2η ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ

Τέχνες ΙΙ:Επισκόπηση

Ελληνικής Μουσικής

Και Χορού

ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΘΕΜΑ: Με αναφορά στην παιδευτική αξία της αρχαίας ελληνικής

μουσικής να αναφερθείτε στους τρόπους και τους τόπους

χρήσης της,

ως προς τη διαπαιδαγώγηση των νέων

ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ

ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΧΡΥΣΙΝΑ

ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ ΜΑΓΔΑ ΖΩΓΡΑΦΟΥ

ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΕΙΡΗΝΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΑΘΗΝΑ 2013

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ...............................................3

ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ – Η ηθική αξία της μουσικής -............4

ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ - Τρόποι και Τόποι χρήσης της «αρχαίας

ελληνικής»

μουσικής ως προς τη διαπαιδαγώγηση των νέων.............5

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ .........................................10

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...........................................11

ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ.........................................12-13

3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η «αρχαία ελληνική μουσική» θεωρείτο ότι είχε πρωταρχικό

ρόλο στην εκπαίδευση των νέων καθώς συνέβαλε στη διάπλαση του

ήθους τους.

Με βάση την παραπάνω παραδοχή προσπαθήσαμε να αναλύσουμε

τους τρόπους και τους τόπους χρήσης της μουσικής, οι οποίοι

αποτελούν το ζητούμενο της εργασίας.

Η μέθοδος που ακολουθήθηκε βασίστηκε πάνω στη βιβλιογραφική

έρευνα και αντλήσαμε τα δεδομένα μας κυρίως από το εγχειρίδιο

του Ε.Α.Π. αλλά και το βιβλίο της Neubecker «Η μουσική στην

αρχαία Ελλάδα».

Αρχικά, ορίσαμε τι εννοούμε όταν λέμε «αρχαία ελληνική

μουσική». Σύμφωνα με το βιβλίο του Ε.Α.Π. υπάρχουν μαρτυρίες

για την ύπαρξη «αρχαίας ελληνικής μουσικής» από τους

προϊστορικούς χρόνους μέχρι και την ρωμαϊκή εποχή, ενώ η

Neubecker υποστηρίζει ότι η «αρχαία ελληνική μουσική» ξεκινάει

με την εμφάνιση της λογοτεχνίας (8ος αι. π.Χ περίπου) και

εκτείνεται μέχρι τον 4ο αι. π.Χ. όταν κυριάρχησε η Νέα Μουσική

με τους νεωτερισμούς. Στην εργασία εστιάσαμε στην κλασική και

την ελληνιστική εποχή καθώς έχουμε επαρκείς

μαρτυρίες( φιλολογικές και εικονιστικές).

Η μουσική παιδεία περιλαμβανόταν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα

των περισσότερων πόλεων –κρατών. Σύμφωνα με τις πηγές μας

στις περισσότερες πόλεις τα παιδιά μελετούσαν μουσική από την

ηλικία των έξι ή επτά ετών.

Αναφερθήκαμε στη θεωρητική προσέγγιση των κυριότερων

φιλοσοφικών σχολών της αρχαιότητας αναλύοντας τους τρόπους4

χρήσης της μουσικής με παραδείγματα των ειδών της μουσικής.

Τέλος, παραθέσαμε τους τόπους χρήσης της μουσικής που

σχετίζονται με την διαπαιδαγώγηση των νέων.

Ολοκληρώνοντας την εργασία παραθέτουμε τα συμπεράσματα για

τους τρόπους και τους τόπους χρήσης της μουσικής.

5

Η ηθική αξία της μουσικής

Η ηθική αξία της μουσικής αναγνωριζόταν από τους

σημαντικότερους φιλοσόφους και μουσικούς της αρχαιότητας.

