"Η κατοχή αμπελιών και η παραγωγή μούστου στην περιοχή...

Η ΚΑΤΟΧΗ ΑΜΠΕΛΙΩΝ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΟΥΣΤΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΜΕΘΩΝΗΣ | 65

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΤζΑβΑΡΑ

H κατοχή αμπελιών και η παραγωγή μούστουστην περιοχή της Μεθώνης:

Το παράδειγμα της οικογένειας Polini (14ος-15ος αι.)

Η ΜΕΘΩΝΗ ΗΤΑΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ του βενετικού διαμετακομιστικού εμπορίου. Υποχρεωτικός σταθμός για τις γαλέρες που κατευθύνονταν στη βε-νετία προερχόμενες από την ανατολική Μεσόγειο, η Μεθώνη ήταν ο χώρος όπου γίνονταν το φόρτωμα και το ξεφόρτωμα καθώς και η αποθήκευση των εμπορευμάτων.1 Όμως η Μεθώνη συμμετείχε στο διεθνές εμπόριο και με τα προϊόντα που παράγονταν στην περιοχή της όπως το μετάξι, μια βαφική ουσία (grana), και το κρασί. Αυτά είναι τα μόνα τρία εμπορεύματα στα οποία αναφέ-ρεται ένα βενετικό εμπορικό εγχειρίδιο του δεύτερου μισού του 14ου αι. ή των αρχών του 15ου αιώνα.2 Το τοπικό κρασί παραγόταν από μούστο που προερ-χόταν από τα αμπέλια της Μεθώνης και της ευρύτερης περιοχής της.3 Πολλοί βενετοί, κυρίως αυτοί που ήταν εγκατεστημένοι στη Μεθώνη, αλλά και άλλοι που ζούσαν στη βενετία και κατείχαν αμπέλια στη περιοχή.

1. Doris Stöckly, Le système de l’Incanto des galères du marché à Venise (fin XIIIe-milieu XVe siècle), Leiden–New York–Köln 1995, σσ. 101-152. Για τη βενετοκρατούμενη Μεθώνη, βλ. Christine Hodgetts, The Colonies of Coron and Modon under Venetian Administration, 1204-1400, αδημ. διδακτ. διατριβή, Πανεπιστήμιο Λονδίνου 1974.

2. Tarifa zoè noticia dy pexi e mexure di luogi e tere che s’adovra marcadantia per el mondo, έκδ. R. Cessi – G. Orlandini, βενετία 1925.

3. Για τα αμπέλια και την παραγωγή μούστου και κρασιού στη δυτική λατινοκρατούμε-νη Πελοπόννησο, βλ. Αγγελική Πανοπούλου – Κωνσταντίνα Παπακοσμά, «Vinee et vinum. Αμπελοκαλλιέργεια και παραγωγή κρασιού στη δυτική Πελοπόννησο (13ος-15ος)», Οἶνον ἱστορῶ. Αμπελοοινική ιστορία και αρχαιολογία της ΒΔ Πελοποννήσου, Αθήνα 2001, σσ. 109-124 και Hodgetts, The Colonies of Coron and Modon, σσ. 401-403, 405-409.

66 | A Γ Γ Ε Λ Ι Κ Η Τ ζ Α β Α Ρ Α

Αμπέλια στην περιοχή της Μεθώνης

Η παραγωγή κρασιού μαρτυρείται κυρίως από έγγραφα σχετικά με την κα-τοχή αμπελιών στην περιοχή της Μεθώνης. Όπως είναι γνωστό οι αρχειακές μαρτυρίες σχετικές με τις περιοχές της Ρωμανίας μέχρι το 15ο αι. είναι αρκετά σποραδικές, με εξαίρεση ίσως την Κρήτη, ακόμα και αν πρόκειται για περιοχές κάτω από άμεση βενετική κυριαρχία. Για αυτό το λόγο οι σχετικές μαρτυρίες δεν μας δίνουν πλήρη εικόνα του θέματος αλλά είναι ενδεικτικές. Πρόκειται κυρίως για νοταριακά έγγραφα συνταγμένα στις περιοχές Μεθώνης και Κορώνης, αλλά εξίσου σημαντικές συμβολαιογραφικές πράξεις που έχουν συνταχθεί από βενε-τούς νοταρίους στη μητρόπολη και ιδιωτικά έγγραφα. Έχοντας υπόψιν τα συ-γκεκριμένα δεδομένα, ας δούμε τις πληροφορίες που μας παρέχουν τα αρχειακά τεκμήρια.

Το 1333, όταν η Perla παντρεύεται τον Moretto Minotto από την ενορία του San Cassian, κάτοικο Μεθώνης, φέρνει προίκα αξίας 400 υπέρπυρων και επιπλέ-ον μια ακίνητη ιδιοκτησία που λεγόταν la Caraniotisa καθώς και ένα αμπέλι που θα είχε μαζί με τον αδερφό της Benetto4. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα η Perla συ-ντάσει τη διαθήκη της την 1η Δεκεμβρίου 1347 στη Μεθώνη. Παντρεμένη αλλά χωρίς παιδιά, από τα ακίνητα που διαθέτει αφήνει μόνο ένα αμπέλι στην αδερφή της Boneta. Μάλλον πρόκειται για το ίδιο αμπέλι της προίκας της. Από τη διαθή-κη της μαθαίνουμε ότι το αμπέλι βρισκόταν στην περιοχή που λεγόταν Σταυρός, la Crose.5 Είναι δύσκολο να ταυτίσουμε την περιοχή αυτή με σημερινό τοπωνύ-μιο καθώς αναφέρονται τουλάχιστον 5 τοπωνύμια Σταυρός στην επαρχία Πυλί-ας κατά την καταγραφή των Γεωργακά και ΜacDonald.6 Δεν ξέρουμε ακριβώς τί απέγινε με την υπόλοιπη ακίνητη περιουσία της ούτε εάν βρισκόταν ακόμα στην κατοχή της την εποχή της σύνταξης της διαθήκης της.

Δύο χρόνια μετά το γάμο του προαναφερθέντος ζευγαριού, στις 26 Οκτωβρίου 1335, ο Paolo Toscano, ο οποίος αναφέρεται στις πηγές και ως Paolo di Panteleone,7

4. A. Nanetti (έκδ.), Documenta veneta Coroni et Methoni rogata. Euristica e critica documentaria per gli oculi capitales Communis Veneciarum (sec. XIV-XV), τ. 1/1, Αθήνα 1999, σσ. 87-88, αρ. 1.54: unam vineam in societate cum Beneti chognato suo, et unam possessionem, que appellatur la Caraniotisa.

5. Documenta veneta, ό.π., τ. 1/2, Αθήνα 2007, σσ. 275-277, αρ. 7.64 (διαθήκη της Perla): Item dimito Bonete sorori mee vineam meam sitam a la Crose. Η διαθήκη δημοσιεύεται στις 18 Φεβρουαρίου 1348.

6. D. J. Georgakas – W. A. McDonald, Place Names of Southwest Peloponnesus, Αθήνα χ.χ., σ. 258.7. Τον επόμενο χρόνο, το 1336, εμφανίζεται σε διάφορες περιπτώσεις στις πηγές όπως ως

ένας από τους εκτελεστές της διαθήκης του Giacomo από την Πάντοβα, χειρουργού και μισθωτού στη Μεθώνη, ενώ ο Nicolò Trevisan δίνει εξουσιοδότηση στον Paolo για να πάρει την αποζημίω-


ιταλικής καταγωγής, αλλά από καιρό καθώς φαίνεται εγκαταστημένος στη Με-θώνη, κάνει τη διαθήκη του στην πόλη αυτή. Ενώ στις κόρες του Diana, Perona και Francesca, αφήνει χρήματα για τη προίκα τους, στους γιους του, Bernardo και Silvestro, αφήνει όλα τα υπόλοιπα αγαθά του, κυρίως την ακίνητη περιουσία του. Πρόκειται για τουλάχιστον ένα σπίτι και άλλα ακίνητα, χωράφια και αμπέλια, τα οποία δεν προσδιορίζεται που βρίσκονταν.8 Από τη διαθήκη ενός άλλου κατοίκου της Μεθώνης, Benvenuto Blancolino, μαθαίνουμε ότι η κατοικία του βρισκόταν κοντά στο ναό του αγίου Ιωάννη της επισκοπής της Μεθώνης.9 Δεν ξέρουμε ακρι-βώς τί απέγιναν τα αμπέλια του Paolo Toscano. Όμως το 1374, δύο γιοί του, τα δύο αδέρφια, Bernardo και Panteleone (ίσως πρόκειται για ένα τρίτο γιο που γεννήθηκε αργότερα, ενώ ο Silvestro απουσιάζει), χωρίζουν τη fraterna societas τους, την πατρι-κή δηλαδή περιουσία που έχουν από κοινού, μέρος της οποίας ήταν και τα αμπέλια, με την παρέμβαση των giudici arbitri.10 Για τον Bernardo ξέρουμε ότι έστελνε εμπο-ρεύματα στη βενετία, αλλά αγνοούμε εάν πρόκειται για κρασί, μούστο ή άλλα.11

Μια σειρά διαθηκών κατοίκων της Μεθώνης και συγχρόνων των προαναφερ-θέντων προσώπων δείχνει πόσο διαδεδομένη ήταν η καλλιέργια αμπελιών και η κατοχή τους από διάφορα άτομα, άντρες, γυναίκες και εκκλησιαστικούς. Η διαθή-κη της Greta, χήρας του Giacomo Gaeta κατοίκου Μεθώνης, γραμμένη στις 8 Νοεμ-βρίου 1347, περιέχει πολλές πληροφορίες για την ακίνητη περιουσία της στην πε-ριοχή της Μεθώνης.12 Σ’αυτήν αναφέρονται τουλάχιστον τρία σπίτια, έξι χωράφια, ένα εκ των οποίων στις Στροφάδες, τρία χωράφια με ελιές και οπωροφόρα δέντρα και άλλα ελαιόδεντρα που βρίσκονταν σε διάφορες περιοχές (Procopiçi, Campanada, Ripina, Strovolea, Santo Georgio, Metaxetade, Molendenade, casale Molesinade, Valta), τα οποία μοιράζει στις τέσσερις θυγατέρες της, Anna, Lucia, Caterina και Marina. Επι-πλέον, αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ, κληροδοτεί αμπέλια σε δύο από τις ανύπαν-

ση για τις ζημιές που υπέστει από τους σικελούς πειρατές: Documenta veneta, τ. 1/2, σ. 90, αρ. 6.161· σ. 96, αρ. 6.174, 6.175· σσ. 107-108, αρ. 6.201· σ. 120, αρ. 6.227.

8. Documenta veneta, τ. 1/2, σσ. 152-153, αρ. 6.256: Item dimitto Bernardo et Silvestro filiis meis dilectis hanc meam possessionem, in qua nunc habito, et omnes alias possesiones, intus et foris, teras et vineas, sub tali condicione, quod eas non possint vendere vel donare aut aliquo modo alienare, neque pro anima iudicare, sed post mortem ipsorum vadant de herede in heredem.

9. Ό.π., σσ. 132-135, αρ. 6.243 (20 Δεκεμβρίου 1335), σ. 134: Item dimitto domum meam, que est apud domos ser Pauli Toscani, silicet illud solum ospicium, quod est super angulo situm a parte septemptrionis ecclesie predicte Sancti Iohannis episcopatus Mothoni, pro habitacione perpetua parochianum dicte ecclesie.

10. Documenta veneta, τ. 1/1, σσ. 256-257, αρ. 4.68· σσ. 257-258, αρ. 4.69· σσ. 258-259, αρ. 4.70· σσ. 259-260, αρ. 4.71.

11. Documenta veneta, τ. 1/2, σσ. 321-322, αρ. 8.95.12. Documenta veneta, τ. 1/2, σσ. 234-236, αρ. 7.35.


δρες κόρες της για την προίκα τους: στη Lucia ένα αμπέλι στην περιοχή Pucenum (et vineam sitam apud Pucenum) και στην Κατερίνα δύο αμπέλια που συνόρευαν με μια ιδιοκτησία του Θεόδωρου Lecoçelo ή Lechençolo.13 Στις 26 Δεκεμβρίου 1347, με τη διαθήκη του ο Vito του ποτέ Andrea από τη Nona, κάτοικος Μεθώνης άφηνε στο γιο του ποτέ Chandi, ζανίνο, ένα αμπέλι που βρισκόταν στη περιοχή Προκοπίτσι (Lochopiçi) την οποία δεν μπορέσαμε να ταυτίσουμε εώς τώρα.14

Τον Ιανουάριο του 1348, ο κανονικός της Μεθώνης, Marino Soranzo, με τη διαθήκη του αφήνει στον αδερφό του, Marco, ένα αμπέλι στο Chalochali, μάλλον πρόκειται για τη θέση Καλόκαλη,15 και έναν κήπο που είχε αγοράσει ο ίδιος, ενώ ο αδερφός του πλήρωσε το ακρόστιχο που βάρυνε τα δύο αυτά αγαθά.16 Επίσης διαχειρίζεται διάφορα χωράφια και μισό αμπέλι για λογαριασμό της εκκλησίας της santa Maria de Valverde που βρισκόταν έξω από το κάστρο της Μεθώνης, a la splaça.17 Η σχετική αφθονία των διαθηκών αυτής της περιόδου μπορεί να εξη-γηθεί από τις συνθήκες της εποχής, όπως αναφέρει στη διαθήκη του, στις 12 Ιανουαρίου 1348 ο κανονικός Μεθώνης Marino Soranzo: e per questa mortelitade ch’è al presente, στην οποία mortelitade θα πρέπει να αναζητήσουμε την επιδημία πανώλης, γνωστής ως ο Μαύρος Θάνατος.18

Είκοσι χρόνια αργότερα, νέες αρχειακές μαρτυρίες έρχονται να πλουτίσουν τις γνώσεις μας σχετικά με την κατοχή αμπελιών και κατά συνέπεια με την

13. H περιοχή Pucenum ίσως ταυτίζεται με την Πιτσινή, επαρχία Τριφυλλίας. Η οικογένεια Lecoçelo ή Lechençolo φαίνεται να ήταν αναμεμιγμένη στην παραγωγή μούστου και κρασιού αφού σε μια διαθήκη, αυτή του Bartolomeo Belone, ο διαθέτης άφηνε σε μέλη της, στον Μιχά-λη, στον Στέφανο και στον παπά-βασίλη άδεια βαρέλια: Documenta veneta, τ. 1/2, σ. 256, αρ. 7.50 (28 Ιουνίου 1348).

