Η αρχειακή επιτέλεση προτείνεται εδώ ως εύρος πρακτικών αρχειακής τέχνης που σε μια γενικευμένη σήμερα αρχειακή κουλτούρα παράγει μια σκέψη για ενδυναμωμένες δημόσιες σφαίρες Ο προβληματισμός για τη δυναμική των καλλιτεχνικών πρακτικών αρχείου να παράγουν συνθήκες δημόσιας σφαίρας στα σημερινά αστικά περιβάλλοντα είναι στο επίκεντρο της ερευνητικής και καλλιτεχνικής δραστηριότητας που αναπτύσσεται από το 1999 στο Εργαστήριο Εικαστικών Τεχνών του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Πατρών Σrsquo ένα ενοποιημένο πεδίο θεωρίας και κριτικών χωρικών πρακτικών δραστηριοποιείται ένα δίκτυο καλλιτεχνών θεωρητικών αρχιτεκτόνων σπουδαστών προς κατευθύνσεις που περιλαμβάνουν συλλογικά έργα κριτικής παρέμβασης σε διαφορετικές πόλεις διεθνώς1 κύκλους μαθημάτων και εργαστηρίων2 καθώς και έρευνα στο διευρυμένο πεδίο αρχιτεκτονικής3 Το παρόν εγχείρημα του Archive Public οργανώνεται σε μια επιτελεστική ανοιχτή διαδικτυακή δομή δημοσίευσης Εστιάζει στη δυνατότητα δημόσιων συνεκφωνήσεων που μπορούν πειραματικά και προγραμματικά να επιφέρουν οι προτάσεις που κατατίθενται προστίθενται πλαισιώνονται και αναπαράγονται σε μια διάρκεια επιτέλεσης

Μια έξαρση της συζήτησης για το αρχείο όχι μόνο στην αρχειακή επιστήμη4 αλλά και στην τέχνη5 τη φιλοσοφία6 την αρχαιολογία των μέσων7 μετά τη λεγόμενη laquoαρχειακή στροφήraquo στις ανθρωπιστικές επιστήμες αναδεικνύει διαφορετικές πτυχές του αρχείου στις συνάφειές του με τις κατασκευές μνήμης και γνώσης τη νομοθεσία τις σχέσεις εξουσίας τις τεχνολογίες αναπαραγωγής Το αρχείο έχει συζητηθεί στο πλαίσιο των πρακτικών σύγχρονης τέχνης ως παρόρμηση με πλήθος διαφορετικών προσεγγίσεων συλλογής τεκμηρίωσης ταξινόμησης και σε συνδυασμό με ένα εύρος μέσων (φωτογραφία βίντεο εγκαταστάσεις δράσεις) Οι θέσεις που διατυπώνονται εδώ δεν βασίζονται σε μια χωρική και εμπειρική εννόηση του αρχείου όσο στην πολιτική του διάσταση ως μηχανισμού οργάνωσης της γνώσης και επικοινωνίας ισχύος Ενδιαφέρει το αρχείο ως ευρύτερη πολιτισμική πρακτική που έχει μια πρόθεση παρέμβασης και ενδυνάμωσης που μπορεί να λειτουργεί ως φορέας δράσης για νέες μορφές επικοινωνίας

Πάνος Κούρος

27

h δημοσια τεχνητησ αρχειακηςεπιτελεσησ

archive public

διαδράσεις μνήμης και ταυτότητας σε φυσικές και εικονικές δημόσιες σφαίρες Η συγκρότηση ενός τέτοιου αρχείου δεν είναι μια έρευνα πάνω στην ανάμνηση αλλά laquoένα ζήτημα μελλοντικό το ζήτημα του μέλλοντος το ζήτημα μιας απάντησης μιας υπόσχεσης ή μιας ευθύνης για το αύριοraquo8 Η σύνδεση του αρχείου με ζητήματα δημοκρατίας συμμετοχής κυβερνησιμότητας έχει σήμερα ιδιαίτερη σημασία αν αναλογιστούμε την αλλαγή της δημόσιας βάσης των αρχείων εξαιτίας παραδειγματικών μετατοπίσεων που σχετίζονται τόσο με την εικονική παραγωγή της γνώσης όσο και με τους μετασχηματισμούς στο γεωπολιτικό και κοινωνικό πεδίο όπως η παγκόσμια μετακίνηση πληθυσμών η καταστροφή εθνικών αρχείων ή το άνοιγμα των κρατικών αρχείων της Ανατολικής Ευρώπης μετά το 1989

αρχειακή εγκατάσταση

Η αρχειακή τέχνη συζητήθηκε μέχρι σήμερα από θεωρητικούς ιστορικούς τέχνης και επιμελητές κυρίως ως αρχειακή εγκατάσταση9 Η σκηνοθεσία ενός αρχειακού χώρου που συγκεντρώνει το διάσπαρτο υλικό μιας έρευνας με τη μορφή συσσώρευσης αντικειμένων και ντοκουμέντων χαρακτήρισε την πλειοψηφία των αρχειακών έργων

1 Βλ τη σχετική συζήτηση στο τέλος του κειμένου2 Βλ Πάνος Κούρος Κατασκευάζονταςτηδημόσιασφαίρατοπικέςεργασίες2002-07 Πάτρα Futura

ndash Τμήμα Αρχιτεκτόνων Πανεπιστημίου Πατρών 20073 Bλ Ελπίδα Καραμπά ΤέχνηΑρχείουαπότον20όστον21οαιώναΑπότηντέχνηθεσμικήςκριτικήςσεμια

ριζοσπαστικήθεσμίζουσαπρακτική Διδ διατριβή Πανεπιστήμιο Πατρών 20124 Βλ Τerry Cook ldquoArchival Science and Postmodernism New Formulations for Old Conceptsrdquo

ArchivalScience 1 (1) 2000 σ 3-24 και Eric Katelaar ldquoBeing Digital in Peoplersquos Archivesrdquo

ArchivesampManusripts 31 (2) 2003 σ 8-225 Βλ Benjamin H D Buchloh ldquoWarburgrsquos Paragon The End of Collage and Photomontage in

Postwar Europerdquo στο Ingrid Schaffner Matthias Winzen (eds) DeepStorage Munich Prestel

1998middot Boris Groys UnterVerdachtEinePhaumlnomenologiederMedien Muumlnchen Carl Hanser 2000middot

Hal Foster ldquoAn Archival Impulserdquo October 110 1-22 2004middot Sven Spieker TheBigArchive

Cambridge MIT Press 2008middot Okwui Enwezor ArchiveFeverUsesofDocumentinContemporaryArt

New York Goettingen International Center of Photography and Steidl Publishers 20086 Michel Foucault LrsquoArcheacuteologiedesavoir Paris Gallimard 1969middot Ζακ Ντεριντά ΗΈννοιατου

Αρχείου Αθήνα Εκκρεμές 19967 Wolfgang Ernst DasRumorenderArchive Berlin Merve 2002 Wolfgang ErnstldquoThe Archive as

Metaphor From Archival Space to Archival Timerdquo Open 7 2004 σ 46-528 Ντεριντά όπ σ 609 Bλ ενδεικτικά Βeatrice von Bismarck et al (eds) InterarchiveArchivarischePraktikenund

HandlungsrdumeimzeitgenfisischenKunstfeldArchivalPracticesandSitesintheContemporaryArtField

Koumlln Walter Konig 2002middot Foster όπ Charles Merewether (ed) TheArchiveDocumentsof

ContemporaryArt London Whitechapel Ventures Limited 2006 καθώς και μια σειρά από

εκθέσεις DeepStorageCollectingStoringandArchiving(PS1 Νέα Υόρκη 1998) ArchiveFeverUses

oftheDocumentinContemporaryArt(ICP Νέα Υόρκη 2008) UniversalArchive (MACBA Βαρκελώνη

2008)10 Η αρχειακή τέχνη laquohellip συχνά διατάσσει το υλικό σύμφωνα με μια περίπου αρχειακή λογική

ένα μητρώο παραπομπών και αντιπαραθέσεων και το παρουσιάζει σε μια περίπου αρχειακή

αρχιτεκτονική ένα σύμπλεγμα κειμένων και αντικειμένων (ξανά πλατφορμών σταθμών

περιπτέρων hellip)raquo (Foster όπ σ 5)11 Ernst όπ σ 4812 Όπ σ 4913 Ντεριντά όπ σ 23

Πάνος Κούρος 28

και μετά τη δεκαετία του rsquo90 Αποκλειστικά χωρικοί όροι όπως εγκατάσταση αποθήκευση συλλογή κυριάρχησαν στον λόγο της τέχνης για τις αρχειακές μεθόδους και πρακτικές10 δίνοντας έμφαση στο σταθερό αρχειακό περιεχόμενο και στην αφηγηματικότητά του Στις περιπτώσεις αρχειακών εγκαταστάσεων αυτό που προσφέρεται σε δημόσια έκθεση είναι το αποτέλεσμα της διαδικασίας αρχειοθέτησης από τον καλλιτέχνη-αρχειοθέτη Η συγκρότηση του αρχείου και η δημοσίευσή του είναι ασύγχρονες διαδικασίες Η δημόσια λειτουργία του αρχείου περιορίζεται στις σχεδιασμένες ή τυχαίες επικοινωνιακές δράσεις κατά την αρχειακή έκθεση Παράδειγμα ενός τέτοιου έργου είναι το BatailleMonument (2002) του Thomas Hirshhorn όπου οργανώνεται η έκθεση αρχειακού υλικού αφιερωμένου στον Bataille με τη μορφή οικείων laquoαυτοσχέδιωνraquo χώρων ανάγνωσης και συναναστροφής (τα οποία ο καλλιτέχνης ονομάζει laquoμνημείαraquo) σε μια τούρκικη γειτονιά στο Kassel κατά τη διάρκεια της έκθεσης Documenta 11

αρχείο και δημόσια σφαίρα

Ωστόσο το αρχείο δεν ταυτίζεται με την έκθεση την αφήγηση ή την ερμηνεία Είναι ένα σύστημα διατάξεων που παράγει εκθέσεις αφηγήσεις ερμηνείες laquoΤο αρχείο δεν λέει ιστορίες Μόνο δευτερεύουσες αφηγήσεις δίνουν νοηματική συνάφεια στα ασυνεχή στοιχεία τουraquo υποστηρίζει ο Ernst11 laquoΗ εξουσίαraquo συνεχίζειlaquoείναι η περιοχή όπου δεν υπάρχουν αφηγήσεις Το υπόλοιπο είναι ερμηνείαraquo12 Με αυτή την έννοια δεν υπάρχουν σταθερές σημασίεςσε ένα αρχείο H ενεργοποίηση ενός πεδίου δυνητικών σημασιών και όχι η αφηγηματική σταθερότητα δίνει στο αρχείο τη δυνατότητα να έχει τον χαρακτήρα κοινωνικού σχεδίου και να συγκροτεί μια δημόσια σφαίρα Η κυριαρχία της αφήγησης περιεχομένου σε ένα έργο μάς οδηγεί στη συλλογή και όχι στο αρχείο σε ιδιοσυγκρασιακές συσσωρεύσεις που δεν θέτουν ζητήματα δημόσιας σφαίρας δημοκρατίας και laquoαρχοντικής εξουσίαςraquo13 πρόσβασης και αποκλεισμούΑν και σήμερα συλλογή και αρχείο συνδέονται σε διασταυρούμενα θεσμικά και προσωπικά επικοινωνιακά δίκτυα ο διαχωρισμός είναι χρήσιμος για τη συγκρότηση μιας γενεαλογίας αρχειακών έργων Σε ένα κατrsquoεξοχήν αρχειακό έργο όπως το ΜουσείοΜοντέρναςΤέχνης (1968 -1972) του Broodthaers δεν θα εστιάζαμε στην αφηγηματικότητα (στη θεματική του αετού) αλλά στη θέσμιση μιας αρχειακής δομής και ενός διοικητικού πλαισίου που λειτουργεί παράλληλα με τους υπάρχοντες θεσμούς τέχνης και παράγει μια σειρά διασκορπισμένων σε διαφορετικές πόλεις επιτελεστικών εκθέσεων και συμβάντων

Η εναπόθεση ενός αρχείου στον δημόσιο χώρο ως εγκατάσταση στο δρόμο στο ίντερνετ ή στα μέσα μαζικής επικοινωνίας δεν συνδέει το αρχείο με τη σύγχρονη δημόσια τέχνη ως τέχνη κατασκευής δημόσιας σφαίρας Στον λόγο της σύγχρονης δημόσιας

Πάνος Κούρος 29

τέχνης η κατασκευή δημόσιας σφαίρας νοηματοδοτείται διαφορετικά από την παρέμβαση στον δημόσιο χώρο δεν απευθύνεται σε προϋπάρχοντα ακροατήρια αλλά συγκροτεί ένα κοινό που εμπλέκεται σε πολιτική συζήτηση και δράση Η δημόσια σφαίρα είναι πολιτική δημόσια σφαίρα Tι είδους δημόσια σφαίρα οργανώνει το αρχείο με ποιο τρόπο μέσα στόχους οι πρακτικές του εμπλέκουν ένα συγκεκριμένο και όχι γενικευμένο κοινό Αν όχι στην εκθεσιακή εγκατάσταση σε ποια στάδια της διαδικασίας της αρχειοθέτησης μπορούν να κατασκευαστούν συνθήκες δημόσιου λόγου Τα ερωτήματα συνδέουν το αρχείο με τις πρακτικές δημόσιας τέχνης μέσα στο πλαίσιο της θεωρίας της δημοκρατίας laquoΟ έμπρακτος εκδημοκρατισμόςraquo σημειώνει ο Ντεριντά laquoυπολογίζεται πάντα με βάση αυτό το ουσιώδες κριτήριο τη μετοχή και την πρόσβαση στο αρχείο στη συγκρότηση και την ερμηνεία τουraquo14 Η έννοια της συμμετοχής είναι καθοριστική για την παραγωγή δημόσιας σφαίρας15 Η συμμετοχή μπορεί να παράγει πολλαπλές και διαφορετικές δημόσιες σφαίρες16 Το αρχείο ως δημοκρατική δημόσια τέχνη ενεργοποιεί ένα πεδίο πληθυντικών αλλά και laquoαγωνιστικών δημοσίων σφαιρώνraquo17 που σχηματίζονται από διαφορετικές και αντιμαχόμενες θέσεις laquoδίνοντας φωνή σε όλους αυτούς που αποσιωπούνται μέσα στο πλαίσιο της υπάρχουσας ηγεμονίαςraquo18 Ενδιαφέρει εδώ το αρχείο που δεν θεματοποιεί ζητήματα πολιτικής σε μια αποκλειστική δημόσια σφαίρα τέχνης Ένα από τα ζητούμενα στη δημόσια αρχειακή τέχνη είναι οι τρόποι με τους οποίους συνδέονται διαφορετικές δημόσιες σφαίρες θεσμοί μέσα και πρακτικές εντέλει οι στρατηγικές που αντιτίθενται στον περιορισμό και τη θεματοποίηση του αρχείου

14 Όπ σ 14315 laquoΈτσι έχει σημασία ποιος συμμετέχει και με ποιους όρους (hellip) Μαζί αυτές οι δύο ιδέες

ndashη εγκυρότητα της δημόσιας γνώμης και η ενδυνάμωση του πολίτη απέναντι στο κράτοςndash είναι

ουσιαστικές για την έννοια της δημόσιας σφαίρας στη θεωρία της δημοκρατίας Χωρίς αυτές

η έννοια χάνει την κριτική της δύναμη και την πολιτική της θέσηraquo (Fraser ldquoTransnationalizing

the Public Sphererdquo 2005 httprepublicartnetdiscpublicum fraser01_enhtm [πρόσβαση

2532011])16 Η συμμετοχική πρακτική στην τέχνη διακρίνεται τόσο από τη συλλογική δράση όσο και από

τη διάδραση Προϋποθέτει τη διαφοροποίηση ανάμεσα στους παραγωγούς και τους αποδέκτες

και προβλέπει διαφορετικά επίπεδα συμμετοχής των δεύτερων στη συγκρότηση του έργου

Εδώ δεν αναφέρομαι στη στοιχειώδη συμμετοχή που ταυτίζεται με την πράξη της ερμηνείας

αλλά στην καθαυτό συμμετοχή που περιλαμβάνει την αλλαγή της δομής ή μέρους του έργου

Οι πρακτικές συμμετοχής και συλλογικής δράσης συνδέονται με την κριτική στον χαρακτήρα

αποκλεισμού των θεσμών τέχνης Περιλαμβάνουν ένα μεγάλο εύρος μεθόδων και αισθητικών

παραμέτρων όπως και διαφορετικές θεωρήσεις για το είδος της κοινότητας που συγκροτούν 17 Βλ Chantal Mouffe TheDemocraticParadox London Verso 200018 Chantal Mouffe ldquoArt and Democracy Art as an agonistic Intervention in Public Spacerdquo

Open 14 2008 σ 1219 Ernst όπ20 Οι όροι laquoτοπο-νομολογίαraquo και laquoνόμιμη ερμηνευτική αυθεντίαraquo αντλούνται από τον Ντεριντά

όπ σ 1721 Foucault όπ σ 169

Πάνος Κούρος 30

aρχειακή eπιτέλεση

Αν η αρχειακή εγκατάσταση συνδέεται με την παγίωση του αρχείου σε μία εκθεσιακή (θεματική) αφήγηση με τον όρο αρχειακή επιτέλεση θα προσδιόριζα μια δυναμική διαδικασία αρχειοθέτησης που είναι σε εξέλιξη στο παρόν υποδεχόμενη αρχειακές εισαγωγές άμεσα διαθέσιμες για επεξεργασία και χρήσεις Η συνθήκη αυτή χαρακτηρίζει κυρίως το αρχείο σε μια διαδικτυακή αρχειακή κουλτούρα Πρόκειται για μια αλλαγή παραδείγματος μια μετατόπιση του χωρικού μοντέλου αρχείου σε μια συγχρονική διάταξη διαρκούς μετάδοσης δεδομένων η οποία ανατρέπει τις κλασικές συντεταγμένες του αρχείου όπως η σταθερότητα και διατήρηση του τεκμηρίου η laquoαύραraquo του υλικού ίχνους οι μνημοτεχνικές του διατάξεις η αρχιτεκτονική της πρόσβασης ο διαχωρισμός αποθήκευσης και χρήσης Η συγχρονικότητα του διαδικτυακού αρχείου είναι εκείνη που οδηγεί σε ζωντανές συνδιαμορφώσεις του από ευρύτερες και όχι μόνο τοπικές κοινότητες που πολλαπλασιάζει τα σημεία επαφής με το δημόσιο Το αρχείο διατηρείται και μεταδίδει γνώση ακριβώς χάρη σrsquo αυτές τις ζωντανές συνδιαμορφώσεις όπως συμβαίνει και με άλλες επιτελεστικές μορφές γνώσης (προφορικές αφηγήσεις τελετουργικά δρώμενα κά) Σε αυτή τη μετάβαση από τον αρχειακό χώρο στον αρχειακό χρόνο19 αλλάζουν οι τρόποι συμμετοχής και ελέγχου στις λειτουργίες του αρχείου Η δημόσια πρόσβαση στο αρχείο παύει να ρυθμίζεται από μια laquoτοπο-νομολογίαraquo από την αρχιτεκτονική εισόδου στο οίκημα του αρχείου και από μια laquoνόμιμη ερμηνευτική αυθεντίαraquo20 Ρυθμίζεται από μη δημόσια τεχνο-υπολογιστικά πρωτόκολλα και αποτελεί μια γενικευμένη συμμετοχή σε διεπιφάνειες δημόσιας διάδρασης που παραμένουν ελεγχόμενες με ηλεκτρονικά laquoπροστατευτικά τείχηraquo (firewalls)

Το διαδικτυακό αρχείο φέρνει στο προσκήνιο την εσωτερική ρυθμιστική και παραγωγική τάξη κάθε αρχείου laquoτον νόμο αυτού που δύναται να ειπωθεί το σύστημα που κυβερνά την εμφάνιση των λόγων ως μοναδικών γεγονότων (hellip) το γενικό σύστημα της διαμόρφωσης και μετασχηματισμού των λόγωνraquo κατά τον Φουκώ21 Eνώ δημιουργεί ένα νέο παράδειγμα αρχειοθέτησης και συσχέτισης με το δημόσιο αναδεικνύει ταυτόχρονα την ίδια την εικονική αποσπασματική και ασταθή φύση κάθε αρχείου Δείχνει ότι το αρχείο είναι μια οργάνωση γνώσης που παραμένει συνεχώς μη ολοκληρωμένη που χαρακτηρίζεται από χάσματα μετασχηματισμούς και απρόβλεπτες διανοίξεις Οι ενεργές υπερσυνδέσεις του αρχείου με άλλα αρχεία επιτρέπουν να έχει τη μεγαλύτερη δυνατή οριζόντια εξάπλωση Η κεντρόφυγη αυτή λογική που συσχετίζει μια μεγάλη ετερογένεια στοιχείων πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες των λόγων τη δυναμική του αρχείου στον χρόνο

Χρησιμοποιώντας τον όρο επιτελεστικός αναφέρομαι τόσο στη θεωρία της επιτέλεσης (performance) όσο και στην επιτελεστικότητα (performativity) όπως καθιερώθηκε στη φιλοσοφία της γλώσσας

Πάνος Κούρος 31

από τον Austin22 και στη συνέχεια από την Butler23 Η επιτέλεση παραπέμπει σε μια αμεσότητα συσχέτισης δρώντων προσώπων στο παρόν σε ένα συμβάν που η εμπειρία του έχει προτεραιότητα σε σχέση με τις τεκμηριώσεις του Αντίθετα η επιτελεστικότητα συνδέεται με την επανάληψη (iterability) και ανακύκληση πράξεων με τον συλλογικό χαρακτήρα της γλώσσας Αναφέρεται σε πράξεις που εδραιώνουν μια πραγματικότητα βασιζόμενες σε επανάληψη ή μετατόπιση (κοινωνικών) συμβάσεων Ενώ οι δύο έννοιες μοιάζουν από αυτή την άποψη ασύμβατες συζητώντας την αρχειακή επιτέλεση με ενδιαφέρει μια πιθανή σύγκλισή τους παίρνοντας ως αφετηρία την ιδέα του Austin ότι η πράξη ομιλίας παράγει ένα αποτέλεσμα πέρα από τη συμβολική και περιγραφική εκφορά της γλώσσας Κάθε αρχειακή καταχώρηση που τίθεται σε κυκλοφορία και άμεση χρήση παραπέμπει στον χαρακτήρα δράσης της ομιλίας Η Phelan επιχειρεί μια σύγκλιση της επιτελεστικότητας της πράξης ομιλίας του Austin με τη θεωρία της περφόρμανς θεωρώντας ότι και οι δύο μοιράζονται την αδυναμία επανάληψης ή αναπαραγωγής24 Είναι μια ιδέα που αντιτίθεται στην ίδια την εξουσία του αρχείου καθώς αυτό διασφαλίζει με κανόνες την επανάληψη των στοιχείων του Ωστόσο το διαδικτυακό αρχείο λειτουργεί με μια διαφορετικού τύπου επανάληψη μια επανάληψη με διαφορές25 είναι αυτή που εισάγει μια έννοια περφόρμανς στην ανακύκληση των περιεχομένων μια έμφαση στην παραγωγική διάσταση του αρχειακού στιγμιότυπου

δήμος αρχείου

Ας δούμε ορισμένες όψεις της λειτουργικής τάξης των ψηφιακών αρχείων και της αρχειακής κουλτούρας που κατασκευάζουν Η μοντέρνα μνήμη είναι κυρίως αρχειακή βασίζεται σε άμεσες και πλήρεις καταγραφές26 Μια δημοφιλής κουλτούρα διαδικτυακής αρχειοθέτησης στρέφει το ενδιαφέρον στην παραγωγή διασυνδεμένων ερασιτεχνικών αρχείων Υπάρχει σήμερα μια μετατόπιση της αρχειακής παραγωγής από τα θεσμικά στα προσωπικά αρχεία Πλάι στα κρατικά θεσμικά αρχεία διοίκησης έχουμε μια υπερπαραγωγή ανεπίσημων προσωπικών αρχειοθετήσεων του εαυτού Τα αρχεία αυτά είναι σε συνεχή δημόσια διάδραση Οι ανταλλαγές ιστοριών παράγουν συλλογική μνήμη Οι θεσμοί μνήμης (βιβλιοθήκες μουσεία αρχειοθέτες) συνδέουν τις

22 Βλ John Langshaw Austin HowtoDoThingswithWords Oxford Clarendon Press 196223 Βλ Judith Butler BodiesthatMatterOntheDiscursiveLimitsofSex New York amp London

Routledge 1993 και ExcitableSpeechAPoliticsofPerformative New York Routledge 199724 Βλ Peggy Phelan Unmarkedthepoliticsofperformance London Routledge 1993 σ 14925 Bλ Hito Steyerl ldquoPolitics of the archive Translations in filmrdquo 2008 httpeipcpnet

transversal0608steyerlen [πρόσβαση 2532011]26 Βλ Pierre Nora ldquoBetween Memory and History Les Lieux de Memoirerdquo Representations 26

7-24 1989 σ 23

Πάνος Κούρος 32

ιδιωτικές αυτές εναποθέσεις δημιουργώντας ένα συνεχές ιδιωτικού-δημόσιου Όσο η αρχειακή παραγωγή διαχέεται σε κάθε εκδήλωση της καθημερινής ζωής τόσο δυσδιάκριτα γίνονται τα όρια ανάμεσα στο θεσμικό και ερασιτεχνικό το ιδιωτικό και το δημόσιο το πρωτότυπο και το παράγωγο Αρχειοθετώντας τη ζωή τους οι άνθρωποι laquoζουνraquo μέσα στο αρχείο Η πλήρης κατάληψη της καθημερινότητας από το αρχείο συμβαίνει ταυτόχρονα με την πλήρη απόκρυψη των πρωτοκόλλων λειτουργίας του και της πολιτικής τους διάστασης Μια συνεχής επιτέλεση αρχείων βασίζεται σε πράξεις διαμοίρασης ανακύκλησης ανατροφοδότησης Σε μια διαδικτυακή αρχειακή κουλτούρα οι ανθρώπινες συναντήσεις είναι με ιδιαίτερο τρόπο το αποτέλεσμα και όχι η αφορμή των ψηφιακών αρχειοθετήσεων Με αυτή την έννοια το δημόσιο αρχείο γίνεται δήμος αρχείου (archive public) οι άνθρωποι συναντώνται μέσα στο αρχείο Η αντιστροφή αυτή φέρνει για πρώτη φορά στο προσκήνιο της αρχειακής πρακτικής το υποκείμενο που αρχειοθετείται και αρχειοθετεί Στρέφει το ενδιαφέρον στη δημόσια σκηνή των αρχειακών διαδράσεων τη στιγμή που αυτές συμβαίνουν

αρχειακές συνεκφωνήσεις

Τι είδους δημόσια σφαίρα συνιστά αυτό το laquoαρχειακό κοινόraquo καθώς διαχειρίζεται ένα αχανές πεδίο αναπαραγωγών Στις διαδικτυακές αρχειακές συναντήσεις παράγονται ταυτότητες και υποκειμενικότητες που προσαρμόζονται στις σχεδιασμένες ταξινομήσεις και στα πρωτόκολλα των διαχειριστών των διαδικτυακών δεξαμενών και κοινωνικών μέσων (google youtube flickr facebook κά) H ρητορική της απεριόριστης δημόσιας πρόσβασης συνοδεύεται από έναν απόλυτο έλεγχο των ρυθμιστικών αρχών και των πρωτοκόλλων του αρχείου Οι αρχειακές επιτελέσεις τέχνης προβληματοποιούν το πεδίο αυτό παραγωγής γνώσης και ταυτοτήτων παρέχοντας διαφορετικό πλαίσιο οργάνωσης και συμμετοχής Η εργασία πάνω στα αρχεία σε συνθήκες γενικευμένης καθημερινής αρχειοθέτησης δεν είναι ατομική πράξη έρευνας τεκμηρίωσης όσο αποτέλεσμα συνεργασιών ανάμεσα σε διαφορετικές ομάδες οργανώσεις θεσμούς σε ένα διαμοιρασμένο δίκτυο επιθυμιών πολιτικής παραπέμποντας σε άλλα αρχεία συνδέοντας έναν τόπο με άλλους τόπους Σχεδιάζοντας τον αρχειακό χρόνο η δημόσια αρχειακή τέχνη προσβλέπει σε ταυτόχρονες διαδικασίες συγγραφής ανάγνωσης χρήσης που μπορούν να αποτελούν πεδία κατασκευής δεσμών και ταυτοτήτων δίνοντας ακόμα φωνή σε εκείνους που παραμένουν εκτοπισμένοι ανάμεσα σε έθνη και πολιτισμούς στη σύγχρονη συνθήκη των παγκόσμιων μεταναστευτικών ροών Ο Appadurai μιλά ακριβώς για το ρόλο που έχουν τα διαδικτυακά αρχεία στη δημιουργία μη εθνικών δημοσίων σφαιρών που ονομάζει δημόσιες σφαίρες διασποράς ή μετανάστευσης παρέχοντας δυνατότητες

Πάνος Κούρος 33

δράσης (agency) για την κατασκευή φαντασιακών κοινοτήτων σε εκείνους που το χρειάζονται περισσότερο laquoΑυτό που ονομάζουμε αρχείο διασποράς ή μετανάστευσης χαρακτηρίζεται περισσότερο από την παρουσία φωνής τη δυνατότητα δράσης και αντιπαράθεσης παρά από την απλή ανάγνωση υποδοχή και επερώτησηraquo27

Στη δυνατότητα της αρχειακής επιτέλεσης να δημιουργεί ένα κοινό να αναδεικνύει χώρους συνεκφώνησης και διαμάχης δοκιμάζονται νέες ιδέες πρόσβασης και συμμετοχής μοντέλα συλλογικότητας και διαμοιρασμένης συγγραφής Το ανοιχτό σε συγγραφή αρχείο μπορεί να εκκινεί από ένα αίτημα οργάνωσης δυνατοτήτων προς μορφές πολιτικής δράσης Εγκαθιστά ένα σύστημα σχέσεων σε μια προοπτική παρέμβασης που συνήθως υπερβαίνει τα όρια της τέχνης ενσωματώνοντας πρακτικές και λόγους που παράγονται σε ευρύτερα πολιτισμικά πλαίσια Ένα παράδειγμα τέτοιου αρχείου είναι το ParkFiction στα όρια τέχνης πολιτικής αστικού σχεδιασμού Το αρχείο με αυτή την έννοια ακολουθεί τη γενεαλογία της laquoπαραγωγικής τέχνηςraquo ή του καλλιτεχνικού ακτιβισμού ορίζει ένα πεδίο θετικών σημασιών ουτοπίας του παρόντος είναι μια τακτική χαρτογράφησης προς χρήσεις Ταυτόχρονα όμως η πληθυντική συγγραφή σημαίνει και μια απώλεια ελέγχου στη συγκρότηση του αρχείου Το απρόβλεπτο των ζωντανών προσώπων κινεί την αρχειακή φαντασία παράγοντας παράλληλες και ασύμπτωτες αρχειακές συνεκφωνήσεις Η επιτέλεση έχει εδώ τη σημασία της ανάδειξης laquoστιγμών πράξης και ομιλίαςraquo που αποτελούν τέλος οι ίδιες28 Αυτές οι laquoστιγμές πράξης και ομιλίαςraquo δημιουργούν ακριβώς τη δημοκρατική προοπτική παράγοντας νέες διαζεύξεις ανάμεσα στην τοποθεσία τη φαντασία και την ταυτότητα Οι αρχειακές συνεκφωνήσεις αναδεικνύουν ένα πλαίσιο

27 Arjun Appadurai ldquoArchive and Aspirationrdquo στο Brouwer J amp Mulder A (επιμ) Informationis

Alive Rotterdam V2_PublishingNAI Publishers σ 14-25 2003 σ 2228 laquo(hellip) γιατί σε αυτές τις στιγμές πράξης και ομιλίας το τέλος δεν αναζητείται αλλά βρίσκεται στην

ίδια τη δραστηριότητα η οποία συνεπώς γίνεται ενδελέχεια και η εργασία δεν είναι αυτό που

ακολουθεί και σβήνει τη διαδικασία αλλά ενσωματώνεται σε αυτή Η επιτέλεση είναι η εργασία

είναι ενέργειαraquo (Hannah Arendt ΤheHumanCondition Chicago University of Chicago Press

1998 [1958] σ 206)29 Παρατίθεται στο Rosalyn Deutsche EvictionsArtandSpatialPolitics Cambridge MIT Press

1996 σ 27330 Βλ Foster όπ31 Bλ όπ σ 5 Ο διαχωρισμός αυτός δεν μπορεί να υποστηριχθεί σήμερα αν λάβουμε υπrsquo όψη

τους σύνθετους τρόπους με τους οποίους οι ηλεκτρονικά διαμεσολαβημένοι λόγοι πληροφορούν

και κινητοποιούν συγκεκριμένες τοπικότητες και συλλογική μνήμη H θέση του ιστορικού

φανερώνει τις υπάρχουσες ασυμβατότητες ανάμεσα στην ιστορία της τέχνης και την τέχνη του

διαδικτύου Για τις ασυμβατότητες αυτές βλ Julian Stallabrass ldquoCan Art History Digest Net

Artrdquo στο Dieter Daniels Gunther Reisinger eds Netpioneers10-ArchivingRepresentingand

ContextualisingEarlyNetbasedArt Berlin Sternberg Press 2009 σ 165-17932 Foster όπ σ 433 Για την έννοια της θεσμίζουσας πρακτικής σε σχέση με το Park Fiction βλ Gerald Raunig

ldquoInstituent Practices No 2 Institutional Critique Constituent Power and the Persistence

of Institutingrdquo στο Gerald Raunig Gene Ray (eds) ArtandContemporaryCriticalPractices London

MayLayBooks 2009 σ 173-185

Πάνος Κούρος 34

οργάνωσης και αποδιοργάνωσηςmiddot επιτελούνται σε απουσία σταθερού υπόβαθρου εκεί όπου η σημασία και η ενότητα του κοινωνικού γίνεται διαπραγματεύσιμη έτσι ώστε η δημοκρατική προοπτική να σχετίζεται με αυτό που ο Lefort ονομάζει laquoεικόνα του κενού χώρουraquo29

επιτελεστικές κατασκευές

To έργο NoGhostJustaShell των Pierre Huyghe και PhilippeParreno (1999-2002) έχει συζητηθεί από τον Foster30 ως οριακήπερίπτωση αρχειακής τέχνης που μεταφέρει στο φυσικό (εκθεσιακό) χώρο έννοιες και πρακτικές επιτέλεσης που χαρακτηρίζουν κυρίως το διαδικτυακό μοντέλο διαχείρισης των αρχείων όπως η δειγματοληψία (sampling) η διαμοίραση (sharing) αλλά και μια σκέψη για τα πνευματικά δικαιώματα τη μετα-παραγωγή (post-production) Ο ιστορικός κάνει έναν διαχωρισμό ανάμεσα στην αρχειακή τέχνη και την τέχνη των δεδομένων (database art) η πρώτη επιζητά την laquoανθρώπινη ερμηνείαraquo και όχι τη μηχανική επεξεργασία αναφέρεται σε υλικό laquoανθεκτικόraquo και όχι laquoανταλλάξιμοraquo31 Παρακολουθούμε το αποτέλεσμα της γέννησης και ανάπτυξης ενός αρχείου βασισμένου σε ένα σενάριο που περιλαμβάνει την αγορά δικαιωμάτων ενός αποτυχημένου χαρακτήρα manga από τη βιομηχανία κινούμενων σχεδίων της Ιαπωνίας και την παραχώρησή του σε καλλιτέχνες με παράλληλες αναθέσεις για την παραγωγή έργων ιδεών αφηγήσεων που σκοπό έχουν να διαμορφώσουν τη φανταστική νέα ταυτότητά του Πρόκειται για ένα έργο που γίνεται μια laquoαλυσίδα από έργαraquo laquoμια δυναμική μορφή που παρήγαγε μορφές που αποτελούν μέρη τηςraquo32 Το έργο χρησιμοποιεί το αρχειακό σενάριο για να δοκιμάσει ένα νέο είδος επιμελητικής πρακτικής και να υποδείξει μια εναλλακτική δυνατότητα αρχειακής εγκατάστασης που διασπείρεται σε διαφορετικούς χώρους της τέχνης και περιλαμβάνει συλλογές υλικού σε διαφορετικά μέσα Είναι μια εξωδικτυακή αρχειακή επιτέλεση χωρίς την πρόθεση θέσμισης και δημιουργίας δημόσιας σφαίρας

Σε αντίθεση με την επιμελητικού τύπου διαδικασία συλλογής των Huyghe και Parreno το ParkFiction (1995-2005) είναι ένα παράδειγμα εξωδικτυακής επιτέλεσης που εκκινώντας από μια πρόθεση εναλλακτικού αστικού σχεδιασμού με σκοπό να παρεμποδιστεί το επιχειρηματικό και κρατικό σχέδιο εξευγενισμού στην περιοχή St Pauli του Αμβούργου εγκαθιστά την αρχειοθέτηση ως θεσμίζουσα πρακτική33 Το ParkFiction αυτοπροσδιορίζεται ως ένα σχήμα συλλογικής παραγωγής επιθυμιών για ένα πάρκο Το laquoαρχείο επιθυμιώνraquo αποτέλεσε ένα από τα εργαλεία αυτής της παραγωγής εγκαθιστώντας ζωντανές πλατφόρμες ανταλλαγής ανάμεσα σε ετερόκλητες ομάδες τους κατοίκους της περιοχής του St Pauli κοινωνικές οργανώσεις την τοπική εκκλησία ιδιοκτήτες καταστημάτων και καφέ το κίνημα καταλήψεων την

Πάνος Κούρος 35

πολιτικοποιημένη καλλιτεχνική κοινότητα τη μουσική σκηνή γύρω από το Golden Pudel Klub Αν και έδωσε συγκεκριμένο σχήμα στην τελική υλοποίηση του πάρκου το αρχείο μπορεί να ιδωθεί ως ένα είδος επιβράδυνσης της δράσης σε μια μεγάλης διάρκειας επιτέλεση που επέτρεψε να κινηθεί όχι χωρίς ένταση και συγκρούσεις ένα σύνολο σχέσεων ανθρώπων ιδεών ταυτοτήτων τοποθεσιών Όπως σημειώνει ο Raunig laquoη διαδικασία αυτή μέσω της οποίας προέκυψε το πάρκο δεν είναι αναγνωρίσιμη στα ldquoαντικείμεναrdquo η εκρηκτικότητα της δημιουργίας τους η σύνδεση του μοναδικού και του συλλογικού στην παραγωγή επιθυμίας παραμένουν κρυμμένεςraquo34

Ένα σημαντικό μέρος των πρακτικών διαδικτυακής τέχνης (netart) από το 1994 εστίασε στις επικοινωνιακές διαδράσεις σε μια διευρυμένη από τα ηλεκτρονικά μέσα δημόσια επικράτεια θέτοντας ζητήματα πρόσβασης συμμετοχής παραγωγής κοινότητας Οι πρώιμες διαδικτυακές πλατφόρμες επικοινωνίας της netart όπως οι TheThing 7-11 Nettime και Syndicate έχουν συζητηθεί ως προτάσεις τέχνης35 Μπορούμε όμως να τις δούμε ως επιτελεστικές αρχειακές πρακτικές που επιχειρούν αφενός να συγκροτήσουν μια laquoκοινότητα παραγωγώνraquo και αφετέρου να παραγάγουν έναν λόγο για την (πολιτική) διαδικτυακή τέχνη την ίδια στιγμή που συμβαίνει Οι διαδικτυακές αυτές πλατφόρμες συγκροτούνται αρχειακά με την έννοια της θέσμισης μιας οργανωτικής βάσης για την κριτική πλαισίωση των έργων καθώς παράγονται για την παραγωγή νέων έργων και νέου κοινού σε απόσταση από τους υπάρχοντες θεσμούς τέχνης Σε αντίθεση με την έκθεση πολιτικών ντοκουμέντων που επιχειρεί τα τελευταία χρόνια μια αποδεκτή στο πλαίσιο της αισθητικής αυτονομίας laquoπολιτικήraquo τέχνη ndashτην πολιτική θεματοποίηση του αρχείουndash η αρχειακή αυτή δομή είναι μια πολιτική επιτέλεση που συνδέει τη δημόσια τέχνη με τις τακτικές ακτιβισμού των νέων μέσων (tactical media) Μέρος της πολιτικής αυτής επιτέλεσης είναι ο πειραματισμός σε πράξεις αρχειακής συγγραφής που βασίζονται σε εκκεντρικούς και επιτελεστικούς τρόπους συλλογικής ταυτότητας Για παράδειγμα στην ταχυδρομική λίστα 7-11 laquoτα περισσότερα μηνύματα ήσαν πρακτικά μη αναγνώσιμα έχοντας όλη τη σχετική τους αξία στην κυκλοφορία και ανταλλαγή

34 Όπ σ 18435 Βλ Josephine Bosma ldquoConstructing Media Spaces - The novelty of net(worked) art was and

is all about access and engagementrdquo 2005 httpwwwmedienkunstnetzdethemespublic_

sphere_smedia_spaces1 [πρόσβαση 2532011]36 Joseacute Luis Brea ldquoOnline Communities Experimental Communication in the Virtual

Diasporardquo στο Gerardo Mosquera and Jean Fisher (eds) OverHereInterantionalPerspectivesonArt

andCulture New York New Museum of Contemporary Art - MIT Press 2004 σ 20137 Antonio Muntadas ldquoIntroductory Notes to The File Roomrdquo 1994 httpwwwthefileroom

orgdocumentsIntrohtml [πρόσβαση 2532011]38 Όπ39 Πρόκειται για την ομάδα 0x2620 από το Βερολίνο το Alternative Law Forum από την Μπακαλόρ

και τρεις οργανώσεις από τη Βομβάη Majlis Point of View και ChitrakarkhanaCAMP

Βλ ldquoPadMardquo PadMa About 2008 httppadmaabout (πρόσβαση 2532011)

Πάνος Κούρος 36

καθαρών σημαινόντων (hellip) Την ίδια στιγμή ένα σύνθετο σύστημα ψευδωνύμων και συνεχούς εναλλαγής προσώπων σήμαινε ότι η λίστα δεν είχε σταθερό συντονιστή ακόμα και τα αναγνωριστικά της μπορούσαν να τροποποιηθούν από τους συμμετέχοντες (hellip) Είναι φανερό ότι αυτή η ομάδα είχε μικρό ενδιαφέρον στον διάλογο ή στην ορθολογική συζήτηση έτσι το φόρουμ σταδιακά έγινε ένα είδος συλλογικού μακροέργου της netart Η πρόθεση ήταν η συμμετοχή σε ένα επικοινωνιακό παιχνίδι δημιουργίας μιας κοινότητας που δεν υπήρχε πέρα από τις καταστατικές της πράξεις επικοινωνίαςraquo36

Ένα από τα πρώτα διαδικτυακά έργα το FileRoom του Muntadas (1994) χρησιμοποιεί παράλληλα τα μέσα της εγκατάστασης και του διαδικτύου ως επιτελεστικών εργαστηρίων παραγωγής ενός αρχείου που αναφέρεται στο ίδιο το αρχείο ως τόπο εξουσίας και ελέγχου Το αρχείο θεματοποιεί εκείνο που αποσιωπείται ή διαγράφεται από κάθε αρχείο την απόσυρση της μνήμης σε κάθε περίπτωση κοινωνικής πολιτικής θρησκευτικής πολιτισμικής λογοκρισίας τώρα και μέσω της ιστορίας σε διαφορετικά πλαίσια χώρες και πολιτισμούς Το αρχείο δεν ορίζει επιστημονικά ή άλλα κριτήρια για τις καταχωρήσεις Είναι laquoένα ανοιχτό σύστημα που καθίσταται ενεργό ldquoκαταχωρείταιrdquo και αναπτύσσεται διαμέσου της δημόσιας διαδικασίας της ίδιας της ύπαρξής τουraquo37 Η δημόσια αυτή αρχειοθέτηση κατασκευάζει στο διαδίκτυο και στον χώρο της βιβλιοθήκης του Κέντρου Πολιτισμού του Σικάγου έναν κοινωνικό χρόνο όπου αρχειοθέτες και χρήστες του αρχείου συναντώνται μιλούν έρχονται αντιμέτωποι με τις δικές τους αποφάσεις για τη διατύπωση του αρχειοθετούμενου με τις αντιφάσεις του ίδιου του συστήματος αρχειοθέτησης με την αυτο-λογοκρισία laquoχωρίς την οποία η λογοκρισία δεν θα μπορούσε να λειτουργήσειhellipraquo38

Το τρίτο παράδειγμα επιτελεστικού αρχείου παρεμβαίνει κυρίως στον μηχανισμό διαδικτυακής δομής της πληροφορίας σε ένα έργο που οργανώνεται από διαφορετικές συλλογικότητες Το Padma (Public Access Digital Media Archive) (2008 έως σήμερα) σχεδιασμένο από συνεργαζόμενες ομάδες και οργανώσεις τέχνης πολιτικής και τεχνολογίας39 διαχειρίζεται ένα τεράστιο απόθεμα υλικού βίντεο που η παραγωγή του έχει γίνει στην Ινδία από τη δεκαετία του rsquo90 κατά τη λεγόμενη laquoεπανάσταση του DVraquo και παραμένει εκτός αρχείων καθώς δεν αποτελεί ολοκληρωμένο έργο ανεπεξέργαστες λήψεις ανολοκλήρωτες δοκιμές υλικό φιλμ που έχει βρεθεί Είναι σκόρπιο υλικό που παραμένει εκτός συστήματος διανομής που οι διανομείς δημιουργοί ή θεατές αποσιωπούν ή αποκλείουν Η παραγωγή του έχει γίνει κυρίως στη Βομβάη και την Μπανγκαλόρ και αφορά τεκμηριώσεις των μετασχηματισμών του αστικού τοπίου της καθημερινής ζωής στον δρόμο και στο σπίτι τυχαίων συναντήσεων επιθέσεων της αστυνομίας διαμαρτυριών ταξιδιών με κάρα και άλλα μεταφορικά μέσα συζητήσεων με διαφορετικούς φορείς της κοινότητας του κράτους ή των επιχειρήσεων παικτών και πρακτορείων έργων τέχνης

Πάνος Κούρος 37

φιλμ αποσπασμάτων από φιλμ ευρεθέντος υλικού κά40 Το έργο σχεδιάζει μια δημόσια πλατφόρμα επιτελεστικής αρχειοθέτησης ανοιχτής πηγής (open source) που διαχειρίζεται στο παρόν μια πυκνή μετα-πληροφορία του βίντεο Αυτή σχετίζεται με την επεξεργασία μεταγραφή σχολιασμό επαναπλαισίωση του υπάρχοντος υλικού από αρχειοθέτες ερευνητές κατοίκους καλλιτέχνες ακτιβιστές Eισάγει μια νέα εκτός των υπαρχόντων (ντοκιμαντέρ βίντεο-κλιπ κά) μορφή διαδικτυακού βίντεο που η σημασία του βρίσκεται στην πολιτική επιτέλεση που φέρνουν η συλλογική συγγραφή επαναπλαισίωσης του υλικού και οι πολλαπλές συνδέσεις και ταξινομήσεις προς χρήσεις

Το Μνημηδέν (1999-2001)41 είναι παραδειγματικό μιας σειράς αρχειακών έργων που λειτουργούν σε συνδυασμένα πεδία διαμεσολαβημένης και πρόσωπο-με-πρόσωπο επικοινωνίας και για τα οποία εργάστηκα είτε ο ίδιος είτε σε συνεργασία με άλλους καλλιτέχνες και ομάδες από το 1999 έως σήμερα Πρόκειται για εργασίες αρχειοθέτησης που δεν επιδιώκουν να εμφανίσουν τις λανθάνουσες ή αποσιωπημένες συνιστώσες της ιστορικής πληροφορίας αλλά αναλαμβάνουν να θέσουν σε κίνηση ένα σύστημα προβληματοποίησης του παρόντος χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό τακτικών σωματικής μετακίνησης και διαδικτυακών μέσων που δημοσιεύουν τις ανταλλαγές των αναπαραγωγών της εμπειρίας ενός τόπου Ένα laquoβουβόraquo ιστορικό μνημείο της Θεσσαλονίκης η καθημερινή ζωή σε έναν παραδοσιακό οικισμό της Αρκαδίας και σε ένα προάστιο του Τελ Αβίβ η Κωνσταντινούπολη κατά τη διάρκεια μεγάλων πολιτισμικών διοργανώσεων μια περιοχή υπό εξευγενισμό στο Λονδίνο τα γκετοποιημένα προάστια του Βερολίνου η πρόσφατη ιστορία του καταυλισμού των προσφύγων στην Πάτρα είναι ορισμένοι από τους τόπους στις συγκεκριμένες περιστάσεις των οποίων δοκιμάζεται μια παραγωγική έννοια αρχείου42 Τόσο η σωματική διάσχιση του τόπου όσο και η ψηφιακή ανακύκληση των περιεχομένων παράγουν επαυξημένες

40 Όπ41 Μνημηδέν (1999-2001) στο διαδίκτυο και στο κτήριο των Οθωμανικών Λουτρών Χαμάμ Μπέη

στη Θεσσαλονίκη Βλ Panos Kouros ldquoMnemeden a netperformance of mnemonic

conceptionsrdquo στο Laura Knott Bernd Kracke eds SkyArt Cambridge CAVS MIT

2002 σ 186-18942 Πρόκειται για τα έργα ΜνημηδένΔιατόπιαΔιασχίζονταςτοτοπίοπαράγονταςδίκτυατόπου (2003)

σε συνεργασία με τον Δήμο Δημητρίου και τη Stephanie Benzaquin στη Στεμνίτσα Αρκαδίας

την Πάτρα και το Holon Τελ Αβίβ Apothecae (Γρηγόριος Φαρμάκης) (2005) στην Μπιενάλε και

στο Παγκόσμιο Συνέδριο της UIA στην Κωνσταντινούπολη ConversationsCuratives (2009) στο

Elephant amp Castle Λονδίνο CitySeedRefuge (2010) σε συνεργασία με τη Susanne Gerber

Βερολίνο 3πρόσωπα (Γρηγόριος Φαρμάκης) στο πλαίσιο του ArchivePublic43 Πρόκειται για το κείμενο LocusSolus του Raymond Roussel το οποίο βασίζεται σε μια σύνθετη

επιτελεστική διαδικασία συγγραφής και αποτελεί εννοιολογική βάση του έργου Conversations

Curatives (ΣυζητήσειςΘεραπείας)44 Το βίκι-αρχείο οργανώνεται ως μια διαδικτυακή επιφάνεια συλλογικής συγγραφής45 Βλ Gregorios Pharmakis ldquoWho Is Gregorios Pharmakisrdquo 2009 httpgregorios-pharmakis

pbworkscomwpage15973164who20is [πρόσβαση 2532011] 46 Βλ Appadurai όπ

Πάνος Κούρος 38

πραγματικότητες των τόπων ή γίνονται θέατρα νέων και απρόσμενων δημοσίων σφαιρών Ας δούμε τη λειτουργία της συγχρονίας στα έργα Διατόπιακαι ConversationsCuratives οι λόγοι ενός τόπου εισάγονται σε άλλες τοπικότητες υπόκεινται σε διαμορφώσεις εκτός του τόπου Η επαναπλαισίωση αυτή αλλάζει τις σημασίες του τόπου Ή ακόμα ένας ιδιαίτερος λόγος (ένα κείμενο του Raymond Roussel)43 εισάγεται σε έναν τόπο συνδέεται με τοπικούς λόγους οι οποίοι γίνονται με τη σειρά τους αφορμή για νέους λόγους καθώς επιτελούνται από συγγραφείς που συμμετέχουν από μακριά Οι περιφορές των ανθρώπων και οι περιφορές των λόγων ανάμεσα σε τόπους είναι τα μέσα που θέτουν σε κίνηση την επιτέλεση Η επιτέλεση αναπτύσσεται σε ένα βίκι-αρχείο44 Ορισμένα αρχειακά στιγμιότυπα δημοσιεύονται στους τόπους συλλογής της συνοικίας Elephant amp Castle του Λονδίνου