Πίστευαν πως «συγκεκριμένα είδη μουσικής, κυρίως των αρμονιών

και των ρυθμών, προκαλούν συγκεκριμένα πάθη και οι ψυχικές

διαθέσεις αναζητούν την έκφρασή τους στη μουσική».1

Η συναρμολόγηση φθόγγων, μέσω αρμονίας και γένους,

αποτελούσε το μέτρο για τη δημιουργία ήθους. Σημαντική ήταν η

σειρά του τονικού υλικού, ακολουθούσε ο ρυθμός και ο

χαρακτήρας του οργάνου.2

Η δώρια αρμονία θεωρείτο μεγαλειώδης, ανδροπρεπής, και ότι

ταίριαζε σε φιλοπόλεμους, συνετούς άντρες.3 Σε δώρια αρμονία

γράφτηκαν προσόδια,4παρθένια5 και επινίκια6. Η φρύγια αρμονία

παιζόταν στον αυλό και αποτελούσε την αρμονία του οργιαστικού

στοιχείου του διθυράμβου.7 Ήταν δεμένη με τη λατρεία του

Διονύσου. Η λύδια αρμονία συνδεόταν με το θρήνο και το πένθος.

1 Neubecker A.J., «Αξιοποίηση των πηγών» στο Η μουσική στην αρχαία Ελλάδα, μτφρ.

Σιμωτά-Φιδετζή Μ., εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1986, σελ. 135.2 Neubecker A.J., ό.π., σελ. 147.3 http://el.wikipedia.org/wiki/Αρχαία_ελληνική_μουσική 23/12/20124 Neubecker A.J., ό.π., σελ. 59-60.5 Neubecker A.J., ό.π., σελ.61.6Neubecker A.J., ό.π., σελ. 67.7 Neubecker A.J., ό.π., σελ. 75.

6

Μαρτυρούνται επινίκια, νόμοι,8επιθαλάμια τραγούδια9 και ερωτικά

τραγούδια. Η μουσική είχε επίσης τρία γένη10: το διατονικό που

το ήθος του ήταν αρρενωπό και αυστηρό, το χρωματικό με ήθος

γλυκό και διασκεδαστικό11 και το εναρμόνιο που χαρακτηριζόταν

αριστοκρατικό και αυστηρό,12το οποίο χρησιμοποιήθηκε στην

τραγωδία.13Οι ρυθμοί είχαν δύο είδη που το ένα ηρεμούσε και το

άλλο προέτρεπε σε κίνηση. Υπήρχε ποικιλία μέτρων που

προκαλούσαν διαφορετικά συναισθήματα.14Παράδειγμα τα λυρικά

μέτρα των λυρικών ποιητών του 7ου αι. π.Χ.

Η «σχολή του Πυθαγόρα (β’ μισό 6ου αι. π.Χ.) έθεσε πρώτη τη

σχέση μουσικής-ψυχής στην ανατροφή και τη ψυχική διάπλαση».15 Ο

Πυθαγόρας στήριζε τη θεωρία του στις μαθηματικές αναλογίες.

Αντίθετα με τους Πυθαγόρειους, η σχολή του Αριστόξενου (β’

μισό του 4ου αι. π.Χ.) υποστήριζε ότι «έπρεπε να έχουμε

αφετηρία την αντίληψη των αισθήσεων και μετά να εκτιμούμε τις

παρατηρήσεις με τον νου».16 Υπήρχε και μια τρίτη κατηγορία

8 Neubecker A.J., «Επισκόπηση των φιλολογικών πηγών κατά χρονολογική

σειρά» στο Η μουσική στην αρχαία Ελλάδα, μτφρ. Σιμωτά-Φιδετζή Μ., εκδ. Οδυσσέας,

Αθήνα 1986, σελ. 35 9 Neubecker A.J., ό.π., σσ. 65-66.10 Neubecker A.J., ό.π., σελ. 105.11 http://el.wikipedia.org/wiki/Αρχαία_ελληνική_μουσική 23/12/201212 Neubecker A.J., ό.π., σελ. 150.13 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., «Γραφές και κείμενα αρχαίας ελληνικής

μουσικής» στο Τέχνες ΙΙ: Επισκόπηση Ελληνικής Μουσικής και Χορού, Ελληνική Μουσική Πράξη:

Αρχαίοι και Μέσοι Χρόνοι, τόμος Β, εκδ. Ε.Α,Π., Πάτρα 2003, σελ. 88.14 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σελ.143.15Neubecker A.J., ό.π., σελ. 136.16 Neubecker A.J., ό.π., σελ. 35.