14. Documenta veneta, τ. 1/2, σσ. 234-236, αρ. 7.35 (18 Φεβρουαρίου 1348).15. Η περιοχή Καλόκαλη αναφέρεται στην απογραφή τοπονομασιών των Georgakas –

McDonald, Place Names of Southwest Peloponnesus, σ. 143 και αριθμ. 2413.16. Documenta veneta, τ. 1/2, σσ. 208-215, σ. 211: Item lasso a mio frar meser Marco la vigna

dal Chalochali e lo çardin ch’eo conprè da Chosminiati pagando lu’ lo acrosticho al Chomun. Για αυτό το φόρο, βλ. Hodgetts, The Colonies of Coron and Modon, σσ. 208-210. βλ. επίσης, Documents sur le régime des terres dans la principauté de Morée au XIVe siècle, έκδ. J. Longnon – P. Topping, Παρίσι–Χάγη 1969, σσ. 268-269.

17. Documenta veneta, τ. 1/2, σσ. 208-215, αρ. 7.23, σ. 211: Item, se lo teren ch’eo tegno per la clesia de Santa Maria roman in mia libetade de poderlo laxar, laxoli tuti li tereni, li qual è questi, la mitade de la vigna, ch’i ò cum la Stapitena, lo canpo grando ch’è preso del poço ch’eo afitava a Çan de Puia, e lo canpo ch’è a presso le chase, tuto lasso in utilitade de la dita clesia de Santa Maria de Valverde.

18. Documenta veneta, τ. 1/2, σσ. 208-215, αρ. 7.23, σ. 212. βλ. ενδεικτικά για την επιδημία του Μαύρου Θανάτου, J. Aberth, The Black Death. The Great Mortality of 1348-1350: A Brief History with Documents, Νέα Υόρκη 2005.


παραγωγή μούστου και κρασιού στη περιοχή της Μεθώνης. Η Caterina Zeno, κόρη του Giuliano από τη βενετία και της Nicoletta, και σύζυγος του Marco Bon, κατοίκου Κορώνης, κάνει τη διαθήκη της στη Κορώνη στις 29 Ιουνίου 1368. Με αυτήν, αφήνει στο σύζυγό της ένα σπίτι που της έδωσε η μητέρα της για προίκα και ένα αμπέλι που βρισκόταν στην περιοχή της Μεθώνης, στη Ρί-παινα, το οποίο της το είχε κληροδοτήσει ο πρώην σύζυγός της, Gioachino.19

Στις 14 Μαΐου 1371, στη βενετία, ο Nicolò Ventura του ποτέ Giovanni, κάτοι-κος Μεθώνης στο χωριό Prοcopiçi, πουλά στον Rigo Barbarigo,20 γιο του Nicolò, δύο αμπέλια του, έτσι όπως έχουν καταχωριστεί στο κατάστιχο του Κοινού (catastico comunis).21 Το ένα βρίσκεται στη περιοχή Lambi, στη θέση Cocheracha, και συνορεύει με την ιδιοκτησία του Bernardo di Pantaleone, για τον οποίο μιλή-σαμε ήδη, ενώ το άλλο βρίσκεται στη περιοχή που λέγεται Condiri. Πωλήθηκαν και τα δύο για 60 δουκάτα.22 Μάλλον πρόκειται για το χωριό Λάμπες, ενώ όσον αφορά τη θέση Κοκεράκα, σε αυτήν θα μπορούσαμε ίσως να αναγνωρίσουμε το τοπωνύμιο Κακή Ράχη, αλλά θα πρέπει να γίνει περαιτέρω έρευνα.23 Το Κοντίρι, ίσως να ταυτίζεται με το τοπωνύμιο Κουντρί ή Κοντρί.24

Η Marina, χήρα του Andrea, κατοίκου Μεθώνης διέθετε ακίνητη περιουσία: σπίτια στο κάστρο της Μεθώνης, ένα χωράφι και ένα αμπέλι. Τα αμπέλι αυτό βρι-σκόταν στην περιοχή Ρίπαινα και το κληροδοτούσε στο κουμπάρο της, τον Rigeto

19. Documenta veneta, τ. 1/2, σσ. 48-49, αρ. 6.72.20. Ο Enrico ή Rigo Barbarigo, από την ενορία του San Gervasio, εμφανίζεται το 1363

στη Μεθώνη (Documenta veneta, τ. 1/2, σ. 315, αρ. 8.87, 8.88· σ. 317, αρ. 8.91), ενώ το 1370 βρί-σκεται στη Κορώνη όπου σε συμβολαιογραφική πράξη δηλώνει nunc moram trahens in Corono (ό.π., τ. 1/1, σ. 138, αρ. 3.12). Το 1371, στη Μεθώνη, αναφέρεται μόνο ως κάτοικος βενετίας (ό.π., τ. 2/1, σσ. 322-323, αρ. 8.96· σσ. 325-326, αρ. 8.99). Tον Νοέμβριο του 1373, δηλώνει nunc habitator Mothoni (ό.π., τ. 1/1, σ. 235, αρ. 4.36· σ. 237, αρ. 4.39), ενώ το 1374 βρίσκεται στη Μεθώνη χωρίς όμως να λέγεται κάτοικος της πόλης αυτής, έστω προσωρινώς (ό.π., σσ. 242-243, αρ. 4.47· σσ. 244-245, αρ 4.50· σσ. 247-248, αρ. 4.55· σ. 252, αρ. 4.61· σσ. 253-254, αρ. 4.64).

21. Για το Κατάστιχο του Κοινού βλ. Hodgetts, The Colonies of Coron and Modon, σσ. 294-296. 22. A.S.V., Cancelleria Inferiore, Notai, b. 182 (Pietro Santo), perg. n° 9: Ego Nicola Ventura quon-

dam filius ser Iohannis Ventura, habitator Mothoni in cassali Precopiçi, cum meis heredibus quia in Dei nomine do, vendo, translato vobis nobili viro domino Rigo Barbarigo nato domini Nicolai Barbadico, de confinio sancti Iervasii, et vestris heredibus duas meas vineas quarum una est sita in territorio de Lambi dicto Cocheracha que confinat cum ser Bernardo de Pantaleone, allia vero est sita in territorio vocato Con-diri quam hedificavit Leo Chuchali, nunc vero est detenta et lab[orat]a per Costa Strachalo cum omnibus suis confinibus spectantibus et pertinentibus dictis ambabus vineis ut continetur et legitur ac insertum est in catastico comunis, et nomine precii ducatorum sexaginta boni auri et iusti ponderis.

23. Georgakas – Mc Donald, Place Names of Southwest Peloponnesus, σ. 141 (Κακή Ράχη), σ. 177 (Λάμπες).

24. Για το Κουντρί βλ. Georgakas – Mc Donald, Place Names of Southwest Peloponnesus, σ. 167.


Bursa,25 με τη διαθήκη της της 14ης Ιανουαρίου 1372, με τον όρο να δίνει κάθε χρόνο από την παραγωγή του αμπελιού εννέα μέτρα κρασιού σε διάφορες εκκλη-σίες της Μεθώνης: 4 μέτρα στο άγιο Ιωάννη εκ των οποίων το ένα στους ιερείς που θα έκαναν λειτουργίες για την ψυχή της, 3 μέτρα στην εκκλησία santa Maria και δύο μέτρα κρασιού στην εκκλησία της αγίας ΄Αννας Μεθώνης «μέχρι το τέλος του κόσμου» (et sic fiat donec mundus perdurabit).26 Η Ειρήνη Σκουλογένη, κόρη του Ιωάννη και χήρα του Andrea Marcello, είχε και αυτή στην κατοχή της σημαντική ακίνητη περιουσία, σπίτια, γη και αμπέλια. Γι’αυτήν γνωρίζουμε έμμεσα από τρεις αποδείξεις που συντάχθηκαν τον Απρίλιο του 1374, από τον Νικόλα Χελώνη, τον Θεόδωρο και τον Γιαννούλη Σκουλογένη, για τον Pietro Bon από τη βενετία και κάτοικο Μεθώνης, προφανώς εκτελεστή της διαθήκης της Ειρήνης.27

Στις 19 Ιουνίου 1374, ο Zanobio από τη Φλωρεντία, κάτοικος Μεθώνης,28 δά-νεισε τον Paolo, γιο του ποτέ Giacomello, από τη Μεθώνη 130 υπέρπυρα. Ο τελευ-ταίος δεσμεύεται να επιστρέψει τα χρήματα σε δύο χρόνια και υποθηκεύει τρία από τα αμπέλια του που βρίσκονται στη περιοχή Λάμπες για εγγύηση.29 Το δάνειο αυτό θα ήταν άτοκο. Όμως ίσως δεν ήταν ακριβώς έτσι. Την ίδια ημέρα, ο Paolo

25. O Enricheto ή Righeto Borsa ή Bursa ήταν νοτάριος και γραφέας (scriba) στην curia της Μεθώνης. Σε δύο περιπτώσεις αναφέρεται ότι καταχώρισε απόφαση των giudici arbitri στο τετράδιο αποφάσεων του καστελλάνου Ermolao Venier (Documenta veneta, τ. 1/1, σσ. 258-259, αρ. 4.70-4.71). Εμφανίζεται στη Μεθώνη ως μάρτυρας σε διάφορες συμβολαιογραφικές πράξεις κατά τα έτη 1361-1362 και 1372-1374 (ό.π., τ. 1/1, αρ. 3.48, 3.49, 3.52, 3.68, 3.76, 3.78, 4.29-4.30, 4.33, 4.38-4.40, 4.43-4.44, 4.52-4.53, ό.π., τ. 1/2, αρ. 8.6, 8.21, 8.24, 8.31). Δύο διαθέτες τον διάλεξαν ως εκτελεστή της διαθήκης τους (ό.π., τ. 1/1, σσ. 150-152, αρ. 3.39· σσ. 199-200, αρ. 3.104).

26. Documenta veneta, τ. 1/1, σσ. 199-200, αρ. 3.104 : Item dimitto vineam meam positam in loco Rippene suprascripto ser Rigeto Bursa, compatri et commissario meo, hac condicione, quod teneatur semper omni anno dare et dessignare mitra vini dicte vinee, videlicet mitra IIIIor Sancto Iohanni de Motono -I sacerdotibus celebraturis pro anima mea-, et mitra IIIa Sancte Marie de Mothono, et duo mitra Sancte Anne de Mothono, et sic fiat donec mundus perdurabit.

27. Documenta veneta, τ. 1/1, σσ. 249-250, αρ. 4.58 (13 Απριλίου 1374), σ. 253, αρ. 4.63 (22 Απριλίου 1374), σσ. 254-255, αρ. 4.65 (26 Απριλίου 1374).

28. H παρουσία του Zanobio στη Μεθώνη μαρτυρείται κατά τα έτη 1372-1373 (ό.π., 3.67, 3.80, 4.37, 4.39, 4.51, 4.56, 4.61, 4.70, 4.71, 4.74-4.76). Τον βρίσκουμαι να πωλεί μία σκλάβα, να δανείζει χρήματα και να αγοράζει κρασί. Συνεργάζεται με πρόσωπα που είδαμε ήδη και θα δούμε στη συνέχεια: έχει οικονομικές σχέσεις με τον Rigo Barbarigo (βλ. παραπάνω), ενώ είναι giudice arbitro μαζί με τους αδελφούς Montanario (βλ. παρακάτω) στο χωρισμό της αδελφικής περιουσίας των αδελφών Pantaleone και Bernardo di Pantaleone (βλ. παραπάνω).

29. Documenta veneta, τ. 1/1, σσ. 261-262, αρ. 4.75: et pro vestra securitate do et concedo vobis in pignore tres meas vineas postas in teretorio de Lampi, cui sunt redisicatores dicte vinee, Nicole Scutella, Çuriacii Mavrodi et Luce Stapiti.


δεσμεύεται επίσης να δώσει στον ζανόμπιο 96 μέτρα μούστου σε δύο δόσεις, 48 μέτρα κατά τον τρύγο της ίδιας χρονιάς και 48 μέτρα τον επόμενο.30 Φαίνεται λοι-πόν ότι πίσω από αυτή την δέσμευση κρύβεται ο τόκος του άτοκου δανείου.

Μια σειρά έξι εξουσιοδοτήσεων που συντάχθηκαν από νοταρίους της βενετίας από το 1391 εώς το 1431, δίνουν περαιτέρω πληροφορίες ως προς τους ιδιοκτή-τες αμπελιών αφού σε καμία από αυτές τις περιπτώσεις δεν δίνονται πληροφορίες σχετικές με τα ίδια τα αμπέλια, ούτε με την τοποθεσία τους. Η Antonia, κόρη του Giacomello d’Artona, ad presens κάτοικος στην ενορία του San Bartolomeο της βε-νετίας, για την ίδια αλλά και ως μόνη κληρονόμο και εκτελεστή της διαθήκης του ιερέα Marco Terco της ενορίας του San Polo, στις 26 Iουλίου 1391, εξουσιοδοτεί τον ιερέα Stefano de Torexanis, τον επίσης ιερέα Marco Baialardo, καπελλάνο του καστελλάνου Μεθώνης Nicolò Zeno, και τον Giovanni Cerdon, να διαχειριστούν, δικά της αγαθά αλλά και της κληρονομιάς, μεταξύ των οποίων διάφορα ακίνητα, σπίτια και αμπέλια που βρίσκονταν στην περιοχή της Μεθώνης και να ζητήσουν ό,τι της ανήκε από τον διερμηνέα και κάτοικο Μεθώνης Maffeo Malfi.31 Η επό-μενη εξουσιοδότηση αφορά επίσης μια κληρονομιά, αυτή του Luca Zane από την ενορία του S. Cassian.32 Στις 23 Ιανουαρίου 1393, ο Paolo Zane, γιος του Luca, ο Bernardo Zorzi, ο Giovanni Morosini και ο Giovanni a Bocolis, όλοι εκτελεστές της διαθήκης του Luca Zane, εξουσιοδοτούν τον Μαρίνο Piza, κάτοικο Μεθώνης,33 για να τους αντιπροσωπεύσει στη Μεθώνη και την περιοχή της σχετικά με την δια-χείριση της περιουσίας του πεθαμένου, στην οποία περιέχονταν σπίτια, αποθήκες, χωράφια, αμπέλια κ.ά., ακίνητα που θα έπρεπε να πουλήσουν.34 Στις 16 Ιουνίου 1414, ο Ettore Bembo,35 γιος του Giovanni από την ενορία της Santa Trinità εξου-σιοδοτεί τον Pietro da Valle να αφαιρέσει από τον Ιωάννη από την Φλωρεντία,

30. Documenta veneta, τ. 1/1, σσ. 262-263, αρ. 4.76: teneor vobis [...] dare metras nonaginta sex musti, hanc condicionem, videlicet in ista vendemia proxime ventura, pro prima solutione, mitras quadraginta octo musti, et in allia vendemia subsequente de M IIIc LXXV, pro segonda et ultima solutione, reliquas mitras quatradiginta oto musti.