Μια άλλη σειρά έργων περιστρέφεται γύρω από το πρόσωπο και την ταυτότητα του αρχειοθέτη σε συλλογικές δράσεις Ο Γρηγόριος Φαρμάκης είναι μια ανοιχτή ταυτότητα που συγκροτείται από τις δράσεις των προσώπων που συμμετέχουν κάθε φορά σε ένα ανοιχτό πλαίσιο εργασιών πεδίου Ορισμένοι κανονισμοί καθορίζουν τις συνθήκες δράσης του προσώπου Είναι οι λόγοι επανακαθορισμού των πλαισίων δράσης και οι αναπαραγωγές των δράσεων που αρχειοθετούν το πληθυντικό πρόσωπο του αρχειοθέτη Μια πλατφόρμα βίκι ταυτίζεται με αυτή την αρχειακή επιτέλεση ταυτότητας laquoΟι εργασίες του Γρηγορίου Φαρμάκη σταθεροποιούν μέσω της εννόησης της αστάθειας του προσώπου μια νέα δυνατότητα για μια ldquoενοποιημένηrdquo κοινοτική πρακτική Αυτή η κοινοτική πρακτική οδηγεί σε μια προβληματική διαμόρφωση ldquoυποκειμένουrdquo μέσω μιας διαδικασίας βίκι Η διαδικασία βίκι χαρακτηρίζεται από την έννοια ενός κοινοτικού άδειου επιτελεστικού φαντασματικού ενοποιημένου κέντρου τη δέσμευση στην εργασία που αναλαμβάνεται που είναι το μόνο ενοποιημένο σχήμα τον ανοιχτό χαρακτήρα αυτού του σχήματος που αντικαθιστά την έννοια της ατομικότητας με μια έννοια ενός φαντασματικού δρώντος προσώπουraquo45 Στο έργο 3πρόσωπα σε μια ιδιαίτερα εκρηκτική κοινωνική συνθήκη της Πάτρας ο ηλεκτρολόγος που συνδέει το ρεύμα στον αυτοσχέδιο καταυλισμό προσφύγων ο μουσειάρχης που διατηρεί ένα ερασιτεχνικό laquoμουσείοraquo πολύτιμων λίθων και ο αγωνιστής που δραστηριοποιείται στην έκδοση της αναρχικής εφημερίδας Βαβυλωνία στον υπό κατάληψη χώρο του Ιστορικού Παραρτήματος του Πανεπιστημίου Πατρών συνομιλούν και επεξηγούν τις δράσεις τους σε ένα τριπλό χρονολόγιο που ενημερώνεται με τη μορφή παρτιτούρας Στο τέλος της επιτέλεσης η παρτιτούρα στέλνεται προς φύλαξη στο κλειστό ιδιωτικό μουσείο του μουσειάρχη στο προάστιο Αρόη της Πάτρας

Με διαφορετικές τακτικές τα παραπάνω έργα δοκιμάζουν αρχειακές επιτελέσεις οργανώνουν τον αρχειακό χρόνο Αν έχουν κάποια χωρική υπόσταση αυτή είναι μέρος μιας ζωντανής διαδικασίας αρχειοθέτησης Η συγχρονικότητα της επιτέλεσης σε απόμακρες

Πάνος Κούρος 39

ή πρόσωπο με πρόσωπο συναντήσεις δημιουργεί πεδία δημόσιας συνεκφώνησης μια δυνατότητα σύνδεσης δημοσίων σφαιρών σε διαφορετικά στάδια της αρχειοθέτησης Επινοούν μορφές συμμετοχής και συλλογικής συγγραφής καθορίζουν τους ρόλους και την ευθύνη των υποκειμένων κατά την ανάπτυξη του αρχειακού χρόνου ρυθμίζουν διαφορετικά επίπεδα διάδρασης ανάμεσα σε πρόσωπα κοινωνικές ομάδες θεσμούς πρακτικές θεματικές περιοχές μέσα φυσικούς και εικονικούς χώρους Μέρος της στρατηγικής τους είναι η οργάνωση διατάξεων σεναρίων και μηχανισμών που επιτρέπουν τη διάχυση κυκλοφορία ανακύκληση των αρχειακών δεδομένων σε διανεμημένες διαδικασίες Είναι κεντρόφυγες διαδικασίες που αντιστέκονται στη θεματοποίηση του αρχείου και στην έγκλεισή του στον λόγο της τέχνης Παρεμβαίνουν με μια πρόθεση διαφορετικής θέσμισης εντός του κόσμου της τέχνης προβληματοποιούν τις τοπικές συνθήκες κοινωνικών χώρων και πολιτισμικών θεσμών Στρέφουν το ενδιαφέρον όχι στην αρχειακή συσσώρευση και διατήρηση στην laquoιδεολογία του ίχνουςraquo αλλά στη στιγμή ομιλίας και πράξης που φέρει τη laquoδυνατότητα της προσδοκίαςraquo46 Ενώ εκκινούν από μια πρόθεση ενεργούς θέσμισης οργάνωσης τακτικών δράσης εμμένουν στο πολιτικό πεδίο των επιτελέσεων laquoπράξης και ομιλίαςraquo τη στιγμή που συμβαίνουν

Αναθεωρημένη εκδοχή του κειμένου που περιλαμβάνεται στον συλλογικό τόμο

Α-ΙΔ Μεταξάς (επιμ) ΠολιτικήΕπιστήμηΔιακλαδικήκαικριτικήπροσέγγισητηςπολιτικής

πράξης Αθήνα Σάκκουλας (υπό έκδοση)

Πάνος Κούρος 40

διαδράσεις μνήμης και ταυτότητας σε φυσικές και εικονικές δημόσιες σφαίρες Η συγκρότηση ενός τέτοιου αρχείου δεν είναι μια έρευνα πάνω στην ανάμνηση αλλά laquoένα ζήτημα μελλοντικό το ζήτημα του μέλλοντος το ζήτημα μιας απάντησης μιας υπόσχεσης ή μιας ευθύνης για το αύριοraquo8 Η σύνδεση του αρχείου με ζητήματα δημοκρατίας συμμετοχής κυβερνησιμότητας έχει σήμερα ιδιαίτερη σημασία αν αναλογιστούμε την αλλαγή της δημόσιας βάσης των αρχείων εξαιτίας παραδειγματικών μετατοπίσεων που σχετίζονται τόσο με την εικονική παραγωγή της γνώσης όσο και με τους μετασχηματισμούς στο γεωπολιτικό και κοινωνικό πεδίο όπως η παγκόσμια μετακίνηση πληθυσμών η καταστροφή εθνικών αρχείων ή το άνοιγμα των κρατικών αρχείων της Ανατολικής Ευρώπης μετά το 1989

αρχειακή εγκατάσταση

Η αρχειακή τέχνη συζητήθηκε μέχρι σήμερα από θεωρητικούς ιστορικούς τέχνης και επιμελητές κυρίως ως αρχειακή εγκατάσταση9 Η σκηνοθεσία ενός αρχειακού χώρου που συγκεντρώνει το διάσπαρτο υλικό μιας έρευνας με τη μορφή συσσώρευσης αντικειμένων και ντοκουμέντων χαρακτήρισε την πλειοψηφία των αρχειακών έργων

1 Βλ τη σχετική συζήτηση στο τέλος του κειμένου2 Βλ Πάνος Κούρος Κατασκευάζονταςτηδημόσιασφαίρατοπικέςεργασίες2002-07 Πάτρα Futura

ndash Τμήμα Αρχιτεκτόνων Πανεπιστημίου Πατρών 20073 Bλ Ελπίδα Καραμπά ΤέχνηΑρχείουαπότον20όστον21οαιώναΑπότηντέχνηθεσμικήςκριτικήςσεμια

ριζοσπαστικήθεσμίζουσαπρακτική Διδ διατριβή Πανεπιστήμιο Πατρών 20124 Βλ Τerry Cook ldquoArchival Science and Postmodernism New Formulations for Old Conceptsrdquo

ArchivalScience 1 (1) 2000 σ 3-24 και Eric Katelaar ldquoBeing Digital in Peoplersquos Archivesrdquo

ArchivesampManusripts 31 (2) 2003 σ 8-225 Βλ Benjamin H D Buchloh ldquoWarburgrsquos Paragon The End of Collage and Photomontage in

Postwar Europerdquo στο Ingrid Schaffner Matthias Winzen (eds) DeepStorage Munich Prestel

1998middot Boris Groys UnterVerdachtEinePhaumlnomenologiederMedien Muumlnchen Carl Hanser 2000middot

Hal Foster ldquoAn Archival Impulserdquo October 110 1-22 2004middot Sven Spieker TheBigArchive

Cambridge MIT Press 2008middot Okwui Enwezor ArchiveFeverUsesofDocumentinContemporaryArt

New York Goettingen International Center of Photography and Steidl Publishers 20086 Michel Foucault LrsquoArcheacuteologiedesavoir Paris Gallimard 1969middot Ζακ Ντεριντά ΗΈννοιατου

Αρχείου Αθήνα Εκκρεμές 19967 Wolfgang Ernst DasRumorenderArchive Berlin Merve 2002 Wolfgang ErnstldquoThe Archive as

Metaphor From Archival Space to Archival Timerdquo Open 7 2004 σ 46-528 Ντεριντά όπ σ 609 Bλ ενδεικτικά Βeatrice von Bismarck et al (eds) InterarchiveArchivarischePraktikenund

HandlungsrdumeimzeitgenfisischenKunstfeldArchivalPracticesandSitesintheContemporaryArtField

Koumlln Walter Konig 2002middot Foster όπ Charles Merewether (ed) TheArchiveDocumentsof

ContemporaryArt London Whitechapel Ventures Limited 2006 καθώς και μια σειρά από

εκθέσεις DeepStorageCollectingStoringandArchiving(PS1 Νέα Υόρκη 1998) ArchiveFeverUses

oftheDocumentinContemporaryArt(ICP Νέα Υόρκη 2008) UniversalArchive (MACBA Βαρκελώνη

2008)10 Η αρχειακή τέχνη laquohellip συχνά διατάσσει το υλικό σύμφωνα με μια περίπου αρχειακή λογική

ένα μητρώο παραπομπών και αντιπαραθέσεων και το παρουσιάζει σε μια περίπου αρχειακή

αρχιτεκτονική ένα σύμπλεγμα κειμένων και αντικειμένων (ξανά πλατφορμών σταθμών

περιπτέρων hellip)raquo (Foster όπ σ 5)11 Ernst όπ σ 4812 Όπ σ 4913 Ντεριντά όπ σ 23

Πάνος Κούρος 28

και μετά τη δεκαετία του rsquo90 Αποκλειστικά χωρικοί όροι όπως εγκατάσταση αποθήκευση συλλογή κυριάρχησαν στον λόγο της τέχνης για τις αρχειακές μεθόδους και πρακτικές10 δίνοντας έμφαση στο σταθερό αρχειακό περιεχόμενο και στην αφηγηματικότητά του Στις περιπτώσεις αρχειακών εγκαταστάσεων αυτό που προσφέρεται σε δημόσια έκθεση είναι το αποτέλεσμα της διαδικασίας αρχειοθέτησης από τον καλλιτέχνη-αρχειοθέτη Η συγκρότηση του αρχείου και η δημοσίευσή του είναι ασύγχρονες διαδικασίες Η δημόσια λειτουργία του αρχείου περιορίζεται στις σχεδιασμένες ή τυχαίες επικοινωνιακές δράσεις κατά την αρχειακή έκθεση Παράδειγμα ενός τέτοιου έργου είναι το BatailleMonument (2002) του Thomas Hirshhorn όπου οργανώνεται η έκθεση αρχειακού υλικού αφιερωμένου στον Bataille με τη μορφή οικείων laquoαυτοσχέδιωνraquo χώρων ανάγνωσης και συναναστροφής (τα οποία ο καλλιτέχνης ονομάζει laquoμνημείαraquo) σε μια τούρκικη γειτονιά στο Kassel κατά τη διάρκεια της έκθεσης Documenta 11

αρχείο και δημόσια σφαίρα

Ωστόσο το αρχείο δεν ταυτίζεται με την έκθεση την αφήγηση ή την ερμηνεία Είναι ένα σύστημα διατάξεων που παράγει εκθέσεις αφηγήσεις ερμηνείες laquoΤο αρχείο δεν λέει ιστορίες Μόνο δευτερεύουσες αφηγήσεις δίνουν νοηματική συνάφεια στα ασυνεχή στοιχεία τουraquo υποστηρίζει ο Ernst11 laquoΗ εξουσίαraquo συνεχίζειlaquoείναι η περιοχή όπου δεν υπάρχουν αφηγήσεις Το υπόλοιπο είναι ερμηνείαraquo12 Με αυτή την έννοια δεν υπάρχουν σταθερές σημασίεςσε ένα αρχείο H ενεργοποίηση ενός πεδίου δυνητικών σημασιών και όχι η αφηγηματική σταθερότητα δίνει στο αρχείο τη δυνατότητα να έχει τον χαρακτήρα κοινωνικού σχεδίου και να συγκροτεί μια δημόσια σφαίρα Η κυριαρχία της αφήγησης περιεχομένου σε ένα έργο μάς οδηγεί στη συλλογή και όχι στο αρχείο σε ιδιοσυγκρασιακές συσσωρεύσεις που δεν θέτουν ζητήματα δημόσιας σφαίρας δημοκρατίας και laquoαρχοντικής εξουσίαςraquo13 πρόσβασης και αποκλεισμούΑν και σήμερα συλλογή και αρχείο συνδέονται σε διασταυρούμενα θεσμικά και προσωπικά επικοινωνιακά δίκτυα ο διαχωρισμός είναι χρήσιμος για τη συγκρότηση μιας γενεαλογίας αρχειακών έργων Σε ένα κατrsquoεξοχήν αρχειακό έργο όπως το ΜουσείοΜοντέρναςΤέχνης (1968 -1972) του Broodthaers δεν θα εστιάζαμε στην αφηγηματικότητα (στη θεματική του αετού) αλλά στη θέσμιση μιας αρχειακής δομής και ενός διοικητικού πλαισίου που λειτουργεί παράλληλα με τους υπάρχοντες θεσμούς τέχνης και παράγει μια σειρά διασκορπισμένων σε διαφορετικές πόλεις επιτελεστικών εκθέσεων και συμβάντων

Η εναπόθεση ενός αρχείου στον δημόσιο χώρο ως εγκατάσταση στο δρόμο στο ίντερνετ ή στα μέσα μαζικής επικοινωνίας δεν συνδέει το αρχείο με τη σύγχρονη δημόσια τέχνη ως τέχνη κατασκευής δημόσιας σφαίρας Στον λόγο της σύγχρονης δημόσιας

Πάνος Κούρος 29

τέχνης η κατασκευή δημόσιας σφαίρας νοηματοδοτείται διαφορετικά από την παρέμβαση στον δημόσιο χώρο δεν απευθύνεται σε προϋπάρχοντα ακροατήρια αλλά συγκροτεί ένα κοινό που εμπλέκεται σε πολιτική συζήτηση και δράση Η δημόσια σφαίρα είναι πολιτική δημόσια σφαίρα Tι είδους δημόσια σφαίρα οργανώνει το αρχείο με ποιο τρόπο μέσα στόχους οι πρακτικές του εμπλέκουν ένα συγκεκριμένο και όχι γενικευμένο κοινό Αν όχι στην εκθεσιακή εγκατάσταση σε ποια στάδια της διαδικασίας της αρχειοθέτησης μπορούν να κατασκευαστούν συνθήκες δημόσιου λόγου Τα ερωτήματα συνδέουν το αρχείο με τις πρακτικές δημόσιας τέχνης μέσα στο πλαίσιο της θεωρίας της δημοκρατίας laquoΟ έμπρακτος εκδημοκρατισμόςraquo σημειώνει ο Ντεριντά laquoυπολογίζεται πάντα με βάση αυτό το ουσιώδες κριτήριο τη μετοχή και την πρόσβαση στο αρχείο στη συγκρότηση και την ερμηνεία τουraquo14 Η έννοια της συμμετοχής είναι καθοριστική για την παραγωγή δημόσιας σφαίρας15 Η συμμετοχή μπορεί να παράγει πολλαπλές και διαφορετικές δημόσιες σφαίρες16 Το αρχείο ως δημοκρατική δημόσια τέχνη ενεργοποιεί ένα πεδίο πληθυντικών αλλά και laquoαγωνιστικών δημοσίων σφαιρώνraquo17 που σχηματίζονται από διαφορετικές και αντιμαχόμενες θέσεις laquoδίνοντας φωνή σε όλους αυτούς που αποσιωπούνται μέσα στο πλαίσιο της υπάρχουσας ηγεμονίαςraquo18 Ενδιαφέρει εδώ το αρχείο που δεν θεματοποιεί ζητήματα πολιτικής σε μια αποκλειστική δημόσια σφαίρα τέχνης Ένα από τα ζητούμενα στη δημόσια αρχειακή τέχνη είναι οι τρόποι με τους οποίους συνδέονται διαφορετικές δημόσιες σφαίρες θεσμοί μέσα και πρακτικές εντέλει οι στρατηγικές που αντιτίθενται στον περιορισμό και τη θεματοποίηση του αρχείου

14 Όπ σ 14315 laquoΈτσι έχει σημασία ποιος συμμετέχει και με ποιους όρους (hellip) Μαζί αυτές οι δύο ιδέες

ndashη εγκυρότητα της δημόσιας γνώμης και η ενδυνάμωση του πολίτη απέναντι στο κράτοςndash είναι

ουσιαστικές για την έννοια της δημόσιας σφαίρας στη θεωρία της δημοκρατίας Χωρίς αυτές

η έννοια χάνει την κριτική της δύναμη και την πολιτική της θέσηraquo (Fraser ldquoTransnationalizing

the Public Sphererdquo 2005 httprepublicartnetdiscpublicum fraser01_enhtm [πρόσβαση

2532011])16 Η συμμετοχική πρακτική στην τέχνη διακρίνεται τόσο από τη συλλογική δράση όσο και από

τη διάδραση Προϋποθέτει τη διαφοροποίηση ανάμεσα στους παραγωγούς και τους αποδέκτες

και προβλέπει διαφορετικά επίπεδα συμμετοχής των δεύτερων στη συγκρότηση του έργου

Εδώ δεν αναφέρομαι στη στοιχειώδη συμμετοχή που ταυτίζεται με την πράξη της ερμηνείας

αλλά στην καθαυτό συμμετοχή που περιλαμβάνει την αλλαγή της δομής ή μέρους του έργου

Οι πρακτικές συμμετοχής και συλλογικής δράσης συνδέονται με την κριτική στον χαρακτήρα

αποκλεισμού των θεσμών τέχνης Περιλαμβάνουν ένα μεγάλο εύρος μεθόδων και αισθητικών

παραμέτρων όπως και διαφορετικές θεωρήσεις για το είδος της κοινότητας που συγκροτούν 17 Βλ Chantal Mouffe TheDemocraticParadox London Verso 200018 Chantal Mouffe ldquoArt and Democracy Art as an agonistic Intervention in Public Spacerdquo

Open 14 2008 σ 1219 Ernst όπ20 Οι όροι laquoτοπο-νομολογίαraquo και laquoνόμιμη ερμηνευτική αυθεντίαraquo αντλούνται από τον Ντεριντά

όπ σ 1721 Foucault όπ σ 169

Πάνος Κούρος 30

aρχειακή eπιτέλεση

Αν η αρχειακή εγκατάσταση συνδέεται με την παγίωση του αρχείου σε μία εκθεσιακή (θεματική) αφήγηση με τον όρο αρχειακή επιτέλεση θα προσδιόριζα μια δυναμική διαδικασία αρχειοθέτησης που είναι σε εξέλιξη στο παρόν υποδεχόμενη αρχειακές εισαγωγές άμεσα διαθέσιμες για επεξεργασία και χρήσεις Η συνθήκη αυτή χαρακτηρίζει κυρίως το αρχείο σε μια διαδικτυακή αρχειακή κουλτούρα Πρόκειται για μια αλλαγή παραδείγματος μια μετατόπιση του χωρικού μοντέλου αρχείου σε μια συγχρονική διάταξη διαρκούς μετάδοσης δεδομένων η οποία ανατρέπει τις κλασικές συντεταγμένες του αρχείου όπως η σταθερότητα και διατήρηση του τεκμηρίου η laquoαύραraquo του υλικού ίχνους οι μνημοτεχνικές του διατάξεις η αρχιτεκτονική της πρόσβασης ο διαχωρισμός αποθήκευσης και χρήσης Η συγχρονικότητα του διαδικτυακού αρχείου είναι εκείνη που οδηγεί σε ζωντανές συνδιαμορφώσεις του από ευρύτερες και όχι μόνο τοπικές κοινότητες που πολλαπλασιάζει τα σημεία επαφής με το δημόσιο Το αρχείο διατηρείται και μεταδίδει γνώση ακριβώς χάρη σrsquo αυτές τις ζωντανές συνδιαμορφώσεις όπως συμβαίνει και με άλλες επιτελεστικές μορφές γνώσης (προφορικές αφηγήσεις τελετουργικά δρώμενα κά) Σε αυτή τη μετάβαση από τον αρχειακό χώρο στον αρχειακό χρόνο19 αλλάζουν οι τρόποι συμμετοχής και ελέγχου στις λειτουργίες του αρχείου Η δημόσια πρόσβαση στο αρχείο παύει να ρυθμίζεται από μια laquoτοπο-νομολογίαraquo από την αρχιτεκτονική εισόδου στο οίκημα του αρχείου και από μια laquoνόμιμη ερμηνευτική αυθεντίαraquo20 Ρυθμίζεται από μη δημόσια τεχνο-υπολογιστικά πρωτόκολλα και αποτελεί μια γενικευμένη συμμετοχή σε διεπιφάνειες δημόσιας διάδρασης που παραμένουν ελεγχόμενες με ηλεκτρονικά laquoπροστατευτικά τείχηraquo (firewalls)

Το διαδικτυακό αρχείο φέρνει στο προσκήνιο την εσωτερική ρυθμιστική και παραγωγική τάξη κάθε αρχείου laquoτον νόμο αυτού που δύναται να ειπωθεί το σύστημα που κυβερνά την εμφάνιση των λόγων ως μοναδικών γεγονότων (hellip) το γενικό σύστημα της διαμόρφωσης και μετασχηματισμού των λόγωνraquo κατά τον Φουκώ21 Eνώ δημιουργεί ένα νέο παράδειγμα αρχειοθέτησης και συσχέτισης με το δημόσιο αναδεικνύει ταυτόχρονα την ίδια την εικονική αποσπασματική και ασταθή φύση κάθε αρχείου Δείχνει ότι το αρχείο είναι μια οργάνωση γνώσης που παραμένει συνεχώς μη ολοκληρωμένη που χαρακτηρίζεται από χάσματα μετασχηματισμούς και απρόβλεπτες διανοίξεις Οι ενεργές υπερσυνδέσεις του αρχείου με άλλα αρχεία επιτρέπουν να έχει τη μεγαλύτερη δυνατή οριζόντια εξάπλωση Η κεντρόφυγη αυτή λογική που συσχετίζει μια μεγάλη ετερογένεια στοιχείων πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες των λόγων τη δυναμική του αρχείου στον χρόνο

Χρησιμοποιώντας τον όρο επιτελεστικός αναφέρομαι τόσο στη θεωρία της επιτέλεσης (performance) όσο και στην επιτελεστικότητα (performativity) όπως καθιερώθηκε στη φιλοσοφία της γλώσσας

Πάνος Κούρος 31

από τον Austin22 και στη συνέχεια από την Butler23 Η επιτέλεση παραπέμπει σε μια αμεσότητα συσχέτισης δρώντων προσώπων στο παρόν σε ένα συμβάν που η εμπειρία του έχει προτεραιότητα σε σχέση με τις τεκμηριώσεις του Αντίθετα η επιτελεστικότητα συνδέεται με την επανάληψη (iterability) και ανακύκληση πράξεων με τον συλλογικό χαρακτήρα της γλώσσας Αναφέρεται σε πράξεις που εδραιώνουν μια πραγματικότητα βασιζόμενες σε επανάληψη ή μετατόπιση (κοινωνικών) συμβάσεων Ενώ οι δύο έννοιες μοιάζουν από αυτή την άποψη ασύμβατες συζητώντας την αρχειακή επιτέλεση με ενδιαφέρει μια πιθανή σύγκλισή τους παίρνοντας ως αφετηρία την ιδέα του Austin ότι η πράξη ομιλίας παράγει ένα αποτέλεσμα πέρα από τη συμβολική και περιγραφική εκφορά της γλώσσας Κάθε αρχειακή καταχώρηση που τίθεται σε κυκλοφορία και άμεση χρήση παραπέμπει στον χαρακτήρα δράσης της ομιλίας Η Phelan επιχειρεί μια σύγκλιση της επιτελεστικότητας της πράξης ομιλίας του Austin με τη θεωρία της περφόρμανς θεωρώντας ότι και οι δύο μοιράζονται την αδυναμία επανάληψης ή αναπαραγωγής24 Είναι μια ιδέα που αντιτίθεται στην ίδια την εξουσία του αρχείου καθώς αυτό διασφαλίζει με κανόνες την επανάληψη των στοιχείων του Ωστόσο το διαδικτυακό αρχείο λειτουργεί με μια διαφορετικού τύπου επανάληψη μια επανάληψη με διαφορές25 είναι αυτή που εισάγει μια έννοια περφόρμανς στην ανακύκληση των περιεχομένων μια έμφαση στην παραγωγική διάσταση του αρχειακού στιγμιότυπου

δήμος αρχείου

Ας δούμε ορισμένες όψεις της λειτουργικής τάξης των ψηφιακών αρχείων και της αρχειακής κουλτούρας που κατασκευάζουν Η μοντέρνα μνήμη είναι κυρίως αρχειακή βασίζεται σε άμεσες και πλήρεις καταγραφές26 Μια δημοφιλής κουλτούρα διαδικτυακής αρχειοθέτησης στρέφει το ενδιαφέρον στην παραγωγή διασυνδεμένων ερασιτεχνικών αρχείων Υπάρχει σήμερα μια μετατόπιση της αρχειακής παραγωγής από τα θεσμικά στα προσωπικά αρχεία Πλάι στα κρατικά θεσμικά αρχεία διοίκησης έχουμε μια υπερπαραγωγή ανεπίσημων προσωπικών αρχειοθετήσεων του εαυτού Τα αρχεία αυτά είναι σε συνεχή δημόσια διάδραση Οι ανταλλαγές ιστοριών παράγουν συλλογική μνήμη Οι θεσμοί μνήμης (βιβλιοθήκες μουσεία αρχειοθέτες) συνδέουν τις

22 Βλ John Langshaw Austin HowtoDoThingswithWords Oxford Clarendon Press 196223 Βλ Judith Butler BodiesthatMatterOntheDiscursiveLimitsofSex New York amp London

Routledge 1993 και ExcitableSpeechAPoliticsofPerformative New York Routledge 199724 Βλ Peggy Phelan Unmarkedthepoliticsofperformance London Routledge 1993 σ 14925 Bλ Hito Steyerl ldquoPolitics of the archive Translations in filmrdquo 2008 httpeipcpnet

transversal0608steyerlen [πρόσβαση 2532011]26 Βλ Pierre Nora ldquoBetween Memory and History Les Lieux de Memoirerdquo Representations 26

7-24 1989 σ 23

Πάνος Κούρος 32

ιδιωτικές αυτές εναποθέσεις δημιουργώντας ένα συνεχές ιδιωτικού-δημόσιου Όσο η αρχειακή παραγωγή διαχέεται σε κάθε εκδήλωση της καθημερινής ζωής τόσο δυσδιάκριτα γίνονται τα όρια ανάμεσα στο θεσμικό και ερασιτεχνικό το ιδιωτικό και το δημόσιο το πρωτότυπο και το παράγωγο Αρχειοθετώντας τη ζωή τους οι άνθρωποι laquoζουνraquo μέσα στο αρχείο Η πλήρης κατάληψη της καθημερινότητας από το αρχείο συμβαίνει ταυτόχρονα με την πλήρη απόκρυψη των πρωτοκόλλων λειτουργίας του και της πολιτικής τους διάστασης Μια συνεχής επιτέλεση αρχείων βασίζεται σε πράξεις διαμοίρασης ανακύκλησης ανατροφοδότησης Σε μια διαδικτυακή αρχειακή κουλτούρα οι ανθρώπινες συναντήσεις είναι με ιδιαίτερο τρόπο το αποτέλεσμα και όχι η αφορμή των ψηφιακών αρχειοθετήσεων Με αυτή την έννοια το δημόσιο αρχείο γίνεται δήμος αρχείου (archive public) οι άνθρωποι συναντώνται μέσα στο αρχείο Η αντιστροφή αυτή φέρνει για πρώτη φορά στο προσκήνιο της αρχειακής πρακτικής το υποκείμενο που αρχειοθετείται και αρχειοθετεί Στρέφει το ενδιαφέρον στη δημόσια σκηνή των αρχειακών διαδράσεων τη στιγμή που αυτές συμβαίνουν

αρχειακές συνεκφωνήσεις

Τι είδους δημόσια σφαίρα συνιστά αυτό το laquoαρχειακό κοινόraquo καθώς διαχειρίζεται ένα αχανές πεδίο αναπαραγωγών Στις διαδικτυακές αρχειακές συναντήσεις παράγονται ταυτότητες και υποκειμενικότητες που προσαρμόζονται στις σχεδιασμένες ταξινομήσεις και στα πρωτόκολλα των διαχειριστών των διαδικτυακών δεξαμενών και κοινωνικών μέσων (google youtube flickr facebook κά) H ρητορική της απεριόριστης δημόσιας πρόσβασης συνοδεύεται από έναν απόλυτο έλεγχο των ρυθμιστικών αρχών και των πρωτοκόλλων του αρχείου Οι αρχειακές επιτελέσεις τέχνης προβληματοποιούν το πεδίο αυτό παραγωγής γνώσης και ταυτοτήτων παρέχοντας διαφορετικό πλαίσιο οργάνωσης και συμμετοχής Η εργασία πάνω στα αρχεία σε συνθήκες γενικευμένης καθημερινής αρχειοθέτησης δεν είναι ατομική πράξη έρευνας τεκμηρίωσης όσο αποτέλεσμα συνεργασιών ανάμεσα σε διαφορετικές ομάδες οργανώσεις θεσμούς σε ένα διαμοιρασμένο δίκτυο επιθυμιών πολιτικής παραπέμποντας σε άλλα αρχεία συνδέοντας έναν τόπο με άλλους τόπους Σχεδιάζοντας τον αρχειακό χρόνο η δημόσια αρχειακή τέχνη προσβλέπει σε ταυτόχρονες διαδικασίες συγγραφής ανάγνωσης χρήσης που μπορούν να αποτελούν πεδία κατασκευής δεσμών και ταυτοτήτων δίνοντας ακόμα φωνή σε εκείνους που παραμένουν εκτοπισμένοι ανάμεσα σε έθνη και πολιτισμούς στη σύγχρονη συνθήκη των παγκόσμιων μεταναστευτικών ροών Ο Appadurai μιλά ακριβώς για το ρόλο που έχουν τα διαδικτυακά αρχεία στη δημιουργία μη εθνικών δημοσίων σφαιρών που ονομάζει δημόσιες σφαίρες διασποράς ή μετανάστευσης παρέχοντας δυνατότητες

Πάνος Κούρος 33

δράσης (agency) για την κατασκευή φαντασιακών κοινοτήτων σε εκείνους που το χρειάζονται περισσότερο laquoΑυτό που ονομάζουμε αρχείο διασποράς ή μετανάστευσης χαρακτηρίζεται περισσότερο από την παρουσία φωνής τη δυνατότητα δράσης και αντιπαράθεσης παρά από την απλή ανάγνωση υποδοχή και επερώτησηraquo27

Στη δυνατότητα της αρχειακής επιτέλεσης να δημιουργεί ένα κοινό να αναδεικνύει χώρους συνεκφώνησης και διαμάχης δοκιμάζονται νέες ιδέες πρόσβασης και συμμετοχής μοντέλα συλλογικότητας και διαμοιρασμένης συγγραφής Το ανοιχτό σε συγγραφή αρχείο μπορεί να εκκινεί από ένα αίτημα οργάνωσης δυνατοτήτων προς μορφές πολιτικής δράσης Εγκαθιστά ένα σύστημα σχέσεων σε μια προοπτική παρέμβασης που συνήθως υπερβαίνει τα όρια της τέχνης ενσωματώνοντας πρακτικές και λόγους που παράγονται σε ευρύτερα πολιτισμικά πλαίσια Ένα παράδειγμα τέτοιου αρχείου είναι το ParkFiction στα όρια τέχνης πολιτικής αστικού σχεδιασμού Το αρχείο με αυτή την έννοια ακολουθεί τη γενεαλογία της laquoπαραγωγικής τέχνηςraquo ή του καλλιτεχνικού ακτιβισμού ορίζει ένα πεδίο θετικών σημασιών ουτοπίας του παρόντος είναι μια τακτική χαρτογράφησης προς χρήσεις Ταυτόχρονα όμως η πληθυντική συγγραφή σημαίνει και μια απώλεια ελέγχου στη συγκρότηση του αρχείου Το απρόβλεπτο των ζωντανών προσώπων κινεί την αρχειακή φαντασία παράγοντας παράλληλες και ασύμπτωτες αρχειακές συνεκφωνήσεις Η επιτέλεση έχει εδώ τη σημασία της ανάδειξης laquoστιγμών πράξης και ομιλίαςraquo που αποτελούν τέλος οι ίδιες28 Αυτές οι laquoστιγμές πράξης και ομιλίαςraquo δημιουργούν ακριβώς τη δημοκρατική προοπτική παράγοντας νέες διαζεύξεις ανάμεσα στην τοποθεσία τη φαντασία και την ταυτότητα Οι αρχειακές συνεκφωνήσεις αναδεικνύουν ένα πλαίσιο

27 Arjun Appadurai ldquoArchive and Aspirationrdquo στο Brouwer J amp Mulder A (επιμ) Informationis

Alive Rotterdam V2_PublishingNAI Publishers σ 14-25 2003 σ 2228 laquo(hellip) γιατί σε αυτές τις στιγμές πράξης και ομιλίας το τέλος δεν αναζητείται αλλά βρίσκεται στην

ίδια τη δραστηριότητα η οποία συνεπώς γίνεται ενδελέχεια και η εργασία δεν είναι αυτό που

ακολουθεί και σβήνει τη διαδικασία αλλά ενσωματώνεται σε αυτή Η επιτέλεση είναι η εργασία

είναι ενέργειαraquo (Hannah Arendt ΤheHumanCondition Chicago University of Chicago Press

1998 [1958] σ 206)29 Παρατίθεται στο Rosalyn Deutsche EvictionsArtandSpatialPolitics Cambridge MIT Press

1996 σ 27330 Βλ Foster όπ31 Bλ όπ σ 5 Ο διαχωρισμός αυτός δεν μπορεί να υποστηριχθεί σήμερα αν λάβουμε υπrsquo όψη

τους σύνθετους τρόπους με τους οποίους οι ηλεκτρονικά διαμεσολαβημένοι λόγοι πληροφορούν

και κινητοποιούν συγκεκριμένες τοπικότητες και συλλογική μνήμη H θέση του ιστορικού

φανερώνει τις υπάρχουσες ασυμβατότητες ανάμεσα στην ιστορία της τέχνης και την τέχνη του

διαδικτύου Για τις ασυμβατότητες αυτές βλ Julian Stallabrass ldquoCan Art History Digest Net

Artrdquo στο Dieter Daniels Gunther Reisinger eds Netpioneers10-ArchivingRepresentingand

ContextualisingEarlyNetbasedArt Berlin Sternberg Press 2009 σ 165-17932 Foster όπ σ 433 Για την έννοια της θεσμίζουσας πρακτικής σε σχέση με το Park Fiction βλ Gerald Raunig

ldquoInstituent Practices No 2 Institutional Critique Constituent Power and the Persistence

of Institutingrdquo στο Gerald Raunig Gene Ray (eds) ArtandContemporaryCriticalPractices London

MayLayBooks 2009 σ 173-185

Πάνος Κούρος 34

οργάνωσης και αποδιοργάνωσηςmiddot επιτελούνται σε απουσία σταθερού υπόβαθρου εκεί όπου η σημασία και η ενότητα του κοινωνικού γίνεται διαπραγματεύσιμη έτσι ώστε η δημοκρατική προοπτική να σχετίζεται με αυτό που ο Lefort ονομάζει laquoεικόνα του κενού χώρουraquo29

επιτελεστικές κατασκευές

To έργο NoGhostJustaShell των Pierre Huyghe και PhilippeParreno (1999-2002) έχει συζητηθεί από τον Foster30 ως οριακήπερίπτωση αρχειακής τέχνης που μεταφέρει στο φυσικό (εκθεσιακό) χώρο έννοιες και πρακτικές επιτέλεσης που χαρακτηρίζουν κυρίως το διαδικτυακό μοντέλο διαχείρισης των αρχείων όπως η δειγματοληψία (sampling) η διαμοίραση (sharing) αλλά και μια σκέψη για τα πνευματικά δικαιώματα τη μετα-παραγωγή (post-production) Ο ιστορικός κάνει έναν διαχωρισμό ανάμεσα στην αρχειακή τέχνη και την τέχνη των δεδομένων (database art) η πρώτη επιζητά την laquoανθρώπινη ερμηνείαraquo και όχι τη μηχανική επεξεργασία αναφέρεται σε υλικό laquoανθεκτικόraquo και όχι laquoανταλλάξιμοraquo31 Παρακολουθούμε το αποτέλεσμα της γέννησης και ανάπτυξης ενός αρχείου βασισμένου σε ένα σενάριο που περιλαμβάνει την αγορά δικαιωμάτων ενός αποτυχημένου χαρακτήρα manga από τη βιομηχανία κινούμενων σχεδίων της Ιαπωνίας και την παραχώρησή του σε καλλιτέχνες με παράλληλες αναθέσεις για την παραγωγή έργων ιδεών αφηγήσεων που σκοπό έχουν να διαμορφώσουν τη φανταστική νέα ταυτότητά του Πρόκειται για ένα έργο που γίνεται μια laquoαλυσίδα από έργαraquo laquoμια δυναμική μορφή που παρήγαγε μορφές που αποτελούν μέρη τηςraquo32 Το έργο χρησιμοποιεί το αρχειακό σενάριο για να δοκιμάσει ένα νέο είδος επιμελητικής πρακτικής και να υποδείξει μια εναλλακτική δυνατότητα αρχειακής εγκατάστασης που διασπείρεται σε διαφορετικούς χώρους της τέχνης και περιλαμβάνει συλλογές υλικού σε διαφορετικά μέσα Είναι μια εξωδικτυακή αρχειακή επιτέλεση χωρίς την πρόθεση θέσμισης και δημιουργίας δημόσιας σφαίρας

Σε αντίθεση με την επιμελητικού τύπου διαδικασία συλλογής των Huyghe και Parreno το ParkFiction (1995-2005) είναι ένα παράδειγμα εξωδικτυακής επιτέλεσης που εκκινώντας από μια πρόθεση εναλλακτικού αστικού σχεδιασμού με σκοπό να παρεμποδιστεί το επιχειρηματικό και κρατικό σχέδιο εξευγενισμού στην περιοχή St Pauli του Αμβούργου εγκαθιστά την αρχειοθέτηση ως θεσμίζουσα πρακτική33 Το ParkFiction αυτοπροσδιορίζεται ως ένα σχήμα συλλογικής παραγωγής επιθυμιών για ένα πάρκο Το laquoαρχείο επιθυμιώνraquo αποτέλεσε ένα από τα εργαλεία αυτής της παραγωγής εγκαθιστώντας ζωντανές πλατφόρμες ανταλλαγής ανάμεσα σε ετερόκλητες ομάδες τους κατοίκους της περιοχής του St Pauli κοινωνικές οργανώσεις την τοπική εκκλησία ιδιοκτήτες καταστημάτων και καφέ το κίνημα καταλήψεων την

Πάνος Κούρος 35

πολιτικοποιημένη καλλιτεχνική κοινότητα τη μουσική σκηνή γύρω από το Golden Pudel Klub Αν και έδωσε συγκεκριμένο σχήμα στην τελική υλοποίηση του πάρκου το αρχείο μπορεί να ιδωθεί ως ένα είδος επιβράδυνσης της δράσης σε μια μεγάλης διάρκειας επιτέλεση που επέτρεψε να κινηθεί όχι χωρίς ένταση και συγκρούσεις ένα σύνολο σχέσεων ανθρώπων ιδεών ταυτοτήτων τοποθεσιών Όπως σημειώνει ο Raunig laquoη διαδικασία αυτή μέσω της οποίας προέκυψε το πάρκο δεν είναι αναγνωρίσιμη στα ldquoαντικείμεναrdquo η εκρηκτικότητα της δημιουργίας τους η σύνδεση του μοναδικού και του συλλογικού στην παραγωγή επιθυμίας παραμένουν κρυμμένεςraquo34

Ένα σημαντικό μέρος των πρακτικών διαδικτυακής τέχνης (netart) από το 1994 εστίασε στις επικοινωνιακές διαδράσεις σε μια διευρυμένη από τα ηλεκτρονικά μέσα δημόσια επικράτεια θέτοντας ζητήματα πρόσβασης συμμετοχής παραγωγής κοινότητας Οι πρώιμες διαδικτυακές πλατφόρμες επικοινωνίας της netart όπως οι TheThing 7-11 Nettime και Syndicate έχουν συζητηθεί ως προτάσεις τέχνης35 Μπορούμε όμως να τις δούμε ως επιτελεστικές αρχειακές πρακτικές που επιχειρούν αφενός να συγκροτήσουν μια laquoκοινότητα παραγωγώνraquo και αφετέρου να παραγάγουν έναν λόγο για την (πολιτική) διαδικτυακή τέχνη την ίδια στιγμή που συμβαίνει Οι διαδικτυακές αυτές πλατφόρμες συγκροτούνται αρχειακά με την έννοια της θέσμισης μιας οργανωτικής βάσης για την κριτική πλαισίωση των έργων καθώς παράγονται για την παραγωγή νέων έργων και νέου κοινού σε απόσταση από τους υπάρχοντες θεσμούς τέχνης Σε αντίθεση με την έκθεση πολιτικών ντοκουμέντων που επιχειρεί τα τελευταία χρόνια μια αποδεκτή στο πλαίσιο της αισθητικής αυτονομίας laquoπολιτικήraquo τέχνη ndashτην πολιτική θεματοποίηση του αρχείουndash η αρχειακή αυτή δομή είναι μια πολιτική επιτέλεση που συνδέει τη δημόσια τέχνη με τις τακτικές ακτιβισμού των νέων μέσων (tactical media) Μέρος της πολιτικής αυτής επιτέλεσης είναι ο πειραματισμός σε πράξεις αρχειακής συγγραφής που βασίζονται σε εκκεντρικούς και επιτελεστικούς τρόπους συλλογικής ταυτότητας Για παράδειγμα στην ταχυδρομική λίστα 7-11 laquoτα περισσότερα μηνύματα ήσαν πρακτικά μη αναγνώσιμα έχοντας όλη τη σχετική τους αξία στην κυκλοφορία και ανταλλαγή

34 Όπ σ 18435 Βλ Josephine Bosma ldquoConstructing Media Spaces - The novelty of net(worked) art was and

is all about access and engagementrdquo 2005 httpwwwmedienkunstnetzdethemespublic_

sphere_smedia_spaces1 [πρόσβαση 2532011]36 Joseacute Luis Brea ldquoOnline Communities Experimental Communication in the Virtual

Diasporardquo στο Gerardo Mosquera and Jean Fisher (eds) OverHereInterantionalPerspectivesonArt

andCulture New York New Museum of Contemporary Art - MIT Press 2004 σ 20137 Antonio Muntadas ldquoIntroductory Notes to The File Roomrdquo 1994 httpwwwthefileroom

orgdocumentsIntrohtml [πρόσβαση 2532011]38 Όπ39 Πρόκειται για την ομάδα 0x2620 από το Βερολίνο το Alternative Law Forum από την Μπακαλόρ

και τρεις οργανώσεις από τη Βομβάη Majlis Point of View και ChitrakarkhanaCAMP

Βλ ldquoPadMardquo PadMa About 2008 httppadmaabout (πρόσβαση 2532011)

Πάνος Κούρος 36

καθαρών σημαινόντων (hellip) Την ίδια στιγμή ένα σύνθετο σύστημα ψευδωνύμων και συνεχούς εναλλαγής προσώπων σήμαινε ότι η λίστα δεν είχε σταθερό συντονιστή ακόμα και τα αναγνωριστικά της μπορούσαν να τροποποιηθούν από τους συμμετέχοντες (hellip) Είναι φανερό ότι αυτή η ομάδα είχε μικρό ενδιαφέρον στον διάλογο ή στην ορθολογική συζήτηση έτσι το φόρουμ σταδιακά έγινε ένα είδος συλλογικού μακροέργου της netart Η πρόθεση ήταν η συμμετοχή σε ένα επικοινωνιακό παιχνίδι δημιουργίας μιας κοινότητας που δεν υπήρχε πέρα από τις καταστατικές της πράξεις επικοινωνίαςraquo36

Ένα από τα πρώτα διαδικτυακά έργα το FileRoom του Muntadas (1994) χρησιμοποιεί παράλληλα τα μέσα της εγκατάστασης και του διαδικτύου ως επιτελεστικών εργαστηρίων παραγωγής ενός αρχείου που αναφέρεται στο ίδιο το αρχείο ως τόπο εξουσίας και ελέγχου Το αρχείο θεματοποιεί εκείνο που αποσιωπείται ή διαγράφεται από κάθε αρχείο την απόσυρση της μνήμης σε κάθε περίπτωση κοινωνικής πολιτικής θρησκευτικής πολιτισμικής λογοκρισίας τώρα και μέσω της ιστορίας σε διαφορετικά πλαίσια χώρες και πολιτισμούς Το αρχείο δεν ορίζει επιστημονικά ή άλλα κριτήρια για τις καταχωρήσεις Είναι laquoένα ανοιχτό σύστημα που καθίσταται ενεργό ldquoκαταχωρείταιrdquo και αναπτύσσεται διαμέσου της δημόσιας διαδικασίας της ίδιας της ύπαρξής τουraquo37 Η δημόσια αυτή αρχειοθέτηση κατασκευάζει στο διαδίκτυο και στον χώρο της βιβλιοθήκης του Κέντρου Πολιτισμού του Σικάγου έναν κοινωνικό χρόνο όπου αρχειοθέτες και χρήστες του αρχείου συναντώνται μιλούν έρχονται αντιμέτωποι με τις δικές τους αποφάσεις για τη διατύπωση του αρχειοθετούμενου με τις αντιφάσεις του ίδιου του συστήματος αρχειοθέτησης με την αυτο-λογοκρισία laquoχωρίς την οποία η λογοκρισία δεν θα μπορούσε να λειτουργήσειhellipraquo38

Το τρίτο παράδειγμα επιτελεστικού αρχείου παρεμβαίνει κυρίως στον μηχανισμό διαδικτυακής δομής της πληροφορίας σε ένα έργο που οργανώνεται από διαφορετικές συλλογικότητες Το Padma (Public Access Digital Media Archive) (2008 έως σήμερα) σχεδιασμένο από συνεργαζόμενες ομάδες και οργανώσεις τέχνης πολιτικής και τεχνολογίας39 διαχειρίζεται ένα τεράστιο απόθεμα υλικού βίντεο που η παραγωγή του έχει γίνει στην Ινδία από τη δεκαετία του rsquo90 κατά τη λεγόμενη laquoεπανάσταση του DVraquo και παραμένει εκτός αρχείων καθώς δεν αποτελεί ολοκληρωμένο έργο ανεπεξέργαστες λήψεις ανολοκλήρωτες δοκιμές υλικό φιλμ που έχει βρεθεί Είναι σκόρπιο υλικό που παραμένει εκτός συστήματος διανομής που οι διανομείς δημιουργοί ή θεατές αποσιωπούν ή αποκλείουν Η παραγωγή του έχει γίνει κυρίως στη Βομβάη και την Μπανγκαλόρ και αφορά τεκμηριώσεις των μετασχηματισμών του αστικού τοπίου της καθημερινής ζωής στον δρόμο και στο σπίτι τυχαίων συναντήσεων επιθέσεων της αστυνομίας διαμαρτυριών ταξιδιών με κάρα και άλλα μεταφορικά μέσα συζητήσεων με διαφορετικούς φορείς της κοινότητας του κράτους ή των επιχειρήσεων παικτών και πρακτορείων έργων τέχνης

Πάνος Κούρος 37

φιλμ αποσπασμάτων από φιλμ ευρεθέντος υλικού κά40 Το έργο σχεδιάζει μια δημόσια πλατφόρμα επιτελεστικής αρχειοθέτησης ανοιχτής πηγής (open source) που διαχειρίζεται στο παρόν μια πυκνή μετα-πληροφορία του βίντεο Αυτή σχετίζεται με την επεξεργασία μεταγραφή σχολιασμό επαναπλαισίωση του υπάρχοντος υλικού από αρχειοθέτες ερευνητές κατοίκους καλλιτέχνες ακτιβιστές Eισάγει μια νέα εκτός των υπαρχόντων (ντοκιμαντέρ βίντεο-κλιπ κά) μορφή διαδικτυακού βίντεο που η σημασία του βρίσκεται στην πολιτική επιτέλεση που φέρνουν η συλλογική συγγραφή επαναπλαισίωσης του υλικού και οι πολλαπλές συνδέσεις και ταξινομήσεις προς χρήσεις

Το Μνημηδέν (1999-2001)41 είναι παραδειγματικό μιας σειράς αρχειακών έργων που λειτουργούν σε συνδυασμένα πεδία διαμεσολαβημένης και πρόσωπο-με-πρόσωπο επικοινωνίας και για τα οποία εργάστηκα είτε ο ίδιος είτε σε συνεργασία με άλλους καλλιτέχνες και ομάδες από το 1999 έως σήμερα Πρόκειται για εργασίες αρχειοθέτησης που δεν επιδιώκουν να εμφανίσουν τις λανθάνουσες ή αποσιωπημένες συνιστώσες της ιστορικής πληροφορίας αλλά αναλαμβάνουν να θέσουν σε κίνηση ένα σύστημα προβληματοποίησης του παρόντος χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό τακτικών σωματικής μετακίνησης και διαδικτυακών μέσων που δημοσιεύουν τις ανταλλαγές των αναπαραγωγών της εμπειρίας ενός τόπου Ένα laquoβουβόraquo ιστορικό μνημείο της Θεσσαλονίκης η καθημερινή ζωή σε έναν παραδοσιακό οικισμό της Αρκαδίας και σε ένα προάστιο του Τελ Αβίβ η Κωνσταντινούπολη κατά τη διάρκεια μεγάλων πολιτισμικών διοργανώσεων μια περιοχή υπό εξευγενισμό στο Λονδίνο τα γκετοποιημένα προάστια του Βερολίνου η πρόσφατη ιστορία του καταυλισμού των προσφύγων στην Πάτρα είναι ορισμένοι από τους τόπους στις συγκεκριμένες περιστάσεις των οποίων δοκιμάζεται μια παραγωγική έννοια αρχείου42 Τόσο η σωματική διάσχιση του τόπου όσο και η ψηφιακή ανακύκληση των περιεχομένων παράγουν επαυξημένες

40 Όπ41 Μνημηδέν (1999-2001) στο διαδίκτυο και στο κτήριο των Οθωμανικών Λουτρών Χαμάμ Μπέη

στη Θεσσαλονίκη Βλ Panos Kouros ldquoMnemeden a netperformance of mnemonic

conceptionsrdquo στο Laura Knott Bernd Kracke eds SkyArt Cambridge CAVS MIT

2002 σ 186-18942 Πρόκειται για τα έργα ΜνημηδένΔιατόπιαΔιασχίζονταςτοτοπίοπαράγονταςδίκτυατόπου (2003)

σε συνεργασία με τον Δήμο Δημητρίου και τη Stephanie Benzaquin στη Στεμνίτσα Αρκαδίας

την Πάτρα και το Holon Τελ Αβίβ Apothecae (Γρηγόριος Φαρμάκης) (2005) στην Μπιενάλε και

στο Παγκόσμιο Συνέδριο της UIA στην Κωνσταντινούπολη ConversationsCuratives (2009) στο

Elephant amp Castle Λονδίνο CitySeedRefuge (2010) σε συνεργασία με τη Susanne Gerber

Βερολίνο 3πρόσωπα (Γρηγόριος Φαρμάκης) στο πλαίσιο του ArchivePublic43 Πρόκειται για το κείμενο LocusSolus του Raymond Roussel το οποίο βασίζεται σε μια σύνθετη

επιτελεστική διαδικασία συγγραφής και αποτελεί εννοιολογική βάση του έργου Conversations

Curatives (ΣυζητήσειςΘεραπείας)44 Το βίκι-αρχείο οργανώνεται ως μια διαδικτυακή επιφάνεια συλλογικής συγγραφής45 Βλ Gregorios Pharmakis ldquoWho Is Gregorios Pharmakisrdquo 2009 httpgregorios-pharmakis

pbworkscomwpage15973164who20is [πρόσβαση 2532011] 46 Βλ Appadurai όπ

Πάνος Κούρος 38

πραγματικότητες των τόπων ή γίνονται θέατρα νέων και απρόσμενων δημοσίων σφαιρών Ας δούμε τη λειτουργία της συγχρονίας στα έργα Διατόπιακαι ConversationsCuratives οι λόγοι ενός τόπου εισάγονται σε άλλες τοπικότητες υπόκεινται σε διαμορφώσεις εκτός του τόπου Η επαναπλαισίωση αυτή αλλάζει τις σημασίες του τόπου Ή ακόμα ένας ιδιαίτερος λόγος (ένα κείμενο του Raymond Roussel)43 εισάγεται σε έναν τόπο συνδέεται με τοπικούς λόγους οι οποίοι γίνονται με τη σειρά τους αφορμή για νέους λόγους καθώς επιτελούνται από συγγραφείς που συμμετέχουν από μακριά Οι περιφορές των ανθρώπων και οι περιφορές των λόγων ανάμεσα σε τόπους είναι τα μέσα που θέτουν σε κίνηση την επιτέλεση Η επιτέλεση αναπτύσσεται σε ένα βίκι-αρχείο44 Ορισμένα αρχειακά στιγμιότυπα δημοσιεύονται στους τόπους συλλογής της συνοικίας Elephant amp Castle του Λονδίνου

