Πολιτισμικές αξίες και αιτιακές αποδώσεις τσιγγάνων...

Πνιηηηζκηθέο αμίεο θαη αηηηαθέο απνδόζεηο ηζηγγάλσλ κεηέξσλ γηα ηελ

αλάπηπμε ησλ παηδηώλ ηνπο ζε δύν νηθηζκνύο ηεο Κνκνηελήο

Δπζπκία Β. Πεληέξε1

Κσλζηαληίλνο Γ Πεηξνγηάλλεο2

Πεξίιεςε

Σηελ παξνύζα εξγαζία δηεξεπλήζεθαλ νη πνιηηηζκηθέο αμίεο 18 ηζηγγάλσλ κεηέξσλ

από δύν νηθηζκνύο ηεο Κνκνηελήο κε αλαθνξά ζηελ θνηλσληθή θαη γλσζηηθή αλάπηπμε ηνπ

παηδηνύ ειηθίαο 6 εηώλ. Δπηπιένλ θαηαγξάθεθε ν ηξόπνο πνπ εξκελεύνπλ ηα επηζπκεηά θαη

κε ραξαθηεξηζηηθά ηνπ παηδηνύ ζε ζρέζε κε ηνπο δύν απηνύο ηνκείο ηεο αλάπηπμήο ηνπ. Ο

ζηόρνο ήηαλ λα αλαδεηρζνύλ νη αηνκνθεληξηθέο θαη ζπιινγηθνθεληξηθέο αμίεο ησλ κεηέξσλ

θαη ν πξνζαλαηνιηζκόο ηνπο ζε εμσηεξηθέο θαη εζσηεξηθέο απνδόζεηο γηα ηελ αηηηνιόγεζε

ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ παηδηώλ. Οη πνηνηηθέο θαη πνζνηηθέο αλαιύζεηο ησλ δεδνκέλσλ από ηηο

εκηδνκεκέλεο ζπλεληεύμεηο κε ηηο ηζηγγάλεο κεηέξεο αλέδεημαλ, όπσο αλακέλνληαλ, έλα

ζπλδπαζκό αηνκνθεληξηθώλ θαη ζπιινγηθνθεληξηθώλ ηδεώλ, κε επηθξάηεζε ησλ δεύηεξσλ,

γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ παηδηνύ θαη έλα πξνβάδηζκα ησλ εμσηεξηθώλ απνδόζεσλ ζηηο

αλαθνξέο ηνπο. Ωζηόζν, ε επίδξαζε ησλ δηαθνξεηηθώλ ζπλζεθώλ δηαβίσζεο ζηνπο δύν

νηθηζκνύο θάλεθε λα επεξεάδεη ηηο απόςεηο ησλ κεηέξσλ θαηά ηε ζπγθξηηηθή ζεώξεζή ηνπο

θαη αλέδεημε ελδηαθέξνληα ζηνηρεία γηα ηηο κεηαμύ ηνπο ζπζρεηίζεηο.

Λέμεηο θιεηδηά: ηζηγγάλεο κεηέξεο, γνληθέο πεπνηζήζεηο, πνιηηηζκηθά ζρήκαηα, αηηηαθέο

απνδόζεηο

Abstract

The present study examined Roma mothers’ cultural values in two gypsy

communities in Komotini, Greece, with regard to the six year old child’s social and cognitive

development. The way they interpret the child’s development as it is delineated in their causal

attributions for the desirable and undesirable child characteristics was also recorded. More

specifically, the study focused on mothers’ orientation to individualistic and collectivistic

values and their use of external and internal attributions to interpret the child’s behavior.

Qualitative and quantitative analyses of the semi-structured interviews data showed, as

expected, a combination of individualistic and collectivistic ideas and the prevalence of the

external attributions in mothers’ reports. However, the different life conditions in the two

communities seemed to influence Roma mothers’ values and causal attributions when they

were comparatively analyzed.

Key words: Roma mothers, parental belief systems, cultural models, causal attributions

Η κειέηε ησλ ηδεώλ ησλ γνληώλ γηα δεηήκαηα πνπ αθνξνύλ ηε γνληθόηεηα θαη ηελ

αλάπηπμε ηνπ παηδηνύ βξίζθεηαη ζην επίθεληξν ηνπ ελδηαθέξνληνο ηεο ςπρνινγηθήο έξεπλαο

ηα ηειεπηαία ρξόληα, θαζώο ζπλδέεηαη κε ηελ αλάδεημε ηνπ θαζνξηζηηθνύ ξόινπ ηνπ

νηθνπνιηηηζκηθνύ πιαηζίνπ ζηελ αλζξώπηλε αλάπηπμε. Υπό απηό ην πξίζκα ε αλαπηπμηαθή

δηαδηθαζία γίλεηαη θαηαλνεηή κέζα από ην πιέγκα νηθνλνκηθώλ, πνιηηηζκηθώλ, θνηλνηηθώλ

θαη ηζηνξηθώλ παξαγόλησλ, δηεξεπλώληαο θαη εξκελεύνληαο ηελ πνιππινθόηεηα ησλ

ζπλδέζεσλ κεηαμύ ησλ αλαπηπμηαθώλ δηεξγαζηώλ θαη ηεο αλζξώπηλεο εκπεηξίαο (Hill, 2006.

Πεηξνγηάλλεο, 2003).

Οη γνλείο είλαη απηνί πνπ δηακνξθώλνπλ θαη νξγαλώλνπλ ην πιαίζην ηεο εκπεηξίαο

πνπ παξέρεηαη ζηα παηδηά, ηνπιάρηζηνλ ζηα πξώηα ρξόληα ηεο δσήο ηνπο, ε νπνία ζεσξείηαη

ην πξσηαξρηθό εξέζηζκα γηα ηελ αλάπηπμε, κε άκεζν θαη έκκεζν ηξόπν· άκεζα, κέζα από ην

ζύζηεκα ησλ πεπνηζήζεσλ θαη ησλ ζπκπεξηθνξώλ ηνπο πξνο απηά θαη έκκεζα,

1 Νεπηαγσγόο, Υπνςήθηα Γηδάθηνξ, Τ.Δ.Δ.Π.Η. Γεκνθξίηεην Παλεπηζηήκην Θξάθεο

2 Αλαπιεξσηήο Καζεγεηήο, Τ.Δ.Δ.Π.Η. ηνπ Γ.Π.Θ

αλαπηύζζνληαο ζρέζεηο κεηαμύ ηνπο αιιά θαη κε άιια πξόζσπα ζηελ ηνπηθή θαη ηελ

επξύηεξε θνηλόηεηα. Οη γνληθέο πεπνηζήζεηο δηαδξακαηίδνπλ ζεκαληηθό ξόιν ζηε

δηακόξθσζε ηεο γνληθήο ζπκπεξηθνξάο θαζώο επεξεάδνπλ ηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν νη γνλείο

εξκελεύνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηώλ θαη αιιειεπηδξνύλ κε απηά. Αλαθέξεηαη κάιηζηα

όηη νη πξνϋπάξρνπζεο πεπνηζήζεηο ησλ γνληώλ θη όρη ε πξαγκαηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηώλ

ηνπο ππεξηζρύνπλ ζηε δηακόξθσζε ησλ αληηιήςεσλ πνπ έρνπλ νη γνλείο γηα απηά θαη θαη’

επέθηαζε ζηελ επηινγή ζπγθεθξηκέλσλ πξαθηηθώλ αλαηξνθήο (Bornstein & Cote, 2004.

Rubin et al., 1999). Η άκεζε επίδξαζε ηνπ νηθνγελεηαθνύ πεξηβάιινληνο ζηελ αλάπηπμε ηνπ

παηδηνύ κέζα από ηε ζθαίξα ησλ ηδεώλ/πεπνηζήζεσλ ησλ γνληώλ, δελ κπνξεί λα ηδσζεί έμσ

από ην επξύηεξν πιαίζην ησλ θνηλσληθώλ ζπζηεκάησλ ζην νπνίν εληάζζεηαη ιεηηνπξγηθά ε

νηθνγέλεηα, θαζώο ε αιιειεπίδξαζε κε ηα θνηλσληθά απηά ζπζηήκαηα παξέρεη ζεκαληηθέο

επθαηξίεο αιιά θαη πεξηνξηζκνύο γηα ηε δηακόξθσζε απηώλ ησλ ηδεώλ.

Οη γνληθέο πεπνηζήζεηο, νη νπνίεο ζε ηειηθή αλάιπζε αληαλαθινύλ ζηνηρεία ηνπ

πνιηηηζκηθνύ πιαηζίνπ ζην νπνίν εληάζζεηαη θάζε νηθνγέλεηα, πεξηγξάθνληαη σο έλα

ζύλζεην, δπλακηθό ζύζηεκα θνηλώλ ζπκβνιηθώλ πξνηύπσλ ή ζελαξίσλ δξάζεο ηα νπνία

δνκνύληαη κέζα από ηελ θαζεκεξηλή θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε θαη βνεζνύλ ηα άηνκα λα

δεκηνπξγήζνπλ θνηλά λνήκαηα θαη λα νξγαλώζνπλ ηελ εκπεηξία ηνπο (Edwards et al., 2006).

Οη Harkness θαη Super (1996, ζ. 2) πεξηγξάθνπλ ηηο πνιηηηζκηθέο απηέο αληηιήςεηο ησλ

γνληώλ σο έλα ζύζηεκα «ακνηβαία ππνζηεξηθηηθώλ πεπνηζήζεσλ», νξγαλσκέλεο ζε

επξύηεξεο θαηεγνξίεο, ηηο νπνίεο πξνζδηνξίδνπλ κε ηνλ όξν ζπζηήκαηα γνληθώλ πνιηηηζκηθώλ

πεπνηζήζεσλ ή γνληθέο εζλνζεσξίεο.

Οη γνληθέο εζλνζεσξίεο παίξλνπλ κνξθή κέζα από ην νξγαλσηηθό πιαίζην πνπ

παξέρνπλ ηα πνιηηηζκηθά ζελάξηα ή πνιηηηζκηθά ζρήκαηα, ηα νπνία ρξεζηκνπνηνύλ ηα άηνκα

γηα ηελ εξκελεία ησλ θνηλσληθώλ θαηαζηάζεσλ θαη θαηά θάπνην ηξόπν είλαη θνηλά κεηαμύ

ησλ κειώλ κηαο ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηζκηθήο θνηλόηεηαο (Suizzo et al., 2006). Απηά δε ηα

πνιηηηζκηθά ζελάξηα απνηεινύλ ελλνηνινγηθά δνκήκαηα ηα νπνία θαζνδεγνύλ ηελ αληίιεςε

πνπ έρεη ην άηνκν γηα ηνλ εαπηό ηνπ θαη ηνπο άιινπο θαη ην επίπεδν αιιειεμάξηεζεο πνπ

αλαγλσξίδεη ζηηο ζρέζεηο ηνπ κε ηα άιια άηνκα ηεο νκάδαο ζηελ νπνία αλήθεη,

δηαδξακαηίδνληαο θαζνξηζηηθό ξόιν ζηε θύζε ηεο αηνκηθήο εκπεηξίαο (Markus & Kitayama,

1991). Δπίζεο, δηαθξίλνληαη, αλάινγα κε ηνλ πξνζαλαηνιηζκό ηνπο, ζε αηνκνθεληξηθά (ε

έκθαζε δίδεηαη ζε αμίεο πνπ αθνξνύλ ηελ αηνκηθόηεηα θαη ηελ αλεμαξηεζία) θαη

ζπιινγηθνθεληξηθά (κε έκθαζε ζε αμίεο πνπ πξνβάιινπλ ηε ζπιινγηθόηεηα θαη ηελ

αιιειεμάξηεζε) (Tamis-Lemonda et al., 2007). Ο ηξόπνο πνπ απηέο νη αμίεο γηα ηελ

αλαηξνθή θαη ηελ αλάπηπμε ηνπ παηδηνύ εληόο ηεο θάζε νηθνγέλεηαο αληηθαηνπηξίδνπλ

επξύηεξεο «πνιηηηζκηθέο ηδενινγίεο» όπσο πεξηγξάθνληαη κέζα από ην ζρήκα ηνπ

«αηνκνθεληξηζκνύ» θαη ηνπ «ζπιινγηθνθεληξηζκνύ» (Greenfield et al., 2003), απνηειεί

βαζηθό εξώηεκα αξθεηώλ δηαπνιηηηζκηθώλ εξεπλώλ θαη εληάζζεηαη ζην πεδίν ηνπ

ελδηαθέξνληνο ηνπ ζύγρξνλνπ θιάδνπ ηεο αλαπηπμηαθήο πνιηηηζκηθήο ςπρνινγίαο.

