Το μυθιστόρημα της Ωραιοζήλης Λεβή: Η άρνηση της...

3

4

Επιτρέπεται η ολική ή μερική αναδημοσίευση και χρήση για μη εμπορικούς σκοπούς έπειτα από συνεννόηση με τον εκδότη και με την αναφορά των πηγών

copy2013 ΟΜΙΚ και συγγραφείς τόμουΙSBN 978-618-80468-0-1Α Έκδοση Aπρίλιος 2013

Σχεδιαστική επιμέλεια και Εικονογραφήσεις Xρήστος Κωτσίνης wwwchristoskotsiniscom

KENTΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗEκδόσεις ΚΨΜΖωοδόχου Πηγής 55-57 106 81 ΑθήναΤηλ 210 38 13 838 210 38 39 711Fax 210 38 39 713e-mail infokapsimigrwwwkapsimigr

(Αντι)μιλώντας στις βεβαιότητες Φύλα αναπαραστάσεις υποκειμενικότητεςΕπιμέλεια Δήμητρα Βασιλειάδου Παναγιώτης Ζεστανάκης Μαρία Κεφαλά Μαρία Πρέκα

5

6

7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

0 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ταυτότητες και διαδικασίες συγκρότησης υποκειμενικότητας

1 Θανάσης Λάγιος Ecce Homo Ο Foucault και το ερώτημα της Ταυτότητας2 Μαρία Πρέκα Αρσακειάδες δασκάλες Λόγοι και πρακτικές διαπραγμάτευσηςαναδιαπραγμάτευσης εαυτού 1880-1913 3 Γιώργος Διακουμάκος Η στερεοτυπική πρόσληψη του φύλου στην ελληνική κοινωνία laquoΠαραδοσιακή γυναικείαraquo και laquoπαραδοσιακή ανδρικήraquo υποκουλτούρα

Έμφυλες αναπαραστάσεις και κοινωνικές πρακτικές

4 Δήμητρα Βασιλειάδου laquoΆνδρες ανδράρια ή ρεκλαματζήδεςraquo Μονομαχία και πολιτική στην ελληνική πρωτεύουσα (1870 -1918) 5 Αντώνης Αντωνίου Νατάσα Κεφαλληνού Κομμουνιστικές ρητορικές για τη γυναικεία εργασία Οι καπνεργάτριες στην απεργία του 1936 μέσα από το laquoΡιζοσπάστηraquo 6 Κώστας Παλούκης Το μυθιστόρημα της Ωραιοζήλης Λεβή Η άρνηση της laquoαστικής θηλυκότηταςraquo χάριν του κομμουνισμού και το τραύμα του αστικού τύπου 7 Παναγιώτης Ζεστανάκης laquoΔεξιά λωρίδαraquo Επιλογές μετακίνησης και (ανα)σημασιοδοτήσεις της θηλυκότητας στην Αθήνα της δεκαετίας του 1980

Σώματα σεξουαλικότητες Εννοιολογήσεις του laquoμη κανονικούraquo

8 Δέσπω Κριτσωτάκη Ιατρική και ερμαφροδιτισμός στην Ελλάδα 1870-19709 Μαρία Κεφαλά Κατονομάζοντας το ακατονόμαστο Οι αφηγήσεις για το coming out ως laquoαπελευθέρωσηraquo του σεξουαλικού εαυτού10 Παναγιώτης Αντωνόπουλος Από τη Μαριέττα Μπέτσου στη Ρίτα Μπούμη Η Σαπφώ η λεσβιακή λογοτεχνία και ο φεμινισμός στην Ελλάδα από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι το Μεσοπόλεμο

ΣYΓΓΡΑΦΕΙΣ

13

25

43

65

85

115

137

173

197

225

245

285

8

9

6Κώστας ΠαλούκηςΤο μυθιστόρημα της Ωραιοζήλης Λεβή Η άρνηση της laquoαστικής θηλυκότηταςraquo χάριν του κομμουνισμού και το τραύμα του αστικού τύπου

10

11

ΕισαγωγήΣτις 15 και 16 Ιανουαρίου του 1931 η πλειοψηφία των ελληνικών εφημερίδων αγωνιά για την εκλογή της laquoΜις Ελλάςraquo Στη Θεσσα-λονίκη η κοινή γνώμη παρακολουθεί την πορεία της laquoωραιοτέρας της Θεσσαλονίκηςraquo ενώ προετοιμάζεται παράλληλα για τις ανα-πληρωματικές γερουσιαστικές εκλογές Μια αποκάλυψη πολιτικού περιεχομένου όμως μεταθέτει την εστίαση του ενδιαφέροντος αλλού Το τμήμα Ειδικής Ασφάλειας της πόλης ανακαλύπτει τη λειτουργία ενός αρχειομαρξιστικού laquoΚόκκινου Σχολείουraquo στον προσφυγικό συ-νοικισμό της Αγίας Φωτεινής Συλλαμβάνονται πέντε νέοι άντρες εργάτες ως επί το πλείστον και έξι νέες μεταξύ των οποίων δύο εργάτριες μία μαθήτρια του Διδασκαλείου Θηλέων και τρεις μαθή-τριες του Γυμνασίου Θηλέων1

1 Συγκεκριμένα είναι οι Ευθύβουλος Παναγιωτίδης 20 ετών εργάτης τυπογράφος στην εφημερίδα Εφημερίς των Βαλκανίων Χριστόφορος Κεχαγιόπουλος 19 χρονών υποδηματεργάτης Νικόλαος Μουστάκας 29 χρονών κλητήρας του Στρατοδικείου Θεόδωρος Τσιριγώτης 19 χρονών ξυλουργός Παρασκευάς Παπανικολάου 19 χρονών υφαντουργός στην Υφανέτ και οι Παρασκευή Κοτζάμπαση 16 χρονών μαθήτρια της 6ης Γυμνασίου Αμαλία Δελή 16 χρονών μαθήτρια του Διδασκαλείου Θηλέων και υπότροφος Μαίρη Βαφειάδου 17 χρονών τελειόφοιτη Γυμνασίου Θεοδώρα Παπανικολάου υφαντεργάτρια Άννα Κάτση εργάτρια laquoΜίαν καταπληκτική αποκάλυψις Η κομμουνιστική προπαγάνδα εισεχώρησε μεταξύ της μαθητιώσης νεολαίας μας Απεκαλύφθη η ύπαρξις ldquoΚόκκινων Σχολείωνrdquo Συνελήφθησαν αρκεταί μαθηταί και μαθήτριαιraquo Μακεδονία 1611931

12

ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΛΟΥΚΗΣ

Ο αστικός τύπος δείχνει να βιώνει ένα μεγάλο σοκ καθώς άριστες μαθήτριες μεσοαστικών στρωμάτων με υποτροφίες εμφανίστηκαν να συντάσσονται με τον αρχειομαρξισμό2 Σύντομα αποκαλύπτεται πως η μία από τις δυο εργάτριες η φερόμενη ως laquoΆννα Κάτσηraquo ήταν η δεκαεννιάχρονη Ωραιοζήλη Λεβή πρωτότοκη κόρη του εκατομμυρι-ούχου και laquoεν Αθήναις εγκατεστημένου εργοστασιάρχου και εμπό-ρου κομβίωνraquo Λέοντα Λεβή Ο αστικός δημοσιογραφικός κόσμος αισθάνεται μια κατά κάποιο τρόπο βίαιη ανατροπή δεδομένων και αυτονόητων αναπαραστάσεων για τη θέση το ρόλο και τη συνεί-δηση των νεαρών γυναικών των μεσαίων και ανώτερων αστικών στρωμάτων laquoΜα οι ιδέες αυτές δεν είνε της τάξεώς σαςraquo λέει με απορία και έκπληξη δημοσιογράφος της εφημερίδας Μακεδονικά Νέα στην Ωραιοζήλη για να λάβει ως απάντηση τη σιωπή της3 Δεν είναι μόνο οι εσωτερικές ιεραρχίες που φαίνεται να απειλούνται εντός της αστικής τάξης αφού νεαρά μέλη της και μάλιστα θηλυκού γένους επιλέγουν μια εχθρική ιδεολογία αλλά φαίνεται να τραυματίζεται ακόμα και η ιδεολογική και πολιτική ηγεμονία του αστισμού πάνω στην κοινωνία

Στόχος του αστικού τύπου σε αυτήν την υπόθεση είναι να κα-ταδείξει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο πως η Ωραιοζήλη Λεβή δεν εγκατέλειψε ποτέ την αστική της ταυτότητα και ότι οι επιλογές της υπό κάποιες προϋποθέσεις είναι δυνατόν να μην αντιβαίνουν στις κυρίαρχες εκδοχές θηλυκότητας που αποδίδονταν εκείνη την επο-χή στις νεαρές γόνους των αστικών οικογενειών Γιrsquo αυτό και στα άρθρα των εφημερίδων επιστρατεύονται διάφορα πρότυπα αστικής θηλυκότητας για το προφίλ της Λεβή Η ίδια η Ωραιοζήλη ωστόσο δεν είναι ένα παθητικό υποκείμενο Δρα προτάσσοντας τη δική της συνείδηση την οποία συνδέει με τις αρχές της αρχειομαρξιστικής - κομμουνιστικής ηθικής

Αυτό που διερευνά η παρούσα μελέτη είναι ο τρόπος με τον οποίο

2 laquoΤι ήτο και πώς λειτουργούσε το κομμουνιστικό σχολείο Θεσσαλονίκηςraquo Πατρίς 1911931middot laquoΜιαν καταπληκτική αποκάλυψιςraquo όπ 3 laquoΕις το φως και άλλαι σατανικώται μηχανορραφίαι της υπονομευτικής σπείρας των Αρχειομαρξιστώνraquo Μακεδονικά Νέα 2311931

13

ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΗΣ ΩΡΑΙΟΖΗΛΗΣ ΛΕΒΗ

η ταξική αντιπαράθεση διαπερνά και καθορίζει τα ιδεώδη της αστι-κής θηλυκότητας αλλά και συνάμα διαπερνάται και καθορίζεται από αυτά Εδώ η laquoαναπαράστασηraquo χρησιμοποιείται ως μέσο έκφρασης της ιδεολογίας και όχι ως κοινωνική κατασκευή ή ως ενδοκειμενική λειτουργία του λόγου Συγκεκριμένα χρησιμοποείται η γκραμσιανή προσέγγιση της laquoαναπαράστασηςraquo όπως την παραθέτει ο Stuart Hall4 Αυτό σημαίνει πως οι πολιτικές και ιδεολογικές πρωτοπορίες κάθε κοινωνικής τάξης υιοθετούν συγκεκριμένες laquoαναπαραστάσειςraquo και τις προβάλλουν στο laquoπεδίο της ταξικής αναμέτρησηςraquo με σκο-πό την laquoηγεμονίαraquo Ταυτόχρονα βέβαια αυτές οι αναπαραστάσεις επιδρούν στον laquoπραγματικό υλικό κόσμοraquo παράγοντας συγκεκρι-μένες συμπεριφορές και συνειδήσεις διαμορφώνουν τα ίδια τα φύλα