Μια άλλη σειρά έργων περιστρέφεται γύρω από το πρόσωπο και την ταυτότητα του αρχειοθέτη σε συλλογικές δράσεις Ο Γρηγόριος Φαρμάκης είναι μια ανοιχτή ταυτότητα που συγκροτείται από τις δράσεις των προσώπων που συμμετέχουν κάθε φορά σε ένα ανοιχτό πλαίσιο εργασιών πεδίου Ορισμένοι κανονισμοί καθορίζουν τις συνθήκες δράσης του προσώπου Είναι οι λόγοι επανακαθορισμού των πλαισίων δράσης και οι αναπαραγωγές των δράσεων που αρχειοθετούν το πληθυντικό πρόσωπο του αρχειοθέτη Μια πλατφόρμα βίκι ταυτίζεται με αυτή την αρχειακή επιτέλεση ταυτότητας laquoΟι εργασίες του Γρηγορίου Φαρμάκη σταθεροποιούν μέσω της εννόησης της αστάθειας του προσώπου μια νέα δυνατότητα για μια ldquoενοποιημένηrdquo κοινοτική πρακτική Αυτή η κοινοτική πρακτική οδηγεί σε μια προβληματική διαμόρφωση ldquoυποκειμένουrdquo μέσω μιας διαδικασίας βίκι Η διαδικασία βίκι χαρακτηρίζεται από την έννοια ενός κοινοτικού άδειου επιτελεστικού φαντασματικού ενοποιημένου κέντρου τη δέσμευση στην εργασία που αναλαμβάνεται που είναι το μόνο ενοποιημένο σχήμα τον ανοιχτό χαρακτήρα αυτού του σχήματος που αντικαθιστά την έννοια της ατομικότητας με μια έννοια ενός φαντασματικού δρώντος προσώπουraquo45 Στο έργο 3πρόσωπα σε μια ιδιαίτερα εκρηκτική κοινωνική συνθήκη της Πάτρας ο ηλεκτρολόγος που συνδέει το ρεύμα στον αυτοσχέδιο καταυλισμό προσφύγων ο μουσειάρχης που διατηρεί ένα ερασιτεχνικό laquoμουσείοraquo πολύτιμων λίθων και ο αγωνιστής που δραστηριοποιείται στην έκδοση της αναρχικής εφημερίδας Βαβυλωνία στον υπό κατάληψη χώρο του Ιστορικού Παραρτήματος του Πανεπιστημίου Πατρών συνομιλούν και επεξηγούν τις δράσεις τους σε ένα τριπλό χρονολόγιο που ενημερώνεται με τη μορφή παρτιτούρας Στο τέλος της επιτέλεσης η παρτιτούρα στέλνεται προς φύλαξη στο κλειστό ιδιωτικό μουσείο του μουσειάρχη στο προάστιο Αρόη της Πάτρας

Με διαφορετικές τακτικές τα παραπάνω έργα δοκιμάζουν αρχειακές επιτελέσεις οργανώνουν τον αρχειακό χρόνο Αν έχουν κάποια χωρική υπόσταση αυτή είναι μέρος μιας ζωντανής διαδικασίας αρχειοθέτησης Η συγχρονικότητα της επιτέλεσης σε απόμακρες

Πάνος Κούρος 39

ή πρόσωπο με πρόσωπο συναντήσεις δημιουργεί πεδία δημόσιας συνεκφώνησης μια δυνατότητα σύνδεσης δημοσίων σφαιρών σε διαφορετικά στάδια της αρχειοθέτησης Επινοούν μορφές συμμετοχής και συλλογικής συγγραφής καθορίζουν τους ρόλους και την ευθύνη των υποκειμένων κατά την ανάπτυξη του αρχειακού χρόνου ρυθμίζουν διαφορετικά επίπεδα διάδρασης ανάμεσα σε πρόσωπα κοινωνικές ομάδες θεσμούς πρακτικές θεματικές περιοχές μέσα φυσικούς και εικονικούς χώρους Μέρος της στρατηγικής τους είναι η οργάνωση διατάξεων σεναρίων και μηχανισμών που επιτρέπουν τη διάχυση κυκλοφορία ανακύκληση των αρχειακών δεδομένων σε διανεμημένες διαδικασίες Είναι κεντρόφυγες διαδικασίες που αντιστέκονται στη θεματοποίηση του αρχείου και στην έγκλεισή του στον λόγο της τέχνης Παρεμβαίνουν με μια πρόθεση διαφορετικής θέσμισης εντός του κόσμου της τέχνης προβληματοποιούν τις τοπικές συνθήκες κοινωνικών χώρων και πολιτισμικών θεσμών Στρέφουν το ενδιαφέρον όχι στην αρχειακή συσσώρευση και διατήρηση στην laquoιδεολογία του ίχνουςraquo αλλά στη στιγμή ομιλίας και πράξης που φέρει τη laquoδυνατότητα της προσδοκίαςraquo46 Ενώ εκκινούν από μια πρόθεση ενεργούς θέσμισης οργάνωσης τακτικών δράσης εμμένουν στο πολιτικό πεδίο των επιτελέσεων laquoπράξης και ομιλίαςraquo τη στιγμή που συμβαίνουν

Αναθεωρημένη εκδοχή του κειμένου που περιλαμβάνεται στον συλλογικό τόμο

Α-ΙΔ Μεταξάς (επιμ) ΠολιτικήΕπιστήμηΔιακλαδικήκαικριτικήπροσέγγισητηςπολιτικής

πράξης Αθήνα Σάκκουλας (υπό έκδοση)

Πάνος Κούρος 40

και μετά τη δεκαετία του rsquo90 Αποκλειστικά χωρικοί όροι όπως εγκατάσταση αποθήκευση συλλογή κυριάρχησαν στον λόγο της τέχνης για τις αρχειακές μεθόδους και πρακτικές10 δίνοντας έμφαση στο σταθερό αρχειακό περιεχόμενο και στην αφηγηματικότητά του Στις περιπτώσεις αρχειακών εγκαταστάσεων αυτό που προσφέρεται σε δημόσια έκθεση είναι το αποτέλεσμα της διαδικασίας αρχειοθέτησης από τον καλλιτέχνη-αρχειοθέτη Η συγκρότηση του αρχείου και η δημοσίευσή του είναι ασύγχρονες διαδικασίες Η δημόσια λειτουργία του αρχείου περιορίζεται στις σχεδιασμένες ή τυχαίες επικοινωνιακές δράσεις κατά την αρχειακή έκθεση Παράδειγμα ενός τέτοιου έργου είναι το BatailleMonument (2002) του Thomas Hirshhorn όπου οργανώνεται η έκθεση αρχειακού υλικού αφιερωμένου στον Bataille με τη μορφή οικείων laquoαυτοσχέδιωνraquo χώρων ανάγνωσης και συναναστροφής (τα οποία ο καλλιτέχνης ονομάζει laquoμνημείαraquo) σε μια τούρκικη γειτονιά στο Kassel κατά τη διάρκεια της έκθεσης Documenta 11

αρχείο και δημόσια σφαίρα

Ωστόσο το αρχείο δεν ταυτίζεται με την έκθεση την αφήγηση ή την ερμηνεία Είναι ένα σύστημα διατάξεων που παράγει εκθέσεις αφηγήσεις ερμηνείες laquoΤο αρχείο δεν λέει ιστορίες Μόνο δευτερεύουσες αφηγήσεις δίνουν νοηματική συνάφεια στα ασυνεχή στοιχεία τουraquo υποστηρίζει ο Ernst11 laquoΗ εξουσίαraquo συνεχίζειlaquoείναι η περιοχή όπου δεν υπάρχουν αφηγήσεις Το υπόλοιπο είναι ερμηνείαraquo12 Με αυτή την έννοια δεν υπάρχουν σταθερές σημασίεςσε ένα αρχείο H ενεργοποίηση ενός πεδίου δυνητικών σημασιών και όχι η αφηγηματική σταθερότητα δίνει στο αρχείο τη δυνατότητα να έχει τον χαρακτήρα κοινωνικού σχεδίου και να συγκροτεί μια δημόσια σφαίρα Η κυριαρχία της αφήγησης περιεχομένου σε ένα έργο μάς οδηγεί στη συλλογή και όχι στο αρχείο σε ιδιοσυγκρασιακές συσσωρεύσεις που δεν θέτουν ζητήματα δημόσιας σφαίρας δημοκρατίας και laquoαρχοντικής εξουσίαςraquo13 πρόσβασης και αποκλεισμούΑν και σήμερα συλλογή και αρχείο συνδέονται σε διασταυρούμενα θεσμικά και προσωπικά επικοινωνιακά δίκτυα ο διαχωρισμός είναι χρήσιμος για τη συγκρότηση μιας γενεαλογίας αρχειακών έργων Σε ένα κατrsquoεξοχήν αρχειακό έργο όπως το ΜουσείοΜοντέρναςΤέχνης (1968 -1972) του Broodthaers δεν θα εστιάζαμε στην αφηγηματικότητα (στη θεματική του αετού) αλλά στη θέσμιση μιας αρχειακής δομής και ενός διοικητικού πλαισίου που λειτουργεί παράλληλα με τους υπάρχοντες θεσμούς τέχνης και παράγει μια σειρά διασκορπισμένων σε διαφορετικές πόλεις επιτελεστικών εκθέσεων και συμβάντων

Η εναπόθεση ενός αρχείου στον δημόσιο χώρο ως εγκατάσταση στο δρόμο στο ίντερνετ ή στα μέσα μαζικής επικοινωνίας δεν συνδέει το αρχείο με τη σύγχρονη δημόσια τέχνη ως τέχνη κατασκευής δημόσιας σφαίρας Στον λόγο της σύγχρονης δημόσιας

Πάνος Κούρος 29

τέχνης η κατασκευή δημόσιας σφαίρας νοηματοδοτείται διαφορετικά από την παρέμβαση στον δημόσιο χώρο δεν απευθύνεται σε προϋπάρχοντα ακροατήρια αλλά συγκροτεί ένα κοινό που εμπλέκεται σε πολιτική συζήτηση και δράση Η δημόσια σφαίρα είναι πολιτική δημόσια σφαίρα Tι είδους δημόσια σφαίρα οργανώνει το αρχείο με ποιο τρόπο μέσα στόχους οι πρακτικές του εμπλέκουν ένα συγκεκριμένο και όχι γενικευμένο κοινό Αν όχι στην εκθεσιακή εγκατάσταση σε ποια στάδια της διαδικασίας της αρχειοθέτησης μπορούν να κατασκευαστούν συνθήκες δημόσιου λόγου Τα ερωτήματα συνδέουν το αρχείο με τις πρακτικές δημόσιας τέχνης μέσα στο πλαίσιο της θεωρίας της δημοκρατίας laquoΟ έμπρακτος εκδημοκρατισμόςraquo σημειώνει ο Ντεριντά laquoυπολογίζεται πάντα με βάση αυτό το ουσιώδες κριτήριο τη μετοχή και την πρόσβαση στο αρχείο στη συγκρότηση και την ερμηνεία τουraquo14 Η έννοια της συμμετοχής είναι καθοριστική για την παραγωγή δημόσιας σφαίρας15 Η συμμετοχή μπορεί να παράγει πολλαπλές και διαφορετικές δημόσιες σφαίρες16 Το αρχείο ως δημοκρατική δημόσια τέχνη ενεργοποιεί ένα πεδίο πληθυντικών αλλά και laquoαγωνιστικών δημοσίων σφαιρώνraquo17 που σχηματίζονται από διαφορετικές και αντιμαχόμενες θέσεις laquoδίνοντας φωνή σε όλους αυτούς που αποσιωπούνται μέσα στο πλαίσιο της υπάρχουσας ηγεμονίαςraquo18 Ενδιαφέρει εδώ το αρχείο που δεν θεματοποιεί ζητήματα πολιτικής σε μια αποκλειστική δημόσια σφαίρα τέχνης Ένα από τα ζητούμενα στη δημόσια αρχειακή τέχνη είναι οι τρόποι με τους οποίους συνδέονται διαφορετικές δημόσιες σφαίρες θεσμοί μέσα και πρακτικές εντέλει οι στρατηγικές που αντιτίθενται στον περιορισμό και τη θεματοποίηση του αρχείου

14 Όπ σ 14315 laquoΈτσι έχει σημασία ποιος συμμετέχει και με ποιους όρους (hellip) Μαζί αυτές οι δύο ιδέες

ndashη εγκυρότητα της δημόσιας γνώμης και η ενδυνάμωση του πολίτη απέναντι στο κράτοςndash είναι

ουσιαστικές για την έννοια της δημόσιας σφαίρας στη θεωρία της δημοκρατίας Χωρίς αυτές

η έννοια χάνει την κριτική της δύναμη και την πολιτική της θέσηraquo (Fraser ldquoTransnationalizing

the Public Sphererdquo 2005 httprepublicartnetdiscpublicum fraser01_enhtm [πρόσβαση

2532011])16 Η συμμετοχική πρακτική στην τέχνη διακρίνεται τόσο από τη συλλογική δράση όσο και από

τη διάδραση Προϋποθέτει τη διαφοροποίηση ανάμεσα στους παραγωγούς και τους αποδέκτες

και προβλέπει διαφορετικά επίπεδα συμμετοχής των δεύτερων στη συγκρότηση του έργου

Εδώ δεν αναφέρομαι στη στοιχειώδη συμμετοχή που ταυτίζεται με την πράξη της ερμηνείας

αλλά στην καθαυτό συμμετοχή που περιλαμβάνει την αλλαγή της δομής ή μέρους του έργου

Οι πρακτικές συμμετοχής και συλλογικής δράσης συνδέονται με την κριτική στον χαρακτήρα

αποκλεισμού των θεσμών τέχνης Περιλαμβάνουν ένα μεγάλο εύρος μεθόδων και αισθητικών

παραμέτρων όπως και διαφορετικές θεωρήσεις για το είδος της κοινότητας που συγκροτούν 17 Βλ Chantal Mouffe TheDemocraticParadox London Verso 200018 Chantal Mouffe ldquoArt and Democracy Art as an agonistic Intervention in Public Spacerdquo

Open 14 2008 σ 1219 Ernst όπ20 Οι όροι laquoτοπο-νομολογίαraquo και laquoνόμιμη ερμηνευτική αυθεντίαraquo αντλούνται από τον Ντεριντά

όπ σ 1721 Foucault όπ σ 169

Πάνος Κούρος 30

aρχειακή eπιτέλεση

Αν η αρχειακή εγκατάσταση συνδέεται με την παγίωση του αρχείου σε μία εκθεσιακή (θεματική) αφήγηση με τον όρο αρχειακή επιτέλεση θα προσδιόριζα μια δυναμική διαδικασία αρχειοθέτησης που είναι σε εξέλιξη στο παρόν υποδεχόμενη αρχειακές εισαγωγές άμεσα διαθέσιμες για επεξεργασία και χρήσεις Η συνθήκη αυτή χαρακτηρίζει κυρίως το αρχείο σε μια διαδικτυακή αρχειακή κουλτούρα Πρόκειται για μια αλλαγή παραδείγματος μια μετατόπιση του χωρικού μοντέλου αρχείου σε μια συγχρονική διάταξη διαρκούς μετάδοσης δεδομένων η οποία ανατρέπει τις κλασικές συντεταγμένες του αρχείου όπως η σταθερότητα και διατήρηση του τεκμηρίου η laquoαύραraquo του υλικού ίχνους οι μνημοτεχνικές του διατάξεις η αρχιτεκτονική της πρόσβασης ο διαχωρισμός αποθήκευσης και χρήσης Η συγχρονικότητα του διαδικτυακού αρχείου είναι εκείνη που οδηγεί σε ζωντανές συνδιαμορφώσεις του από ευρύτερες και όχι μόνο τοπικές κοινότητες που πολλαπλασιάζει τα σημεία επαφής με το δημόσιο Το αρχείο διατηρείται και μεταδίδει γνώση ακριβώς χάρη σrsquo αυτές τις ζωντανές συνδιαμορφώσεις όπως συμβαίνει και με άλλες επιτελεστικές μορφές γνώσης (προφορικές αφηγήσεις τελετουργικά δρώμενα κά) Σε αυτή τη μετάβαση από τον αρχειακό χώρο στον αρχειακό χρόνο19 αλλάζουν οι τρόποι συμμετοχής και ελέγχου στις λειτουργίες του αρχείου Η δημόσια πρόσβαση στο αρχείο παύει να ρυθμίζεται από μια laquoτοπο-νομολογίαraquo από την αρχιτεκτονική εισόδου στο οίκημα του αρχείου και από μια laquoνόμιμη ερμηνευτική αυθεντίαraquo20 Ρυθμίζεται από μη δημόσια τεχνο-υπολογιστικά πρωτόκολλα και αποτελεί μια γενικευμένη συμμετοχή σε διεπιφάνειες δημόσιας διάδρασης που παραμένουν ελεγχόμενες με ηλεκτρονικά laquoπροστατευτικά τείχηraquo (firewalls)

Το διαδικτυακό αρχείο φέρνει στο προσκήνιο την εσωτερική ρυθμιστική και παραγωγική τάξη κάθε αρχείου laquoτον νόμο αυτού που δύναται να ειπωθεί το σύστημα που κυβερνά την εμφάνιση των λόγων ως μοναδικών γεγονότων (hellip) το γενικό σύστημα της διαμόρφωσης και μετασχηματισμού των λόγωνraquo κατά τον Φουκώ21 Eνώ δημιουργεί ένα νέο παράδειγμα αρχειοθέτησης και συσχέτισης με το δημόσιο αναδεικνύει ταυτόχρονα την ίδια την εικονική αποσπασματική και ασταθή φύση κάθε αρχείου Δείχνει ότι το αρχείο είναι μια οργάνωση γνώσης που παραμένει συνεχώς μη ολοκληρωμένη που χαρακτηρίζεται από χάσματα μετασχηματισμούς και απρόβλεπτες διανοίξεις Οι ενεργές υπερσυνδέσεις του αρχείου με άλλα αρχεία επιτρέπουν να έχει τη μεγαλύτερη δυνατή οριζόντια εξάπλωση Η κεντρόφυγη αυτή λογική που συσχετίζει μια μεγάλη ετερογένεια στοιχείων πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες των λόγων τη δυναμική του αρχείου στον χρόνο

Χρησιμοποιώντας τον όρο επιτελεστικός αναφέρομαι τόσο στη θεωρία της επιτέλεσης (performance) όσο και στην επιτελεστικότητα (performativity) όπως καθιερώθηκε στη φιλοσοφία της γλώσσας

Πάνος Κούρος 31

από τον Austin22 και στη συνέχεια από την Butler23 Η επιτέλεση παραπέμπει σε μια αμεσότητα συσχέτισης δρώντων προσώπων στο παρόν σε ένα συμβάν που η εμπειρία του έχει προτεραιότητα σε σχέση με τις τεκμηριώσεις του Αντίθετα η επιτελεστικότητα συνδέεται με την επανάληψη (iterability) και ανακύκληση πράξεων με τον συλλογικό χαρακτήρα της γλώσσας Αναφέρεται σε πράξεις που εδραιώνουν μια πραγματικότητα βασιζόμενες σε επανάληψη ή μετατόπιση (κοινωνικών) συμβάσεων Ενώ οι δύο έννοιες μοιάζουν από αυτή την άποψη ασύμβατες συζητώντας την αρχειακή επιτέλεση με ενδιαφέρει μια πιθανή σύγκλισή τους παίρνοντας ως αφετηρία την ιδέα του Austin ότι η πράξη ομιλίας παράγει ένα αποτέλεσμα πέρα από τη συμβολική και περιγραφική εκφορά της γλώσσας Κάθε αρχειακή καταχώρηση που τίθεται σε κυκλοφορία και άμεση χρήση παραπέμπει στον χαρακτήρα δράσης της ομιλίας Η Phelan επιχειρεί μια σύγκλιση της επιτελεστικότητας της πράξης ομιλίας του Austin με τη θεωρία της περφόρμανς θεωρώντας ότι και οι δύο μοιράζονται την αδυναμία επανάληψης ή αναπαραγωγής24 Είναι μια ιδέα που αντιτίθεται στην ίδια την εξουσία του αρχείου καθώς αυτό διασφαλίζει με κανόνες την επανάληψη των στοιχείων του Ωστόσο το διαδικτυακό αρχείο λειτουργεί με μια διαφορετικού τύπου επανάληψη μια επανάληψη με διαφορές25 είναι αυτή που εισάγει μια έννοια περφόρμανς στην ανακύκληση των περιεχομένων μια έμφαση στην παραγωγική διάσταση του αρχειακού στιγμιότυπου

δήμος αρχείου

Ας δούμε ορισμένες όψεις της λειτουργικής τάξης των ψηφιακών αρχείων και της αρχειακής κουλτούρας που κατασκευάζουν Η μοντέρνα μνήμη είναι κυρίως αρχειακή βασίζεται σε άμεσες και πλήρεις καταγραφές26 Μια δημοφιλής κουλτούρα διαδικτυακής αρχειοθέτησης στρέφει το ενδιαφέρον στην παραγωγή διασυνδεμένων ερασιτεχνικών αρχείων Υπάρχει σήμερα μια μετατόπιση της αρχειακής παραγωγής από τα θεσμικά στα προσωπικά αρχεία Πλάι στα κρατικά θεσμικά αρχεία διοίκησης έχουμε μια υπερπαραγωγή ανεπίσημων προσωπικών αρχειοθετήσεων του εαυτού Τα αρχεία αυτά είναι σε συνεχή δημόσια διάδραση Οι ανταλλαγές ιστοριών παράγουν συλλογική μνήμη Οι θεσμοί μνήμης (βιβλιοθήκες μουσεία αρχειοθέτες) συνδέουν τις

22 Βλ John Langshaw Austin HowtoDoThingswithWords Oxford Clarendon Press 196223 Βλ Judith Butler BodiesthatMatterOntheDiscursiveLimitsofSex New York amp London

Routledge 1993 και ExcitableSpeechAPoliticsofPerformative New York Routledge 199724 Βλ Peggy Phelan Unmarkedthepoliticsofperformance London Routledge 1993 σ 14925 Bλ Hito Steyerl ldquoPolitics of the archive Translations in filmrdquo 2008 httpeipcpnet

transversal0608steyerlen [πρόσβαση 2532011]26 Βλ Pierre Nora ldquoBetween Memory and History Les Lieux de Memoirerdquo Representations 26

7-24 1989 σ 23

Πάνος Κούρος 32

ιδιωτικές αυτές εναποθέσεις δημιουργώντας ένα συνεχές ιδιωτικού-δημόσιου Όσο η αρχειακή παραγωγή διαχέεται σε κάθε εκδήλωση της καθημερινής ζωής τόσο δυσδιάκριτα γίνονται τα όρια ανάμεσα στο θεσμικό και ερασιτεχνικό το ιδιωτικό και το δημόσιο το πρωτότυπο και το παράγωγο Αρχειοθετώντας τη ζωή τους οι άνθρωποι laquoζουνraquo μέσα στο αρχείο Η πλήρης κατάληψη της καθημερινότητας από το αρχείο συμβαίνει ταυτόχρονα με την πλήρη απόκρυψη των πρωτοκόλλων λειτουργίας του και της πολιτικής τους διάστασης Μια συνεχής επιτέλεση αρχείων βασίζεται σε πράξεις διαμοίρασης ανακύκλησης ανατροφοδότησης Σε μια διαδικτυακή αρχειακή κουλτούρα οι ανθρώπινες συναντήσεις είναι με ιδιαίτερο τρόπο το αποτέλεσμα και όχι η αφορμή των ψηφιακών αρχειοθετήσεων Με αυτή την έννοια το δημόσιο αρχείο γίνεται δήμος αρχείου (archive public) οι άνθρωποι συναντώνται μέσα στο αρχείο Η αντιστροφή αυτή φέρνει για πρώτη φορά στο προσκήνιο της αρχειακής πρακτικής το υποκείμενο που αρχειοθετείται και αρχειοθετεί Στρέφει το ενδιαφέρον στη δημόσια σκηνή των αρχειακών διαδράσεων τη στιγμή που αυτές συμβαίνουν

αρχειακές συνεκφωνήσεις

Τι είδους δημόσια σφαίρα συνιστά αυτό το laquoαρχειακό κοινόraquo καθώς διαχειρίζεται ένα αχανές πεδίο αναπαραγωγών Στις διαδικτυακές αρχειακές συναντήσεις παράγονται ταυτότητες και υποκειμενικότητες που προσαρμόζονται στις σχεδιασμένες ταξινομήσεις και στα πρωτόκολλα των διαχειριστών των διαδικτυακών δεξαμενών και κοινωνικών μέσων (google youtube flickr facebook κά) H ρητορική της απεριόριστης δημόσιας πρόσβασης συνοδεύεται από έναν απόλυτο έλεγχο των ρυθμιστικών αρχών και των πρωτοκόλλων του αρχείου Οι αρχειακές επιτελέσεις τέχνης προβληματοποιούν το πεδίο αυτό παραγωγής γνώσης και ταυτοτήτων παρέχοντας διαφορετικό πλαίσιο οργάνωσης και συμμετοχής Η εργασία πάνω στα αρχεία σε συνθήκες γενικευμένης καθημερινής αρχειοθέτησης δεν είναι ατομική πράξη έρευνας τεκμηρίωσης όσο αποτέλεσμα συνεργασιών ανάμεσα σε διαφορετικές ομάδες οργανώσεις θεσμούς σε ένα διαμοιρασμένο δίκτυο επιθυμιών πολιτικής παραπέμποντας σε άλλα αρχεία συνδέοντας έναν τόπο με άλλους τόπους Σχεδιάζοντας τον αρχειακό χρόνο η δημόσια αρχειακή τέχνη προσβλέπει σε ταυτόχρονες διαδικασίες συγγραφής ανάγνωσης χρήσης που μπορούν να αποτελούν πεδία κατασκευής δεσμών και ταυτοτήτων δίνοντας ακόμα φωνή σε εκείνους που παραμένουν εκτοπισμένοι ανάμεσα σε έθνη και πολιτισμούς στη σύγχρονη συνθήκη των παγκόσμιων μεταναστευτικών ροών Ο Appadurai μιλά ακριβώς για το ρόλο που έχουν τα διαδικτυακά αρχεία στη δημιουργία μη εθνικών δημοσίων σφαιρών που ονομάζει δημόσιες σφαίρες διασποράς ή μετανάστευσης παρέχοντας δυνατότητες

Πάνος Κούρος 33

δράσης (agency) για την κατασκευή φαντασιακών κοινοτήτων σε εκείνους που το χρειάζονται περισσότερο laquoΑυτό που ονομάζουμε αρχείο διασποράς ή μετανάστευσης χαρακτηρίζεται περισσότερο από την παρουσία φωνής τη δυνατότητα δράσης και αντιπαράθεσης παρά από την απλή ανάγνωση υποδοχή και επερώτησηraquo27

Στη δυνατότητα της αρχειακής επιτέλεσης να δημιουργεί ένα κοινό να αναδεικνύει χώρους συνεκφώνησης και διαμάχης δοκιμάζονται νέες ιδέες πρόσβασης και συμμετοχής μοντέλα συλλογικότητας και διαμοιρασμένης συγγραφής Το ανοιχτό σε συγγραφή αρχείο μπορεί να εκκινεί από ένα αίτημα οργάνωσης δυνατοτήτων προς μορφές πολιτικής δράσης Εγκαθιστά ένα σύστημα σχέσεων σε μια προοπτική παρέμβασης που συνήθως υπερβαίνει τα όρια της τέχνης ενσωματώνοντας πρακτικές και λόγους που παράγονται σε ευρύτερα πολιτισμικά πλαίσια Ένα παράδειγμα τέτοιου αρχείου είναι το ParkFiction στα όρια τέχνης πολιτικής αστικού σχεδιασμού Το αρχείο με αυτή την έννοια ακολουθεί τη γενεαλογία της laquoπαραγωγικής τέχνηςraquo ή του καλλιτεχνικού ακτιβισμού ορίζει ένα πεδίο θετικών σημασιών ουτοπίας του παρόντος είναι μια τακτική χαρτογράφησης προς χρήσεις Ταυτόχρονα όμως η πληθυντική συγγραφή σημαίνει και μια απώλεια ελέγχου στη συγκρότηση του αρχείου Το απρόβλεπτο των ζωντανών προσώπων κινεί την αρχειακή φαντασία παράγοντας παράλληλες και ασύμπτωτες αρχειακές συνεκφωνήσεις Η επιτέλεση έχει εδώ τη σημασία της ανάδειξης laquoστιγμών πράξης και ομιλίαςraquo που αποτελούν τέλος οι ίδιες28 Αυτές οι laquoστιγμές πράξης και ομιλίαςraquo δημιουργούν ακριβώς τη δημοκρατική προοπτική παράγοντας νέες διαζεύξεις ανάμεσα στην τοποθεσία τη φαντασία και την ταυτότητα Οι αρχειακές συνεκφωνήσεις αναδεικνύουν ένα πλαίσιο

27 Arjun Appadurai ldquoArchive and Aspirationrdquo στο Brouwer J amp Mulder A (επιμ) Informationis

Alive Rotterdam V2_PublishingNAI Publishers σ 14-25 2003 σ 2228 laquo(hellip) γιατί σε αυτές τις στιγμές πράξης και ομιλίας το τέλος δεν αναζητείται αλλά βρίσκεται στην

ίδια τη δραστηριότητα η οποία συνεπώς γίνεται ενδελέχεια και η εργασία δεν είναι αυτό που

ακολουθεί και σβήνει τη διαδικασία αλλά ενσωματώνεται σε αυτή Η επιτέλεση είναι η εργασία

είναι ενέργειαraquo (Hannah Arendt ΤheHumanCondition Chicago University of Chicago Press

1998 [1958] σ 206)29 Παρατίθεται στο Rosalyn Deutsche EvictionsArtandSpatialPolitics Cambridge MIT Press

1996 σ 27330 Βλ Foster όπ31 Bλ όπ σ 5 Ο διαχωρισμός αυτός δεν μπορεί να υποστηριχθεί σήμερα αν λάβουμε υπrsquo όψη

τους σύνθετους τρόπους με τους οποίους οι ηλεκτρονικά διαμεσολαβημένοι λόγοι πληροφορούν

και κινητοποιούν συγκεκριμένες τοπικότητες και συλλογική μνήμη H θέση του ιστορικού

φανερώνει τις υπάρχουσες ασυμβατότητες ανάμεσα στην ιστορία της τέχνης και την τέχνη του

διαδικτύου Για τις ασυμβατότητες αυτές βλ Julian Stallabrass ldquoCan Art History Digest Net

Artrdquo στο Dieter Daniels Gunther Reisinger eds Netpioneers10-ArchivingRepresentingand

ContextualisingEarlyNetbasedArt Berlin Sternberg Press 2009 σ 165-17932 Foster όπ σ 433 Για την έννοια της θεσμίζουσας πρακτικής σε σχέση με το Park Fiction βλ Gerald Raunig

ldquoInstituent Practices No 2 Institutional Critique Constituent Power and the Persistence

of Institutingrdquo στο Gerald Raunig Gene Ray (eds) ArtandContemporaryCriticalPractices London

MayLayBooks 2009 σ 173-185

Πάνος Κούρος 34

οργάνωσης και αποδιοργάνωσηςmiddot επιτελούνται σε απουσία σταθερού υπόβαθρου εκεί όπου η σημασία και η ενότητα του κοινωνικού γίνεται διαπραγματεύσιμη έτσι ώστε η δημοκρατική προοπτική να σχετίζεται με αυτό που ο Lefort ονομάζει laquoεικόνα του κενού χώρουraquo29

επιτελεστικές κατασκευές

To έργο NoGhostJustaShell των Pierre Huyghe και PhilippeParreno (1999-2002) έχει συζητηθεί από τον Foster30 ως οριακήπερίπτωση αρχειακής τέχνης που μεταφέρει στο φυσικό (εκθεσιακό) χώρο έννοιες και πρακτικές επιτέλεσης που χαρακτηρίζουν κυρίως το διαδικτυακό μοντέλο διαχείρισης των αρχείων όπως η δειγματοληψία (sampling) η διαμοίραση (sharing) αλλά και μια σκέψη για τα πνευματικά δικαιώματα τη μετα-παραγωγή (post-production) Ο ιστορικός κάνει έναν διαχωρισμό ανάμεσα στην αρχειακή τέχνη και την τέχνη των δεδομένων (database art) η πρώτη επιζητά την laquoανθρώπινη ερμηνείαraquo και όχι τη μηχανική επεξεργασία αναφέρεται σε υλικό laquoανθεκτικόraquo και όχι laquoανταλλάξιμοraquo31 Παρακολουθούμε το αποτέλεσμα της γέννησης και ανάπτυξης ενός αρχείου βασισμένου σε ένα σενάριο που περιλαμβάνει την αγορά δικαιωμάτων ενός αποτυχημένου χαρακτήρα manga από τη βιομηχανία κινούμενων σχεδίων της Ιαπωνίας και την παραχώρησή του σε καλλιτέχνες με παράλληλες αναθέσεις για την παραγωγή έργων ιδεών αφηγήσεων που σκοπό έχουν να διαμορφώσουν τη φανταστική νέα ταυτότητά του Πρόκειται για ένα έργο που γίνεται μια laquoαλυσίδα από έργαraquo laquoμια δυναμική μορφή που παρήγαγε μορφές που αποτελούν μέρη τηςraquo32 Το έργο χρησιμοποιεί το αρχειακό σενάριο για να δοκιμάσει ένα νέο είδος επιμελητικής πρακτικής και να υποδείξει μια εναλλακτική δυνατότητα αρχειακής εγκατάστασης που διασπείρεται σε διαφορετικούς χώρους της τέχνης και περιλαμβάνει συλλογές υλικού σε διαφορετικά μέσα Είναι μια εξωδικτυακή αρχειακή επιτέλεση χωρίς την πρόθεση θέσμισης και δημιουργίας δημόσιας σφαίρας

Σε αντίθεση με την επιμελητικού τύπου διαδικασία συλλογής των Huyghe και Parreno το ParkFiction (1995-2005) είναι ένα παράδειγμα εξωδικτυακής επιτέλεσης που εκκινώντας από μια πρόθεση εναλλακτικού αστικού σχεδιασμού με σκοπό να παρεμποδιστεί το επιχειρηματικό και κρατικό σχέδιο εξευγενισμού στην περιοχή St Pauli του Αμβούργου εγκαθιστά την αρχειοθέτηση ως θεσμίζουσα πρακτική33 Το ParkFiction αυτοπροσδιορίζεται ως ένα σχήμα συλλογικής παραγωγής επιθυμιών για ένα πάρκο Το laquoαρχείο επιθυμιώνraquo αποτέλεσε ένα από τα εργαλεία αυτής της παραγωγής εγκαθιστώντας ζωντανές πλατφόρμες ανταλλαγής ανάμεσα σε ετερόκλητες ομάδες τους κατοίκους της περιοχής του St Pauli κοινωνικές οργανώσεις την τοπική εκκλησία ιδιοκτήτες καταστημάτων και καφέ το κίνημα καταλήψεων την

Πάνος Κούρος 35

πολιτικοποιημένη καλλιτεχνική κοινότητα τη μουσική σκηνή γύρω από το Golden Pudel Klub Αν και έδωσε συγκεκριμένο σχήμα στην τελική υλοποίηση του πάρκου το αρχείο μπορεί να ιδωθεί ως ένα είδος επιβράδυνσης της δράσης σε μια μεγάλης διάρκειας επιτέλεση που επέτρεψε να κινηθεί όχι χωρίς ένταση και συγκρούσεις ένα σύνολο σχέσεων ανθρώπων ιδεών ταυτοτήτων τοποθεσιών Όπως σημειώνει ο Raunig laquoη διαδικασία αυτή μέσω της οποίας προέκυψε το πάρκο δεν είναι αναγνωρίσιμη στα ldquoαντικείμεναrdquo η εκρηκτικότητα της δημιουργίας τους η σύνδεση του μοναδικού και του συλλογικού στην παραγωγή επιθυμίας παραμένουν κρυμμένεςraquo34

Ένα σημαντικό μέρος των πρακτικών διαδικτυακής τέχνης (netart) από το 1994 εστίασε στις επικοινωνιακές διαδράσεις σε μια διευρυμένη από τα ηλεκτρονικά μέσα δημόσια επικράτεια θέτοντας ζητήματα πρόσβασης συμμετοχής παραγωγής κοινότητας Οι πρώιμες διαδικτυακές πλατφόρμες επικοινωνίας της netart όπως οι TheThing 7-11 Nettime και Syndicate έχουν συζητηθεί ως προτάσεις τέχνης35 Μπορούμε όμως να τις δούμε ως επιτελεστικές αρχειακές πρακτικές που επιχειρούν αφενός να συγκροτήσουν μια laquoκοινότητα παραγωγώνraquo και αφετέρου να παραγάγουν έναν λόγο για την (πολιτική) διαδικτυακή τέχνη την ίδια στιγμή που συμβαίνει Οι διαδικτυακές αυτές πλατφόρμες συγκροτούνται αρχειακά με την έννοια της θέσμισης μιας οργανωτικής βάσης για την κριτική πλαισίωση των έργων καθώς παράγονται για την παραγωγή νέων έργων και νέου κοινού σε απόσταση από τους υπάρχοντες θεσμούς τέχνης Σε αντίθεση με την έκθεση πολιτικών ντοκουμέντων που επιχειρεί τα τελευταία χρόνια μια αποδεκτή στο πλαίσιο της αισθητικής αυτονομίας laquoπολιτικήraquo τέχνη ndashτην πολιτική θεματοποίηση του αρχείουndash η αρχειακή αυτή δομή είναι μια πολιτική επιτέλεση που συνδέει τη δημόσια τέχνη με τις τακτικές ακτιβισμού των νέων μέσων (tactical media) Μέρος της πολιτικής αυτής επιτέλεσης είναι ο πειραματισμός σε πράξεις αρχειακής συγγραφής που βασίζονται σε εκκεντρικούς και επιτελεστικούς τρόπους συλλογικής ταυτότητας Για παράδειγμα στην ταχυδρομική λίστα 7-11 laquoτα περισσότερα μηνύματα ήσαν πρακτικά μη αναγνώσιμα έχοντας όλη τη σχετική τους αξία στην κυκλοφορία και ανταλλαγή

34 Όπ σ 18435 Βλ Josephine Bosma ldquoConstructing Media Spaces - The novelty of net(worked) art was and

is all about access and engagementrdquo 2005 httpwwwmedienkunstnetzdethemespublic_

sphere_smedia_spaces1 [πρόσβαση 2532011]36 Joseacute Luis Brea ldquoOnline Communities Experimental Communication in the Virtual

Diasporardquo στο Gerardo Mosquera and Jean Fisher (eds) OverHereInterantionalPerspectivesonArt

andCulture New York New Museum of Contemporary Art - MIT Press 2004 σ 20137 Antonio Muntadas ldquoIntroductory Notes to The File Roomrdquo 1994 httpwwwthefileroom

orgdocumentsIntrohtml [πρόσβαση 2532011]38 Όπ39 Πρόκειται για την ομάδα 0x2620 από το Βερολίνο το Alternative Law Forum από την Μπακαλόρ

και τρεις οργανώσεις από τη Βομβάη Majlis Point of View και ChitrakarkhanaCAMP

Βλ ldquoPadMardquo PadMa About 2008 httppadmaabout (πρόσβαση 2532011)

Πάνος Κούρος 36

καθαρών σημαινόντων (hellip) Την ίδια στιγμή ένα σύνθετο σύστημα ψευδωνύμων και συνεχούς εναλλαγής προσώπων σήμαινε ότι η λίστα δεν είχε σταθερό συντονιστή ακόμα και τα αναγνωριστικά της μπορούσαν να τροποποιηθούν από τους συμμετέχοντες (hellip) Είναι φανερό ότι αυτή η ομάδα είχε μικρό ενδιαφέρον στον διάλογο ή στην ορθολογική συζήτηση έτσι το φόρουμ σταδιακά έγινε ένα είδος συλλογικού μακροέργου της netart Η πρόθεση ήταν η συμμετοχή σε ένα επικοινωνιακό παιχνίδι δημιουργίας μιας κοινότητας που δεν υπήρχε πέρα από τις καταστατικές της πράξεις επικοινωνίαςraquo36

Ένα από τα πρώτα διαδικτυακά έργα το FileRoom του Muntadas (1994) χρησιμοποιεί παράλληλα τα μέσα της εγκατάστασης και του διαδικτύου ως επιτελεστικών εργαστηρίων παραγωγής ενός αρχείου που αναφέρεται στο ίδιο το αρχείο ως τόπο εξουσίας και ελέγχου Το αρχείο θεματοποιεί εκείνο που αποσιωπείται ή διαγράφεται από κάθε αρχείο την απόσυρση της μνήμης σε κάθε περίπτωση κοινωνικής πολιτικής θρησκευτικής πολιτισμικής λογοκρισίας τώρα και μέσω της ιστορίας σε διαφορετικά πλαίσια χώρες και πολιτισμούς Το αρχείο δεν ορίζει επιστημονικά ή άλλα κριτήρια για τις καταχωρήσεις Είναι laquoένα ανοιχτό σύστημα που καθίσταται ενεργό ldquoκαταχωρείταιrdquo και αναπτύσσεται διαμέσου της δημόσιας διαδικασίας της ίδιας της ύπαρξής τουraquo37 Η δημόσια αυτή αρχειοθέτηση κατασκευάζει στο διαδίκτυο και στον χώρο της βιβλιοθήκης του Κέντρου Πολιτισμού του Σικάγου έναν κοινωνικό χρόνο όπου αρχειοθέτες και χρήστες του αρχείου συναντώνται μιλούν έρχονται αντιμέτωποι με τις δικές τους αποφάσεις για τη διατύπωση του αρχειοθετούμενου με τις αντιφάσεις του ίδιου του συστήματος αρχειοθέτησης με την αυτο-λογοκρισία laquoχωρίς την οποία η λογοκρισία δεν θα μπορούσε να λειτουργήσειhellipraquo38

Το τρίτο παράδειγμα επιτελεστικού αρχείου παρεμβαίνει κυρίως στον μηχανισμό διαδικτυακής δομής της πληροφορίας σε ένα έργο που οργανώνεται από διαφορετικές συλλογικότητες Το Padma (Public Access Digital Media Archive) (2008 έως σήμερα) σχεδιασμένο από συνεργαζόμενες ομάδες και οργανώσεις τέχνης πολιτικής και τεχνολογίας39 διαχειρίζεται ένα τεράστιο απόθεμα υλικού βίντεο που η παραγωγή του έχει γίνει στην Ινδία από τη δεκαετία του rsquo90 κατά τη λεγόμενη laquoεπανάσταση του DVraquo και παραμένει εκτός αρχείων καθώς δεν αποτελεί ολοκληρωμένο έργο ανεπεξέργαστες λήψεις ανολοκλήρωτες δοκιμές υλικό φιλμ που έχει βρεθεί Είναι σκόρπιο υλικό που παραμένει εκτός συστήματος διανομής που οι διανομείς δημιουργοί ή θεατές αποσιωπούν ή αποκλείουν Η παραγωγή του έχει γίνει κυρίως στη Βομβάη και την Μπανγκαλόρ και αφορά τεκμηριώσεις των μετασχηματισμών του αστικού τοπίου της καθημερινής ζωής στον δρόμο και στο σπίτι τυχαίων συναντήσεων επιθέσεων της αστυνομίας διαμαρτυριών ταξιδιών με κάρα και άλλα μεταφορικά μέσα συζητήσεων με διαφορετικούς φορείς της κοινότητας του κράτους ή των επιχειρήσεων παικτών και πρακτορείων έργων τέχνης

Πάνος Κούρος 37

φιλμ αποσπασμάτων από φιλμ ευρεθέντος υλικού κά40 Το έργο σχεδιάζει μια δημόσια πλατφόρμα επιτελεστικής αρχειοθέτησης ανοιχτής πηγής (open source) που διαχειρίζεται στο παρόν μια πυκνή μετα-πληροφορία του βίντεο Αυτή σχετίζεται με την επεξεργασία μεταγραφή σχολιασμό επαναπλαισίωση του υπάρχοντος υλικού από αρχειοθέτες ερευνητές κατοίκους καλλιτέχνες ακτιβιστές Eισάγει μια νέα εκτός των υπαρχόντων (ντοκιμαντέρ βίντεο-κλιπ κά) μορφή διαδικτυακού βίντεο που η σημασία του βρίσκεται στην πολιτική επιτέλεση που φέρνουν η συλλογική συγγραφή επαναπλαισίωσης του υλικού και οι πολλαπλές συνδέσεις και ταξινομήσεις προς χρήσεις

Το Μνημηδέν (1999-2001)41 είναι παραδειγματικό μιας σειράς αρχειακών έργων που λειτουργούν σε συνδυασμένα πεδία διαμεσολαβημένης και πρόσωπο-με-πρόσωπο επικοινωνίας και για τα οποία εργάστηκα είτε ο ίδιος είτε σε συνεργασία με άλλους καλλιτέχνες και ομάδες από το 1999 έως σήμερα Πρόκειται για εργασίες αρχειοθέτησης που δεν επιδιώκουν να εμφανίσουν τις λανθάνουσες ή αποσιωπημένες συνιστώσες της ιστορικής πληροφορίας αλλά αναλαμβάνουν να θέσουν σε κίνηση ένα σύστημα προβληματοποίησης του παρόντος χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό τακτικών σωματικής μετακίνησης και διαδικτυακών μέσων που δημοσιεύουν τις ανταλλαγές των αναπαραγωγών της εμπειρίας ενός τόπου Ένα laquoβουβόraquo ιστορικό μνημείο της Θεσσαλονίκης η καθημερινή ζωή σε έναν παραδοσιακό οικισμό της Αρκαδίας και σε ένα προάστιο του Τελ Αβίβ η Κωνσταντινούπολη κατά τη διάρκεια μεγάλων πολιτισμικών διοργανώσεων μια περιοχή υπό εξευγενισμό στο Λονδίνο τα γκετοποιημένα προάστια του Βερολίνου η πρόσφατη ιστορία του καταυλισμού των προσφύγων στην Πάτρα είναι ορισμένοι από τους τόπους στις συγκεκριμένες περιστάσεις των οποίων δοκιμάζεται μια παραγωγική έννοια αρχείου42 Τόσο η σωματική διάσχιση του τόπου όσο και η ψηφιακή ανακύκληση των περιεχομένων παράγουν επαυξημένες

40 Όπ41 Μνημηδέν (1999-2001) στο διαδίκτυο και στο κτήριο των Οθωμανικών Λουτρών Χαμάμ Μπέη

στη Θεσσαλονίκη Βλ Panos Kouros ldquoMnemeden a netperformance of mnemonic

conceptionsrdquo στο Laura Knott Bernd Kracke eds SkyArt Cambridge CAVS MIT

2002 σ 186-18942 Πρόκειται για τα έργα ΜνημηδένΔιατόπιαΔιασχίζονταςτοτοπίοπαράγονταςδίκτυατόπου (2003)

σε συνεργασία με τον Δήμο Δημητρίου και τη Stephanie Benzaquin στη Στεμνίτσα Αρκαδίας

την Πάτρα και το Holon Τελ Αβίβ Apothecae (Γρηγόριος Φαρμάκης) (2005) στην Μπιενάλε και

στο Παγκόσμιο Συνέδριο της UIA στην Κωνσταντινούπολη ConversationsCuratives (2009) στο

Elephant amp Castle Λονδίνο CitySeedRefuge (2010) σε συνεργασία με τη Susanne Gerber

Βερολίνο 3πρόσωπα (Γρηγόριος Φαρμάκης) στο πλαίσιο του ArchivePublic43 Πρόκειται για το κείμενο LocusSolus του Raymond Roussel το οποίο βασίζεται σε μια σύνθετη

επιτελεστική διαδικασία συγγραφής και αποτελεί εννοιολογική βάση του έργου Conversations

Curatives (ΣυζητήσειςΘεραπείας)44 Το βίκι-αρχείο οργανώνεται ως μια διαδικτυακή επιφάνεια συλλογικής συγγραφής45 Βλ Gregorios Pharmakis ldquoWho Is Gregorios Pharmakisrdquo 2009 httpgregorios-pharmakis

pbworkscomwpage15973164who20is [πρόσβαση 2532011] 46 Βλ Appadurai όπ

Πάνος Κούρος 38

πραγματικότητες των τόπων ή γίνονται θέατρα νέων και απρόσμενων δημοσίων σφαιρών Ας δούμε τη λειτουργία της συγχρονίας στα έργα Διατόπιακαι ConversationsCuratives οι λόγοι ενός τόπου εισάγονται σε άλλες τοπικότητες υπόκεινται σε διαμορφώσεις εκτός του τόπου Η επαναπλαισίωση αυτή αλλάζει τις σημασίες του τόπου Ή ακόμα ένας ιδιαίτερος λόγος (ένα κείμενο του Raymond Roussel)43 εισάγεται σε έναν τόπο συνδέεται με τοπικούς λόγους οι οποίοι γίνονται με τη σειρά τους αφορμή για νέους λόγους καθώς επιτελούνται από συγγραφείς που συμμετέχουν από μακριά Οι περιφορές των ανθρώπων και οι περιφορές των λόγων ανάμεσα σε τόπους είναι τα μέσα που θέτουν σε κίνηση την επιτέλεση Η επιτέλεση αναπτύσσεται σε ένα βίκι-αρχείο44 Ορισμένα αρχειακά στιγμιότυπα δημοσιεύονται στους τόπους συλλογής της συνοικίας Elephant amp Castle του Λονδίνου

Μια άλλη σειρά έργων περιστρέφεται γύρω από το πρόσωπο και την ταυτότητα του αρχειοθέτη σε συλλογικές δράσεις Ο Γρηγόριος Φαρμάκης είναι μια ανοιχτή ταυτότητα που συγκροτείται από τις δράσεις των προσώπων που συμμετέχουν κάθε φορά σε ένα ανοιχτό πλαίσιο εργασιών πεδίου Ορισμένοι κανονισμοί καθορίζουν τις συνθήκες δράσης του προσώπου Είναι οι λόγοι επανακαθορισμού των πλαισίων δράσης και οι αναπαραγωγές των δράσεων που αρχειοθετούν το πληθυντικό πρόσωπο του αρχειοθέτη Μια πλατφόρμα βίκι ταυτίζεται με αυτή την αρχειακή επιτέλεση ταυτότητας laquoΟι εργασίες του Γρηγορίου Φαρμάκη σταθεροποιούν μέσω της εννόησης της αστάθειας του προσώπου μια νέα δυνατότητα για μια ldquoενοποιημένηrdquo κοινοτική πρακτική Αυτή η κοινοτική πρακτική οδηγεί σε μια προβληματική διαμόρφωση ldquoυποκειμένουrdquo μέσω μιας διαδικασίας βίκι Η διαδικασία βίκι χαρακτηρίζεται από την έννοια ενός κοινοτικού άδειου επιτελεστικού φαντασματικού ενοποιημένου κέντρου τη δέσμευση στην εργασία που αναλαμβάνεται που είναι το μόνο ενοποιημένο σχήμα τον ανοιχτό χαρακτήρα αυτού του σχήματος που αντικαθιστά την έννοια της ατομικότητας με μια έννοια ενός φαντασματικού δρώντος προσώπουraquo45 Στο έργο 3πρόσωπα σε μια ιδιαίτερα εκρηκτική κοινωνική συνθήκη της Πάτρας ο ηλεκτρολόγος που συνδέει το ρεύμα στον αυτοσχέδιο καταυλισμό προσφύγων ο μουσειάρχης που διατηρεί ένα ερασιτεχνικό laquoμουσείοraquo πολύτιμων λίθων και ο αγωνιστής που δραστηριοποιείται στην έκδοση της αναρχικής εφημερίδας Βαβυλωνία στον υπό κατάληψη χώρο του Ιστορικού Παραρτήματος του Πανεπιστημίου Πατρών συνομιλούν και επεξηγούν τις δράσεις τους σε ένα τριπλό χρονολόγιο που ενημερώνεται με τη μορφή παρτιτούρας Στο τέλος της επιτέλεσης η παρτιτούρα στέλνεται προς φύλαξη στο κλειστό ιδιωτικό μουσείο του μουσειάρχη στο προάστιο Αρόη της Πάτρας

Με διαφορετικές τακτικές τα παραπάνω έργα δοκιμάζουν αρχειακές επιτελέσεις οργανώνουν τον αρχειακό χρόνο Αν έχουν κάποια χωρική υπόσταση αυτή είναι μέρος μιας ζωντανής διαδικασίας αρχειοθέτησης Η συγχρονικότητα της επιτέλεσης σε απόμακρες