31. A.S.V., Cancelleria inferiore, Notai, b. 94 (Giacomello Girardo), prot., φ. 16r (26 Iουλίου 1391). Ο Maffeo Malfi ίσως ταυτίζεται με τον Matteo de Malpha, ο οποίος, σχεδόν είκοσι χρόνια πριν, το 1372, ήταν κάτοικος Κορώνης, όπως φαίνεται από τη διαθήκη της συζύγου του, Umiltà· Documenta veneta, τ. 1/2, σσ. 349-350, αρ. 8.123· βλ. επίσης και ό.π., τ. 1/1, σσ. 223-224, αρ. 4.18.

32. Μάλλον πρόκειται για τον Luca Zane, γιο του ποτέ Paolo, ο οποίος είκοσι χρόνια πριν, στις 16 Νοεμβρίου 1372 στην Κορώνη, έλαβε μια εξουσιοδότηση για τη Κρήτη και συγκεκριμένα για το Χάνδακα και τα Χανιά, Documenta veneta, τ. 1/1, σ. 221, αρ. 4.15.

33. Για τον Marino Piza, βλ. παρακάτω.34. A.S.V., Cancelleria inferiore, Notai, b. 92 (Giorgio de Gibellino), prot. 1390-1393, φ. 56v.35. Σαράντα χρόνια πριν, το 1373, ένας Ettore Bembo βρισκόταν στη Μεθώνη, όπου εμφα-

νίζεται ως μάρτυρας σε μια συμβολαιογραφική πράξη, Documenta veneta, τ. 1/1, σ. 232, αρ. 4.32.


κάτοικο Μεθώνης, ένα αμπέλι του και να το διαχειριστεί ο ίδιος.36 Η Morοsina Morosini, σύζυγος του Marco Giustinian του ποτέ Orsato, έδωσε δύο εξουσιο-δοτήσεις στις 21 Σεπτεμβρίου 1425 και στις 7 Ιουνίου 1427 στον Marino Porini, γραμματέα της Μεθώνης, και στον αδερφό της Giovanni Morosini, γιο του ποτέ Matteo, αντίστοιχα, για να πουλήσουν την ακίνητη περιουσία της αποτελούμενης από σπίτια, χωράφια, αμπέλια και άλλα που βρίσκονταν στη Μεθώνη και την πε-ριοχή της.37 Τέλος, στις 18 Μαΐου 1433, ο Giovanni Correr, γιος του ποτέ Filippo,38 έδωσε εξουσιοδότηση στον Francesco Gezo, armirato της Κορώνης, για να διαχει-ριστεί την ακίνητη περιουσία του στις περιοχές της Μεθώνης και Κορώνης, αποτε-λούμενης από χωράφια, κήπους, υποστατικά και αμπέλια.39

Περισσότερα στοιχεία για τα αμπέλια και την παραγωγή μούστου μαθαίνου-με από μια σειρά εγγράφων που αφορούν μια βενετική οικογένεια η οποία ήταν εγκαταστημένη στη Μεθώνη, την οικογένεια Polini. Πρόκειται για την ιδιωτική συλλογή εγγράφων ενός μέλους της οικογένειας αυτής του Pietro Polini, η οποία σήμερα βρίσκεται στη σειρά των Επιτρόπων του Αγίου Μάρκου.40

Η οικογένεια Polini

Στις 3 Ιανουαρίου 1348, στη Μεθώνη, συντάσσεται η διαθήκη του Stendal Tiepolo, κατοίκου Μεθώνης. Οι εκτελεστές της διαθήκης του ήταν ο γαμπρός του, Franco Polini, για τον οποίο θα μιλήσουμε στη συνέχεια, και ο Matteo dei Veriselli (de li Viriselis). Από τη διαθήκη του μαθαίνουμε ότι ο Stendal είχε στην κατοχή του τέσσερα σπίτια, μια αλυκή και ένα αμπέλι. Στις 18 Φεβρουαρίου, ο εκτελεστής της διαθήκης του Stendal, με αίτησή του στον καστελλάνο Κορώ-νης και Μεθώνης, Giovanni Steno, ζητά να δημοσιευτεί η διαθήκη (in publicam formam reduci facere). Ο νοτάριος που έγραψε τη διαθήκη είχε πεθάνει και ένας άλλος νοτάριος, ο Stefano Selvo, την αντέγραψε με διαταγή του καστελλάνου.41

36. A.S.V., Cancelleria inferiore, Notai, b. 96 (Pietro Griffon), prot. 1410-1416, φ. 57v.37. A.S.V., Cancelleria inferiore, Notai, b. 172 (Odorico de Rocabelli), prot. 2 , φ. 23r.38. Σχεδόν 60 χρόνια πριν, ένας Filippo Correr, ίσως ο πατέρας του Giovanni, εμφανίζεται ως

κάτοικος Κορώνης. Έδινε εξουσιοδότηση στους Gasparino Soranzo και Antonio Bembo για να διαχειριστούν μέρος ακίνητης ιδιοκτησίας, το οποίο τού ανήκε στον Χάνδακα, Documenta veneta, τ. 1/1, σσ. 194-195, αρ. 3.99.

39. A.S.V., Cancelleria inferiore, Notai, b. 72 (Michele Donato), prot., φφ. 193v-194r: omnes meas terras, vineas, campos, prata et viridaria, villas, rusticos ...

40. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini).41. Documenta veneta, τ. 1/2, σσ. 195-196, αρ. 7.13 και σσ. 277-279, αρ. 7.65. Στις 21

Φεβρουαρίου 1348, ο εκτελεστής της διαθήκης Matteo dei Veriselli παραιτήθηκε και ο Polini, έμεινε μόνος εκτελεστής της διαθήκης του πεθερού του.


Ο Stendal ήταν χήρος από την πρώτη του σύζυγο, Benvenuta, αλλά είχε ξα-ναπαντρευτεί με κάποια Caterina, στην οποία άφηνε με τη διαθήκη του ένα σπίτι και την αλυκή όσο θα ζούσε. Είχε δύο εξώγαμα παιδιά, την Giovanna, η οποία είχε δικά της παιδιά και ένα γιο, που είχε ένα δικό του γιο, τον Nicoletto. Επίσης είχε δύο νόμιμα παιδιά, τον Nicoletto και μια κόρη, το όνομα της οποίας δεν αναφέρε-ται στη διαθήκη του πατέρα της, αλλά από τη διαθήκη του Franco μαθαίνουμε ότι λεγόταν Lucia. Την εποχή που συντάσσεται η διαθήκη του Stendal, τα δύο αδέλφια δεν βρίσκονταν πλέον εν ζωή. Ο Giacomo γιός του ποτέ γιού του αναφέρεται στη διαθήκη, αφού ο παππούς του του κληροδοτεί ένα αμπέλι και ένα μεγάλο σπίτι, με τον όρο ότι εάν αυτός δεν βρίσκεται εν ζωή αυτά τα ακίνητα θα περιέρχονταν στα παιδιά της ποτέ κόρης του. Η τελευταία ήταν παντρεμένη με τον Franco Polini και είχε δύο παιδιά τον Nicoletto και την Anna. Στον γαμπρό του Franco, χήρο προφανώς της κόρης του, αφήνει όλα του τα βαρέλια που βρίσκονται στο αμπέλι (vegetes et tinacios que sunt in vinea).42 Δεν έχουμε πια πληροφορίες για την αδερφή του Nicoletto, Anna, μετά τη διαθήκη του παππού της. Ο Giacomo ή Giacomello Tiepolo πρέπει να πέθανε ανάμεσα στο 1348, έτος της διαθήκης του παππού του, και στα έτη 1359-1361, κατά τα οποία ήταν καστελλάνος ο Francesco Caravello.43

O Franco Polini ήταν γιος του Felice. O τελευταίος έκανε τη διαθήκη του στις 11 Μαΐου 1303 σύμφωνα με ένα έγγραφο που εξετάζει την αίτηση του γιού του, Franco, να κληρονομήσει το μερίδιο του αδελφού του, Zane, που πέθανε χωρίς απογόνους. Από το έγγραφο αυτό μαθαίνουμε ότι ο Felice είχε τρεις γιούς τον Franco, τον Zane που προαναφέρθηκε και τον Nicoletto, και δύο κόρες. Εκτός από τον Franco που την εποχή που συντάχθηκε το έγγραφο αυτό, του οποίου δεν γνωρίζουμε την ημερομηνία, ήταν εν ζωή, οι δύο αδελφοί του είχαν αποβιώσει. Ο Nicoletto είχε τρεις γιούς, τον Biagio, τον Zane και τον Felice, εκ των οποίων οι δύο τελευταίοι ήταν πεθάμενοι.44

Στις 3 Ιανουαρίου 1348, ο Felice Polini, σύμβουλος της Μεθώνης, κάνει τη διαθήκη του στην πόλη αυτή. Διαλέγει ως εκτελεστές της διαθήκης του τη μη-τέρα του, της οποίας λείπει το όνομα, τους αδελφούς του, των οποίων λείπει επίσης το όνομα, και τους γιούς του, το Nicoletto και έναν άλλο. Τους αναθέτει επίσης την εκτέλεση της διαθήκης της συζύγου του, της οποίας δεν αναφέρεται το όνομα. Αφήνει 50 λίρες στην κόρη του Catarucia και το υπόλοιπο των αγα-θών του στους γιούς του.45 Λίγες μέρες αργότερα ο κανονικός Μεθώνης Marino

42. Ό.π. 43. βλ. παρακάτω.44. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί χ. ημ.45. Documenta veneta, τ. 1/2, σσ. 230-231, αρ. 7.32.


Soranzo, συμπεριλαμβάνει αυτόν τον Felice, τον σύμβουλο της Μεθώνης, στους εκτελεστές της διαθήκης του.46 Εάν θελήσουμε να ταυτίσουμε τον Felice Polini με κάποιον από την ίδια οικογένεια, βρίσκουμε δύο Felice Polini, τον πα-τέρα του Franco, του Zane και του Nicoletto, και τον εγγονό του και ομώνυμό του, ο οποίος έχει επίσης ένα γιο, το Nicoletto, και μία κόρη.47 Όμως είναι ξε-κάθαρο ότι ο διαθέτης πρέπει να είναι ο εγγονός του πρώτου γιατί πρόκειται για μια νέα γενιά αφού ο πρώτος έκανε τη διαθήκη του το 1303 και το δεύτερος 45 χρόνια αργότερα. Πρόκειται δηλαδή για τον ανηψιό του Franco.

Ο Franco Polini του Felice και πατέρας του Nicoletto που προαναφέρθηκε σχετικά με τη διαθήκη του Stendal Tiepolo, εμφανίζεται για πρώτη φορά στη Μεθώνη το 1332, όταν στις 28 Οκτωβρίου παρίσταται ως μάρτυρας στη σύντα-ξη μιας εξουσιοδότησης του Marco de Rimondo.48 Στις 3 Οκτωβρίου 1333 στην Κορώνη, ο Biagio Bruto από τη βενετική ενορία του San Giovanni Battista δίνει εξουσιοδότηση στον Franco και στον Andrea Fradello.49 Το 1335, εμφανίζεται ως μάρτυρας σε μια σειρά εξουσιοδοτήσεων που συντάχθηκαν στη Μεθώνη,50 ενώ σε μία άλλη εμφανίζεται και ο αδελφός του, Giovanni ή Zane.51 Από το 1335 εώς το 1336 ο Franco αναφέρεται και ως μισθωτός στη Μεθώνη.52

Ήταν παντρεμένος, όπως είδαμε, στη Μεθώνη με μια κόρη του Stendal Tiepolo.53 Συντάσσει τη διαθήκη του στις 9 Δεκεμβρίου 1335 στη Μεθώνη,54 μια πρώτη διαθήκη όπως θα δούμε στη συνέχεια, όπου ονομάζει ως εκτελεστές της διαθήκης του τη σύζυγό του, Lucia, στην οποία άφηνε τη προίκα της και 200 υπέρπυρα εάν παρέμενε χήρα, και τον αδελφό του, στον οποίο κληροδοτούσε 200 υπέρπυρα από έσοδα της ακίνητης περιουσίας του.55 Διαλέγει ως χώρο τα-φής του το μοναστήρι της Santa Maria των Δομηνικανών για την οποία δια-

46. Documenta veneta, τ. 1/2, σ. 209, αρ. 7.23.47. βλ. παραπάνω.48. Documenta veneta, τ. 1/1, σ. 77, αρ. 1.27.49. Documenta veneta, τ. 1/1, σ. 67, αρ. 1.4· βλ. και αριθμ. 1.79.50. Documenta veneta, τ. 1/2, σ. 80, αρ. 6.138 (27 Σεπτεμβρίου 1335), σσ. 85-86, αρ. 6.150 (11

Οκτωβρίου 1335), σ. 88, αρ. 6.155 (20 Οκτωβρίου 1335).51. Documenta veneta, τ. 1/2, σ. 80, αρ. 6.137 (6 Σεπτεμβρίου 1335). Ο ίδιος στις 8 Οκτωβρίου

1342 στην Κορώνη δίνει εξουσιοδότηση στους Giacomello da Mezzo, Giovanni Cavassanti και Perucio de Ladina.