Τα πρότυπα του γυναικείου φύλου δεν αποκρυσταλλώνονται όμως πέρα και έξω από το πεδίο της ταξικής πάλης ούτε έξω από τις μεταξύ τους σχέσεις ή τις σχέσεις των φορέων τους αλλά αντίθετα ‒με τον ίδιο τρόπο που ο Ε P Thomson περιγράφει τη μεθοδολογία του για τη διαμόρφωση της εργατικής τάξης‒ σχημα-τίζονται από αληθινούς ανθρώπους και σrsquo ένα αληθινό πλαίσιο σε αλληλεπίδραση σε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή5 Έτσι τα κρι-τήρια με τα οποία διαμορφώνονται τα πρότυπα για τη θηλυκότητα δεν είναι στατικά και κλειστά Αντίθετα είναι δυνατόν η διαλεκτική της ταξικής πάλης για την ηγεμονία να διαμορφώνει μια τάση για ταξικό ετεροπροσδιορισμό και ταξική διαφοροποίηση με αποτέλε-σμα να εξελίσσονται να διαμορφώνονται και να κοινωνιογεννώνται διαρκώς νέες κοινωνικές αποκρυσταλλώσεις του θηλυκού φύλου Με αυτόν τον τρόπο η ταξική διαπάλη μπορεί ‒όπως μας προτείνει ο Norbert Elias στο έργο του Η εξέλιξη του πολιτισμού‒6 να κινεί και να εξελίσσει τον πολιτισμό Σε αυτή τη διαδικασία η laquoθηλυκότηταraquo και η laquoομορφιάraquo δεν είναι λοιπόν ούτε διαχρονικά ούτε αρχέγονα

4 Stuart Hall laquoThe work of representationraquo Stuart Hall Representation Cultural representations and signifying practices Λονδίνο Sage 1997 σ 485 E P Thomson laquoPrefaceraquo The making of the English working class Λονδίνο Penguin History 1991 6 Norbert Elias Η εξέλιξη του πολιτισμού τ Α΄-Β΄ Αθήνα Νεφέλη 1997

14

ιδεώδη7

Ο laquoμύθοςraquo και ο laquoαντιμύθοςraquo laquoΩραιοτάτη ερωτευμένη επαναστάτιδαraquo ή laquoάνδρας παρά γυναίκαraquo

Η Ωραιοζήλη Λεβή γεννημένη στο Βόλο και μεγαλωμένη στην Αθήνα ήταν τελειόφοιτος της Ανωτάτης Εμπορικής Σχολής Όταν η Ωραιοζήλη άρχισε σύμφωνα με τις εφημερίδες να laquoέχη εκδηλώσεις μονομανίας εις τα πολιτειακά και πολιτικά ζητήματαraquo8 γεγονός που ερχόταν σε αντίθεση με την πρέπουσα εικόνα μιας νεαρής γόνου εβραϊκής αστικής οικογένειας προκάλεσε την ανησυχία του πατέρα της Την προέτρεψε να εγκαταλείψει τη μελέτη και να ασχοληθεί με τη μουσική ενώ η μητέρα της ετοιμάστηκε να την ει-σαγάγει laquoεις τα κοσμικά σαλόνιαraquo Ο πατέρας της προσέλαβε τον πολωνοεβραίο Oscar Rosenzweig ως μουσικοδιδάσκαλο της θυγατέ-ρας του Ο Rosenzweig ήταν ο σύνδεσμος της αρχειομαρξιστικής ορ-γάνωσης με τη γραμματεία της διεθνούς αριστερής αντιπολίτευσης και εργαζόταν στην Αθήνα ως οργανοπαίχτης βιολιού Προκαλείται αμοιβαία συμπάθεια και η Ωραιοζήλη προσχωρεί στην αρχειομαρξι-στική οργάνωση Ο Rosenzweig αναχωρεί εν τω μεταξύ για το Πα-ρίσι και παραμένει για όλο το υπόλοιπο διάστημα εκτός Ελλάδας Η Ωραιοζήλη Λεβή θα ξαναβρεθεί με τον Rosenzweig μετά το τέλος της περιπέτειάς της όταν στα 1933 θα ζει εξόριστη στο Παρίσι

Με την προσχώρησή της στην αρχειομαρξιστική οργάνωση η Ωραιοζήλη αμέσως αναλαμβάνει τον ρόλο της laquoδασκάλαςraquo στα laquoΚόκκινα Σχολείαraquo της Αθήνας Την Πρωτομαγιά του 1930 συλ-λαμβάνεται στις συγκρούσεις των αριστερών εργατών με την αστυ-νομία Η κρυφή της δράση αποκαλύπτεται στην οικογένειά της και

7 Eco Umberto De Michele Girolamo Η ιστορία της ομορφιάς Αθήνα Καστανιώτης 2004 Georges Vigarello Η ιστορία της ομορφιάς Το σώμα και η τέχνη του καλλωπισμού από την Αναγέννηση ως σήμερα Αθήνα Αλεξάνδρεια 2007 σ 15 Marcia M Eaton laquoKantian and contextual beautyraquo Peg Zeglin Brand (επιμ) Beauty matters Μπλούμιγκτον Indiana University Press 2000 σ 27-368 laquoΤι κατορθώνουν τα όργανα της Μόσχας η κόρη εκατομμυριούχου εβραίου των Αθηνών πράκτωρ του Αρχειομαρξισμού εις την Θεσνίκηνraquo Ακρόπολις 2311931


15

έρχεται σε ευθεία ρήξη με τον πατέρα της ο οποίος προσπαθεί να την επαναφέρει στο laquoσωστό δρόμοraquo Οργανώθηκε μάλιστα για το σκοπό αυτό laquoεσπερίδαraquo στο οικογενειακό μέγαρο στην οποία η ίδια σύμφωνα με κάποιες αφηγήσεις δεν εμφανίστηκε καθόλου ενώ με βάση άλλες αφηγήσεις εμφανίστηκε αν και με πρόχειρη και μη ενδεδειγμένη ενδυμασία για την περίπτωση9 Δυο μέρες μετά κα-τόρθωσε να διαφύγει από το σπίτι της για τη Θεσσαλονίκη Εκεί εργάστηκε αρχικά με ψευδώνυμο στο κεραμοποιείο Αλλατίνι και αρ-γότερα στο υφαντουργείο Υφανέτ Ανέλαβε προπαγανδιστική δρά-ση ενώ παράλληλα εκτελούσε τα χρέη της δασκάλας στο laquoΚόκκινο Σχολείοraquo της Αγίας Φωτεινής Στις αρχές του 1931 αρρώστησε και εγκατέλειψε την εργασία της στην Υφανέτ για να ασχοληθεί απο-κλειστικά με τη διδασκαλία Οι γονείς της την αναζητούσαν έχοντας χάσει τα ίχνη της μέχρι τη σύλληψή της

Μετά την αποκάλυψη της ιστορίας τα πρωτοσέλιδα των εφη-μερίδων κατακλύζονται με λεπτομέρειες της ζωής της Η Μακεδονία γράφει ότι laquoαι συνταρακτικαί περιπέτειαί της δύνανται να αποτε-λέσουν θέμα διrsquo ολόκληρον μυθιστόρημαraquo10 laquoΤο παρελθόν της είναι μυθιστορηματικόνraquo συμφωνούν το Ελεύθερον Βήμα και η Ακρόπολις Ως laquoμυθιστορηματική περιπέτειαraquo θεωρείται το γεγονός ότι laquoη ωραιοτάτη εβραιοπούλα [σημειώνουμε ότι η ωραιότητα τονίζεται εμφατικά σε αρκετές εφημερίδες] [] εγκατέλειψε τα εκατομμύρια του πατρός της δια να προπαγανδίζη τα διδάγματα της Μόσχαςraquo11 laquoνα κηρύξη άγριον πόλεμον κατά του κοινωνικού καθεστώτος χάρις εις το οποίον ο πατέρας της έκαμεν αρκετά εκατομμύρια και χάρις εις το οποίον η οικογένειά της μπορούσε να της υποσχεθή μόρ-φωσιν χοροεσπερίδας τουαλέτες βαρύτιμες ταξείδια στην Ευρώπη

9 Στο ίδιο 10 laquoΜια συνταρακτική αποκάλυψις Η συλληφθείσα αρχειομαρξίστρια Άννα Κάτση είνε κόρη του εκατομμυριούχου Λεβή Αι μυθιστορηματικαί περιπέτειαι και η δράσις της Πώς εδραπέτευσεν από τας Αθήναςraquo Μακεδονία 221193111 laquoΗ περιπετειώδης ιστορία μιας ωραίας ldquoσυντρόφισσαςrdquo Πώς εμυήθη εις τον κομμουνισμόν από έναν μουσικοδιδάσκαλον Κόρη πλουσιωτάτου Ισραηλίτηraquo Ακρόπολις 2211931 laquoΤο ανακαλυφθέν Αρχείον των Αρχειομαρξιστών ποία η συλληφθείσα δια δευτέραν φοράν εργάτριαraquo Ελεύθερον Βήμα 2211931


16

και σrsquo όλα τα μέρη του κόσμου θριάμβους σαν της ldquoΜις Ελλάδοςrdquo βαρύτιμα κοσμήματα και άλλα πολλάraquo12 Ο συντάκτης της εφη-μερίδας Ακρόπολις περιγράφοντας τους άθλους της Λεβή δηλώνει εντυπωσιασμένος χαρακτηρίζοντας μεγάλη απόφαση laquoπραγματικώς για ένα κορίτσι και μεγάλο θάρρος που δεν το διαθέτουν ούτε τα 999 επί τοις χιλίοις των ανδρώνraquo13 Η εφημερίδα Ελεύθερος Άνθρω-πος παραδέχεται ότι πρόκειται laquoγια μια ενδιαφέρουσα φυσιογνω-μίαraquo υπογραμμίζοντας το ρομαντικό χαρακτήρα της επιλογής της να εγκαταλείψει laquoτην άνεσιν του πλουσίου σπιτιού τηςraquo για να laquoεργασθή υπέρ μιας κοινωνικής ιδεολογίαςraquo καθώς η ίδια πιστεύει τους ιδεολογικούς σκοπούς των αρχειομαρξιστών και αδυνατεί βέ-βαια να laquoιδή τα άλλα κίνητραraquo14 Η εφημερίδα η οποία θα επιδείξει ωστόσο πραγματικά υπερβάλλουσα φαντασία είναι η Εφημερίς των Βαλκανίων Δημοσιεύει ένα είδος ρομάντζου το οποίο υποτίθεται ότι διηγείται η ίδια η Ωραιοζήλη Οι φανταστικοί διάλογοι των δύο νέων ενώ περπατούν στους κήπους της Αθήνας η ερωτική εξομολόγηση του Oscar μπροστά στο τζάκι του σπιτιού των Λεβή αλλά και η κατάκτηση από τον πολωνοεβραίο μουσικό ακόμα και της υπηρέτριας των Λεβή κάνουν την αφήγηση απολαυστική Η Ωραιοζήλη Λεβή φέρεται να ζει ως νέα και ωραία αστή έναν μεγάλο έρωτα και μια μεγάλη περιπέτεια που φαίνεται να εξάπτει το ανα-γνωστικό κοινό15