Τα απνηειέζκαηα πξόζθαησλ κειεηώλ πνπ δηεξεπλνύλ ηελ επίδξαζε ησλ

πνιηηηζκηθώλ αμηώλ ζηα αλαπηπμηαθά κνλνπάηηα πνπ αθνινπζνύλ πιεζπζκνί κε δηαθνξεηηθό

θνηλσληθν-πνιηηηζκηθό ππόβαζξν αιιά θαη κεηαμύ νηθνγελεηώλ κε ηελ ίδηα

πνιηηηζκηθή/εζλνηηθή πξνέιεπζε έρνπλ ακθηζβεηήζεη ηελ άπνςε γηα ην δηρνηνκηθό

ραξαθηήξα ησλ πνιηηηζκηθώλ ζρεκάησλ ηνπ «αηνκνθεληξηζκνύ» θαη ηνπ

«ζπιινγηθνθεληξηζκνύ» (Raeff, 2000). Υπνζηεξίδεηαη κάιηζηα όηη ηα άηνκα ζηε δηάξθεηα

ηεο δσήο ηνπο έξρνληαη ζε επαθή κε πνηθίιεο πνιηηηζκηθέο αμίεο θαη δηαθνξεηηθά πξόηππα ηα

νπνία αμηνπνηνύλ αλαιόγσο θαη θαηάιιεια ζε δηάθνξεο θαηαζηάζεηο θαη ζπλζήθεο (Edwards

et al., 2006. Greenfield et al., 2003). Έηζη, ελώ αμίεο θαη από ηα δύν πνιηηηζκηθά ζρήκαηα

θαίλεηαη λα ζπλππάξρνπλ ζηα πνιηηηζκηθά ζελάξηα ησλ αηόκσλ θαη ησλ νκάδσλ είλαη πηζαλό

λα πθίζηαηαη έλαο θπξίαξρνο πξνζαλαηνιηζκόο ή ηάζε πξνο ηηο αηνκνθεληξηθέο ή ηηο

ζπιινγηθνθεληξηθέο ηδέεο, όπσο νξίδνπλ ηα θπξίαξρα πνιηηηζκηθά πξόηππα εληόο ηεο

ζπγθεθξηκέλεο θάζε θνξά θνηλσληθν-πνιηηηζκηθήο νκάδαο. Μάιηζηα, ε Tamis-LeMonda θαη

νη ζπλεξγάηεο ηεο (2008) θαηέιεμαλ ζε κία ζπγθεθξηκέλε ηππνινγία ζύλδεζεο ησλ

πνιηηηζκηθώλ ζρεκάησλ πξνηείλνληαο όηη νη αμίεο θαη νη αλαπηπμηαθνί ζηόρνη πνπ ζπλδένληαη

κε απηά ζπλππάξρνπλ ζε αηνκηθό αιιά θαη ζπιινγηθό επίπεδν αθνινπζώληαο ηξία πξόηππα:

ην ζπγθξνπζηαθό (conflicting), ην ζπκπιεξσκαηηθό (additive) ή/θαη ην ιεηηνπξγηθά εμαξηώκελν

(functionally dependent).

Γηάθνξνη παξάγνληεο θαίλεηαη όηη επηδξνύλ ζηε δηακόξθσζε απηώλ ησλ πξνηύπσλ,

πέξα από ηηο πεξηζηαζηαθέο ζπλζήθεο, απνηειώληαο δείθηεο γηα ηελ πξόβιεςε ηεο θπξίαξρεο

ηάζεο σο πξνο ηνλ πξνζαλαηνιηζκό ησλ αμηώλ δηαθόξσλ θνηλσληθώλ νκάδσλ. Σεκαληηθή

ζέζε κεηαμύ απηώλ θαίλεηαη λα έρεη ην θνηλσληθν-νηθνλνκηθό επίπεδν, ην νπνίν παξνπζηάδεη

κηα αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε αμίεο πνπ πξνσζνύλ ηε ζπκκόξθσζε, ελώ ζεηηθή κε αμίεο πνπ

πξνβάινπλ ηνλ απηνπξνζδηνξηζκό ηνπ αηόκνπ (Pinderhughes et al., 2000). Τν νηθηζηηθό

πεξηβάιινλ θαη ε ειηθία, επίζεο, έρεη βξεζεί λα ζπζρεηίδνληαη κε ηηο αμίεο πνπ πηνζεηνύλ ηα

άηνκα Πην ζπγθεθξηκέλα, ην αζηηθό πεξηβάιινλ θαη ε κηθξόηεξε ειηθία ησλ αηόκσλ έρεη

βξεζεί όηη ζπλδένληαη κε ην αηνκνθεληξηθό πνιηηηζκηθό ζρήκα (Keller et al., 2005).

Δπηπιένλ, ε έξεπλα ζε εζλνηηθέο νκάδεο νη νπνίεο βξίζθνληαη ζε δηαδηθαζία επηπνιηηηζκνύ

έρεη δείμεη όηη ζηαδηαθά αξρίδνπλ λα δηαθνξνπνηνύληαη από ηνλ αμηαθό πξνζαλαηνιηζκό ηνπ

πνιηηηζκηθνύ ζπζηήκαηνο ηεο θπξίαξρεο πιεζπζκηαθά νκάδαο ηεο ρώξαο πξνέιεπζήο ηνπο

θαη πηνζεηνύλ ζηνηρεία από εθείλεο ηηο νκάδεο κε ηηο νπνίεο αιιειεπηδξνύλ ζην ίδην

νηθνινγηθό πιαίζην (Bornstein & Cote, 2004). Η αιιειεπίδξαζε ησλ γνληώλ κε ηα παηδηά

ηνπο είλαη έλαο θαζνξηζηηθόο παξάγνληαο ζηε δηακόξθσζε ησλ πεπνηζήζεώλ ηνπο γηα ηελ

αλάπηπμε ησλ παηδηώλ. Τα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ παηδηνύ, όπσο ε ηδηνζπγθξαζία, ην θύιν θαη ε

ειηθία θαίλεηαη λα δηαδξακαηίδνπλ ζεκαληηθό ξόιν ζηελ πνηθηινκνξθία ησλ γνληθώλ

πεπνηζήζεσλ θαη αμηώλ (Rubin et al., 1999).

Σπγθεθξηκέλα, ππνζηεξίδεηαη όηη νη απόςεηο ησλ γνληώλ γηα ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ

παηδηώλ ηνπο θαη ηηο επηζπκεηέο ή κε ζπκπεξηθνξέο από ηελ πιεπξά ησλ παηδηώλ, απνηεινύλ

εθθξάζεηο ησλ γεληθόηεξσλ πνιηηηζκηθώλ ζελαξίσλ ηα νπνία είλαη θνηλά, αλ θαη ζπλήζσο

ππόξξεηα, ζηα πιαίζηα ηεο θνηλόηεηαο (Leyendecker et al., 2002). Δπηπιένλ, ε Harkness θαη

νη ζπλεξγάηεο ηεο (2006), αλαθέξνληαη ζηελ αμηνπνίεζε ησλ ειεύζεξσλ πεξηγξαθώλ ησλ

γνληώλ γηα ηα παηδηά ηνπο σο εξγαιείν ζηελ πξνζπάζεηα πξνζέγγηζεο ησλ αληηιήςεσλ ησλ

γνληώλ γηα απηά, ζηε βάζε ησλ ζύγρξνλσλ ςπρνγισζζνινγηθώλ εξεπλώλ γηα ηα πξνζσπηθά

ραξαθηεξηζηηθά θαη ιεηηνπξγώληαο ζύκθσλα κε ηελ ππόζεζε όηη: α) ν βαζκόο εκθάληζεο

ελόο ραξαθηεξηζηηθνύ ζηε γιώζζα, αληηζηνηρεί ζηε γεληθόηεξε ζεκαζία πνπ απνδίδεηαη ζε

απηό ην ραξαθηεξηζηηθό, β) νη ιέμεηο γηα ηα ζεκαληηθά θαηλνηππηθά ραξαθηεξηζηηθά

εκθαλίδνληαη θαη δηαηεξνύληαη από ηε ζπρλή ηνπο ρξήζε θαη γ) νη πεξηγξαθέο ζε πξνηάζεηο

θαη θξάζεηο ζρεηίδνληαη κε ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ απνδίδνληαη κε ηε ρξήζε κηαο κόλν ιέμεο

επηηξέπνληαο σζηόζν λα δηεξεπλεζνύλ θαη λα θαηαλνεζνύλ ηα πην ζύλζεηα θαη βαζύηεξα

λνήκαηα, ηα νπνία ζπρλά ππνλννύληαη θαη απνθαιύπηνπλ ηνλ πινύην ησλ πνιηηηζκηθώλ

αμηώλ ησλ δηαθόξσλ θνηλσληθώλ νκάδσλ. Η ζπζηεκαηηθή αλάιπζε ησλ πεξηγξαθηθώλ όξσλ

επηηξέπεη ηελ απνζαθήληζε ησλ -εκηθώλ θαη ησλ -εηηθώλ δεηεκάησλ ηα νπνία πξνθύπηνπλ

από ηα ζπκπαξαδεινύκελα ησλ όξσλ πνπ ρξεζηκνπνηνύληαη (Harkness et al., 2000).

Απηέο νη απόςεηο ησλ γνληώλ γηα ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο ησλ

παηδηώλ ηνπο ζπλνδεύνληαη από κία ζεηξά αμηνινγηθώλ θξίζεσλ ζηε βάζε ησλ αμηώλ ηεο

ζπγθεθξηκέλεο θάζε θνξά θνηλσληθν-πνιηηηζκηθήο νκάδαο ζηελ νπνία αλήθνπλ θαη νη νπνίεο

θαζνξίδνπλ ην ηη ζεσξείηαη ζεκαληηθό θαη επηζπκεηό γηα θάζε αλαπηπμηαθή πεξίνδν. Δδώ ν

όξνο «αηηηαθέο απνδόζεηο» ησλ γνλέσλ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ πεξηγξαθή ηεο δηαδηθαζίαο

εξκελείαο θαη αηηηνιόγεζεο ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ παηδηώλ ηνπο, ε νπνία θαίλεηαη λα

επεξεάδεη ηε ζπλαηζζεκαηηθή αληαπόθξηζε ησλ γνληώλ θαη ηελ επηινγή ζπγθεθξηκέλσλ

πξαθηηθώλ γηα ηε ξύζκηζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ παηδηώλ ηνπο (Senich, 2006). Γηαθξίλνληαη

ζε εζσηεξηθέο θαη εμσηεξηθέο απνδόζεηο (Park & Cheah, 2005). Οη εζσηεξηθέο απνδόζεηο

ζρεηίδνληαη κε ηελ αληίιεςε όηη ε ζπκπεξηθνξά ηνπ παηδηνύ θαζνξίδεηαη από

ηδηνζπγθξαζηαθέο, ζθόπηκεο θαη ζηαζεξέο δπλάκεηο ζην παηδί. Ωο παξάγνληεο πνπ

θαζνξίδνπλ απηέο ηηο δπλάκεηο αλαθέξνληαη ε ειηθία ηνπ παηδηνύ, ην θύιν, ε πξνζσπηθόηεηα

ηνπ. Από ηελ άιιε πιεπξά, νη εμσηεξηθέο απνδόζεηο αλαδεηθλύνπλ ηνλ θπξίαξρν ξόιν ησλ

πεξηζηαζηαθώλ θαη πεξηβαιινληηθώλ επηδξάζεσλ ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπ παηδηνύ. Τέηνηεο

επηδξάζεηο είλαη νη ζπλζήθεο δηαβίσζεο, ε γεηηνληά, ε επίζεκε εθπαίδεπζε, νη πξαθηηθέο

αλαηξνθήο από ηνπο γνλείο, νη εκπεηξίεο θαη νη ζπλαλαζηξνθέο ησλ παηδηώλ κε ζπλνκειίθνπο

ή άιινπο ελήιηθεο.