Πάνος Κούρος 39

ή πρόσωπο με πρόσωπο συναντήσεις δημιουργεί πεδία δημόσιας συνεκφώνησης μια δυνατότητα σύνδεσης δημοσίων σφαιρών σε διαφορετικά στάδια της αρχειοθέτησης Επινοούν μορφές συμμετοχής και συλλογικής συγγραφής καθορίζουν τους ρόλους και την ευθύνη των υποκειμένων κατά την ανάπτυξη του αρχειακού χρόνου ρυθμίζουν διαφορετικά επίπεδα διάδρασης ανάμεσα σε πρόσωπα κοινωνικές ομάδες θεσμούς πρακτικές θεματικές περιοχές μέσα φυσικούς και εικονικούς χώρους Μέρος της στρατηγικής τους είναι η οργάνωση διατάξεων σεναρίων και μηχανισμών που επιτρέπουν τη διάχυση κυκλοφορία ανακύκληση των αρχειακών δεδομένων σε διανεμημένες διαδικασίες Είναι κεντρόφυγες διαδικασίες που αντιστέκονται στη θεματοποίηση του αρχείου και στην έγκλεισή του στον λόγο της τέχνης Παρεμβαίνουν με μια πρόθεση διαφορετικής θέσμισης εντός του κόσμου της τέχνης προβληματοποιούν τις τοπικές συνθήκες κοινωνικών χώρων και πολιτισμικών θεσμών Στρέφουν το ενδιαφέρον όχι στην αρχειακή συσσώρευση και διατήρηση στην laquoιδεολογία του ίχνουςraquo αλλά στη στιγμή ομιλίας και πράξης που φέρει τη laquoδυνατότητα της προσδοκίαςraquo46 Ενώ εκκινούν από μια πρόθεση ενεργούς θέσμισης οργάνωσης τακτικών δράσης εμμένουν στο πολιτικό πεδίο των επιτελέσεων laquoπράξης και ομιλίαςraquo τη στιγμή που συμβαίνουν

Αναθεωρημένη εκδοχή του κειμένου που περιλαμβάνεται στον συλλογικό τόμο

Α-ΙΔ Μεταξάς (επιμ) ΠολιτικήΕπιστήμηΔιακλαδικήκαικριτικήπροσέγγισητηςπολιτικής

πράξης Αθήνα Σάκκουλας (υπό έκδοση)

Πάνος Κούρος 40

τέχνης η κατασκευή δημόσιας σφαίρας νοηματοδοτείται διαφορετικά από την παρέμβαση στον δημόσιο χώρο δεν απευθύνεται σε προϋπάρχοντα ακροατήρια αλλά συγκροτεί ένα κοινό που εμπλέκεται σε πολιτική συζήτηση και δράση Η δημόσια σφαίρα είναι πολιτική δημόσια σφαίρα Tι είδους δημόσια σφαίρα οργανώνει το αρχείο με ποιο τρόπο μέσα στόχους οι πρακτικές του εμπλέκουν ένα συγκεκριμένο και όχι γενικευμένο κοινό Αν όχι στην εκθεσιακή εγκατάσταση σε ποια στάδια της διαδικασίας της αρχειοθέτησης μπορούν να κατασκευαστούν συνθήκες δημόσιου λόγου Τα ερωτήματα συνδέουν το αρχείο με τις πρακτικές δημόσιας τέχνης μέσα στο πλαίσιο της θεωρίας της δημοκρατίας laquoΟ έμπρακτος εκδημοκρατισμόςraquo σημειώνει ο Ντεριντά laquoυπολογίζεται πάντα με βάση αυτό το ουσιώδες κριτήριο τη μετοχή και την πρόσβαση στο αρχείο στη συγκρότηση και την ερμηνεία τουraquo14 Η έννοια της συμμετοχής είναι καθοριστική για την παραγωγή δημόσιας σφαίρας15 Η συμμετοχή μπορεί να παράγει πολλαπλές και διαφορετικές δημόσιες σφαίρες16 Το αρχείο ως δημοκρατική δημόσια τέχνη ενεργοποιεί ένα πεδίο πληθυντικών αλλά και laquoαγωνιστικών δημοσίων σφαιρώνraquo17 που σχηματίζονται από διαφορετικές και αντιμαχόμενες θέσεις laquoδίνοντας φωνή σε όλους αυτούς που αποσιωπούνται μέσα στο πλαίσιο της υπάρχουσας ηγεμονίαςraquo18 Ενδιαφέρει εδώ το αρχείο που δεν θεματοποιεί ζητήματα πολιτικής σε μια αποκλειστική δημόσια σφαίρα τέχνης Ένα από τα ζητούμενα στη δημόσια αρχειακή τέχνη είναι οι τρόποι με τους οποίους συνδέονται διαφορετικές δημόσιες σφαίρες θεσμοί μέσα και πρακτικές εντέλει οι στρατηγικές που αντιτίθενται στον περιορισμό και τη θεματοποίηση του αρχείου

14 Όπ σ 14315 laquoΈτσι έχει σημασία ποιος συμμετέχει και με ποιους όρους (hellip) Μαζί αυτές οι δύο ιδέες

ndashη εγκυρότητα της δημόσιας γνώμης και η ενδυνάμωση του πολίτη απέναντι στο κράτοςndash είναι

ουσιαστικές για την έννοια της δημόσιας σφαίρας στη θεωρία της δημοκρατίας Χωρίς αυτές

η έννοια χάνει την κριτική της δύναμη και την πολιτική της θέσηraquo (Fraser ldquoTransnationalizing

the Public Sphererdquo 2005 httprepublicartnetdiscpublicum fraser01_enhtm [πρόσβαση

2532011])16 Η συμμετοχική πρακτική στην τέχνη διακρίνεται τόσο από τη συλλογική δράση όσο και από

τη διάδραση Προϋποθέτει τη διαφοροποίηση ανάμεσα στους παραγωγούς και τους αποδέκτες

και προβλέπει διαφορετικά επίπεδα συμμετοχής των δεύτερων στη συγκρότηση του έργου

Εδώ δεν αναφέρομαι στη στοιχειώδη συμμετοχή που ταυτίζεται με την πράξη της ερμηνείας

αλλά στην καθαυτό συμμετοχή που περιλαμβάνει την αλλαγή της δομής ή μέρους του έργου

Οι πρακτικές συμμετοχής και συλλογικής δράσης συνδέονται με την κριτική στον χαρακτήρα

αποκλεισμού των θεσμών τέχνης Περιλαμβάνουν ένα μεγάλο εύρος μεθόδων και αισθητικών

παραμέτρων όπως και διαφορετικές θεωρήσεις για το είδος της κοινότητας που συγκροτούν 17 Βλ Chantal Mouffe TheDemocraticParadox London Verso 200018 Chantal Mouffe ldquoArt and Democracy Art as an agonistic Intervention in Public Spacerdquo

Open 14 2008 σ 1219 Ernst όπ20 Οι όροι laquoτοπο-νομολογίαraquo και laquoνόμιμη ερμηνευτική αυθεντίαraquo αντλούνται από τον Ντεριντά

όπ σ 1721 Foucault όπ σ 169

Πάνος Κούρος 30

aρχειακή eπιτέλεση

Αν η αρχειακή εγκατάσταση συνδέεται με την παγίωση του αρχείου σε μία εκθεσιακή (θεματική) αφήγηση με τον όρο αρχειακή επιτέλεση θα προσδιόριζα μια δυναμική διαδικασία αρχειοθέτησης που είναι σε εξέλιξη στο παρόν υποδεχόμενη αρχειακές εισαγωγές άμεσα διαθέσιμες για επεξεργασία και χρήσεις Η συνθήκη αυτή χαρακτηρίζει κυρίως το αρχείο σε μια διαδικτυακή αρχειακή κουλτούρα Πρόκειται για μια αλλαγή παραδείγματος μια μετατόπιση του χωρικού μοντέλου αρχείου σε μια συγχρονική διάταξη διαρκούς μετάδοσης δεδομένων η οποία ανατρέπει τις κλασικές συντεταγμένες του αρχείου όπως η σταθερότητα και διατήρηση του τεκμηρίου η laquoαύραraquo του υλικού ίχνους οι μνημοτεχνικές του διατάξεις η αρχιτεκτονική της πρόσβασης ο διαχωρισμός αποθήκευσης και χρήσης Η συγχρονικότητα του διαδικτυακού αρχείου είναι εκείνη που οδηγεί σε ζωντανές συνδιαμορφώσεις του από ευρύτερες και όχι μόνο τοπικές κοινότητες που πολλαπλασιάζει τα σημεία επαφής με το δημόσιο Το αρχείο διατηρείται και μεταδίδει γνώση ακριβώς χάρη σrsquo αυτές τις ζωντανές συνδιαμορφώσεις όπως συμβαίνει και με άλλες επιτελεστικές μορφές γνώσης (προφορικές αφηγήσεις τελετουργικά δρώμενα κά) Σε αυτή τη μετάβαση από τον αρχειακό χώρο στον αρχειακό χρόνο19 αλλάζουν οι τρόποι συμμετοχής και ελέγχου στις λειτουργίες του αρχείου Η δημόσια πρόσβαση στο αρχείο παύει να ρυθμίζεται από μια laquoτοπο-νομολογίαraquo από την αρχιτεκτονική εισόδου στο οίκημα του αρχείου και από μια laquoνόμιμη ερμηνευτική αυθεντίαraquo20 Ρυθμίζεται από μη δημόσια τεχνο-υπολογιστικά πρωτόκολλα και αποτελεί μια γενικευμένη συμμετοχή σε διεπιφάνειες δημόσιας διάδρασης που παραμένουν ελεγχόμενες με ηλεκτρονικά laquoπροστατευτικά τείχηraquo (firewalls)

Το διαδικτυακό αρχείο φέρνει στο προσκήνιο την εσωτερική ρυθμιστική και παραγωγική τάξη κάθε αρχείου laquoτον νόμο αυτού που δύναται να ειπωθεί το σύστημα που κυβερνά την εμφάνιση των λόγων ως μοναδικών γεγονότων (hellip) το γενικό σύστημα της διαμόρφωσης και μετασχηματισμού των λόγωνraquo κατά τον Φουκώ21 Eνώ δημιουργεί ένα νέο παράδειγμα αρχειοθέτησης και συσχέτισης με το δημόσιο αναδεικνύει ταυτόχρονα την ίδια την εικονική αποσπασματική και ασταθή φύση κάθε αρχείου Δείχνει ότι το αρχείο είναι μια οργάνωση γνώσης που παραμένει συνεχώς μη ολοκληρωμένη που χαρακτηρίζεται από χάσματα μετασχηματισμούς και απρόβλεπτες διανοίξεις Οι ενεργές υπερσυνδέσεις του αρχείου με άλλα αρχεία επιτρέπουν να έχει τη μεγαλύτερη δυνατή οριζόντια εξάπλωση Η κεντρόφυγη αυτή λογική που συσχετίζει μια μεγάλη ετερογένεια στοιχείων πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες των λόγων τη δυναμική του αρχείου στον χρόνο

Χρησιμοποιώντας τον όρο επιτελεστικός αναφέρομαι τόσο στη θεωρία της επιτέλεσης (performance) όσο και στην επιτελεστικότητα (performativity) όπως καθιερώθηκε στη φιλοσοφία της γλώσσας

Πάνος Κούρος 31

από τον Austin22 και στη συνέχεια από την Butler23 Η επιτέλεση παραπέμπει σε μια αμεσότητα συσχέτισης δρώντων προσώπων στο παρόν σε ένα συμβάν που η εμπειρία του έχει προτεραιότητα σε σχέση με τις τεκμηριώσεις του Αντίθετα η επιτελεστικότητα συνδέεται με την επανάληψη (iterability) και ανακύκληση πράξεων με τον συλλογικό χαρακτήρα της γλώσσας Αναφέρεται σε πράξεις που εδραιώνουν μια πραγματικότητα βασιζόμενες σε επανάληψη ή μετατόπιση (κοινωνικών) συμβάσεων Ενώ οι δύο έννοιες μοιάζουν από αυτή την άποψη ασύμβατες συζητώντας την αρχειακή επιτέλεση με ενδιαφέρει μια πιθανή σύγκλισή τους παίρνοντας ως αφετηρία την ιδέα του Austin ότι η πράξη ομιλίας παράγει ένα αποτέλεσμα πέρα από τη συμβολική και περιγραφική εκφορά της γλώσσας Κάθε αρχειακή καταχώρηση που τίθεται σε κυκλοφορία και άμεση χρήση παραπέμπει στον χαρακτήρα δράσης της ομιλίας Η Phelan επιχειρεί μια σύγκλιση της επιτελεστικότητας της πράξης ομιλίας του Austin με τη θεωρία της περφόρμανς θεωρώντας ότι και οι δύο μοιράζονται την αδυναμία επανάληψης ή αναπαραγωγής24 Είναι μια ιδέα που αντιτίθεται στην ίδια την εξουσία του αρχείου καθώς αυτό διασφαλίζει με κανόνες την επανάληψη των στοιχείων του Ωστόσο το διαδικτυακό αρχείο λειτουργεί με μια διαφορετικού τύπου επανάληψη μια επανάληψη με διαφορές25 είναι αυτή που εισάγει μια έννοια περφόρμανς στην ανακύκληση των περιεχομένων μια έμφαση στην παραγωγική διάσταση του αρχειακού στιγμιότυπου

δήμος αρχείου

Ας δούμε ορισμένες όψεις της λειτουργικής τάξης των ψηφιακών αρχείων και της αρχειακής κουλτούρας που κατασκευάζουν Η μοντέρνα μνήμη είναι κυρίως αρχειακή βασίζεται σε άμεσες και πλήρεις καταγραφές26 Μια δημοφιλής κουλτούρα διαδικτυακής αρχειοθέτησης στρέφει το ενδιαφέρον στην παραγωγή διασυνδεμένων ερασιτεχνικών αρχείων Υπάρχει σήμερα μια μετατόπιση της αρχειακής παραγωγής από τα θεσμικά στα προσωπικά αρχεία Πλάι στα κρατικά θεσμικά αρχεία διοίκησης έχουμε μια υπερπαραγωγή ανεπίσημων προσωπικών αρχειοθετήσεων του εαυτού Τα αρχεία αυτά είναι σε συνεχή δημόσια διάδραση Οι ανταλλαγές ιστοριών παράγουν συλλογική μνήμη Οι θεσμοί μνήμης (βιβλιοθήκες μουσεία αρχειοθέτες) συνδέουν τις

22 Βλ John Langshaw Austin HowtoDoThingswithWords Oxford Clarendon Press 196223 Βλ Judith Butler BodiesthatMatterOntheDiscursiveLimitsofSex New York amp London

Routledge 1993 και ExcitableSpeechAPoliticsofPerformative New York Routledge 199724 Βλ Peggy Phelan Unmarkedthepoliticsofperformance London Routledge 1993 σ 14925 Bλ Hito Steyerl ldquoPolitics of the archive Translations in filmrdquo 2008 httpeipcpnet

transversal0608steyerlen [πρόσβαση 2532011]26 Βλ Pierre Nora ldquoBetween Memory and History Les Lieux de Memoirerdquo Representations 26

7-24 1989 σ 23

Πάνος Κούρος 32

ιδιωτικές αυτές εναποθέσεις δημιουργώντας ένα συνεχές ιδιωτικού-δημόσιου Όσο η αρχειακή παραγωγή διαχέεται σε κάθε εκδήλωση της καθημερινής ζωής τόσο δυσδιάκριτα γίνονται τα όρια ανάμεσα στο θεσμικό και ερασιτεχνικό το ιδιωτικό και το δημόσιο το πρωτότυπο και το παράγωγο Αρχειοθετώντας τη ζωή τους οι άνθρωποι laquoζουνraquo μέσα στο αρχείο Η πλήρης κατάληψη της καθημερινότητας από το αρχείο συμβαίνει ταυτόχρονα με την πλήρη απόκρυψη των πρωτοκόλλων λειτουργίας του και της πολιτικής τους διάστασης Μια συνεχής επιτέλεση αρχείων βασίζεται σε πράξεις διαμοίρασης ανακύκλησης ανατροφοδότησης Σε μια διαδικτυακή αρχειακή κουλτούρα οι ανθρώπινες συναντήσεις είναι με ιδιαίτερο τρόπο το αποτέλεσμα και όχι η αφορμή των ψηφιακών αρχειοθετήσεων Με αυτή την έννοια το δημόσιο αρχείο γίνεται δήμος αρχείου (archive public) οι άνθρωποι συναντώνται μέσα στο αρχείο Η αντιστροφή αυτή φέρνει για πρώτη φορά στο προσκήνιο της αρχειακής πρακτικής το υποκείμενο που αρχειοθετείται και αρχειοθετεί Στρέφει το ενδιαφέρον στη δημόσια σκηνή των αρχειακών διαδράσεων τη στιγμή που αυτές συμβαίνουν

αρχειακές συνεκφωνήσεις

Τι είδους δημόσια σφαίρα συνιστά αυτό το laquoαρχειακό κοινόraquo καθώς διαχειρίζεται ένα αχανές πεδίο αναπαραγωγών Στις διαδικτυακές αρχειακές συναντήσεις παράγονται ταυτότητες και υποκειμενικότητες που προσαρμόζονται στις σχεδιασμένες ταξινομήσεις και στα πρωτόκολλα των διαχειριστών των διαδικτυακών δεξαμενών και κοινωνικών μέσων (google youtube flickr facebook κά) H ρητορική της απεριόριστης δημόσιας πρόσβασης συνοδεύεται από έναν απόλυτο έλεγχο των ρυθμιστικών αρχών και των πρωτοκόλλων του αρχείου Οι αρχειακές επιτελέσεις τέχνης προβληματοποιούν το πεδίο αυτό παραγωγής γνώσης και ταυτοτήτων παρέχοντας διαφορετικό πλαίσιο οργάνωσης και συμμετοχής Η εργασία πάνω στα αρχεία σε συνθήκες γενικευμένης καθημερινής αρχειοθέτησης δεν είναι ατομική πράξη έρευνας τεκμηρίωσης όσο αποτέλεσμα συνεργασιών ανάμεσα σε διαφορετικές ομάδες οργανώσεις θεσμούς σε ένα διαμοιρασμένο δίκτυο επιθυμιών πολιτικής παραπέμποντας σε άλλα αρχεία συνδέοντας έναν τόπο με άλλους τόπους Σχεδιάζοντας τον αρχειακό χρόνο η δημόσια αρχειακή τέχνη προσβλέπει σε ταυτόχρονες διαδικασίες συγγραφής ανάγνωσης χρήσης που μπορούν να αποτελούν πεδία κατασκευής δεσμών και ταυτοτήτων δίνοντας ακόμα φωνή σε εκείνους που παραμένουν εκτοπισμένοι ανάμεσα σε έθνη και πολιτισμούς στη σύγχρονη συνθήκη των παγκόσμιων μεταναστευτικών ροών Ο Appadurai μιλά ακριβώς για το ρόλο που έχουν τα διαδικτυακά αρχεία στη δημιουργία μη εθνικών δημοσίων σφαιρών που ονομάζει δημόσιες σφαίρες διασποράς ή μετανάστευσης παρέχοντας δυνατότητες

Πάνος Κούρος 33

δράσης (agency) για την κατασκευή φαντασιακών κοινοτήτων σε εκείνους που το χρειάζονται περισσότερο laquoΑυτό που ονομάζουμε αρχείο διασποράς ή μετανάστευσης χαρακτηρίζεται περισσότερο από την παρουσία φωνής τη δυνατότητα δράσης και αντιπαράθεσης παρά από την απλή ανάγνωση υποδοχή και επερώτησηraquo27

Στη δυνατότητα της αρχειακής επιτέλεσης να δημιουργεί ένα κοινό να αναδεικνύει χώρους συνεκφώνησης και διαμάχης δοκιμάζονται νέες ιδέες πρόσβασης και συμμετοχής μοντέλα συλλογικότητας και διαμοιρασμένης συγγραφής Το ανοιχτό σε συγγραφή αρχείο μπορεί να εκκινεί από ένα αίτημα οργάνωσης δυνατοτήτων προς μορφές πολιτικής δράσης Εγκαθιστά ένα σύστημα σχέσεων σε μια προοπτική παρέμβασης που συνήθως υπερβαίνει τα όρια της τέχνης ενσωματώνοντας πρακτικές και λόγους που παράγονται σε ευρύτερα πολιτισμικά πλαίσια Ένα παράδειγμα τέτοιου αρχείου είναι το ParkFiction στα όρια τέχνης πολιτικής αστικού σχεδιασμού Το αρχείο με αυτή την έννοια ακολουθεί τη γενεαλογία της laquoπαραγωγικής τέχνηςraquo ή του καλλιτεχνικού ακτιβισμού ορίζει ένα πεδίο θετικών σημασιών ουτοπίας του παρόντος είναι μια τακτική χαρτογράφησης προς χρήσεις Ταυτόχρονα όμως η πληθυντική συγγραφή σημαίνει και μια απώλεια ελέγχου στη συγκρότηση του αρχείου Το απρόβλεπτο των ζωντανών προσώπων κινεί την αρχειακή φαντασία παράγοντας παράλληλες και ασύμπτωτες αρχειακές συνεκφωνήσεις Η επιτέλεση έχει εδώ τη σημασία της ανάδειξης laquoστιγμών πράξης και ομιλίαςraquo που αποτελούν τέλος οι ίδιες28 Αυτές οι laquoστιγμές πράξης και ομιλίαςraquo δημιουργούν ακριβώς τη δημοκρατική προοπτική παράγοντας νέες διαζεύξεις ανάμεσα στην τοποθεσία τη φαντασία και την ταυτότητα Οι αρχειακές συνεκφωνήσεις αναδεικνύουν ένα πλαίσιο

27 Arjun Appadurai ldquoArchive and Aspirationrdquo στο Brouwer J amp Mulder A (επιμ) Informationis

Alive Rotterdam V2_PublishingNAI Publishers σ 14-25 2003 σ 2228 laquo(hellip) γιατί σε αυτές τις στιγμές πράξης και ομιλίας το τέλος δεν αναζητείται αλλά βρίσκεται στην

ίδια τη δραστηριότητα η οποία συνεπώς γίνεται ενδελέχεια και η εργασία δεν είναι αυτό που

ακολουθεί και σβήνει τη διαδικασία αλλά ενσωματώνεται σε αυτή Η επιτέλεση είναι η εργασία

είναι ενέργειαraquo (Hannah Arendt ΤheHumanCondition Chicago University of Chicago Press

1998 [1958] σ 206)29 Παρατίθεται στο Rosalyn Deutsche EvictionsArtandSpatialPolitics Cambridge MIT Press

1996 σ 27330 Βλ Foster όπ31 Bλ όπ σ 5 Ο διαχωρισμός αυτός δεν μπορεί να υποστηριχθεί σήμερα αν λάβουμε υπrsquo όψη

τους σύνθετους τρόπους με τους οποίους οι ηλεκτρονικά διαμεσολαβημένοι λόγοι πληροφορούν

και κινητοποιούν συγκεκριμένες τοπικότητες και συλλογική μνήμη H θέση του ιστορικού

φανερώνει τις υπάρχουσες ασυμβατότητες ανάμεσα στην ιστορία της τέχνης και την τέχνη του

διαδικτύου Για τις ασυμβατότητες αυτές βλ Julian Stallabrass ldquoCan Art History Digest Net

Artrdquo στο Dieter Daniels Gunther Reisinger eds Netpioneers10-ArchivingRepresentingand

ContextualisingEarlyNetbasedArt Berlin Sternberg Press 2009 σ 165-17932 Foster όπ σ 433 Για την έννοια της θεσμίζουσας πρακτικής σε σχέση με το Park Fiction βλ Gerald Raunig

ldquoInstituent Practices No 2 Institutional Critique Constituent Power and the Persistence

of Institutingrdquo στο Gerald Raunig Gene Ray (eds) ArtandContemporaryCriticalPractices London

MayLayBooks 2009 σ 173-185

Πάνος Κούρος 34

οργάνωσης και αποδιοργάνωσηςmiddot επιτελούνται σε απουσία σταθερού υπόβαθρου εκεί όπου η σημασία και η ενότητα του κοινωνικού γίνεται διαπραγματεύσιμη έτσι ώστε η δημοκρατική προοπτική να σχετίζεται με αυτό που ο Lefort ονομάζει laquoεικόνα του κενού χώρουraquo29

επιτελεστικές κατασκευές

To έργο NoGhostJustaShell των Pierre Huyghe και PhilippeParreno (1999-2002) έχει συζητηθεί από τον Foster30 ως οριακήπερίπτωση αρχειακής τέχνης που μεταφέρει στο φυσικό (εκθεσιακό) χώρο έννοιες και πρακτικές επιτέλεσης που χαρακτηρίζουν κυρίως το διαδικτυακό μοντέλο διαχείρισης των αρχείων όπως η δειγματοληψία (sampling) η διαμοίραση (sharing) αλλά και μια σκέψη για τα πνευματικά δικαιώματα τη μετα-παραγωγή (post-production) Ο ιστορικός κάνει έναν διαχωρισμό ανάμεσα στην αρχειακή τέχνη και την τέχνη των δεδομένων (database art) η πρώτη επιζητά την laquoανθρώπινη ερμηνείαraquo και όχι τη μηχανική επεξεργασία αναφέρεται σε υλικό laquoανθεκτικόraquo και όχι laquoανταλλάξιμοraquo31 Παρακολουθούμε το αποτέλεσμα της γέννησης και ανάπτυξης ενός αρχείου βασισμένου σε ένα σενάριο που περιλαμβάνει την αγορά δικαιωμάτων ενός αποτυχημένου χαρακτήρα manga από τη βιομηχανία κινούμενων σχεδίων της Ιαπωνίας και την παραχώρησή του σε καλλιτέχνες με παράλληλες αναθέσεις για την παραγωγή έργων ιδεών αφηγήσεων που σκοπό έχουν να διαμορφώσουν τη φανταστική νέα ταυτότητά του Πρόκειται για ένα έργο που γίνεται μια laquoαλυσίδα από έργαraquo laquoμια δυναμική μορφή που παρήγαγε μορφές που αποτελούν μέρη τηςraquo32 Το έργο χρησιμοποιεί το αρχειακό σενάριο για να δοκιμάσει ένα νέο είδος επιμελητικής πρακτικής και να υποδείξει μια εναλλακτική δυνατότητα αρχειακής εγκατάστασης που διασπείρεται σε διαφορετικούς χώρους της τέχνης και περιλαμβάνει συλλογές υλικού σε διαφορετικά μέσα Είναι μια εξωδικτυακή αρχειακή επιτέλεση χωρίς την πρόθεση θέσμισης και δημιουργίας δημόσιας σφαίρας

Σε αντίθεση με την επιμελητικού τύπου διαδικασία συλλογής των Huyghe και Parreno το ParkFiction (1995-2005) είναι ένα παράδειγμα εξωδικτυακής επιτέλεσης που εκκινώντας από μια πρόθεση εναλλακτικού αστικού σχεδιασμού με σκοπό να παρεμποδιστεί το επιχειρηματικό και κρατικό σχέδιο εξευγενισμού στην περιοχή St Pauli του Αμβούργου εγκαθιστά την αρχειοθέτηση ως θεσμίζουσα πρακτική33 Το ParkFiction αυτοπροσδιορίζεται ως ένα σχήμα συλλογικής παραγωγής επιθυμιών για ένα πάρκο Το laquoαρχείο επιθυμιώνraquo αποτέλεσε ένα από τα εργαλεία αυτής της παραγωγής εγκαθιστώντας ζωντανές πλατφόρμες ανταλλαγής ανάμεσα σε ετερόκλητες ομάδες τους κατοίκους της περιοχής του St Pauli κοινωνικές οργανώσεις την τοπική εκκλησία ιδιοκτήτες καταστημάτων και καφέ το κίνημα καταλήψεων την

Πάνος Κούρος 35

πολιτικοποιημένη καλλιτεχνική κοινότητα τη μουσική σκηνή γύρω από το Golden Pudel Klub Αν και έδωσε συγκεκριμένο σχήμα στην τελική υλοποίηση του πάρκου το αρχείο μπορεί να ιδωθεί ως ένα είδος επιβράδυνσης της δράσης σε μια μεγάλης διάρκειας επιτέλεση που επέτρεψε να κινηθεί όχι χωρίς ένταση και συγκρούσεις ένα σύνολο σχέσεων ανθρώπων ιδεών ταυτοτήτων τοποθεσιών Όπως σημειώνει ο Raunig laquoη διαδικασία αυτή μέσω της οποίας προέκυψε το πάρκο δεν είναι αναγνωρίσιμη στα ldquoαντικείμεναrdquo η εκρηκτικότητα της δημιουργίας τους η σύνδεση του μοναδικού και του συλλογικού στην παραγωγή επιθυμίας παραμένουν κρυμμένεςraquo34

Ένα σημαντικό μέρος των πρακτικών διαδικτυακής τέχνης (netart) από το 1994 εστίασε στις επικοινωνιακές διαδράσεις σε μια διευρυμένη από τα ηλεκτρονικά μέσα δημόσια επικράτεια θέτοντας ζητήματα πρόσβασης συμμετοχής παραγωγής κοινότητας Οι πρώιμες διαδικτυακές πλατφόρμες επικοινωνίας της netart όπως οι TheThing 7-11 Nettime και Syndicate έχουν συζητηθεί ως προτάσεις τέχνης35 Μπορούμε όμως να τις δούμε ως επιτελεστικές αρχειακές πρακτικές που επιχειρούν αφενός να συγκροτήσουν μια laquoκοινότητα παραγωγώνraquo και αφετέρου να παραγάγουν έναν λόγο για την (πολιτική) διαδικτυακή τέχνη την ίδια στιγμή που συμβαίνει Οι διαδικτυακές αυτές πλατφόρμες συγκροτούνται αρχειακά με την έννοια της θέσμισης μιας οργανωτικής βάσης για την κριτική πλαισίωση των έργων καθώς παράγονται για την παραγωγή νέων έργων και νέου κοινού σε απόσταση από τους υπάρχοντες θεσμούς τέχνης Σε αντίθεση με την έκθεση πολιτικών ντοκουμέντων που επιχειρεί τα τελευταία χρόνια μια αποδεκτή στο πλαίσιο της αισθητικής αυτονομίας laquoπολιτικήraquo τέχνη ndashτην πολιτική θεματοποίηση του αρχείουndash η αρχειακή αυτή δομή είναι μια πολιτική επιτέλεση που συνδέει τη δημόσια τέχνη με τις τακτικές ακτιβισμού των νέων μέσων (tactical media) Μέρος της πολιτικής αυτής επιτέλεσης είναι ο πειραματισμός σε πράξεις αρχειακής συγγραφής που βασίζονται σε εκκεντρικούς και επιτελεστικούς τρόπους συλλογικής ταυτότητας Για παράδειγμα στην ταχυδρομική λίστα 7-11 laquoτα περισσότερα μηνύματα ήσαν πρακτικά μη αναγνώσιμα έχοντας όλη τη σχετική τους αξία στην κυκλοφορία και ανταλλαγή

34 Όπ σ 18435 Βλ Josephine Bosma ldquoConstructing Media Spaces - The novelty of net(worked) art was and

is all about access and engagementrdquo 2005 httpwwwmedienkunstnetzdethemespublic_

sphere_smedia_spaces1 [πρόσβαση 2532011]36 Joseacute Luis Brea ldquoOnline Communities Experimental Communication in the Virtual

Diasporardquo στο Gerardo Mosquera and Jean Fisher (eds) OverHereInterantionalPerspectivesonArt

andCulture New York New Museum of Contemporary Art - MIT Press 2004 σ 20137 Antonio Muntadas ldquoIntroductory Notes to The File Roomrdquo 1994 httpwwwthefileroom

orgdocumentsIntrohtml [πρόσβαση 2532011]38 Όπ39 Πρόκειται για την ομάδα 0x2620 από το Βερολίνο το Alternative Law Forum από την Μπακαλόρ

και τρεις οργανώσεις από τη Βομβάη Majlis Point of View και ChitrakarkhanaCAMP

Βλ ldquoPadMardquo PadMa About 2008 httppadmaabout (πρόσβαση 2532011)

Πάνος Κούρος 36

καθαρών σημαινόντων (hellip) Την ίδια στιγμή ένα σύνθετο σύστημα ψευδωνύμων και συνεχούς εναλλαγής προσώπων σήμαινε ότι η λίστα δεν είχε σταθερό συντονιστή ακόμα και τα αναγνωριστικά της μπορούσαν να τροποποιηθούν από τους συμμετέχοντες (hellip) Είναι φανερό ότι αυτή η ομάδα είχε μικρό ενδιαφέρον στον διάλογο ή στην ορθολογική συζήτηση έτσι το φόρουμ σταδιακά έγινε ένα είδος συλλογικού μακροέργου της netart Η πρόθεση ήταν η συμμετοχή σε ένα επικοινωνιακό παιχνίδι δημιουργίας μιας κοινότητας που δεν υπήρχε πέρα από τις καταστατικές της πράξεις επικοινωνίαςraquo36

Ένα από τα πρώτα διαδικτυακά έργα το FileRoom του Muntadas (1994) χρησιμοποιεί παράλληλα τα μέσα της εγκατάστασης και του διαδικτύου ως επιτελεστικών εργαστηρίων παραγωγής ενός αρχείου που αναφέρεται στο ίδιο το αρχείο ως τόπο εξουσίας και ελέγχου Το αρχείο θεματοποιεί εκείνο που αποσιωπείται ή διαγράφεται από κάθε αρχείο την απόσυρση της μνήμης σε κάθε περίπτωση κοινωνικής πολιτικής θρησκευτικής πολιτισμικής λογοκρισίας τώρα και μέσω της ιστορίας σε διαφορετικά πλαίσια χώρες και πολιτισμούς Το αρχείο δεν ορίζει επιστημονικά ή άλλα κριτήρια για τις καταχωρήσεις Είναι laquoένα ανοιχτό σύστημα που καθίσταται ενεργό ldquoκαταχωρείταιrdquo και αναπτύσσεται διαμέσου της δημόσιας διαδικασίας της ίδιας της ύπαρξής τουraquo37 Η δημόσια αυτή αρχειοθέτηση κατασκευάζει στο διαδίκτυο και στον χώρο της βιβλιοθήκης του Κέντρου Πολιτισμού του Σικάγου έναν κοινωνικό χρόνο όπου αρχειοθέτες και χρήστες του αρχείου συναντώνται μιλούν έρχονται αντιμέτωποι με τις δικές τους αποφάσεις για τη διατύπωση του αρχειοθετούμενου με τις αντιφάσεις του ίδιου του συστήματος αρχειοθέτησης με την αυτο-λογοκρισία laquoχωρίς την οποία η λογοκρισία δεν θα μπορούσε να λειτουργήσειhellipraquo38

Το τρίτο παράδειγμα επιτελεστικού αρχείου παρεμβαίνει κυρίως στον μηχανισμό διαδικτυακής δομής της πληροφορίας σε ένα έργο που οργανώνεται από διαφορετικές συλλογικότητες Το Padma (Public Access Digital Media Archive) (2008 έως σήμερα) σχεδιασμένο από συνεργαζόμενες ομάδες και οργανώσεις τέχνης πολιτικής και τεχνολογίας39 διαχειρίζεται ένα τεράστιο απόθεμα υλικού βίντεο που η παραγωγή του έχει γίνει στην Ινδία από τη δεκαετία του rsquo90 κατά τη λεγόμενη laquoεπανάσταση του DVraquo και παραμένει εκτός αρχείων καθώς δεν αποτελεί ολοκληρωμένο έργο ανεπεξέργαστες λήψεις ανολοκλήρωτες δοκιμές υλικό φιλμ που έχει βρεθεί Είναι σκόρπιο υλικό που παραμένει εκτός συστήματος διανομής που οι διανομείς δημιουργοί ή θεατές αποσιωπούν ή αποκλείουν Η παραγωγή του έχει γίνει κυρίως στη Βομβάη και την Μπανγκαλόρ και αφορά τεκμηριώσεις των μετασχηματισμών του αστικού τοπίου της καθημερινής ζωής στον δρόμο και στο σπίτι τυχαίων συναντήσεων επιθέσεων της αστυνομίας διαμαρτυριών ταξιδιών με κάρα και άλλα μεταφορικά μέσα συζητήσεων με διαφορετικούς φορείς της κοινότητας του κράτους ή των επιχειρήσεων παικτών και πρακτορείων έργων τέχνης

Πάνος Κούρος 37

φιλμ αποσπασμάτων από φιλμ ευρεθέντος υλικού κά40 Το έργο σχεδιάζει μια δημόσια πλατφόρμα επιτελεστικής αρχειοθέτησης ανοιχτής πηγής (open source) που διαχειρίζεται στο παρόν μια πυκνή μετα-πληροφορία του βίντεο Αυτή σχετίζεται με την επεξεργασία μεταγραφή σχολιασμό επαναπλαισίωση του υπάρχοντος υλικού από αρχειοθέτες ερευνητές κατοίκους καλλιτέχνες ακτιβιστές Eισάγει μια νέα εκτός των υπαρχόντων (ντοκιμαντέρ βίντεο-κλιπ κά) μορφή διαδικτυακού βίντεο που η σημασία του βρίσκεται στην πολιτική επιτέλεση που φέρνουν η συλλογική συγγραφή επαναπλαισίωσης του υλικού και οι πολλαπλές συνδέσεις και ταξινομήσεις προς χρήσεις

Το Μνημηδέν (1999-2001)41 είναι παραδειγματικό μιας σειράς αρχειακών έργων που λειτουργούν σε συνδυασμένα πεδία διαμεσολαβημένης και πρόσωπο-με-πρόσωπο επικοινωνίας και για τα οποία εργάστηκα είτε ο ίδιος είτε σε συνεργασία με άλλους καλλιτέχνες και ομάδες από το 1999 έως σήμερα Πρόκειται για εργασίες αρχειοθέτησης που δεν επιδιώκουν να εμφανίσουν τις λανθάνουσες ή αποσιωπημένες συνιστώσες της ιστορικής πληροφορίας αλλά αναλαμβάνουν να θέσουν σε κίνηση ένα σύστημα προβληματοποίησης του παρόντος χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό τακτικών σωματικής μετακίνησης και διαδικτυακών μέσων που δημοσιεύουν τις ανταλλαγές των αναπαραγωγών της εμπειρίας ενός τόπου Ένα laquoβουβόraquo ιστορικό μνημείο της Θεσσαλονίκης η καθημερινή ζωή σε έναν παραδοσιακό οικισμό της Αρκαδίας και σε ένα προάστιο του Τελ Αβίβ η Κωνσταντινούπολη κατά τη διάρκεια μεγάλων πολιτισμικών διοργανώσεων μια περιοχή υπό εξευγενισμό στο Λονδίνο τα γκετοποιημένα προάστια του Βερολίνου η πρόσφατη ιστορία του καταυλισμού των προσφύγων στην Πάτρα είναι ορισμένοι από τους τόπους στις συγκεκριμένες περιστάσεις των οποίων δοκιμάζεται μια παραγωγική έννοια αρχείου42 Τόσο η σωματική διάσχιση του τόπου όσο και η ψηφιακή ανακύκληση των περιεχομένων παράγουν επαυξημένες

40 Όπ41 Μνημηδέν (1999-2001) στο διαδίκτυο και στο κτήριο των Οθωμανικών Λουτρών Χαμάμ Μπέη

στη Θεσσαλονίκη Βλ Panos Kouros ldquoMnemeden a netperformance of mnemonic

conceptionsrdquo στο Laura Knott Bernd Kracke eds SkyArt Cambridge CAVS MIT

2002 σ 186-18942 Πρόκειται για τα έργα ΜνημηδένΔιατόπιαΔιασχίζονταςτοτοπίοπαράγονταςδίκτυατόπου (2003)

σε συνεργασία με τον Δήμο Δημητρίου και τη Stephanie Benzaquin στη Στεμνίτσα Αρκαδίας

την Πάτρα και το Holon Τελ Αβίβ Apothecae (Γρηγόριος Φαρμάκης) (2005) στην Μπιενάλε και

στο Παγκόσμιο Συνέδριο της UIA στην Κωνσταντινούπολη ConversationsCuratives (2009) στο

Elephant amp Castle Λονδίνο CitySeedRefuge (2010) σε συνεργασία με τη Susanne Gerber

Βερολίνο 3πρόσωπα (Γρηγόριος Φαρμάκης) στο πλαίσιο του ArchivePublic43 Πρόκειται για το κείμενο LocusSolus του Raymond Roussel το οποίο βασίζεται σε μια σύνθετη

επιτελεστική διαδικασία συγγραφής και αποτελεί εννοιολογική βάση του έργου Conversations

Curatives (ΣυζητήσειςΘεραπείας)44 Το βίκι-αρχείο οργανώνεται ως μια διαδικτυακή επιφάνεια συλλογικής συγγραφής45 Βλ Gregorios Pharmakis ldquoWho Is Gregorios Pharmakisrdquo 2009 httpgregorios-pharmakis

pbworkscomwpage15973164who20is [πρόσβαση 2532011] 46 Βλ Appadurai όπ

Πάνος Κούρος 38

πραγματικότητες των τόπων ή γίνονται θέατρα νέων και απρόσμενων δημοσίων σφαιρών Ας δούμε τη λειτουργία της συγχρονίας στα έργα Διατόπιακαι ConversationsCuratives οι λόγοι ενός τόπου εισάγονται σε άλλες τοπικότητες υπόκεινται σε διαμορφώσεις εκτός του τόπου Η επαναπλαισίωση αυτή αλλάζει τις σημασίες του τόπου Ή ακόμα ένας ιδιαίτερος λόγος (ένα κείμενο του Raymond Roussel)43 εισάγεται σε έναν τόπο συνδέεται με τοπικούς λόγους οι οποίοι γίνονται με τη σειρά τους αφορμή για νέους λόγους καθώς επιτελούνται από συγγραφείς που συμμετέχουν από μακριά Οι περιφορές των ανθρώπων και οι περιφορές των λόγων ανάμεσα σε τόπους είναι τα μέσα που θέτουν σε κίνηση την επιτέλεση Η επιτέλεση αναπτύσσεται σε ένα βίκι-αρχείο44 Ορισμένα αρχειακά στιγμιότυπα δημοσιεύονται στους τόπους συλλογής της συνοικίας Elephant amp Castle του Λονδίνου

Μια άλλη σειρά έργων περιστρέφεται γύρω από το πρόσωπο και την ταυτότητα του αρχειοθέτη σε συλλογικές δράσεις Ο Γρηγόριος Φαρμάκης είναι μια ανοιχτή ταυτότητα που συγκροτείται από τις δράσεις των προσώπων που συμμετέχουν κάθε φορά σε ένα ανοιχτό πλαίσιο εργασιών πεδίου Ορισμένοι κανονισμοί καθορίζουν τις συνθήκες δράσης του προσώπου Είναι οι λόγοι επανακαθορισμού των πλαισίων δράσης και οι αναπαραγωγές των δράσεων που αρχειοθετούν το πληθυντικό πρόσωπο του αρχειοθέτη Μια πλατφόρμα βίκι ταυτίζεται με αυτή την αρχειακή επιτέλεση ταυτότητας laquoΟι εργασίες του Γρηγορίου Φαρμάκη σταθεροποιούν μέσω της εννόησης της αστάθειας του προσώπου μια νέα δυνατότητα για μια ldquoενοποιημένηrdquo κοινοτική πρακτική Αυτή η κοινοτική πρακτική οδηγεί σε μια προβληματική διαμόρφωση ldquoυποκειμένουrdquo μέσω μιας διαδικασίας βίκι Η διαδικασία βίκι χαρακτηρίζεται από την έννοια ενός κοινοτικού άδειου επιτελεστικού φαντασματικού ενοποιημένου κέντρου τη δέσμευση στην εργασία που αναλαμβάνεται που είναι το μόνο ενοποιημένο σχήμα τον ανοιχτό χαρακτήρα αυτού του σχήματος που αντικαθιστά την έννοια της ατομικότητας με μια έννοια ενός φαντασματικού δρώντος προσώπουraquo45 Στο έργο 3πρόσωπα σε μια ιδιαίτερα εκρηκτική κοινωνική συνθήκη της Πάτρας ο ηλεκτρολόγος που συνδέει το ρεύμα στον αυτοσχέδιο καταυλισμό προσφύγων ο μουσειάρχης που διατηρεί ένα ερασιτεχνικό laquoμουσείοraquo πολύτιμων λίθων και ο αγωνιστής που δραστηριοποιείται στην έκδοση της αναρχικής εφημερίδας Βαβυλωνία στον υπό κατάληψη χώρο του Ιστορικού Παραρτήματος του Πανεπιστημίου Πατρών συνομιλούν και επεξηγούν τις δράσεις τους σε ένα τριπλό χρονολόγιο που ενημερώνεται με τη μορφή παρτιτούρας Στο τέλος της επιτέλεσης η παρτιτούρα στέλνεται προς φύλαξη στο κλειστό ιδιωτικό μουσείο του μουσειάρχη στο προάστιο Αρόη της Πάτρας

Με διαφορετικές τακτικές τα παραπάνω έργα δοκιμάζουν αρχειακές επιτελέσεις οργανώνουν τον αρχειακό χρόνο Αν έχουν κάποια χωρική υπόσταση αυτή είναι μέρος μιας ζωντανής διαδικασίας αρχειοθέτησης Η συγχρονικότητα της επιτέλεσης σε απόμακρες

Πάνος Κούρος 39

ή πρόσωπο με πρόσωπο συναντήσεις δημιουργεί πεδία δημόσιας συνεκφώνησης μια δυνατότητα σύνδεσης δημοσίων σφαιρών σε διαφορετικά στάδια της αρχειοθέτησης Επινοούν μορφές συμμετοχής και συλλογικής συγγραφής καθορίζουν τους ρόλους και την ευθύνη των υποκειμένων κατά την ανάπτυξη του αρχειακού χρόνου ρυθμίζουν διαφορετικά επίπεδα διάδρασης ανάμεσα σε πρόσωπα κοινωνικές ομάδες θεσμούς πρακτικές θεματικές περιοχές μέσα φυσικούς και εικονικούς χώρους Μέρος της στρατηγικής τους είναι η οργάνωση διατάξεων σεναρίων και μηχανισμών που επιτρέπουν τη διάχυση κυκλοφορία ανακύκληση των αρχειακών δεδομένων σε διανεμημένες διαδικασίες Είναι κεντρόφυγες διαδικασίες που αντιστέκονται στη θεματοποίηση του αρχείου και στην έγκλεισή του στον λόγο της τέχνης Παρεμβαίνουν με μια πρόθεση διαφορετικής θέσμισης εντός του κόσμου της τέχνης προβληματοποιούν τις τοπικές συνθήκες κοινωνικών χώρων και πολιτισμικών θεσμών Στρέφουν το ενδιαφέρον όχι στην αρχειακή συσσώρευση και διατήρηση στην laquoιδεολογία του ίχνουςraquo αλλά στη στιγμή ομιλίας και πράξης που φέρει τη laquoδυνατότητα της προσδοκίαςraquo46 Ενώ εκκινούν από μια πρόθεση ενεργούς θέσμισης οργάνωσης τακτικών δράσης εμμένουν στο πολιτικό πεδίο των επιτελέσεων laquoπράξης και ομιλίαςraquo τη στιγμή που συμβαίνουν

Αναθεωρημένη εκδοχή του κειμένου που περιλαμβάνεται στον συλλογικό τόμο

Α-ΙΔ Μεταξάς (επιμ) ΠολιτικήΕπιστήμηΔιακλαδικήκαικριτικήπροσέγγισητηςπολιτικής

πράξης Αθήνα Σάκκουλας (υπό έκδοση)

Πάνος Κούρος 40

aρχειακή eπιτέλεση

Αν η αρχειακή εγκατάσταση συνδέεται με την παγίωση του αρχείου σε μία εκθεσιακή (θεματική) αφήγηση με τον όρο αρχειακή επιτέλεση θα προσδιόριζα μια δυναμική διαδικασία αρχειοθέτησης που είναι σε εξέλιξη στο παρόν υποδεχόμενη αρχειακές εισαγωγές άμεσα διαθέσιμες για επεξεργασία και χρήσεις Η συνθήκη αυτή χαρακτηρίζει κυρίως το αρχείο σε μια διαδικτυακή αρχειακή κουλτούρα Πρόκειται για μια αλλαγή παραδείγματος μια μετατόπιση του χωρικού μοντέλου αρχείου σε μια συγχρονική διάταξη διαρκούς μετάδοσης δεδομένων η οποία ανατρέπει τις κλασικές συντεταγμένες του αρχείου όπως η σταθερότητα και διατήρηση του τεκμηρίου η laquoαύραraquo του υλικού ίχνους οι μνημοτεχνικές του διατάξεις η αρχιτεκτονική της πρόσβασης ο διαχωρισμός αποθήκευσης και χρήσης Η συγχρονικότητα του διαδικτυακού αρχείου είναι εκείνη που οδηγεί σε ζωντανές συνδιαμορφώσεις του από ευρύτερες και όχι μόνο τοπικές κοινότητες που πολλαπλασιάζει τα σημεία επαφής με το δημόσιο Το αρχείο διατηρείται και μεταδίδει γνώση ακριβώς χάρη σrsquo αυτές τις ζωντανές συνδιαμορφώσεις όπως συμβαίνει και με άλλες επιτελεστικές μορφές γνώσης (προφορικές αφηγήσεις τελετουργικά δρώμενα κά) Σε αυτή τη μετάβαση από τον αρχειακό χώρο στον αρχειακό χρόνο19 αλλάζουν οι τρόποι συμμετοχής και ελέγχου στις λειτουργίες του αρχείου Η δημόσια πρόσβαση στο αρχείο παύει να ρυθμίζεται από μια laquoτοπο-νομολογίαraquo από την αρχιτεκτονική εισόδου στο οίκημα του αρχείου και από μια laquoνόμιμη ερμηνευτική αυθεντίαraquo20 Ρυθμίζεται από μη δημόσια τεχνο-υπολογιστικά πρωτόκολλα και αποτελεί μια γενικευμένη συμμετοχή σε διεπιφάνειες δημόσιας διάδρασης που παραμένουν ελεγχόμενες με ηλεκτρονικά laquoπροστατευτικά τείχηraquo (firewalls)

Το διαδικτυακό αρχείο φέρνει στο προσκήνιο την εσωτερική ρυθμιστική και παραγωγική τάξη κάθε αρχείου laquoτον νόμο αυτού που δύναται να ειπωθεί το σύστημα που κυβερνά την εμφάνιση των λόγων ως μοναδικών γεγονότων (hellip) το γενικό σύστημα της διαμόρφωσης και μετασχηματισμού των λόγωνraquo κατά τον Φουκώ21 Eνώ δημιουργεί ένα νέο παράδειγμα αρχειοθέτησης και συσχέτισης με το δημόσιο αναδεικνύει ταυτόχρονα την ίδια την εικονική αποσπασματική και ασταθή φύση κάθε αρχείου Δείχνει ότι το αρχείο είναι μια οργάνωση γνώσης που παραμένει συνεχώς μη ολοκληρωμένη που χαρακτηρίζεται από χάσματα μετασχηματισμούς και απρόβλεπτες διανοίξεις Οι ενεργές υπερσυνδέσεις του αρχείου με άλλα αρχεία επιτρέπουν να έχει τη μεγαλύτερη δυνατή οριζόντια εξάπλωση Η κεντρόφυγη αυτή λογική που συσχετίζει μια μεγάλη ετερογένεια στοιχείων πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες των λόγων τη δυναμική του αρχείου στον χρόνο

Χρησιμοποιώντας τον όρο επιτελεστικός αναφέρομαι τόσο στη θεωρία της επιτέλεσης (performance) όσο και στην επιτελεστικότητα (performativity) όπως καθιερώθηκε στη φιλοσοφία της γλώσσας

Πάνος Κούρος 31

από τον Austin22 και στη συνέχεια από την Butler23 Η επιτέλεση παραπέμπει σε μια αμεσότητα συσχέτισης δρώντων προσώπων στο παρόν σε ένα συμβάν που η εμπειρία του έχει προτεραιότητα σε σχέση με τις τεκμηριώσεις του Αντίθετα η επιτελεστικότητα συνδέεται με την επανάληψη (iterability) και ανακύκληση πράξεων με τον συλλογικό χαρακτήρα της γλώσσας Αναφέρεται σε πράξεις που εδραιώνουν μια πραγματικότητα βασιζόμενες σε επανάληψη ή μετατόπιση (κοινωνικών) συμβάσεων Ενώ οι δύο έννοιες μοιάζουν από αυτή την άποψη ασύμβατες συζητώντας την αρχειακή επιτέλεση με ενδιαφέρει μια πιθανή σύγκλισή τους παίρνοντας ως αφετηρία την ιδέα του Austin ότι η πράξη ομιλίας παράγει ένα αποτέλεσμα πέρα από τη συμβολική και περιγραφική εκφορά της γλώσσας Κάθε αρχειακή καταχώρηση που τίθεται σε κυκλοφορία και άμεση χρήση παραπέμπει στον χαρακτήρα δράσης της ομιλίας Η Phelan επιχειρεί μια σύγκλιση της επιτελεστικότητας της πράξης ομιλίας του Austin με τη θεωρία της περφόρμανς θεωρώντας ότι και οι δύο μοιράζονται την αδυναμία επανάληψης ή αναπαραγωγής24 Είναι μια ιδέα που αντιτίθεται στην ίδια την εξουσία του αρχείου καθώς αυτό διασφαλίζει με κανόνες την επανάληψη των στοιχείων του Ωστόσο το διαδικτυακό αρχείο λειτουργεί με μια διαφορετικού τύπου επανάληψη μια επανάληψη με διαφορές25 είναι αυτή που εισάγει μια έννοια περφόρμανς στην ανακύκληση των περιεχομένων μια έμφαση στην παραγωγική διάσταση του αρχειακού στιγμιότυπου