Με αυτόν τον τρόπο δομείται ένας ρομαντικός μύθος για την ωραία φλογερή ερωτευμένη επαναστάτρια Λεβή με αποκλειστικό σκοπό να αποκρύψει ή να laquoκλείσειraquo το χάσμα ανάμεσα στην αστι-κή της καταγωγή και την κομμουνιστική της δράση Ο δημοσιογρά-φος της εφημερίδας Μακεδονικά Νέα δείχνει σαφώς αυτήν την πρόθε-ση όταν ρωτά την Ωραιοζήλη laquoΜήπως δεν υπάρχουν δεσποινίδες


12 laquoΤι κατορθώνουν τα όργανα της Μόσχαςraquo όπ13 Στο ίδιο14 laquoΗ νεαρά Ορεοζίλ κόρη πλούσιου εβραίου που έγινε κομμουνίστριαraquo Ελεύθερος Άνθρωπος 231193115 laquoΗ ωραία Ισραηλίτις Ωραιοζήλ Λεβή αφηγείται μόνη της τας περιπετείας τηςraquo Εφημερίς των Βαλκανίων 22-2411931

17

και επαναστάτιδες των σαλονιώνraquo για να εισπράξει από τη Λεβή ένα laquoΊσωςraquo16 Η Λεβή φαίνεται λοιπόν να εγκαταλείπει μεν το ιδεώδες της αστικής θηλυκότητας των laquoσαλονιώνraquo και να υιοθετεί μάλιστα κάποιες θεωρούμενες θετικές αρσενικές ιδιότητες αλλά αυτές οι ιδιότητες δεν την laquoαποθηλυκοποιούνraquo ούτε την laquoασχημαίνουνraquo ούτε την laquoαπερωτικοποιούνraquo Αντίθετα μέσω του ρομαντισμού ενισχύουν το κοσμοπολίτικο αστικό θηλυκό προφίλ της ώστε να μπορεί να έχει θέση μέσα στα laquoσαλόνιαraquo17

Την ίδια στιγμή πολλά στοιχεία του laquoμύθουraquo αρχίζουν να απο-δομούνται Συγκεκριμένα η εφημερίδα Ελεύθερος Άνθρωπος υποστη-ρίζει ότι στην πραγματικότητα η Λεβή δεν είναι και τόσο όμορφη καταρρίπτοντας ένα βασικό στοιχείο του δημοσιογραφικού μύθου Η εφημερίδα γράφει για τα εξωτερικά χαρακτηριστικά τηςΗ Ορεοζίλ με την περιπετειώδη ιστορίαν είνε ένα παράξενο κορίτσι Κάθε άλλο παρά ωραία είνε Το ανάστημά της είνε πολύ κοντό μόλις φθάνει το 1 μέτρον και 45 εκατοστά Το πρόσωπόν της χωρίς να είνε ωραίον έχει λεπτά χαρακτηριστικά Τα μαλλιά της είνε καστανό-ξανθα Τα μάτια της καστανά Το ένα όμως απrsquo αυτά το δεξιόν έχει κάποιον ελαφρόν αληθωρισμόν18Το πρόσωπό της δεν θεωρείται ωραίο παρότι έχει laquoλεπτά χαρακτη-ριστικάraquo Ως αιτίες για την laquoασχήμιαraquo της αναφέρονται το σχετικά χαμηλό ύψος και τα καστανά μάτια κυρίως όμως η laquoασχήμιαraquo ταυτίζεται με τον αληθωρισμό Η απουσία συμμετρίας στα φυσικά χαρακτηριστικά προσλαμβάνεται σαν φυσική αδυναμία ‐μία παρέκ-κλιση από το laquoυγιές πρότυποraquo‐ και ως εκ τούτου ως απόκλιση από το πρότυπο της αστικής θηλυκής ομορφιάς19 Αλλού η ίδια


16 laquoΕις το φως και άλλαι σατανικώται μηχανορραφίαι της υπονομευτικής σπείρας των Αρχειομαρξιστώνraquo Μακεδονικά Νέα 231193117 Η κουλτούρα των laquoαστικών σαλονιώνraquo αναπτύσσεται στην Ελλάδα κατά τα μέσα του 19ου αιώνα ως στοιχείο της ανανεωμένης θέσης των γυναικών στο δημόσιο χώρο (Ελένη Βαρίκα Η εξέγερση των κυριών Η γένεση μιας φεμινιστικής συνείδησης στην Ελλάδα 1833-1907 Αθήνα ΙΕΠΕΤΕ 1987 σ 90-91)18 laquoΗ νεαρά Ορεοζίλraquo όπ19 Για το κυρίαρχο πρότυπο αστικής ομορφιάς γίνεται αναφορά στη συνέχεια

18

εφημερίδα παρουσιάζει έναν καταστηματάρχη της γειτονιάς της να δηλώνει πως επειδή ήταν laquoκοντούλα και όχι ώμορφη [] δεν της έδινε κανείς σημασίανraquo ενώ συνήθιζε να φορά laquoπαιδικά παπούτσια και εφαίνετο ένα κοριτσάκι δεκατεσσάρων ετών ενώ είνε δεκαε-νέαraquo20 Ο μικρός αδελφός της Λεβή αναφέρει σε δημοσιογράφο ότι laquoπάντα η Ορεοζίλ εντύνετο πολύ απλά Δεν εφορούσε ποτέ μεταξω-τά ή φορέματα αξίας Ακόμη δεν ήθελε ούτε καν νάναι καλοντυμένη ούτε παρουσιάσιμη []raquo Στις παραινέσεις των γονιών της να ντυθεί laquoκαλάraquo υποστήριζε πως αρνιόταν την πολυτέλεια και τα πλούτη τους γιατί laquoτόσοι άλλοι στον κόσμο είναι γυμνοί και κουρελιάρη-δεςraquo Τέλος ασκούσε κριτική για τα πολλά και πλούσια φαγητά στα τραπέζια της οικογένειας21 Μετά τη σύλληψή της η Ωραιοζήλη παρουσιάζεται να μεταμορφώνεται laquoμε τον καθαρισμόν και το ντύ-σιμό τηςraquo μέσω laquoεπαναλειμμένων λουτρών και της επεμβάσεως του κουρέαraquo από laquoφθειριώσα ρακένδυτος και αφαντάστως ακάθαρτος όπως ήτο όταν επροπαγάνδιζεν ως αρχειομαρξίστρια εντός του εργοστασίουraquo και να αποκτά laquoτην προτέραν της όψινraquo22 Στο ση-μείο αυτό συγκρίνεται εμφατικά από τις εφημερίδες η αντίθεση ανά-μεσα στην laquoασχήμιαraquo της εργατικής ζωής και στην laquoομορφιάraquo της αστικής ζωής23 Για την laquoακαθαρσίαraquo και τηlaquoρακένδυτη εμφάνισηraquo της Ωραιοζήλης ευθύνονται σύμφωνα με τον αστυνομικό διευθυντή αλλά και σύμφωνα με το σύνολο του αστικού τύπου οι αρχειομαρ-ξιστές24 Το όμορφο ταυτίζεται με το laquoαστικό στοιχείοraquo και βρίσκε-ται σε απόλυτη αντίθεση με το laquoεργατικό στοιχείοraquo Η απουσία καθαριότητας το είδος των ενδυμάτων η κατάσταση της σωματικής


20 laquoΤο ρωμαντικόν μυθιστόρημα της εβραιοπούλας κομμουνίστριαςraquo Ελεύθερος Άνθρωπος 241193121 laquoΗ νεαρά Ορεοζίλraquo όπ22 laquoΤο μυθιστόρημα της Ωραιοζήλης Λεβήraquo Μακεδονία 231193123 Για τη σχέση υγιεινής και φυσικής ομορφιάς στην Ελλάδα βλ Σάκης Σπυρίδης Γυναικεία ομορφιά ανδρική κομψότητα Καλλυντικά κοσμητική και καλλωπισμός στην Ελλάδα (μέσα 19ου-αρχές 20ού αιώνα) μεταπτυχιακή εργασία ειδίκευσης τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης Ρέθυμνο 2011 σ 9-1024 laquoΤο μυθιστόρημα της Ωραιοζήλης Λεβήraquo όπ laquoΔηλώσεις κ Καλοχριστιανάκηraquo όπ

19

υγείας αλλά κυρίως η θέση και ο ρόλος μέσα στην παραγωγή συνιστούν απώλεια κύρους η οποία φαίνεται πως αισθητικοποιείται και μετατρέπεται σε στερεότυπο με σαφή ταξική απόχρωση Την ίδια στιγμή η εργάτρια Παπανικολάου χαρακτηρίζεται ως laquoμια ερ-γατριούλα απλοϊκή που δεν αντιλαμβάνεται καλά καλά την θέσιν τηςraquo25 Στο σημείο αυτό δεν θα επεκταθούμε σε άλλες προσλήψεις της θηλυκότητας των εργατριών που κυριαρχούν στον τύπο της εποχής Θα σημειώσουμε όμως πως ένα βασικό στερεότυπο παρέ-μενε η laquoανηθικότηταraquo και ο κίνδυνος να παρασυρθούν τα κορίτσια από τους άνδρες26 Ακόμα και ο καλλωπισμός των κοριτσιών των εργατικών στρωμάτων νοηματοδοτείται αρνητικά σε αντίθεση με αυτόν των κοριτσιών της καλής κοινωνίας27

Κατά τη σύλληψή της η Λεβή φέρεται να δηλώνει στην αστυνο-μία laquoτην πλήρην μετάνοιάν τηςraquo Η laquoμετάνοιάraquo της ήταν βέβαια σκηνοθετημένη από τον πατέρα της ο οποίος την είχε αποκλείσει στο σπίτι και προσπαθούσε να διαχειριστεί τη δημόσια εικόνα της