Αλ θαη ζηελ πεξηνξηζκέλε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία νη αηηηαθέο απνδόζεηο ησλ γνλέσλ

θαίλεηαη λα ζπλδένληαη κε ηα πνιηηηζκηθά ηνπο ζρήκαηα, δελ εληνπίζηεθαλ έξεπλεο πνπ λα

πεξηιακβάλνπλ ζην ζρεδηαζκό ηνπο θαη ηηο δύν απηέο δηαζηάζεηο ησλ γνληθώλ πεπνηζήζεσλ.

Η ζύλδεζε γίλεηαη κε έκκεζεο αλαθνξέο, ζε εξκελεπηηθό επίπεδν θαη θπξίσο κέζα από ηε

ζπζρέηηζε ησλ αηηηαθώλ απνδόζεσλ ησλ γνληώλ κε ηηο πξαθηηθέο αλαηξνθήο πνπ εθαξκόδνπλ

(Park & Cheah, 2005). Γεληθόηεξα θαίλεηαη όηη ε αηηηνιόγεζε ησλ επηζπκεηώλ

ραξαθηεξηζηηθώλ ησλ παηδηώλ θαη ηεο ζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο ζηε βάζε εζσηεξηθώλ

απνδόζεσλ, ελώ ησλ αξλεηηθώλ θαη αλεπηζύκεησλ ζηε βάζε εμσηεξηθώλ απνδόζεσλ,

αλαδεηθλύεη κία αηζηόδνμε αλαπηπμηαθά ζέζε γηα ην παηδί θαη ζπλδέεηαη κε ηελ πηνζέηεζε

πεξηζζόηεξν δεκνθξαηηθώλ θαη ππνζηεξηθηηθώλ πξαθηηθώλ δηαπαηδαγώγεζεο (Natale, 2007),

νη νπνίεο έρεη βξεζεί όηη εθαξκόδνληαη θπξίσο από ηνπο γνλείο ησλ νπνίσλ ην αμηαθό

ζύζηεκα ζηξέθεηαη πεξηζζόηεξν ζε αηνκνθεληξηθέο ηδέεο (Rudy & Grusec, 2001).

Σε θάζε πεξίπησζε ε κειέηε δηαθόξσλ δηαζηάζεσλ ησλ γνληθώλ πεπνηζήζεσλ

ζεσξείηαη ρξήζηκε θαη αλαγθαία ζηελ πξνζπάζεηα αλίρλεπζεο θαη θαηαλόεζεο ησλ

πνιηηηζκηθώλ πξνηύπσλ πνπ ζπλδένληαη κε ηελ αλάπηπμε ησλ παηδηώλ ζηα δηάθνξα νηθν-

πνιηηηζκηθά πεξηβάιινληα. Σηελ πεξίπησζε κάιηζηα ησλ κεηνλνηηθώλ νκάδσλ ηνπ

πιεζπζκνύ θαη ησλ αηόκσλ/νηθνγελεηώλ ρακεινύ θνηλσληθν-νηθνλνκηθνύ επηπέδνπ, ε κειέηε

δηαθόξσλ δηαζηάζεσλ ησλ γνληθώλ πεπνηζήζεσλ απνθηά ηδηαίηεξε βαξύηεηα θαζώο

δηεπθνιύλεη ηελ θαηαλόεζε θαη εξκελεία α) ηνπ πεξηερνκέλνπ θαη ηνπο λνήκαηνο πνπ έρεη

γηα απηνύο ηνπο πιεζπζκνύο ε αλάπηπμε ηνπ αηόκνπ θαη β) ησλ ζηξαηεγηθώλ πνπ

ζεσξνύληαη απνηειεζκαηηθέο γηα ηελ εμαζθάιηζε ηεο επεκεξίαο ηνπ αλαπηπζζόκελνπ

αηόκνπ, ζύκθσλα κε ηνλ ηδηαίηεξν αμηαθό ηνπο θώδηθα.

Σε απηό ην πιαίζην εληάζζεηαη ε εζηίαζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ηεο παξνύζαο εξγαζίαο

ζηνλ ηζηγγάληθν πιεζπζκό σο κηα ζπιινγηθόηεηα κε ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ζε όηη αθνξά

ηε γιώζζα, ηελ πνιηηηζκηθή θαη ζξεζθεπηηθή ηνπο ηαπηόηεηα θαη ηε δνκή ηνπ θνηλσληθνύ

θαη αμηαθνύ ηεο ζπζηήκαηνο, ε νπνία δελ έρεη κειεηεζεί επαξθώο από ην πεδίν ηεο

ςπρνινγίαο (Πεηξνγηάλλεο, 2007). Η δηεξεύλεζε ησλ πεπνηζήζεσλ ησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ,

θξίλεηαη ζεκαληηθή ζηελ πξνζπάζεηα ελδπλάκσζεο ησλ παηδηώλ αιιά θαη όζσλ εκπιέθνληαη

ζηελ αλαηξνθή θαη ηελ εθπαίδεπζή ηνπο γηα λα αληηκεησπηζηνύλ νη πεξηνξηζκνί πνπ

πξνβάιεη ην ίδην ην θνηλσληθό πεξηβάιινλ ζηελ νκαιή πξνζαξκνγή ησλ παηδηώλ ζην ζρνιηθό

αιιά θαη ην επξύηεξν θνηλσληθν-νηθνλνκηθό πεξηβάιινλ. Ο πξνζαλαηνιηζκόο ηνπ αμηαθνύ

ζπζηήκαηνο ησλ ξνκά ζε ζπιινγηθνθεληξηθέο αμίεο θαίλεηαη λα απνηειεί κία αθόκε

δηάζηαζε, κεηαμύ άιισλ ηζρπξώλ θνηλσληθν-πνιηηηζκηθώλ παξαγόλησλ, γηα ηα ρακειά

πνζνζηά θνίηεζεο θαη ηε ζρνιηθή δηαξξνή πνπ παξνπζηάδνπλ ηα παηδηά ησλ ηζηγγάλσλ

(Νόβα-Καιηζνύλε, 2000. Τξνπκπέηα, 2001). Ιδηαίηεξα, γηα ηα παηδηά πνπ έξρνληαη ζε πξώηε

επαθή κε ηελ επίζεκε εθπαίδεπζε ν ξόινο ηνπ νηθνγελεηαθνύ πεξηβάιινληνο ζεσξείηαη

θνκβηθόο ζηελ πξνζπάζεηα ησλ παηδηώλ λα αληαπνθξηζνύλ ζηηο απμεκέλεο γλσζηηθέο,

θνηλσληθέο θαη ζπλαηζζεκαηηθέο πξνθιήζεηο πνπ ζπλεπάγεηαη γηα ηα παηδηά απηή ε κεηάβαζε

ζην ζρνιηθό πεξηβάιινλ (Sy, 2006).

Σηόρνο θαη εξεπλεηηθά εξσηήκαηα

Σθνπόο ηεο παξνύζαο εξγαζίαο ήηαλ λα αληρλεπζνύλ ηα πνιηηηζκηθά ζρήκαηα θαη νη

αηηηαθέο απνδόζεηο ησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ κέζσ ηεο δηεξεύλεζεο ησλ πεπνηζήζεσλ ηνπο γηα

ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο, επηζπκεηέο θαη κε, ησλ παηδηώλ ηνπο ειηθίαο 6

εηώλ αλαθνξηθά κε δεηήκαηα ηνπ θνηλσληθνύ θαη γλσζηηθνύ ηνκέα αλάπηπμεο, θαζώο θαη ηεο

εξκελείαο θαη ηεο αμηνιόγεζεο απηήο ηεο ζπκπεξηθνξάο.. Η κειέηε δηελεξγήζεθε ζηνπο

νηθηζκνύο Αιάλ Κνπγηνύ θαη Αλάρσκα ηεο Κνκνηελήο. Οη νηθηζκνί απηνί επηιέρζεθαλ κε

βάζε ηα αθόινπζα θξηηήξηα: α) εληάζζνληαη εληόο ηνπ νηθηζηηθνύ ηζηνύ γεγνλόο πνπ

ζεκαηνδνηεί πεξηζζόηεξεο δπλαηόηεηεο αιιειεπίδξαζεο κε ηελ θπξίαξρε νκάδα, β) νη

θάηνηθνη θαη ζηνπο δύν νηθηζκνύο απηνπξνζδηνξίδνληαη σο ξνκά θαη δηαηεξνύλ ηε γιώζζα

θαη ηα ηδηαίηεξα πνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο νκάδαο πξνέιεπζεο ηνπο θαη γ)

εληνπίδνληαη δηαθνξέο κεηαμύ ηνπο ζε όηη αθνξά ην θνηλσληθν-νηθνλνκηθό επίπεδν θαη ηε

κεηνλνηηθή ζέζε. Οη δηαθνξέο πνπ εληνπίδνληαη ζην ζύλνιν ησλ θαηνίθσλ ησλ δύν νηθηζκώλ

σο πξνο ηηο ζπλζήθεο δηαβίσζήο ηνπο, επηηξέπνπλ ζπγθξίζεηο ησλ δεδνκέλσλ πνπ

πξνθύπηνπλ από ηηο ζπλεληεύμεηο ησλ κεηέξσλ κε βάζε ην θνηλσληθν-νηθνλνκηθό επίπεδν

ησλ νηθνγελεηώλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη νηθνγέλεηεο ζηνλ νηθηζκό ηνπ Αιάλ Κνπγηνύ ζα

κπνξνύζαλ λα ραξαθηεξηζηνύλ σο «κε πξνλνκηνύρεο» θαζώο νη πεξηζζόηεξεο δνπλ ζε

ζπλζήθεο νηθνλνκηθήο εμαζιίσζεο, ελώ νη νηθνγέλεηεο ζηνλ νηθηζκό ηνπ Αλαρώκαηνο σο

«πξνλνκηνύρεο», κε βάζε ηνπο θαιύηεξνπο όξνπο δηαβίσζεο.

Τα βαζηθά εξσηήκαηα πνπ απαζρόιεζαλ ηελ έξεπλα ήηαλ ηα εμήο:

1. Σε πνηεο αμίεο (αηνκνθεληξηθέο-ζπιινγηθνθεληξηθέο) πξνζαλαηνιίδνληαη ηα

πνιηηηζκηθά ζελάξηα ησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ θαη ζε πνηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ

παηδηνύ, ζεηηθά ή αξλεηηθά, δίλεηαη έκθαζε;

2. Υπάξρνπλ δηαθνξέο ζε όηη αθνξά ηνπο δύν ηνκείο αλάπηπμεο (θνηλλσηθόο,

γλσζηηθόο) θαη ην δηαθνξεηηθό επίπεδν ησλ νηθνγελεηώλ ζηνπο δύν νηθηζκνύο

(πξνλνκηνύρεο θαη κε πξνλνκηνύρεο νηθνγέλεηεο);

3. Τη είδνπο αηηηαθέο απνδόζεηο (εζσηεξηθέο ή εμσηεξηθέο) πξνβάινπλ νη ηζηγγάλεο

κεηέξεο γηα λα αηηηνινγήζνπλ ηα ζεηηθά θαη ηα αξλεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ

παηδηώλ ηνπο;

4. Υπάξρνπλ δηαθνξέο σο πξνο ην δηαθνξεηηθό επίπεδν ησλ νηθνγελεηώλ ζηνπο δύν

νηθηζκνύο («πξνλνκηνύρεο» θαη «κε πξνλνκηνύρεο» νηθνγέλεηεο) ζηελ εξκελεία

πνπ δίλνπλ νη ηζηγγάλεο κεηέξεο γηα ηελ αλάπηπμε θαη ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηώλ

ηνπο ζε όηη αθνξά ηνπο δύν ηνκείο αλάπηπμεο;

5. Υπάξρεη ζπλάθεηα αλάκεζα ζηα πνιηηηζκηθά ζρήκαηα θαη ηηο αηηηαθέο απνδόζεηο

ησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ;

Μέζνδνο Σπκκεηέρνληεο

Σηελ έξεπλα ζπκκεηείραλ ζπλνιηθά 18 ηζηγγάλεο κεηέξεο, 9 αγνξηώλ θαη 9

θνξηηζηώλ ειηθίαο 6 εηώλ, από ηνπο νηθηζκνύο Αιάλ Κνπγηνύ θαη Αλάρσκα ηεο Κνκνηελήο.