δήμος αρχείου

Ας δούμε ορισμένες όψεις της λειτουργικής τάξης των ψηφιακών αρχείων και της αρχειακής κουλτούρας που κατασκευάζουν Η μοντέρνα μνήμη είναι κυρίως αρχειακή βασίζεται σε άμεσες και πλήρεις καταγραφές26 Μια δημοφιλής κουλτούρα διαδικτυακής αρχειοθέτησης στρέφει το ενδιαφέρον στην παραγωγή διασυνδεμένων ερασιτεχνικών αρχείων Υπάρχει σήμερα μια μετατόπιση της αρχειακής παραγωγής από τα θεσμικά στα προσωπικά αρχεία Πλάι στα κρατικά θεσμικά αρχεία διοίκησης έχουμε μια υπερπαραγωγή ανεπίσημων προσωπικών αρχειοθετήσεων του εαυτού Τα αρχεία αυτά είναι σε συνεχή δημόσια διάδραση Οι ανταλλαγές ιστοριών παράγουν συλλογική μνήμη Οι θεσμοί μνήμης (βιβλιοθήκες μουσεία αρχειοθέτες) συνδέουν τις

22 Βλ John Langshaw Austin HowtoDoThingswithWords Oxford Clarendon Press 196223 Βλ Judith Butler BodiesthatMatterOntheDiscursiveLimitsofSex New York amp London

Routledge 1993 και ExcitableSpeechAPoliticsofPerformative New York Routledge 199724 Βλ Peggy Phelan Unmarkedthepoliticsofperformance London Routledge 1993 σ 14925 Bλ Hito Steyerl ldquoPolitics of the archive Translations in filmrdquo 2008 httpeipcpnet

transversal0608steyerlen [πρόσβαση 2532011]26 Βλ Pierre Nora ldquoBetween Memory and History Les Lieux de Memoirerdquo Representations 26

7-24 1989 σ 23

Πάνος Κούρος 32

ιδιωτικές αυτές εναποθέσεις δημιουργώντας ένα συνεχές ιδιωτικού-δημόσιου Όσο η αρχειακή παραγωγή διαχέεται σε κάθε εκδήλωση της καθημερινής ζωής τόσο δυσδιάκριτα γίνονται τα όρια ανάμεσα στο θεσμικό και ερασιτεχνικό το ιδιωτικό και το δημόσιο το πρωτότυπο και το παράγωγο Αρχειοθετώντας τη ζωή τους οι άνθρωποι laquoζουνraquo μέσα στο αρχείο Η πλήρης κατάληψη της καθημερινότητας από το αρχείο συμβαίνει ταυτόχρονα με την πλήρη απόκρυψη των πρωτοκόλλων λειτουργίας του και της πολιτικής τους διάστασης Μια συνεχής επιτέλεση αρχείων βασίζεται σε πράξεις διαμοίρασης ανακύκλησης ανατροφοδότησης Σε μια διαδικτυακή αρχειακή κουλτούρα οι ανθρώπινες συναντήσεις είναι με ιδιαίτερο τρόπο το αποτέλεσμα και όχι η αφορμή των ψηφιακών αρχειοθετήσεων Με αυτή την έννοια το δημόσιο αρχείο γίνεται δήμος αρχείου (archive public) οι άνθρωποι συναντώνται μέσα στο αρχείο Η αντιστροφή αυτή φέρνει για πρώτη φορά στο προσκήνιο της αρχειακής πρακτικής το υποκείμενο που αρχειοθετείται και αρχειοθετεί Στρέφει το ενδιαφέρον στη δημόσια σκηνή των αρχειακών διαδράσεων τη στιγμή που αυτές συμβαίνουν

αρχειακές συνεκφωνήσεις

Τι είδους δημόσια σφαίρα συνιστά αυτό το laquoαρχειακό κοινόraquo καθώς διαχειρίζεται ένα αχανές πεδίο αναπαραγωγών Στις διαδικτυακές αρχειακές συναντήσεις παράγονται ταυτότητες και υποκειμενικότητες που προσαρμόζονται στις σχεδιασμένες ταξινομήσεις και στα πρωτόκολλα των διαχειριστών των διαδικτυακών δεξαμενών και κοινωνικών μέσων (google youtube flickr facebook κά) H ρητορική της απεριόριστης δημόσιας πρόσβασης συνοδεύεται από έναν απόλυτο έλεγχο των ρυθμιστικών αρχών και των πρωτοκόλλων του αρχείου Οι αρχειακές επιτελέσεις τέχνης προβληματοποιούν το πεδίο αυτό παραγωγής γνώσης και ταυτοτήτων παρέχοντας διαφορετικό πλαίσιο οργάνωσης και συμμετοχής Η εργασία πάνω στα αρχεία σε συνθήκες γενικευμένης καθημερινής αρχειοθέτησης δεν είναι ατομική πράξη έρευνας τεκμηρίωσης όσο αποτέλεσμα συνεργασιών ανάμεσα σε διαφορετικές ομάδες οργανώσεις θεσμούς σε ένα διαμοιρασμένο δίκτυο επιθυμιών πολιτικής παραπέμποντας σε άλλα αρχεία συνδέοντας έναν τόπο με άλλους τόπους Σχεδιάζοντας τον αρχειακό χρόνο η δημόσια αρχειακή τέχνη προσβλέπει σε ταυτόχρονες διαδικασίες συγγραφής ανάγνωσης χρήσης που μπορούν να αποτελούν πεδία κατασκευής δεσμών και ταυτοτήτων δίνοντας ακόμα φωνή σε εκείνους που παραμένουν εκτοπισμένοι ανάμεσα σε έθνη και πολιτισμούς στη σύγχρονη συνθήκη των παγκόσμιων μεταναστευτικών ροών Ο Appadurai μιλά ακριβώς για το ρόλο που έχουν τα διαδικτυακά αρχεία στη δημιουργία μη εθνικών δημοσίων σφαιρών που ονομάζει δημόσιες σφαίρες διασποράς ή μετανάστευσης παρέχοντας δυνατότητες

Πάνος Κούρος 33

δράσης (agency) για την κατασκευή φαντασιακών κοινοτήτων σε εκείνους που το χρειάζονται περισσότερο laquoΑυτό που ονομάζουμε αρχείο διασποράς ή μετανάστευσης χαρακτηρίζεται περισσότερο από την παρουσία φωνής τη δυνατότητα δράσης και αντιπαράθεσης παρά από την απλή ανάγνωση υποδοχή και επερώτησηraquo27

Στη δυνατότητα της αρχειακής επιτέλεσης να δημιουργεί ένα κοινό να αναδεικνύει χώρους συνεκφώνησης και διαμάχης δοκιμάζονται νέες ιδέες πρόσβασης και συμμετοχής μοντέλα συλλογικότητας και διαμοιρασμένης συγγραφής Το ανοιχτό σε συγγραφή αρχείο μπορεί να εκκινεί από ένα αίτημα οργάνωσης δυνατοτήτων προς μορφές πολιτικής δράσης Εγκαθιστά ένα σύστημα σχέσεων σε μια προοπτική παρέμβασης που συνήθως υπερβαίνει τα όρια της τέχνης ενσωματώνοντας πρακτικές και λόγους που παράγονται σε ευρύτερα πολιτισμικά πλαίσια Ένα παράδειγμα τέτοιου αρχείου είναι το ParkFiction στα όρια τέχνης πολιτικής αστικού σχεδιασμού Το αρχείο με αυτή την έννοια ακολουθεί τη γενεαλογία της laquoπαραγωγικής τέχνηςraquo ή του καλλιτεχνικού ακτιβισμού ορίζει ένα πεδίο θετικών σημασιών ουτοπίας του παρόντος είναι μια τακτική χαρτογράφησης προς χρήσεις Ταυτόχρονα όμως η πληθυντική συγγραφή σημαίνει και μια απώλεια ελέγχου στη συγκρότηση του αρχείου Το απρόβλεπτο των ζωντανών προσώπων κινεί την αρχειακή φαντασία παράγοντας παράλληλες και ασύμπτωτες αρχειακές συνεκφωνήσεις Η επιτέλεση έχει εδώ τη σημασία της ανάδειξης laquoστιγμών πράξης και ομιλίαςraquo που αποτελούν τέλος οι ίδιες28 Αυτές οι laquoστιγμές πράξης και ομιλίαςraquo δημιουργούν ακριβώς τη δημοκρατική προοπτική παράγοντας νέες διαζεύξεις ανάμεσα στην τοποθεσία τη φαντασία και την ταυτότητα Οι αρχειακές συνεκφωνήσεις αναδεικνύουν ένα πλαίσιο

27 Arjun Appadurai ldquoArchive and Aspirationrdquo στο Brouwer J amp Mulder A (επιμ) Informationis

Alive Rotterdam V2_PublishingNAI Publishers σ 14-25 2003 σ 2228 laquo(hellip) γιατί σε αυτές τις στιγμές πράξης και ομιλίας το τέλος δεν αναζητείται αλλά βρίσκεται στην

ίδια τη δραστηριότητα η οποία συνεπώς γίνεται ενδελέχεια και η εργασία δεν είναι αυτό που

ακολουθεί και σβήνει τη διαδικασία αλλά ενσωματώνεται σε αυτή Η επιτέλεση είναι η εργασία

είναι ενέργειαraquo (Hannah Arendt ΤheHumanCondition Chicago University of Chicago Press

1998 [1958] σ 206)29 Παρατίθεται στο Rosalyn Deutsche EvictionsArtandSpatialPolitics Cambridge MIT Press

1996 σ 27330 Βλ Foster όπ31 Bλ όπ σ 5 Ο διαχωρισμός αυτός δεν μπορεί να υποστηριχθεί σήμερα αν λάβουμε υπrsquo όψη

τους σύνθετους τρόπους με τους οποίους οι ηλεκτρονικά διαμεσολαβημένοι λόγοι πληροφορούν

και κινητοποιούν συγκεκριμένες τοπικότητες και συλλογική μνήμη H θέση του ιστορικού

φανερώνει τις υπάρχουσες ασυμβατότητες ανάμεσα στην ιστορία της τέχνης και την τέχνη του

διαδικτύου Για τις ασυμβατότητες αυτές βλ Julian Stallabrass ldquoCan Art History Digest Net

Artrdquo στο Dieter Daniels Gunther Reisinger eds Netpioneers10-ArchivingRepresentingand

ContextualisingEarlyNetbasedArt Berlin Sternberg Press 2009 σ 165-17932 Foster όπ σ 433 Για την έννοια της θεσμίζουσας πρακτικής σε σχέση με το Park Fiction βλ Gerald Raunig

ldquoInstituent Practices No 2 Institutional Critique Constituent Power and the Persistence

of Institutingrdquo στο Gerald Raunig Gene Ray (eds) ArtandContemporaryCriticalPractices London

MayLayBooks 2009 σ 173-185

Πάνος Κούρος 34

οργάνωσης και αποδιοργάνωσηςmiddot επιτελούνται σε απουσία σταθερού υπόβαθρου εκεί όπου η σημασία και η ενότητα του κοινωνικού γίνεται διαπραγματεύσιμη έτσι ώστε η δημοκρατική προοπτική να σχετίζεται με αυτό που ο Lefort ονομάζει laquoεικόνα του κενού χώρουraquo29

επιτελεστικές κατασκευές

To έργο NoGhostJustaShell των Pierre Huyghe και PhilippeParreno (1999-2002) έχει συζητηθεί από τον Foster30 ως οριακήπερίπτωση αρχειακής τέχνης που μεταφέρει στο φυσικό (εκθεσιακό) χώρο έννοιες και πρακτικές επιτέλεσης που χαρακτηρίζουν κυρίως το διαδικτυακό μοντέλο διαχείρισης των αρχείων όπως η δειγματοληψία (sampling) η διαμοίραση (sharing) αλλά και μια σκέψη για τα πνευματικά δικαιώματα τη μετα-παραγωγή (post-production) Ο ιστορικός κάνει έναν διαχωρισμό ανάμεσα στην αρχειακή τέχνη και την τέχνη των δεδομένων (database art) η πρώτη επιζητά την laquoανθρώπινη ερμηνείαraquo και όχι τη μηχανική επεξεργασία αναφέρεται σε υλικό laquoανθεκτικόraquo και όχι laquoανταλλάξιμοraquo31 Παρακολουθούμε το αποτέλεσμα της γέννησης και ανάπτυξης ενός αρχείου βασισμένου σε ένα σενάριο που περιλαμβάνει την αγορά δικαιωμάτων ενός αποτυχημένου χαρακτήρα manga από τη βιομηχανία κινούμενων σχεδίων της Ιαπωνίας και την παραχώρησή του σε καλλιτέχνες με παράλληλες αναθέσεις για την παραγωγή έργων ιδεών αφηγήσεων που σκοπό έχουν να διαμορφώσουν τη φανταστική νέα ταυτότητά του Πρόκειται για ένα έργο που γίνεται μια laquoαλυσίδα από έργαraquo laquoμια δυναμική μορφή που παρήγαγε μορφές που αποτελούν μέρη τηςraquo32 Το έργο χρησιμοποιεί το αρχειακό σενάριο για να δοκιμάσει ένα νέο είδος επιμελητικής πρακτικής και να υποδείξει μια εναλλακτική δυνατότητα αρχειακής εγκατάστασης που διασπείρεται σε διαφορετικούς χώρους της τέχνης και περιλαμβάνει συλλογές υλικού σε διαφορετικά μέσα Είναι μια εξωδικτυακή αρχειακή επιτέλεση χωρίς την πρόθεση θέσμισης και δημιουργίας δημόσιας σφαίρας

Σε αντίθεση με την επιμελητικού τύπου διαδικασία συλλογής των Huyghe και Parreno το ParkFiction (1995-2005) είναι ένα παράδειγμα εξωδικτυακής επιτέλεσης που εκκινώντας από μια πρόθεση εναλλακτικού αστικού σχεδιασμού με σκοπό να παρεμποδιστεί το επιχειρηματικό και κρατικό σχέδιο εξευγενισμού στην περιοχή St Pauli του Αμβούργου εγκαθιστά την αρχειοθέτηση ως θεσμίζουσα πρακτική33 Το ParkFiction αυτοπροσδιορίζεται ως ένα σχήμα συλλογικής παραγωγής επιθυμιών για ένα πάρκο Το laquoαρχείο επιθυμιώνraquo αποτέλεσε ένα από τα εργαλεία αυτής της παραγωγής εγκαθιστώντας ζωντανές πλατφόρμες ανταλλαγής ανάμεσα σε ετερόκλητες ομάδες τους κατοίκους της περιοχής του St Pauli κοινωνικές οργανώσεις την τοπική εκκλησία ιδιοκτήτες καταστημάτων και καφέ το κίνημα καταλήψεων την

Πάνος Κούρος 35

πολιτικοποιημένη καλλιτεχνική κοινότητα τη μουσική σκηνή γύρω από το Golden Pudel Klub Αν και έδωσε συγκεκριμένο σχήμα στην τελική υλοποίηση του πάρκου το αρχείο μπορεί να ιδωθεί ως ένα είδος επιβράδυνσης της δράσης σε μια μεγάλης διάρκειας επιτέλεση που επέτρεψε να κινηθεί όχι χωρίς ένταση και συγκρούσεις ένα σύνολο σχέσεων ανθρώπων ιδεών ταυτοτήτων τοποθεσιών Όπως σημειώνει ο Raunig laquoη διαδικασία αυτή μέσω της οποίας προέκυψε το πάρκο δεν είναι αναγνωρίσιμη στα ldquoαντικείμεναrdquo η εκρηκτικότητα της δημιουργίας τους η σύνδεση του μοναδικού και του συλλογικού στην παραγωγή επιθυμίας παραμένουν κρυμμένεςraquo34

Ένα σημαντικό μέρος των πρακτικών διαδικτυακής τέχνης (netart) από το 1994 εστίασε στις επικοινωνιακές διαδράσεις σε μια διευρυμένη από τα ηλεκτρονικά μέσα δημόσια επικράτεια θέτοντας ζητήματα πρόσβασης συμμετοχής παραγωγής κοινότητας Οι πρώιμες διαδικτυακές πλατφόρμες επικοινωνίας της netart όπως οι TheThing 7-11 Nettime και Syndicate έχουν συζητηθεί ως προτάσεις τέχνης35 Μπορούμε όμως να τις δούμε ως επιτελεστικές αρχειακές πρακτικές που επιχειρούν αφενός να συγκροτήσουν μια laquoκοινότητα παραγωγώνraquo και αφετέρου να παραγάγουν έναν λόγο για την (πολιτική) διαδικτυακή τέχνη την ίδια στιγμή που συμβαίνει Οι διαδικτυακές αυτές πλατφόρμες συγκροτούνται αρχειακά με την έννοια της θέσμισης μιας οργανωτικής βάσης για την κριτική πλαισίωση των έργων καθώς παράγονται για την παραγωγή νέων έργων και νέου κοινού σε απόσταση από τους υπάρχοντες θεσμούς τέχνης Σε αντίθεση με την έκθεση πολιτικών ντοκουμέντων που επιχειρεί τα τελευταία χρόνια μια αποδεκτή στο πλαίσιο της αισθητικής αυτονομίας laquoπολιτικήraquo τέχνη ndashτην πολιτική θεματοποίηση του αρχείουndash η αρχειακή αυτή δομή είναι μια πολιτική επιτέλεση που συνδέει τη δημόσια τέχνη με τις τακτικές ακτιβισμού των νέων μέσων (tactical media) Μέρος της πολιτικής αυτής επιτέλεσης είναι ο πειραματισμός σε πράξεις αρχειακής συγγραφής που βασίζονται σε εκκεντρικούς και επιτελεστικούς τρόπους συλλογικής ταυτότητας Για παράδειγμα στην ταχυδρομική λίστα 7-11 laquoτα περισσότερα μηνύματα ήσαν πρακτικά μη αναγνώσιμα έχοντας όλη τη σχετική τους αξία στην κυκλοφορία και ανταλλαγή

34 Όπ σ 18435 Βλ Josephine Bosma ldquoConstructing Media Spaces - The novelty of net(worked) art was and

is all about access and engagementrdquo 2005 httpwwwmedienkunstnetzdethemespublic_

sphere_smedia_spaces1 [πρόσβαση 2532011]36 Joseacute Luis Brea ldquoOnline Communities Experimental Communication in the Virtual

Diasporardquo στο Gerardo Mosquera and Jean Fisher (eds) OverHereInterantionalPerspectivesonArt

andCulture New York New Museum of Contemporary Art - MIT Press 2004 σ 20137 Antonio Muntadas ldquoIntroductory Notes to The File Roomrdquo 1994 httpwwwthefileroom

orgdocumentsIntrohtml [πρόσβαση 2532011]38 Όπ39 Πρόκειται για την ομάδα 0x2620 από το Βερολίνο το Alternative Law Forum από την Μπακαλόρ

και τρεις οργανώσεις από τη Βομβάη Majlis Point of View και ChitrakarkhanaCAMP

Βλ ldquoPadMardquo PadMa About 2008 httppadmaabout (πρόσβαση 2532011)

Πάνος Κούρος 36

καθαρών σημαινόντων (hellip) Την ίδια στιγμή ένα σύνθετο σύστημα ψευδωνύμων και συνεχούς εναλλαγής προσώπων σήμαινε ότι η λίστα δεν είχε σταθερό συντονιστή ακόμα και τα αναγνωριστικά της μπορούσαν να τροποποιηθούν από τους συμμετέχοντες (hellip) Είναι φανερό ότι αυτή η ομάδα είχε μικρό ενδιαφέρον στον διάλογο ή στην ορθολογική συζήτηση έτσι το φόρουμ σταδιακά έγινε ένα είδος συλλογικού μακροέργου της netart Η πρόθεση ήταν η συμμετοχή σε ένα επικοινωνιακό παιχνίδι δημιουργίας μιας κοινότητας που δεν υπήρχε πέρα από τις καταστατικές της πράξεις επικοινωνίαςraquo36

Ένα από τα πρώτα διαδικτυακά έργα το FileRoom του Muntadas (1994) χρησιμοποιεί παράλληλα τα μέσα της εγκατάστασης και του διαδικτύου ως επιτελεστικών εργαστηρίων παραγωγής ενός αρχείου που αναφέρεται στο ίδιο το αρχείο ως τόπο εξουσίας και ελέγχου Το αρχείο θεματοποιεί εκείνο που αποσιωπείται ή διαγράφεται από κάθε αρχείο την απόσυρση της μνήμης σε κάθε περίπτωση κοινωνικής πολιτικής θρησκευτικής πολιτισμικής λογοκρισίας τώρα και μέσω της ιστορίας σε διαφορετικά πλαίσια χώρες και πολιτισμούς Το αρχείο δεν ορίζει επιστημονικά ή άλλα κριτήρια για τις καταχωρήσεις Είναι laquoένα ανοιχτό σύστημα που καθίσταται ενεργό ldquoκαταχωρείταιrdquo και αναπτύσσεται διαμέσου της δημόσιας διαδικασίας της ίδιας της ύπαρξής τουraquo37 Η δημόσια αυτή αρχειοθέτηση κατασκευάζει στο διαδίκτυο και στον χώρο της βιβλιοθήκης του Κέντρου Πολιτισμού του Σικάγου έναν κοινωνικό χρόνο όπου αρχειοθέτες και χρήστες του αρχείου συναντώνται μιλούν έρχονται αντιμέτωποι με τις δικές τους αποφάσεις για τη διατύπωση του αρχειοθετούμενου με τις αντιφάσεις του ίδιου του συστήματος αρχειοθέτησης με την αυτο-λογοκρισία laquoχωρίς την οποία η λογοκρισία δεν θα μπορούσε να λειτουργήσειhellipraquo38

Το τρίτο παράδειγμα επιτελεστικού αρχείου παρεμβαίνει κυρίως στον μηχανισμό διαδικτυακής δομής της πληροφορίας σε ένα έργο που οργανώνεται από διαφορετικές συλλογικότητες Το Padma (Public Access Digital Media Archive) (2008 έως σήμερα) σχεδιασμένο από συνεργαζόμενες ομάδες και οργανώσεις τέχνης πολιτικής και τεχνολογίας39 διαχειρίζεται ένα τεράστιο απόθεμα υλικού βίντεο που η παραγωγή του έχει γίνει στην Ινδία από τη δεκαετία του rsquo90 κατά τη λεγόμενη laquoεπανάσταση του DVraquo και παραμένει εκτός αρχείων καθώς δεν αποτελεί ολοκληρωμένο έργο ανεπεξέργαστες λήψεις ανολοκλήρωτες δοκιμές υλικό φιλμ που έχει βρεθεί Είναι σκόρπιο υλικό που παραμένει εκτός συστήματος διανομής που οι διανομείς δημιουργοί ή θεατές αποσιωπούν ή αποκλείουν Η παραγωγή του έχει γίνει κυρίως στη Βομβάη και την Μπανγκαλόρ και αφορά τεκμηριώσεις των μετασχηματισμών του αστικού τοπίου της καθημερινής ζωής στον δρόμο και στο σπίτι τυχαίων συναντήσεων επιθέσεων της αστυνομίας διαμαρτυριών ταξιδιών με κάρα και άλλα μεταφορικά μέσα συζητήσεων με διαφορετικούς φορείς της κοινότητας του κράτους ή των επιχειρήσεων παικτών και πρακτορείων έργων τέχνης

Πάνος Κούρος 37

φιλμ αποσπασμάτων από φιλμ ευρεθέντος υλικού κά40 Το έργο σχεδιάζει μια δημόσια πλατφόρμα επιτελεστικής αρχειοθέτησης ανοιχτής πηγής (open source) που διαχειρίζεται στο παρόν μια πυκνή μετα-πληροφορία του βίντεο Αυτή σχετίζεται με την επεξεργασία μεταγραφή σχολιασμό επαναπλαισίωση του υπάρχοντος υλικού από αρχειοθέτες ερευνητές κατοίκους καλλιτέχνες ακτιβιστές Eισάγει μια νέα εκτός των υπαρχόντων (ντοκιμαντέρ βίντεο-κλιπ κά) μορφή διαδικτυακού βίντεο που η σημασία του βρίσκεται στην πολιτική επιτέλεση που φέρνουν η συλλογική συγγραφή επαναπλαισίωσης του υλικού και οι πολλαπλές συνδέσεις και ταξινομήσεις προς χρήσεις

Το Μνημηδέν (1999-2001)41 είναι παραδειγματικό μιας σειράς αρχειακών έργων που λειτουργούν σε συνδυασμένα πεδία διαμεσολαβημένης και πρόσωπο-με-πρόσωπο επικοινωνίας και για τα οποία εργάστηκα είτε ο ίδιος είτε σε συνεργασία με άλλους καλλιτέχνες και ομάδες από το 1999 έως σήμερα Πρόκειται για εργασίες αρχειοθέτησης που δεν επιδιώκουν να εμφανίσουν τις λανθάνουσες ή αποσιωπημένες συνιστώσες της ιστορικής πληροφορίας αλλά αναλαμβάνουν να θέσουν σε κίνηση ένα σύστημα προβληματοποίησης του παρόντος χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό τακτικών σωματικής μετακίνησης και διαδικτυακών μέσων που δημοσιεύουν τις ανταλλαγές των αναπαραγωγών της εμπειρίας ενός τόπου Ένα laquoβουβόraquo ιστορικό μνημείο της Θεσσαλονίκης η καθημερινή ζωή σε έναν παραδοσιακό οικισμό της Αρκαδίας και σε ένα προάστιο του Τελ Αβίβ η Κωνσταντινούπολη κατά τη διάρκεια μεγάλων πολιτισμικών διοργανώσεων μια περιοχή υπό εξευγενισμό στο Λονδίνο τα γκετοποιημένα προάστια του Βερολίνου η πρόσφατη ιστορία του καταυλισμού των προσφύγων στην Πάτρα είναι ορισμένοι από τους τόπους στις συγκεκριμένες περιστάσεις των οποίων δοκιμάζεται μια παραγωγική έννοια αρχείου42 Τόσο η σωματική διάσχιση του τόπου όσο και η ψηφιακή ανακύκληση των περιεχομένων παράγουν επαυξημένες

40 Όπ41 Μνημηδέν (1999-2001) στο διαδίκτυο και στο κτήριο των Οθωμανικών Λουτρών Χαμάμ Μπέη

στη Θεσσαλονίκη Βλ Panos Kouros ldquoMnemeden a netperformance of mnemonic

conceptionsrdquo στο Laura Knott Bernd Kracke eds SkyArt Cambridge CAVS MIT

2002 σ 186-18942 Πρόκειται για τα έργα ΜνημηδένΔιατόπιαΔιασχίζονταςτοτοπίοπαράγονταςδίκτυατόπου (2003)

σε συνεργασία με τον Δήμο Δημητρίου και τη Stephanie Benzaquin στη Στεμνίτσα Αρκαδίας

την Πάτρα και το Holon Τελ Αβίβ Apothecae (Γρηγόριος Φαρμάκης) (2005) στην Μπιενάλε και

στο Παγκόσμιο Συνέδριο της UIA στην Κωνσταντινούπολη ConversationsCuratives (2009) στο

Elephant amp Castle Λονδίνο CitySeedRefuge (2010) σε συνεργασία με τη Susanne Gerber

Βερολίνο 3πρόσωπα (Γρηγόριος Φαρμάκης) στο πλαίσιο του ArchivePublic43 Πρόκειται για το κείμενο LocusSolus του Raymond Roussel το οποίο βασίζεται σε μια σύνθετη

επιτελεστική διαδικασία συγγραφής και αποτελεί εννοιολογική βάση του έργου Conversations

Curatives (ΣυζητήσειςΘεραπείας)44 Το βίκι-αρχείο οργανώνεται ως μια διαδικτυακή επιφάνεια συλλογικής συγγραφής45 Βλ Gregorios Pharmakis ldquoWho Is Gregorios Pharmakisrdquo 2009 httpgregorios-pharmakis

pbworkscomwpage15973164who20is [πρόσβαση 2532011] 46 Βλ Appadurai όπ

Πάνος Κούρος 38

πραγματικότητες των τόπων ή γίνονται θέατρα νέων και απρόσμενων δημοσίων σφαιρών Ας δούμε τη λειτουργία της συγχρονίας στα έργα Διατόπιακαι ConversationsCuratives οι λόγοι ενός τόπου εισάγονται σε άλλες τοπικότητες υπόκεινται σε διαμορφώσεις εκτός του τόπου Η επαναπλαισίωση αυτή αλλάζει τις σημασίες του τόπου Ή ακόμα ένας ιδιαίτερος λόγος (ένα κείμενο του Raymond Roussel)43 εισάγεται σε έναν τόπο συνδέεται με τοπικούς λόγους οι οποίοι γίνονται με τη σειρά τους αφορμή για νέους λόγους καθώς επιτελούνται από συγγραφείς που συμμετέχουν από μακριά Οι περιφορές των ανθρώπων και οι περιφορές των λόγων ανάμεσα σε τόπους είναι τα μέσα που θέτουν σε κίνηση την επιτέλεση Η επιτέλεση αναπτύσσεται σε ένα βίκι-αρχείο44 Ορισμένα αρχειακά στιγμιότυπα δημοσιεύονται στους τόπους συλλογής της συνοικίας Elephant amp Castle του Λονδίνου

Μια άλλη σειρά έργων περιστρέφεται γύρω από το πρόσωπο και την ταυτότητα του αρχειοθέτη σε συλλογικές δράσεις Ο Γρηγόριος Φαρμάκης είναι μια ανοιχτή ταυτότητα που συγκροτείται από τις δράσεις των προσώπων που συμμετέχουν κάθε φορά σε ένα ανοιχτό πλαίσιο εργασιών πεδίου Ορισμένοι κανονισμοί καθορίζουν τις συνθήκες δράσης του προσώπου Είναι οι λόγοι επανακαθορισμού των πλαισίων δράσης και οι αναπαραγωγές των δράσεων που αρχειοθετούν το πληθυντικό πρόσωπο του αρχειοθέτη Μια πλατφόρμα βίκι ταυτίζεται με αυτή την αρχειακή επιτέλεση ταυτότητας laquoΟι εργασίες του Γρηγορίου Φαρμάκη σταθεροποιούν μέσω της εννόησης της αστάθειας του προσώπου μια νέα δυνατότητα για μια ldquoενοποιημένηrdquo κοινοτική πρακτική Αυτή η κοινοτική πρακτική οδηγεί σε μια προβληματική διαμόρφωση ldquoυποκειμένουrdquo μέσω μιας διαδικασίας βίκι Η διαδικασία βίκι χαρακτηρίζεται από την έννοια ενός κοινοτικού άδειου επιτελεστικού φαντασματικού ενοποιημένου κέντρου τη δέσμευση στην εργασία που αναλαμβάνεται που είναι το μόνο ενοποιημένο σχήμα τον ανοιχτό χαρακτήρα αυτού του σχήματος που αντικαθιστά την έννοια της ατομικότητας με μια έννοια ενός φαντασματικού δρώντος προσώπουraquo45 Στο έργο 3πρόσωπα σε μια ιδιαίτερα εκρηκτική κοινωνική συνθήκη της Πάτρας ο ηλεκτρολόγος που συνδέει το ρεύμα στον αυτοσχέδιο καταυλισμό προσφύγων ο μουσειάρχης που διατηρεί ένα ερασιτεχνικό laquoμουσείοraquo πολύτιμων λίθων και ο αγωνιστής που δραστηριοποιείται στην έκδοση της αναρχικής εφημερίδας Βαβυλωνία στον υπό κατάληψη χώρο του Ιστορικού Παραρτήματος του Πανεπιστημίου Πατρών συνομιλούν και επεξηγούν τις δράσεις τους σε ένα τριπλό χρονολόγιο που ενημερώνεται με τη μορφή παρτιτούρας Στο τέλος της επιτέλεσης η παρτιτούρα στέλνεται προς φύλαξη στο κλειστό ιδιωτικό μουσείο του μουσειάρχη στο προάστιο Αρόη της Πάτρας

Με διαφορετικές τακτικές τα παραπάνω έργα δοκιμάζουν αρχειακές επιτελέσεις οργανώνουν τον αρχειακό χρόνο Αν έχουν κάποια χωρική υπόσταση αυτή είναι μέρος μιας ζωντανής διαδικασίας αρχειοθέτησης Η συγχρονικότητα της επιτέλεσης σε απόμακρες

Πάνος Κούρος 39

ή πρόσωπο με πρόσωπο συναντήσεις δημιουργεί πεδία δημόσιας συνεκφώνησης μια δυνατότητα σύνδεσης δημοσίων σφαιρών σε διαφορετικά στάδια της αρχειοθέτησης Επινοούν μορφές συμμετοχής και συλλογικής συγγραφής καθορίζουν τους ρόλους και την ευθύνη των υποκειμένων κατά την ανάπτυξη του αρχειακού χρόνου ρυθμίζουν διαφορετικά επίπεδα διάδρασης ανάμεσα σε πρόσωπα κοινωνικές ομάδες θεσμούς πρακτικές θεματικές περιοχές μέσα φυσικούς και εικονικούς χώρους Μέρος της στρατηγικής τους είναι η οργάνωση διατάξεων σεναρίων και μηχανισμών που επιτρέπουν τη διάχυση κυκλοφορία ανακύκληση των αρχειακών δεδομένων σε διανεμημένες διαδικασίες Είναι κεντρόφυγες διαδικασίες που αντιστέκονται στη θεματοποίηση του αρχείου και στην έγκλεισή του στον λόγο της τέχνης Παρεμβαίνουν με μια πρόθεση διαφορετικής θέσμισης εντός του κόσμου της τέχνης προβληματοποιούν τις τοπικές συνθήκες κοινωνικών χώρων και πολιτισμικών θεσμών Στρέφουν το ενδιαφέρον όχι στην αρχειακή συσσώρευση και διατήρηση στην laquoιδεολογία του ίχνουςraquo αλλά στη στιγμή ομιλίας και πράξης που φέρει τη laquoδυνατότητα της προσδοκίαςraquo46 Ενώ εκκινούν από μια πρόθεση ενεργούς θέσμισης οργάνωσης τακτικών δράσης εμμένουν στο πολιτικό πεδίο των επιτελέσεων laquoπράξης και ομιλίαςraquo τη στιγμή που συμβαίνουν

Αναθεωρημένη εκδοχή του κειμένου που περιλαμβάνεται στον συλλογικό τόμο

Α-ΙΔ Μεταξάς (επιμ) ΠολιτικήΕπιστήμηΔιακλαδικήκαικριτικήπροσέγγισητηςπολιτικής

πράξης Αθήνα Σάκκουλας (υπό έκδοση)

Πάνος Κούρος 40

από τον Austin22 και στη συνέχεια από την Butler23 Η επιτέλεση παραπέμπει σε μια αμεσότητα συσχέτισης δρώντων προσώπων στο παρόν σε ένα συμβάν που η εμπειρία του έχει προτεραιότητα σε σχέση με τις τεκμηριώσεις του Αντίθετα η επιτελεστικότητα συνδέεται με την επανάληψη (iterability) και ανακύκληση πράξεων με τον συλλογικό χαρακτήρα της γλώσσας Αναφέρεται σε πράξεις που εδραιώνουν μια πραγματικότητα βασιζόμενες σε επανάληψη ή μετατόπιση (κοινωνικών) συμβάσεων Ενώ οι δύο έννοιες μοιάζουν από αυτή την άποψη ασύμβατες συζητώντας την αρχειακή επιτέλεση με ενδιαφέρει μια πιθανή σύγκλισή τους παίρνοντας ως αφετηρία την ιδέα του Austin ότι η πράξη ομιλίας παράγει ένα αποτέλεσμα πέρα από τη συμβολική και περιγραφική εκφορά της γλώσσας Κάθε αρχειακή καταχώρηση που τίθεται σε κυκλοφορία και άμεση χρήση παραπέμπει στον χαρακτήρα δράσης της ομιλίας Η Phelan επιχειρεί μια σύγκλιση της επιτελεστικότητας της πράξης ομιλίας του Austin με τη θεωρία της περφόρμανς θεωρώντας ότι και οι δύο μοιράζονται την αδυναμία επανάληψης ή αναπαραγωγής24 Είναι μια ιδέα που αντιτίθεται στην ίδια την εξουσία του αρχείου καθώς αυτό διασφαλίζει με κανόνες την επανάληψη των στοιχείων του Ωστόσο το διαδικτυακό αρχείο λειτουργεί με μια διαφορετικού τύπου επανάληψη μια επανάληψη με διαφορές25 είναι αυτή που εισάγει μια έννοια περφόρμανς στην ανακύκληση των περιεχομένων μια έμφαση στην παραγωγική διάσταση του αρχειακού στιγμιότυπου

δήμος αρχείου

Ας δούμε ορισμένες όψεις της λειτουργικής τάξης των ψηφιακών αρχείων και της αρχειακής κουλτούρας που κατασκευάζουν Η μοντέρνα μνήμη είναι κυρίως αρχειακή βασίζεται σε άμεσες και πλήρεις καταγραφές26 Μια δημοφιλής κουλτούρα διαδικτυακής αρχειοθέτησης στρέφει το ενδιαφέρον στην παραγωγή διασυνδεμένων ερασιτεχνικών αρχείων Υπάρχει σήμερα μια μετατόπιση της αρχειακής παραγωγής από τα θεσμικά στα προσωπικά αρχεία Πλάι στα κρατικά θεσμικά αρχεία διοίκησης έχουμε μια υπερπαραγωγή ανεπίσημων προσωπικών αρχειοθετήσεων του εαυτού Τα αρχεία αυτά είναι σε συνεχή δημόσια διάδραση Οι ανταλλαγές ιστοριών παράγουν συλλογική μνήμη Οι θεσμοί μνήμης (βιβλιοθήκες μουσεία αρχειοθέτες) συνδέουν τις

22 Βλ John Langshaw Austin HowtoDoThingswithWords Oxford Clarendon Press 196223 Βλ Judith Butler BodiesthatMatterOntheDiscursiveLimitsofSex New York amp London

Routledge 1993 και ExcitableSpeechAPoliticsofPerformative New York Routledge 199724 Βλ Peggy Phelan Unmarkedthepoliticsofperformance London Routledge 1993 σ 14925 Bλ Hito Steyerl ldquoPolitics of the archive Translations in filmrdquo 2008 httpeipcpnet

transversal0608steyerlen [πρόσβαση 2532011]26 Βλ Pierre Nora ldquoBetween Memory and History Les Lieux de Memoirerdquo Representations 26

7-24 1989 σ 23

Πάνος Κούρος 32

ιδιωτικές αυτές εναποθέσεις δημιουργώντας ένα συνεχές ιδιωτικού-δημόσιου Όσο η αρχειακή παραγωγή διαχέεται σε κάθε εκδήλωση της καθημερινής ζωής τόσο δυσδιάκριτα γίνονται τα όρια ανάμεσα στο θεσμικό και ερασιτεχνικό το ιδιωτικό και το δημόσιο το πρωτότυπο και το παράγωγο Αρχειοθετώντας τη ζωή τους οι άνθρωποι laquoζουνraquo μέσα στο αρχείο Η πλήρης κατάληψη της καθημερινότητας από το αρχείο συμβαίνει ταυτόχρονα με την πλήρη απόκρυψη των πρωτοκόλλων λειτουργίας του και της πολιτικής τους διάστασης Μια συνεχής επιτέλεση αρχείων βασίζεται σε πράξεις διαμοίρασης ανακύκλησης ανατροφοδότησης Σε μια διαδικτυακή αρχειακή κουλτούρα οι ανθρώπινες συναντήσεις είναι με ιδιαίτερο τρόπο το αποτέλεσμα και όχι η αφορμή των ψηφιακών αρχειοθετήσεων Με αυτή την έννοια το δημόσιο αρχείο γίνεται δήμος αρχείου (archive public) οι άνθρωποι συναντώνται μέσα στο αρχείο Η αντιστροφή αυτή φέρνει για πρώτη φορά στο προσκήνιο της αρχειακής πρακτικής το υποκείμενο που αρχειοθετείται και αρχειοθετεί Στρέφει το ενδιαφέρον στη δημόσια σκηνή των αρχειακών διαδράσεων τη στιγμή που αυτές συμβαίνουν

αρχειακές συνεκφωνήσεις

Τι είδους δημόσια σφαίρα συνιστά αυτό το laquoαρχειακό κοινόraquo καθώς διαχειρίζεται ένα αχανές πεδίο αναπαραγωγών Στις διαδικτυακές αρχειακές συναντήσεις παράγονται ταυτότητες και υποκειμενικότητες που προσαρμόζονται στις σχεδιασμένες ταξινομήσεις και στα πρωτόκολλα των διαχειριστών των διαδικτυακών δεξαμενών και κοινωνικών μέσων (google youtube flickr facebook κά) H ρητορική της απεριόριστης δημόσιας πρόσβασης συνοδεύεται από έναν απόλυτο έλεγχο των ρυθμιστικών αρχών και των πρωτοκόλλων του αρχείου Οι αρχειακές επιτελέσεις τέχνης προβληματοποιούν το πεδίο αυτό παραγωγής γνώσης και ταυτοτήτων παρέχοντας διαφορετικό πλαίσιο οργάνωσης και συμμετοχής Η εργασία πάνω στα αρχεία σε συνθήκες γενικευμένης καθημερινής αρχειοθέτησης δεν είναι ατομική πράξη έρευνας τεκμηρίωσης όσο αποτέλεσμα συνεργασιών ανάμεσα σε διαφορετικές ομάδες οργανώσεις θεσμούς σε ένα διαμοιρασμένο δίκτυο επιθυμιών πολιτικής παραπέμποντας σε άλλα αρχεία συνδέοντας έναν τόπο με άλλους τόπους Σχεδιάζοντας τον αρχειακό χρόνο η δημόσια αρχειακή τέχνη προσβλέπει σε ταυτόχρονες διαδικασίες συγγραφής ανάγνωσης χρήσης που μπορούν να αποτελούν πεδία κατασκευής δεσμών και ταυτοτήτων δίνοντας ακόμα φωνή σε εκείνους που παραμένουν εκτοπισμένοι ανάμεσα σε έθνη και πολιτισμούς στη σύγχρονη συνθήκη των παγκόσμιων μεταναστευτικών ροών Ο Appadurai μιλά ακριβώς για το ρόλο που έχουν τα διαδικτυακά αρχεία στη δημιουργία μη εθνικών δημοσίων σφαιρών που ονομάζει δημόσιες σφαίρες διασποράς ή μετανάστευσης παρέχοντας δυνατότητες

Πάνος Κούρος 33

δράσης (agency) για την κατασκευή φαντασιακών κοινοτήτων σε εκείνους που το χρειάζονται περισσότερο laquoΑυτό που ονομάζουμε αρχείο διασποράς ή μετανάστευσης χαρακτηρίζεται περισσότερο από την παρουσία φωνής τη δυνατότητα δράσης και αντιπαράθεσης παρά από την απλή ανάγνωση υποδοχή και επερώτησηraquo27

Στη δυνατότητα της αρχειακής επιτέλεσης να δημιουργεί ένα κοινό να αναδεικνύει χώρους συνεκφώνησης και διαμάχης δοκιμάζονται νέες ιδέες πρόσβασης και συμμετοχής μοντέλα συλλογικότητας και διαμοιρασμένης συγγραφής Το ανοιχτό σε συγγραφή αρχείο μπορεί να εκκινεί από ένα αίτημα οργάνωσης δυνατοτήτων προς μορφές πολιτικής δράσης Εγκαθιστά ένα σύστημα σχέσεων σε μια προοπτική παρέμβασης που συνήθως υπερβαίνει τα όρια της τέχνης ενσωματώνοντας πρακτικές και λόγους που παράγονται σε ευρύτερα πολιτισμικά πλαίσια Ένα παράδειγμα τέτοιου αρχείου είναι το ParkFiction στα όρια τέχνης πολιτικής αστικού σχεδιασμού Το αρχείο με αυτή την έννοια ακολουθεί τη γενεαλογία της laquoπαραγωγικής τέχνηςraquo ή του καλλιτεχνικού ακτιβισμού ορίζει ένα πεδίο θετικών σημασιών ουτοπίας του παρόντος είναι μια τακτική χαρτογράφησης προς χρήσεις Ταυτόχρονα όμως η πληθυντική συγγραφή σημαίνει και μια απώλεια ελέγχου στη συγκρότηση του αρχείου Το απρόβλεπτο των ζωντανών προσώπων κινεί την αρχειακή φαντασία παράγοντας παράλληλες και ασύμπτωτες αρχειακές συνεκφωνήσεις Η επιτέλεση έχει εδώ τη σημασία της ανάδειξης laquoστιγμών πράξης και ομιλίαςraquo που αποτελούν τέλος οι ίδιες28 Αυτές οι laquoστιγμές πράξης και ομιλίαςraquo δημιουργούν ακριβώς τη δημοκρατική προοπτική παράγοντας νέες διαζεύξεις ανάμεσα στην τοποθεσία τη φαντασία και την ταυτότητα Οι αρχειακές συνεκφωνήσεις αναδεικνύουν ένα πλαίσιο

27 Arjun Appadurai ldquoArchive and Aspirationrdquo στο Brouwer J amp Mulder A (επιμ) Informationis

Alive Rotterdam V2_PublishingNAI Publishers σ 14-25 2003 σ 2228 laquo(hellip) γιατί σε αυτές τις στιγμές πράξης και ομιλίας το τέλος δεν αναζητείται αλλά βρίσκεται στην

ίδια τη δραστηριότητα η οποία συνεπώς γίνεται ενδελέχεια και η εργασία δεν είναι αυτό που

ακολουθεί και σβήνει τη διαδικασία αλλά ενσωματώνεται σε αυτή Η επιτέλεση είναι η εργασία

είναι ενέργειαraquo (Hannah Arendt ΤheHumanCondition Chicago University of Chicago Press

1998 [1958] σ 206)29 Παρατίθεται στο Rosalyn Deutsche EvictionsArtandSpatialPolitics Cambridge MIT Press

1996 σ 27330 Βλ Foster όπ31 Bλ όπ σ 5 Ο διαχωρισμός αυτός δεν μπορεί να υποστηριχθεί σήμερα αν λάβουμε υπrsquo όψη

τους σύνθετους τρόπους με τους οποίους οι ηλεκτρονικά διαμεσολαβημένοι λόγοι πληροφορούν

και κινητοποιούν συγκεκριμένες τοπικότητες και συλλογική μνήμη H θέση του ιστορικού

φανερώνει τις υπάρχουσες ασυμβατότητες ανάμεσα στην ιστορία της τέχνης και την τέχνη του

διαδικτύου Για τις ασυμβατότητες αυτές βλ Julian Stallabrass ldquoCan Art History Digest Net

Artrdquo στο Dieter Daniels Gunther Reisinger eds Netpioneers10-ArchivingRepresentingand

ContextualisingEarlyNetbasedArt Berlin Sternberg Press 2009 σ 165-17932 Foster όπ σ 433 Για την έννοια της θεσμίζουσας πρακτικής σε σχέση με το Park Fiction βλ Gerald Raunig

ldquoInstituent Practices No 2 Institutional Critique Constituent Power and the Persistence

of Institutingrdquo στο Gerald Raunig Gene Ray (eds) ArtandContemporaryCriticalPractices London

MayLayBooks 2009 σ 173-185

Πάνος Κούρος 34

οργάνωσης και αποδιοργάνωσηςmiddot επιτελούνται σε απουσία σταθερού υπόβαθρου εκεί όπου η σημασία και η ενότητα του κοινωνικού γίνεται διαπραγματεύσιμη έτσι ώστε η δημοκρατική προοπτική να σχετίζεται με αυτό που ο Lefort ονομάζει laquoεικόνα του κενού χώρουraquo29

επιτελεστικές κατασκευές

To έργο NoGhostJustaShell των Pierre Huyghe και PhilippeParreno (1999-2002) έχει συζητηθεί από τον Foster30 ως οριακήπερίπτωση αρχειακής τέχνης που μεταφέρει στο φυσικό (εκθεσιακό) χώρο έννοιες και πρακτικές επιτέλεσης που χαρακτηρίζουν κυρίως το διαδικτυακό μοντέλο διαχείρισης των αρχείων όπως η δειγματοληψία (sampling) η διαμοίραση (sharing) αλλά και μια σκέψη για τα πνευματικά δικαιώματα τη μετα-παραγωγή (post-production) Ο ιστορικός κάνει έναν διαχωρισμό ανάμεσα στην αρχειακή τέχνη και την τέχνη των δεδομένων (database art) η πρώτη επιζητά την laquoανθρώπινη ερμηνείαraquo και όχι τη μηχανική επεξεργασία αναφέρεται σε υλικό laquoανθεκτικόraquo και όχι laquoανταλλάξιμοraquo31 Παρακολουθούμε το αποτέλεσμα της γέννησης και ανάπτυξης ενός αρχείου βασισμένου σε ένα σενάριο που περιλαμβάνει την αγορά δικαιωμάτων ενός αποτυχημένου χαρακτήρα manga από τη βιομηχανία κινούμενων σχεδίων της Ιαπωνίας και την παραχώρησή του σε καλλιτέχνες με παράλληλες αναθέσεις για την παραγωγή έργων ιδεών αφηγήσεων που σκοπό έχουν να διαμορφώσουν τη φανταστική νέα ταυτότητά του Πρόκειται για ένα έργο που γίνεται μια laquoαλυσίδα από έργαraquo laquoμια δυναμική μορφή που παρήγαγε μορφές που αποτελούν μέρη τηςraquo32 Το έργο χρησιμοποιεί το αρχειακό σενάριο για να δοκιμάσει ένα νέο είδος επιμελητικής πρακτικής και να υποδείξει μια εναλλακτική δυνατότητα αρχειακής εγκατάστασης που διασπείρεται σε διαφορετικούς χώρους της τέχνης και περιλαμβάνει συλλογές υλικού σε διαφορετικά μέσα Είναι μια εξωδικτυακή αρχειακή επιτέλεση χωρίς την πρόθεση θέσμισης και δημιουργίας δημόσιας σφαίρας

Σε αντίθεση με την επιμελητικού τύπου διαδικασία συλλογής των Huyghe και Parreno το ParkFiction (1995-2005) είναι ένα παράδειγμα εξωδικτυακής επιτέλεσης που εκκινώντας από μια πρόθεση εναλλακτικού αστικού σχεδιασμού με σκοπό να παρεμποδιστεί το επιχειρηματικό και κρατικό σχέδιο εξευγενισμού στην περιοχή St Pauli του Αμβούργου εγκαθιστά την αρχειοθέτηση ως θεσμίζουσα πρακτική33 Το ParkFiction αυτοπροσδιορίζεται ως ένα σχήμα συλλογικής παραγωγής επιθυμιών για ένα πάρκο Το laquoαρχείο επιθυμιώνraquo αποτέλεσε ένα από τα εργαλεία αυτής της παραγωγής εγκαθιστώντας ζωντανές πλατφόρμες ανταλλαγής ανάμεσα σε ετερόκλητες ομάδες τους κατοίκους της περιοχής του St Pauli κοινωνικές οργανώσεις την τοπική εκκλησία ιδιοκτήτες καταστημάτων και καφέ το κίνημα καταλήψεων την

Πάνος Κούρος 35

πολιτικοποιημένη καλλιτεχνική κοινότητα τη μουσική σκηνή γύρω από το Golden Pudel Klub Αν και έδωσε συγκεκριμένο σχήμα στην τελική υλοποίηση του πάρκου το αρχείο μπορεί να ιδωθεί ως ένα είδος επιβράδυνσης της δράσης σε μια μεγάλης διάρκειας επιτέλεση που επέτρεψε να κινηθεί όχι χωρίς ένταση και συγκρούσεις ένα σύνολο σχέσεων ανθρώπων ιδεών ταυτοτήτων τοποθεσιών Όπως σημειώνει ο Raunig laquoη διαδικασία αυτή μέσω της οποίας προέκυψε το πάρκο δεν είναι αναγνωρίσιμη στα ldquoαντικείμεναrdquo η εκρηκτικότητα της δημιουργίας τους η σύνδεση του μοναδικού και του συλλογικού στην παραγωγή επιθυμίας παραμένουν κρυμμένεςraquo34