7

θεωρητικών που πίστευε ότι η δυνατότητα της δημιουργίας ήθους

ήταν στη φύση της ίδιας της μουσικής. Η αντίθεση των οπαδών

της θεωρίας του Αριστόξενου που χαρακτηρίζονταν «ακουσματικοί»

και των οπαδών του Πυθαγόρα που ονομάζονταν «μαθηματικοί»

διατηρήθηκε σε όλη την αρχαιότητα.17

Τρόποι και Τόποι χρήσης της αρχαίας ελληνικής μουσικής ως προς

τη διαπαιδαγώγηση των νέων

«Η πρωταρχική σημασία της μουσικής παιδείας συνδεόταν με την

πίστη ότι με τη μουσική διαμορφώνονταν ολοκληρωμένες

προσωπικότητες».18Ο πραγματικά μορφωμένος άνθρωπος ήταν ο

«μουσικός ανήρ».19 Η σπουδαιότητα των μουσικών σπουδών

φαίνεται και από τη μαρτυρία ότι στην Τέω οι δάσκαλοι της

μουσικής (κιθαρισταί) έπαιρναν τον υψηλότερο μισθό από όλους

τους δασκάλους.20

«Κάθε πόλης –κράτος ακολουθούσε διαφορετικό εκπαιδευτικό

σύστημα, αλλά υπήρχαν πολλά κοινά στοιχεία σε όλους τους

Έλληνες».21

Στην Αθήνα η ευθύνη για τη μουσική μόρφωση των νέων βάρυνε

αποκλειστικά τους γονείς, ενώ κατ’ εξαίρεση η πόλη αναλάμβανε

τη μόρφωση των νέων που είχαν χάσει τον πατέρα τους στον17 Λέκκας Δ., « Αρχαία Ελληνικά Μουσικά Θεωρητικά» στο Τέχνες ΙΙ: Επισκόπηση

Ελληνικής Μουσικής και Χορού, Ελληνική Μουσική Πράξη: Αρχαίοι και Μέσοι Χρόνοι, τόμος Β,

εκδ. Ε.Α,Π., Πάτρα 2003, σελ. 41. 18 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σελ. 168.19 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., στο ίδιο, σελ. 166.20 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σελ. 166.21 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σελ. 164.

8

πόλεμο. Η μουσική ως βασικό μάθημα στην εκπαίδευση των νέων

στην Αθήνα του τέλους του 5ου αιώνα π.Χ. μαρτυρείται στο έργο

του Αριστοφάνη «Νεφέλαι». 22Από παραστάσεις αγγείων γνωρίζουμε

ότι στην Αθήνα τα κύρια όργανα για τη μουσική εκπαίδευση ήταν

η λύρα και ο Αυλός.23

Σημαντικές πληροφορίες για την ηθική αξία της μουσικής

αντλούμε από τα έργα του Πλάτωνα (α’ μισό του 4ου αι.π.Χ.) «

Πολιτεία» και «Νόμοι». Ο Πλάτωνας υποστήριζε ότι στο μάθημα

της μουσικής των αγοριών πρέπει να ακούγονται ομοφωνικά το

τραγούδι και η συνοδεία. Αποδεκτά όργανα ήταν η λύρα, η κιθάρα

και η σύριγγα.24 Ο Αριστοτέλης (4ος αι. π.Χ.) πίστευε επίσης

στην επίδραση της μουσικής στην ψυχή αλλά δεχόταν ότι εκτός

«από την παιδαγωγική επίδραση η μουσική προκαλεί τέρψη και

χαλάρωση».25

Στην Σπάρτη φρόντιζε το κράτος για τη μουσική μόρφωση όλων

των παιδιών, κοριτσιών και αγοριών. Πίστευαν ότι η «απόλυτη

εξοικείωση με το ρυθμό εξασφάλιζε τις πειθαρχημένες κινήσεις

του στρατού που τον συνόδευαν πάντοτε Αυλοί και τραγούδια.