Όιεο νη νηθνγέλεηεο εθηόο από κία είραλ εγγξάςεη ηα παηδηά ηνπο ζην θνληηλόηεξν δεκνηηθό

ζρνιείν. Οη νηθνγέλεηεο παξνπζίαδαλ κόληκε ή εκη-κόληκε δηακνλή ζηνπο ζπγθεθξηκέλνπο

νηθηζκνύο, κε κέζν όξν δηακνλήο ηα 13.4 έηε. Από ην ζύλνιν ησλ παηδηώλ πνπ

παξαθνινύζεζαλ ην ζρνιείν, κόλν 2 δελ είραλ ηαθηηθή θνίηεζε. Ο κέζνο όξνο ησλ ειηθηώλ

ησλ κεηέξσλ ήηαλ ηα 29 έηε, ελώ ην εύξνο ησλ ειηθηώλ ηνπο θπκαίλνληαλ από 23 έσο 42 έηε.

Μέζνδνο ζπιινγήο δεδνκέλσλ

Γηα ηηο αλάγθεο ηεο παξνύζαο εξγαζίαο ρξεζηκνπνηήζεθε κέξνο ζρεδίνπ εκη-

δνκεκέλεο ζπλέληεπμεο ην νπνίν αλαπηύρζεθε πξνθεηκέλνπ λα κειεηεζεί ην ζύζηεκα

γνληθώλ πεπνηζήζεσλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ (Πεληέξε, 2008). Πην ζπγθεθξηκέλα, αμηνπνηήζεθε

ε ελόηεηα πνπ αθνξά ηηο απόςεηο ησλ κεηέξσλ γηα ηα πην ζεκαληηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ

παηδηώλ θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο ηνπο, θαζώο θαη ηηο απόςεηο ηνπο γηα ηηο πηζαλέο αηηίεο πνπ

δηακνξθώλνπλ απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ζπκπεξηθνξέο. Πην ζπγθεθξηκέλα:

i. απόςεηο γηα ζπγθεθξηκέλα αλαπηπμηαθά ραξαθηεξηζηηθά (Harkness et al., 2006.

Harkness, Super, & Van Tijen, 2000. Pinderhughes et al., 2000): Αξρηθά δεηήζεθε από ηηο

κεηέξεο λα θάλνπλ κία ειεύζεξε πεξηγξαθή ηνπ παηδηνύ ηνπο. Σηε ζπλέρεηα αλαθέξζεθαλ

ζηελ θαζεκεξηλόηεηα ηνπ παηδηνύ εζηηάδνληαο ζηα ζεκεία πνπ νη ίδηεο ζεσξνύλ ζεκαληηθά.

Μέζσ κηαο ζεηξάο εξσηήζεσλ νη κεηέξεο έδσζαλ πεξηγξαθέο ηεο εηθόλαο ηνπ «ηδαληθνύ»

παηδηνύ ηεο ειηθίαο ησλ έμη εηώλ ζε ζρέζε κε ηελ θνηλσληθή θαη γλσζηηθή ηνπ επάξθεηα αιιά

θαη ηελ αληίζεηε εηθόλα, δειαδή ηηο αλεπηζύκεηεο ή αξλεηηθέο ζπκπεξηθνξέο ελόο παηδηνύ

απηήο ηεο ειηθίαο. Σηε ζπλέρεηα έθαλαλ ην ίδην αιιά κε αλαθνξά ζην δηθό ηνπο παηδί. Τέινο,

ηνπο δεηήζεθε λα αλαθέξνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά εθείλα πνπ ηνπο αξέζνπλ πεξηζζόηεξν ζην

δηθό ηνπο παηδί, θαζώο θαη ζε απηά πνπ δελ ηνπο αξέζνπλ θαζόινπ ή ζα ήζειαλ λα αιιάμνπλ.

ii. «αηηηαθέο απνδόζεηο»: Σε ζρέζε κε ηηο δεμηόηεηεο θαη ζπκπεξηθνξέο πνπ

αλαθέξζεθαλ ζηηο δύν παξαπάλσ θαηεγνξίεο, δεηήζεθε από ηηο κεηέξεο λα εξκελεύζνπλ θαη

λα αηηηνινγήζνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ παηδηνύ ηνπο, είηε ζεηηθή/επηζπκεηή, είηε

αξλεηηθή/αλεπηζύκεηε.

Η δηαδηθαζία

Οη ζπλεληεύμεηο κε ηηο ηζηγγάλεο κεηέξεο πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηα ζπίηηα ησλ

νηθνγελεηώλ ύζηεξα από ζπλελλόεζε καδί ηνπο θαη αθνύ πξνεγήζεθε κηα «αλαγλσξηζηηθή»

ζπλάληεζε θαηά ηελ νπνία ελεκεξώζεθαλ γηα ηνπο ζθνπνύο θαη ηε δηαδηθαζία ηεο έξεπλαο

θαη εμαζθαιίζζεθε ε ζπγθαηάζεζή ηνπο γηα ηελ θαηαγξαθή ηεο ζπλνκηιίαο κε ηε ρξήζε

ςεθηαθνύ καγλεηνθώλνπ. Η αξρηθή απηή επαθή κε ηηο νηθνγέλεηεο είρε έλα επηπιένλ ζηόρν,

ηελ εμνηθείσζε ησλ κεηέξσλ κε ηε ζπλεληεύθηξηα (Δ.Π.) θαη ηε δεκηνπξγία ελόο θηιηθνύ

θιίκαηνο, απνζθνπώληαο ζε όζν ην δπλαηόλ πην απζόξκεηεο θαη απζεληηθέο απαληήζεηο από

ηε κεξηά ηνπο. Πξνο απηήλ ηελ θαηεύζπλζε εμππεξέηεζε ε παξνπζία κηαο ηζηγγάλαο κεηέξαο

θαηά ηε δηεμαγσγή ησλ πεξηζζόηεξσλ ζπλεληεύμεσλ, ε νπνία απνηέιεζε ηε δηακεζνιαβήηξηα

ζηελ επηθνηλσλία κε ηηο κεηέξεο πνπ είραλ αδπλακίεο ζηε ρξήζε ηεο ειιεληθήο γιώζζαο,

αιιά θαη κηαο θνηλσληθήο ιεηηνπξγνύ ε νπνία εξγάδνληαλ ζε εηδηθό πξόγξακκα ζηνπο

ηζηγγάληθνπο νηθηζκνύο ηεο πεξηνρήο, ζε θάπνηεο από ηηο ζπλεληεύμεηο. Οη ζπλεληεύμεηο

απνκαγλεηνθσλήζεθαλ πξνθεηκέλνπ λα αλαιπζνύλ ζηε ζπλέρεηα.

Αλάιπζε

Η αλάιπζε ησλ ζηνηρείσλ από ηηο ζπλεληεύμεηο ησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ

πξαγκαηνπνηήζεθε εθαξκόδνληαο έλαλ ζπλδπαζκό πνηνηηθώλ θαη πνζνηηθώλ πξνζεγγίζεσλ

(Dawson et al., 2006). Οη ζπλεληεύμεηο (κνλάδεο δεηγκαηνιεςίαο) αλαιύζεθαλ κε βάζε ηε

ζεκαζία-ζέκα ηεο ιέμεο ή/θαη ησλ νκάδσλ ιέμεσλ-θξάζεσλ (ελόηεηα αλάιπζεο) ώζηε λα

εληαρζνύλ νη απαληήζεηο ησλ κεηέξσλ ζε θαηεγνξίεο, ιακβάλνληαο ππόςε ην θξηηήξην ηνπ

ακνηβαίνπ απνθιεηζκνύ θαη πηνζεηώληαο ηελ πξνζέγγηζε ηνπ Mayring (2000). Γηα ηελ

νκαδνπνίεζε ησλ απαληήζεσλ ησλ κεηέξσλ εζηηάζακε ζην ζέκα ζην νπνίν αλαθέξνληαη,

εθαξκόδνληαο εξκελεπηηθέο πξαθηηθέο νη νπνίεο ζηνρεύνπλ ζηελ αλαδήηεζε ηνπ λνήκαηνο

ησλ ηδεώλ ησλ κεηέξσλ θαη επηδηώθνληαο νη θαηεγνξίεο πνπ δεκηνπξγνύληαη λα είλαη όζν ην

δπλαηόλ πην θνληά ζην πιηθό. Γηα ηηο αλάγθεο ηεο πνζνηηθήο αλάιπζεο ρξεζηκνπνηήζεθε ε

κέζε ζπρλόηεηα ησλ δειώζεσλ ησλ κεηέξσλ πνπ βξέζεθαλ λα ζπγθξνηνύλ ηηο δηάθνξεο

ζεκαηηθέο θαηεγνξίεο.

Όζνλ αθνξά ηηο αλαθνξέο ησλ κεηέξσλ γηα ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο

ηνπ παηδηνύ, αμηνπνηήζεθε ε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία γηα άιιεο θνηλσληθν-πνιηηηζκηθέο νκάδεο

ώζηε λα ηαμηλνκεζνύλ ζην πιαίζην ησλ αηνκνθεληξηθώλ θαη ζπιινγηθνθεληξηθώλ αμηώλ. Γηα

ην ζθνπό απηό ρξεζηκνπνηήζεθε επηπιένλ ε ηαμηλόκεζε πνπ πξνηείλεη ν Schwartz (1990) γηα

ηε δηάθξηζε ησλ δηαζηάζεσλ θαη θαηεγνξηώλ ησλ αμηώλ πνπ ζπλζέηνπλ ην αηνκνθεληξηθό θαη

ζπιινγηθνθεληξηθό πνιηηηζκηθό ζρήκα. Η αλάιπζε πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε βάζε ηνπ

δηαρσξηζκνύ ησλ ηδεώλ ησλ κεηέξσλ ζε αηνκνθεληξηθέο θαη ζπιινγηθνθεληξηθέο ρσξίο λα

ππεηζέξζνπκε ζηηο επηκέξνπο δηαζηάζεηο θαη θαηεγνξίεο ησλ αμηώλ. Τέινο, γηα ηηο αηηηαθέο

απνδόζεηο ησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ αλαθνξηθά κε ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο

ηνπ παηδηνύ ησλ 6 εηώλ, επηζπκεηέο θαη κε, πηνζεηήζεθε ε δηάθξηζή ηνπο ζε εζσηεξηθέο θαη

εμσηεξηθέο.

Πξνθεηκέλνπ λα δηαπηζησζνύλ ηπρόλ δηαθνξνπνηήζεηο όζνλ αθνξά ηνλ

πξνζαλαηνιηζκό ησλ πνιηηηζκηθώλ ζρεκάησλ (αηνκνθεληξηθά ή ζπιινγηθνθεληξηθά) ησλ

ηζηγγάλσλ κεηέξσλ θαζώο θαη ηνλ ηύπν ησλ αηηηαθώλ απνδόζεσλ (εζσηεξηθέο ή εμσηεξηθέο)

γηα ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ παηδηνύ, ηόζν γηα ηνλ θνηλσληθό όζν θαη γηα

ην γλσζηηθό ηνκέα αλάπηπμεο, εθαξκόζηεθε ην ζηαηηζηηθό θξηηήξην t γηα ζπζρεηηζκέλεο

νκάδεο. Γηα ηνλ έιεγρν ηπρόλ δηαθνξώλ ζηηο παξαπάλσ κεηαβιεηέο κεηαμύ ησλ κεηέξσλ ζε

ζρέζε κε ηελ νηθνλνκηθή επηθάλεηα θαη ην επίπεδν δηαβίσζεο ηνπο (πξνλνκηνύρεο θαη κε

πξνλνκηνύρεο) πνπ αληαλαθιάηαη ζην νηθηζκό ζηνλ νπνίν δηέκελαλ νη νηθνγέλεηεο ηνπο

(Αλάρσκα θαη Αιάλ Κνπγηνύ) εθαξκόζηεθε ζηαηηζηηθό θξηηήξην t γηα αλεμάξηεηεο νκάδεο

(independent t-test). Τέινο, γηα ηε δηεξεύλεζε ηεο πηζαλήο ζπζρέηηζεο κεηαμύ ησλ

κεηαβιεηώλ πνπ αθνξνύλ ηα πνιηηηζκηθά ζρήκαηα θαη ηηο αηηηαθέο απνδόζεηο ησλ ηζηγγάλσλ

κεηέξσλ ειέγρζεθε ν ζπληειεζηήο ζπζρέηηζεο Pearson r.