25 laquoΑνεκαλύφθησαν εν τη πόλει μας μυστικά κομμουνιστικά σχολείαraquo Μακεδονικά Νέα 161193126 Η χρήση του όρου laquoσταφιδούδεςraquo από τον αστικό τύπο του Ηρακλείου Κρήτης όπως υποστηρίζει ο Γιάννης Ζαϊμάκης δεν εμπεριέχει απλά και μόνο την επαγγελματική ταυτότητα αλλά περιλαμβάνει ταυτόχρονα νοήματα και αναπαραστάσεις με ταξικό ηθικό και έμφυλο περιεχόμενο Συγκεκριμένα αποδίδει μια ανήθικη ταυτότητα στη θηλυκότητα των εργατριών της σταφίδας (Γιάννης Ζαϊμάκης laquoΚαταγώγια Ακμάζονταraquo παρέκκλιση και πολιτισμική δημιουργία στον Λάκκο Ηρακλείου (1900-1940) Πλέθρον Αθήνα 1999 σ 96) Αντίστοιχα στερεότυπα μπορεί κανείς να διαπιστώσει πως κυριαρχούν για τις μοδίστρες της Αθήνας την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα σε άρθρα όπως το laquoΣώσατε τα κορίτσια σας εργάζονται αλλά καταστρέφονταιraquo (Εφημερίς των Εργατών 11-2541910) αλλά και σε φιλολογικά κείμενα όπως για παράδειγμα στο διήγημα laquoΠατέρα στο σπίτιraquo του Παπαδιαμάντη (1894) ή στο μυθιστόρημα Η κερένια κούκλα του Χρηστομάνου (1911) Ο Σάκης Σπυρίδης επισημαίνει στο τελευταίο αυτό βιβλίο laquoτον τρόπο που οι γυναικείες φιγούρες των λαϊκών στρωμάτων σκιαγραφούνται προς το επίπεδο της ηθικής τους στάθμης με τρόπο αντιστρόφως ανάλογο των καλλωπιστικών τους επιδόσεωνraquo (Σ Σπυρίδης όπ σ 23) Θα μπορούσε κάποιος να προσθέσει πως αυτή η ανηθικότητα του καλλωπισμού συνέχεται με μια αίσθηση για τη λαϊκή laquoασχήμιαraquo27 Σ Σπυρίδης στο ίδιο σ 21

20

μήπως καταφέρει να αποτρέψει την εισαγγελική κλήση Ο ίδιος δηλώνει πως η Ωραιοζήλη είναι υπόδειγμα αρετής η δίψα της μά-θησης και ο ανθρωπισμός της την οδήγησε στον κομμουνισμό αλλά πλέον αντιλήφθηκε ότι πρόκειται για ανεφάρμοστη ουτοπία laquoκαι ως άλλη Μαγδαληνήraquo έπεσε στα πόδια του ζητώντας τη συγχώρεση28 Ωστόσο το ηθικό στοιχείο δεν φαίνεται να απασχολεί τελικά τον αστικό τύπο στην υπόθεση της Ωραιοζήλης διότι στην περίπτωσή της εκείνο ακριβώς που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως laquoανή-θικοraquo δηλαδή η σχέση της με τον Oscar υπήρξε όπως θα δούμε το βασικό στοιχείο υπεράσπισης της αστικότητάς της Αντίθετα το ηθικό στοιχείο απασχολεί τόσο τον αστικό τύπο όσο και τους δικαστές στην υπόθεση των άλλων κοριτσιών

Το ερώτημα laquoποιος ενέπνευσε αυτές τις ιδέες εις την πολύφερνον εβραιοπούλαν των Αθηνών και ποιος κατώρθωσε να της αλλάξη τόσον πολύν τον χαρακτήραraquo ταλανίζει ολόκληρο τον τύπο29 Τα Μακεδονικά Νέα φιλοξενούν άρθρο θείου της Ωραιοζήλης ο οποίος αποδίδει την ευθύνη της περιπέτειάς της κυρίως στον έρωτά της με το μουσικοδιδάσκαλο και δευτερευόντως στην άρνησή της να παντρευτεί έναν νεαρό που πιεστικά της πρότειναν οι γονείς της30 Αυτή η εκδοχή θα κυριαρχήσει στις περισσότερες εφημερίδες Μόνο η εφημερίδα Ελεύθερος Άνθρωπος έχοντας αναλάβει τον ρόλο του laquomyth busterraquo παραθέτει πληροφορίες που βεβαιώνουν τον κομμου-νιστικό προσανατολισμό της Ωραιοζήλης πολύ πριν γνωρίσει τον Oscar31 ενώ διαψεύδει μέσα από συνέντευξη της ίδιας της Λεβή τον έρωτά της με τον Oscar Γράφει η εφημερίδα laquoΠιστεύει τον Όσκαρ ως μεγάλον ιδεολόγον Δεν τον αγαπά ως έναν άνδρα Άλλως τε η μορφή της και ο τρόπος με τον οποίο συζητεί δεικνύουν μίαν γυ-ναίκα η οποία φαίνεται νrsquo αδιαφορή τελείως δια τους άνδρας []


28 laquoΗ Ορεοζίλ δεν μετανόησε εξακολουθεί να είνε κομμουνίστριαraquo Ελεύθερος Άνθρωπος 261193129 laquoΤι κατορθώνουν τα όργανα της Μόσχαςraquo όπ30 laquoΤο ειδύλιον με τον Ριζισβάιν πάλη ιδεών και έρωτοςraquo Μακεδονικά Νέα 231193131 [ΦΓ] laquoΗ νεαρά Ορεοζίλ κόρη πλούσιου εβραίου που έγινε κομμουνίστριαraquo Ελεύθερος Άνθρωπος 2311931

21

Ακόμη ολιγώτερον δια τας ldquoΜιςrdquo []raquo Και καταλήγει μεταφέροντας την άποψη ενός στενού οικογενειακού φίλου ο οποίος περιέγραφε τη Λεβή αποκλειστικά απασχολημένη με τη μελέτη και την πολι-τική laquoΜη την ρωτάτε για έρωτας Αυτή είμαι βέβαιος ότι ποτέ δεν αγάπησε με ερωτικόν αίσθημα Είνε πιο πολύ άνδρας παρά γυναίκαraquo32

Απέναντι λοιπόν στο μύθο ο Ελεύθερος Άνθρωπος προβάλλει έναν αντι-μύθο αποδομώντας τα πιο βασικά στοιχεία του ρομά-ντζου της Ωραιοζήλης Η Ωραιοζήλη δεν είναι όμορφη δεν είναι κοσμοπολίτισσα καλλωπισμένη ή περιποιημένη αλλά laquoαπλήraquo Με λίγα λόγια δεν είναι αρκετά laquoθηλυκήraquo ώστε να εντυπωσιάσει το γείτονα ή να ερωτευτεί η ίδια γιrsquo αυτό δεν είναι ερωτευμένη αλλά μια laquoμορφωμένη κομμουνίστριαraquo Όλα τα άλλα οι αναγνώστες των εφημερίδων θα μπορούσαν να τα βρουν στις διπλανές στήλες που είναι αφιερωμένες στις laquoΜιςraquo των καλλιστείων

Σχίζοντας την laquoκούκλα των σαλονιώνraquo Η Ωραιοζήλη Λεβή απαρνιέται την αστική κουλτούρα της ομορφιάςΜέσα από τη θετική αναπαράσταση του laquoμύθουraquo και την αρνητική του laquoαντιμύθουraquo αναδεικνύονται πλευρές της κυρίαρχης αστικής ιδε-ολογίας τόσο για την αναπαράσταση της αστικής θηλυκής ομορφιάς όσο και για τα αντίπαλα σε αυτήν αντι-πρότυπα Η συμπτωματική χρονική ταύτιση των καλλιστείων επιτρέπει στον αναγνώστη να προσλαμβάνει άμεσα το μήνυμα της αισθητικής πόλωσης καθώς οι φωτογραφίες των κοριτσιών αυτών αλλά και το κλίμα που δημιουρ-γούν παραπέμπουν άμεσα στο ηγεμονεύον αισθητικό κριτήριο της θηλυκής ομορφιάς και επιτρέπουν εύκολα τις συγκρίσεις Για παρά-δειγμα ο δημοσιογράφος των Μακεδονικών Νέων εξυμνεί την laquoκαλ-λονήraquo της συλληφθείσας μαθήτριας Παρασκευής Κοντζάμπαση γρά-φοντας πως laquoτο ήθος της ο αέρας της το σύνολόν της προδίδουν κόρην καλής τάξεωςraquo σε τέτοιο βαθμό ώστε να χαρακτηριστεί από τον ίδιο συντάκτη σαν laquoΜις Κρατητήριοraquo δηλαδή να συγκρίνεται


32 Στο ίδιο

22

ευθέως με τα κορίτσια των καλλιστείων με κριτήριο την αστικότη-τά της33 Η εμφάνιση της ελληνικής εκδοχής της laquoκουλτούρας της ομορφιάςraquo συνδέεται εξάλλου ρητά σύμφωνα με τον Σάκη Σπυρίδη με τις πρακτικές των μεσαίων και ανώτερων αστικών στρωμάτων34 Συνεπώς μια σύντομη αντιπαραβολή της εικόνας των κοριτσιών από τις διπλανές στήλες μας βοηθάει στην αναδόμηση αυτής της laquoαισθητικήςraquo ταξικής πόλωσης Οι κοπέλες των καλλιστείων όπως η laquoΜις Θεσσαλονίκηraquo αλλά κυρίως η laquoΜις Ελλάδαraquo είναι ντυμένες με ακριβά ρούχα και περιποιημένες στο πρόσωπο και το σώμα με τέτοιο τρόπο ώστε να τονίζονται τα laquoλεπτά χαρακτηριστικάraquo και η αναλογικότητα Η εφημερίδα Μακεδονία περιγράφει την ομορφιά της δεσπονίδας Νίκης Παυλίδου δηλαδή της laquoΜις Θεσσαλονίκηςraquo laquoΜικρούλαν με την παιδικήν αφέλειαν με ένα αγνόν μειδίαμα και με χαρακτηριστικά αρμονικά που κάμουν ένα κανονικόν σύνολονraquo35 Στη συνέχεια η γυναίκα συντάκτρια του άρθρου παραθέτει τις γνώ-μες τριών καλλιτεχνών για τρεις άλλες laquoδεσποινίδεςraquoΚατά την επικρατήσασαν γνώμην η δνις Παυλίδου είναι κανωνικοτά-τη ως σύνολον με χάριν και αρμονικά χαρακτηριστικά Το μόνον της μειονέκτημα είναι ότι έχει κάπως φουσκωμένα τα μήλα των παρειών της Το ανάστημά της είναι μικρόν είναι ένα laquoγιαβρίraquo όπως την εχα-ρακτήρισε ένας καλλιτέχνης αλλά με όλας τας σωματικάς αναλογίας Η δνις Σώσσου έχει μεγαλοπρέπειαν εμφανίσεως ωραίο ανάστημα χαριτωμένη αλλά πολλάς δυσαναλογίας Η δνις Βατίκη έχει κανονικόν σώμα ωραία μάτια αλλrsquo είναι περισσότερον του δέοντος ευτραφής36Η εφημερίδα Ελεύθερος Άνθρωπος περιγράφοντας κάποιες άλλες υποψήφιες σκιαγραφεί laquoαντιπροσωπευτικούς τύπους ελληνικής καλ-λονήςraquo (sic) laquo[] με σκιερές βλεφαρίδες που προδίδουν κάποιαν γοητευτική μυστικοπάθεια εις την έκφρασίν των [] Εις τα αγαλ-μάτινα σώματά των διακρίνεις την συμμετρία των γραμμών και την