52. Documenta veneta, τ. 1/2, σσ. 85-86, αρ. 6.150 (βλ. παραπάνω) και σ. 99, αρ. 6.181 (11 Απριλίου 1336, Μεθώνη).

53. Σχετικά με τη διαθήκη, βλ. παραπάνω.54. Documenta veneta, τ. 1/2, σσ. 153-154, αρ. 6.257.55. Η διαθήκη αναφέρεται στον Annicium, ο οποίος θα πρέπει να ταυτίζεται με τον

Giovanni, αφού το Annicius θα πρέπει να είναι υποκοριστικό του Ioannicius.


θέτει 50 υπέρπυρα, άλλα 5 για τον ιερέα του Αγίου Ιωάννη της Μεθώνης και αφήνει στη διάθεση των εκτελεστών της διαθήκης του να δώσουν ένα ποσό για το sacrum passagium. Από αυτό το έγγραφο μαθαίνουμε ότι είχε ένα μη νό-μιμο γιό, τον Paolo, και ένα νόμιμο, τον Nicoletto, ο οποίος θα είναι ο πατέρας του Pietro. Δεν είχε ακόμα την κόρη του Anna, αλλά η σύζυγός του ήταν έγγυ-ος, και σε περίπτωση που γεννιόταν μια κόρη, της κληροδοτούσε 400 υπέρπυρα για την προίκα της. Έτσι φαίνεται ότι η Anna γεννήθηκε το 1336 στη Μεθώνη.

Ο Franco Polini όμως δεν πέθανε μετά τη σύνταξη της διαθήκης του. Το 1343 και 1344 εμφανίζεται και πάλι ως μάρτυρας σε διάφορες νοταριακές πρά-ξεις56 και το 1348 είναι εκτελεστής της διαθήκης του πεθερού του, Stendal Tiepolo.57 Η σύζυγός του Lucia, πρέπει να πέθανε μετά το 1336 και σίγουρα πριν τις 18 Φεβρουαρίου 1348, όταν αναφέρεται ως πεθαμένη. Ο Franco, δεκαπέντε χρόνια αργότερα, βρίσκεται ακόμα εν ζωή και κατοικεί πάντα στη Μεθώνη. Στις 5 Οκτωβρίου 1363, αγόραζε δύο σκλάβους από την Τάνα για 20 δουκάτα τον καθένα.58

Φαίνεται ότι ξαναπαντρεύτηκε με τη Betta Montanario. Το οικογενειακό όνομα της Betta δεν αναφέρεται σε έγγραφα σχετικά με τον Franco, αλλά μα-θαίνουμε από ένα έγγραφο βενετού νοταρίου ότι η Betta ανήκε στη οικογένεια Μontanariο και ότι ήταν αδελφή του Nicolò Montanario59 και κατά συνέπεια και του Montanino,60 κατοίκων Μεθώνης. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο γάμος έλαβε χώρο μερικά χρόνια μετά το θάνατο του πεθερού του, δηλαδή λίγο μετά το 1348, αφού το 1373, η κόρη που απέκτησε από τη δεύτερη σύζυγό του, η Lucia, ήταν σε ηλικία γάμου. Η τελευταία παντρεύτηκε τον ευγενή Marco Morosini, γιό του Fantino, τον οποίο μπορούμε να ταυτίσουμε με τον ομώνυμό του κάτοι-κο του Χάνδακα, ο οποίος έκανε τη διαθήκη του στις 6 Ιουνίου 1388 στην πόλη αυτή. Την εποχή της σύνταξης της διαθήκης του φαίνεται ότι ήταν χήρος από τη Μεθωναία σύζυγό του και ξαναπαντρεμένος με μία Έλενα. Ο Franco είχε επίσης ένα γιό από την πρώτη του σύζυγο, τον Nicoletto, στον οποίο κληροδοτούσε όλα

56. Documenta veneta, τ. 1/1, σσ. 109-110, αρ. 1.106, 1.107, 1.108· σ. 117, αρ. 1.125.57. βλ. παραπάνω.58. Documenta veneta, τ. 1/2, σ. 310, αρ. 8.78· σ. 311, αρ. 8.79.59. A.S.V., Cancelleria inferiore, Notai, b. 169 (Marco de Raffanellis), prot. 1396-1398, χ. αρ.

(2 Αυγούστου 1392). Για το Nicolò Montanario, βλ. Documenta veneta, τ. 1/1, σσ. 161-162, αρ. 3.51· σ. 169 αρ. 3.60· σσ. 258-260, αρ. 4.70-4.71· ό.π., τ. 1/2, σ. 332, αρ. 8.108.

60. O Nicolò Montanario δίνει εξουσιοδότηση στον αδελφό του Montanino: Documenta veneta, σσ. 291-292, αρ. 8.25-8.26. Για τον Montanino, βλ. Documenta veneta, τ. 1/1, σσ. 159-161, αρ. 3.50· σ. 173, αρ. 3.69· σ. 174, αρ. 3.71· Documenta veneta, τ. 1/2, σ. 225, αρ. 7.29· σ. 310, αρ. 8.78· σ. 311, αρ. 8.79.


σχεδόν τα υπάρχοντά του.61 Ο γάμος της Lucia με τον Marco Morosini, ο οποί-ος ήταν βενετός ευγενής, ήταν πολύ σημαντικός από κοινωνική άποψη. Έπρεπε λοιπόν η κόρη του Franco να προικιστεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Στο γα-μήλιο συμβόλαιο που έγινε στη Μεθώνη στις 27 Μαΐου 1373, ο Franco έδινε προί-κα στην κόρη του 2.000 δουκάτα και άλλα 400 δουκάτα σε κοσμήματα, υφάσμα-τα και άλλα. Την εποχή που γράφτηκε το συμβόλαιο αυτό, η Lucia, ήταν καθώς φαίνεται το μόνο του παιδί εν ζωή αφού δεν αναφέρεται καθόλου στην κόρη του Anna, ενώ ξέρουμε ότι ο γιος του Nicoletto είχε πεθάνει αφήνοντας ένα γιό, τον Pietro. Με το συμβόλαιο αυτό δεσμεύεται να μοιράσει με τη διαθήκη του την ακί-νητη περιουσία του, η οποία βρισκόταν στη Μεθώνη, στη Κορώνη και στη βενε-τία, σε τρία μέρη, εκ των οποίων η κόρη του, Lucia, θα έπαιρνε τα δύο τρίτα και ο εγγονός του, Pietro, το ένα τρίτο, ενώ η σύζυγός του θα είχε την επικαρπία. Εάν οι δύο κληρονόμοι δεν θα έχουν απογόνους, μόνο η κόρη του θα μπορεί να δια-θέσει όλη την ακίνητη περιουσία και όχι ο εγγονός του.62

O Franco φαίνεται πως πέθανε δύο χρόνια αργότερα,63 αφήνοντας μια νέα δι-αθήκη στην οποία συμπεριλαμβάνονταν οι όροι του γαμήλιου συμβολαίου της Lucia. Η διαθήκη του Franco συντάχθηκε στις 2 Ιουλίου 1375 στη Μεθώνη από το νοτάριο Giovanni Gazo.64 Πιστός στους όρους του γαμήλιου συμβολαίου της Lucia, το οποίο αναφέρει στη διαθήκη του, μοιράζει την ακίνητη περιουσία του όπως προαναφέρθηκε, δηλαδή δύο τρίτα στη κόρη του και ένα τρίτο στον εγ-γονό του. Άφηνε στους εγγονούς του Pietro Polini και Nicoletto Morosini, από 2.000 δουκάτα τα οποία θα έπαιρναν όταν θα ήταν είκοσι χρονών. 65 Εάν ο Pietro

61. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (commissaria privata Marco Morosini), έγγρ. σε περγαμηνή. Η ταύτιση αυτή αποδεικνύεται και από ένα έγγραφο που βρίσκεται στο αρχείο του Pietro Polini, A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί (29 Ιανουαρίου 1395).

62. Documenta veneta, τ. 1/1, σσ. 175-176, αρ. 3.73. 63. Ένα μήνα πριν από τη σύνταξη της διαθήκης του, έδωσε πληρεξούσιο στον συμπέθε-

ρό του Fantino, στον γαμπρό του Marco και σε ένα συγγενή τους, τον Nicoletto Morosini του Lorenzo, A.S.V., Cancelleria inferiore, Notai, b. 93 (Giovanni Gazo), prot. atti, φ. 4r (1η Ιουνίου 1375).

64. A.S.V., Cancelleria inferiore, Notai, b. 93 (Giovanni Gazo), prot. testamenti, φ. 2r (2 Ιουλίου 1375, Μεθώνη). Η διαθήκη αναφέρεται και στα πρακτικά μιας δίκης στην οποία θα αναφερθούμε παρακάτω, A.S.V., Giudici di Petizion, Sentenze a giustizia, reg. 5, φ. 38r-v.

65. A.S.V., Cancelleria inferiore, Notai, b. 93 (Giovanni Gazo), prot. testamenti, φ. 2r: Item Petro, dillecto nepoti meo, fillio quondam Nicolleti olim fillii, dimito secundum quod continetur ei do-nasse et concesisse ut aparet in suprascripto instrumento carte scripte manu prefacti presbiteri Marci Marcella, ut clarius continetur, videlicet de tercia parte meorum bonorum immobillium, non obstante quod supradicta dona Beta uxor mea et solla commissaria debeat regere, posidere et gubernare, ipsa


πέθαινε πριν, τα χρήματα θα πήγαιναν στο εξάδελφό του και εάν εκείνος πέ-θαινε χωρίς απογόνους θα χρήματα θα τα κληρονομούσε η μητέρα του. Η Lucia όμως θα πρέπει να πέθανε πριν το 1388, έτος σύνταξης της διαθήκης του Marco Morosini, όπου φαίνεται ξαναπαντρεμένος, ενώ ο ίδιος ο Marco πρέπει να πέθα-νε πριν το 1394, όταν ο γιος του Nicoletto αναφέρεται ως γιος του ποτέ Marco. Η Betta ήταν ο μοναδικός εκτελεστής της διαθήκης του και κληρονόμος του υπο-λοίπου της περιουσίας του Franco αλλά και επικαρπωτής ολόκληρης της περιου-σίας του. Ο Franco ζητά να ταφεί στην εκκλησία της Santa Maria των Δομηνικα-νών στη Μεθώνη, όπως είχε αναφέρει και στην πρώτη του διαθήκη, προσδιορίζει όμως ότι θα ήθελε να ταφεί εκεί όπου είχε ταφεί ο πεθερός του, Stendal Tiepolo, όπου θα πρέπει να χτιστεί ένα παρεκκλήσι και ένα αλτάριο.66 Οι διαφορές ανά-μεσα στις δύο διαθήκες του Franco είναι εμφανείς και θα πρέπει να τις αναζητή-σουμε στη χρονική διαφορά αναμέσά τους, στη νέα οικογενειακή κατάστασή του καθώς και στην επιρροή της δεύτερης συζύγου του, Betta.

Όσον αφορά το Nicoletto αυτός πρέπει να είχε παντρευτεί μια Tomasina, το όνομα της οποίας αναφέρει στη διαθήκη του ο γιος τους Pietro. Στη ίδια διαθή-κη αναφέρεται και ο θείος του Pietro Davanzo. Αυτός ίσως είναι ο αδελφός της Tomasina.67 Ξέρουμε όμως ότι ο Pietro ήταν γιος του Nicolò Davanzo, οι οποί-οι ήταν διαχειριστές της περιουσίας των Polini στη βενετία για τα έτη 1378-1385.68 Η υπόθεση ότι η Tomasina ανήκε στην οικογένεια Davanzo ενισχύεται και από ένα γράμμα που έστειλε ο Pietro στη σύζυγό του από τη Μεθώνη το 1395, όπου αναφέρει μια πατρική θεία (ameda) από την οικογένεια αυτή.69 Ο μοναδικός γιος, από όσο ξέρουμε, του ζευγαριού ήταν ο Pietro. Αυτός πρέπει

viduante, cuncta predicta bona mea immobillia, ut in prefacta carta plenisime continetur. Item vollo et dimito predicto Petro, dillecto nepoti meo, ultra id quod supradictum est, ducatos duomillia, istis condicionibus inferius ordinatis quod prefatos denarios suprascripta dona Beta uxor et solli commis-saria mea non teneatur ei dare usque quo predictus Petrus pervenerit ad etatem annorum viginti, intendendo quod suprascriptus Petrus teneatur eidem done Bete uxori et solli commissarie mee facere plenisimam et irrevocabilem securitatem tam de eo quod sibi per cartam mei testamenti ac etiam pre-facte donationis sibi dimito, quam de omnibus rationibus quocumque modo et forma sibi petere vellet vel posset, tam de paterno quam de materno, cuiuscumque conditionis et forme esse posset, sin autem nichil habere vel recipere debeat de eo quod sibi dimito.

66. Ό.π.: Item vollo et ordino sepelliri apud ecclesiam sancte Marie de Mothoni ordinis predicatorum, et vollo quod fieri debeat de meis bonis apud meam sepulturam unum altarem cum una capella in qua sepultura iacet ser Stendal Teupullo.

67. βλ. παρακάτω.68. βλ. παρακάτω.69. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί (5

Σεπτεμβρίου 1395).