Ανάλογη εκπαίδευση έπαιρναν τα αγόρια στην Κρήτη». 26, Εκτός από

την Αθήνα και την Σπάρτη και άλλες πόλεις εξελίχθηκαν σε

μουσικά κέντρα προσελκύοντας τους καλύτερους μουσικούς της

εποχής. Παράδειγμα το Άργος, η Θήβα, η Μαντίνεια.27

22 Neubecker A.J.,ό.π., σσ. 138-139.23 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σελ. 165.24 Neubecker A.J.,ό.π., σελ. 140.25 Neubecker A.J.,ό.π., σελ. 142.26 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σσ. 164-165.27 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σελ. 165.

9

«Η εκπαίδευση των παιδιών άρχιζε αλλού στα έξι και αλλού στα

επτά τους χρόνια και κάλυπτε το τρίπτυχο γράμματα- μουσική-

γυμναστική. Τα παιδιά μάθαιναν πολύ καλά την αλφάβητο γιατί με

τα γράμματα, εκτός από τη γλώσσα και τους αριθμούς, αποτύπωναν

και τους μουσικούς φθόγγους».28

Η μάθηση της μουσικής γινόταν από μνήμης, με το αυτί ή από

τον 4ο αι. π.Χ. με το μουσικό διάγραμμα, δηλαδή επίπεδο σχήμα

με το οποίο αποδιδόταν κάθε γένος μελωδικά.29 «Από τον 3ο αι.

π.Χ. υπήρχαν εγχειρίδια θεωρίας της μουσικής για χρήση των

μαθητών».30

«Η συγκέντρωση πολλών μουσικών στις πόλεις μετά τον 4ο αι.

π.Χ. δημιούργησε την ανάγκη να οργανωθούν σε σωματεία τα

λεγόμενα «κοινά». Σε αυτά ήταν προσαρτημένες ένα είδος σχολών

μουσικής. Από επιγραφές γνωρίζουμε ότι διδάσκονταν τα εξής

μαθήματα: του ψαλμού, του κιθαρισμού, της κιθαρωδίας, της

ρυθμογραφίας, της μελογραφίας, της κωμωδίας και της

τραγωδίας».31

Κοινά υπήρχαν στην Αθήνα, στη Θήβα, τη Χίο, την Αλεξάνδρεια

και σε άλλες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας και των αποικιών της.

Στη Λέσβο υπήρχε η φημισμένη σχολή για κορίτσια της Σαπφώς

όπου διδασκόταν και η μουσική.32

Βασικά όργανα ήταν τα χορδόφωνα ( κιθάρα, λύρα), ο αυλός και

η σύριγγα των βοσκών. Οι νέοι και οι νέες μάθαιναν να παίζουν

28 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σελ. 164.29 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σελ. 87.30 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σελ. 166.31 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σσ. 165-166.32 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σελ.165.

10

κάποιο όργανο μιμούμενοι τον δάσκαλο. Τα έγχορδα όργανα είχαν

διαφορετική επίδραση και συνδέονταν περισσότερο με τη δώρια

αρμονία που αντιπροσώπευε την ηρεμία, την αξιοπρέπεια, τον

ανδρισμό και συνδεόταν με τη λατρεία του Απόλλωνα του

κιθαριστή.33Ο αυλός είχε ήχο οξύ και οι μελωδίες που παίζονταν

στον αυλό ήταν σε φρύγια αρμονία.

Ο δημόσιος βίος των αρχαίων Ελλήνων περιλάμβανε «τραγούδια

για θεούς» στα οποία «ανήκαν ύμνοι, πομπικά τραγούδια, χοροί

νεαρών κοριτσιών, λατρευτικά χορευτικά τραγούδια και τα

μουσικά μέρη του δράματος».34 Παράδειγμα τα χορικά τραγούδια οι

παιάνες προς τιμήν του Απόλλωνα, οι ύμνοι προς τιμήν της θεάς

Δήμητρας, οι «ίουλοι» και τα στάσιμα της τραγωδίας35.