33 laquoΜια συνομιλία εις τας νέας φυλακάς με τας τρεις νεαράς μαθητρίαςraquo Μακεδονικά Νέα 191193134 Σ Σπυρίδης όπ σ 4335 laquoΗ εκλογήν της ldquoΜιςrdquo Θεσσαλονίκηraquo Μακεδονία 161193136 Στο ίδιο

23

λάμψιν της επιδερμίδος Πλούσια χυτά μαλλιά εκφραστικά μάτια με όλη την ανατολίτικη τσακπινιά και χάριraquo37

Η laquoκανονικότηταraquo της ομορφιάς λοιπόν ορίζεται από την laquoπαι-δικότηταraquo την laquoαγνότηταraquo την laquoαφέλειαraquo την laquoχάρινraquo τη laquoμε-γαλοπρέπειαraquo το μεγάλο laquoανάστημαraquo την laquoαρμονικότηταraquo την laquoσυμμετρίαν των γραμμώνraquo την laquoλάμψιν της επιδερμίδοςraquo στα χαρακτηριστικά αλλά κυρίως από το laquoκανονικόν σύνολοraquo δηλαδή από όλα εκείνα τα στοιχεία τα οποία τόσο η εφημερίδα Μακεδονία αλλά και οι άλλες εφημερίδες επιχείρησαν να προσδώσουν στη ρο-μαντική αναπαράσταση της Ωραιοζήλης και όλα εκείνα τα στοιχεία τα οποία η εφημερίδα Ελεύθερος Άνθρωπος αρνείται στην Ωραιοζή-λη ορίζοντας την laquoασχήμιαraquo της

Ο διαγωνισμός ομορφιάς έχει ένα στόχο laquoνα βρεθεί εκείνο το πρόσωπο το οποίο θα ενσαρκώνει πραγματικόν τύπο ελληνίδας καλλονήςraquo38 δηλαδή θα ενσαρκώσει το σύνολο των αναπαραστά-σεων για την ελληνική γυναικεία ομορφιά Συνεπώς η αστική θη-λυκότητα ταυτίζεται με την ελληνικότητα αποδίδοντας σε αυτήν εθνικό ιδεαλιστικό περιεχόμενο αλλά και στοιχεία laquoοριενταλισμούraquo πχ laquoανατολίτικη τσαχπινιάraquo ή laquoγιαβρίraquo Τα πρότυπα αυτά της ομορφιάς και της ασχήμιας βρίσκονται στην ίδια κατεύθυνση με τα κριτήρια που παρουσιάζει ο Σάκης Σπυρίδης στη μελέτη του για τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα Από τη μια προέρχο-νται από την αριστοτελική θεώρηση των πραγμάτων περί αρμονίας και από την άλλη συνδέονται με τον υγιεινιστικό και επιστημονικό λόγο εκείνης της εποχής39 στοιχεία τα οποία φαίνεται να διατηρού-νται μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1930 Παρατηρώντας κανείς τα μεσοπολεμικά ευρωπαϊκά πρότυπα για παράδειγμα το πρότυ-πο του laquoαγοροκόριτσουraquo ή της απόλυτα λευκής επιδερμίδας με το έντονο κόκκινο στα χείλη ή ότι ονομάστηκε laquoεκδημοκρατισμός της ομορφιάςraquo40 θα έλεγε πως δεν είχαν κυριαρχήσει ακόμα στα ελληνι-


37 laquoΤα Καλλιστεία εις την Ν Ιωνίανraquo Ελεύθερος Άνθρωπος 151193138 Στο ίδιο39 Σ Σπυρίδης όπ σ 80-8740 Χαρακτηριστικό δείγμα του laquoαγοροκόριτσουraquo η φωτογραφία της Louise Brooks στο παράρτημα φωτογραφιών που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του G Vigarello όπ

24

κά αισθητικά πρότυπα Αν μάλιστα υποστήριζε πως η αναπαρά-σταση της Ωραιοζήλης Λεβή με τα κοντά μαλλιά και τις αρσενικές ιδιότητες ‐είτε θετικά είτε αρνητικά ιδωμένες‐ βρίσκεται κοντά σε αυτό το πρότυπο του laquoαγοροκόριτσουraquo τότε μάλλον επικρατεί το αρνητικό πρότυπο ταυτισμένο με την ασχήμια

Εξίσου σημαντικό όμως στοιχείο είναι πως οι laquoδεσποινίδεςraquo δεν εργάζονται σε εργοστάσια αλλά είναι συνήθως άεργες και ενδιαφέ-ρονται για τις κατεξοχήν αστικές δραστηριότητες της laquoκοσμικότη-ταςraquo (sic) δηλαδή τη φιλανθρωπία Η laquoΠαυλίδου-Μις Θεσσαλονίκηraquo είναι laquoμέλος του Συμβουλίου της ΧΑΝ εις το τμήμα το ldquoΠεριβόλι του Παιδιούrdquoraquo το οποίο είναι laquoένας σύλλογος ψυχαγωγίας των πτωχών παιδιώνraquo41 Ασχολείται με τη φιλολογία αλλά όπως δη-λώνει η ίδια με έμφαση σε συνέντευξή της laquoδεν είναι λογίαraquo42 Με την έμφαση αυτή η laquoΜις Θεσσαλονίκηraquo δείχνει πως θέλει να αποσείσει από πάνω της ένα συγκεκριμένο θηλυκό στερεότυπο το οποίο αναγνωρίζει ως υπονομευτικό του κύρους της ομορφιάς της και της θηλυκής γοητείας της43 Ένα από τα στερεότυπα με βάση το οποίο η εφημερίδα Ελεύθερος Άνθρωπος οικοδομεί τον αντι-μύθο της Ωραιοζήλης Λεβή ιδιαίτερα όταν τη συγκρίνει με τις laquoΜιςraquo Τέλος μέσα από τα βιογραφικά τους προκύπτει η καταγωγή τους από


41 Το ιδεώδες της αεργίας και του παρασιτισμού ως θετικό χαρακτηριστικό των γυναικών των μεσοαστικών τάξεων διαμορφώνεται κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα (Ε Βαρίκα όπ σ 54-56) ενώ αργότερα συμπληρώνεται από το ιδεώδες της φιλανθρωπίας (στο ίδιο σ 100-103)42 laquoΗ χθεσινή ζωηρά κίνησις των υποψηφίων δια τα Καλλιστείαraquo Ελεύθερος Άνθρωπος 171193143 Το αρνητικό στερεότυπο της laquoλόγιαςraquo γυναίκας διαμορφώνεται σχεδόν ταυτόχρονα με την ανάδυση της γυναικείας εκπαίδευσης στα 1860 Στα 1890 ο ιδεότυπος της laquoγράφουσαςraquo ταυτίζεται από τον ανδροκρατικό δημοσιογραφικό λόγο με στερεοτυπικά στοιχεία ασχήμιας γεροντοκόρη ανδροπρεπής και αυταρχική φεμινίστρια Η laquoΜις Θεσσαλονίκηraquo δείχνει να ενστερνίζεται τις ανδροκρατικές αναπαραστάσεις για τις laquoλόγιεςraquo γυναίκες και γιrsquo αυτό απορρίπτει το στοιχείο αυτό από την αναπαράσταση του εαυτού της Γιrsquo αυτό λοιπόν δείχνει να ενδιαφέρεται για τη λογοτεχνία μόνο στο βαθμό που αυτό συνιστά στοιχείο διακοσμητικό και ενισχύει το ιδεώδες της αεργίας και του στολισμού και εφόσον δεν αποτελεί ουσιαστικό συστατικό της φυσιογνωμίας της (Ε Βαρίκα όπ σ 61-64 191-192 232)

25

εύπορες οικογένειες πολιτικών και επιχειρηματιών Για παράδειγμα η νικήτρια laquoΜις Αίγιναraquo-laquoΜις Ελλάςraquoείναι κόρη πολιτευτή

Ποια είναι όμως η στάση της ίδιας της Λεβή Η Ωραιοζήλη κατά την απολογία της στη δίκη αποκηρύσσει την προηγούμενη αστική ζωή την οποία ταυτίζει με την laquoτρυφήraquo και την laquoμαλθακότηταraquo Καταγγέλλει τον πατέρα της ως εκμεταλλευτή των εργατών και των εργατριών του εργοστασίου του υποστηρίζοντας πως laquoαυτός κατασπαταλά την ημέραν χιλιάδες σε διάφορα κέντραraquo τις οποίες κερδίζει από laquoτον ιδρώτα των εργατώνraquo Δηλώνει ότι η μελέτη της εκμετάλλευσης μέσα από τα κομμουνιστικά βιβλία προκάλεσε στην ίδια laquoμια αγανάκτηση για όλα αυτάraquo έτσι οδηγήθηκε στην απόφαση να γνωρίσει από κοντά laquoτην καταπίεση και την εκμετάλ-λευση των εργατώνraquo Με αυτόν τον τρόπο εμφανίζεται η ίδια ως laquoηθικήraquo απέναντι στην laquoανηθικότηταraquo του πατέρα της και της αστικής τάξης που αυτός εκπροσωπεί Η απολογία της Ωραιοζήλης μεταφέρεται από τον τύπο με τέτοιο τρόπο ώστε να σοκάρει Η δεκαεννιάχρονη νεαρή αναφερόμενη στους εργάτες του πατέρα της αμφισβητεί προκλητικά την πατρική εξουσία ταυτίζοντάς την με την αστική εξουσία μέσα από έναν επαναστατικό ταξικό λόγο

Ο διορισμένος από τον πατέρα της δικηγόρος προσπάθησε να παρουσιάσει την Ωραιοζήλ ως παραπλανημένη από τον Oscar τον οποίο και ερωτεύτηκε Ουσιαστικά χρησιμοποίησε ως υπερασπιστι-κή τακτική τη ρομαντική διάσταση της υπόθεσης όπως την είχε κα-τασκευάσει ο αστικός τύπος44 Η ίδια αντέδρασε διαψεύδοντας και επίσημα την ερωτική σχέση καθώς μάλλον αισθάνθηκε πως θίγεται η laquoηθικήraquo της υπόσταση μοτίβο πολύ σημαντικό στην αρχειομαρ-ξιστική ταυτότητα45 Συνολικά η Λεβή δείχνει με συνέπεια να απαρ-νιέται το προσφερόμενο από τον τύπο κοσμοπολίτικο προσωπείο Ένας διάλογος της ίδιας με το διευθυντή της Ασφάλειας Ξανθόπουλο