Ένα σημαντικό μέρος των πρακτικών διαδικτυακής τέχνης (netart) από το 1994 εστίασε στις επικοινωνιακές διαδράσεις σε μια διευρυμένη από τα ηλεκτρονικά μέσα δημόσια επικράτεια θέτοντας ζητήματα πρόσβασης συμμετοχής παραγωγής κοινότητας Οι πρώιμες διαδικτυακές πλατφόρμες επικοινωνίας της netart όπως οι TheThing 7-11 Nettime και Syndicate έχουν συζητηθεί ως προτάσεις τέχνης35 Μπορούμε όμως να τις δούμε ως επιτελεστικές αρχειακές πρακτικές που επιχειρούν αφενός να συγκροτήσουν μια laquoκοινότητα παραγωγώνraquo και αφετέρου να παραγάγουν έναν λόγο για την (πολιτική) διαδικτυακή τέχνη την ίδια στιγμή που συμβαίνει Οι διαδικτυακές αυτές πλατφόρμες συγκροτούνται αρχειακά με την έννοια της θέσμισης μιας οργανωτικής βάσης για την κριτική πλαισίωση των έργων καθώς παράγονται για την παραγωγή νέων έργων και νέου κοινού σε απόσταση από τους υπάρχοντες θεσμούς τέχνης Σε αντίθεση με την έκθεση πολιτικών ντοκουμέντων που επιχειρεί τα τελευταία χρόνια μια αποδεκτή στο πλαίσιο της αισθητικής αυτονομίας laquoπολιτικήraquo τέχνη ndashτην πολιτική θεματοποίηση του αρχείουndash η αρχειακή αυτή δομή είναι μια πολιτική επιτέλεση που συνδέει τη δημόσια τέχνη με τις τακτικές ακτιβισμού των νέων μέσων (tactical media) Μέρος της πολιτικής αυτής επιτέλεσης είναι ο πειραματισμός σε πράξεις αρχειακής συγγραφής που βασίζονται σε εκκεντρικούς και επιτελεστικούς τρόπους συλλογικής ταυτότητας Για παράδειγμα στην ταχυδρομική λίστα 7-11 laquoτα περισσότερα μηνύματα ήσαν πρακτικά μη αναγνώσιμα έχοντας όλη τη σχετική τους αξία στην κυκλοφορία και ανταλλαγή

34 Όπ σ 18435 Βλ Josephine Bosma ldquoConstructing Media Spaces - The novelty of net(worked) art was and

is all about access and engagementrdquo 2005 httpwwwmedienkunstnetzdethemespublic_

sphere_smedia_spaces1 [πρόσβαση 2532011]36 Joseacute Luis Brea ldquoOnline Communities Experimental Communication in the Virtual

Diasporardquo στο Gerardo Mosquera and Jean Fisher (eds) OverHereInterantionalPerspectivesonArt

andCulture New York New Museum of Contemporary Art - MIT Press 2004 σ 20137 Antonio Muntadas ldquoIntroductory Notes to The File Roomrdquo 1994 httpwwwthefileroom

orgdocumentsIntrohtml [πρόσβαση 2532011]38 Όπ39 Πρόκειται για την ομάδα 0x2620 από το Βερολίνο το Alternative Law Forum από την Μπακαλόρ

και τρεις οργανώσεις από τη Βομβάη Majlis Point of View και ChitrakarkhanaCAMP

Βλ ldquoPadMardquo PadMa About 2008 httppadmaabout (πρόσβαση 2532011)

Πάνος Κούρος 36

καθαρών σημαινόντων (hellip) Την ίδια στιγμή ένα σύνθετο σύστημα ψευδωνύμων και συνεχούς εναλλαγής προσώπων σήμαινε ότι η λίστα δεν είχε σταθερό συντονιστή ακόμα και τα αναγνωριστικά της μπορούσαν να τροποποιηθούν από τους συμμετέχοντες (hellip) Είναι φανερό ότι αυτή η ομάδα είχε μικρό ενδιαφέρον στον διάλογο ή στην ορθολογική συζήτηση έτσι το φόρουμ σταδιακά έγινε ένα είδος συλλογικού μακροέργου της netart Η πρόθεση ήταν η συμμετοχή σε ένα επικοινωνιακό παιχνίδι δημιουργίας μιας κοινότητας που δεν υπήρχε πέρα από τις καταστατικές της πράξεις επικοινωνίαςraquo36

Ένα από τα πρώτα διαδικτυακά έργα το FileRoom του Muntadas (1994) χρησιμοποιεί παράλληλα τα μέσα της εγκατάστασης και του διαδικτύου ως επιτελεστικών εργαστηρίων παραγωγής ενός αρχείου που αναφέρεται στο ίδιο το αρχείο ως τόπο εξουσίας και ελέγχου Το αρχείο θεματοποιεί εκείνο που αποσιωπείται ή διαγράφεται από κάθε αρχείο την απόσυρση της μνήμης σε κάθε περίπτωση κοινωνικής πολιτικής θρησκευτικής πολιτισμικής λογοκρισίας τώρα και μέσω της ιστορίας σε διαφορετικά πλαίσια χώρες και πολιτισμούς Το αρχείο δεν ορίζει επιστημονικά ή άλλα κριτήρια για τις καταχωρήσεις Είναι laquoένα ανοιχτό σύστημα που καθίσταται ενεργό ldquoκαταχωρείταιrdquo και αναπτύσσεται διαμέσου της δημόσιας διαδικασίας της ίδιας της ύπαρξής τουraquo37 Η δημόσια αυτή αρχειοθέτηση κατασκευάζει στο διαδίκτυο και στον χώρο της βιβλιοθήκης του Κέντρου Πολιτισμού του Σικάγου έναν κοινωνικό χρόνο όπου αρχειοθέτες και χρήστες του αρχείου συναντώνται μιλούν έρχονται αντιμέτωποι με τις δικές τους αποφάσεις για τη διατύπωση του αρχειοθετούμενου με τις αντιφάσεις του ίδιου του συστήματος αρχειοθέτησης με την αυτο-λογοκρισία laquoχωρίς την οποία η λογοκρισία δεν θα μπορούσε να λειτουργήσειhellipraquo38

Το τρίτο παράδειγμα επιτελεστικού αρχείου παρεμβαίνει κυρίως στον μηχανισμό διαδικτυακής δομής της πληροφορίας σε ένα έργο που οργανώνεται από διαφορετικές συλλογικότητες Το Padma (Public Access Digital Media Archive) (2008 έως σήμερα) σχεδιασμένο από συνεργαζόμενες ομάδες και οργανώσεις τέχνης πολιτικής και τεχνολογίας39 διαχειρίζεται ένα τεράστιο απόθεμα υλικού βίντεο που η παραγωγή του έχει γίνει στην Ινδία από τη δεκαετία του rsquo90 κατά τη λεγόμενη laquoεπανάσταση του DVraquo και παραμένει εκτός αρχείων καθώς δεν αποτελεί ολοκληρωμένο έργο ανεπεξέργαστες λήψεις ανολοκλήρωτες δοκιμές υλικό φιλμ που έχει βρεθεί Είναι σκόρπιο υλικό που παραμένει εκτός συστήματος διανομής που οι διανομείς δημιουργοί ή θεατές αποσιωπούν ή αποκλείουν Η παραγωγή του έχει γίνει κυρίως στη Βομβάη και την Μπανγκαλόρ και αφορά τεκμηριώσεις των μετασχηματισμών του αστικού τοπίου της καθημερινής ζωής στον δρόμο και στο σπίτι τυχαίων συναντήσεων επιθέσεων της αστυνομίας διαμαρτυριών ταξιδιών με κάρα και άλλα μεταφορικά μέσα συζητήσεων με διαφορετικούς φορείς της κοινότητας του κράτους ή των επιχειρήσεων παικτών και πρακτορείων έργων τέχνης

Πάνος Κούρος 37

φιλμ αποσπασμάτων από φιλμ ευρεθέντος υλικού κά40 Το έργο σχεδιάζει μια δημόσια πλατφόρμα επιτελεστικής αρχειοθέτησης ανοιχτής πηγής (open source) που διαχειρίζεται στο παρόν μια πυκνή μετα-πληροφορία του βίντεο Αυτή σχετίζεται με την επεξεργασία μεταγραφή σχολιασμό επαναπλαισίωση του υπάρχοντος υλικού από αρχειοθέτες ερευνητές κατοίκους καλλιτέχνες ακτιβιστές Eισάγει μια νέα εκτός των υπαρχόντων (ντοκιμαντέρ βίντεο-κλιπ κά) μορφή διαδικτυακού βίντεο που η σημασία του βρίσκεται στην πολιτική επιτέλεση που φέρνουν η συλλογική συγγραφή επαναπλαισίωσης του υλικού και οι πολλαπλές συνδέσεις και ταξινομήσεις προς χρήσεις

Το Μνημηδέν (1999-2001)41 είναι παραδειγματικό μιας σειράς αρχειακών έργων που λειτουργούν σε συνδυασμένα πεδία διαμεσολαβημένης και πρόσωπο-με-πρόσωπο επικοινωνίας και για τα οποία εργάστηκα είτε ο ίδιος είτε σε συνεργασία με άλλους καλλιτέχνες και ομάδες από το 1999 έως σήμερα Πρόκειται για εργασίες αρχειοθέτησης που δεν επιδιώκουν να εμφανίσουν τις λανθάνουσες ή αποσιωπημένες συνιστώσες της ιστορικής πληροφορίας αλλά αναλαμβάνουν να θέσουν σε κίνηση ένα σύστημα προβληματοποίησης του παρόντος χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό τακτικών σωματικής μετακίνησης και διαδικτυακών μέσων που δημοσιεύουν τις ανταλλαγές των αναπαραγωγών της εμπειρίας ενός τόπου Ένα laquoβουβόraquo ιστορικό μνημείο της Θεσσαλονίκης η καθημερινή ζωή σε έναν παραδοσιακό οικισμό της Αρκαδίας και σε ένα προάστιο του Τελ Αβίβ η Κωνσταντινούπολη κατά τη διάρκεια μεγάλων πολιτισμικών διοργανώσεων μια περιοχή υπό εξευγενισμό στο Λονδίνο τα γκετοποιημένα προάστια του Βερολίνου η πρόσφατη ιστορία του καταυλισμού των προσφύγων στην Πάτρα είναι ορισμένοι από τους τόπους στις συγκεκριμένες περιστάσεις των οποίων δοκιμάζεται μια παραγωγική έννοια αρχείου42 Τόσο η σωματική διάσχιση του τόπου όσο και η ψηφιακή ανακύκληση των περιεχομένων παράγουν επαυξημένες

40 Όπ41 Μνημηδέν (1999-2001) στο διαδίκτυο και στο κτήριο των Οθωμανικών Λουτρών Χαμάμ Μπέη

στη Θεσσαλονίκη Βλ Panos Kouros ldquoMnemeden a netperformance of mnemonic

conceptionsrdquo στο Laura Knott Bernd Kracke eds SkyArt Cambridge CAVS MIT

2002 σ 186-18942 Πρόκειται για τα έργα ΜνημηδένΔιατόπιαΔιασχίζονταςτοτοπίοπαράγονταςδίκτυατόπου (2003)

σε συνεργασία με τον Δήμο Δημητρίου και τη Stephanie Benzaquin στη Στεμνίτσα Αρκαδίας

την Πάτρα και το Holon Τελ Αβίβ Apothecae (Γρηγόριος Φαρμάκης) (2005) στην Μπιενάλε και

στο Παγκόσμιο Συνέδριο της UIA στην Κωνσταντινούπολη ConversationsCuratives (2009) στο

Elephant amp Castle Λονδίνο CitySeedRefuge (2010) σε συνεργασία με τη Susanne Gerber

Βερολίνο 3πρόσωπα (Γρηγόριος Φαρμάκης) στο πλαίσιο του ArchivePublic43 Πρόκειται για το κείμενο LocusSolus του Raymond Roussel το οποίο βασίζεται σε μια σύνθετη

επιτελεστική διαδικασία συγγραφής και αποτελεί εννοιολογική βάση του έργου Conversations

Curatives (ΣυζητήσειςΘεραπείας)44 Το βίκι-αρχείο οργανώνεται ως μια διαδικτυακή επιφάνεια συλλογικής συγγραφής45 Βλ Gregorios Pharmakis ldquoWho Is Gregorios Pharmakisrdquo 2009 httpgregorios-pharmakis

pbworkscomwpage15973164who20is [πρόσβαση 2532011] 46 Βλ Appadurai όπ

Πάνος Κούρος 38

πραγματικότητες των τόπων ή γίνονται θέατρα νέων και απρόσμενων δημοσίων σφαιρών Ας δούμε τη λειτουργία της συγχρονίας στα έργα Διατόπιακαι ConversationsCuratives οι λόγοι ενός τόπου εισάγονται σε άλλες τοπικότητες υπόκεινται σε διαμορφώσεις εκτός του τόπου Η επαναπλαισίωση αυτή αλλάζει τις σημασίες του τόπου Ή ακόμα ένας ιδιαίτερος λόγος (ένα κείμενο του Raymond Roussel)43 εισάγεται σε έναν τόπο συνδέεται με τοπικούς λόγους οι οποίοι γίνονται με τη σειρά τους αφορμή για νέους λόγους καθώς επιτελούνται από συγγραφείς που συμμετέχουν από μακριά Οι περιφορές των ανθρώπων και οι περιφορές των λόγων ανάμεσα σε τόπους είναι τα μέσα που θέτουν σε κίνηση την επιτέλεση Η επιτέλεση αναπτύσσεται σε ένα βίκι-αρχείο44 Ορισμένα αρχειακά στιγμιότυπα δημοσιεύονται στους τόπους συλλογής της συνοικίας Elephant amp Castle του Λονδίνου

Μια άλλη σειρά έργων περιστρέφεται γύρω από το πρόσωπο και την ταυτότητα του αρχειοθέτη σε συλλογικές δράσεις Ο Γρηγόριος Φαρμάκης είναι μια ανοιχτή ταυτότητα που συγκροτείται από τις δράσεις των προσώπων που συμμετέχουν κάθε φορά σε ένα ανοιχτό πλαίσιο εργασιών πεδίου Ορισμένοι κανονισμοί καθορίζουν τις συνθήκες δράσης του προσώπου Είναι οι λόγοι επανακαθορισμού των πλαισίων δράσης και οι αναπαραγωγές των δράσεων που αρχειοθετούν το πληθυντικό πρόσωπο του αρχειοθέτη Μια πλατφόρμα βίκι ταυτίζεται με αυτή την αρχειακή επιτέλεση ταυτότητας laquoΟι εργασίες του Γρηγορίου Φαρμάκη σταθεροποιούν μέσω της εννόησης της αστάθειας του προσώπου μια νέα δυνατότητα για μια ldquoενοποιημένηrdquo κοινοτική πρακτική Αυτή η κοινοτική πρακτική οδηγεί σε μια προβληματική διαμόρφωση ldquoυποκειμένουrdquo μέσω μιας διαδικασίας βίκι Η διαδικασία βίκι χαρακτηρίζεται από την έννοια ενός κοινοτικού άδειου επιτελεστικού φαντασματικού ενοποιημένου κέντρου τη δέσμευση στην εργασία που αναλαμβάνεται που είναι το μόνο ενοποιημένο σχήμα τον ανοιχτό χαρακτήρα αυτού του σχήματος που αντικαθιστά την έννοια της ατομικότητας με μια έννοια ενός φαντασματικού δρώντος προσώπουraquo45 Στο έργο 3πρόσωπα σε μια ιδιαίτερα εκρηκτική κοινωνική συνθήκη της Πάτρας ο ηλεκτρολόγος που συνδέει το ρεύμα στον αυτοσχέδιο καταυλισμό προσφύγων ο μουσειάρχης που διατηρεί ένα ερασιτεχνικό laquoμουσείοraquo πολύτιμων λίθων και ο αγωνιστής που δραστηριοποιείται στην έκδοση της αναρχικής εφημερίδας Βαβυλωνία στον υπό κατάληψη χώρο του Ιστορικού Παραρτήματος του Πανεπιστημίου Πατρών συνομιλούν και επεξηγούν τις δράσεις τους σε ένα τριπλό χρονολόγιο που ενημερώνεται με τη μορφή παρτιτούρας Στο τέλος της επιτέλεσης η παρτιτούρα στέλνεται προς φύλαξη στο κλειστό ιδιωτικό μουσείο του μουσειάρχη στο προάστιο Αρόη της Πάτρας

Με διαφορετικές τακτικές τα παραπάνω έργα δοκιμάζουν αρχειακές επιτελέσεις οργανώνουν τον αρχειακό χρόνο Αν έχουν κάποια χωρική υπόσταση αυτή είναι μέρος μιας ζωντανής διαδικασίας αρχειοθέτησης Η συγχρονικότητα της επιτέλεσης σε απόμακρες

Πάνος Κούρος 39

ή πρόσωπο με πρόσωπο συναντήσεις δημιουργεί πεδία δημόσιας συνεκφώνησης μια δυνατότητα σύνδεσης δημοσίων σφαιρών σε διαφορετικά στάδια της αρχειοθέτησης Επινοούν μορφές συμμετοχής και συλλογικής συγγραφής καθορίζουν τους ρόλους και την ευθύνη των υποκειμένων κατά την ανάπτυξη του αρχειακού χρόνου ρυθμίζουν διαφορετικά επίπεδα διάδρασης ανάμεσα σε πρόσωπα κοινωνικές ομάδες θεσμούς πρακτικές θεματικές περιοχές μέσα φυσικούς και εικονικούς χώρους Μέρος της στρατηγικής τους είναι η οργάνωση διατάξεων σεναρίων και μηχανισμών που επιτρέπουν τη διάχυση κυκλοφορία ανακύκληση των αρχειακών δεδομένων σε διανεμημένες διαδικασίες Είναι κεντρόφυγες διαδικασίες που αντιστέκονται στη θεματοποίηση του αρχείου και στην έγκλεισή του στον λόγο της τέχνης Παρεμβαίνουν με μια πρόθεση διαφορετικής θέσμισης εντός του κόσμου της τέχνης προβληματοποιούν τις τοπικές συνθήκες κοινωνικών χώρων και πολιτισμικών θεσμών Στρέφουν το ενδιαφέρον όχι στην αρχειακή συσσώρευση και διατήρηση στην laquoιδεολογία του ίχνουςraquo αλλά στη στιγμή ομιλίας και πράξης που φέρει τη laquoδυνατότητα της προσδοκίαςraquo46 Ενώ εκκινούν από μια πρόθεση ενεργούς θέσμισης οργάνωσης τακτικών δράσης εμμένουν στο πολιτικό πεδίο των επιτελέσεων laquoπράξης και ομιλίαςraquo τη στιγμή που συμβαίνουν

Αναθεωρημένη εκδοχή του κειμένου που περιλαμβάνεται στον συλλογικό τόμο

Α-ΙΔ Μεταξάς (επιμ) ΠολιτικήΕπιστήμηΔιακλαδικήκαικριτικήπροσέγγισητηςπολιτικής

πράξης Αθήνα Σάκκουλας (υπό έκδοση)

Πάνος Κούρος 40

ιδιωτικές αυτές εναποθέσεις δημιουργώντας ένα συνεχές ιδιωτικού-δημόσιου Όσο η αρχειακή παραγωγή διαχέεται σε κάθε εκδήλωση της καθημερινής ζωής τόσο δυσδιάκριτα γίνονται τα όρια ανάμεσα στο θεσμικό και ερασιτεχνικό το ιδιωτικό και το δημόσιο το πρωτότυπο και το παράγωγο Αρχειοθετώντας τη ζωή τους οι άνθρωποι laquoζουνraquo μέσα στο αρχείο Η πλήρης κατάληψη της καθημερινότητας από το αρχείο συμβαίνει ταυτόχρονα με την πλήρη απόκρυψη των πρωτοκόλλων λειτουργίας του και της πολιτικής τους διάστασης Μια συνεχής επιτέλεση αρχείων βασίζεται σε πράξεις διαμοίρασης ανακύκλησης ανατροφοδότησης Σε μια διαδικτυακή αρχειακή κουλτούρα οι ανθρώπινες συναντήσεις είναι με ιδιαίτερο τρόπο το αποτέλεσμα και όχι η αφορμή των ψηφιακών αρχειοθετήσεων Με αυτή την έννοια το δημόσιο αρχείο γίνεται δήμος αρχείου (archive public) οι άνθρωποι συναντώνται μέσα στο αρχείο Η αντιστροφή αυτή φέρνει για πρώτη φορά στο προσκήνιο της αρχειακής πρακτικής το υποκείμενο που αρχειοθετείται και αρχειοθετεί Στρέφει το ενδιαφέρον στη δημόσια σκηνή των αρχειακών διαδράσεων τη στιγμή που αυτές συμβαίνουν

αρχειακές συνεκφωνήσεις

Τι είδους δημόσια σφαίρα συνιστά αυτό το laquoαρχειακό κοινόraquo καθώς διαχειρίζεται ένα αχανές πεδίο αναπαραγωγών Στις διαδικτυακές αρχειακές συναντήσεις παράγονται ταυτότητες και υποκειμενικότητες που προσαρμόζονται στις σχεδιασμένες ταξινομήσεις και στα πρωτόκολλα των διαχειριστών των διαδικτυακών δεξαμενών και κοινωνικών μέσων (google youtube flickr facebook κά) H ρητορική της απεριόριστης δημόσιας πρόσβασης συνοδεύεται από έναν απόλυτο έλεγχο των ρυθμιστικών αρχών και των πρωτοκόλλων του αρχείου Οι αρχειακές επιτελέσεις τέχνης προβληματοποιούν το πεδίο αυτό παραγωγής γνώσης και ταυτοτήτων παρέχοντας διαφορετικό πλαίσιο οργάνωσης και συμμετοχής Η εργασία πάνω στα αρχεία σε συνθήκες γενικευμένης καθημερινής αρχειοθέτησης δεν είναι ατομική πράξη έρευνας τεκμηρίωσης όσο αποτέλεσμα συνεργασιών ανάμεσα σε διαφορετικές ομάδες οργανώσεις θεσμούς σε ένα διαμοιρασμένο δίκτυο επιθυμιών πολιτικής παραπέμποντας σε άλλα αρχεία συνδέοντας έναν τόπο με άλλους τόπους Σχεδιάζοντας τον αρχειακό χρόνο η δημόσια αρχειακή τέχνη προσβλέπει σε ταυτόχρονες διαδικασίες συγγραφής ανάγνωσης χρήσης που μπορούν να αποτελούν πεδία κατασκευής δεσμών και ταυτοτήτων δίνοντας ακόμα φωνή σε εκείνους που παραμένουν εκτοπισμένοι ανάμεσα σε έθνη και πολιτισμούς στη σύγχρονη συνθήκη των παγκόσμιων μεταναστευτικών ροών Ο Appadurai μιλά ακριβώς για το ρόλο που έχουν τα διαδικτυακά αρχεία στη δημιουργία μη εθνικών δημοσίων σφαιρών που ονομάζει δημόσιες σφαίρες διασποράς ή μετανάστευσης παρέχοντας δυνατότητες

Πάνος Κούρος 33

δράσης (agency) για την κατασκευή φαντασιακών κοινοτήτων σε εκείνους που το χρειάζονται περισσότερο laquoΑυτό που ονομάζουμε αρχείο διασποράς ή μετανάστευσης χαρακτηρίζεται περισσότερο από την παρουσία φωνής τη δυνατότητα δράσης και αντιπαράθεσης παρά από την απλή ανάγνωση υποδοχή και επερώτησηraquo27

Στη δυνατότητα της αρχειακής επιτέλεσης να δημιουργεί ένα κοινό να αναδεικνύει χώρους συνεκφώνησης και διαμάχης δοκιμάζονται νέες ιδέες πρόσβασης και συμμετοχής μοντέλα συλλογικότητας και διαμοιρασμένης συγγραφής Το ανοιχτό σε συγγραφή αρχείο μπορεί να εκκινεί από ένα αίτημα οργάνωσης δυνατοτήτων προς μορφές πολιτικής δράσης Εγκαθιστά ένα σύστημα σχέσεων σε μια προοπτική παρέμβασης που συνήθως υπερβαίνει τα όρια της τέχνης ενσωματώνοντας πρακτικές και λόγους που παράγονται σε ευρύτερα πολιτισμικά πλαίσια Ένα παράδειγμα τέτοιου αρχείου είναι το ParkFiction στα όρια τέχνης πολιτικής αστικού σχεδιασμού Το αρχείο με αυτή την έννοια ακολουθεί τη γενεαλογία της laquoπαραγωγικής τέχνηςraquo ή του καλλιτεχνικού ακτιβισμού ορίζει ένα πεδίο θετικών σημασιών ουτοπίας του παρόντος είναι μια τακτική χαρτογράφησης προς χρήσεις Ταυτόχρονα όμως η πληθυντική συγγραφή σημαίνει και μια απώλεια ελέγχου στη συγκρότηση του αρχείου Το απρόβλεπτο των ζωντανών προσώπων κινεί την αρχειακή φαντασία παράγοντας παράλληλες και ασύμπτωτες αρχειακές συνεκφωνήσεις Η επιτέλεση έχει εδώ τη σημασία της ανάδειξης laquoστιγμών πράξης και ομιλίαςraquo που αποτελούν τέλος οι ίδιες28 Αυτές οι laquoστιγμές πράξης και ομιλίαςraquo δημιουργούν ακριβώς τη δημοκρατική προοπτική παράγοντας νέες διαζεύξεις ανάμεσα στην τοποθεσία τη φαντασία και την ταυτότητα Οι αρχειακές συνεκφωνήσεις αναδεικνύουν ένα πλαίσιο

27 Arjun Appadurai ldquoArchive and Aspirationrdquo στο Brouwer J amp Mulder A (επιμ) Informationis

Alive Rotterdam V2_PublishingNAI Publishers σ 14-25 2003 σ 2228 laquo(hellip) γιατί σε αυτές τις στιγμές πράξης και ομιλίας το τέλος δεν αναζητείται αλλά βρίσκεται στην

ίδια τη δραστηριότητα η οποία συνεπώς γίνεται ενδελέχεια και η εργασία δεν είναι αυτό που

ακολουθεί και σβήνει τη διαδικασία αλλά ενσωματώνεται σε αυτή Η επιτέλεση είναι η εργασία

είναι ενέργειαraquo (Hannah Arendt ΤheHumanCondition Chicago University of Chicago Press

1998 [1958] σ 206)29 Παρατίθεται στο Rosalyn Deutsche EvictionsArtandSpatialPolitics Cambridge MIT Press

1996 σ 27330 Βλ Foster όπ31 Bλ όπ σ 5 Ο διαχωρισμός αυτός δεν μπορεί να υποστηριχθεί σήμερα αν λάβουμε υπrsquo όψη

τους σύνθετους τρόπους με τους οποίους οι ηλεκτρονικά διαμεσολαβημένοι λόγοι πληροφορούν

και κινητοποιούν συγκεκριμένες τοπικότητες και συλλογική μνήμη H θέση του ιστορικού

φανερώνει τις υπάρχουσες ασυμβατότητες ανάμεσα στην ιστορία της τέχνης και την τέχνη του

διαδικτύου Για τις ασυμβατότητες αυτές βλ Julian Stallabrass ldquoCan Art History Digest Net

Artrdquo στο Dieter Daniels Gunther Reisinger eds Netpioneers10-ArchivingRepresentingand

ContextualisingEarlyNetbasedArt Berlin Sternberg Press 2009 σ 165-17932 Foster όπ σ 433 Για την έννοια της θεσμίζουσας πρακτικής σε σχέση με το Park Fiction βλ Gerald Raunig

ldquoInstituent Practices No 2 Institutional Critique Constituent Power and the Persistence

of Institutingrdquo στο Gerald Raunig Gene Ray (eds) ArtandContemporaryCriticalPractices London

MayLayBooks 2009 σ 173-185

Πάνος Κούρος 34

οργάνωσης και αποδιοργάνωσηςmiddot επιτελούνται σε απουσία σταθερού υπόβαθρου εκεί όπου η σημασία και η ενότητα του κοινωνικού γίνεται διαπραγματεύσιμη έτσι ώστε η δημοκρατική προοπτική να σχετίζεται με αυτό που ο Lefort ονομάζει laquoεικόνα του κενού χώρουraquo29

επιτελεστικές κατασκευές

To έργο NoGhostJustaShell των Pierre Huyghe και PhilippeParreno (1999-2002) έχει συζητηθεί από τον Foster30 ως οριακήπερίπτωση αρχειακής τέχνης που μεταφέρει στο φυσικό (εκθεσιακό) χώρο έννοιες και πρακτικές επιτέλεσης που χαρακτηρίζουν κυρίως το διαδικτυακό μοντέλο διαχείρισης των αρχείων όπως η δειγματοληψία (sampling) η διαμοίραση (sharing) αλλά και μια σκέψη για τα πνευματικά δικαιώματα τη μετα-παραγωγή (post-production) Ο ιστορικός κάνει έναν διαχωρισμό ανάμεσα στην αρχειακή τέχνη και την τέχνη των δεδομένων (database art) η πρώτη επιζητά την laquoανθρώπινη ερμηνείαraquo και όχι τη μηχανική επεξεργασία αναφέρεται σε υλικό laquoανθεκτικόraquo και όχι laquoανταλλάξιμοraquo31 Παρακολουθούμε το αποτέλεσμα της γέννησης και ανάπτυξης ενός αρχείου βασισμένου σε ένα σενάριο που περιλαμβάνει την αγορά δικαιωμάτων ενός αποτυχημένου χαρακτήρα manga από τη βιομηχανία κινούμενων σχεδίων της Ιαπωνίας και την παραχώρησή του σε καλλιτέχνες με παράλληλες αναθέσεις για την παραγωγή έργων ιδεών αφηγήσεων που σκοπό έχουν να διαμορφώσουν τη φανταστική νέα ταυτότητά του Πρόκειται για ένα έργο που γίνεται μια laquoαλυσίδα από έργαraquo laquoμια δυναμική μορφή που παρήγαγε μορφές που αποτελούν μέρη τηςraquo32 Το έργο χρησιμοποιεί το αρχειακό σενάριο για να δοκιμάσει ένα νέο είδος επιμελητικής πρακτικής και να υποδείξει μια εναλλακτική δυνατότητα αρχειακής εγκατάστασης που διασπείρεται σε διαφορετικούς χώρους της τέχνης και περιλαμβάνει συλλογές υλικού σε διαφορετικά μέσα Είναι μια εξωδικτυακή αρχειακή επιτέλεση χωρίς την πρόθεση θέσμισης και δημιουργίας δημόσιας σφαίρας

Σε αντίθεση με την επιμελητικού τύπου διαδικασία συλλογής των Huyghe και Parreno το ParkFiction (1995-2005) είναι ένα παράδειγμα εξωδικτυακής επιτέλεσης που εκκινώντας από μια πρόθεση εναλλακτικού αστικού σχεδιασμού με σκοπό να παρεμποδιστεί το επιχειρηματικό και κρατικό σχέδιο εξευγενισμού στην περιοχή St Pauli του Αμβούργου εγκαθιστά την αρχειοθέτηση ως θεσμίζουσα πρακτική33 Το ParkFiction αυτοπροσδιορίζεται ως ένα σχήμα συλλογικής παραγωγής επιθυμιών για ένα πάρκο Το laquoαρχείο επιθυμιώνraquo αποτέλεσε ένα από τα εργαλεία αυτής της παραγωγής εγκαθιστώντας ζωντανές πλατφόρμες ανταλλαγής ανάμεσα σε ετερόκλητες ομάδες τους κατοίκους της περιοχής του St Pauli κοινωνικές οργανώσεις την τοπική εκκλησία ιδιοκτήτες καταστημάτων και καφέ το κίνημα καταλήψεων την

Πάνος Κούρος 35

πολιτικοποιημένη καλλιτεχνική κοινότητα τη μουσική σκηνή γύρω από το Golden Pudel Klub Αν και έδωσε συγκεκριμένο σχήμα στην τελική υλοποίηση του πάρκου το αρχείο μπορεί να ιδωθεί ως ένα είδος επιβράδυνσης της δράσης σε μια μεγάλης διάρκειας επιτέλεση που επέτρεψε να κινηθεί όχι χωρίς ένταση και συγκρούσεις ένα σύνολο σχέσεων ανθρώπων ιδεών ταυτοτήτων τοποθεσιών Όπως σημειώνει ο Raunig laquoη διαδικασία αυτή μέσω της οποίας προέκυψε το πάρκο δεν είναι αναγνωρίσιμη στα ldquoαντικείμεναrdquo η εκρηκτικότητα της δημιουργίας τους η σύνδεση του μοναδικού και του συλλογικού στην παραγωγή επιθυμίας παραμένουν κρυμμένεςraquo34

Ένα σημαντικό μέρος των πρακτικών διαδικτυακής τέχνης (netart) από το 1994 εστίασε στις επικοινωνιακές διαδράσεις σε μια διευρυμένη από τα ηλεκτρονικά μέσα δημόσια επικράτεια θέτοντας ζητήματα πρόσβασης συμμετοχής παραγωγής κοινότητας Οι πρώιμες διαδικτυακές πλατφόρμες επικοινωνίας της netart όπως οι TheThing 7-11 Nettime και Syndicate έχουν συζητηθεί ως προτάσεις τέχνης35 Μπορούμε όμως να τις δούμε ως επιτελεστικές αρχειακές πρακτικές που επιχειρούν αφενός να συγκροτήσουν μια laquoκοινότητα παραγωγώνraquo και αφετέρου να παραγάγουν έναν λόγο για την (πολιτική) διαδικτυακή τέχνη την ίδια στιγμή που συμβαίνει Οι διαδικτυακές αυτές πλατφόρμες συγκροτούνται αρχειακά με την έννοια της θέσμισης μιας οργανωτικής βάσης για την κριτική πλαισίωση των έργων καθώς παράγονται για την παραγωγή νέων έργων και νέου κοινού σε απόσταση από τους υπάρχοντες θεσμούς τέχνης Σε αντίθεση με την έκθεση πολιτικών ντοκουμέντων που επιχειρεί τα τελευταία χρόνια μια αποδεκτή στο πλαίσιο της αισθητικής αυτονομίας laquoπολιτικήraquo τέχνη ndashτην πολιτική θεματοποίηση του αρχείουndash η αρχειακή αυτή δομή είναι μια πολιτική επιτέλεση που συνδέει τη δημόσια τέχνη με τις τακτικές ακτιβισμού των νέων μέσων (tactical media) Μέρος της πολιτικής αυτής επιτέλεσης είναι ο πειραματισμός σε πράξεις αρχειακής συγγραφής που βασίζονται σε εκκεντρικούς και επιτελεστικούς τρόπους συλλογικής ταυτότητας Για παράδειγμα στην ταχυδρομική λίστα 7-11 laquoτα περισσότερα μηνύματα ήσαν πρακτικά μη αναγνώσιμα έχοντας όλη τη σχετική τους αξία στην κυκλοφορία και ανταλλαγή

34 Όπ σ 18435 Βλ Josephine Bosma ldquoConstructing Media Spaces - The novelty of net(worked) art was and

is all about access and engagementrdquo 2005 httpwwwmedienkunstnetzdethemespublic_

sphere_smedia_spaces1 [πρόσβαση 2532011]36 Joseacute Luis Brea ldquoOnline Communities Experimental Communication in the Virtual

Diasporardquo στο Gerardo Mosquera and Jean Fisher (eds) OverHereInterantionalPerspectivesonArt

andCulture New York New Museum of Contemporary Art - MIT Press 2004 σ 20137 Antonio Muntadas ldquoIntroductory Notes to The File Roomrdquo 1994 httpwwwthefileroom

orgdocumentsIntrohtml [πρόσβαση 2532011]38 Όπ39 Πρόκειται για την ομάδα 0x2620 από το Βερολίνο το Alternative Law Forum από την Μπακαλόρ

και τρεις οργανώσεις από τη Βομβάη Majlis Point of View και ChitrakarkhanaCAMP

Βλ ldquoPadMardquo PadMa About 2008 httppadmaabout (πρόσβαση 2532011)

Πάνος Κούρος 36

καθαρών σημαινόντων (hellip) Την ίδια στιγμή ένα σύνθετο σύστημα ψευδωνύμων και συνεχούς εναλλαγής προσώπων σήμαινε ότι η λίστα δεν είχε σταθερό συντονιστή ακόμα και τα αναγνωριστικά της μπορούσαν να τροποποιηθούν από τους συμμετέχοντες (hellip) Είναι φανερό ότι αυτή η ομάδα είχε μικρό ενδιαφέρον στον διάλογο ή στην ορθολογική συζήτηση έτσι το φόρουμ σταδιακά έγινε ένα είδος συλλογικού μακροέργου της netart Η πρόθεση ήταν η συμμετοχή σε ένα επικοινωνιακό παιχνίδι δημιουργίας μιας κοινότητας που δεν υπήρχε πέρα από τις καταστατικές της πράξεις επικοινωνίαςraquo36

Ένα από τα πρώτα διαδικτυακά έργα το FileRoom του Muntadas (1994) χρησιμοποιεί παράλληλα τα μέσα της εγκατάστασης και του διαδικτύου ως επιτελεστικών εργαστηρίων παραγωγής ενός αρχείου που αναφέρεται στο ίδιο το αρχείο ως τόπο εξουσίας και ελέγχου Το αρχείο θεματοποιεί εκείνο που αποσιωπείται ή διαγράφεται από κάθε αρχείο την απόσυρση της μνήμης σε κάθε περίπτωση κοινωνικής πολιτικής θρησκευτικής πολιτισμικής λογοκρισίας τώρα και μέσω της ιστορίας σε διαφορετικά πλαίσια χώρες και πολιτισμούς Το αρχείο δεν ορίζει επιστημονικά ή άλλα κριτήρια για τις καταχωρήσεις Είναι laquoένα ανοιχτό σύστημα που καθίσταται ενεργό ldquoκαταχωρείταιrdquo και αναπτύσσεται διαμέσου της δημόσιας διαδικασίας της ίδιας της ύπαρξής τουraquo37 Η δημόσια αυτή αρχειοθέτηση κατασκευάζει στο διαδίκτυο και στον χώρο της βιβλιοθήκης του Κέντρου Πολιτισμού του Σικάγου έναν κοινωνικό χρόνο όπου αρχειοθέτες και χρήστες του αρχείου συναντώνται μιλούν έρχονται αντιμέτωποι με τις δικές τους αποφάσεις για τη διατύπωση του αρχειοθετούμενου με τις αντιφάσεις του ίδιου του συστήματος αρχειοθέτησης με την αυτο-λογοκρισία laquoχωρίς την οποία η λογοκρισία δεν θα μπορούσε να λειτουργήσειhellipraquo38

Το τρίτο παράδειγμα επιτελεστικού αρχείου παρεμβαίνει κυρίως στον μηχανισμό διαδικτυακής δομής της πληροφορίας σε ένα έργο που οργανώνεται από διαφορετικές συλλογικότητες Το Padma (Public Access Digital Media Archive) (2008 έως σήμερα) σχεδιασμένο από συνεργαζόμενες ομάδες και οργανώσεις τέχνης πολιτικής και τεχνολογίας39 διαχειρίζεται ένα τεράστιο απόθεμα υλικού βίντεο που η παραγωγή του έχει γίνει στην Ινδία από τη δεκαετία του rsquo90 κατά τη λεγόμενη laquoεπανάσταση του DVraquo και παραμένει εκτός αρχείων καθώς δεν αποτελεί ολοκληρωμένο έργο ανεπεξέργαστες λήψεις ανολοκλήρωτες δοκιμές υλικό φιλμ που έχει βρεθεί Είναι σκόρπιο υλικό που παραμένει εκτός συστήματος διανομής που οι διανομείς δημιουργοί ή θεατές αποσιωπούν ή αποκλείουν Η παραγωγή του έχει γίνει κυρίως στη Βομβάη και την Μπανγκαλόρ και αφορά τεκμηριώσεις των μετασχηματισμών του αστικού τοπίου της καθημερινής ζωής στον δρόμο και στο σπίτι τυχαίων συναντήσεων επιθέσεων της αστυνομίας διαμαρτυριών ταξιδιών με κάρα και άλλα μεταφορικά μέσα συζητήσεων με διαφορετικούς φορείς της κοινότητας του κράτους ή των επιχειρήσεων παικτών και πρακτορείων έργων τέχνης

Πάνος Κούρος 37

φιλμ αποσπασμάτων από φιλμ ευρεθέντος υλικού κά40 Το έργο σχεδιάζει μια δημόσια πλατφόρμα επιτελεστικής αρχειοθέτησης ανοιχτής πηγής (open source) που διαχειρίζεται στο παρόν μια πυκνή μετα-πληροφορία του βίντεο Αυτή σχετίζεται με την επεξεργασία μεταγραφή σχολιασμό επαναπλαισίωση του υπάρχοντος υλικού από αρχειοθέτες ερευνητές κατοίκους καλλιτέχνες ακτιβιστές Eισάγει μια νέα εκτός των υπαρχόντων (ντοκιμαντέρ βίντεο-κλιπ κά) μορφή διαδικτυακού βίντεο που η σημασία του βρίσκεται στην πολιτική επιτέλεση που φέρνουν η συλλογική συγγραφή επαναπλαισίωσης του υλικού και οι πολλαπλές συνδέσεις και ταξινομήσεις προς χρήσεις

Το Μνημηδέν (1999-2001)41 είναι παραδειγματικό μιας σειράς αρχειακών έργων που λειτουργούν σε συνδυασμένα πεδία διαμεσολαβημένης και πρόσωπο-με-πρόσωπο επικοινωνίας και για τα οποία εργάστηκα είτε ο ίδιος είτε σε συνεργασία με άλλους καλλιτέχνες και ομάδες από το 1999 έως σήμερα Πρόκειται για εργασίες αρχειοθέτησης που δεν επιδιώκουν να εμφανίσουν τις λανθάνουσες ή αποσιωπημένες συνιστώσες της ιστορικής πληροφορίας αλλά αναλαμβάνουν να θέσουν σε κίνηση ένα σύστημα προβληματοποίησης του παρόντος χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό τακτικών σωματικής μετακίνησης και διαδικτυακών μέσων που δημοσιεύουν τις ανταλλαγές των αναπαραγωγών της εμπειρίας ενός τόπου Ένα laquoβουβόraquo ιστορικό μνημείο της Θεσσαλονίκης η καθημερινή ζωή σε έναν παραδοσιακό οικισμό της Αρκαδίας και σε ένα προάστιο του Τελ Αβίβ η Κωνσταντινούπολη κατά τη διάρκεια μεγάλων πολιτισμικών διοργανώσεων μια περιοχή υπό εξευγενισμό στο Λονδίνο τα γκετοποιημένα προάστια του Βερολίνου η πρόσφατη ιστορία του καταυλισμού των προσφύγων στην Πάτρα είναι ορισμένοι από τους τόπους στις συγκεκριμένες περιστάσεις των οποίων δοκιμάζεται μια παραγωγική έννοια αρχείου42 Τόσο η σωματική διάσχιση του τόπου όσο και η ψηφιακή ανακύκληση των περιεχομένων παράγουν επαυξημένες

40 Όπ41 Μνημηδέν (1999-2001) στο διαδίκτυο και στο κτήριο των Οθωμανικών Λουτρών Χαμάμ Μπέη

στη Θεσσαλονίκη Βλ Panos Kouros ldquoMnemeden a netperformance of mnemonic

conceptionsrdquo στο Laura Knott Bernd Kracke eds SkyArt Cambridge CAVS MIT

2002 σ 186-18942 Πρόκειται για τα έργα ΜνημηδένΔιατόπιαΔιασχίζονταςτοτοπίοπαράγονταςδίκτυατόπου (2003)

σε συνεργασία με τον Δήμο Δημητρίου και τη Stephanie Benzaquin στη Στεμνίτσα Αρκαδίας

την Πάτρα και το Holon Τελ Αβίβ Apothecae (Γρηγόριος Φαρμάκης) (2005) στην Μπιενάλε και

στο Παγκόσμιο Συνέδριο της UIA στην Κωνσταντινούπολη ConversationsCuratives (2009) στο

Elephant amp Castle Λονδίνο CitySeedRefuge (2010) σε συνεργασία με τη Susanne Gerber

Βερολίνο 3πρόσωπα (Γρηγόριος Φαρμάκης) στο πλαίσιο του ArchivePublic43 Πρόκειται για το κείμενο LocusSolus του Raymond Roussel το οποίο βασίζεται σε μια σύνθετη

επιτελεστική διαδικασία συγγραφής και αποτελεί εννοιολογική βάση του έργου Conversations

Curatives (ΣυζητήσειςΘεραπείας)44 Το βίκι-αρχείο οργανώνεται ως μια διαδικτυακή επιφάνεια συλλογικής συγγραφής45 Βλ Gregorios Pharmakis ldquoWho Is Gregorios Pharmakisrdquo 2009 httpgregorios-pharmakis

pbworkscomwpage15973164who20is [πρόσβαση 2532011] 46 Βλ Appadurai όπ

Πάνος Κούρος 38

πραγματικότητες των τόπων ή γίνονται θέατρα νέων και απρόσμενων δημοσίων σφαιρών Ας δούμε τη λειτουργία της συγχρονίας στα έργα Διατόπιακαι ConversationsCuratives οι λόγοι ενός τόπου εισάγονται σε άλλες τοπικότητες υπόκεινται σε διαμορφώσεις εκτός του τόπου Η επαναπλαισίωση αυτή αλλάζει τις σημασίες του τόπου Ή ακόμα ένας ιδιαίτερος λόγος (ένα κείμενο του Raymond Roussel)43 εισάγεται σε έναν τόπο συνδέεται με τοπικούς λόγους οι οποίοι γίνονται με τη σειρά τους αφορμή για νέους λόγους καθώς επιτελούνται από συγγραφείς που συμμετέχουν από μακριά Οι περιφορές των ανθρώπων και οι περιφορές των λόγων ανάμεσα σε τόπους είναι τα μέσα που θέτουν σε κίνηση την επιτέλεση Η επιτέλεση αναπτύσσεται σε ένα βίκι-αρχείο44 Ορισμένα αρχειακά στιγμιότυπα δημοσιεύονται στους τόπους συλλογής της συνοικίας Elephant amp Castle του Λονδίνου

Μια άλλη σειρά έργων περιστρέφεται γύρω από το πρόσωπο και την ταυτότητα του αρχειοθέτη σε συλλογικές δράσεις Ο Γρηγόριος Φαρμάκης είναι μια ανοιχτή ταυτότητα που συγκροτείται από τις δράσεις των προσώπων που συμμετέχουν κάθε φορά σε ένα ανοιχτό πλαίσιο εργασιών πεδίου Ορισμένοι κανονισμοί καθορίζουν τις συνθήκες δράσης του προσώπου Είναι οι λόγοι επανακαθορισμού των πλαισίων δράσης και οι αναπαραγωγές των δράσεων που αρχειοθετούν το πληθυντικό πρόσωπο του αρχειοθέτη Μια πλατφόρμα βίκι ταυτίζεται με αυτή την αρχειακή επιτέλεση ταυτότητας laquoΟι εργασίες του Γρηγορίου Φαρμάκη σταθεροποιούν μέσω της εννόησης της αστάθειας του προσώπου μια νέα δυνατότητα για μια ldquoενοποιημένηrdquo κοινοτική πρακτική Αυτή η κοινοτική πρακτική οδηγεί σε μια προβληματική διαμόρφωση ldquoυποκειμένουrdquo μέσω μιας διαδικασίας βίκι Η διαδικασία βίκι χαρακτηρίζεται από την έννοια ενός κοινοτικού άδειου επιτελεστικού φαντασματικού ενοποιημένου κέντρου τη δέσμευση στην εργασία που αναλαμβάνεται που είναι το μόνο ενοποιημένο σχήμα τον ανοιχτό χαρακτήρα αυτού του σχήματος που αντικαθιστά την έννοια της ατομικότητας με μια έννοια ενός φαντασματικού δρώντος προσώπουraquo45 Στο έργο 3πρόσωπα σε μια ιδιαίτερα εκρηκτική κοινωνική συνθήκη της Πάτρας ο ηλεκτρολόγος που συνδέει το ρεύμα στον αυτοσχέδιο καταυλισμό προσφύγων ο μουσειάρχης που διατηρεί ένα ερασιτεχνικό laquoμουσείοraquo πολύτιμων λίθων και ο αγωνιστής που δραστηριοποιείται στην έκδοση της αναρχικής εφημερίδας Βαβυλωνία στον υπό κατάληψη χώρο του Ιστορικού Παραρτήματος του Πανεπιστημίου Πατρών συνομιλούν και επεξηγούν τις δράσεις τους σε ένα τριπλό χρονολόγιο που ενημερώνεται με τη μορφή παρτιτούρας Στο τέλος της επιτέλεσης η παρτιτούρα στέλνεται προς φύλαξη στο κλειστό ιδιωτικό μουσείο του μουσειάρχη στο προάστιο Αρόη της Πάτρας

Με διαφορετικές τακτικές τα παραπάνω έργα δοκιμάζουν αρχειακές επιτελέσεις οργανώνουν τον αρχειακό χρόνο Αν έχουν κάποια χωρική υπόσταση αυτή είναι μέρος μιας ζωντανής διαδικασίας αρχειοθέτησης Η συγχρονικότητα της επιτέλεσης σε απόμακρες

Πάνος Κούρος 39

ή πρόσωπο με πρόσωπο συναντήσεις δημιουργεί πεδία δημόσιας συνεκφώνησης μια δυνατότητα σύνδεσης δημοσίων σφαιρών σε διαφορετικά στάδια της αρχειοθέτησης Επινοούν μορφές συμμετοχής και συλλογικής συγγραφής καθορίζουν τους ρόλους και την ευθύνη των υποκειμένων κατά την ανάπτυξη του αρχειακού χρόνου ρυθμίζουν διαφορετικά επίπεδα διάδρασης ανάμεσα σε πρόσωπα κοινωνικές ομάδες θεσμούς πρακτικές θεματικές περιοχές μέσα φυσικούς και εικονικούς χώρους Μέρος της στρατηγικής τους είναι η οργάνωση διατάξεων σεναρίων και μηχανισμών που επιτρέπουν τη διάχυση κυκλοφορία ανακύκληση των αρχειακών δεδομένων σε διανεμημένες διαδικασίες Είναι κεντρόφυγες διαδικασίες που αντιστέκονται στη θεματοποίηση του αρχείου και στην έγκλεισή του στον λόγο της τέχνης Παρεμβαίνουν με μια πρόθεση διαφορετικής θέσμισης εντός του κόσμου της τέχνης προβληματοποιούν τις τοπικές συνθήκες κοινωνικών χώρων και πολιτισμικών θεσμών Στρέφουν το ενδιαφέρον όχι στην αρχειακή συσσώρευση και διατήρηση στην laquoιδεολογία του ίχνουςraquo αλλά στη στιγμή ομιλίας και πράξης που φέρει τη laquoδυνατότητα της προσδοκίαςraquo46 Ενώ εκκινούν από μια πρόθεση ενεργούς θέσμισης οργάνωσης τακτικών δράσης εμμένουν στο πολιτικό πεδίο των επιτελέσεων laquoπράξης και ομιλίαςraquo τη στιγμή που συμβαίνουν

Αναθεωρημένη εκδοχή του κειμένου που περιλαμβάνεται στον συλλογικό τόμο

Α-ΙΔ Μεταξάς (επιμ) ΠολιτικήΕπιστήμηΔιακλαδικήκαικριτικήπροσέγγισητηςπολιτικής

πράξης Αθήνα Σάκκουλας (υπό έκδοση)

Πάνος Κούρος 40

δράσης (agency) για την κατασκευή φαντασιακών κοινοτήτων σε εκείνους που το χρειάζονται περισσότερο laquoΑυτό που ονομάζουμε αρχείο διασποράς ή μετανάστευσης χαρακτηρίζεται περισσότερο από την παρουσία φωνής τη δυνατότητα δράσης και αντιπαράθεσης παρά από την απλή ανάγνωση υποδοχή και επερώτησηraquo27

Στη δυνατότητα της αρχειακής επιτέλεσης να δημιουργεί ένα κοινό να αναδεικνύει χώρους συνεκφώνησης και διαμάχης δοκιμάζονται νέες ιδέες πρόσβασης και συμμετοχής μοντέλα συλλογικότητας και διαμοιρασμένης συγγραφής Το ανοιχτό σε συγγραφή αρχείο μπορεί να εκκινεί από ένα αίτημα οργάνωσης δυνατοτήτων προς μορφές πολιτικής δράσης Εγκαθιστά ένα σύστημα σχέσεων σε μια προοπτική παρέμβασης που συνήθως υπερβαίνει τα όρια της τέχνης ενσωματώνοντας πρακτικές και λόγους που παράγονται σε ευρύτερα πολιτισμικά πλαίσια Ένα παράδειγμα τέτοιου αρχείου είναι το ParkFiction στα όρια τέχνης πολιτικής αστικού σχεδιασμού Το αρχείο με αυτή την έννοια ακολουθεί τη γενεαλογία της laquoπαραγωγικής τέχνηςraquo ή του καλλιτεχνικού ακτιβισμού ορίζει ένα πεδίο θετικών σημασιών ουτοπίας του παρόντος είναι μια τακτική χαρτογράφησης προς χρήσεις Ταυτόχρονα όμως η πληθυντική συγγραφή σημαίνει και μια απώλεια ελέγχου στη συγκρότηση του αρχείου Το απρόβλεπτο των ζωντανών προσώπων κινεί την αρχειακή φαντασία παράγοντας παράλληλες και ασύμπτωτες αρχειακές συνεκφωνήσεις Η επιτέλεση έχει εδώ τη σημασία της ανάδειξης laquoστιγμών πράξης και ομιλίαςraquo που αποτελούν τέλος οι ίδιες28 Αυτές οι laquoστιγμές πράξης και ομιλίαςraquo δημιουργούν ακριβώς τη δημοκρατική προοπτική παράγοντας νέες διαζεύξεις ανάμεσα στην τοποθεσία τη φαντασία και την ταυτότητα Οι αρχειακές συνεκφωνήσεις αναδεικνύουν ένα πλαίσιο