Απνηειέζκαηα

Όζνλ αθνξά ηελ εηθόλα ηνπ παηδηνύ ησλ έμη εηώλ, όπσο θαίλεηαη θαη ζηνλ Πίλαθα 1,

νη απόςεηο ησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ θαη από ηνπο δύν νηθηζκνύο αλέδεημαλ ηελ θπξηαξρία ησλ

ζπιινγηθνθεληξηθώλ πνιηηηζκηθώλ αμηώλ αλαηξνθήο έλαληη ησλ αηνκνθεληξηθώλ.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1 ΔΓΩ

Φαξαθηεξηζηηθέο ηεο εηθόλαο πνπ αλαδείρζεθε είλαη θαη νη αθόινπζεο απαληήζεηο

θάπνησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ:

(εξώηεζε): “Πεο κνπ όηη ζεο γηα ην παηδί ζνπ. Δγώ δελ ην μέξσ θαη από απηά πνπ ζα

κνπ πεηο ζέισ λα θαηαιάβσ ηη παηδί είλαη”.

«Τώξα απηή θαη ηνλ πόλν κνπ θαηαιαβαίλεη θαη κε βνεζάεη. Δίλαη ραδηάξα. Όπνπ ην

ζηέιλεηο πάεη. Θα ηε θσλάμσ… κε αθνύεη, ζα ‘ξζεη ζα θάεη. Με αθνύεη. Με ζθνππίδεη… ζέιεη

δνπιεηά λα θάλεη απηή»

…

«…Μόιηο γπξίζεη από ην ζπίηη λα θάεη θαη λα θάλεη ηα γξάκκαηά ηνπ. Μόλνο ηνπ

δηαβάδεη θαη γξάθεη, κεξηθέο θνξέο ηνλ βνεζάεη ε αδειθή ηνπ αιιά πξνζπαζεί κόλνο ηνπ. Τα

πάεη θαιά ζην ζρνιείν. Θέιεη λα κάζεη θαη όιν κε ξσηάεη. Δίλαη έμππλν, ηνπ ιεο θάηη θαη ην

θαηαιαβαίλεη ακέζσο»

Φαίλεηαη, κ’ άιια ιόγηα, όηη νη κεηέξεο αθνινπζνύλ ην θπξίαξρν αμηαθό ζύζηεκα ηεο νκάδαο

πξνέιεπζήο ηνπο ζε όηη αθνξά ηηο ηδέεο ηνπο γηα ην «ηδαληθό παηδί» ηεο ειηθίαο ησλ 6 εηώλ.

Η δηακνλή ηνπο σζηόζν ζε έλα αζηηθό πεξηβάιινλ ππνζηεξίδεη ηελ πηνζέηεζε θαη αξθεηώλ

αηνκνθεληξηθώλ ηδεώλ. Απηή ηελ εηθόλα ελίζρπζε ην επόκελν εύξεκα. Έηζη, ζε ό,ηη αθνξά ηα

ραξαθηεξηζηηθά ηεο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο ηνπ παηδηνύ, νη ηζηγγάλεο κεηέξεο ζην ζύλνιό

ηνπο ρξεζηκνπνηνύλ πεξηζζόηεξεο δειώζεηο θαη ραξαθηεξηζκνύο πνπ ππνδεηθλύνπλ

ζπιινγηθνθεληξηθέο αμίεο.

(εξώηεζε): “Πνην είλαη γηα ζέλα ην «θαιό παηδί»; Σθέςνπ έλα παηδί πνπ ζα πεηο όηη

είλαη «θαιό παηδί» θαη πεο κνπ γηα απηό”

…

«Να αθνύεη ηε κάλα ηνπ. Όηαλ είζαη ζην ζπίηη θαη έξρνληαη κεξηθνί θαη θάλνπκε παξέα

δελ πξέπεη λα κηιήζεη ην παηδί. Όηαλ κηιάκε εκείο νη κεγάινη λα κελ κηιάεη θαζόινπ… λα

βιέπεη ηειεόξαζε θαη λα όρη λα δώζεη ην κπαιό ηνπ ζε καο»

…

«Τα θάλεη όια κόλν ηνπ, θαη ληύλεηαη θαη εηνηκάδεη ηα πξάγκαηα γηα ην ζρνιείν.

Καζόινπ δελ ην βνεζάσ. Έηζη ζέισ λα είλαη θαη λα ηα πάεη θαιά ζην ζρνιείν.»

Από ηελ άιιε σζηόζν, γηα ηηο γλσζηηθέο δεμηόηεηεο ησλ παηδηώλ, θαηαγξάθεηαη έλα

ζεκαληηθό πξνβάδηζκα ησλ αηνκνθεληξηθώλ αμηώλ ζπγθξηηηθά κε ηηο ζπιινγηθνθεληξηθέο,

ελώ ραξαθηεξηζηηθέο είλαη θαη νη αθόινπζεο απαληήζεηο:

(εξώηεζε): “Πόηε ζα πεηο γηα έλα παηδί όηη απηό είλαη έλα «έμππλν παηδί»;”

…

«Όηη ην ιεο θαηαιαβαίλεη θαη ην βάδεη ζην κπαιό ηνπ. Γελ ην μερλάεη. Καη κεηά από

κέξεο πάιη ζα ην ζπκάηαη»

…

«Όηαλ ζε θνηηάεη ζηα κάηηα θαη ζε θαηαιαβαίλεη ηόηε είλαη έμππλν ην παηδί. Καη ηνλ

πόλν κνπ θαηαιαβαίλεη θαη κε ιέεη: «κακά δελ πεηξάδεη εγώ ζα θάλσ απηό πνπ ζεο. Τόηε ιέσ

είλαη έμππλν ην παηδί κνπ»

Σπγθξίλνληαο ηηο αλαθνξέο ησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ ζηνπο δύν νηθηζκνύο γηα ηελ

εηθόλα ηνπ παηδηνύ (βι. Πίλαθα 2), όπσο θαηαζθεπάδεηαη κέζα από ηηο απόςεηο πνπ έρνπλ γηα

ηελ πξαγκαηηθή θαη επηζπκεηή ζπκπεξηθνξά ηνπ (εηθόλα “θαινύ”-“έμππλνπ” παηδηνύ)

πξνέθπςε όηη νη κεηέξεο από ην Αλάρσκα (πξνλνκηνύρεο) δίλνπλ πην «πινύζηεο» πεξηγξαθέο

γηα ηα ζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ παηδηώλ ζε ζύγθξηζε κε ηηο κεηέξεο ηνπ Αιάλ Κνπγηνύ (κε

πξνλνκηνύρεο).


Λακβάλνληαο ππόςε ζπλνιηθά ηηο αλαθνξέο ησλ κεηέξσλ γηα ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ

παηδηνύ (ζεηηθά θαη αξλεηηθά) ζε ζρέζε κε ηνλ θνηλσληθό ηνκέα, πξνθύπηεη όηη νη κεηέξεο

ηνπ Αλαρώκαηνο (κ.ν.=6.2, η.α.=3.06) πξνζαλαηνιίδνληαη πεξηζζόηεξν (t=2.41, p=.028) ζε

αηνκνθεληξηθέο αμίεο από όηη νη κεηέξεο ηνπ Αιάλ Κνπγηνύ (κ.ν.=3.6, η.α.=1.51) (Πίλαθαο

2). Φαξαθηεξηζηηθά δε είλαη θαη νη αθόινπζεο απαληήζεηο ησλ κεηέξσλ:

«Δίλαη πνιύ ήξεκν παηδί, γηα παξάδεηγκα όηη θαη λα ηε πεηο αθόκε θη αλ ηε βξίζεηο δε

ζα πεη ηίπνηε, δελ έρεη ην ιόγν ηεο λα δώζεη. Δίλαη θαιή, παίδεη θαιά κε ηα παηδηά. Με βνεζά

κε ηηο δνπιεηέο ηνπ ζπηηηνύ, μέξεη θαη λα καγεηξεύεη» (κεηέξα από ην Αιάλ Κνπγηνύ)

«Δίλαη πνιύ θαιό παηδί. Μηιάεη, παίδεη κε ηα άιια παηδηά… γειάεη. Μηιάεη ειιεληθά.

Αγαπάεη πνιύ ηηο δαζθάιεο ηεο. Όηαλ ηηο βιέπεη ηξέρεη απάλσ ηνπο θαη ηηο αγθαιηάδεη. Μνπ

αξέζεη απηό ζην παηδί κνπ θαη πνπ κηιάεη ειιεληθά» (κεηέξα από ην Αλάρσκα)

Σε ό.ηη αθνξά ηνλ ηξόπν πνπ εξκελεύνπλ θαη αμηνινγνύλ ηε ιεηηνπξγηθόηεηα ησλ

παηδηώλ ηνπο, νη ηζηγγάλεο κεηέξεο παξνπζίαζαλ κία ζεηξά εμσηεξηθώλ θαη εζσηεξηθώλ

απνδόζεσλ αηηηνινγώληαο ηα ζεηηθά/επηζπκεηά θαη αξλεηηθά/κε επηζπκεηά ραξαθηεξηζηηθά

ηνπ παηδηνύ ηνπο θαη ηελ ηθαλόηεηά ηνπ λα αληαπνθξηζεί ή όρη ζηηο πξνζδνθίεο ηνπο ηόζν γηα

ηνλ θνηλσληθό θαη ην γλσζηηθό ηνκέα αλάπηπμεο. Από ηε ζρεηηθή αλάιπζε (βι. Πίλαθα 3)

πξνέθπςε όηη νη ηζηγγάλεο κεηέξεο, θαη από ηνπο δύν νηθηζκνύο, αλαθέξνπλ πεξηζζόηεξεο

εμσηεξηθέο απνδόζεηο παξά εζσηεξηθέο.


Τν γεγνλόο όηη δελ πξνέθπςε άιιε ζεκαληηθή δηαθνξά κεηαμύ ησλ αηηηαθώλ

απνδόζεσλ ησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ, νύηε ζε ζρέζε κε ηνπο δύν ηνκείο αλάπηπμεο αιιά θαη

νύηε ζε ζρέζε κε ηηο αλαθνξέο ησλ κεηέξσλ μερσξηζηά γηα ηνλ θάζε νηθηζκό, αλαδεηθλύεη

ζεκαληηθά ζηνηρεία γηα ηνλ ηξόπν πνπ νη ηζηγγάλεο κεηέξεο εξκελεύνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ

παηδηώλ ηνπο θαη ζα ζπδεηεζεί ζηε ζπλέρεηα ιακβάλνληαο ππόςε θαη ηα ππόινηπα επξήκαηα.

Ο έιεγρνο ζπζρέηηζεο (βι. Πίλαθα 4) κεηαμύ ησλ κεηαβιεηώλ πνπ αθνξνύλ ηηο

πνιηηηζκηθέο αμίεο ησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ γηα ηελ αλάπηπμε ησλ παηδηώλ ηνπο θαη απηώλ

πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εξκελεία ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ παηδηνύ αλέδεημε θάπνηεο ζεκαληηθέο

ζρέζεηο θπξίσο ζε όηη αθνξά ηηο εζσηεξηθέο απνδόζεηο ησλ κεηέξσλ, δειαδή απηέο πνπ

εζηηάδνπλ ζε παξάγνληεο πνπ αθνξνύλ ην ίδην ην παηδί, είηε κπνξεί λα ηνπο ειέγμεη (πρ.

ζέιεζε, πξνζπάζεηα) είηε όρη (πρ. ειηθία, ηδηνζπγθξαζία).