Τα τραγούδια αυτά τα τραγουδούσαν αγόρια και κορίτσια και

έπαιζαν όργανα. Διασώθηκε παρθένιο, τραγούδι για χορό

κοριτσιών αφιερωμένο στην θεά Άρτεμη, που είχε γράψει ο

ποιητής Αλκμάν (7ος αι. π.Χ.) ο οποίος ζούσε στη Σπάρτη.36

Οι αρχαίοι Έλληνες διοργάνωναν πανελλήνιες γιορτές

αφιερωμένες στους θεούς όπου οι νέες και οι νέοι έψαλλαν

ύμνους στους θεούς και παιάνες. Επίσης στις γιορτές αυτές

διεξάγονταν αθλητικοί και μουσικοί αγώνες. Η μουσική θεωρείτο

ότι είχε θεϊκή προέλευση. Τα κυριότερα μουσικά όργανα ήταν η

λύρα και ο Αυλός που συνδέονταν με τον θεό Απόλλωνα και το θεό

Διόνυσο αντίστοιχα.

Τα «Πύθια» ήταν αφιερωμένα στο θεό Απόλλωνα και περιλάμβαναν

33 Λέκκας Δ., ό.π., , σελ. 31.34 Neubecker A.J.,ό.π., σελ.49.35Neubecker A.J.,ό.π., σελ. 63.36 Neubecker A.J.,ό.π., σελ. 60.

11

αγώνες τραγουδιού με συνοδεία κιθάρας.37 Τα «Ίσθμια», γίνονταν

κάθε δυο χρόνια, προς τιμήν του θεού Ποσειδώνα, τελούσαν

αγώνες κωπηλασίας, απαγγελίας και μουσικής.38 Η μεγαλύτερη

γιορτή τα «Ολύμπια» τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια, όπου

γίνονταν αγώνες σαλπιγκτών και κηρύκων οι νικητές των οποίων

σάλπιζαν την έναρξη των αθλητικών αγώνων και το αγώνισμα του

πεντάθλου συνοδευόταν από μια μελωδία που παιζόταν στον Αυλό

και λεγόταν «ενδρομή».39

Στην Αθήνα στην γιορτή των «Παναθηναίων» διεξάγονταν και

μουσικοί αγώνες που ήταν τόσο σπουδαίοι ώστε ο ίδιος ο

Περικλής έκτισε το περίφημο Ωδείο.40 Επίσης, στην Αθήνα

τελούνταν μικρότερες γιορτές προς τιμήν του Απόλλωνα στα

«Πυανέψια» όπου τραγουδούσαν ειδικό τραγούδι την «ειρεσιώνη».

Το τραγούδι αυτό το τραγουδούσε ένα αγόρι που είχε στη ζωή και

τους δύο γονείς του (παις αμφιθαλής) κρατώντας ένα κλαδί ελιάς

ή δάφνης. 41 Στις γιορτές προς τιμήν του θεού Διόνυσου, τα

«Λήναια» και τα «Μεγάλα Διονύσια», έπαιρναν μέρος χορωδίες

αγοριών και διαγωνίζονταν στον διθύραμβο αλλά και στις

τραγωδίες τα σατυρικά δράματα και τις κωμωδίες.42

Στην Σπάρτη γιόρταζαν τα «Κάρνεια» προς τιμήν του Καρνείου

Απόλλωνα όπου γίνονταν μουσικοί αγώνες από τον 7ο αι. π. Χ.

Στις Αμύκλες, μια πόλη κοντά στην Σπάρτη, γιορτάζονταν τα

«Υακίνθια», όπου παιδιά τραγουδούσαν με συνοδεία αυλού και37 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σσ. 149-150.38 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σελ. 150. 39 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σελ. 150. 40 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σσ. 150-151.41 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σελ. 151.42 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π.,σσ. 151-152.

12

έπαιζαν κιθάρα. Εδώ μαρτυρούνται παιδιά δεξιοτέχνες

κιθαρωδοί.43

Πολλές ομαδικές δραστηριότητες στον ιδιωτικό βίο των αρχαίων

Ελλήνων συνοδεύονταν από τραγούδια και μουσική. Η μουσική

συνόδευε «εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως τη γέννηση, τον γάμο,