27 Arjun Appadurai ldquoArchive and Aspirationrdquo στο Brouwer J amp Mulder A (επιμ) Informationis

Alive Rotterdam V2_PublishingNAI Publishers σ 14-25 2003 σ 2228 laquo(hellip) γιατί σε αυτές τις στιγμές πράξης και ομιλίας το τέλος δεν αναζητείται αλλά βρίσκεται στην

ίδια τη δραστηριότητα η οποία συνεπώς γίνεται ενδελέχεια και η εργασία δεν είναι αυτό που

ακολουθεί και σβήνει τη διαδικασία αλλά ενσωματώνεται σε αυτή Η επιτέλεση είναι η εργασία

είναι ενέργειαraquo (Hannah Arendt ΤheHumanCondition Chicago University of Chicago Press

1998 [1958] σ 206)29 Παρατίθεται στο Rosalyn Deutsche EvictionsArtandSpatialPolitics Cambridge MIT Press

1996 σ 27330 Βλ Foster όπ31 Bλ όπ σ 5 Ο διαχωρισμός αυτός δεν μπορεί να υποστηριχθεί σήμερα αν λάβουμε υπrsquo όψη

τους σύνθετους τρόπους με τους οποίους οι ηλεκτρονικά διαμεσολαβημένοι λόγοι πληροφορούν

και κινητοποιούν συγκεκριμένες τοπικότητες και συλλογική μνήμη H θέση του ιστορικού

φανερώνει τις υπάρχουσες ασυμβατότητες ανάμεσα στην ιστορία της τέχνης και την τέχνη του

διαδικτύου Για τις ασυμβατότητες αυτές βλ Julian Stallabrass ldquoCan Art History Digest Net

Artrdquo στο Dieter Daniels Gunther Reisinger eds Netpioneers10-ArchivingRepresentingand

ContextualisingEarlyNetbasedArt Berlin Sternberg Press 2009 σ 165-17932 Foster όπ σ 433 Για την έννοια της θεσμίζουσας πρακτικής σε σχέση με το Park Fiction βλ Gerald Raunig

ldquoInstituent Practices No 2 Institutional Critique Constituent Power and the Persistence

of Institutingrdquo στο Gerald Raunig Gene Ray (eds) ArtandContemporaryCriticalPractices London

MayLayBooks 2009 σ 173-185

Πάνος Κούρος 34

οργάνωσης και αποδιοργάνωσηςmiddot επιτελούνται σε απουσία σταθερού υπόβαθρου εκεί όπου η σημασία και η ενότητα του κοινωνικού γίνεται διαπραγματεύσιμη έτσι ώστε η δημοκρατική προοπτική να σχετίζεται με αυτό που ο Lefort ονομάζει laquoεικόνα του κενού χώρουraquo29

επιτελεστικές κατασκευές

To έργο NoGhostJustaShell των Pierre Huyghe και PhilippeParreno (1999-2002) έχει συζητηθεί από τον Foster30 ως οριακήπερίπτωση αρχειακής τέχνης που μεταφέρει στο φυσικό (εκθεσιακό) χώρο έννοιες και πρακτικές επιτέλεσης που χαρακτηρίζουν κυρίως το διαδικτυακό μοντέλο διαχείρισης των αρχείων όπως η δειγματοληψία (sampling) η διαμοίραση (sharing) αλλά και μια σκέψη για τα πνευματικά δικαιώματα τη μετα-παραγωγή (post-production) Ο ιστορικός κάνει έναν διαχωρισμό ανάμεσα στην αρχειακή τέχνη και την τέχνη των δεδομένων (database art) η πρώτη επιζητά την laquoανθρώπινη ερμηνείαraquo και όχι τη μηχανική επεξεργασία αναφέρεται σε υλικό laquoανθεκτικόraquo και όχι laquoανταλλάξιμοraquo31 Παρακολουθούμε το αποτέλεσμα της γέννησης και ανάπτυξης ενός αρχείου βασισμένου σε ένα σενάριο που περιλαμβάνει την αγορά δικαιωμάτων ενός αποτυχημένου χαρακτήρα manga από τη βιομηχανία κινούμενων σχεδίων της Ιαπωνίας και την παραχώρησή του σε καλλιτέχνες με παράλληλες αναθέσεις για την παραγωγή έργων ιδεών αφηγήσεων που σκοπό έχουν να διαμορφώσουν τη φανταστική νέα ταυτότητά του Πρόκειται για ένα έργο που γίνεται μια laquoαλυσίδα από έργαraquo laquoμια δυναμική μορφή που παρήγαγε μορφές που αποτελούν μέρη τηςraquo32 Το έργο χρησιμοποιεί το αρχειακό σενάριο για να δοκιμάσει ένα νέο είδος επιμελητικής πρακτικής και να υποδείξει μια εναλλακτική δυνατότητα αρχειακής εγκατάστασης που διασπείρεται σε διαφορετικούς χώρους της τέχνης και περιλαμβάνει συλλογές υλικού σε διαφορετικά μέσα Είναι μια εξωδικτυακή αρχειακή επιτέλεση χωρίς την πρόθεση θέσμισης και δημιουργίας δημόσιας σφαίρας

Σε αντίθεση με την επιμελητικού τύπου διαδικασία συλλογής των Huyghe και Parreno το ParkFiction (1995-2005) είναι ένα παράδειγμα εξωδικτυακής επιτέλεσης που εκκινώντας από μια πρόθεση εναλλακτικού αστικού σχεδιασμού με σκοπό να παρεμποδιστεί το επιχειρηματικό και κρατικό σχέδιο εξευγενισμού στην περιοχή St Pauli του Αμβούργου εγκαθιστά την αρχειοθέτηση ως θεσμίζουσα πρακτική33 Το ParkFiction αυτοπροσδιορίζεται ως ένα σχήμα συλλογικής παραγωγής επιθυμιών για ένα πάρκο Το laquoαρχείο επιθυμιώνraquo αποτέλεσε ένα από τα εργαλεία αυτής της παραγωγής εγκαθιστώντας ζωντανές πλατφόρμες ανταλλαγής ανάμεσα σε ετερόκλητες ομάδες τους κατοίκους της περιοχής του St Pauli κοινωνικές οργανώσεις την τοπική εκκλησία ιδιοκτήτες καταστημάτων και καφέ το κίνημα καταλήψεων την

Πάνος Κούρος 35

πολιτικοποιημένη καλλιτεχνική κοινότητα τη μουσική σκηνή γύρω από το Golden Pudel Klub Αν και έδωσε συγκεκριμένο σχήμα στην τελική υλοποίηση του πάρκου το αρχείο μπορεί να ιδωθεί ως ένα είδος επιβράδυνσης της δράσης σε μια μεγάλης διάρκειας επιτέλεση που επέτρεψε να κινηθεί όχι χωρίς ένταση και συγκρούσεις ένα σύνολο σχέσεων ανθρώπων ιδεών ταυτοτήτων τοποθεσιών Όπως σημειώνει ο Raunig laquoη διαδικασία αυτή μέσω της οποίας προέκυψε το πάρκο δεν είναι αναγνωρίσιμη στα ldquoαντικείμεναrdquo η εκρηκτικότητα της δημιουργίας τους η σύνδεση του μοναδικού και του συλλογικού στην παραγωγή επιθυμίας παραμένουν κρυμμένεςraquo34

Ένα σημαντικό μέρος των πρακτικών διαδικτυακής τέχνης (netart) από το 1994 εστίασε στις επικοινωνιακές διαδράσεις σε μια διευρυμένη από τα ηλεκτρονικά μέσα δημόσια επικράτεια θέτοντας ζητήματα πρόσβασης συμμετοχής παραγωγής κοινότητας Οι πρώιμες διαδικτυακές πλατφόρμες επικοινωνίας της netart όπως οι TheThing 7-11 Nettime και Syndicate έχουν συζητηθεί ως προτάσεις τέχνης35 Μπορούμε όμως να τις δούμε ως επιτελεστικές αρχειακές πρακτικές που επιχειρούν αφενός να συγκροτήσουν μια laquoκοινότητα παραγωγώνraquo και αφετέρου να παραγάγουν έναν λόγο για την (πολιτική) διαδικτυακή τέχνη την ίδια στιγμή που συμβαίνει Οι διαδικτυακές αυτές πλατφόρμες συγκροτούνται αρχειακά με την έννοια της θέσμισης μιας οργανωτικής βάσης για την κριτική πλαισίωση των έργων καθώς παράγονται για την παραγωγή νέων έργων και νέου κοινού σε απόσταση από τους υπάρχοντες θεσμούς τέχνης Σε αντίθεση με την έκθεση πολιτικών ντοκουμέντων που επιχειρεί τα τελευταία χρόνια μια αποδεκτή στο πλαίσιο της αισθητικής αυτονομίας laquoπολιτικήraquo τέχνη ndashτην πολιτική θεματοποίηση του αρχείουndash η αρχειακή αυτή δομή είναι μια πολιτική επιτέλεση που συνδέει τη δημόσια τέχνη με τις τακτικές ακτιβισμού των νέων μέσων (tactical media) Μέρος της πολιτικής αυτής επιτέλεσης είναι ο πειραματισμός σε πράξεις αρχειακής συγγραφής που βασίζονται σε εκκεντρικούς και επιτελεστικούς τρόπους συλλογικής ταυτότητας Για παράδειγμα στην ταχυδρομική λίστα 7-11 laquoτα περισσότερα μηνύματα ήσαν πρακτικά μη αναγνώσιμα έχοντας όλη τη σχετική τους αξία στην κυκλοφορία και ανταλλαγή

34 Όπ σ 18435 Βλ Josephine Bosma ldquoConstructing Media Spaces - The novelty of net(worked) art was and

is all about access and engagementrdquo 2005 httpwwwmedienkunstnetzdethemespublic_

sphere_smedia_spaces1 [πρόσβαση 2532011]36 Joseacute Luis Brea ldquoOnline Communities Experimental Communication in the Virtual

Diasporardquo στο Gerardo Mosquera and Jean Fisher (eds) OverHereInterantionalPerspectivesonArt

andCulture New York New Museum of Contemporary Art - MIT Press 2004 σ 20137 Antonio Muntadas ldquoIntroductory Notes to The File Roomrdquo 1994 httpwwwthefileroom

orgdocumentsIntrohtml [πρόσβαση 2532011]38 Όπ39 Πρόκειται για την ομάδα 0x2620 από το Βερολίνο το Alternative Law Forum από την Μπακαλόρ

και τρεις οργανώσεις από τη Βομβάη Majlis Point of View και ChitrakarkhanaCAMP

Βλ ldquoPadMardquo PadMa About 2008 httppadmaabout (πρόσβαση 2532011)

Πάνος Κούρος 36

καθαρών σημαινόντων (hellip) Την ίδια στιγμή ένα σύνθετο σύστημα ψευδωνύμων και συνεχούς εναλλαγής προσώπων σήμαινε ότι η λίστα δεν είχε σταθερό συντονιστή ακόμα και τα αναγνωριστικά της μπορούσαν να τροποποιηθούν από τους συμμετέχοντες (hellip) Είναι φανερό ότι αυτή η ομάδα είχε μικρό ενδιαφέρον στον διάλογο ή στην ορθολογική συζήτηση έτσι το φόρουμ σταδιακά έγινε ένα είδος συλλογικού μακροέργου της netart Η πρόθεση ήταν η συμμετοχή σε ένα επικοινωνιακό παιχνίδι δημιουργίας μιας κοινότητας που δεν υπήρχε πέρα από τις καταστατικές της πράξεις επικοινωνίαςraquo36

Ένα από τα πρώτα διαδικτυακά έργα το FileRoom του Muntadas (1994) χρησιμοποιεί παράλληλα τα μέσα της εγκατάστασης και του διαδικτύου ως επιτελεστικών εργαστηρίων παραγωγής ενός αρχείου που αναφέρεται στο ίδιο το αρχείο ως τόπο εξουσίας και ελέγχου Το αρχείο θεματοποιεί εκείνο που αποσιωπείται ή διαγράφεται από κάθε αρχείο την απόσυρση της μνήμης σε κάθε περίπτωση κοινωνικής πολιτικής θρησκευτικής πολιτισμικής λογοκρισίας τώρα και μέσω της ιστορίας σε διαφορετικά πλαίσια χώρες και πολιτισμούς Το αρχείο δεν ορίζει επιστημονικά ή άλλα κριτήρια για τις καταχωρήσεις Είναι laquoένα ανοιχτό σύστημα που καθίσταται ενεργό ldquoκαταχωρείταιrdquo και αναπτύσσεται διαμέσου της δημόσιας διαδικασίας της ίδιας της ύπαρξής τουraquo37 Η δημόσια αυτή αρχειοθέτηση κατασκευάζει στο διαδίκτυο και στον χώρο της βιβλιοθήκης του Κέντρου Πολιτισμού του Σικάγου έναν κοινωνικό χρόνο όπου αρχειοθέτες και χρήστες του αρχείου συναντώνται μιλούν έρχονται αντιμέτωποι με τις δικές τους αποφάσεις για τη διατύπωση του αρχειοθετούμενου με τις αντιφάσεις του ίδιου του συστήματος αρχειοθέτησης με την αυτο-λογοκρισία laquoχωρίς την οποία η λογοκρισία δεν θα μπορούσε να λειτουργήσειhellipraquo38

Το τρίτο παράδειγμα επιτελεστικού αρχείου παρεμβαίνει κυρίως στον μηχανισμό διαδικτυακής δομής της πληροφορίας σε ένα έργο που οργανώνεται από διαφορετικές συλλογικότητες Το Padma (Public Access Digital Media Archive) (2008 έως σήμερα) σχεδιασμένο από συνεργαζόμενες ομάδες και οργανώσεις τέχνης πολιτικής και τεχνολογίας39 διαχειρίζεται ένα τεράστιο απόθεμα υλικού βίντεο που η παραγωγή του έχει γίνει στην Ινδία από τη δεκαετία του rsquo90 κατά τη λεγόμενη laquoεπανάσταση του DVraquo και παραμένει εκτός αρχείων καθώς δεν αποτελεί ολοκληρωμένο έργο ανεπεξέργαστες λήψεις ανολοκλήρωτες δοκιμές υλικό φιλμ που έχει βρεθεί Είναι σκόρπιο υλικό που παραμένει εκτός συστήματος διανομής που οι διανομείς δημιουργοί ή θεατές αποσιωπούν ή αποκλείουν Η παραγωγή του έχει γίνει κυρίως στη Βομβάη και την Μπανγκαλόρ και αφορά τεκμηριώσεις των μετασχηματισμών του αστικού τοπίου της καθημερινής ζωής στον δρόμο και στο σπίτι τυχαίων συναντήσεων επιθέσεων της αστυνομίας διαμαρτυριών ταξιδιών με κάρα και άλλα μεταφορικά μέσα συζητήσεων με διαφορετικούς φορείς της κοινότητας του κράτους ή των επιχειρήσεων παικτών και πρακτορείων έργων τέχνης

Πάνος Κούρος 37

φιλμ αποσπασμάτων από φιλμ ευρεθέντος υλικού κά40 Το έργο σχεδιάζει μια δημόσια πλατφόρμα επιτελεστικής αρχειοθέτησης ανοιχτής πηγής (open source) που διαχειρίζεται στο παρόν μια πυκνή μετα-πληροφορία του βίντεο Αυτή σχετίζεται με την επεξεργασία μεταγραφή σχολιασμό επαναπλαισίωση του υπάρχοντος υλικού από αρχειοθέτες ερευνητές κατοίκους καλλιτέχνες ακτιβιστές Eισάγει μια νέα εκτός των υπαρχόντων (ντοκιμαντέρ βίντεο-κλιπ κά) μορφή διαδικτυακού βίντεο που η σημασία του βρίσκεται στην πολιτική επιτέλεση που φέρνουν η συλλογική συγγραφή επαναπλαισίωσης του υλικού και οι πολλαπλές συνδέσεις και ταξινομήσεις προς χρήσεις

Το Μνημηδέν (1999-2001)41 είναι παραδειγματικό μιας σειράς αρχειακών έργων που λειτουργούν σε συνδυασμένα πεδία διαμεσολαβημένης και πρόσωπο-με-πρόσωπο επικοινωνίας και για τα οποία εργάστηκα είτε ο ίδιος είτε σε συνεργασία με άλλους καλλιτέχνες και ομάδες από το 1999 έως σήμερα Πρόκειται για εργασίες αρχειοθέτησης που δεν επιδιώκουν να εμφανίσουν τις λανθάνουσες ή αποσιωπημένες συνιστώσες της ιστορικής πληροφορίας αλλά αναλαμβάνουν να θέσουν σε κίνηση ένα σύστημα προβληματοποίησης του παρόντος χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό τακτικών σωματικής μετακίνησης και διαδικτυακών μέσων που δημοσιεύουν τις ανταλλαγές των αναπαραγωγών της εμπειρίας ενός τόπου Ένα laquoβουβόraquo ιστορικό μνημείο της Θεσσαλονίκης η καθημερινή ζωή σε έναν παραδοσιακό οικισμό της Αρκαδίας και σε ένα προάστιο του Τελ Αβίβ η Κωνσταντινούπολη κατά τη διάρκεια μεγάλων πολιτισμικών διοργανώσεων μια περιοχή υπό εξευγενισμό στο Λονδίνο τα γκετοποιημένα προάστια του Βερολίνου η πρόσφατη ιστορία του καταυλισμού των προσφύγων στην Πάτρα είναι ορισμένοι από τους τόπους στις συγκεκριμένες περιστάσεις των οποίων δοκιμάζεται μια παραγωγική έννοια αρχείου42 Τόσο η σωματική διάσχιση του τόπου όσο και η ψηφιακή ανακύκληση των περιεχομένων παράγουν επαυξημένες

40 Όπ41 Μνημηδέν (1999-2001) στο διαδίκτυο και στο κτήριο των Οθωμανικών Λουτρών Χαμάμ Μπέη

στη Θεσσαλονίκη Βλ Panos Kouros ldquoMnemeden a netperformance of mnemonic

conceptionsrdquo στο Laura Knott Bernd Kracke eds SkyArt Cambridge CAVS MIT

2002 σ 186-18942 Πρόκειται για τα έργα ΜνημηδένΔιατόπιαΔιασχίζονταςτοτοπίοπαράγονταςδίκτυατόπου (2003)

σε συνεργασία με τον Δήμο Δημητρίου και τη Stephanie Benzaquin στη Στεμνίτσα Αρκαδίας

την Πάτρα και το Holon Τελ Αβίβ Apothecae (Γρηγόριος Φαρμάκης) (2005) στην Μπιενάλε και

στο Παγκόσμιο Συνέδριο της UIA στην Κωνσταντινούπολη ConversationsCuratives (2009) στο

Elephant amp Castle Λονδίνο CitySeedRefuge (2010) σε συνεργασία με τη Susanne Gerber

Βερολίνο 3πρόσωπα (Γρηγόριος Φαρμάκης) στο πλαίσιο του ArchivePublic43 Πρόκειται για το κείμενο LocusSolus του Raymond Roussel το οποίο βασίζεται σε μια σύνθετη

επιτελεστική διαδικασία συγγραφής και αποτελεί εννοιολογική βάση του έργου Conversations

Curatives (ΣυζητήσειςΘεραπείας)44 Το βίκι-αρχείο οργανώνεται ως μια διαδικτυακή επιφάνεια συλλογικής συγγραφής45 Βλ Gregorios Pharmakis ldquoWho Is Gregorios Pharmakisrdquo 2009 httpgregorios-pharmakis

pbworkscomwpage15973164who20is [πρόσβαση 2532011] 46 Βλ Appadurai όπ

Πάνος Κούρος 38

πραγματικότητες των τόπων ή γίνονται θέατρα νέων και απρόσμενων δημοσίων σφαιρών Ας δούμε τη λειτουργία της συγχρονίας στα έργα Διατόπιακαι ConversationsCuratives οι λόγοι ενός τόπου εισάγονται σε άλλες τοπικότητες υπόκεινται σε διαμορφώσεις εκτός του τόπου Η επαναπλαισίωση αυτή αλλάζει τις σημασίες του τόπου Ή ακόμα ένας ιδιαίτερος λόγος (ένα κείμενο του Raymond Roussel)43 εισάγεται σε έναν τόπο συνδέεται με τοπικούς λόγους οι οποίοι γίνονται με τη σειρά τους αφορμή για νέους λόγους καθώς επιτελούνται από συγγραφείς που συμμετέχουν από μακριά Οι περιφορές των ανθρώπων και οι περιφορές των λόγων ανάμεσα σε τόπους είναι τα μέσα που θέτουν σε κίνηση την επιτέλεση Η επιτέλεση αναπτύσσεται σε ένα βίκι-αρχείο44 Ορισμένα αρχειακά στιγμιότυπα δημοσιεύονται στους τόπους συλλογής της συνοικίας Elephant amp Castle του Λονδίνου

Μια άλλη σειρά έργων περιστρέφεται γύρω από το πρόσωπο και την ταυτότητα του αρχειοθέτη σε συλλογικές δράσεις Ο Γρηγόριος Φαρμάκης είναι μια ανοιχτή ταυτότητα που συγκροτείται από τις δράσεις των προσώπων που συμμετέχουν κάθε φορά σε ένα ανοιχτό πλαίσιο εργασιών πεδίου Ορισμένοι κανονισμοί καθορίζουν τις συνθήκες δράσης του προσώπου Είναι οι λόγοι επανακαθορισμού των πλαισίων δράσης και οι αναπαραγωγές των δράσεων που αρχειοθετούν το πληθυντικό πρόσωπο του αρχειοθέτη Μια πλατφόρμα βίκι ταυτίζεται με αυτή την αρχειακή επιτέλεση ταυτότητας laquoΟι εργασίες του Γρηγορίου Φαρμάκη σταθεροποιούν μέσω της εννόησης της αστάθειας του προσώπου μια νέα δυνατότητα για μια ldquoενοποιημένηrdquo κοινοτική πρακτική Αυτή η κοινοτική πρακτική οδηγεί σε μια προβληματική διαμόρφωση ldquoυποκειμένουrdquo μέσω μιας διαδικασίας βίκι Η διαδικασία βίκι χαρακτηρίζεται από την έννοια ενός κοινοτικού άδειου επιτελεστικού φαντασματικού ενοποιημένου κέντρου τη δέσμευση στην εργασία που αναλαμβάνεται που είναι το μόνο ενοποιημένο σχήμα τον ανοιχτό χαρακτήρα αυτού του σχήματος που αντικαθιστά την έννοια της ατομικότητας με μια έννοια ενός φαντασματικού δρώντος προσώπουraquo45 Στο έργο 3πρόσωπα σε μια ιδιαίτερα εκρηκτική κοινωνική συνθήκη της Πάτρας ο ηλεκτρολόγος που συνδέει το ρεύμα στον αυτοσχέδιο καταυλισμό προσφύγων ο μουσειάρχης που διατηρεί ένα ερασιτεχνικό laquoμουσείοraquo πολύτιμων λίθων και ο αγωνιστής που δραστηριοποιείται στην έκδοση της αναρχικής εφημερίδας Βαβυλωνία στον υπό κατάληψη χώρο του Ιστορικού Παραρτήματος του Πανεπιστημίου Πατρών συνομιλούν και επεξηγούν τις δράσεις τους σε ένα τριπλό χρονολόγιο που ενημερώνεται με τη μορφή παρτιτούρας Στο τέλος της επιτέλεσης η παρτιτούρα στέλνεται προς φύλαξη στο κλειστό ιδιωτικό μουσείο του μουσειάρχη στο προάστιο Αρόη της Πάτρας

Με διαφορετικές τακτικές τα παραπάνω έργα δοκιμάζουν αρχειακές επιτελέσεις οργανώνουν τον αρχειακό χρόνο Αν έχουν κάποια χωρική υπόσταση αυτή είναι μέρος μιας ζωντανής διαδικασίας αρχειοθέτησης Η συγχρονικότητα της επιτέλεσης σε απόμακρες

Πάνος Κούρος 39

ή πρόσωπο με πρόσωπο συναντήσεις δημιουργεί πεδία δημόσιας συνεκφώνησης μια δυνατότητα σύνδεσης δημοσίων σφαιρών σε διαφορετικά στάδια της αρχειοθέτησης Επινοούν μορφές συμμετοχής και συλλογικής συγγραφής καθορίζουν τους ρόλους και την ευθύνη των υποκειμένων κατά την ανάπτυξη του αρχειακού χρόνου ρυθμίζουν διαφορετικά επίπεδα διάδρασης ανάμεσα σε πρόσωπα κοινωνικές ομάδες θεσμούς πρακτικές θεματικές περιοχές μέσα φυσικούς και εικονικούς χώρους Μέρος της στρατηγικής τους είναι η οργάνωση διατάξεων σεναρίων και μηχανισμών που επιτρέπουν τη διάχυση κυκλοφορία ανακύκληση των αρχειακών δεδομένων σε διανεμημένες διαδικασίες Είναι κεντρόφυγες διαδικασίες που αντιστέκονται στη θεματοποίηση του αρχείου και στην έγκλεισή του στον λόγο της τέχνης Παρεμβαίνουν με μια πρόθεση διαφορετικής θέσμισης εντός του κόσμου της τέχνης προβληματοποιούν τις τοπικές συνθήκες κοινωνικών χώρων και πολιτισμικών θεσμών Στρέφουν το ενδιαφέρον όχι στην αρχειακή συσσώρευση και διατήρηση στην laquoιδεολογία του ίχνουςraquo αλλά στη στιγμή ομιλίας και πράξης που φέρει τη laquoδυνατότητα της προσδοκίαςraquo46 Ενώ εκκινούν από μια πρόθεση ενεργούς θέσμισης οργάνωσης τακτικών δράσης εμμένουν στο πολιτικό πεδίο των επιτελέσεων laquoπράξης και ομιλίαςraquo τη στιγμή που συμβαίνουν

Αναθεωρημένη εκδοχή του κειμένου που περιλαμβάνεται στον συλλογικό τόμο

Α-ΙΔ Μεταξάς (επιμ) ΠολιτικήΕπιστήμηΔιακλαδικήκαικριτικήπροσέγγισητηςπολιτικής

πράξης Αθήνα Σάκκουλας (υπό έκδοση)

Πάνος Κούρος 40

οργάνωσης και αποδιοργάνωσηςmiddot επιτελούνται σε απουσία σταθερού υπόβαθρου εκεί όπου η σημασία και η ενότητα του κοινωνικού γίνεται διαπραγματεύσιμη έτσι ώστε η δημοκρατική προοπτική να σχετίζεται με αυτό που ο Lefort ονομάζει laquoεικόνα του κενού χώρουraquo29

επιτελεστικές κατασκευές

To έργο NoGhostJustaShell των Pierre Huyghe και PhilippeParreno (1999-2002) έχει συζητηθεί από τον Foster30 ως οριακήπερίπτωση αρχειακής τέχνης που μεταφέρει στο φυσικό (εκθεσιακό) χώρο έννοιες και πρακτικές επιτέλεσης που χαρακτηρίζουν κυρίως το διαδικτυακό μοντέλο διαχείρισης των αρχείων όπως η δειγματοληψία (sampling) η διαμοίραση (sharing) αλλά και μια σκέψη για τα πνευματικά δικαιώματα τη μετα-παραγωγή (post-production) Ο ιστορικός κάνει έναν διαχωρισμό ανάμεσα στην αρχειακή τέχνη και την τέχνη των δεδομένων (database art) η πρώτη επιζητά την laquoανθρώπινη ερμηνείαraquo και όχι τη μηχανική επεξεργασία αναφέρεται σε υλικό laquoανθεκτικόraquo και όχι laquoανταλλάξιμοraquo31 Παρακολουθούμε το αποτέλεσμα της γέννησης και ανάπτυξης ενός αρχείου βασισμένου σε ένα σενάριο που περιλαμβάνει την αγορά δικαιωμάτων ενός αποτυχημένου χαρακτήρα manga από τη βιομηχανία κινούμενων σχεδίων της Ιαπωνίας και την παραχώρησή του σε καλλιτέχνες με παράλληλες αναθέσεις για την παραγωγή έργων ιδεών αφηγήσεων που σκοπό έχουν να διαμορφώσουν τη φανταστική νέα ταυτότητά του Πρόκειται για ένα έργο που γίνεται μια laquoαλυσίδα από έργαraquo laquoμια δυναμική μορφή που παρήγαγε μορφές που αποτελούν μέρη τηςraquo32 Το έργο χρησιμοποιεί το αρχειακό σενάριο για να δοκιμάσει ένα νέο είδος επιμελητικής πρακτικής και να υποδείξει μια εναλλακτική δυνατότητα αρχειακής εγκατάστασης που διασπείρεται σε διαφορετικούς χώρους της τέχνης και περιλαμβάνει συλλογές υλικού σε διαφορετικά μέσα Είναι μια εξωδικτυακή αρχειακή επιτέλεση χωρίς την πρόθεση θέσμισης και δημιουργίας δημόσιας σφαίρας

Σε αντίθεση με την επιμελητικού τύπου διαδικασία συλλογής των Huyghe και Parreno το ParkFiction (1995-2005) είναι ένα παράδειγμα εξωδικτυακής επιτέλεσης που εκκινώντας από μια πρόθεση εναλλακτικού αστικού σχεδιασμού με σκοπό να παρεμποδιστεί το επιχειρηματικό και κρατικό σχέδιο εξευγενισμού στην περιοχή St Pauli του Αμβούργου εγκαθιστά την αρχειοθέτηση ως θεσμίζουσα πρακτική33 Το ParkFiction αυτοπροσδιορίζεται ως ένα σχήμα συλλογικής παραγωγής επιθυμιών για ένα πάρκο Το laquoαρχείο επιθυμιώνraquo αποτέλεσε ένα από τα εργαλεία αυτής της παραγωγής εγκαθιστώντας ζωντανές πλατφόρμες ανταλλαγής ανάμεσα σε ετερόκλητες ομάδες τους κατοίκους της περιοχής του St Pauli κοινωνικές οργανώσεις την τοπική εκκλησία ιδιοκτήτες καταστημάτων και καφέ το κίνημα καταλήψεων την

Πάνος Κούρος 35

πολιτικοποιημένη καλλιτεχνική κοινότητα τη μουσική σκηνή γύρω από το Golden Pudel Klub Αν και έδωσε συγκεκριμένο σχήμα στην τελική υλοποίηση του πάρκου το αρχείο μπορεί να ιδωθεί ως ένα είδος επιβράδυνσης της δράσης σε μια μεγάλης διάρκειας επιτέλεση που επέτρεψε να κινηθεί όχι χωρίς ένταση και συγκρούσεις ένα σύνολο σχέσεων ανθρώπων ιδεών ταυτοτήτων τοποθεσιών Όπως σημειώνει ο Raunig laquoη διαδικασία αυτή μέσω της οποίας προέκυψε το πάρκο δεν είναι αναγνωρίσιμη στα ldquoαντικείμεναrdquo η εκρηκτικότητα της δημιουργίας τους η σύνδεση του μοναδικού και του συλλογικού στην παραγωγή επιθυμίας παραμένουν κρυμμένεςraquo34

Ένα σημαντικό μέρος των πρακτικών διαδικτυακής τέχνης (netart) από το 1994 εστίασε στις επικοινωνιακές διαδράσεις σε μια διευρυμένη από τα ηλεκτρονικά μέσα δημόσια επικράτεια θέτοντας ζητήματα πρόσβασης συμμετοχής παραγωγής κοινότητας Οι πρώιμες διαδικτυακές πλατφόρμες επικοινωνίας της netart όπως οι TheThing 7-11 Nettime και Syndicate έχουν συζητηθεί ως προτάσεις τέχνης35 Μπορούμε όμως να τις δούμε ως επιτελεστικές αρχειακές πρακτικές που επιχειρούν αφενός να συγκροτήσουν μια laquoκοινότητα παραγωγώνraquo και αφετέρου να παραγάγουν έναν λόγο για την (πολιτική) διαδικτυακή τέχνη την ίδια στιγμή που συμβαίνει Οι διαδικτυακές αυτές πλατφόρμες συγκροτούνται αρχειακά με την έννοια της θέσμισης μιας οργανωτικής βάσης για την κριτική πλαισίωση των έργων καθώς παράγονται για την παραγωγή νέων έργων και νέου κοινού σε απόσταση από τους υπάρχοντες θεσμούς τέχνης Σε αντίθεση με την έκθεση πολιτικών ντοκουμέντων που επιχειρεί τα τελευταία χρόνια μια αποδεκτή στο πλαίσιο της αισθητικής αυτονομίας laquoπολιτικήraquo τέχνη ndashτην πολιτική θεματοποίηση του αρχείουndash η αρχειακή αυτή δομή είναι μια πολιτική επιτέλεση που συνδέει τη δημόσια τέχνη με τις τακτικές ακτιβισμού των νέων μέσων (tactical media) Μέρος της πολιτικής αυτής επιτέλεσης είναι ο πειραματισμός σε πράξεις αρχειακής συγγραφής που βασίζονται σε εκκεντρικούς και επιτελεστικούς τρόπους συλλογικής ταυτότητας Για παράδειγμα στην ταχυδρομική λίστα 7-11 laquoτα περισσότερα μηνύματα ήσαν πρακτικά μη αναγνώσιμα έχοντας όλη τη σχετική τους αξία στην κυκλοφορία και ανταλλαγή

34 Όπ σ 18435 Βλ Josephine Bosma ldquoConstructing Media Spaces - The novelty of net(worked) art was and

is all about access and engagementrdquo 2005 httpwwwmedienkunstnetzdethemespublic_

sphere_smedia_spaces1 [πρόσβαση 2532011]36 Joseacute Luis Brea ldquoOnline Communities Experimental Communication in the Virtual

Diasporardquo στο Gerardo Mosquera and Jean Fisher (eds) OverHereInterantionalPerspectivesonArt

andCulture New York New Museum of Contemporary Art - MIT Press 2004 σ 20137 Antonio Muntadas ldquoIntroductory Notes to The File Roomrdquo 1994 httpwwwthefileroom

orgdocumentsIntrohtml [πρόσβαση 2532011]38 Όπ39 Πρόκειται για την ομάδα 0x2620 από το Βερολίνο το Alternative Law Forum από την Μπακαλόρ

και τρεις οργανώσεις από τη Βομβάη Majlis Point of View και ChitrakarkhanaCAMP

Βλ ldquoPadMardquo PadMa About 2008 httppadmaabout (πρόσβαση 2532011)

Πάνος Κούρος 36

καθαρών σημαινόντων (hellip) Την ίδια στιγμή ένα σύνθετο σύστημα ψευδωνύμων και συνεχούς εναλλαγής προσώπων σήμαινε ότι η λίστα δεν είχε σταθερό συντονιστή ακόμα και τα αναγνωριστικά της μπορούσαν να τροποποιηθούν από τους συμμετέχοντες (hellip) Είναι φανερό ότι αυτή η ομάδα είχε μικρό ενδιαφέρον στον διάλογο ή στην ορθολογική συζήτηση έτσι το φόρουμ σταδιακά έγινε ένα είδος συλλογικού μακροέργου της netart Η πρόθεση ήταν η συμμετοχή σε ένα επικοινωνιακό παιχνίδι δημιουργίας μιας κοινότητας που δεν υπήρχε πέρα από τις καταστατικές της πράξεις επικοινωνίαςraquo36

Ένα από τα πρώτα διαδικτυακά έργα το FileRoom του Muntadas (1994) χρησιμοποιεί παράλληλα τα μέσα της εγκατάστασης και του διαδικτύου ως επιτελεστικών εργαστηρίων παραγωγής ενός αρχείου που αναφέρεται στο ίδιο το αρχείο ως τόπο εξουσίας και ελέγχου Το αρχείο θεματοποιεί εκείνο που αποσιωπείται ή διαγράφεται από κάθε αρχείο την απόσυρση της μνήμης σε κάθε περίπτωση κοινωνικής πολιτικής θρησκευτικής πολιτισμικής λογοκρισίας τώρα και μέσω της ιστορίας σε διαφορετικά πλαίσια χώρες και πολιτισμούς Το αρχείο δεν ορίζει επιστημονικά ή άλλα κριτήρια για τις καταχωρήσεις Είναι laquoένα ανοιχτό σύστημα που καθίσταται ενεργό ldquoκαταχωρείταιrdquo και αναπτύσσεται διαμέσου της δημόσιας διαδικασίας της ίδιας της ύπαρξής τουraquo37 Η δημόσια αυτή αρχειοθέτηση κατασκευάζει στο διαδίκτυο και στον χώρο της βιβλιοθήκης του Κέντρου Πολιτισμού του Σικάγου έναν κοινωνικό χρόνο όπου αρχειοθέτες και χρήστες του αρχείου συναντώνται μιλούν έρχονται αντιμέτωποι με τις δικές τους αποφάσεις για τη διατύπωση του αρχειοθετούμενου με τις αντιφάσεις του ίδιου του συστήματος αρχειοθέτησης με την αυτο-λογοκρισία laquoχωρίς την οποία η λογοκρισία δεν θα μπορούσε να λειτουργήσειhellipraquo38

Το τρίτο παράδειγμα επιτελεστικού αρχείου παρεμβαίνει κυρίως στον μηχανισμό διαδικτυακής δομής της πληροφορίας σε ένα έργο που οργανώνεται από διαφορετικές συλλογικότητες Το Padma (Public Access Digital Media Archive) (2008 έως σήμερα) σχεδιασμένο από συνεργαζόμενες ομάδες και οργανώσεις τέχνης πολιτικής και τεχνολογίας39 διαχειρίζεται ένα τεράστιο απόθεμα υλικού βίντεο που η παραγωγή του έχει γίνει στην Ινδία από τη δεκαετία του rsquo90 κατά τη λεγόμενη laquoεπανάσταση του DVraquo και παραμένει εκτός αρχείων καθώς δεν αποτελεί ολοκληρωμένο έργο ανεπεξέργαστες λήψεις ανολοκλήρωτες δοκιμές υλικό φιλμ που έχει βρεθεί Είναι σκόρπιο υλικό που παραμένει εκτός συστήματος διανομής που οι διανομείς δημιουργοί ή θεατές αποσιωπούν ή αποκλείουν Η παραγωγή του έχει γίνει κυρίως στη Βομβάη και την Μπανγκαλόρ και αφορά τεκμηριώσεις των μετασχηματισμών του αστικού τοπίου της καθημερινής ζωής στον δρόμο και στο σπίτι τυχαίων συναντήσεων επιθέσεων της αστυνομίας διαμαρτυριών ταξιδιών με κάρα και άλλα μεταφορικά μέσα συζητήσεων με διαφορετικούς φορείς της κοινότητας του κράτους ή των επιχειρήσεων παικτών και πρακτορείων έργων τέχνης

Πάνος Κούρος 37

φιλμ αποσπασμάτων από φιλμ ευρεθέντος υλικού κά40 Το έργο σχεδιάζει μια δημόσια πλατφόρμα επιτελεστικής αρχειοθέτησης ανοιχτής πηγής (open source) που διαχειρίζεται στο παρόν μια πυκνή μετα-πληροφορία του βίντεο Αυτή σχετίζεται με την επεξεργασία μεταγραφή σχολιασμό επαναπλαισίωση του υπάρχοντος υλικού από αρχειοθέτες ερευνητές κατοίκους καλλιτέχνες ακτιβιστές Eισάγει μια νέα εκτός των υπαρχόντων (ντοκιμαντέρ βίντεο-κλιπ κά) μορφή διαδικτυακού βίντεο που η σημασία του βρίσκεται στην πολιτική επιτέλεση που φέρνουν η συλλογική συγγραφή επαναπλαισίωσης του υλικού και οι πολλαπλές συνδέσεις και ταξινομήσεις προς χρήσεις

Το Μνημηδέν (1999-2001)41 είναι παραδειγματικό μιας σειράς αρχειακών έργων που λειτουργούν σε συνδυασμένα πεδία διαμεσολαβημένης και πρόσωπο-με-πρόσωπο επικοινωνίας και για τα οποία εργάστηκα είτε ο ίδιος είτε σε συνεργασία με άλλους καλλιτέχνες και ομάδες από το 1999 έως σήμερα Πρόκειται για εργασίες αρχειοθέτησης που δεν επιδιώκουν να εμφανίσουν τις λανθάνουσες ή αποσιωπημένες συνιστώσες της ιστορικής πληροφορίας αλλά αναλαμβάνουν να θέσουν σε κίνηση ένα σύστημα προβληματοποίησης του παρόντος χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό τακτικών σωματικής μετακίνησης και διαδικτυακών μέσων που δημοσιεύουν τις ανταλλαγές των αναπαραγωγών της εμπειρίας ενός τόπου Ένα laquoβουβόraquo ιστορικό μνημείο της Θεσσαλονίκης η καθημερινή ζωή σε έναν παραδοσιακό οικισμό της Αρκαδίας και σε ένα προάστιο του Τελ Αβίβ η Κωνσταντινούπολη κατά τη διάρκεια μεγάλων πολιτισμικών διοργανώσεων μια περιοχή υπό εξευγενισμό στο Λονδίνο τα γκετοποιημένα προάστια του Βερολίνου η πρόσφατη ιστορία του καταυλισμού των προσφύγων στην Πάτρα είναι ορισμένοι από τους τόπους στις συγκεκριμένες περιστάσεις των οποίων δοκιμάζεται μια παραγωγική έννοια αρχείου42 Τόσο η σωματική διάσχιση του τόπου όσο και η ψηφιακή ανακύκληση των περιεχομένων παράγουν επαυξημένες

40 Όπ41 Μνημηδέν (1999-2001) στο διαδίκτυο και στο κτήριο των Οθωμανικών Λουτρών Χαμάμ Μπέη

στη Θεσσαλονίκη Βλ Panos Kouros ldquoMnemeden a netperformance of mnemonic

conceptionsrdquo στο Laura Knott Bernd Kracke eds SkyArt Cambridge CAVS MIT

2002 σ 186-18942 Πρόκειται για τα έργα ΜνημηδένΔιατόπιαΔιασχίζονταςτοτοπίοπαράγονταςδίκτυατόπου (2003)

σε συνεργασία με τον Δήμο Δημητρίου και τη Stephanie Benzaquin στη Στεμνίτσα Αρκαδίας

την Πάτρα και το Holon Τελ Αβίβ Apothecae (Γρηγόριος Φαρμάκης) (2005) στην Μπιενάλε και

στο Παγκόσμιο Συνέδριο της UIA στην Κωνσταντινούπολη ConversationsCuratives (2009) στο

Elephant amp Castle Λονδίνο CitySeedRefuge (2010) σε συνεργασία με τη Susanne Gerber

Βερολίνο 3πρόσωπα (Γρηγόριος Φαρμάκης) στο πλαίσιο του ArchivePublic43 Πρόκειται για το κείμενο LocusSolus του Raymond Roussel το οποίο βασίζεται σε μια σύνθετη

επιτελεστική διαδικασία συγγραφής και αποτελεί εννοιολογική βάση του έργου Conversations

Curatives (ΣυζητήσειςΘεραπείας)44 Το βίκι-αρχείο οργανώνεται ως μια διαδικτυακή επιφάνεια συλλογικής συγγραφής45 Βλ Gregorios Pharmakis ldquoWho Is Gregorios Pharmakisrdquo 2009 httpgregorios-pharmakis

pbworkscomwpage15973164who20is [πρόσβαση 2532011] 46 Βλ Appadurai όπ

Πάνος Κούρος 38

πραγματικότητες των τόπων ή γίνονται θέατρα νέων και απρόσμενων δημοσίων σφαιρών Ας δούμε τη λειτουργία της συγχρονίας στα έργα Διατόπιακαι ConversationsCuratives οι λόγοι ενός τόπου εισάγονται σε άλλες τοπικότητες υπόκεινται σε διαμορφώσεις εκτός του τόπου Η επαναπλαισίωση αυτή αλλάζει τις σημασίες του τόπου Ή ακόμα ένας ιδιαίτερος λόγος (ένα κείμενο του Raymond Roussel)43 εισάγεται σε έναν τόπο συνδέεται με τοπικούς λόγους οι οποίοι γίνονται με τη σειρά τους αφορμή για νέους λόγους καθώς επιτελούνται από συγγραφείς που συμμετέχουν από μακριά Οι περιφορές των ανθρώπων και οι περιφορές των λόγων ανάμεσα σε τόπους είναι τα μέσα που θέτουν σε κίνηση την επιτέλεση Η επιτέλεση αναπτύσσεται σε ένα βίκι-αρχείο44 Ορισμένα αρχειακά στιγμιότυπα δημοσιεύονται στους τόπους συλλογής της συνοικίας Elephant amp Castle του Λονδίνου

Μια άλλη σειρά έργων περιστρέφεται γύρω από το πρόσωπο και την ταυτότητα του αρχειοθέτη σε συλλογικές δράσεις Ο Γρηγόριος Φαρμάκης είναι μια ανοιχτή ταυτότητα που συγκροτείται από τις δράσεις των προσώπων που συμμετέχουν κάθε φορά σε ένα ανοιχτό πλαίσιο εργασιών πεδίου Ορισμένοι κανονισμοί καθορίζουν τις συνθήκες δράσης του προσώπου Είναι οι λόγοι επανακαθορισμού των πλαισίων δράσης και οι αναπαραγωγές των δράσεων που αρχειοθετούν το πληθυντικό πρόσωπο του αρχειοθέτη Μια πλατφόρμα βίκι ταυτίζεται με αυτή την αρχειακή επιτέλεση ταυτότητας laquoΟι εργασίες του Γρηγορίου Φαρμάκη σταθεροποιούν μέσω της εννόησης της αστάθειας του προσώπου μια νέα δυνατότητα για μια ldquoενοποιημένηrdquo κοινοτική πρακτική Αυτή η κοινοτική πρακτική οδηγεί σε μια προβληματική διαμόρφωση ldquoυποκειμένουrdquo μέσω μιας διαδικασίας βίκι Η διαδικασία βίκι χαρακτηρίζεται από την έννοια ενός κοινοτικού άδειου επιτελεστικού φαντασματικού ενοποιημένου κέντρου τη δέσμευση στην εργασία που αναλαμβάνεται που είναι το μόνο ενοποιημένο σχήμα τον ανοιχτό χαρακτήρα αυτού του σχήματος που αντικαθιστά την έννοια της ατομικότητας με μια έννοια ενός φαντασματικού δρώντος προσώπουraquo45 Στο έργο 3πρόσωπα σε μια ιδιαίτερα εκρηκτική κοινωνική συνθήκη της Πάτρας ο ηλεκτρολόγος που συνδέει το ρεύμα στον αυτοσχέδιο καταυλισμό προσφύγων ο μουσειάρχης που διατηρεί ένα ερασιτεχνικό laquoμουσείοraquo πολύτιμων λίθων και ο αγωνιστής που δραστηριοποιείται στην έκδοση της αναρχικής εφημερίδας Βαβυλωνία στον υπό κατάληψη χώρο του Ιστορικού Παραρτήματος του Πανεπιστημίου Πατρών συνομιλούν και επεξηγούν τις δράσεις τους σε ένα τριπλό χρονολόγιο που ενημερώνεται με τη μορφή παρτιτούρας Στο τέλος της επιτέλεσης η παρτιτούρα στέλνεται προς φύλαξη στο κλειστό ιδιωτικό μουσείο του μουσειάρχη στο προάστιο Αρόη της Πάτρας

Με διαφορετικές τακτικές τα παραπάνω έργα δοκιμάζουν αρχειακές επιτελέσεις οργανώνουν τον αρχειακό χρόνο Αν έχουν κάποια χωρική υπόσταση αυτή είναι μέρος μιας ζωντανής διαδικασίας αρχειοθέτησης Η συγχρονικότητα της επιτέλεσης σε απόμακρες

Πάνος Κούρος 39

ή πρόσωπο με πρόσωπο συναντήσεις δημιουργεί πεδία δημόσιας συνεκφώνησης μια δυνατότητα σύνδεσης δημοσίων σφαιρών σε διαφορετικά στάδια της αρχειοθέτησης Επινοούν μορφές συμμετοχής και συλλογικής συγγραφής καθορίζουν τους ρόλους και την ευθύνη των υποκειμένων κατά την ανάπτυξη του αρχειακού χρόνου ρυθμίζουν διαφορετικά επίπεδα διάδρασης ανάμεσα σε πρόσωπα κοινωνικές ομάδες θεσμούς πρακτικές θεματικές περιοχές μέσα φυσικούς και εικονικούς χώρους Μέρος της στρατηγικής τους είναι η οργάνωση διατάξεων σεναρίων και μηχανισμών που επιτρέπουν τη διάχυση κυκλοφορία ανακύκληση των αρχειακών δεδομένων σε διανεμημένες διαδικασίες Είναι κεντρόφυγες διαδικασίες που αντιστέκονται στη θεματοποίηση του αρχείου και στην έγκλεισή του στον λόγο της τέχνης Παρεμβαίνουν με μια πρόθεση διαφορετικής θέσμισης εντός του κόσμου της τέχνης προβληματοποιούν τις τοπικές συνθήκες κοινωνικών χώρων και πολιτισμικών θεσμών Στρέφουν το ενδιαφέρον όχι στην αρχειακή συσσώρευση και διατήρηση στην laquoιδεολογία του ίχνουςraquo αλλά στη στιγμή ομιλίας και πράξης που φέρει τη laquoδυνατότητα της προσδοκίαςraquo46 Ενώ εκκινούν από μια πρόθεση ενεργούς θέσμισης οργάνωσης τακτικών δράσης εμμένουν στο πολιτικό πεδίο των επιτελέσεων laquoπράξης και ομιλίαςraquo τη στιγμή που συμβαίνουν

Αναθεωρημένη εκδοχή του κειμένου που περιλαμβάνεται στον συλλογικό τόμο

Α-ΙΔ Μεταξάς (επιμ) ΠολιτικήΕπιστήμηΔιακλαδικήκαικριτικήπροσέγγισητηςπολιτικής

πράξης Αθήνα Σάκκουλας (υπό έκδοση)

Πάνος Κούρος 40

πολιτικοποιημένη καλλιτεχνική κοινότητα τη μουσική σκηνή γύρω από το Golden Pudel Klub Αν και έδωσε συγκεκριμένο σχήμα στην τελική υλοποίηση του πάρκου το αρχείο μπορεί να ιδωθεί ως ένα είδος επιβράδυνσης της δράσης σε μια μεγάλης διάρκειας επιτέλεση που επέτρεψε να κινηθεί όχι χωρίς ένταση και συγκρούσεις ένα σύνολο σχέσεων ανθρώπων ιδεών ταυτοτήτων τοποθεσιών Όπως σημειώνει ο Raunig laquoη διαδικασία αυτή μέσω της οποίας προέκυψε το πάρκο δεν είναι αναγνωρίσιμη στα ldquoαντικείμεναrdquo η εκρηκτικότητα της δημιουργίας τους η σύνδεση του μοναδικού και του συλλογικού στην παραγωγή επιθυμίας παραμένουν κρυμμένεςraquo34

Ένα σημαντικό μέρος των πρακτικών διαδικτυακής τέχνης (netart) από το 1994 εστίασε στις επικοινωνιακές διαδράσεις σε μια διευρυμένη από τα ηλεκτρονικά μέσα δημόσια επικράτεια θέτοντας ζητήματα πρόσβασης συμμετοχής παραγωγής κοινότητας Οι πρώιμες διαδικτυακές πλατφόρμες επικοινωνίας της netart όπως οι TheThing 7-11 Nettime και Syndicate έχουν συζητηθεί ως προτάσεις τέχνης35 Μπορούμε όμως να τις δούμε ως επιτελεστικές αρχειακές πρακτικές που επιχειρούν αφενός να συγκροτήσουν μια laquoκοινότητα παραγωγώνraquo και αφετέρου να παραγάγουν έναν λόγο για την (πολιτική) διαδικτυακή τέχνη την ίδια στιγμή που συμβαίνει Οι διαδικτυακές αυτές πλατφόρμες συγκροτούνται αρχειακά με την έννοια της θέσμισης μιας οργανωτικής βάσης για την κριτική πλαισίωση των έργων καθώς παράγονται για την παραγωγή νέων έργων και νέου κοινού σε απόσταση από τους υπάρχοντες θεσμούς τέχνης Σε αντίθεση με την έκθεση πολιτικών ντοκουμέντων που επιχειρεί τα τελευταία χρόνια μια αποδεκτή στο πλαίσιο της αισθητικής αυτονομίας laquoπολιτικήraquo τέχνη ndashτην πολιτική θεματοποίηση του αρχείουndash η αρχειακή αυτή δομή είναι μια πολιτική επιτέλεση που συνδέει τη δημόσια τέχνη με τις τακτικές ακτιβισμού των νέων μέσων (tactical media) Μέρος της πολιτικής αυτής επιτέλεσης είναι ο πειραματισμός σε πράξεις αρχειακής συγγραφής που βασίζονται σε εκκεντρικούς και επιτελεστικούς τρόπους συλλογικής ταυτότητας Για παράδειγμα στην ταχυδρομική λίστα 7-11 laquoτα περισσότερα μηνύματα ήσαν πρακτικά μη αναγνώσιμα έχοντας όλη τη σχετική τους αξία στην κυκλοφορία και ανταλλαγή