Οη εζσηεξηθέο απνδόζεηο ησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ παξνπζίαζαλ κηα ζεκαληηθή

αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηηο αηνκνθεληξηθέο ηνπο ηδέεο (r= -.817, p<. 05) θαη θπξίσο ζε ζρέζε

κε ηελ θνηλσληθή αλάπηπμε ησλ παηδηώλ (r=-.839, p<. 01). Αλ ιάβνπκε ππόςε θαη ην γεγνλόο

όηη νη εζσηεξηθέο απνδόζεηο ζπζρεηίζηεθαλ ζεκαληηθά αξλεηηθά κε ηα ζεηηθά-επηζπκεηά

ραξαθηεξηζηηθά θαη ζπκπεξηθνξέο πνπ αλέθεξαλ νη ηζηγγάλεο κεηέξεο (r=-.795, p<. 05)

θαίλεηαη όηη ηα δεδνκέλα ζπκθσλνύλ ελ κέξεη κε ηελ επηθξάηεζε ησλ ζπιινγηθνθεληξηθώλ

αμηώλ ζηα πνιηηηζκηθά ηνπο ζελάξηα γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ παηδηνύ, όπσο είδακε παξαπάλσ.

Η ζπγθεθξηκέλε εξκελεία ππνζηεξίδεηαη θαη από ηε ζεκαληηθή ζρέζε πνπ πξνέθπςε κεηαμύ

ησλ εζσηεξηθώλ απνδόζεσλ πνπ αλέθεξαλ νη ηζηγγάλεο κεηέξεο γηα λα εξκελεύζνπλ ηα

ζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ παηδηνύ θαη ηνλ πξνζαλαηνιηζκό ησλ ηδεώλ ηνπο ζε

αηνκνθεληξηθέο αμίεο (r=-.541, p<. 05). Φαίλεηαη όηη όζν πεξηζζόηεξν νη κεηέξεο πηνζεηνύλ

εζσηεξηθέο απνδόζεηο γηα ηελ εξκελεία ηεο ζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο θαη ησλ επηζπκεηώλ

ραξαθηεξηζηηθώλ ηνπ παηδηνύ ηόζν ιηγόηεξεο είλαη νη αηνκνθεληξηθέο αμίεο πνπ έρνπλ γηα ηελ

θνηλσληθή αλάπηπμε ηνπ παηδηνύ.

Σπδήηεζε

Βαζηθόο ζηόρνο ηεο ζπγθεθξηκέλεο εξγαζίαο ήηαλ λα αλαδεηρζνύλ ηα πνιηηηζκηθά

ζρήκαηα ησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ από ηνπο δύν νηθηζκνύο ηεο Κνκνηελήο, Αιάλ Κνπγηνύ

(«κε πξνλνκηνύρεο» νηθνγέλεηεο) θαη Αλάρσκα («πξνλνκηνύρεο»), γηα ηελ αλάπηπμε

(θνηλλσηθή, γλσζηηθή) ησλ παηδηώλ ηνπο ειηθίαο 6 εηώλ, θαζώο θαη νη αηηηαθέο απνδόζεηο

ηνπο, ν ηξόπνο δειαδή κε ηνλ νπνίν νη κεηέξεο εξκελεύνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο

ζπκπεξηθνξέο ηνπ παηδηνύ απηήο ηεο ειηθίαο.

Όζνλ αθνξά ηηο απόςεηο ησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ πνπ ζπλζέηνπλ ηελ εηθόλα ηνπ

«ηδαληθνύ» παηδηνύ ησλ 6 εηώλ ζην ζπγθεθξηκέλν θνηλσληθν-πνιηηηζκηθό πιαίζην, θάλεθε όηη

θπξηαξρνύλ νη ζπιινγηθνθεληξηθέο αμίεο. Όπσο θαίλεηαη, ην ζρεηηθά θιεηζηό θνηλσληθό ηνπο

ζύζηεκα θαη ε ελδνγακία, ζηνηρεία πνπ εληζρύνπλ ηελ πεξηζσξηνπνίεζε πνπ βηώλνπλ,

ζπκβάιινπλ ζηε δηαηήξεζε ησλ ηδηαίηεξσλ πνιηηηζκηθώλ ηνπο ραξαθηεξηζηηθώλ θαη ηελ

έκθαζε ζηηο ζπιινγηθνθεληξηθέο αμίεο. Ωζηόζν, ην γεγνλόο όηη θαη νη δύν νηθηζκνί

εληάζζνληαη εληόο ηνπ νηθηζηηθνύ ηζηνύ ηεο Κνκνηελήο θαίλεηαη λα επλνεί ηελ επαθή ησλ

ηζηγγάλσλ κε ηηο αμίεο ηεο θπξίαξρεο πιεζπζκηαθά νκάδαο θαη ηνλ κνληέξλν ηξόπν δσήο. Η

δηακνλή ζε έλα αζηηθό πεξηβάιινλ θαη νη επαθέο κε ηελ θπξίαξρε θνπιηνύξα έρεη βξεζεί όηη

επεξεάδνπλ ηηο γνληθέο πεπνηζήζεηο νη νπνίεο παξαηεξείηαη όηη παξνπζηάδνπλ κία ζηξνθή ζε

πην αηνκνθεληξηθέο αμίεο (Bornstein & Cote, 2003). Τν γεγνλόο απηό ππνζηεξίδεηαη από ηελ

επηθξάηεζε ησλ αηνκνθεληξηθώλ ηδεώλ ζηηο αλαθνξέο ησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ γηα ηε

γλσζηηθή ιεηηνπξγηθόηεηα ησλ παηδηώλ ηνπο, αλ θαη σο πξνο ηελ θνηλσληθή ηνπο

ζπκπεξηθνξά παξέκεηλαλ θαηά βάζε ζπιινγηθνθεληξηθέο.

Τόζν νη πεξηζζόηεξεο/πινπζηόηεξεο αλαθνξέο ησλ κεηέξσλ ηνπ Αλαρώκαηνο γηα ηα

ζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ παηδηνύ θαη ζηνπο δύν ηνκείο αλάπηπμεο όζν θαη ε θπξηαξρία πνπ

θάλεθαλ λα έρνπλ νη αηνκνθεληξηθέο αμίεο ζε ζρέζε κε ηελ θνηλσληθή αλάπηπμε ηνπ παηδηνύ

ζε ζύγθξηζε κε εθείλεο ησλ κεηέξσλ ηνπ Αιάλ Κνπγηνύ, ππνζηεξίδνπλ ηελ επίδξαζε ηνπ

θνηλσληθν-νηθνλνκηθνύ επηπέδνπ ζηε δηακόξθσζε ησλ γνληθώλ ηνπο πεπνηζήζεσλ. Όπσο

ππνζηεξίδεηαη, ην θνηλσληθν-νηθνλνκηθό επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο θαη ε νηθνινγία ηεο

γεηηνληάο ζεσξνύληαη θαηαιπηηθνί παξάγνληεο ζηε δηακόξθσζε ησλ γνληθώλ αμηώλ θαη

ζηόρσλ (Tulviste & Ahtonen, 2007). Η ζηξνθή απηή ησλ πνιηηηζκηθώλ ζελαξίσλ ησλ

κεηέξσλ ηνπ Αλαρώκαηνο ζε πην αηνκνθεληξηθέο αμίεο ελδερνκέλσο ιόγσ ηεο θαιύηεξεο

πξόζβαζεο ζε θνηλσληθν-νηθνλνκηθά αγαζά, ζπκθσλεί κε ηα επξήκαηα άιισλ εξεπλώλ από

ηα νπνία πξνθύπηεη όηη νη γνλείο ησλ νπνίσλ ε νκάδα πξνέιεπζεο πηνζεηεί

ζπιινγηθνθεληξηθό αμηαθό ζύζηεκα πξνθεηκέλνπ λα αληαπνθξηζνύλ ζηηο απαηηήζεηο κηαο

κνληέξλαο θνηλσλίαο πνπ αιιάδεη κε γξήγνξνπο ξπζκνύο θη εξρόκελνη πεξηζζόηεξν ζε επαθή

κε ηελ θπξίαξρε θνπιηνύξα θαη ηελ αληαγσληζηηθή θύζε ηεο βηνκεραληθήο θνηλσλίαο, είλαη

δπλαηόλ λα πηνζεηνύλ πην κνληέξλεο, αηνκνθεληξηθά πξνζαλαηνιηζκέλεο ηδέεο γηα ηελ

αλαηξνθή ησλ παηδηώλ ηνπο (Park & Cheah, 2005).

Η ύπαξμε ηόζν αηνκνθεληξηθώλ όζν θαη ζπιινγηθνθεληξηθώλ αμηώλ ζηηο ηδέεο ησλ

ηζηγγάλσλ κεηέξσλ γηα ηελ αλάπηπμε ησλ παηδηώλ ηνπο ζπκθσλεί κε ηελ άπνςε πνπ

πηνζεηείηαη ηειεπηαία από αξθεηνύο εξεπλεηέο, νη νπνίνη ππνζηεξίδνπλ όηη ηα θνηλσληθν-

πνιηηηζκηθά ζπζηήκαηα ηνπ αηνκνθεληξηζκνύ θαη ηνπ ζπιινγηθνθεληξηζκνύ δελ απνηεινύλ

δύν αληηζεηηθά άθξα κηαο δηρνηνκηθήο ελλνηνινγηθήο θαηαζθεπήο, αιιά ζπλππάξρνπλ ζην

ζύζηεκα ησλ πεπνηζήζεσλ ησλ αηόκσλ θαη ησλ θνηλσληθώλ νκάδσλ (Edwards et al., 2006.

Greenfield et al., 2003). Δπηπιένλ, ηα επξήκαηα απηά έρνπλ ηδηαίηεξε ζεκαζία θαζώο

θαίλεηαη όηη νη πεπνηζήζεηο ησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ δηαθνξνπνηνύληαη αλάινγα κε ηνλ ηνκέα

ηεο αλάπηπμεο ηνπ παηδηνύ ζηνλ νπνίν αλαθέξνληαη.

Σε όηη αθνξά ηελ εξκελεία ησλ αλαπηπμηαθώλ ραξαθηεξηζηηθώλ θαη ηεο

ζπκπεξηθνξάο ηνπ παηδηνύ, νη ηζηγγάλεο κεηέξεο πηνζεηνύλ πεξηζζόηεξεο εμσηεξηθέο

απνδόζεηο παξά εζσηεξηθέο. Μάιηζηα νη εζσηεξηθέο ηνπο απνδόζεηο ζπλδέζεθαλ αξλεηηθά

κε ηα ζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ παηδηνύ ηα νπνία όπσο είδακε ππεξίζρπζαλ γεληθά ζηηο

αλαθνξέο ησλ κεηέξσλ ζπγθξηηηθά κε ηα αξλεηηθά. Φαίλεηαη ινηπόλ όηη νη ηζηγγάλεο κεηέξεο

γηα λα αηηηνινγήζνπλ ηε ζεηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ παηδηνύ αλαθέξζεθαλ ζε παξάγνληεο όπσο

ην νηθνγελεηαθό θαη επξύηεξν πεξηβάιινλ θαη ιηγόηεξν ζε παξάγνληεο πνπ αθνξνύλ ην ίδην

ην παηδί όπσο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθόηεηαο ή ε πξνζπάζεηά ηνπ λα επηηύρεη..

Υπνζηεξίδεηαη όηη νη γνλείο νη νπνίνη έρνπλ κηα πην αηζηόδνμε αλαπηπμηαθά ζέζε γηα ην παηδί

ρξεζηκνπνηνύλ θπξίσο εζσηεξηθέο απνδόζεηο γηα λα αηηηνινγήζνπλ ηηο ζεηηθέο ζπκπεξηθνξέο

ηνπ παηδηνύ θαη εμσηεξηθέο γηα ηελ εξκελεία ησλ αξλεηηθώλ ραξαθηεξηζηηθώλ (Natale, 2007).

