçíëåéôïõñãéêüôåñç êáé áðïôåëåóìáôéêüôåñç åðßëõóç ôùíðñïâëçìÜôùí ôïõ9.

2. ÏìáäéêÞ ÐáñÝìâáóç:

Ïé ïìáäéêÝò øõ÷ïèåñáðåßåò, áíåîÜñôçôá ó÷ïëÞò,áðïôåëïýí ïéêïíïìéêüôåñç ðñïóÝããéóç äéüôé áðáéôïýíìéêñüôåñï áñéèìü èåñáðåõôþí - ëéãüôåñåò þñåò áðá-ó÷üëçóçò ãéá ìåãáëýôåñï áñéèìü èåñáðåõïìÝíùí.Åêôüò áõôïý üìùò, öáßíåôáé üôé ç ïìÜäá áðü ôçí ßäéáôçò ôçí äõíáìéêÞ ðñïóöÝñåé ðïëýôéìåò èåñáðåõôéêÝò“åõêáéñßåò”, ïé ïðïßåò öáßíåôáé üôé ó÷åôßæïíôáé ìå ôçíåìðåéñßá ôïõ åáõôïý óå ó÷Ýóç ìå ôïí ¢Áëëï, óå ìéáêáôÜóôáóç ðéóôüôåñçò ðñïóïìïßùóçò ôçò êïéíùíéêÞòðñáãìáôéêüôçôáò. Ùò èåñáðåõôéêïß ðáñÜãïíôåò ðïõóõíôåëïýí óôçí ýðáñîç èåôéêïý áðïôåëÝóìáôïò áíá-öÝñïíôáé ç åêöüñôéóç ôïõ óõíáéóèÞìáôïò, ðïõ åðé-


ôõã÷Üíåôáé ìÝóù ëåêôéêÞò êáé åîùëåêôéêÞò Ýêöñáóçò,ç áßóèçóç ôïõ áôüìïõ üôé ãßíåôáé áðïäåêôü, ç äõíá-ôüôçôá Ýêöñáóçò áëôñïõéóìïý, ç áßóèçóç Ýíôáîçò óåÝíá óýíïëï, ç áíáãíþñéóç óôïé÷åßùí ôïõ ðñïóùðéêïýâéþìáôïò óôïõò Üëëïõò, ç ôáýôéóç ìå Üëëá ðñüóùðáêáé ç óõíáéóèçìáôéêÞ åðéêïéíùíßá. Ùò ðñïò ôç ÷ñïíéêÞäéÜñêåéá åöáñìïãÞò ôçò ïìáäéêÞò èåñáðåßáò, ðñïôåß-íïíôáé 10 – 12 óõíåäñßåò, ìå óõ÷íüôçôá ìßá óõíåäñßááíÜ åâäïìÜäá êáé áîéïëüãçóç óôï ôÝëïò ôçò ðåñéü-äïõ. Óå ü,ôé áöïñÜ ôùí áñéèìü ôùí óõììåôå÷üíôùí,äåí ðñÝðåé íá îåðåñíÜ ôïõò 12, êáèþò áñéèìüò ìåãá-ëýôåñïò áðü áõôüí äçìéïõñãåß ðñïâëÞìáôá óõíï÷Þò.Ôï óõíôïíéóìü ôùí ïìÜäùí áõôþí áíáëáìâÜíïõí ÝíáòÞ äýï èåñáðåõôÝò (èåñáðåõôÞò êáé óõíèåñáðåõôÞò)ôùí ïðïßùí ïé ëåéôïõñãßåò ðåñéëáìâÜíïõí, óå ãåíéêÝòãñáììÝò á) ôçí äéåõêüëõíóç ôùí äéáäéêáóéþí ïìáäé-êÞò äñáóôçñéüôçôáò, þóôå íá áîéïðïéïýíôáé óôï ìå-ãáëýôåñï âáèìü ïé åããåíåßò äõíáôüôçôåò ôçò ïìÜ-äáò â) ôçí åíåñãïðïßçóç ôùí ìåëþí ôçò ïìÜäáò ìåôçí ðáñï÷Þ – Üëëïôå Üëëïõ âáèìïý – êáôåõèõíôÞ-ñéùí ãñáììþí êáé ã) ôçí ôÞñçóç ôùí êáíüíùí ëåéôïõñ-ãßáò ôçò ïìÜäáò10.

Áðü ôá äýï ðáñáðÜíù åßäç øõ÷ïëïãéêÞò ðáñÝìâá-óçò, óõ÷íÜ ðñïêñßíåôáé ç ïìáäéêÞ èåñáðåßá, åíþ çáôïìéêÞ åöáñìüæåôáé êáôÜ ðåñßðôùóç, áíÜëïãá ìå ôéòéäéáßôåñåò áíÜãêåò ôùí áóèåíþí, üðùò ðñïêýðôïõíóôç äéÜñêåéá åíüò ïëïêëçñùìÝíïõ ðñïãñÜììáôïòáðïêáôÜóôáóçò.