να παντρεύτηκε γύρω στα 1388, ίσως τον Αύγουστο, όταν σε λογαριασμό ανα-φέρεται η προίκα της συζύγου του που ανέρχεται στα 1000 δουκάτα σε τίτλους δημοσίου (imprestiti),70 την Beriola Contarini, κόρη του Pietro Contarini.71

Ο Pietro συνέταξε τη διαθήκη του στις 19 Αυγούστου 1394. Από αυτήν πληρο-φορούμαστε ότι ο Pietro άφηνε γενικό κληρονόμο στην περιουσία του και σε ό,τι θα αποκτούσε από τη κληρονομιά του παππού του και τη σύζυγο του τελευταίου, το γιο του, Francesco. Έτσι το παιδί, που δεν ήταν ακόμα 15 χρονών την εποχή εκείνη, μετά το θάνατο του πατέρα του θα γινόταν ιδιοκτήτης διάφορων σπιτιών στη βενετία καθώς και σπιτιών, τουλάχιστον επτά όπως είδαμε, χωραφιών, κή-πων και αμπελιών μεγάλων και μικρών στη Μεθώνη και την περιοχή της.72

Η περιουσία των Polini

Ένα μεγάλο μέρος των πληροφοριών που αφορούν την περιουσία των Polini προέρχονται από τη συλλογή των εγγράφων του Pietro Polini όπου πε-ριέχονται και έγγραφα του πατέρα του, Nicoletto και του παππού του Franco.73 Ο Franco Polini είχε σημαντική ακίνητη περιουσία στη βενετία. Μετά τον θά-νατό του καταγράφηκαν από τους Nicolò και Pietro Davanzo, πατέρα και γιο, τα εισοδήματα που προέρχονταν από αυτή. Οι δύο φαίνεται πως είχαν εξουσι-οδότηση από τον εκτελεστή της διαθήκης, τη Betta, για να διαχειρίζονται την περιουσία της κληρονομιάς στη βενετία. Οι λογαριασμοί τους αφορούν την περίοδο 1378 από την πρώτη Αυγούστου έως το 1385.74 Τα σπίτια που ανήκαν στον Franco Polini ήταν τα παρακάτω:

70. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί [Αύγουστος 1388-Μάιος 1390 ή λίγο αργότερα] : Ser Piero Polini die aver per la inpromessa de soa muier die eser ducati 1000 de inprestedi meto queli a .... 36 el C monta in tuto ___ lb. 36 s. 0 d. 0 grossi.

71. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί [1390-1394], φ. 1v (λογαριασμοί ίσως του 1390). Στο ίδιο φύλλο διπλωμένο στα τέσσερα βρίσκονται διάφορα έγγραφα, όπως λογαριασμοί, η διαθήκη του Pietro, τα αντίγραφα μιας επιστολή του προς τον Marino Piza, κάτοικο Μεθώνης, και μιας άλλης στο Simone Dolfin.

72. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί [1390-1394], φ. 2r-v (διαθήκη του Pietro Polini): Item sya laso a mio fio Francesco chaxe mese in Modon e vigna una granda, vignole 2 pizole mese in Modon e chanpo uno meso a Modon fo de mio bexavo misser Stendal Tiepo[lo] e zardin uno meso a Modon y qual sya tuty de mio fio abiando el dito tenpo de any 15 che sia so segnor. Item sya laso le chaxe de sen Muyxe al dito mio fio.

73. Το αρχείο του Pietro σωζεται στην αρχειακή σειρά των Επιτρόπων του Αγίου Μάρκου, A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini).

74. Τα σπίτια που βρίσκονταν στη βενετία αναφέρονται σε τρεις λογαριασμούς γραμμένους σε χάρτινα φύλλα. Στον ένα λογαριασμό καταγράφονται τα διαμερίσματα της κληρονομιάς με τα ετήσια ενοίκια που αντιστοιχούν στο καθένα ακόμα και αν δεν είναι νοικιασμένα την πρώ-


Ενορία Περιγραφή Ετήσιο ενοίκιο

San Vitale κάτω διαμέρισμα (la chaxa de soto) 6 δουκάταSan Vitale πάνω διαμέρισμα (la chaxa de sovra) 6 δουκάταSan Moisè διαμέρισμα έξω από την αυλή 8 δουκάτα (la chaxa fura de la chorte)San Moisè μικρό διαμέρισμα μπαίνοντας στην αυλή 3 δουκάτα (la chaxa piçola intrando in la chorte)San Moisè διαμέρισμα πάνω από τη σκάλα 8 δουκάτα (la chaxa da soler a la man senestra suxo per la schala)San Moisè διαμέρισμα κάτω από τη σκάλα 6 δουκάτα (la chaxa de soto la schala)San Moisè διαμέρισμα κάτω από τη στέγη 6 δουκάτα προς τη ρίβα (la chaxa de soto lo archivolto a la riva)San Moisè διαμέρισμα στη ρίβα (la chaxa da la riva) 8 δουκάταSan Moisè διαμέρισμα στη ρίβα (la chaxa da la riva)75 8 δουκάταSan Moisè διαμέρισμα 24 δουκάταSanti Giovanni e Paolo μεγάλο διαμέρισμα (la chaxa granda) 42 δουκάταSanti Giovanni e Paolo το κάτω διαμέρισμα (la chaxa de soto) 11 δουκάτα

Σύνολο ενοικίων εάν όλα τα διαμερίσματα ήταν νοικιασμένα 136 δουκάτα

Γνωρίζουμε μόνο για τα σπίτια της ενορίας του San Moisè πώς ήρθαν στην κατοχή του Franco. Αυτά ανήκαν στον πατέρα του, Felice Polini, ο οποίος με τη διαθήκη του τα άφησε στους γιούς του. Μετά το θάνατό του, ο Franco τα διεκ-δίκησε, αφού, όπως είδαμε παραπάνω, οι δύο αδελφοί του είχαν πεθάνει και μόνο ο ένας είχε αφήσει απογόνους.76

Μετά τον θάνατο του Franco, η Betta διαχειριζόταν την βενετική περιουσία με τη βοήθεια διαφόρων πρακτόρων, οι οποίοι μάζευαν τα ενοίκια και πλήρω-

τη Αυγούστου που γίνεται η καταγραφή, στον δεύτερο τα εισοδήματα της κληρονομιάς κυρίως από τα ενοίκια των ετών 1378-1385 και στον τρίτο τα έξοδα, όπου μεταξύ άλλων αναφέρονται τα έξοδα που έγιναν για εργασίες συντήρησης των σπιτιών· A.S.V., Procuratori di San Marco, Mi-sti, b. 63 (carte Pietro Polini).

75. Αυτό το διαμέρισμα δεν αναφέρεται στους λογαριασμούς ίσως επειδή ήταν και παρέμεινε ανοίκιαστο εάν δεν είναι λάθος του πρώτου λογαριασμού· A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. [1η Αυγούστου 1378].

76. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), σημειώσεις σε χαρτώο δίφυλλο, χ. ημ., όπου εξετάζεται το γεννεαλογικό δέντρο των Polini για να καθοριστούν τα δικαιώματα του κάθε μέλους στην κληρονομιά καθώς επίσης και η σχετική νομοθεσία. Για την οικογένεια Polini, βλ. παραπάνω και για το γεννεαλογικό τους δέντρο στο παράρτημα.


ναν τα διάφορα έξοδα της κληρονομιάς: από το 1375 έως το 1378 ο Nicoletto Pagan, από το 1378 έως το 1384 ο Pietro Davanzo.77 Σύμφωνα με το γαμήλιο συμβόλαιο της Lucia και με τη διαθήκη του Franco, το ένα τρίτο της ακίνητης περιουσίας του τελευταίου θα ανήκε στον Pietro. Φαίνεται ότι κάποια στιγμή χωρίστηκε η ακίνητη περιουσία του Franco και τα σπίτια στο San Moisè ήταν μέρος της κληρονομιάς που περιήλθε στον Pietro. Από αυτά θα έπρεπε να παίρνει από ενοίκια 50 δουκάτα το χρόνο. Όμως για 15 χρόνια, δηλαδή από το 1375 έως το 1390, δεν έλαβε τίποτα.78 Υποθέτουμε ότι αυτή η καταγγελία στους Giudici di Petizion πρέπει να έγινε το 1390 ή λίγο αργότερα, αφού αναφέρεται στα ετήσια ενοίκια της περιόδου 1375-1390.79 Η Betta κράτησε επίσης ενοίκια της κληρονομιάς του Marco Morosini, συζύγου της κόρης της, ο οποίος είχε παντρευτεί σε δεύτερο γάμο, όπως είδαμε παραπάνω με κάποια Lena από την Κρήτη. Η Lena όμως έπρεπε να λαμβάνει μέρος των ενοικίων αυτών per el so degado. Για αυτό το λόγο είχε κάνει εξουσιοδότηση στον Pietro Polini, ο οποί-ος στις 29 Ιανουαρίου 1395 ζητά από τον εξάδελφό του Nicoletto Morosini, ως αντιπρόσωπο της Betta, τα χρήματα που ανήκαν στη Lena.80 βλέπουμε λοιπόν ότι όσοι ζημιώθηκαν από τη Betta ένωσαν τις δυνάμεις τους για να την αντι-μετωπίσουν και να προωθήσουν τα δικαιώματά τους. Η Lena ήταν η δεύτερη σύζυγος του συζύγου της ετεροθαλούς αδελφής του πατέρα του Pietro!

Εκτός από την ακίνητη ιδιοκτησία στη βενετία, οι Polini είχαν και καταθέ-σεις στην camera degli imprestiti. Από το λογαριασμό των εξόδων της κληρονο-μιάς του Franco Polini τον οποίο παρουσίασαν οι Nicolò και Pietro Davanzo, φαίνονται να γίνονται νέες καταθέσεις και ανανεώσεις παλαιότερων.

Ο Franco Polini διατηρούσε ακίνητη περιουσία και στη περιοχή της Μεθώνης όπου είχε στη κατοχή του διάφορα αμπέλια. Ανάμεσα στα έγγραφα του Pietro Polini βρέθηκαν και δύο σημειωματάρια. Το πρώτο του έτους 1371 μάλλον ανήκε στον παππού του Franco. Εκεί κατέγραφε το μούστο που έπρεπε να πάρει ή του χρωστούσαν διάφορα πρόσωπα στη Μεθώνη, τα έξοδα που έκανε για τη μεταφο-ρά του και για το κλάδεμα των αμπελιών. Σε αυτό αναφέρονται αμπέλια στην Κα-λόκαλη και στη Ρίπαινα. Αναλυτικά:

77. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί [1388].78. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί [1390

ή λίγο αργότερα]79. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί [1390

ή λίγο αργότερα].80. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί (29

Ιανουαρίου 1395).


Το τετράδιο ανοίγει με μια σειρά καταγραφών ποσοτήτων μούστου που με-ταφέρθηκαν στην αποθήκη (gabana) του Vetor Marcello.81 Διάφορες ποσότητες μεταφέρθηκαν από τους υπηρέτες του Franco, Pietro και Marco, αλλά και από άλλους όπως τους Νικόλα και Πέτρο Καλονά, Στέφανο Κορωναίο, Λίο Κανέα, Ανδρέα Καλαμαρά και Τζάνε Πορφυρό,82 χωρίς όμως να αναφέρεται από που προέρχονταν. 83 Το ίδιο έτος στις 3 Οκτωβρίου, ο Vetor Marcello, εξουσιοδοτεί τον κάτοικο Μεθώνης Antonio Viaro να πληρώσει το μούστο που προφανώς πήρε από διάφορους κατοίκους της περιοχής και να δώσει τις σχετικές αποδεί-ξεις.84 Από τα παραπάνω φαίνεται ότι ο Marcello αγόρασε μια ποσότητα μού-στου και από τον Franco.

Έπειτα καταγράφονται τέσσερις Έλληνες που χρωστούσαν μούστο στο Franco. Οι ποσότητες μάλλον εκφράζονται σε μέτρα:85

Τζώρτζης Σκουλογένης 280 μέτρα μούστουπαπά Γιάννης Πολυκαλάς 280 μέτρα μούστουΜιχάλης βάρσαμος 20 μέτρα μούστουΓιάννης Λαρδέας 25 μέτρα μούστου και άλλα 8 από την περασμένη χρονιά

81. Για τον Vittore Marcello, βλ. παρακάτω.82. Για τη μεταφορά ποσοτήτων μούστου για λογαριασμό του Franco Polini όπου συμμετείχαν

οι ίδιοι αγωγιάτες, όπως αναφέρονται σε αυτή τη περίπτωση βλ. παρακάτω.83. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), χαρτώο σημειωματάριο

[1371], φ. 2r-v: Questo sie lo mosto che ar[ecevi] ser Vetor Marçello in la so gabana da misser Francho Polini. Όσον αφορά τις ποσότητες του μούστου που μεταφέρθηκαν, δεν είναι ξεκάθαρο αφού στο σημειωματάριο καταγράφονται με ένα σύμβολο το οποίο μοιάζει με το κλειδί του σολ. Για παράδειγμα, Item per Nicola Chalona & II de mosto. Εάν υποθέσουμε ότι το σύμβολο αυτό αφορά ποσότητες και αυτές είναι μετρημένες σε μέτρα, τότε, από το άθροισμα των ποσοτήτων αυτών, φαίνεται ότι από τις 22 έως τις 28 Σεπτεμβρίου μπήκαν στην αποθήκη 78 μέτρα μούστου. Για τα μέτρα βλ. παρακάτω, σημ. 85.

84. Documenta veneta, τ. 1/2, σ. 326, αρ. 8.100: ad persolvendi musstum, quod ipse debet solvere aliquibus personis de Mothono.

85. Στο κείμενο αυτό οι ποσότητες του μούστου αναφέρονται με «Mi» και σε καμία περί-πτωση δεν αναφέρεται η ποσότητα εξ ολοκλήρου. Εδώ θα χρησιμοποιήσουμε ως μονάδα μέ-τρησης τα μέτρα (metra, mitri), γιατί αυτή αναφέρεται στα νοταριακά έγγραφα της βενετικής Μεθώνης. βλέπε για παράδειγμα Documenta veneta, τ. 1/1, σσ. 262-263, αρ. 4.76 (19 Ιουνίου 1374) και ό.π., τ. 1/2, σ. 120, αρ. 6.228 (5 Οκτωβρίου 1336), σσ. 158-159, αρ. 6.263 (14 Αυγού-στου 1336)· σσ. 324-325, αρ. 8.98 (28 Σεπτεμβρίου 1371)· σσ. 331-333, αρ. 8.108 (27 Μαρτίου 1372). Για τα μέτρα βλ. Documents sur le régime des terres, σσ. 278-279.