O ζπγθεθξηκέλνο ζπλδπαζκόο ραξαθηεξηζηηθώλ ηνπ παηδηνύ θαη απνδόζεσλ ησλ γνληώλ

ζπλδέεηαη κε ηελ εθαξκνγή από ηνπο γνλείο πξαθηηθώλ πνπ πξνζνκνηάδνπλ κε απηέο ηνπ

«απζεληηθνύ» ζρήκαηνο δηαπαηδαγώγεζεο θαη αλαδεηθλύεη έλαλ αηνκνθεληξηθό

πξνζαλαηνιηζκό ησλ πνιηηηζκηθώλ ηνπο ζελαξίσλ (Leyendecker et al., 2002. Natale, 2007).

Τα ζρεηηθά επξήκαηα από ηηο ζπλεληεύμεηο κε ηηο ηζηγγάλεο κεηέξεο όπσο θαίλεηαη δε

ζπκθσλνύλ κε ηα αληίζηνηρα εξεπλώλ ζε άιιεο θνηλσληθν-πνιηηηζκηθέο νκάδεο, σζηόζν

αλαδεηθλύνπλ έλα ζπλδπαζκό ζρέζεσλ θαη ραξαθηεξηζηηθώλ πνπ αληαλαθινύλ κηα

δηαθνξεηηθή λνκνηέιεηα ζηα πιαίζηα ηνπ αμηαθνύ ζπζηήκαηνο θαη ηξόπνπ δσήο ησλ

ηζηγγάλσλ. Όπσο πξνέθπςε, ε πηνζέηεζε πεξηζζόηεξσλ εμσηεξηθώλ ζε ζρέζε κε ην παηδί

παξαγόλησλ γηα ηελ απόδνζε ηεο ζεηηθήο ηνπ εηθόλαο ζπλδέζεθε κε ηελ ύπαξμε πεξηζζόηεξν

ζπιινγηθνθεληξηθώλ ηδεώλ ζηηο αλαθνξέο ησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ γηα ηελ θνηλσληθή

ιεηηνπξγηθόηεηα ηνπ παηδηνύ. Τν γεγνλόο απηό δε ζπλδέεηαη κε θάπνηα αξλεηηθή ζηάζε

απέλαληη ζην παηδί θαζώο όπσο είδακε νη ζεηηθνί ραξαθηεξηζκνί ησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ

ππεξίζρπζαλ ησλ αξλεηηθώλ.

Αλ ιάβνπκε ππόςε όηη νη πεξηζζόηεξεο κεηέξεο (61%) αλέθεξαλ ην πεξηβάιινλ ηνπ

νηθηζκνύ σο αξλεηηθό παξάγνληα ζηελ αλάπηπμε ηνπ παηδηνύ θπξίσο ζε όηη αθνξά ηνλ

θνηλσληθό ηνκέα θαη ηε βαξύηεηα πνπ δίλνπλ ζηηο δηθέο ηνπ πξαθηηθέο θαη ζπκπεξηθνξέο σο

αληίβαξν ζηηο δπζθνιίεο θαη ηνπο πεξηνξηζκνύο ηνπ πεξηβάιινληνο, κπνξνύκε λα

θαηαλνήζνπκε ηελ θπξηαξρία ησλ εμσηεξηθώλ απνδόζεσλ ζηηο αλαθνξέο ηνπο ζε ζρέζε κε

ηηο εζσηεξηθέο. Δμάιινπ, γηα ηηο ηζηγγάλεο κεηέξεο, όπσο επηβάιιεη ην ζπιινγηθνθεληξηθό

αμηαθό ηνπο ζύζηεκα, ην «θαιό» θαη ην «έμππλν» παηδί είλαη απηό πνπ ζπκκνξθώλεηαη ζηηο

απαηηήζεηο θαη ηηο πξαθηηθέο ηεο κεηέξαο ηνπ, ε νπνία πξνζπαζεί λα εμαζθαιίζεη ηελ

αλάπηπμε θαη επεκεξία ηνπ ζε έλα πεξηβάιινλ πνπ ε ίδηα ζεσξεί επηβαξπληηθό. Έλαο

επηπιένλ παξάγνληαο πνπ εληζρύεη ηελ πηνζέηεζε εμσηεξηθώλ απνδόζεσλ από ηηο ηζηγγάλεο

κεηέξεο έρεη λα θάλεη κε ην πώο βιέπνπλ νη ίδηεο ην παηδί ησλ 6 εηώλ. Λακβάλνληαο ππόςε

ηε κεγάιε ζπρλόηεηα πνπ ε ειηθία-σξίκαλζε ηνπ παηδηνύ (99%) αλαθέξζεθε σο παξάγνληαο

πνπ επεξεάδεη αξλεηηθά ηελ εθδήισζε θάπνησλ επηζπκεηώλ ζπκπεξηθνξώλ θαη δεμηνηήησλ

από ην παηδί, ζα κπνξνύζακε λα ππνζέζνπκε όηη κηα από ηηο αηηίεο πνπ δελ επελδύνπλ ζε

εζσηεξηθέο απνδόζεηο είλαη όηη ην ζεσξνύλ αθόκε αλώξηκν γηα λα ηνπ απνδώζνπλ

ζθνπηκόηεηα ή ζπλεηδεηή πξνζπάζεηα.

Τν γεγνλόο όηη δελ πξνέθπςε θακία ζεκαληηθή δηαθνξά ζηνπο κέζνπο όξνπο ησλ

αλαθνξώλ ησλ κεηέξσλ ηνπ Αλαρώκαηνο θαη ηνπ Αιάλ Κνπγηνύ γηα ηελ αηηηνιόγεζε ηεο

ζπκπεξηθνξάο ηνπ παηδηνύ θαη γηα ηνπο δύν ηνκείο ηεο αλάπηπμεο ίζσο ζπλδέεηαη κε ηε δνκή

θαη ηε ιεηηνπξγία ηεο ζπγθεθξηκέλεο πηπρήο ησλ γνληθώλ ηνπο πεπνηζήζεσλ. Όηαλ νη

κεηέξεο πεξηγξάθνπλ ηελ εηθόλα ηνπ παηδηνύ ηνπο ή ηελ επηζπκεηή ζπκπεξηθνξά ηνπ, νη

αλαθνξέο ηνπο ζρεηίδνληαη θαη κε ηελ ιεηηνπξγηθόηεηα ηνπ παηδηνύ ζε θαζεκεξηλέο

θαηαζηάζεηο θαη, όπσο είλαη επόκελν, ππεηζέξρεηαη ν παξάγνληαο ηεο άκεζεο εκπεηξίαο.

Όηαλ όκσο θαινύληαη λα εξκελεύζνπλ ηε ζπκπεξηθνξά απηή θαη λα πξνρσξήζνπλ ζε

αμηνινγηθέο θξίζεηο είλαη πηζαλό λα θαηαθεύγνπλ πεξηζζόηεξν ζηα απνζέκαηα ησλ

αλαπαξαζηάζεσλ πνπ έρνπλ γηα ηα θαλνληζηηθά θαζήθνληα πνπ ην αμηαθό ζύζηεκα ηεο

νκάδαο πξνέιεπζήο ηνπο πξνβάιεη σο ζεκαληηθά θαη επηζπκεηά. Δλδερνκέλσο, νη αηηηαθέο

απνδόζεηο ησλ γνληώλ ζε θάζε θνηλσληθν-πνιηηηζκηθή νκάδα, εθηόο από ηελ επίδξαζε πνπ

δέρνληαη από ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ίδησλ, ηνπ παηδηνύ θαη ηε κεηαμύ ηνπο αιιειεπίδξαζε,

κπνξεί λα επεξεάδνληαη από ηηο δηθέο ηνπο εκπεηξίεο πνπ είραλ σο παηδηά, δειαδή ηελ

επίδξαζε ησλ απόςεσλ ησλ δηθώλ ηνπο γνληώλ, όπσο απηέο κεηαθέξνληαη από γεληά ζε γεληά

θαη αιιειεπηδξνύλ κε ηηο επξύηεξεο αμίεο θαη ηνπο θαλόλεο ηεο πνιηηηζκηθνύ πιαηζίνπ ζην

νπνίν εληάζζνληαη (Goodnow, 2002). Τν γεγνλόο απηό θαζηζηά ηηο ηδέεο απηέο ησλ γνληώλ

κάιινλ πεξηζζόηεξν ζπκπαγείο θαη αλζεθηηθέο ζηελ αιιαγή θαη ηελ εμέιημε.

Τα ζηνηρεία απηά παξνπζηάδνπλ ελδηαθέξνλ θαη θαζηζηνύλ αλαγθαία ηελ πεξαηηέξσ

δηεξεύλεζε ησλ πηπρώλ απηώλ ησλ γνληθώλ πεπνηζήζεσλ ζε ηζηγγάληθνπο πιεζπζκνύο αιιά

θαη ζε ζρέζε κε απηέο ηεο θπξίαξρεο νκάδαο, ώζηε λα αλαδεηρζνύλ ηπρόλ νκνηόηεηεο αιιά

θαη δηαθνξέο πνπ ζα δηεπθνιύλνπλ ηε βαζύηεξε θαηαλόεζε αιιά θαη εξκελεία ησλ γνληθώλ

εζλνζεσξηώλ ζηα ζπγθεθξηκέλα θνηλσληθν-πνιηηηζκηθά πεξηβάιινληα.

Βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο

Bornstein, M. H. & Cote, L. R. (2003). Cultural and Parenting Cognitions in Acculturating

Cultures: 2. Patterns of Prediction and Structural Coherence. Journal of Cross-Cultural

Psychology, 34, 350-372.

Bornstein, M. H. & Cote, L. R. (2004). Mothers’ parenting cognitions in cultures of origin,

acculturating cultures, and cultures of destination. Child Development, 75, 1, 221 – 235.

Dawson, L. T., Fischer, W. K., & Stein, Z. (2006). Reconsidering qualitative and quantitative

research approaches: A cognitive developmental perspective. New Ideas in Psychology,

24, 229–239.

Edwards, P. C., Knoche, L., Aukrust, V., Kumru, A., & Kim, M. (2006). Parental

ethnotheories of child development: Looking beyond independence and individualism in

American belief systems. Σε U. Kim, K. Yang & K. Hwang (Ed.), Indigenous and cultural

psychology: Understanding people in context (part II, chapter 6, pp. 141-162). New York:

Springer.

Goodnow, J. J. (2002). Parents’ knowledge and expectations: using what we know. Σε M. H.

Bornstein (Ed.), Handbook of parenting (Vol. 3: Being and becoming a parent, pp. 439-

460). Mahwah, NJ: LEA.

Greenfield, P., Keller, H., Fuligni, A. & Maynard, A. (2003). Cultural pathways through

universal development. Annul Review of Psychology, 54, 461–90.

Harkness, S., Moscardino, U., Bermúdez, R. M., Zylicz, O. P., Welles-Nyström, B., Blom,

M., Parmar, P., Axia, G., Palacios, J., & Super, M. C. (2006). Mixed methods in

international collaborative research: The experiences of the international study of parents,

children, and schools. Cross-Cultural Research, 40, 65-82.

Harkness, S., & Super, C. M. (1996). Parents' cultural belief systems: Their origins,

expressions, and consequences. New York: Guilford.

Harkness, S., Super, M. C., & Van Tijen, N. (2000). Individualism and the “Western Mind”

Reconsidered: American and Dutch Parents’ Ethnotheories of the Child. New Directions

for child and adolescent development, 7, 23-39.

Hill, E. N. (2006). Disentangling ethnicity, socioeconomic status and parenting: Interactions,

influences and meaning. Vulnerable Children and Youth Studies, 1, 114–124.

Καιηζνύλε-Νόβα (2000). Η ειιεληθή ηζηγγάληθε νηθνγέλεηα. Σην: Φ. Νόβα-Καιηζνύλε

(Δπηκ.), Κείκελα θνηλσληνινγίαο ηνπ Γάκνπ θαη ηεο Οηθνγέλεηαο (ζ. 241-272). Αζήλα:

Tππσζήησ.

Keller, H., Borke, J., Yovsi, R., Lohaus, A., & Jensen, H. (2005). Cultural orientations and

historical changes as predictors of parenting behaviour. International Journal of

Behavioral Development, 29, 229-237.

Leyendecker, B., Lamb, E. M., Harwood, L. R., & Schölmerich, A. (2002). Mothers’

socialisation goals and evaluations of desirable and undesirable everyday situations in two

diverse cultural groups. International Journal of Behavioral Development; 26, 248-258.