34 Όπ σ 18435 Βλ Josephine Bosma ldquoConstructing Media Spaces - The novelty of net(worked) art was and

is all about access and engagementrdquo 2005 httpwwwmedienkunstnetzdethemespublic_

sphere_smedia_spaces1 [πρόσβαση 2532011]36 Joseacute Luis Brea ldquoOnline Communities Experimental Communication in the Virtual

Diasporardquo στο Gerardo Mosquera and Jean Fisher (eds) OverHereInterantionalPerspectivesonArt

andCulture New York New Museum of Contemporary Art - MIT Press 2004 σ 20137 Antonio Muntadas ldquoIntroductory Notes to The File Roomrdquo 1994 httpwwwthefileroom

orgdocumentsIntrohtml [πρόσβαση 2532011]38 Όπ39 Πρόκειται για την ομάδα 0x2620 από το Βερολίνο το Alternative Law Forum από την Μπακαλόρ

και τρεις οργανώσεις από τη Βομβάη Majlis Point of View και ChitrakarkhanaCAMP

Βλ ldquoPadMardquo PadMa About 2008 httppadmaabout (πρόσβαση 2532011)

Πάνος Κούρος 36

καθαρών σημαινόντων (hellip) Την ίδια στιγμή ένα σύνθετο σύστημα ψευδωνύμων και συνεχούς εναλλαγής προσώπων σήμαινε ότι η λίστα δεν είχε σταθερό συντονιστή ακόμα και τα αναγνωριστικά της μπορούσαν να τροποποιηθούν από τους συμμετέχοντες (hellip) Είναι φανερό ότι αυτή η ομάδα είχε μικρό ενδιαφέρον στον διάλογο ή στην ορθολογική συζήτηση έτσι το φόρουμ σταδιακά έγινε ένα είδος συλλογικού μακροέργου της netart Η πρόθεση ήταν η συμμετοχή σε ένα επικοινωνιακό παιχνίδι δημιουργίας μιας κοινότητας που δεν υπήρχε πέρα από τις καταστατικές της πράξεις επικοινωνίαςraquo36

Ένα από τα πρώτα διαδικτυακά έργα το FileRoom του Muntadas (1994) χρησιμοποιεί παράλληλα τα μέσα της εγκατάστασης και του διαδικτύου ως επιτελεστικών εργαστηρίων παραγωγής ενός αρχείου που αναφέρεται στο ίδιο το αρχείο ως τόπο εξουσίας και ελέγχου Το αρχείο θεματοποιεί εκείνο που αποσιωπείται ή διαγράφεται από κάθε αρχείο την απόσυρση της μνήμης σε κάθε περίπτωση κοινωνικής πολιτικής θρησκευτικής πολιτισμικής λογοκρισίας τώρα και μέσω της ιστορίας σε διαφορετικά πλαίσια χώρες και πολιτισμούς Το αρχείο δεν ορίζει επιστημονικά ή άλλα κριτήρια για τις καταχωρήσεις Είναι laquoένα ανοιχτό σύστημα που καθίσταται ενεργό ldquoκαταχωρείταιrdquo και αναπτύσσεται διαμέσου της δημόσιας διαδικασίας της ίδιας της ύπαρξής τουraquo37 Η δημόσια αυτή αρχειοθέτηση κατασκευάζει στο διαδίκτυο και στον χώρο της βιβλιοθήκης του Κέντρου Πολιτισμού του Σικάγου έναν κοινωνικό χρόνο όπου αρχειοθέτες και χρήστες του αρχείου συναντώνται μιλούν έρχονται αντιμέτωποι με τις δικές τους αποφάσεις για τη διατύπωση του αρχειοθετούμενου με τις αντιφάσεις του ίδιου του συστήματος αρχειοθέτησης με την αυτο-λογοκρισία laquoχωρίς την οποία η λογοκρισία δεν θα μπορούσε να λειτουργήσειhellipraquo38

Το τρίτο παράδειγμα επιτελεστικού αρχείου παρεμβαίνει κυρίως στον μηχανισμό διαδικτυακής δομής της πληροφορίας σε ένα έργο που οργανώνεται από διαφορετικές συλλογικότητες Το Padma (Public Access Digital Media Archive) (2008 έως σήμερα) σχεδιασμένο από συνεργαζόμενες ομάδες και οργανώσεις τέχνης πολιτικής και τεχνολογίας39 διαχειρίζεται ένα τεράστιο απόθεμα υλικού βίντεο που η παραγωγή του έχει γίνει στην Ινδία από τη δεκαετία του rsquo90 κατά τη λεγόμενη laquoεπανάσταση του DVraquo και παραμένει εκτός αρχείων καθώς δεν αποτελεί ολοκληρωμένο έργο ανεπεξέργαστες λήψεις ανολοκλήρωτες δοκιμές υλικό φιλμ που έχει βρεθεί Είναι σκόρπιο υλικό που παραμένει εκτός συστήματος διανομής που οι διανομείς δημιουργοί ή θεατές αποσιωπούν ή αποκλείουν Η παραγωγή του έχει γίνει κυρίως στη Βομβάη και την Μπανγκαλόρ και αφορά τεκμηριώσεις των μετασχηματισμών του αστικού τοπίου της καθημερινής ζωής στον δρόμο και στο σπίτι τυχαίων συναντήσεων επιθέσεων της αστυνομίας διαμαρτυριών ταξιδιών με κάρα και άλλα μεταφορικά μέσα συζητήσεων με διαφορετικούς φορείς της κοινότητας του κράτους ή των επιχειρήσεων παικτών και πρακτορείων έργων τέχνης

Πάνος Κούρος 37

φιλμ αποσπασμάτων από φιλμ ευρεθέντος υλικού κά40 Το έργο σχεδιάζει μια δημόσια πλατφόρμα επιτελεστικής αρχειοθέτησης ανοιχτής πηγής (open source) που διαχειρίζεται στο παρόν μια πυκνή μετα-πληροφορία του βίντεο Αυτή σχετίζεται με την επεξεργασία μεταγραφή σχολιασμό επαναπλαισίωση του υπάρχοντος υλικού από αρχειοθέτες ερευνητές κατοίκους καλλιτέχνες ακτιβιστές Eισάγει μια νέα εκτός των υπαρχόντων (ντοκιμαντέρ βίντεο-κλιπ κά) μορφή διαδικτυακού βίντεο που η σημασία του βρίσκεται στην πολιτική επιτέλεση που φέρνουν η συλλογική συγγραφή επαναπλαισίωσης του υλικού και οι πολλαπλές συνδέσεις και ταξινομήσεις προς χρήσεις

Το Μνημηδέν (1999-2001)41 είναι παραδειγματικό μιας σειράς αρχειακών έργων που λειτουργούν σε συνδυασμένα πεδία διαμεσολαβημένης και πρόσωπο-με-πρόσωπο επικοινωνίας και για τα οποία εργάστηκα είτε ο ίδιος είτε σε συνεργασία με άλλους καλλιτέχνες και ομάδες από το 1999 έως σήμερα Πρόκειται για εργασίες αρχειοθέτησης που δεν επιδιώκουν να εμφανίσουν τις λανθάνουσες ή αποσιωπημένες συνιστώσες της ιστορικής πληροφορίας αλλά αναλαμβάνουν να θέσουν σε κίνηση ένα σύστημα προβληματοποίησης του παρόντος χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό τακτικών σωματικής μετακίνησης και διαδικτυακών μέσων που δημοσιεύουν τις ανταλλαγές των αναπαραγωγών της εμπειρίας ενός τόπου Ένα laquoβουβόraquo ιστορικό μνημείο της Θεσσαλονίκης η καθημερινή ζωή σε έναν παραδοσιακό οικισμό της Αρκαδίας και σε ένα προάστιο του Τελ Αβίβ η Κωνσταντινούπολη κατά τη διάρκεια μεγάλων πολιτισμικών διοργανώσεων μια περιοχή υπό εξευγενισμό στο Λονδίνο τα γκετοποιημένα προάστια του Βερολίνου η πρόσφατη ιστορία του καταυλισμού των προσφύγων στην Πάτρα είναι ορισμένοι από τους τόπους στις συγκεκριμένες περιστάσεις των οποίων δοκιμάζεται μια παραγωγική έννοια αρχείου42 Τόσο η σωματική διάσχιση του τόπου όσο και η ψηφιακή ανακύκληση των περιεχομένων παράγουν επαυξημένες

40 Όπ41 Μνημηδέν (1999-2001) στο διαδίκτυο και στο κτήριο των Οθωμανικών Λουτρών Χαμάμ Μπέη

στη Θεσσαλονίκη Βλ Panos Kouros ldquoMnemeden a netperformance of mnemonic

conceptionsrdquo στο Laura Knott Bernd Kracke eds SkyArt Cambridge CAVS MIT

2002 σ 186-18942 Πρόκειται για τα έργα ΜνημηδένΔιατόπιαΔιασχίζονταςτοτοπίοπαράγονταςδίκτυατόπου (2003)

σε συνεργασία με τον Δήμο Δημητρίου και τη Stephanie Benzaquin στη Στεμνίτσα Αρκαδίας

την Πάτρα και το Holon Τελ Αβίβ Apothecae (Γρηγόριος Φαρμάκης) (2005) στην Μπιενάλε και

στο Παγκόσμιο Συνέδριο της UIA στην Κωνσταντινούπολη ConversationsCuratives (2009) στο

Elephant amp Castle Λονδίνο CitySeedRefuge (2010) σε συνεργασία με τη Susanne Gerber

Βερολίνο 3πρόσωπα (Γρηγόριος Φαρμάκης) στο πλαίσιο του ArchivePublic43 Πρόκειται για το κείμενο LocusSolus του Raymond Roussel το οποίο βασίζεται σε μια σύνθετη

επιτελεστική διαδικασία συγγραφής και αποτελεί εννοιολογική βάση του έργου Conversations

Curatives (ΣυζητήσειςΘεραπείας)44 Το βίκι-αρχείο οργανώνεται ως μια διαδικτυακή επιφάνεια συλλογικής συγγραφής45 Βλ Gregorios Pharmakis ldquoWho Is Gregorios Pharmakisrdquo 2009 httpgregorios-pharmakis

pbworkscomwpage15973164who20is [πρόσβαση 2532011] 46 Βλ Appadurai όπ

Πάνος Κούρος 38

πραγματικότητες των τόπων ή γίνονται θέατρα νέων και απρόσμενων δημοσίων σφαιρών Ας δούμε τη λειτουργία της συγχρονίας στα έργα Διατόπιακαι ConversationsCuratives οι λόγοι ενός τόπου εισάγονται σε άλλες τοπικότητες υπόκεινται σε διαμορφώσεις εκτός του τόπου Η επαναπλαισίωση αυτή αλλάζει τις σημασίες του τόπου Ή ακόμα ένας ιδιαίτερος λόγος (ένα κείμενο του Raymond Roussel)43 εισάγεται σε έναν τόπο συνδέεται με τοπικούς λόγους οι οποίοι γίνονται με τη σειρά τους αφορμή για νέους λόγους καθώς επιτελούνται από συγγραφείς που συμμετέχουν από μακριά Οι περιφορές των ανθρώπων και οι περιφορές των λόγων ανάμεσα σε τόπους είναι τα μέσα που θέτουν σε κίνηση την επιτέλεση Η επιτέλεση αναπτύσσεται σε ένα βίκι-αρχείο44 Ορισμένα αρχειακά στιγμιότυπα δημοσιεύονται στους τόπους συλλογής της συνοικίας Elephant amp Castle του Λονδίνου

Μια άλλη σειρά έργων περιστρέφεται γύρω από το πρόσωπο και την ταυτότητα του αρχειοθέτη σε συλλογικές δράσεις Ο Γρηγόριος Φαρμάκης είναι μια ανοιχτή ταυτότητα που συγκροτείται από τις δράσεις των προσώπων που συμμετέχουν κάθε φορά σε ένα ανοιχτό πλαίσιο εργασιών πεδίου Ορισμένοι κανονισμοί καθορίζουν τις συνθήκες δράσης του προσώπου Είναι οι λόγοι επανακαθορισμού των πλαισίων δράσης και οι αναπαραγωγές των δράσεων που αρχειοθετούν το πληθυντικό πρόσωπο του αρχειοθέτη Μια πλατφόρμα βίκι ταυτίζεται με αυτή την αρχειακή επιτέλεση ταυτότητας laquoΟι εργασίες του Γρηγορίου Φαρμάκη σταθεροποιούν μέσω της εννόησης της αστάθειας του προσώπου μια νέα δυνατότητα για μια ldquoενοποιημένηrdquo κοινοτική πρακτική Αυτή η κοινοτική πρακτική οδηγεί σε μια προβληματική διαμόρφωση ldquoυποκειμένουrdquo μέσω μιας διαδικασίας βίκι Η διαδικασία βίκι χαρακτηρίζεται από την έννοια ενός κοινοτικού άδειου επιτελεστικού φαντασματικού ενοποιημένου κέντρου τη δέσμευση στην εργασία που αναλαμβάνεται που είναι το μόνο ενοποιημένο σχήμα τον ανοιχτό χαρακτήρα αυτού του σχήματος που αντικαθιστά την έννοια της ατομικότητας με μια έννοια ενός φαντασματικού δρώντος προσώπουraquo45 Στο έργο 3πρόσωπα σε μια ιδιαίτερα εκρηκτική κοινωνική συνθήκη της Πάτρας ο ηλεκτρολόγος που συνδέει το ρεύμα στον αυτοσχέδιο καταυλισμό προσφύγων ο μουσειάρχης που διατηρεί ένα ερασιτεχνικό laquoμουσείοraquo πολύτιμων λίθων και ο αγωνιστής που δραστηριοποιείται στην έκδοση της αναρχικής εφημερίδας Βαβυλωνία στον υπό κατάληψη χώρο του Ιστορικού Παραρτήματος του Πανεπιστημίου Πατρών συνομιλούν και επεξηγούν τις δράσεις τους σε ένα τριπλό χρονολόγιο που ενημερώνεται με τη μορφή παρτιτούρας Στο τέλος της επιτέλεσης η παρτιτούρα στέλνεται προς φύλαξη στο κλειστό ιδιωτικό μουσείο του μουσειάρχη στο προάστιο Αρόη της Πάτρας

Με διαφορετικές τακτικές τα παραπάνω έργα δοκιμάζουν αρχειακές επιτελέσεις οργανώνουν τον αρχειακό χρόνο Αν έχουν κάποια χωρική υπόσταση αυτή είναι μέρος μιας ζωντανής διαδικασίας αρχειοθέτησης Η συγχρονικότητα της επιτέλεσης σε απόμακρες

Πάνος Κούρος 39

ή πρόσωπο με πρόσωπο συναντήσεις δημιουργεί πεδία δημόσιας συνεκφώνησης μια δυνατότητα σύνδεσης δημοσίων σφαιρών σε διαφορετικά στάδια της αρχειοθέτησης Επινοούν μορφές συμμετοχής και συλλογικής συγγραφής καθορίζουν τους ρόλους και την ευθύνη των υποκειμένων κατά την ανάπτυξη του αρχειακού χρόνου ρυθμίζουν διαφορετικά επίπεδα διάδρασης ανάμεσα σε πρόσωπα κοινωνικές ομάδες θεσμούς πρακτικές θεματικές περιοχές μέσα φυσικούς και εικονικούς χώρους Μέρος της στρατηγικής τους είναι η οργάνωση διατάξεων σεναρίων και μηχανισμών που επιτρέπουν τη διάχυση κυκλοφορία ανακύκληση των αρχειακών δεδομένων σε διανεμημένες διαδικασίες Είναι κεντρόφυγες διαδικασίες που αντιστέκονται στη θεματοποίηση του αρχείου και στην έγκλεισή του στον λόγο της τέχνης Παρεμβαίνουν με μια πρόθεση διαφορετικής θέσμισης εντός του κόσμου της τέχνης προβληματοποιούν τις τοπικές συνθήκες κοινωνικών χώρων και πολιτισμικών θεσμών Στρέφουν το ενδιαφέρον όχι στην αρχειακή συσσώρευση και διατήρηση στην laquoιδεολογία του ίχνουςraquo αλλά στη στιγμή ομιλίας και πράξης που φέρει τη laquoδυνατότητα της προσδοκίαςraquo46 Ενώ εκκινούν από μια πρόθεση ενεργούς θέσμισης οργάνωσης τακτικών δράσης εμμένουν στο πολιτικό πεδίο των επιτελέσεων laquoπράξης και ομιλίαςraquo τη στιγμή που συμβαίνουν

Αναθεωρημένη εκδοχή του κειμένου που περιλαμβάνεται στον συλλογικό τόμο

Α-ΙΔ Μεταξάς (επιμ) ΠολιτικήΕπιστήμηΔιακλαδικήκαικριτικήπροσέγγισητηςπολιτικής

πράξης Αθήνα Σάκκουλας (υπό έκδοση)

Πάνος Κούρος 40

καθαρών σημαινόντων (hellip) Την ίδια στιγμή ένα σύνθετο σύστημα ψευδωνύμων και συνεχούς εναλλαγής προσώπων σήμαινε ότι η λίστα δεν είχε σταθερό συντονιστή ακόμα και τα αναγνωριστικά της μπορούσαν να τροποποιηθούν από τους συμμετέχοντες (hellip) Είναι φανερό ότι αυτή η ομάδα είχε μικρό ενδιαφέρον στον διάλογο ή στην ορθολογική συζήτηση έτσι το φόρουμ σταδιακά έγινε ένα είδος συλλογικού μακροέργου της netart Η πρόθεση ήταν η συμμετοχή σε ένα επικοινωνιακό παιχνίδι δημιουργίας μιας κοινότητας που δεν υπήρχε πέρα από τις καταστατικές της πράξεις επικοινωνίαςraquo36

Ένα από τα πρώτα διαδικτυακά έργα το FileRoom του Muntadas (1994) χρησιμοποιεί παράλληλα τα μέσα της εγκατάστασης και του διαδικτύου ως επιτελεστικών εργαστηρίων παραγωγής ενός αρχείου που αναφέρεται στο ίδιο το αρχείο ως τόπο εξουσίας και ελέγχου Το αρχείο θεματοποιεί εκείνο που αποσιωπείται ή διαγράφεται από κάθε αρχείο την απόσυρση της μνήμης σε κάθε περίπτωση κοινωνικής πολιτικής θρησκευτικής πολιτισμικής λογοκρισίας τώρα και μέσω της ιστορίας σε διαφορετικά πλαίσια χώρες και πολιτισμούς Το αρχείο δεν ορίζει επιστημονικά ή άλλα κριτήρια για τις καταχωρήσεις Είναι laquoένα ανοιχτό σύστημα που καθίσταται ενεργό ldquoκαταχωρείταιrdquo και αναπτύσσεται διαμέσου της δημόσιας διαδικασίας της ίδιας της ύπαρξής τουraquo37 Η δημόσια αυτή αρχειοθέτηση κατασκευάζει στο διαδίκτυο και στον χώρο της βιβλιοθήκης του Κέντρου Πολιτισμού του Σικάγου έναν κοινωνικό χρόνο όπου αρχειοθέτες και χρήστες του αρχείου συναντώνται μιλούν έρχονται αντιμέτωποι με τις δικές τους αποφάσεις για τη διατύπωση του αρχειοθετούμενου με τις αντιφάσεις του ίδιου του συστήματος αρχειοθέτησης με την αυτο-λογοκρισία laquoχωρίς την οποία η λογοκρισία δεν θα μπορούσε να λειτουργήσειhellipraquo38

Το τρίτο παράδειγμα επιτελεστικού αρχείου παρεμβαίνει κυρίως στον μηχανισμό διαδικτυακής δομής της πληροφορίας σε ένα έργο που οργανώνεται από διαφορετικές συλλογικότητες Το Padma (Public Access Digital Media Archive) (2008 έως σήμερα) σχεδιασμένο από συνεργαζόμενες ομάδες και οργανώσεις τέχνης πολιτικής και τεχνολογίας39 διαχειρίζεται ένα τεράστιο απόθεμα υλικού βίντεο που η παραγωγή του έχει γίνει στην Ινδία από τη δεκαετία του rsquo90 κατά τη λεγόμενη laquoεπανάσταση του DVraquo και παραμένει εκτός αρχείων καθώς δεν αποτελεί ολοκληρωμένο έργο ανεπεξέργαστες λήψεις ανολοκλήρωτες δοκιμές υλικό φιλμ που έχει βρεθεί Είναι σκόρπιο υλικό που παραμένει εκτός συστήματος διανομής που οι διανομείς δημιουργοί ή θεατές αποσιωπούν ή αποκλείουν Η παραγωγή του έχει γίνει κυρίως στη Βομβάη και την Μπανγκαλόρ και αφορά τεκμηριώσεις των μετασχηματισμών του αστικού τοπίου της καθημερινής ζωής στον δρόμο και στο σπίτι τυχαίων συναντήσεων επιθέσεων της αστυνομίας διαμαρτυριών ταξιδιών με κάρα και άλλα μεταφορικά μέσα συζητήσεων με διαφορετικούς φορείς της κοινότητας του κράτους ή των επιχειρήσεων παικτών και πρακτορείων έργων τέχνης

Πάνος Κούρος 37

φιλμ αποσπασμάτων από φιλμ ευρεθέντος υλικού κά40 Το έργο σχεδιάζει μια δημόσια πλατφόρμα επιτελεστικής αρχειοθέτησης ανοιχτής πηγής (open source) που διαχειρίζεται στο παρόν μια πυκνή μετα-πληροφορία του βίντεο Αυτή σχετίζεται με την επεξεργασία μεταγραφή σχολιασμό επαναπλαισίωση του υπάρχοντος υλικού από αρχειοθέτες ερευνητές κατοίκους καλλιτέχνες ακτιβιστές Eισάγει μια νέα εκτός των υπαρχόντων (ντοκιμαντέρ βίντεο-κλιπ κά) μορφή διαδικτυακού βίντεο που η σημασία του βρίσκεται στην πολιτική επιτέλεση που φέρνουν η συλλογική συγγραφή επαναπλαισίωσης του υλικού και οι πολλαπλές συνδέσεις και ταξινομήσεις προς χρήσεις

Το Μνημηδέν (1999-2001)41 είναι παραδειγματικό μιας σειράς αρχειακών έργων που λειτουργούν σε συνδυασμένα πεδία διαμεσολαβημένης και πρόσωπο-με-πρόσωπο επικοινωνίας και για τα οποία εργάστηκα είτε ο ίδιος είτε σε συνεργασία με άλλους καλλιτέχνες και ομάδες από το 1999 έως σήμερα Πρόκειται για εργασίες αρχειοθέτησης που δεν επιδιώκουν να εμφανίσουν τις λανθάνουσες ή αποσιωπημένες συνιστώσες της ιστορικής πληροφορίας αλλά αναλαμβάνουν να θέσουν σε κίνηση ένα σύστημα προβληματοποίησης του παρόντος χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό τακτικών σωματικής μετακίνησης και διαδικτυακών μέσων που δημοσιεύουν τις ανταλλαγές των αναπαραγωγών της εμπειρίας ενός τόπου Ένα laquoβουβόraquo ιστορικό μνημείο της Θεσσαλονίκης η καθημερινή ζωή σε έναν παραδοσιακό οικισμό της Αρκαδίας και σε ένα προάστιο του Τελ Αβίβ η Κωνσταντινούπολη κατά τη διάρκεια μεγάλων πολιτισμικών διοργανώσεων μια περιοχή υπό εξευγενισμό στο Λονδίνο τα γκετοποιημένα προάστια του Βερολίνου η πρόσφατη ιστορία του καταυλισμού των προσφύγων στην Πάτρα είναι ορισμένοι από τους τόπους στις συγκεκριμένες περιστάσεις των οποίων δοκιμάζεται μια παραγωγική έννοια αρχείου42 Τόσο η σωματική διάσχιση του τόπου όσο και η ψηφιακή ανακύκληση των περιεχομένων παράγουν επαυξημένες

40 Όπ41 Μνημηδέν (1999-2001) στο διαδίκτυο και στο κτήριο των Οθωμανικών Λουτρών Χαμάμ Μπέη

στη Θεσσαλονίκη Βλ Panos Kouros ldquoMnemeden a netperformance of mnemonic

conceptionsrdquo στο Laura Knott Bernd Kracke eds SkyArt Cambridge CAVS MIT

2002 σ 186-18942 Πρόκειται για τα έργα ΜνημηδένΔιατόπιαΔιασχίζονταςτοτοπίοπαράγονταςδίκτυατόπου (2003)

σε συνεργασία με τον Δήμο Δημητρίου και τη Stephanie Benzaquin στη Στεμνίτσα Αρκαδίας

την Πάτρα και το Holon Τελ Αβίβ Apothecae (Γρηγόριος Φαρμάκης) (2005) στην Μπιενάλε και

στο Παγκόσμιο Συνέδριο της UIA στην Κωνσταντινούπολη ConversationsCuratives (2009) στο

Elephant amp Castle Λονδίνο CitySeedRefuge (2010) σε συνεργασία με τη Susanne Gerber

Βερολίνο 3πρόσωπα (Γρηγόριος Φαρμάκης) στο πλαίσιο του ArchivePublic43 Πρόκειται για το κείμενο LocusSolus του Raymond Roussel το οποίο βασίζεται σε μια σύνθετη

επιτελεστική διαδικασία συγγραφής και αποτελεί εννοιολογική βάση του έργου Conversations

Curatives (ΣυζητήσειςΘεραπείας)44 Το βίκι-αρχείο οργανώνεται ως μια διαδικτυακή επιφάνεια συλλογικής συγγραφής45 Βλ Gregorios Pharmakis ldquoWho Is Gregorios Pharmakisrdquo 2009 httpgregorios-pharmakis

pbworkscomwpage15973164who20is [πρόσβαση 2532011] 46 Βλ Appadurai όπ

Πάνος Κούρος 38

πραγματικότητες των τόπων ή γίνονται θέατρα νέων και απρόσμενων δημοσίων σφαιρών Ας δούμε τη λειτουργία της συγχρονίας στα έργα Διατόπιακαι ConversationsCuratives οι λόγοι ενός τόπου εισάγονται σε άλλες τοπικότητες υπόκεινται σε διαμορφώσεις εκτός του τόπου Η επαναπλαισίωση αυτή αλλάζει τις σημασίες του τόπου Ή ακόμα ένας ιδιαίτερος λόγος (ένα κείμενο του Raymond Roussel)43 εισάγεται σε έναν τόπο συνδέεται με τοπικούς λόγους οι οποίοι γίνονται με τη σειρά τους αφορμή για νέους λόγους καθώς επιτελούνται από συγγραφείς που συμμετέχουν από μακριά Οι περιφορές των ανθρώπων και οι περιφορές των λόγων ανάμεσα σε τόπους είναι τα μέσα που θέτουν σε κίνηση την επιτέλεση Η επιτέλεση αναπτύσσεται σε ένα βίκι-αρχείο44 Ορισμένα αρχειακά στιγμιότυπα δημοσιεύονται στους τόπους συλλογής της συνοικίας Elephant amp Castle του Λονδίνου

Μια άλλη σειρά έργων περιστρέφεται γύρω από το πρόσωπο και την ταυτότητα του αρχειοθέτη σε συλλογικές δράσεις Ο Γρηγόριος Φαρμάκης είναι μια ανοιχτή ταυτότητα που συγκροτείται από τις δράσεις των προσώπων που συμμετέχουν κάθε φορά σε ένα ανοιχτό πλαίσιο εργασιών πεδίου Ορισμένοι κανονισμοί καθορίζουν τις συνθήκες δράσης του προσώπου Είναι οι λόγοι επανακαθορισμού των πλαισίων δράσης και οι αναπαραγωγές των δράσεων που αρχειοθετούν το πληθυντικό πρόσωπο του αρχειοθέτη Μια πλατφόρμα βίκι ταυτίζεται με αυτή την αρχειακή επιτέλεση ταυτότητας laquoΟι εργασίες του Γρηγορίου Φαρμάκη σταθεροποιούν μέσω της εννόησης της αστάθειας του προσώπου μια νέα δυνατότητα για μια ldquoενοποιημένηrdquo κοινοτική πρακτική Αυτή η κοινοτική πρακτική οδηγεί σε μια προβληματική διαμόρφωση ldquoυποκειμένουrdquo μέσω μιας διαδικασίας βίκι Η διαδικασία βίκι χαρακτηρίζεται από την έννοια ενός κοινοτικού άδειου επιτελεστικού φαντασματικού ενοποιημένου κέντρου τη δέσμευση στην εργασία που αναλαμβάνεται που είναι το μόνο ενοποιημένο σχήμα τον ανοιχτό χαρακτήρα αυτού του σχήματος που αντικαθιστά την έννοια της ατομικότητας με μια έννοια ενός φαντασματικού δρώντος προσώπουraquo45 Στο έργο 3πρόσωπα σε μια ιδιαίτερα εκρηκτική κοινωνική συνθήκη της Πάτρας ο ηλεκτρολόγος που συνδέει το ρεύμα στον αυτοσχέδιο καταυλισμό προσφύγων ο μουσειάρχης που διατηρεί ένα ερασιτεχνικό laquoμουσείοraquo πολύτιμων λίθων και ο αγωνιστής που δραστηριοποιείται στην έκδοση της αναρχικής εφημερίδας Βαβυλωνία στον υπό κατάληψη χώρο του Ιστορικού Παραρτήματος του Πανεπιστημίου Πατρών συνομιλούν και επεξηγούν τις δράσεις τους σε ένα τριπλό χρονολόγιο που ενημερώνεται με τη μορφή παρτιτούρας Στο τέλος της επιτέλεσης η παρτιτούρα στέλνεται προς φύλαξη στο κλειστό ιδιωτικό μουσείο του μουσειάρχη στο προάστιο Αρόη της Πάτρας

Με διαφορετικές τακτικές τα παραπάνω έργα δοκιμάζουν αρχειακές επιτελέσεις οργανώνουν τον αρχειακό χρόνο Αν έχουν κάποια χωρική υπόσταση αυτή είναι μέρος μιας ζωντανής διαδικασίας αρχειοθέτησης Η συγχρονικότητα της επιτέλεσης σε απόμακρες

Πάνος Κούρος 39

ή πρόσωπο με πρόσωπο συναντήσεις δημιουργεί πεδία δημόσιας συνεκφώνησης μια δυνατότητα σύνδεσης δημοσίων σφαιρών σε διαφορετικά στάδια της αρχειοθέτησης Επινοούν μορφές συμμετοχής και συλλογικής συγγραφής καθορίζουν τους ρόλους και την ευθύνη των υποκειμένων κατά την ανάπτυξη του αρχειακού χρόνου ρυθμίζουν διαφορετικά επίπεδα διάδρασης ανάμεσα σε πρόσωπα κοινωνικές ομάδες θεσμούς πρακτικές θεματικές περιοχές μέσα φυσικούς και εικονικούς χώρους Μέρος της στρατηγικής τους είναι η οργάνωση διατάξεων σεναρίων και μηχανισμών που επιτρέπουν τη διάχυση κυκλοφορία ανακύκληση των αρχειακών δεδομένων σε διανεμημένες διαδικασίες Είναι κεντρόφυγες διαδικασίες που αντιστέκονται στη θεματοποίηση του αρχείου και στην έγκλεισή του στον λόγο της τέχνης Παρεμβαίνουν με μια πρόθεση διαφορετικής θέσμισης εντός του κόσμου της τέχνης προβληματοποιούν τις τοπικές συνθήκες κοινωνικών χώρων και πολιτισμικών θεσμών Στρέφουν το ενδιαφέρον όχι στην αρχειακή συσσώρευση και διατήρηση στην laquoιδεολογία του ίχνουςraquo αλλά στη στιγμή ομιλίας και πράξης που φέρει τη laquoδυνατότητα της προσδοκίαςraquo46 Ενώ εκκινούν από μια πρόθεση ενεργούς θέσμισης οργάνωσης τακτικών δράσης εμμένουν στο πολιτικό πεδίο των επιτελέσεων laquoπράξης και ομιλίαςraquo τη στιγμή που συμβαίνουν

Αναθεωρημένη εκδοχή του κειμένου που περιλαμβάνεται στον συλλογικό τόμο

Α-ΙΔ Μεταξάς (επιμ) ΠολιτικήΕπιστήμηΔιακλαδικήκαικριτικήπροσέγγισητηςπολιτικής

πράξης Αθήνα Σάκκουλας (υπό έκδοση)

Πάνος Κούρος 40

φιλμ αποσπασμάτων από φιλμ ευρεθέντος υλικού κά40 Το έργο σχεδιάζει μια δημόσια πλατφόρμα επιτελεστικής αρχειοθέτησης ανοιχτής πηγής (open source) που διαχειρίζεται στο παρόν μια πυκνή μετα-πληροφορία του βίντεο Αυτή σχετίζεται με την επεξεργασία μεταγραφή σχολιασμό επαναπλαισίωση του υπάρχοντος υλικού από αρχειοθέτες ερευνητές κατοίκους καλλιτέχνες ακτιβιστές Eισάγει μια νέα εκτός των υπαρχόντων (ντοκιμαντέρ βίντεο-κλιπ κά) μορφή διαδικτυακού βίντεο που η σημασία του βρίσκεται στην πολιτική επιτέλεση που φέρνουν η συλλογική συγγραφή επαναπλαισίωσης του υλικού και οι πολλαπλές συνδέσεις και ταξινομήσεις προς χρήσεις

Το Μνημηδέν (1999-2001)41 είναι παραδειγματικό μιας σειράς αρχειακών έργων που λειτουργούν σε συνδυασμένα πεδία διαμεσολαβημένης και πρόσωπο-με-πρόσωπο επικοινωνίας και για τα οποία εργάστηκα είτε ο ίδιος είτε σε συνεργασία με άλλους καλλιτέχνες και ομάδες από το 1999 έως σήμερα Πρόκειται για εργασίες αρχειοθέτησης που δεν επιδιώκουν να εμφανίσουν τις λανθάνουσες ή αποσιωπημένες συνιστώσες της ιστορικής πληροφορίας αλλά αναλαμβάνουν να θέσουν σε κίνηση ένα σύστημα προβληματοποίησης του παρόντος χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό τακτικών σωματικής μετακίνησης και διαδικτυακών μέσων που δημοσιεύουν τις ανταλλαγές των αναπαραγωγών της εμπειρίας ενός τόπου Ένα laquoβουβόraquo ιστορικό μνημείο της Θεσσαλονίκης η καθημερινή ζωή σε έναν παραδοσιακό οικισμό της Αρκαδίας και σε ένα προάστιο του Τελ Αβίβ η Κωνσταντινούπολη κατά τη διάρκεια μεγάλων πολιτισμικών διοργανώσεων μια περιοχή υπό εξευγενισμό στο Λονδίνο τα γκετοποιημένα προάστια του Βερολίνου η πρόσφατη ιστορία του καταυλισμού των προσφύγων στην Πάτρα είναι ορισμένοι από τους τόπους στις συγκεκριμένες περιστάσεις των οποίων δοκιμάζεται μια παραγωγική έννοια αρχείου42 Τόσο η σωματική διάσχιση του τόπου όσο και η ψηφιακή ανακύκληση των περιεχομένων παράγουν επαυξημένες

40 Όπ41 Μνημηδέν (1999-2001) στο διαδίκτυο και στο κτήριο των Οθωμανικών Λουτρών Χαμάμ Μπέη

στη Θεσσαλονίκη Βλ Panos Kouros ldquoMnemeden a netperformance of mnemonic

conceptionsrdquo στο Laura Knott Bernd Kracke eds SkyArt Cambridge CAVS MIT

2002 σ 186-18942 Πρόκειται για τα έργα ΜνημηδένΔιατόπιαΔιασχίζονταςτοτοπίοπαράγονταςδίκτυατόπου (2003)

σε συνεργασία με τον Δήμο Δημητρίου και τη Stephanie Benzaquin στη Στεμνίτσα Αρκαδίας

την Πάτρα και το Holon Τελ Αβίβ Apothecae (Γρηγόριος Φαρμάκης) (2005) στην Μπιενάλε και

στο Παγκόσμιο Συνέδριο της UIA στην Κωνσταντινούπολη ConversationsCuratives (2009) στο

Elephant amp Castle Λονδίνο CitySeedRefuge (2010) σε συνεργασία με τη Susanne Gerber

Βερολίνο 3πρόσωπα (Γρηγόριος Φαρμάκης) στο πλαίσιο του ArchivePublic43 Πρόκειται για το κείμενο LocusSolus του Raymond Roussel το οποίο βασίζεται σε μια σύνθετη

επιτελεστική διαδικασία συγγραφής και αποτελεί εννοιολογική βάση του έργου Conversations

Curatives (ΣυζητήσειςΘεραπείας)44 Το βίκι-αρχείο οργανώνεται ως μια διαδικτυακή επιφάνεια συλλογικής συγγραφής45 Βλ Gregorios Pharmakis ldquoWho Is Gregorios Pharmakisrdquo 2009 httpgregorios-pharmakis

pbworkscomwpage15973164who20is [πρόσβαση 2532011] 46 Βλ Appadurai όπ

Πάνος Κούρος 38

πραγματικότητες των τόπων ή γίνονται θέατρα νέων και απρόσμενων δημοσίων σφαιρών Ας δούμε τη λειτουργία της συγχρονίας στα έργα Διατόπιακαι ConversationsCuratives οι λόγοι ενός τόπου εισάγονται σε άλλες τοπικότητες υπόκεινται σε διαμορφώσεις εκτός του τόπου Η επαναπλαισίωση αυτή αλλάζει τις σημασίες του τόπου Ή ακόμα ένας ιδιαίτερος λόγος (ένα κείμενο του Raymond Roussel)43 εισάγεται σε έναν τόπο συνδέεται με τοπικούς λόγους οι οποίοι γίνονται με τη σειρά τους αφορμή για νέους λόγους καθώς επιτελούνται από συγγραφείς που συμμετέχουν από μακριά Οι περιφορές των ανθρώπων και οι περιφορές των λόγων ανάμεσα σε τόπους είναι τα μέσα που θέτουν σε κίνηση την επιτέλεση Η επιτέλεση αναπτύσσεται σε ένα βίκι-αρχείο44 Ορισμένα αρχειακά στιγμιότυπα δημοσιεύονται στους τόπους συλλογής της συνοικίας Elephant amp Castle του Λονδίνου

Μια άλλη σειρά έργων περιστρέφεται γύρω από το πρόσωπο και την ταυτότητα του αρχειοθέτη σε συλλογικές δράσεις Ο Γρηγόριος Φαρμάκης είναι μια ανοιχτή ταυτότητα που συγκροτείται από τις δράσεις των προσώπων που συμμετέχουν κάθε φορά σε ένα ανοιχτό πλαίσιο εργασιών πεδίου Ορισμένοι κανονισμοί καθορίζουν τις συνθήκες δράσης του προσώπου Είναι οι λόγοι επανακαθορισμού των πλαισίων δράσης και οι αναπαραγωγές των δράσεων που αρχειοθετούν το πληθυντικό πρόσωπο του αρχειοθέτη Μια πλατφόρμα βίκι ταυτίζεται με αυτή την αρχειακή επιτέλεση ταυτότητας laquoΟι εργασίες του Γρηγορίου Φαρμάκη σταθεροποιούν μέσω της εννόησης της αστάθειας του προσώπου μια νέα δυνατότητα για μια ldquoενοποιημένηrdquo κοινοτική πρακτική Αυτή η κοινοτική πρακτική οδηγεί σε μια προβληματική διαμόρφωση ldquoυποκειμένουrdquo μέσω μιας διαδικασίας βίκι Η διαδικασία βίκι χαρακτηρίζεται από την έννοια ενός κοινοτικού άδειου επιτελεστικού φαντασματικού ενοποιημένου κέντρου τη δέσμευση στην εργασία που αναλαμβάνεται που είναι το μόνο ενοποιημένο σχήμα τον ανοιχτό χαρακτήρα αυτού του σχήματος που αντικαθιστά την έννοια της ατομικότητας με μια έννοια ενός φαντασματικού δρώντος προσώπουraquo45 Στο έργο 3πρόσωπα σε μια ιδιαίτερα εκρηκτική κοινωνική συνθήκη της Πάτρας ο ηλεκτρολόγος που συνδέει το ρεύμα στον αυτοσχέδιο καταυλισμό προσφύγων ο μουσειάρχης που διατηρεί ένα ερασιτεχνικό laquoμουσείοraquo πολύτιμων λίθων και ο αγωνιστής που δραστηριοποιείται στην έκδοση της αναρχικής εφημερίδας Βαβυλωνία στον υπό κατάληψη χώρο του Ιστορικού Παραρτήματος του Πανεπιστημίου Πατρών συνομιλούν και επεξηγούν τις δράσεις τους σε ένα τριπλό χρονολόγιο που ενημερώνεται με τη μορφή παρτιτούρας Στο τέλος της επιτέλεσης η παρτιτούρα στέλνεται προς φύλαξη στο κλειστό ιδιωτικό μουσείο του μουσειάρχη στο προάστιο Αρόη της Πάτρας

Με διαφορετικές τακτικές τα παραπάνω έργα δοκιμάζουν αρχειακές επιτελέσεις οργανώνουν τον αρχειακό χρόνο Αν έχουν κάποια χωρική υπόσταση αυτή είναι μέρος μιας ζωντανής διαδικασίας αρχειοθέτησης Η συγχρονικότητα της επιτέλεσης σε απόμακρες

Πάνος Κούρος 39

ή πρόσωπο με πρόσωπο συναντήσεις δημιουργεί πεδία δημόσιας συνεκφώνησης μια δυνατότητα σύνδεσης δημοσίων σφαιρών σε διαφορετικά στάδια της αρχειοθέτησης Επινοούν μορφές συμμετοχής και συλλογικής συγγραφής καθορίζουν τους ρόλους και την ευθύνη των υποκειμένων κατά την ανάπτυξη του αρχειακού χρόνου ρυθμίζουν διαφορετικά επίπεδα διάδρασης ανάμεσα σε πρόσωπα κοινωνικές ομάδες θεσμούς πρακτικές θεματικές περιοχές μέσα φυσικούς και εικονικούς χώρους Μέρος της στρατηγικής τους είναι η οργάνωση διατάξεων σεναρίων και μηχανισμών που επιτρέπουν τη διάχυση κυκλοφορία ανακύκληση των αρχειακών δεδομένων σε διανεμημένες διαδικασίες Είναι κεντρόφυγες διαδικασίες που αντιστέκονται στη θεματοποίηση του αρχείου και στην έγκλεισή του στον λόγο της τέχνης Παρεμβαίνουν με μια πρόθεση διαφορετικής θέσμισης εντός του κόσμου της τέχνης προβληματοποιούν τις τοπικές συνθήκες κοινωνικών χώρων και πολιτισμικών θεσμών Στρέφουν το ενδιαφέρον όχι στην αρχειακή συσσώρευση και διατήρηση στην laquoιδεολογία του ίχνουςraquo αλλά στη στιγμή ομιλίας και πράξης που φέρει τη laquoδυνατότητα της προσδοκίαςraquo46 Ενώ εκκινούν από μια πρόθεση ενεργούς θέσμισης οργάνωσης τακτικών δράσης εμμένουν στο πολιτικό πεδίο των επιτελέσεων laquoπράξης και ομιλίαςraquo τη στιγμή που συμβαίνουν

Αναθεωρημένη εκδοχή του κειμένου που περιλαμβάνεται στον συλλογικό τόμο

Α-ΙΔ Μεταξάς (επιμ) ΠολιτικήΕπιστήμηΔιακλαδικήκαικριτικήπροσέγγισητηςπολιτικής

πράξης Αθήνα Σάκκουλας (υπό έκδοση)

Πάνος Κούρος 40

πραγματικότητες των τόπων ή γίνονται θέατρα νέων και απρόσμενων δημοσίων σφαιρών Ας δούμε τη λειτουργία της συγχρονίας στα έργα Διατόπιακαι ConversationsCuratives οι λόγοι ενός τόπου εισάγονται σε άλλες τοπικότητες υπόκεινται σε διαμορφώσεις εκτός του τόπου Η επαναπλαισίωση αυτή αλλάζει τις σημασίες του τόπου Ή ακόμα ένας ιδιαίτερος λόγος (ένα κείμενο του Raymond Roussel)43 εισάγεται σε έναν τόπο συνδέεται με τοπικούς λόγους οι οποίοι γίνονται με τη σειρά τους αφορμή για νέους λόγους καθώς επιτελούνται από συγγραφείς που συμμετέχουν από μακριά Οι περιφορές των ανθρώπων και οι περιφορές των λόγων ανάμεσα σε τόπους είναι τα μέσα που θέτουν σε κίνηση την επιτέλεση Η επιτέλεση αναπτύσσεται σε ένα βίκι-αρχείο44 Ορισμένα αρχειακά στιγμιότυπα δημοσιεύονται στους τόπους συλλογής της συνοικίας Elephant amp Castle του Λονδίνου

Μια άλλη σειρά έργων περιστρέφεται γύρω από το πρόσωπο και την ταυτότητα του αρχειοθέτη σε συλλογικές δράσεις Ο Γρηγόριος Φαρμάκης είναι μια ανοιχτή ταυτότητα που συγκροτείται από τις δράσεις των προσώπων που συμμετέχουν κάθε φορά σε ένα ανοιχτό πλαίσιο εργασιών πεδίου Ορισμένοι κανονισμοί καθορίζουν τις συνθήκες δράσης του προσώπου Είναι οι λόγοι επανακαθορισμού των πλαισίων δράσης και οι αναπαραγωγές των δράσεων που αρχειοθετούν το πληθυντικό πρόσωπο του αρχειοθέτη Μια πλατφόρμα βίκι ταυτίζεται με αυτή την αρχειακή επιτέλεση ταυτότητας laquoΟι εργασίες του Γρηγορίου Φαρμάκη σταθεροποιούν μέσω της εννόησης της αστάθειας του προσώπου μια νέα δυνατότητα για μια ldquoενοποιημένηrdquo κοινοτική πρακτική Αυτή η κοινοτική πρακτική οδηγεί σε μια προβληματική διαμόρφωση ldquoυποκειμένουrdquo μέσω μιας διαδικασίας βίκι Η διαδικασία βίκι χαρακτηρίζεται από την έννοια ενός κοινοτικού άδειου επιτελεστικού φαντασματικού ενοποιημένου κέντρου τη δέσμευση στην εργασία που αναλαμβάνεται που είναι το μόνο ενοποιημένο σχήμα τον ανοιχτό χαρακτήρα αυτού του σχήματος που αντικαθιστά την έννοια της ατομικότητας με μια έννοια ενός φαντασματικού δρώντος προσώπουraquo45 Στο έργο 3πρόσωπα σε μια ιδιαίτερα εκρηκτική κοινωνική συνθήκη της Πάτρας ο ηλεκτρολόγος που συνδέει το ρεύμα στον αυτοσχέδιο καταυλισμό προσφύγων ο μουσειάρχης που διατηρεί ένα ερασιτεχνικό laquoμουσείοraquo πολύτιμων λίθων και ο αγωνιστής που δραστηριοποιείται στην έκδοση της αναρχικής εφημερίδας Βαβυλωνία στον υπό κατάληψη χώρο του Ιστορικού Παραρτήματος του Πανεπιστημίου Πατρών συνομιλούν και επεξηγούν τις δράσεις τους σε ένα τριπλό χρονολόγιο που ενημερώνεται με τη μορφή παρτιτούρας Στο τέλος της επιτέλεσης η παρτιτούρα στέλνεται προς φύλαξη στο κλειστό ιδιωτικό μουσείο του μουσειάρχη στο προάστιο Αρόη της Πάτρας

Με διαφορετικές τακτικές τα παραπάνω έργα δοκιμάζουν αρχειακές επιτελέσεις οργανώνουν τον αρχειακό χρόνο Αν έχουν κάποια χωρική υπόσταση αυτή είναι μέρος μιας ζωντανής διαδικασίας αρχειοθέτησης Η συγχρονικότητα της επιτέλεσης σε απόμακρες

Πάνος Κούρος 39

ή πρόσωπο με πρόσωπο συναντήσεις δημιουργεί πεδία δημόσιας συνεκφώνησης μια δυνατότητα σύνδεσης δημοσίων σφαιρών σε διαφορετικά στάδια της αρχειοθέτησης Επινοούν μορφές συμμετοχής και συλλογικής συγγραφής καθορίζουν τους ρόλους και την ευθύνη των υποκειμένων κατά την ανάπτυξη του αρχειακού χρόνου ρυθμίζουν διαφορετικά επίπεδα διάδρασης ανάμεσα σε πρόσωπα κοινωνικές ομάδες θεσμούς πρακτικές θεματικές περιοχές μέσα φυσικούς και εικονικούς χώρους Μέρος της στρατηγικής τους είναι η οργάνωση διατάξεων σεναρίων και μηχανισμών που επιτρέπουν τη διάχυση κυκλοφορία ανακύκληση των αρχειακών δεδομένων σε διανεμημένες διαδικασίες Είναι κεντρόφυγες διαδικασίες που αντιστέκονται στη θεματοποίηση του αρχείου και στην έγκλεισή του στον λόγο της τέχνης Παρεμβαίνουν με μια πρόθεση διαφορετικής θέσμισης εντός του κόσμου της τέχνης προβληματοποιούν τις τοπικές συνθήκες κοινωνικών χώρων και πολιτισμικών θεσμών Στρέφουν το ενδιαφέρον όχι στην αρχειακή συσσώρευση και διατήρηση στην laquoιδεολογία του ίχνουςraquo αλλά στη στιγμή ομιλίας και πράξης που φέρει τη laquoδυνατότητα της προσδοκίαςraquo46 Ενώ εκκινούν από μια πρόθεση ενεργούς θέσμισης οργάνωσης τακτικών δράσης εμμένουν στο πολιτικό πεδίο των επιτελέσεων laquoπράξης και ομιλίαςraquo τη στιγμή που συμβαίνουν

Αναθεωρημένη εκδοχή του κειμένου που περιλαμβάνεται στον συλλογικό τόμο

Α-ΙΔ Μεταξάς (επιμ) ΠολιτικήΕπιστήμηΔιακλαδικήκαικριτικήπροσέγγισητηςπολιτικής

πράξης Αθήνα Σάκκουλας (υπό έκδοση)

Πάνος Κούρος 40

ή πρόσωπο με πρόσωπο συναντήσεις δημιουργεί πεδία δημόσιας συνεκφώνησης μια δυνατότητα σύνδεσης δημοσίων σφαιρών σε διαφορετικά στάδια της αρχειοθέτησης Επινοούν μορφές συμμετοχής και συλλογικής συγγραφής καθορίζουν τους ρόλους και την ευθύνη των υποκειμένων κατά την ανάπτυξη του αρχειακού χρόνου ρυθμίζουν διαφορετικά επίπεδα διάδρασης ανάμεσα σε πρόσωπα κοινωνικές ομάδες θεσμούς πρακτικές θεματικές περιοχές μέσα φυσικούς και εικονικούς χώρους Μέρος της στρατηγικής τους είναι η οργάνωση διατάξεων σεναρίων και μηχανισμών που επιτρέπουν τη διάχυση κυκλοφορία ανακύκληση των αρχειακών δεδομένων σε διανεμημένες διαδικασίες Είναι κεντρόφυγες διαδικασίες που αντιστέκονται στη θεματοποίηση του αρχείου και στην έγκλεισή του στον λόγο της τέχνης Παρεμβαίνουν με μια πρόθεση διαφορετικής θέσμισης εντός του κόσμου της τέχνης προβληματοποιούν τις τοπικές συνθήκες κοινωνικών χώρων και πολιτισμικών θεσμών Στρέφουν το ενδιαφέρον όχι στην αρχειακή συσσώρευση και διατήρηση στην laquoιδεολογία του ίχνουςraquo αλλά στη στιγμή ομιλίας και πράξης που φέρει τη laquoδυνατότητα της προσδοκίαςraquo46 Ενώ εκκινούν από μια πρόθεση ενεργούς θέσμισης οργάνωσης τακτικών δράσης εμμένουν στο πολιτικό πεδίο των επιτελέσεων laquoπράξης και ομιλίαςraquo τη στιγμή που συμβαίνουν

Αναθεωρημένη εκδοχή του κειμένου που περιλαμβάνεται στον συλλογικό τόμο

Α-ΙΔ Μεταξάς (επιμ) ΠολιτικήΕπιστήμηΔιακλαδικήκαικριτικήπροσέγγισητηςπολιτικής

πράξης Αθήνα Σάκκουλας (υπό έκδοση)

Πάνος Κούρος 40