44 laquoΣυλλήψεις δίκες και καταδίκες συντρόφωνraquo Πάλη των Τάξεων 107193145 Αργότερα βέβαια θα συζήσει με τον Oscar στο Παρίσι στοιχείο που επιβεβαιώνει τη μεταξύ τους ερωτική σχέση Αξίζει να σημειωθεί πως και τα άλλα κορίτσια που είχαν συλληφθεί μαζί της επέμεναν ιδιαίτερα στη δική τους δίκη να προβάλλουν το στοιχείο της laquoηθικήςraquo και laquoσεμνήςraquo φυσιογνωμίας

26

μας εξηγεί την αιτία Όταν αυτός της ζητάει να λυπηθεί τους γονείς της εκείνη αμέσως απαντάει με πρόσωπο laquoστυγνόν και βλοσυρόνraquoΕσείς δεν με ξέρετε αλλrsquo εκείνοι με ξέρουν Να με κάνουν με το ζόρι μια κούκλα των σαλονιών Α αυτό δεν θα το κατορθώσουν Αν με φέρουν σε μεγάλην απελπισία είμαι ικανή να παραμορφωθώ να σχίσω το πρόσωπόν μου με τα χέρια μου για να μην είμαι για κόσμο []46 Η Ωραιοζήλη όχι μόνο αρνείται με σαφή και απόλυτα εχθρικό τρό-πο να ενδυθεί μια laquoαστική θηλυκότηταraquo ανάλογη με αυτήν των laquoΜιςraquo να γίνει δηλαδή laquoκούκλα των σαλονιώνraquo αλλά δείχνει να αισθάνεται την αφόρητη καταπίεση αυτού του προτύπου Η συνει-δητή άρνηση αυτού του ρόλου την απομακρύνει αρχικά από την οικογενειακή εστία αλλά την ωθεί να την απορρίψει ολοκληρωτικά να απεκδυθεί συνολικά τον αστισμό και να ταυτιστεί όχι μόνο με την εργατική τάξη και τον κομμουνισμό αλλά να μεταμορφωθεί σε laquoφθειριώσα και ρακένδυτηraquo laquoαπλοϊκήraquo εργατριούλα να υιοθετήσει δηλαδή το σύνολο των αρνητικών αναπαραστάσεων που έφερε ο αστικός κόσμος για τις γυναίκες της εργατικής τάξης Αισθάνεται μάλιστα τον κίνδυνο του οικογενειακού εκβιασμού ώστε να ανταπο-κριθεί στα πρότυπα της αστικής θηλυκότητας Αυτή η προοπτική τρομάζει την Ωραιοζήλη και δεν διστάζει να απειλήσει με τον αυτο-τραυματισμό της Αυτόματα θα έχανε και το τελευταίο ίχνος laquoανα-λογίαςraquo και laquoαρμονίαςraquo και οριστικά θα αυτό-αποκλειόταν από τον laquoκαλό κόσμοraquo Οι γονείς της και ο μισητός για εκείνη αστικός τους πολιτισμός θα είχαν ηττηθεί οριστικά και θα την άφηναν ελεύθερη να είναι ο εαυτός της Αυτή ακριβώς η πλήρης άρνηση της θηλυκής αστικότητας και η υιοθέτηση της εργατικής συνείδησης και συμπε-ριφοράς είναι το στοιχείο που κεντρίζει στεναχωρεί σοκάρει κάνει αυτό το τραύμα αφόρητο


46 laquoΕις το φωςraquo όπ

27

Συντελεστής laquoτου κοινωνικού αγώνος και της κοινωνικής προόδουraquo ή laquoαριστοκρατικό ιδεώδες της κοσμικής γυναικόςraquo Η αντίθεση των αστικών προτύπων θηλυκότητας και η ανάδυση του προτύπου της laquoηθικής κομμουνίστριαςraquoΣτο πλαίσιο του αστικού εθνικισμού αναδύονται κατά το Μεσοπό-λεμο νέες laquoμοντέρνεςraquo διαστάσεις του laquoγυναικείου προορισμούraquo που ξεπερνούν τις πιο παραδοσιακές συγκροτήσεις του αστικού θηλυκού προτύπου Σύμφωνα με τις γυναικείες αρετές των προτύ-πων του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού αιώνα όπως αυτές συνοψίζονται από την Έφη Αβδελά laquoο οίκος αναγορεύεται στον κατεξοχήν χώρο αναφοράς και δράσης των γυναικών προς όφελος της κοινωνίας και του έθνουςraquo47 Η συμμετοχή των γυναικών στην εργασία και γενικότερα στο δημόσιο χώρο προκαλεί ρήξεις τροπο-ποιώντας το laquoοικιακό ιδεώδεςraquo το οποίο laquoπαύει να καλύπτει τις ανάγκες γυναικών από τα πολύπλευρα πλέον αστικά στρώματα χωρίς ωστόσο να αμφισβητείται η πολιτισμική κυριαρχία του γά-μουraquo48 Σε κάθε περίπτωση οι σημαντικότερες καινοτομίες της περι-όδου είναι η συμμετοχή των γυναικών στη βιομηχανική και τη δη-μοσιοϋπαλληλική εργασία αλλά κυρίως οι laquoδυνατότητες μόρφωσης που τους παρέχονται πλέονraquo49 Με το αριστερό εργατικό κίνημα το οποίο παρότι laquoανδροκρατούμενοraquo διευκολύνει και αναδεικνύει τη γυναικεία δράση αλλά και με το ριζοπαστικό μεσοπολεμικό φε-μινιστικό κίνημα οι γυναίκες εισβάλλουν επίσης σε ένα κατεξοχήν ανδρικό κάστρο την πολιτική

Στις προσλαμβάνουσες των μεσαίων και μεγαλοαστικών στρωμά-των κυριάρχησε ως ιδανικό στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα η ‐σύμφωνα με την κριτική του Εκπαιδευτικού Ομίλου στα 1912‐ laquoψευτοαριστοκρατική αγωγή της ευχάριστης κούκλας


47 Έφη Αβδελά laquoΟι γυναίκες κοινωνικό ζήτημαraquo Χρήστος Χατζηιωσήφ (επιμ) Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα Ο Μεσοπόλεμος τ Β2 Αθήνα Βιβλιόραμα 2004 σ 336-35948 Στο ίδιο σ 33849 Στο ίδιο σ 343

28

με τους καλούς τρόπους τις πολυποίκιλες γνώσεις και τη λίγη γνώ-σηraquo αλλά και laquoτο αριστοκρατικό ιδεώδες της κοσμικής γυναικόςraquo Η λογική του Aνώτερου Παρθεναγωγείου του Βόλου στο οποίο φοιτούσαν κυρίως γόνοι αστικών οικογενειών και του Εκπαιδευ-τικού Ομίλου ενέπνευσε τα δημοκρατικά παιδαγωγικά πράγματα την εποχή εκείνη καθορίζοντας την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1917 και κυρίως του 1929 Συγκεκριμένα επιδίωκε να ανατρέψει αυτό το laquoαριστοκρατικό ιδεώδεςraquo εκσυγχρονίζοντας το εκπαιδευ-τικό πρόγραμμα με μαθήματα εκτός της laquoοικιακής οικονομίαςraquo και υπερασπίστηκε την προοπτική της γυναικείας εκπαίδευσης προς την ανώτερη βαθμίδα και τις χρήσιμες γνώσεις Απέναντι στο laquoάχρηστο κοσμικόraquo δηλαδή στο μη παραγωγικό προτάσσεται το laquoχρήσιμοraquo και το laquoιδανικό της εργασίας δηλαδή το laquoπαραγωγικόraquo Σύμφω-να με το Γληνό σκοπός πρέπει να είναι η εξύψωση της laquoελληνίδας γυναίκας και μητέραςraquo όχι μόνο laquoεις πεφωτισμένη σύντροφον και βοηθόν του ανδρόςraquo αλλά παράλληλα και laquoεις πεφωτισμένον και οπωσδήποτε αυτοτελή συντελεστήν του κοινωνικού αγώνος και της κοινωνικής προόδουraquo Η αγωγή των γυναικών πρέπει να είναι laquoηθική και εθνική ανθρωπιστική και θετικήraquo δηλαδή προάγεται η γενική και όχι η οικιακή μόρφωση50 Συνεπώς όπως γράφει η Ελένη Φουρναράκη στον αντίποδα μιας ακραίας θέσης που θέλει τις γυ-ναίκες έξω από την παραγωγική και εκπαιδευτική διαδικασίασυναντάμε και το θαυμασμό στο πρότυπο της μορφωμένης γυναίκας η οποία διαπρέπει στα γράμματα και τις επιστήμες μια μορφή σοφή έξυπνη με θετικό μυαλό αλλά συγχρόνως θελκτική σεμνή αγνή και ευαίσθητη χωρίς να έχει κανένα από τα επίπλαστα στοιχεία της κο-σμικής κυρίας ή της laquoσκολαστικήςraquo δασκάλας που κάποτε μοιάζει ξε-χωριστή ‐η ιδανική γυναίκα ίσως‐ και που μόνο με εκείνη ένας άνδρας μπορεί να αναπτύξει μια ειλικρινή πνευματική επικοινωνία51


50 Τα παραθέματα από το Αλεξάνδρα Μπακαλάκη Ελένη Ελεγμίτου Η εκπαίδευση laquoεις τα του οίκουraquo και τα γυναικεία καθήκοντα από την ίδρυση του ελληνικού κράτους έως τη μεταρρύθμιση του 1929 Αθήνα ΙΑΕΝ 1987 σ 169 175 20551 Ελένη Φουρναράκη Εκπαίδευση και αγωγή των κοριτσιών Ελληνικοί προβληματισμοί (1830-1910) Ένα ανθολόγιο Αθήνα ΙΑΕΝ 1987 σ 70-71

29

Οι αντιθέσεις αυτές για το μοντέρνο θηλυκό πρότυπο φαίνο-νται να βρίσκονται στο κέντρο ενός ιδεολογικού και πολιτισμικού διακυβεύματος μέσα στους κόλπους του αστισμού Οι μοντέρνοι αστοί γονείς όπως ο Λέων Λεβή αποδέχονται αρχικά τα μοντέρνα πρότυπα όπως αυτά κυριαρχούν κατά τη δεκαετία του 1920 και συμβιβάζονται με την ακαδημαϊκή μόρφωση των θυγατέρων τους ενώ παράλληλα δεν απαιτούν τον πουριτανικό εγκλεισμό τους στο σπίτι52 Σε κάθε περίπτωση διαφαίνεται η επίδραση αυτού του νέου laquoκλίματοςraquo στο χαρακτήρα την παιδεία και την ανατροφή της Ωραιοζήλης53