ÓõìðåñÜóìáôá

Ç åðéóÞìáíóç êáé áíáãíþñéóç ôùí øõ÷ïëïãéêþíðáñáãüíôùí ðïõ åìðëÝêïíôáé óôç ×ñüíéá Áðïöñáêôé-êÞ ÐíåõìïíïðÜèåéá åßíáé éäéáßôåñçò óçìáóßáò, áöïýöáßíåôáé üôé ó÷åôßæïíôáé, ôüóï ìå ôçí åîÝëéîç ôçò íü-óïõ, üóï êáé ìå ôéò äéáäéêáóßåò èåñáðåßáò êáé áðïêá-ôÜóôáóçò. Ç âåëôßùóç ôùí óõìðôùìÜôùí áðü ôçí øõ-÷éêÞ óöáßñá, êõñßùò ôïõ Üã÷ïõò êáé ôçò êáôÜèëéøçò,åîáóöáëßæïõí, áöåíüò ôçí êáëýôåñç óõíåñãáóßá ôïõáóèåíïýò óôï åðßðåäï ôçò áíôéìåôþðéóçò ôïõ âéïëï-ãéêïý ðñïâëÞìáôïò, êáé áöåôÝñïõ ôçí óõíïëéêÞ âåë-ôßùóç ôçò ðïéüôçôáò æùÞò ôïõ.


1. Rabinowitz B., Florian V. (1992). Chronic obstructive pulmo-

nary disease-Psychosocial issues and treatment goals. So-

cial Work in Healthcare. 16(4),69-86

2. Bakhouse A., Holland W.W. (1989). Trends in mortality from

chronic obstructive airways diseases in the United King-

dom. Thorax 44, 529-532

3. Ôóßêñéêáò È., Æáñæïýëáò Ã (1983). ÐáñáôçñÞóåéò óå 100

ðåñéðôþóåéò ×ñüíéáò ÁðïöñáêôéêÞ ÐíåõìïíïðÜèåéá.

Éáôñéê.Åðéè.Åèí.Äõí. 17, 249-254.

4. Lacasse Y, Maltais F, Goldstein RS (2004) Pulmonary rehabil-

itation: an integral part of the long-term management of

COPD Swiss Med Wkly. 16;134(41-42):601-5

5. Kaplan, H., Sadock, B. (1971). Structured interact ional group

psychotherapy, in: Comprehensive group psychotherapy.

Baltimore: The Williams & Wilkins Company.

6. Withers NJ, Rudkin ST, White RJ: Anxiety and Depression in

sever chronic obstructive pulmonary disease: the effects

of pulmonary rehabilitation. Department of Medicine,

Frenchay Hospital, Bristol, U.K.

7. Borak J: Psychological state of patients with chronic ob-

structive pulmonary disease. Pneumonol Pol, 1989, 57(6):346

– 50.

8. ÌïõóóÜò Ã, ÊáñêáíéÜò, ÃáâáëÜêç Ö, ÔóåëåìðÞò Á, Ðåñéó-

óÜêç: ¢Áã÷ïò êáé êáôÜèëéøç óå áóèåíåßò íïóçëåõüìåíïõò

óôï Ã.Í.Í.È.Á. “Ç Óùôçñßá”.

17ï ÐáíåëëÞíéï ÓõíÝäñéï Øõ÷éáôñéêÞò, ×áëêéäéêÞ, 19 – 23/

4/2002.

9. Óõíïäéíïý Ê (2000). ÅéóáãùãÞ óôéò èåñáðåõôéêÝò ôå÷íéêÝò.

ÊëéíéêÞ óõíÝíôåõîç. ÁèÞíá: ÐÜíôåéï ÐáíåðéóôÞìéï.

10. Brook, D. (2003). Exploring Group Therapies. Psychiatric Times,

vol. XX, issue 2.

Ðßíáêáò 1.

Ã.Í.Í.È.Á. “Ç ÓÙÔÇÑÉÁ”

Õðïáíáãíþñéóç ôçò êáôáèëéðôéêÞò íüóïõ

ÌåëÝôç óå 304 áóèåíåßò

• Éäéáßôåñá ðéèáíÞ óôçí ôñßôç çëéêßá• 71% ôùí çëéêéùìÝíùí ìå êáôÜèëéøç åìöáíßæåé êáé Ýíá

÷ñüíéï óùìáôéêü íüóçìá• ÅëÜ÷éóôïé áóèåíåßò åßíáé óå èÝóç íá áíáãíùñßóïõí

ôçí êáôÜèëéøç êáé íá áíáæçôÞóïõí âïÞèåéá

πνευμονικη αποκατασταση σε ασθενεις με χρονια...

Documents

Transcript of πνευμονικη αποκατασταση σε ασθενεις με χρονια...