τον θάνατο, τον πανηγυρισμό μιας αθλητικής νίκης, το συμπόσιο,

τον χορό, τον πόλεμο ακόμη και την καθημερινή δουλειά». 44

Οι μητέρες και οι τροφοί τραγουδούσαν τα «βαυκαλίσματα» και

τα παιχνίδια των παιδιών συνοδεύονταν με τραγουδάκια. Από τον

Αριστοφάνη σώζεται ένα τραγουδάκι που έλεγαν τα παιδιά όταν

έβλεπαν κάποιο σύννεφο να σκεπάζει τον ήλιο. 45 Τα παιδιά της

Ρόδου τραγουδούσαν το τραγούδι του χελιδονιού για να ζητήσουν

δώρα.46

Στον γάμο τραγουδούσαν τα «κρουσιθύρια», τον «υμέναιο» με

συνοδεία κιθάρας, λύρας ή αυλού και τα «επιθαλάμια» έξω από

τον νυφικό θάλαμο. Οι κοπέλες τραγουδούσαν νυφιάτικα τραγούδια

και έπαιζαν μουσική. Από παραστάσεις αγγείων γνωρίζουμε ότι η

νύφη έπαιζε λύρα ή βάρβιτο, ή τρίγωνο ή Αυλούς. 47

Στα συμπόσια και στις θυσίες, παραστάσεις σε αγγεία δείχνουν

παιδιά παίρνουν μέρος παίζοντας λύρα και διπλό Αυλό.48 Αλλά και

την εκφορά του νεκρού ψάλλουν θρήνους.49 «Σε επιτύμβια στήλη

από την Ποτίδαια(380 π.Χ.) παριστάνεται νεκρός νέος που43 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σελ. 152.44 Neubecker A.J.,ό.π., σελ.65 & 70.45 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σελ. 15746 Neubecker A.J.,ό.π., σελ. 71. 47 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σελ.156.48 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σελ. 158.49 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σελ. 157

13

κρατάει λύρα στο αριστερό χέρι και στο δεξί πλήκτρο έτοιμος να

ερμηνεύσει τη μουσική του στην αιωνιότητα στα Ηλύσια Πεδία».50

Στον πόλεμο ανάλογα με τις πολεμικές επιχειρήσεις

τραγουδούσαν τα «ενόπλια» μέλη, τα «εμβατήρια» μέλη, τα

«επινίκια» μέλη και τους «διθυράμβους». Στην Σπάρτη λέγεται

πως η μουσική κρατούσε το βηματισμό των στρατιωτών και ανύψωνε

το ηθικό πριν από τον πόλεμο.51

Σε καιρό ειρήνης, στους αγώνες κωπηλασίας τραγουδούσαν την

«ειρεσία» και μετά τις νίκες σε αγώνες κατά την εορταστική

παρέλαση των νικητών τα πλήθη τραγουδούσαν «εγκώμια».52

Αλλά και στις εργασίες στα χωράφια όπως μαρτυρείται και στην

περιγραφή της ασπίδας στην Ιλιάδα ένα αγόρι τραγουδάει με τη

φόρμιγγα την «ωραίαν λινωδίαν» στον τρύγο. 53 Τα βοσκόπουλα

έπαιζαν σύριγγες που ήταν όργανα που αποδεχόταν ο Πλάτωνας

στην ιδανική του Πολιτεία.

50 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σελ.160.51 Neubecker A.J.,ό.π., σελ. 70. 52 Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., ό.π., σελ. 152.53 Neubecker A.J.,ό.π., σσ. 69-70.

14

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η μουσική παιδεία θεωρήθηκε βασική για την ηθική

διαπαιδαγώγηση των νέων και η διδασκαλία της μουσικής

περιλαμβανόταν στο εκπαιδευτικό σύστημα των περισσότερων

πόλεων –κρατών της αρχαιότητας.

Οι νέοι και οι νέες μάθαιναν μουσική μαζί με τη γραφή και

την αριθμητική. Χρησιμοποιούσαν την αλφάβητο και για να

παριστάνουν τους μουσικούς φθόγγους. Η γνώση έγχορδου μουσικού

οργάνου θεωρείτο σπουδαία μόρφωση και οι δάσκαλοι της μουσικής

ήταν οι πιο καλά αμειβόμενοι στην αρχαιότητα. Η σωστή μίξη του

δώριου, φρύγιου και λύδιου τρόπου, σε πολλά και διαφορετικά

είδη τραγουδιών, κατάφερνε να εγείρει τα κατάλληλα

συναισθήματα.