Ωστόσο η Ωραιοζήλη πολύ πριν απαρνηθεί την laquoαριστοκρατικήraquo πρότυπη εικόνα είχε ήδη αρνηθεί να συμβάλει με τη μόρφωσή της στο μοντέρνο εθνικό αστικό ιδεώδες Η μόρφωση και η μελέτη την οδήγησαν στον κομμουνισμό Συνεπώς η στάση της Ωραιοζήλης συνιστά μια laquoπολλαπλή προδοσίαraquo όλων των εκδοχών της αστικής θηλυκότητας Όπως προκύπτει λοιπόν από την υπόθεση της Λεβή αυτή η laquoφιλελεύθερηraquo παραχώρηση στην παιδεία και την ανατρο-φή φαίνεται να επιβεβαιώνει τους πολλαπλούς εθνικούς και συνά-μα οικογενειακούς κινδύνους οι οποίοι είχαν υπογραμμιστεί από τους αντιπάλους του εκπαιδευτικού φιλελευθερισμού και οι οποίοι κατά κύριο λόγο τη στιγμή εκείνη εξεγείρονται54 Η εξέγερση όμως


52 Ο Λέοντας Λεβή προερχόταν από το Βόλο είχε μετοικήσει πρόσφατα στην Αθήνα και ενδεχομένως να συμμεριζόταν τις νέες αντιλήψεις Μάλιστα αναφέρεται η φοίτηση στο Παρθεναγωγείο του Βόλου κάποιας Ευτυχίας Λεβή θυγατέρας του εμπόρου Μωυσή Λεβή (Χαράλαμπος Γ Χαρίτος Το Παρθεναγωγείο του Βόλου τ Α΄ Αθήνα ΙΑΕΝ 1989 σ 134 και 153) Στην περίπτωση που πρόκειται για συγγενή της Ωραιοζήλης ‐γεγονός που θεωρείται πολύ πιθανό με βάση προφορικές μαρτυρίες απογόνου της οικογένειας‐ μπορεί κάποιος να υποθέσει ότι στο εσωτερικό της οικογένειας Λεβή είχαν αναπτυχθεί τέτοιες προοδευτικές τάσεις53 Ο συντάκτης της εφημερίδας Ακρόπολις σημειώνει συγκεκριμένα πως laquoο κ Λεόν Λεβή μολονότι αυστηρών οικογενειακών αρχών άνθρωπος δεν υπεχρέωνε την κόρην του να ζη υπό δεσμούς δυσαρέστους διrsquo αυτήν Τουναντίον αι πολιτισμέναι αντιλήψεις του επέβαλλον να δημιουργήση ένα συμπαθές περιβάλλον κοσμικής ζωής γύρω από την νεαράν Ορεοζίλraquo laquoΗ κόρη εκατομμυριούχου εβραίου των Αθηνών πράκτωρ του Αρχειομαρξισμού εις την Θεσσαλονίκηνraquo Ακρόπολις 231193154 laquoΤο κύρος των σχολείωνraquo Μακεδονία 2911931

30

αυτή δεν οδηγεί απαραίτητα πίσω στο βικτωριανό πουριτανισμό Αντίθετα η απειλητική laquoελευθερία της μόρφωσηςraquo αντικαθίσταται από την περισσότερο ενσωματώσιμη ιδεολογικά laquoελευθερία στην κοσμικότηταraquo Κατά τη δεκαετία του 1930 φαίνεται πως τα αστι-κά πρότυπα της μορφωμένης αστής γυναίκας βρίσκονται σε υπο-χώρηση ενώ το ιδεώδες της laquoκούκλας των σαλονιώνraquo ενισχύεται σοβαρά Για παράδειγμα η πρώτη προδοσία της Λεβή ανάγκασε την οικογένειά της να στραφεί από τη laquoλόγιαraquo στην laquoκοσμική θηλυκότηταraquo

Η υιοθέτηση ενός ηθικού και σεμνού προφίλ τόσο από τη Λεβή όσο και από τις άλλες κοπέλες σχετίζεται βέβαια με το αστικό ιδεώδες της laquoχρήσιμηςraquo και όχι laquoαριστοκρατικήςraquo γυναίκας του Γληνού Δεν είναι διόλου τυχαίο πως η μαζική στράτευση στον αρχειομαρξισμό μεσοαστών κοριτσιών συμβαίνει αυτήν την περίοδο στη Θεσσαλονίκη ενώ αναπτύσσονται τόσο ραγδαία τα αρχειομαρ-ξιστικά laquoΚόκκινα Σχολείαraquo στα οποία η Λεβή είναι δασκάλα Στην πόλη είχε λάβει χώρα την περίοδο 1927-1930 μια έντονη διαπάλη για το χαρακτήρα της εκπαίδευσης με αφορμή τους μεταρρυθμιστι-κούς νεωτερισμούς του Μίλτου Κουντουρά όταν αυτός προσπα-θούσε να επιβάλει τις αρχές της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης ως διευθυντής στο Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης το σχολείο δη-λαδή της Δελή ‐της μίας από τις μαθήτριες που συνελήφθηκαν‐ και άλλων μαθητριών των laquoΚόκκινων Σχολείωνraquo Μετά από την έντονη αντίδραση που καταγράφηκε στον αστικό τύπο της πόλης ο Μίλ-τος Κουντουράς μετατέθηκε και η μεταρρύθμιση διακόπηκε Η γενιά της Δελή και των άλλων κοριτσιών είναι ακριβώς εκείνη η γενιά που έζησε αυτήν τη laquoχρυσή τριετίαraquo του Διδασκαλείου αλλά και απογοητεύτηκε από την εκδίωξη του πρωτοπόρου δασκάλου Όχι τυχαία λοιπόν δεκάδες μαθήτριες εκείνης της περιόδου βρίσκουν στο αρχειομαρξιστικό laquoΚόκκινο Σχολείοraquo πλευρές της εκπαιδευτικής πρωτοπορίας του Κουντουρά55


55 Ιγνάτιος Καράμηνας Ο παιδαγωγός Μίλτος Κουντουράς Αθήνα Ατραπός 2005 Φιλομήλα Λοάρη Ο Μίλτος Κουντουράς και η παιδαγωγική του σκέψη και δράση κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα Η laquoΙερή Τριετίαraquo στο Διδασκαλείο Θηλέων

31

Οι ίδιες οι κοπέλες φορείς των ιδεωδών της εκπαιδευτικής μεταρ-ρύθμισης φαίνεται πάντως να αισθάνονται ότι laquoδεν χωράνεraquo στον αστικό κοσμοπολιτισμό και έτσι προσχωρούν στον κομμουνισμό Συγκεκριμένα η ηθική και σεμνή φυσιογνωμία της Λεβή κυρίως σχε-τίζεται με την εικόνα που καλλιεργούσαν οι ίδιες οι κομμουνίστριες για τους εαυτούς τους ώστε να μην έχουν επάνω τους τίποτε το laquoπροκλητικόraquo ή laquoγυναικείοraquo προκειμένου να μην χαρακτηρίζονται αρνητικά56 Γενικότερα σχετίζεται με την εικόνα που οι κομμου-νιστικές οργανώσεις θέλουν να προβάλουν για τα θηλυκά μέλη τους εκείνη την εποχή Αυτή η ανάγκη επίσης προκύπτει ως μια μορφή άμυνας απέναντι στις κατηγορίες που εκτοξεύονται ενάντια στην ηθική του κομμουνισμού αλλά και εναντίον των εργατριών ενδεικτικά στοιχεία των οποίων αναφέραμε πιο πάνω Την ίδια στιγμή λοιπόν που η αστική θηλυκότητα απελευθερώνεται από τον πουριτανισμό το πρότυπο του ηθικού και σεμνού προφίλ μαζί με το ιδεώδες της laquoκοινωνικά χρήσιμηςraquo μόρφωσης του ιδεώδους των ιδεολόγων της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης υιοθετούνται από τον κομμουνισμό Όχι τυχαία εκείνη την περίοδο ο Εκπαιδευτικός Όμιλος διασπάται και ένα τμήμα των φιλελεύθερων διανοουμένων κομμουνιστοποιείται

Όμως αυτή η στάση των ελληνίδων κομμουνιστριών συναντά συνολικότερες μετατοπίσεις στο κομμουνιστικό στρατόπεδο γύρω από το ρόλο των γυναικών Το βιβλίο του Νικολάι Μπογκντάνοφ Το πρώτο κορίτσι κυκλοφόρησε στη Σοβιετική Ένωση το 1928 και στην Ελλάδα το 1933 Αποτύπωνε τη μεγάλη στροφή που συντε-λούταν στις έμφυλες σχέσεις στη μετεπαναστατική και σταλινική χώρα η οποία έπαιρνε οριστικά διαζύγιο από τον επαναστατικό


Θεσσαλονίκης (1927-1930) μεταπτυχιακή εργασία ειδίκευσης τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 200856 Συνέντευξη Αλέγρας Σκίφτη 2161995 και 20111995 Τασούλα Βερβενιώτη laquoΗ αναδιευθέτηση του χώρου και του χρόνου των νέων στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου από τη σκοπιά των κοριτσιώνraquo Πρακτικά του διεθνούς συνεδρίου Οι χρόνοι της ιστορίας Για μια ιστορία της παιδικής ηλικίας και της νεότητας Αθήνα ΙΑΕΝ 1998 σ 116

32

laquoελεύθερο έρωταraquo Το πρότυπο της στρατευμένης γυναίκας και ακόμη περισσότερο της νέας κομμουνίστριας εκφράζεται ρητά από τις απαιτήσεις της Χρύσας Χατζηβασιλείου προς τις συντρόφισσές της laquoτο ανεπίληπτο ήθος τη σοβαρή εμφάνιση τις μετρημένες ενέργειες [και] την πολιτισμένη συμπεριφορά στην ιδιωτική και κοι-νωνική ζωήraquo57 Ωστόσο αυτό το νέο πρότυπο υιοθετείται από το ΚΚΕ και τα μέλη του μάλλον καθυστερημένα (1933) ή ενδεχομένως ισχύει μόνο για κάποια βασικά γυναικεία στελέχη του ενώ δεν γνω-ρίζουμε πως λειτουργεί όταν εντάσσονται στο ΚΚΕ μαζικά νεαρές πρόσφυγες Και αυτό γιατί ο αρχειομαρξισμός όπως θα δούμε στη συνέχεια όχι μόνο ασκεί δριμύτατη κριτική στην ηθική των μελών του ΚΚΕ αλλά οικοδομεί τον laquoηθικόraquo αρχειομαρξιστικό κομμουνι-σμό σε αντίθεση με τον laquoελευθεριακόraquo κομμουνισμό του ΚΚΕ Συ-γκεκριμένα ο αρχειομαρξισμός συγκροτήθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό ως laquoηθική αντίδρασηraquo στον laquoεκμαυλισμόraquo των μελών του ΚΚΕ58 Η αρχειομαρξιστική εφημερίδα Πάλη των Τάξεων βρίθει άρθρων-κα-ταγγελιών για τη μη ηθική συμπεριφορά των μελών του ΚΚΕ ενώ οι αναμνήσεις των αρχειομαρξιστών προβάλλουν την laquoτιμήraquo και το laquoσεβασμό στη συντρόφισαraquo ως κύριο συστατικό της αρχειομαρξι-στικής ταυτότητας59