Σε αυτή την καταγραφή δεν αναφέρεται η ημερομηνία ούτε από ποιό αμπέ-λι προέρχεται ο μούστος. Συνολικά οι τέσσερις Έλληνες του χρωστούσαν 613 μέτρα μούστου εκ των οποίων 605 για την ίδια σοδειά.86

O Franco Polini είχε έσοδα και από ένα αμπέλι στη Καλόκαλη από το οποίο έπρεπε να παίρνει μέρος του μούστου: Vigna de lo Chalochalli questo e quello che recevi per la mia parte de mosto, από τους παρακάτω:87

Papà Vassilli SedatilloIacomello Sedatillo 14 μέτρα μούστουZorzi Sedatillo 19 μέτρα μούστουLio SedatilloNicola SedatilloTodero ChomuieroStamati Meri

Από αυτούς που θα έπρεπε να δώσουν το μούστο μόνο δύο είχαν δώσει, όπως φαίνεται παραπάνω, όταν γράφτηκε το σημειωματάριο. Πρόκειται για μέρος του μούστου που παράγονταν σε αυτό το αμπέλι. Και σε αυτή την πε-ρίπτωση οι πληροφορίες που δίνει αυτή η καταγραφή είναι ελλιπής και δεν ξέρουμε σε ποιόν ανήκε το άλλο μέρος του μούστου. Είναι πιθανό ότι το είχε δώσει στους Sedatillo για να το δουλεύουν με την υποχρέωση να του δίνουν μέρος του μούστου.88

Οι υπόλοιπες καταγραφές αφορούν ένα αμπέλι στη Ρίπαινα. Στο φύλλο 8 αναφέρεται: questi sie li agoçati de la vigna de la Ripina de chαriça lo mosto. Εδώ δη-λαδή καταγράφονται οι αγωγιάτες που μετέφεραν το μούστο:89

86. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), χαρτώο σημειωματάριο [1371], φ. 4r: Al nome di Dio amen.

Item die me dare Zorçi Sculoieni m[etr]i CCLXXX de mosto. Item die me dare papa Iani Polichala m[etr]i CCLXXX de mosto. Item die me dare Michalli Varsamo m[etr]i XX de mosto. Item die me dare Iani Lardea m[etr]i XXV de mosto e del ano passa m[etr]i VIII de mosto.87. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), χαρτώο σημειωματάριο

[1371], φφ. 5v-6r. Και σε αυτή την καταγραφή οι υποτιθέμενες ποσότητες σημειώνονται με ένα σύμβολο που μοιάζει με το κλειδί του σολ.

88. βλ. παρακάτω σχετικά με την περίπτωση του αμπελιού του Νicoletto Polini.89. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), χαρτώο τετράδιο

[1371], φ. 8r-v. Οι ποσότητες σημειώνονται σε μια οριζόντια γραμμή με μια κάθετη γραμμή για κάθε μονάδα και κάθε δέκατη γραμμή γίνεται σταυρός για παράδειγμα 8 μέτρα |||||||| .


Όνομα Ποσότητα μούστου Αμοιβή σε μέτρα90

Nicola Chalona da la Ripina 9 5 υπέρπυρα Petro Chalona 10 Stefano Choroneo 18 5 υπέρπ., 44 στερλ.91

Zorçi Tarapa 5 3 υπέρπ. Andrea Chalamara choroneo 3 21 στερλ. Lio Spanopulo 1 4 στερλ. Chosta Toso 20 4 υπέρπ. Iani Porfiro 1 4 στερλ. Lias de Magni 31 Zorçi Rechuti 2 Lio Chanea 1 Andrea Munistiano 9 36 στερλ. Gligori Laga 22 Vasili Nisioti 2 Andrea Chuminari 9 36 στερλ. Zorçi Chalona 12 Dimitri Chadromati 5

Φαίνεται ότι τα ποσά που αναφέρονται σε αυτή την καταγραφή είναι αυτά που έλαβαν έως εκείνη τη στιγμή γιατί δεν υπάρχει μια ακριβής αντιστοιχία ποσότητας κρασιού και αμοιβής. Συνολικά μεταφέρθηκαν 160 μέτρα μούστου. Στην αρχή του τετραδίου όταν αναφέρεται η μεταφορά του μούστου στην απο-θήκη του Vetor Marcello, μερικά ονόματα αγωγιατών επαναλαμβάνονται, όπως ο Νικόλας και ο Πέτρος Καλονάς, ο Στέφανος Κορωναίος, ο Λίο Κανέας, ο Ανδρέας Καλαμαράς και ο Τζάνες Πορφυρός, αλλά δεν αντιστοιχούν όλες οι ποσότητες και για αυτό το λόγο είναι δύσκολο να βρεθούν αντιστοιχίες, δηλα-δή εάν πρόκειται για μέρος των 160 μέτρων μούστου ή για άλλο.

Στο τετράδιο καταγράφονται επίσης οι αγροτικές εργασίες που έγιναν στο αμπέλι της Ρίπαινας. Στις 18 Φεβρουαρίου 1372 (βεν. έτ. 1371), ο Φράνκο ση-μειώνει τους εργάτες που κλήθηκαν να κλαδέψουν το αμπέλι, τις ημέρες εργα-σίας για το κλάδεμα και τα χρήματα που έλαβαν εώς εκείνη την ημερομηνία.92

90. Για τα μέτρα ισχύουν όσα αναφέρονται παραπάνω, στη σημείωση 85.91. Στερλίνες είναι η ανάπτυξη της συντομογραφίας st ενώ τα υπέρπυρα συντομογρα-

φούνται ως pp ή ppy.92. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), χαρτώο τετράδιο

[1371], φφ. 9v-10r: A lo nome de Dio amen. 1371 a die XVIIII de lo messe de Febraio fo messo man a la vigna de la Ripina a çerpir a de homeni. Οι μέρες εργασίας σημειώνονται όπως και στην προηγούμενη περίπτωση σε μια οριζόντια γραμμή με μια κάθετη γραμμή για κάθε μέρα και κάθε δέκατη γραμμή γίνεται σταυρός για παράδειγμα 5 μέρες ||||| .


Μερικά από τα ποσά του ακόλουθου πίνακα είναι αθροίσματα, προφανώς γιατί πληρώθηκαν σε διαφορετικές στιγμές. Τα ποσά που σημειώνονται με αστερί-σκο είναι ελλειπή.

Όνομα Ημέρες εργασίας Αμοιβή σε στερλ.

Todero Anastassi 10 10* Zuriaçi Alessi 10 40 Petro Chomatiano 4 16 Defilato Chomatiano 4 16 Iani Chomatiano 5 20 Nicola Moraiti 14 Nicolò Apergi 3 12 Nicita Apergi 3 12 Cheno Timeno 3 12 Iani Murfoieni 2 8 Parasevo Avarianioti 1 4 Todero Chomatino 2 4* Nichola Chula 2 8 Michali Assaniti 3 12 Iani Chula 1 4

Από τον παραπάνω πίνακα φαίνεται ότι οι αγροτικοί εργάτες στα αμπέλια για αυτή την εργασία αμοίβονταν με 4 στερλίνες τη μέρα. Σε δύο περιπτώσεις φαίνεται ότι δεν αντιστοιχούν, ίσως γιατί δεν έχουν λάβει ακόμα ολόκληρη την αμοιβή τους.

Το Μάρτιο έγιναν νέες εργασίες για τη συντήρηση του αμπελιού στη Ρίπαι-να. Στις δύο του μήνα καταγράφεται μια σειρά εργατών με τις ημέρες που εργά-στηκαν εκεί και την αμοιβή που έλαβαν.93

Όνομα Ημέρες εργασίας Αμοιβή

Todero vech[i?]o Anastasi 9 - Defilato Chugo 2 8 Ο κουνιάδος του παραπάνω 2 8 Zorçi Chuluro 2 12 Nicola Chalamara 3 12 Ο γιος του παραπάνω 3 12 Chenodocho Paxo 2 8 Zorçi Semos 1 4

93. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), χαρτώο τετράδιο [1371], φφ. 10v-11r: 1372, a die II de lo mese de março, fo messo man a lo chavra ande homeni in la vigna de la Ripina. Οι μέρες σημειώνονται όπως παραπάνω.


Zorçi Chali 3 12 Zorçi Sabos 2 8 Zorçi Chuticha 2 8 Defilato Rusuo 2 8 Iani Chuluro 2 10 Cheno Timeno 1 4 Todero Chugo 3 8 Nicola Chundi 6 24 Iani Murfogieni 1 4 Zuriaçi Aleschi 6 24 Niçita Apergi 2 8 Chosta 5 20 Nicola Chula Chuchaçi 7; ; Tarapa Chula 8 32 Andrea Topaliti 1 4 Vasa/Nasi Archonda 3 12 Dimitri Chandromati 4 16 Simeo Chundi 2 8

Παρατηρούμε ότι και σε αυτή τη περίπτωση οι αμοιβές κυμαίνονται στις τέσσερις στερλίνες την ημέρα.

Ο γιος του Franco, Nicoletto, πρέπει να ήταν νέος όταν πέθανε ο παππούς του, Stendal Tiepolo, ενώ ο ίδιος πρέπει να απεβίωσε πριν από τον πατέρα του, ανάμεσα στο 1365 και το 1373, αφήνοντας ένα γιό, τον Pietro, στον οποίο έχουμε ήδη αναφερθεί. Πιο συγκεκριμένα μπορούμε να υποθέσουμε ότι πέθανε γύρω στα 1370, όταν ο πατέρας του, Franco, αρχίζει να παίρνει τα ενοίκια των σπιτιών που του ανήκουν στη Μεθώνη.94 Για αυτή την περίοδο δεν γνωρίζουμε πολλά και σχε-δόν όλα προέρχονται από τα έγγραφα τα σχετικά με τις αιτήσεις του Pietro προς την Betta για να πάρει ό,τι θεωρούσε ότι του ανήκε από την περιουσία του παπ-πού του. Όπως μας πληροφορεί ο ίδιος ο Pietro, ο πατέρας του ήταν filius familias,95 δηλαδή ο Nicoletto βρισκόταν ακόμα, τουλάχιστον μέχρι το γάμο του, αλλά και μέχρι το θάνατό του όπως φαίνεται, κάτω από την πατρική εξουσία.96

94. βλ. πρακτικά δικαστηρίου 1394.95. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί χ. ημ.:

Del fato chel me domada misser Marcho Morexiny per nome de la chomesarya che de myo avo misser Francho Poliny, pagase la ypromesa de mya mare, qua respondo che myo pare iera fio famylya ave data questa impromesa in le soma e chando myo pare mory el chovene pagar, questo non e chotrary per quel iera fio famylial sy ben selo in la de lo lave ben in le so man nyte ave mio pare.

96. Για την πατρική εξουσία στην Κρήτη κατά τη βενετοκρατία, βλ. Γ. Χατζάκης, «Η πατρική εξουσία στο δικαιϊκό περιβάλλον της βενετοκρατούμενης Κρήτης. Νομική διάσταση


Ο Nicoletto και στη συνέχεια ο γιος του, Pietro Polini, ήταν τελικά κληρονόμοι του Stendal Tiepolo. Με τη διαθήκη του, ο τελευταίος όπως είδαμε κληροδοτού-σε 4 σπίτια, ένα στην εκκλησία του αγίου Ιωάννη, ένα στη σύζυγό του Caterina, ένα στον εξώγαμο γιο του Nicoletto και ένα στον εγγονό του Giacomello Tiepolo, τα δύο τελευταία σπίτια με τον όρο ότι εάν οι κληροδόχοι δεν βρίσκονταν πλέον εν ζωή τα σπίτια θα πήγαιναν στα εγγόνια του Nicoletto και Anna. Ο πιο στενός συγγενής του Στεντάλ που παρέμεινε εν ζωή ήταν ο Nicoletto Polini. Αυτός όμως όπως ξέρουμε ήταν filius familias, και ο πατέρας του, Franco Polini, και ως pater familias και ως εκτελεστής της διαθήκης του Stendal, διαχειριζόταν την περιουσία των Tiepolo που πέρασε στα χέρια του Nicoletto. Αυτή αποτελούνταν από διάφο-ρα σπίτια στη Μεθώνη, ένα αμπέλι και μια αλυκή. Από τη διαθήκη του Stendal φαίνεται ότι αυτός είχε 4 σπίτια όμως από τα πρακτικά μιας δίκης, στην οποία θα αναφερθούμε στη συνέχεια φαίνεται ότι τα σπίτια ήταν επτά. Ακόμα και αν ο Nicoletto κληρονόμησε όλους τους συγγενείς του Tiepolo, η διαφορά στον αριθμό των σπιτιών είναι μεγάλη. Αυτή η διαφορά μπορεί να εξηγηθεί, εάν υποθέσουμε ότι άλλα σπίτια ή χρήματα αποτελούσαν μέρος του «υπολοίπου» της περιουσίας του που με την διαθήκη του άφηνε στη διάθεση των εκτελεστών της διαθήκης για φιλανθρωπίες. Ο εκτελεστής της διαθήκης του όμως ήταν ο Franco ο οποίος μπο-ρεί να διέθεσε το «υπόλοιπο» για να προικίσει το γιο του ή να έκανε αγορές νέων σπιτιών. Όπως και να έχει, αυτά τα σπίτια ανήκαν στον Nicoletto, αφού ο γιος του κατάφερε να κερδίσει μια δικαστική διένεξη με τη μητριά του πατέρα του: τα σπί-τια αυτά έδιναν ένα εισόδημα από ενοίκια 30 δουκάτων το χρόνο, τα οποία μετά το θάνατο του Nicoletto, προφανώς το 1370, έπαιρνε ο Franco. Όταν αυτός πέθα-νε το 1375, η Betta κράτησε τα χρήματα αυτά και δεν έδωσε τίποτα στον γιο του Nicoletto, Pietro. Το 1394, δηλαδή 19 χρόνια από τότε που ανέλαβε την εκτέλεση της διαθήκης του συζύγου της, δεν είχε ακόμα επιστρέψει τα 150 δουκάτα για τα ενοίκια των πέντε χρόνων που μεσολάβησαν. Στην αίτηση του Pietro αναφέρεται ότι τα επτά σπίτια ήταν του προπάππου του Stendal Tiepolo.97

Εκτός από τα σπίτια, φαίνεται πως περιήλθαν στα χέρια του Pietro η αλυκή που ο προπάππος του Stendal είχε αφήσει στη δεύτερη σύζυγό του. Αυτό μπορού-με να το συμπεράνουμε από μία σημείωση του Πιέτρο όπου αναφέρει ότι θέλει

και εξελικτική πορεία ενός θεσμού», Επετηρίς του Κέντρου Ερεύνης της Ιστορίας του Ελληνικού Δικαίου 39 (2006), 143-209.