Η μουσική συνδεόταν με όλες τις πτυχές της ζωή των αρχαίων

Ελλήνων στον δημόσιο και τον ιδιωτικό βίο τους. Καθώς η ζωή

τους ήταν συνδεμένη με τη λατρεία των θεών η μουσική ήταν

κυρίαρχη στις γιορτές προς τιμήν τους και εξέφραζε τις αξίες

των αρχαίων Ελλήνων. Επίσης συνόδευε εξαιρετικές περιστάσεις

για την ύπαρξη των πόλεων -κρατών όπως τον πόλεμο ή σε καιρό

ειρήνης τους αγώνες και το πνεύμα ευγενούς άμιλλας που

εκφραζόταν με αυτούς και τραγουδούσε μαζί τους τη χαρά και τη

θλίψη της ζωής και της καθημερινότητάς τους.

15

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.Λέκκας Δ., « Αρχαία Ελληνικά Μουσικά Θεωρητικά» στο Τέχνες ΙΙ:

Επισκόπηση Ελληνικής Μουσικής και Χορού, Ελληνική Μουσική Πράξη: Αρχαίοι και

Μέσοι Χρόνοι, τόμος Β, εκδ. Ε.Α,Π., Πάτρα 2003, σσ.21-52.

2. Neubecker A.J., «Προλεγόμενα» στο Η μουσική στην αρχαία Ελλάδα,

μτφρ. Σιμωτά-Φιδετζή Μ., εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1986, σσ. 11-14.

3. Neubecker A.J., «Επισκόπηση των φιλολογικών πηγών κατά

χρονολογική σειρά» στο Η μουσική στην αρχαία Ελλάδα, μτφρ. Σιμωτά-

Φιδετζή Μ., εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1986, σσ. 15- 48.

4. Neubecker A.J., «Αξιοποίηση των πηγών» στο Η μουσική στην

αρχαία Ελλάδα, μτφρ. Σιμωτά-Φιδετζή Μ., εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα

1986, σσ. 49- 71 & 135- 152.

5. Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., «Συμπληρωματικά Στοιχεία

Αρχαίας ελληνικής Μουσικής» στο Τέχνες ΙΙ: Επισκόπηση Ελληνικής

Μουσικής και Χορού, Ελληνική Μουσική Πράξη: Αρχαίοι και Μέσοι Χρόνοι, τόμος

Β, εκδ. Ε.Α,Π., Πάτρα 2003, σσ. 140- 162 & 163-168.

6. Παπαοικονόμου - Κηπουργού Κ., «Γραφές και κείμενα αρχαίας

ελληνικής μουσικής» στο Τέχνες ΙΙ: Επισκόπηση Ελληνικής Μουσικής και

Χορού, Ελληνική Μουσική Πράξη: Αρχαίοι και Μέσοι Χρόνοι, τόμος Β, εκδ.

Ε.Α,Π., Πάτρα 2003, σσ.79- 91.

7. http :// el . wikipedia . org / wiki /Αρχαία_ελληνική_μουσική

23/12/2012

8.http://www.cycladic.gr/frontoffice/portal.asp?

cpage=resource&cresrc=1308&cnode=55&clang=0 5/1/201316

9. http://el.wikipedia.org/wiki/ Αρχαία _ ελληνική _ μουσική

5/1/2013

Λύρα-Κυκλαδικός Πολιτισμός

17

Ο Απόλλωνας (αριστερά) συναγωνίζεται με το Μαρσύα (δεξιά) που σε λίγο

θα ηττηθεί και θα τιμωρηθεί από τον Σκύθη με το μαχαίρι. Ανάγλυφο,

από την βάση της Μαντινείας μέσα 4ου αι. π.Χ.

Μούσα που κουρδίζει την κιθάρα της.

Εσωτερικό κυπέλλου από την Ερέτρια, περ. 470-460 π.Χ., Λούβρο

18

Διπλός αυλός Κιθάρα

Λύρα Σύριγξ Πανός

19