Markus, R. H., & Kitayama, S. (1991). Culture and the self: Implications for cognition,

emotion, and motivation. Psychological Review, 98, 224-253.

Mayring, Ph. (2000). Qualitative content analysis [28 paragraphs]. Forum Qualitative

Sozialforschung / Forum: Qualitative Social Research [On-line Journal], 1(2).

http://qualitative_research.net/fqs.

Natale, K. (2007). Parents’ causal attributions concerning their children’s academic

achievement. Σε T., Korhonen, I., Ylönen, M.-L., Tynkkynen, & P. Olsbo, (Eds.),

Jyväskylä Studies in Education, Psychology and Social Research. University of Jyväskylä.

Park, S., & Cheah, C. (2005). Korean mothers’ proactive socialization beliefs regarding

preschoolers’ social skills. International Journal of Behavioral Development, 29, 24-34.

Πεληέξε, Δ. (2008). Γηεξεύλεζε πεπνηζήζεσλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ γηα ηελ θνηλσληθή θαη

γλσζηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηώλ ηνπο: Η πεξίπησζε δύν νηθηζκώλ ηεο Κνκνηελήο.

Αδεκνζίεπηε δηπισκαηηθή εξγαζία. Γηαηκεκαηηθό Γηεπηζηεκνληθό Πξόγξακκα

Μεηαπηπρηαθώλ Σπνπδώλ: Κνηλσληθή θαη πνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε. Αιεμαλδξνύπνιε.

http://qualitative_research.net/fqs

Πεηξνγηάλλεο, Γ. Κ. (2003). Η κειέηε ηεο αλζξώπηλεο αλάπηπμεο: νηθνζπζηεκηθή

πξνζέγγηζε. Παξνπζίαζε ηεο ζεσξίαο ηνπ Urie Bronfenbrenner κε βάζε επξήκαηα από ηε

δηεζλή έξεπλα. Αζήλα: Καζηαληώηεο.

Πεηξνγηάλλεο, Γ. Κ. (2007). Μηα νκάδα ηζηγγάλσλ κεηέξσλ κηιά γηα ην κέιινλ ησλ παηδηώλ

ηνπο: Πξνζδνθίεο θαη αλαπηπμηαθνί ζηόρνη. Αλαθνίλσζε ζην Σπλέδξην «Οη κηθξέο νκάδεο

ζην ζρνιείν. Παηδαγσγηθέο, ςπρνινγηθέο θαη θνηλσληνινγηθέο πξνζεγγίζεηο», ΤΔΔΠΗ,

Αιεμαλδξνύπνιε, Μάηνο 4-6.

Pinderhughes, E. E., Dodge, A. K, Bates, E. J., & Pettit, S. G. (2000). Discipline responses:

Influences of parents' socioeconomic status, ethnicity, beliefs about parenting, stress, and

cognitive-emotional processes. Journal of Family Psychology, 14, 380-400.

Raeff, C. (2000). European-American parents’ ideas about their toddlers’ independence and

interdependence. Journal of Applied Developmental Psychology 21, 183–205.

Rubin, H. K., Nelson, J. L., Hastings, P., & Asendorpf, J. (1999). The transaction between

parents’ perceptions of their children’s shyness and their parenting styles. International

Journal of Behavioural Development, 23, 937-957.

Rudy, D., & Grusec, E. J. (2001). Correlates of authoritarian parenting in individualist and

collectivist cultures and implications for understanding the transmission of values. Journal

of Cross-Cultural Psychology, 32, 202-212.

Schwartz, S. H. (1990). Individualism-Collectivism: Critique and proposed refinements.

Journal of Cross-Cultural Psychology, 21, 139-157.

Senich, S. (2006). Mother's social cognitions and discipline responses: differences between

physical and relational aggression. Unpublished master thesis. Washington State

University.

Suizzo, M., Chen, W., Cheng, Ch., Liang, A., Contreras, S., Zanger, H. D., & Robinson, C.

(2006). Parental beliefs about young children's socialization across US ethnic groups:

coexistence of independence and interdependence. Early Child Development and Care, 1–

20.

Sy, S. (2006). “Rethinking parent involvement during the transition to first grade: A focus on

Asian American families. The School Community Journal, 16, 107-126.

Tamis-LeMonda, S. C., Hughes, D., Yoshikawa, H., Kalman, K. R., & Niwa, Y. E. (2008).

Parents’ goals for children: The dynamic coexistence of individualism and collectivism in

cultures and individuals. Social Development, 17, 183-209.

Τξνπκπέηα, Σ. (2001). Καηαζθεπάδνληαο ηαπηόηεηεο γηα ηνπο Μνπζνπικάλνπο ηεο Θξάθεο: Τν

παξάδεηγκα ησλ Πνκάθσλ θαη ησλ Τζηγγάλσλ. Αζήλα: Κξηηηθή.

Tulviste, T., & Ahtonen, M. (2007). Child-rearing values of Estonian and Finnish mothers

and fathers. Journal of Cross-Cultural Psychology, 38, 137-155.

Πίλαθαο 1. Σπζρεηηζκέλνο έιεγρνο t γηα ηε δηαθνξά ησλ κέζσλ όξσλ ησλ πνιηηηζκηθώλ

αμηώλ (αηνκνθεληξηθέο-ζπιινγηθνθεληξηθέο) ζηνπο δύν ηνκείο αλάπηπμεο θαη ησλ

ραξαθηεξηζηηθώλ ησλ παηδηώλ (ζεηηθά-αξλεηηθά) ζηηο αλαθνξέο ηνπ ζπλόινπ ησλ ηζηγγάλσλ

κεηέξσλ (Ν=18)

Μεηαβιεηέο Μέζνο όξνο Τππ. απόθιηζε t p

Αηνκνθεληξηθέο αμίεο 13.4 5.92

-2.23 .046 Σπιινγηθνθεληξηθέο αμίεο 17.5 4.98

Αηνκνθεληξηθέο αμίεο

θνηλσληθόο ηνκέαο 4.8 2.63

-10.75 .000 Σπιινγηθνθεληξηθέο αμίεο

θνηλσληθόο ηνκέαο 15.6 4.27

Αηνκνθεληξηθέο αμίεο

γλσζηηθόο ηνκέαο 8.2 4.12

5.48 .000 Σπιινγηθνθεληξηθέο αμίεο

γλσζηηθόο ηνκέαο 1.8 0.90

Θεηηθά ραξαθηεξηζηηθά 18.0 5.57

3.32 .004

Αξλεηηθά ραξαθηεξηζηηθά 12.3 5.2

Πίλαθαο 2. Με ζπζρεηηζκέλνο έιεγρνο t γηα ηε δηαθνξά ησλ κέζσλ όξσλ ησλ πνιηηηζκηθώλ

αμηώλ (αηνκνθεληξηθέο-ζπιινγηθνθεληξηθέο) θαη ζηνπο δύν ηνκείο αλάπηπμεο θαη ησλ

ραξαθηεξηζηηθώλ ησλ παηδηώλ (ζεηηθά-αξλεηηθά) ζηηο αλαθνξέο ησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ ζην

Αιάλ Κνπγηνύ (Ν=10) θαη ζην Αλάρσκα (Ν=8)

Μεηαβιεηέο

Αιάλ Κνπγηνύ Αλάρσκα

t p Μέζνο

όξνο

Τππ.

απόθιηζε

Μέζνο

όξνο

Τππ.

απόθιηζε

Αηνκνθεληξηθέο

αμίεο 11.4 4.92 15.1 5.62 -1.50 .15

Σπιινγηθνθεληξηθέο

αμίεο 17.7 5.62 17.3 4.63 0.13 .90


αμίεο

θνηλσληθόο ηνκέαο

3.6 1.51 6.25 3.06 -2.41 .028


αμίεο

θνηλσληθόο ηνκέαο

15.5 4.81 15.8 3.81 -. 12 .906


αμίεο

γλσζηηθόο ηνκέαο

7.8 4.10 8.9 3.60 -. 58 .57


αμίεο

γλσζηηθόο ηνκέαο

2.3 .95 1.3 .52 2.18 .052

Θεηηθά

ραξαθηεξηζηηθά 15.2 4.42 21.5 5.01 -2.83 .012

Αξλεηηθά

ραξαθηεξηζηηθά 13.50 5.60 10.75 4.53 1.12 .28

Πίλαθαο 3. Σπζρεηηζκέλνο έιεγρνο t γηα ηε δηαθνξά ησλ κέζσλ όξσλ ησλ αηηηαθώλ

απνδόζεσλ (εζσηεξηθέο-εμσηεξηθέο) ζηνπο δύν ηνκείο αλάπηπμεο θαη ησλ ραξαθηεξηζηηθώλ

ησλ παηδηώλ (ζεηηθά-αξλεηηθά) ζηηο αλαθνξέο ηνπ ζπλόινπ ησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ (Ν=18)

Μεηαβιεηέο Μέζνο όξνο Τππ. απόθιηζε t p

Δζσηεξηθέο απνδόζεηο 13.4 3.05

-1. 26 .256 Δμσηεξηθέο απνδόζεηο 16.4 6.55

Δζσηεξηθέο απνδόζεηο

Κνηλσληθόο ηνκέαο 7.1 2.25

-1.08 .301 Δμσηεξηθέο απνδόζεηο

Κνηλσληθόο ηνκέαο 8.2 3.56


Γλσζηηθόο ηνκέαο 6.1 2.23


Γλσζηηθόο ηνκέαο 9.4 4.03







-. 1.02 .547 Δμσηεξηθέο απνδόζεηο


Πίλαθαο 4. Σπζρεηίζεηο κεηαμύ ησλ κεηαβιεηώλ πνπ αθνξνύλ ηα πνιηηηζκηθά

ζρήκαηα θαη ηηο αηηηαθέο απνδόζεηο ησλ ηζηγγάλσλ κεηέξσλ

Αηνκ/θεο

αμίεο

Σπι/θεο

αμίεο

Αηνκ/ηθεο

θνηλσληθόο

Σπι/θεο


Αηνκ/ηθεο

γλσζηηθόο

Σπι/θεο

γλσζηηθόο

Θεηηθά

ζηνηρεία

Αξλεηηθά

ζηνηρεία

Δζσηεξηθέο

απνδόζεηο

-.817*

. 013

-.073

.891

-.839**

.009

-.059

.890

-.369

.368

.335

.516

-.795*

.018

.124

.770

Δμσηεξηθέο

απνδόζεηο

.163

.632

-178

.672

.033

.923

-.438

.178

.243

.471

-.120

.777

-.074

.830

-.006

.986


απνδ.


ηνκ.

.119

.673

-.063

.863

-.385

.156

-.085

.763

.460

.084

.443

.199

-.108

.701

.221

.429


απνδ.


ηνκ.

.088

.747

.028

.931

-.214

.426

-.011

.968

.236

.379

-.049

.881

-.107

.693

.184

.496


απνδ.

γλσζηηθόο

ηνκ.

-.148

.683

-.142

.738

-.266

.458

.026

.944

.015

.967

-.048

.910

-.274

.444

.034

.925


απνδ.

γλσζηηθόο

ηνκ.

.207

.541

-.416

.305

.224

.507

11

-.674*

.023

.131

.700

-.055

.898

.175

.606

-.465

.150


απνδ.

ζεηηθά ραξ.

-.286

.265

-.058

.857

-.541*

.025

-.118

.652

.000

.999

.172

.593

-.364

.151

-.065

.805


απνδ.

ζεηηθά ραξ.

.208

.408

-.337

.260

.133

.600

-.435

.072

.204

.416

-.140

.647

.209

.405

-.364

.137


απνδ.

αξλεηηθά

ραξ.

. 107

.784

-.284

.537

-.498

.173

-.248

.520

.537

.136

.168

.719

-.393

.296

.265

.491


απνδ.

αξλεηηθά

ραξ.

-.298

.373

-.130

.760

-.505

.113

-.053

.877

-.011

.975

-.135

.749

-.563

.071

.325

.330

* p< .05 ** p< .01

Πολιτισμικές αξίες και αιτιακές αποδώσεις τσιγγάνων...

Documents

Transcript of Πολιτισμικές αξίες και αιτιακές αποδώσεις τσιγγάνων...