97. A.S.V., Giudici di Petizion, Sentenze a giustizia, reg. 5, φ. 38r-v (14 Μαρτίου 1394): supra-scriptus ser Petrus Polini petebat ibidem dicte commissarie libras quindecim grossorum pro affictibus domorum septem positarum in Mothono quondam ser Stendalis Teupulo olim bisavi materni ipsius ser Petri Polini spectancium et pertinencium eidem actori, exactis annis quinque continuis, videlicet a 1370 usque MCCCLXXV, per dictum quondam ser Franchum ad racionem ducatorum XXXta in anno.


να αποδείξει ότι η αλυκή (campo de le saline) που είχε στη κατοχή του είχε μια κά-ποια παραγωγή, εισοδήματα της οποίας δεν έλαβε για 14 χρόνια.98 Ξέρουμε ότι η δεύτερη σύζυγος του Stendal, η Caterina, είχε κληρονομήσει από αυτόν την επικαρπία πάνω σε μια αλυκή (campum de salinis) και σε ένα σπίτι.99 Όπως δεί-χνουν τα παραπάνω στοιχεία, φαίνεται ότι ο Nicoletto κληρονόμησε και τα δύο. Δεν ξέρουμε εάν η Caterina ήταν η μητέρα της Lucia, της μητέρας δηλαδή του Nicoletto, αλλά δεν θα μπορούσε να διαθέσει τα δύο αυτά ακίνητα γιατί θα έπρε-πε να πουληθούν και να δοθούν για φιλανθρωπίες για τη σωτηρία της ψυχής του Franco και της πεθαμένης συζύγου του. Ίσως όμως ο Franco, ως εκτελεστής της διαθήκης, να ερμήνευσε τη θέληση του πεθερού του προς όφελος του γιου του ή να τα αγόρασε ή να τα κράτησε δίνοντας κάτι για φιλανθρωπίες.

Ο Nicoletto είχε και αμπέλια στη κατοχή του τα οποία κληρονόμησε ο Pietro. Στις 16 Ιανουαρίου 1365 στη Μεθώνη, ο Nicoletto Polini παραχώρησε στον Leo Madacio το μισό δύο αμπελιών (duas pecias terre vineate) που βρισκό-ταν κοντά στο Προκοπίτσι στη θέση Μπαμπάκα ή βαμβάκα. Όπως δηλώνει ο ίδιος στο κείμενο του συμβολαίου, τα αμπέλια προέρχοταν από κληροδότημα που του άφησε ο συγγενής του Giacomello Tiepolo,100 το οποίο είχε καταχωρι-στεί στο κατάστιχο αποφάσεων του καστελλάνου Francesco Caravello (καστελ-λάνος από το 1359 έως το 1361).101 Ο Leo υποχρεώνεται να διατηρεί τα αμπέλια σε καλή κατάσταση, να κάνει όλες τις απαραίτητες εργασίες και να δίνει στο Nicoletto το μισό από το μούστο που παράγεται σε αυτά. Ίσως αυτά τα αμπέ-λια να ταυτίζονται με τα δύο μικρά αμπέλια (vignole), αυτά που αναφέρονται σε μια σημείωση του Pietro και για τα οποία έπρεπε να λαμβάνει ετησίως ει-σοδήματα από το μούστο και τα οποία δεν έλαβε για 14 χρόνια.102 Στη κατοχή του Pietro αναφέρεται και ένα αμπέλι που ανήκε στον προπάππο του, Stendal

98. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί: Anchora digo che voio provar del mio cha[m]po de le saline de zo che l’a fato ogno ano che xe any 14. Το έγγραφο δεν φέρει ημερομηνία, αλλά από τη μία πλευρά του αναφέρεται στο έτος 1391 ενώ από την πλευρά στην οποία αναφερόμαστε εδώ θα πρέπει να υποθέσουμε το έτος 1388 ή περίπου αφού αναφέρεται σε 14 χρόνια για τα οποία ο Pietro δεν λαμβάνει έσοδα, προφανώς μετά τον θάνατο του παππού του Φράνκο.

99. βλ. παραπάνω σχετικά με τη διαθήκη του Stendal Tiepolo.100. Αυτός ο Giacomello πρέπει να ταυτίζεται με τον Giacomo, εγγονό του Stendal Tiepolo,

για τον οποίο έχουμε ήδη μιλήσει. Ο τελευταίος με τη διαθήκη του άφησε στο εγγονό του, γιο του γιου του, Nicoletto, ένα αμπέλι και ένα μεγάλο σπίτι, και σε περίπτωση που αυτός πέθαινε, στα παιδιά της νεκρής επίσης κόρης του, Nicoletto και Anna. Ο Nicoletto ήταν ο πατέρας του Pietro.

101. βλ. Chroniques gréco-romanes inédites ou peu connues, έκδ. Ch. Hopf, βερολίνο 1873 (ανατ. Αθήνα 1961), σ. 379.

102. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί [1390;].


Tiepolo. Από το μούστο που παραγόταν στο αμπέλι αυτό έπρεπε να λαμβάνει 100 υπέρπυρα το χρόνο, τα οποία όμως δεν έλαβε και σε αυτή την περίπτωση για 14 χρόνια.103 Η συνολική περιουσία του Pietro στη Μεθώνη το 1394 αναφέ-ρεται στη διαθήκη του, με την οποία άφηνε στο γιο του όλα του τα υπάρχοντα στη πόλη αυτή και την περιοχή της, δηλαδή τα σπίτια και τα αμπέλια που προ-αναφέρθηκαν, ένα χωράφι και έναν κήπο.104

Όταν πέθανε ο Franco, η δεύτερη σύζυγός του, Betta, βρέθηκε να διαχειρίζε-ται και τις δύο περιουσίες προς όφελος φυσικά της κόρης της και όχι του εγγονού του συζύγου της, Pietro. O τελευταίος φαίνεται ότι εγκαταστάθηκε στη βενετία στην ενορία του Sant’Angelo, αλλά δεν γνωρίζουμε πότε, ίσως όταν παντρεύτη-κε την Beriola Contarini. Εκεί άρχισε μια δικαστική μάχη ενάντια στη δεύτερη σύζυγο του παππού του και μητριά του πατέρα του, Betta, που κράτησε πολλά χρόνια. Από τις δίκες που ακολούθησαν έχουμε τα πρακτικά της μίας κατά την οποία ο Pietro ζήτησε από την κληρονομιά του παππού του τα ενοίκια πέντε ετών από τα επτά σπίτια που βρίσκονταν στη Μεθώνη και αρχικά ανήκαν στον προπάππου του Stendal Tiepolo, πατέρα της πρώτης συζύγου του παππού του.105 Ενωρίτερα, πριν τον Αύγουστο του 1388, ο Pietro είχε κερδίσει και μια άλλη δίκη, στη συνέχεια της οποίας η Betta φυλακίστηκε.106 Ο ίδιος φρόντισε να στείλει στη Μεθώνη την καταδικαστική απόφαση έτσι ώστε να συλληφθεί και φυλακιστεί η μητριά του πατέρα του. Φαίνεται από διάφορους λογαριασμούς του Pietro το 1388, ότι μερικά από τα αιτήματα του Pietro για τα οποία καταδικάστηκε η Betta ήταν σχετικά με τα 2.000 δουκάτα και το ένα τρίτο της ακίνητης περιουσίας που του άφησε ο παππούς του με τη διαθήκη του.107

103. Το αμπέλι αυτό αναφέρεται σε δύο σημειώσεις του Pietro Polini, η μια χωρίς ημερομηνία αλλά πιθανώς του 1390 και η άλλη μάλλον του 1390 ή λίγο αργότερα: A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί [1390;] και έγγρ. σε χαρτί [1390 ή αργότερα].

104. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί [1390-1394], φ. 2r-v (διαθήκη του Πιέτρο Πολίνι, 1394): Item sya laso a mio fio Francesco chaxe mese in Modon e vigna una granda, vignole 2 pizole mese in Modon e chanpo uno meso a Modon fo de mio bexavo misser Stendal Tiepo[lo] e zardin uno meso a Modon y qual sya tuty de mio fio abiando el dito tenpo de any 15 che sia so segnor. Item sya laso le chaxe de sen Muyxe al dito mio fio.

105. βλ. παραπάνω σχετικά με τα σπίτια του Stendal Tiepolo. Η δίκη έγινε στις 14 Μαρτίου 1394.

106. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί [Αύγουστος 1388]. Σε μια νοταριακή πράξη της 5ης Αυγούστου 1392 αναφέρεται η φυλάκιση της Betta: A.S.V., Cancelleria inferiore, Notai, b. 169 (Marco de Raffanellis), prot. 1396-1398, χ. αρ.

107. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί [1388].


Ίσως σε αυτή τη δίκη ή σε επόμενη δικαστική διένεξη (δεν ξέρουμε ακρι-βώς πόσες δίκες κινήθηκαν από τον Pietro) αναφέρονται οι σημειώσεις του Pietro Polini σχετικές με αιτήματα του Pietro κατά της κληρονομιάς του παπ-πού του που διαχειριζόταν η Betta. Το έγγραφο αυτό όμως δε φέρει ημερομη-νία και αναφέρει ποσά που του χρωστούσε, χωρίς όμως να αναφέρει τον ακρι-βή λόγο για τον οποίο έπρεπε να λαμβάνει αυτά τα χρήματα. Αναφέρει όμως σε πολλές περιπτώσεις ότι αφορούν χρήματα που έπρεπε να εισπράξει για πέντε χρόνια αρχίζοντας από το θάνατο του πατέρα του, δηλαδή από το 1370 εώς το 1375, ενώ στη δεύτερη σελίδα αναφέρονται έσοδα από μούστο ενός αμπελιού του που δεν έλαβε για 14 χρόνια και ζητά λογαριασμό από τα έσοδα του σπιτιού στην ενορία του San Vitale για 18 χρόνια (δεν ξέρουμε όμως εάν αφορούν την ίδια υπόθεση).108 Άλλες σημειώσεις του Pietro αναφέρονται σε έσοδα που δεν έλαβε για 14 χρόνια από μια αλυκή και από αμπέλια, εκ των οποίων αναφέρε-ται ένα που ανήκε στον προπάππο του, Stendal Tiepolo, και άλλα δύο μικρότε-ρα (vignole) στο Προκοπίτσι.109 Τέλος, σε άλλες σημειώσεις του ίδιου, τις οποίες θα πρέπει να χρονολογήσουμε το 1390 ή λίγο αργότερα, αναφέρεται ακόμα στα έσοδα από το μούστο του αμπελιού του προπάππου του, και στα έσοδα από τα σπίτια που κληρονόμησε στην ενορία του San Moisè καθώς και στη ζημία που υπέστη όταν αυτά πουλήθηκαν από τις βενετικές αρχές, εξαιτίας της Betta.110 Δεν ξέρουμε εάν τα παραπάνω αιτήματα παρουσιάστηκαν σε κάποιο δικαστή-ριο, αφού δεν έχουμε πρακτικά ή άλλο έγγραφο που να το αποδεικνύει. Όμως το σίγουρο είναι ότι τα περιουσιακά ζητήματα μεταξύ των δύο φαίνεται ότι δεν διευθετήθηκαν εντελώς μέχρι τη σύνταξη της διαθήκης του Pietro στις 19 Αυ-γούστου 1394, στην οποία αναφέρει ότι αφήνει στο γιο του, εκτός άλλων, ό,τι θα κατάφερνε να διεκδικήσει από την κληρονομιά του παππού του.111

Οικονομικές δραστηριότητες του Pietro Pol ini

Ο Pietro Polini ακολουθώντας την οικογενειακή παράδοση συνέχισε να εν-διαφέρεται για την περιουσία του στη Μεθώνη και για την παραγωγή μούστου, αλλά ξανοίχτηκε και στη αγοραπωλησία κρασιού προερχόμενου από την πόλη

108. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί, χ. ημ.109. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί [1390 ?].110. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί [μετά

το 1390].111. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί [1390-

1394], φ. 2r-v (διαθήκη του Pietro Polini). Πέντε μήνες πριν, είχε κερδίσει μια δίκη κατά της Betta, βλ. παραπάνω.


αυτή. Για τους παραπάνω λόγους πρέπει να έκανε μερικά ταξίδια στη Μεθώνη, αν και οι πηγές που αφορούν τη πόλη αυτή δίνουν κυρίως έμμεσα στοιχεία. Ένα ταξίδι στη Μεθώνη πρέπει να τοποθετηθεί το καλοκαίρι του 1390, πιθανώς μετα-ξύ 20ης Μαΐου 1390 και Μαρτίου του 1391. Αυτό μπορούμε να συμπεράνουμε από λογαριασμούς όπου ο Pietro καταγράφει τα ποσά που του χρωστάει ο πεθερός του Pietro Contarini και όπου αναφέρονται ο Filippo Pisani, καστελλάνος από το 1387, και ο Filippo Correr, καστελλάνος από το 1389.112 Οι λογαριασμοί αυτοί αναφέρονται κυρίως σε έσοδα από τη Μεθώνη: έσοδα από τα σπίτια, επιστροφή χρημάτων που ο Pietro πλήρωσε για λογαριασμό του πεθερού του.113

Σε αυτούς τους λογαριασμούς δεν υπάρχουν στοιχεία για εμπορική δραστηρι-ότητα του Pietro εκεί. Μπορούμε όμως να παρατηρήσουμε ότι στις 8 Μαρτίου του 1391, στη βενετία, καταγράφει μια σειρά λογαριασμών σχετικών με τις επιχειρή-σεις του με τον Guglielmo Bon από το Como, και εκεί αναφέρονται αγοραπωλησί-ες κρασιού ρωμανία και μαλβαζία.114 Η εμπορική συνεργασία του με τον Guglielmo φαίνεται ότι συνεχίστηκε, αφού στις 16 Νοεμβρίου 1395 στη βενετία, δηλαδή μετά από το δεύτερο ίσως ταξίδι του στη Μεθώνη, καταγράφει τα χρήματα που του χρωστούσε ο Guglielmo για 5 quarte κρασιού ρωμανία για ένα δουκάτο τη μία.115

Ο Pietro συνεργαζόταν και με διάφορα άτομα στη Μεθώνη όπως ο Simonetto Dolfin και ο Marino Piza. Στο αρχείο του υπάρχουν δύο αντίγραφα επιστολών του προς τον Simonetto και μία αναφορά στους λογαριασμούς του 1390.116 Δεν ξέρουμε ακριβώς τι επαγγελματικές σχέσεις είχαν μεταξύ τους οι δύο άνδρες. Η μία επιστολή του 1394 είναι μερική, ενώ η πρώτη χρονικά του 1393 είναι σε κακή κατάσταση και δεν διαβάζεται, φαίνεται ωστόσο ότι αναφέ-ρεται σε ένα αμπέλι.117 Όσον αφορά τους λογαριασμούς του 1390, ο Pietro έδω-

112. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγραφο [20 Μαΐου 1390]. Στο ίδιο φύλλο υπάρχουν και λογαριασμοί του 1388.

113. Οι δύο καστελλάνοι αναφέρονται στους καταλόγους που καταγράφει ο Ηopf: Chroniques gréco-romanes inédites ou peu connues, σ. 380.

114. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγραφο (8 Μαρτίου 1391). Σε αυτό το έγγραφο αναφέρεται επίσης το κέρδος 100 δουκάτων που οι δύο είχαν από ένα ταξίδι που έκανε ο Guglielmo στη Φλάνδρα. Στο ίδιο φύλλο βρίσκονται και λογαριασμοί του 1392 και ένας με ημερομηνία 15 Οκτωβρίου 1393. Όλοι αφορούν τον Guglielmo Bon.

115. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγραφο (16 Νοεμβρίου 1395), όπου αναφέρεται και η ημερομηνία 10 Δεκεμβρίου.

116. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγραφο [1390]. Δεν υπάρχουν άλλες αναφορές σχετικές με τον Simonetto στα έγγραφα της Μεθώνης.

117. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγραφο (4 Ιανουαρίου 1393) και έγγραφο (13 [μήνας;] 1394). Το δεύτερο βρίσκεται στο ίδιο φύλλο με το επόμενο, την επιστολή δηλαδή του Polini στο Marino Piza, τη διαθήκη του και τους λογαριασμούς του 1390.


σε ένα ποσό στο Simonetto για λογαριασμό του πεθερού του, αλλά αγνοούμε για ποιό λόγο. Ο Marino Piza πρέπει να ήταν κάτι σαν διαχειριστής της περιου-σίας του Pietro Polini.118 Το μόνο τεκμήριο των σχέσεων μεταξύ τους είναι το αντίγραφο μιας επιστολής γραμμένης στις 15 Ιουλίου ίσως του 1395. Με αυτή τον πληροφορεί ότι του έστειλε μια σειρά επιστολών μετά την επιστροφή του από τη Μεθώνη, ενώ έλαβε μόνο δύο δικές του, καθώς επίσης του ανακοινώνει ότι θα πάει στη Μεθώνη και ότι εκεί θα κάνουν λογαριασμούς και θα του επι-στρέψει τα χρήματα που ξόδεψε για εκείνον. Αναφέρεται επίσης στον Zuriazi Murso, o οποίος δούλευε σε ένα κήπο του Pietro καθώς φαίνεται.119

Στο αρχείο του Pietro Polini υπάρχουν δύο σημειωματάρια το ένα από τα δύο ανήκε στον ίδιο, ενώ το άλλο όπως είδαμε στον παππού του. Πρόκειται για σημειώσεις λογαριασμών ανακατεμένες χρονικά από τις 25 Αυγούστου έως τις 25 Οκτωβρίου 1395 που κατέγραψε ο ίδιος ο Pietro κατά το νέο ταξίδι του στη Μεθώνη.120 Μερικές αφορούν προσωπικά έξοδα για φαγητό κ.ά., και άλλες έξο-δα για την αγορά μούστου σχετικές με την εταιρεία που ο Pietro είχε συστήσει μαζί με τον βαρελοποιό Girolamo de Gabriel στη Μεθώνη, και την αγοραπωλη-σία μούστου και κρασιού, ρωμανία και μαλβαζία.

Ο Pietro, όταν στο δεύτερο γνωστό σε εμάς ταξίδι του στη Μεθώνη έφθασε στη πόλη αυτή το Σεπτέμβριο του 1395, έγραψε στη σύζυγό του. Σαν να έλειπε από το σπίτι του από χρόνια, έστελνε χαιρετίσματα και φιλιά σε συγγενείς και φίλους. Σε αυτή την επιστολή του, ανέφερε στη Beriola το σκοπό του ταξιδιού του.121 Της έγραφε: «με τη χάρη του Θεού … θα γυρίσω με τα χέρια γεμάτα!»

118. Για τον Marino Piza, βλ. παραπάνω.119. βλ. την προηγούμενη σημειώση.120. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), χαρτώο τετράδιο

1395: Questo suso quaderno de le spexe e de le intrade che che qua a Modon mi Piero Polini e ser Ierolemo de Chabryel boter e qua scryverò ben quelo che averò fato.

121. A.S.V., Procuratori di San Marco, Misti, b. 63 (carte Pietro Polini), έγγρ. σε χαρτί (5 Σεπτεμβρίου 1395): Al nome de Christo amen, 1395 a di 5 de sentebrio in Modon. Charysyma suor Beryola Poliny, io Piero Poliny to marydo chon bon amor te saluda. Sapy suor che azosy a di 25 de avosto a Modon sano e salvo e sy te prego do[l]ze suor, date bona voia che io sy vegnere chole man plene che quelo che saretegnudo ad altry e li pageremo chola grazya de Dio, e sy spiero che y nostry faty mye andera ben, se Dio plaxe. Αnchora sy te arechordo che, se te bexogna nyte, va da ser Iarole-mo nostro chopare al fato de la gresta io sy te la madere e le altre chose che bexognera in chaxa. Io sy te pryego baxe Tomaxina mya mare e baxala e baxa to fio per mio amor, e saluda tuty in to fradely da mya parte e saluda e to pare e to ameda da mya parte e baxa to fradely da parte mya e nostra ameda da cha Davanzo e la madona e tute le nostre vesine da parte mya. Dio sya seper cho ty. Io Pie-ro Polini chon amor te saludo.


Ας τελειώσουμε με μερικές παρατηρήσεις. Όπως είναι φανερό από την πα-ραπάνω έρευνα, στις περισσότερες περιπτώσεις δεν αναφέρεται στις πηγές η τοποθεσία των αμπελιών. Σε αυτές όμως που αναφέρεται, παρατηρούμε ότι βρίσκονται συγκεντρωμένες σε διάφορες περιοχές, στο Προκοπίτσι, στη Ρίπαι-να, στις Λάμπες και στη Καλόκαλη, και πιο συγκεκριμένα, σε ορισμένες περι-πτώσεις, στη θέση Μπαμπάκα στο Προκοπίτσι και στη θέση Κοκεράκα, ίσως Κακή Ράχη, στις Λάμπες. Αναφέρονται επίσης αμπέλια στο Σταυρό, καθώς και σε περιοχές τις οποίες είναι δύσκολο να διακρίνουμε σε σημερινές τοποθεσίες όπως το Pucenum (ίσως Πιτσινή) και το Condiri (ίσως Κουντρί). Σε καμία πε-ρίπτωση από αυτές που εξετάστηκαν δεν αναφέρεται η έκταση των αμπελιών, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις αναφέρονται τα αμπέλια όπως αυτά είναι κα-ταχωρισμένα στο κατάστιχο του Κοινού, γεγονός που εξηγεί την έλειψη ακρί-βειας σε αυτό το θέμα εκ μέρους των ενδιαφερομένων.

Για τους κατοίκους της Μεθώνης αποτελούν όχι μόνο πηγή εισοδήματος από την παραγωγή του μούστου, αλλά και μέσο συναλλαγών, αντικείμενο επένδυσης και εκμετάλλευσης, προίκα για τις κόρες, πηγή εισοδήματος για τους γιούς, υπο-θήκη για δάνεια και εμπόρευμα για αγοραπωλησίες. Το ίδιο μπορούμε να παρα-τηρήσουμε και για διάφορους κατοίκους της βενετίας, οι οποίοι, με εξουσιοδοτή-σεις σε διάφορους κατοίκους της περιοχής, έλεγχαν από μακριά την εκμετάλλευ-ση των αμπελιών τους. Αυτοί είναι κυρίως βενετοί ευγενείς, κάτοικοι βενετίας, στη κατοχή των οποίων κατά κάποιο τρόπο περιήλθαν αυτά τα αγαθά, ενώ στις περιπτώσεις που αυτό αναφέρεται μαθαίνουμε ότι ήταν από κληρονομιά.

Σε ορισμένες περιπτώσεις από αυτές που εξετάστηκαν αναφέρεται η εκμετάλ-λευση των αμπελιών μέσω αγροτικών εργατών. Αυτοί αναλάμβαναν το κλάδεμα και τις διάφορες εργασίες που έπρεπε να γίνουν στο αμπέλι καθώς και την μετα-φορά του μούστου που παραγόταν, με ημερομίσθιο. Άλλες φορές οι ιδιοκτήτες έκαναν παραχώρηση του αμπελιού σε διάφορα άτομα με αντάλλαγμα το μισό του μούστου που θα παραγόταν από αυτό. Άλλοι πάλι που ζούσαν στη βενετία εξουσι-οδοτούσαν κατοίκους της Μεθώνης για να διαχειρίζονται την εκμετάλλευση των αμπελιών τους.

Σε μία τουλάχιστον περίπτωση, αυτή της οικογένειας Polini, μπορούμε να παρακολουθήσουμε με αρκετή ακρίβεια τη πορεία της κατοχής αμπελιών από τη μια γενιά στην άλλη από τον Stendal Tiepolo ως τον εγγονό του εγγονού του Francesco Polini. Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι η οικογένεια Polini είχε δε-σμούς με τη Μεθώνη τουλάχιστον για πέντε γενιές.


ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΠίνακαςΠεριπτώσεις κατοχής αμπελιών στη Μεθώνη και την περιοχή της

Έτος* Ιδιοκτήτης Αμπέλι στη περιοχή/θέση Άλλος ιδιοκτήτης ή συνιδιοκτήτης

1333 Perla σύζ. μισό αμπέλι Benetto (αδελφός) Moretto Minotto

1335 Paolo di διάφορα αμπέλια Bernardo, Silvestro Pantaleone Toscano (γιοι)

1347 Greta χήρα 1 στο Pucenum Lucia (κόρη) Giacomo Gaeta 2 άλλα Caterina (κόρη)

1347 Perla σύζ. 1 στο Σταυρό/la Croce Boneta (αδελφή) Moretto Minotto

1347 Vito da Nona 1 στο Προκοπίτσι/ ζανίνο γιο του Chandi του ποτέ Andrea lo Chopiçi

1348 Marino Soranzo, 1 στη Καλόκαλη/Chalochali Marco (αδελφός) κανον. Μεθ. εκκλ. της S. Maria di Valleverde μισό έξω από το κάστρο, a la spaça

1365 Nicoletto Polini 2 vignole στο Προκοπίτσι Giacomello Tiepolo (πρώην θέση βαμβάκα ιδιοκτήτης) Leo Madacio, Pietro Polini (κληρον.)

1368 Caterino Zeno 1 στη Ρίπαινα Marco Bon, Gioachino σύζ. Marco Bon (πρώην σύζυγος)

1371 Nicolò Ventura 1 στις Λάμπες (Lambi) Rigo Barbarigo κάτ. Προκοπίτσι 1 στο Κουντρί ; (Condiri)

1371 Franco Polini 1 στη Ρίπαινα 1 στην Καλόκαλη

1372 Μαρίνα χήρα 1 στη Ρίπαινα Righeto Bursa Αντρέα

1374 Ειρήνη δεν προσδιορίζει Θεόδωρος και Γιαννούλης Σκουλογένη Σκουλογένης; Νικόλας Χελώνης;

1374 Πάολο 3 στις Λάμπες

[1390;] Pietro Polini 1 αμπέλι Stendal Tiepolo

1391 Antonia D’Artona δεν προσδιορίζει

1393 Luca Zane »

1414 Ettore Bembo »

1425 Morosina Morosini »

1427 » »

1433 Giovanni Correr »

* Το έτος αντιστοιχεί στα έγγραφα όπου αναφέρεται η ιδιοκτησία του αμπελιού και συνεπώς είναι μόνο ενδεικτικό.


Γεννεαλογικό δέντρο των Polini

Felice

Franco Zane Nicoletto Catarucia Agnesinaβλ. παρακάτω χωρίς απογόνους

Biagio Zane Felice Marina

Lucia Maruza Zanina Angioletto Nicoletto Catarucia

Γεννεαλογικό δέντρο των Tiepolo, Polini και Morosini

Stendal Tiepolo +1 Benvenuta +2 Caterina Felice Polini … Montanario

Giovanna N Nicoletto Lucia +1 Franco Polini +2 Betta Montanino Nicolò

1 1 2

Nicoletto Anna Lucia + Marco Morosini + Tomasina του Fantino +2

Davanzo Lena από την Candia

Pietro Nicoletto Morosini + Beriola Contarini του Pietro και της Cilia

Francesco Polini

"Η κατοχή αμπελιών και η παραγωγή μούστου στην περιοχή...

Documents

Transcript of "Η κατοχή αμπελιών και η παραγωγή μούστου στην περιοχή...