Ταυτόχρονα για τους αρχειομαρξιστές η μόρφωση αποτελούσε την κυριότερη πολιτική πράξη Για αυτό οργάνωσαν ουσιαστικά ένα ολόκληρο σύστημα laquoκόκκινης εκπαίδευσηςraquo με laquoΚόκκινα Σχο-λείαraquo σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη Σε αυτά διεξάγονταν μαθήματα φυσικών και κοινωνικών επιστημών αλλά κυρίως μαθήματα που


57 Αγγέλικα Ψαρρά laquoΤα ldquoπρώτα κορίτσιαrdquo του ΚΚΕ και οι τύχες τους Έμφυλες πτυχές μιας βολικής αποσιώπησηςraquo Βαγγέλης Καραμανωλάκης Εύη Ολυμπίτου Ιωάννα Παπαθανασίου (επιμ) Η ελληνική νεολαία στον 20ό αιώνα Πολιτικές διαδρομές κοινωνικές πρακτικές και πολιτιστικές εκφράσεις Αθήνα ΘεμέλιοΑΣΚΙ 2010 σ 433-44558 Κώστας Παλούκης Η οργάνωση laquoΑρχείο του Μαρξισμούraquo Όψεις και τάσεις της ιδεολογίας της πολιτικής και των δομών χειραφέτησης της ελληνικής εργατικής τάξης στο Μεσοπόλεμο (1920-1930) μεταπτυχιακή εργασία ειδίκευσης τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης Ρέθυμνο 2005 σ 164-16759 Στο ίδιο σ 168-170

33

πρόβαλλαν τον κομμουνισμό ως ηθική συμπεριφορά και γενικότερα ως σύστημα αξιών που αντιπαλεύει το εκμεταλλευτικό ταξικό σύ-στημα στην καθημερινή ζωή των εργατών και αγροτών60 Συνεπώς η αποερωτικοποίηση και η ηθικοποίηση του πολιτικού αγώνα η προβολή ενός σεμνού σοβαρού αλλά και μορφωμένου προτύπου για τα νεαρά θηλυκά μέλη όπως εκείνο των Λεβή Δελή Κοτσάμπαση και Βαφειάδου και ταυτόχρονα η αντιπαράθεση με τον laquoκόσμο των Μιςraquo βρίσκονται στον πυρήνα του αρχειομαρξιστικού κομμουνισμού και καθορίζουν την ιδεολογική και πολιτική αντιπαράθεση απέναντι στον αστισμό Γιrsquo αυτό οι τρεις μαθήτριες θα είναι πολύ αυστηρές στην απολογία τους απέναντι σε υπόνοιες για ενδεχόμενη παραβί-αση των ηθικών κανόνων κατά τη διάρκεια των αρχειομαρξιστικών μαθημάτων ενώ η Λεβή θα απαρνηθεί τον έρωτά της για τον Oscar

Ο laquoμύθοςraquo και ο laquoαντιμύθοςraquo της Λεβή Ο αστικός τύπος επιλέγει την laquoκούκλα των σαλονιώνraquoΗ διολίσθηση από το πρότυπο της laquoμορφωμένης αστήςraquo στο πρό-τυπο της laquoκοσμικής αστήςraquo μας επιτρέπει να ερμηνεύσουμε το ιδεο-λογικό πλαίσιο της ανάδυσης του ρομαντικού μύθου για την Ωραιο-ζήλη Λεβή Η αδυναμία ορθολογικής κατανόησης των επιλογών της τελευταίας οδηγεί στο μυθικό παραλήρημα και έτσι διαμορφώνεται ο ηγεμονικός μύθος ενός ισχυρού ωραίου θηλυκού προτύπου της νεαρής δηλαδή που ακολουθεί τον έρωτα και την περιπέτεια Κατά έναν τρόπο το στοιχείο του έρωτα χρησιμοποιείται για να αποπο-λιτικοποιηθούν οι αιτίες της στράτευσής της και για να προσιδιάζει η ίδια στην φυσιογνωμία μιας περιπετειώδους ανέμελης αστής να ανταποκρίνεται δηλαδή στις αναπαραστάσεις που αναπαράγονται στα μυθιστορήματα και την ερωτική παραλογοτεχνία που οι κοπέ-λες της ηλικίας της Ωραιοζήλης συνήθιζαν να διαβάζουν με πάθος εκείνη την εποχή ή να βλέπουν στις ταινίες στο σινεμά61

Συγκεκριμένα προβάλλεται η μποέμικη νεανική αστικότητα που


60 Στο ίδιο σ 39-4761 Τ Βερβενιώτη όπ σ 113

34

χαρακτηρίζει πάρα πολλά λογοτεχνικά κείμενα από τα μέσα του 19ου αιώνα έως και τη δεκαετία του 1920 μέσα από ρομάντζα όπως αυτό της Εφημερίδος των Βαλκανίων που παρουσιάζει τη ζωή της Ωραιοζήλης Μια τέτοια προσέγγιση από τον αστικό λόγο γίνεται μέσα από τα υπάρχοντα αναλυτικά ερμηνευτικά εργαλεία και διασώζει οριακά την αστικότητα προβάλλοντας μια απολιτική εξεγερτική αλλά ενσωματώσιμη πλευρά της που είναι αυτή της νεότητας Η Ωραιοζήλη δηλαδή ως νέα δικαιολογείται προσωρινά έστω και με κινδύνους να παρεκκλίνει από τον αστικό κόσμο Με αυτόν τον τρόπο απορρίπτεται η δυσάρεστη πραγματικότητα που προβάλλει η Ωραιοζήλη ότι ακολουθεί δηλαδή τον κομμουνισμό επειδή έχει πειστεί από αυτόν και επειδή απεχθάνεται τον αστικό κόσμο Εξάλλου η ρομαντική εκδοχή όπως έχει ήδη αναφερθεί συ-νιστά το βασικό υπερασπιστικό στοιχείο του συνηγόρου της Το ρομαντικό προσωπείο που της παραχωρείται από τον αστικό τύπο είναι δυνατόν να την απαλλάξει τόσο από τις κατηγορίες όσο και να διασώσει την laquoτιμήraquo του αστού πατέρα εντέλει του ίδιου του αστισμού Η άρνησή του εντείνει το laquoσυλλογικό τραύμαraquo της αστι-κής ταυτότητας

Σύμφωνα με την Αγγέλα Καστρινάκη στο βιβλίο της Οι περιπέ-τειες της νεότητας η αντίθεση των γενεών (1890-1945)62 η νέα γενιά εμφανίζεται στο Μεσοπόλεμο αρχικά με δύο διαφορετικά πρόσωπα ένα πρόσωπο laquoπολιτικούraquo και ένα πρόσωπο laquoγλεντοκόπουraquo Αρ-γότερα οι δύο αυτές εικόνες θα συντεθούν και θα γίνουν οι δύο όψεις του ίδιου προσώπου Οι αναπαραστάσεις της νεότητας του laquoγλεντοκόπουraquo και του laquoπολιτικούraquo προσώπου ταυτίζονται από τους συγγραφείς των μυθιστορημάτων που εξετάζει η Καστρινάκη με την laquoηθική διαφθοράraquo63 Σε πλήρη αντιστοιχία με αυτές τις αναπαραστάσεις αξιωματικός της Αστυνομίας Θεσσαλονίκης συνδέει άρρηκτα την επαναστατικότητα την επίδραση του αρχειομαρξισμού


62 Α Καστρινάκη Οι περιπέτειες της νεότητας η αντίθεση των γενεών (1890-1945) Αθήνα Καστανιώτης 199563 Στο ίδιο σ 47-49

35

και γενικότερα την παρέκκλιση της νεολαίας από τις εθνικές αρχές με την ηθική laquoελευθεριότηταraquo καθώς όπως υποστηρίζει laquoοι μαθηταί είναι ελεύθεροι να φοιτούν εις καφενεία να πίνουν να καπνίζουν χωρίς κανείς να ενδιαφέρεται να τους περιμαζέψηraquo ενώ laquoέτσι ευρί-σκουν και οι προπαγανδισταί έδαφος πρόσφορον και τους παρασύ-ρουν εις την παγίδαraquo64

Όπως οι συγγραφείς της μεσοπολεμικής λογοτεχνίας αισθάνονται την υποχρέωση να επιδίδονται σε ηθικές νουθεσίες καθώς συνδέουν τη νεότητα με το μέλλον του έθνους και τη θεωρούν ανανεωτική δύ-ναμη της κοινωνίας65 έτσι και στην ιστορία της Ωραιοζήλης και των άλλων κοριτσιών οι δημοσιογράφοι οι αστυνομικοί οι συγγενείς αλλά και οι ίδιοι οι δικαστές αναπτύσσουν αντίστοιχο λόγο Δεν είναι όμως μόνο το ηθικό στοιχείο αλλά και η επιρροή της αριστε-ράς στους νέους που προκαλούν επίσης σοβαρή αμφισβήτηση στον προσδοκώμενο ρόλο της νεολαίας ως ανανεωτή της κοινωνίας66 Διαβάζοντας τα σχόλια ανώνυμου αξιωματικού της αστυνομίας που παρουσιάζει η εφημερίδα Μακεδονικά Νέα67 αλλά και την έκθεση του αστυνομικού διευθυντή Θεσσαλονίκης προς τον πρωθυπουργό Βενιζέλο το 1933 βλέπουμε πως κινούνται ακριβώς σε αυτό το κλίμα Ο αστυνομικός διευθυντής Καλοχριστιανάκης στην έκθεση βεβαιώνει πως laquoΚίνδυνος υφίσταται καθrsquo ημάς σοβαρώτερος εις το εγγύς μέλλον οπότε ανδρούμενη πλέον η κομμουνιστικώς σήμερον νεολαία θα είναι εις θέσιν εις το πρώτον σύνθημα να ριφθή ορμητική εις τας επαναστατικάς ροπάςraquo68

Και τα δύο στελέχη της αστυνομίας προτάσσουν συγκεκριμένες λύσεις για την αυταρχικοποίηση της κοινωνικής ζωής της νεολαίας τον περιορισμό της ελευθερίας έκφρασης και την ενίσχυση των συ-


64 laquoΚαθημερινώς έρχονται εις φως νέαι αποκαλύψεις της δράσεως των κομμουνιστικών σχολείωνraquo Μακεδονικά Νέα 181193165 Α Καστρινάκη όπ σ 50-57 71-72 80-84 101-102 139-164 449-45166 Στο ίδιο67 laquoΚαθημερινώς έρχονται εις φωςraquo όπ68 Γεώργιος Καλοχριστιανάκης laquoΈκθεσις δράσεως της κομμουνιστικής προπαγάνδας το έτος 1932raquo φάκ 113 Αρχείο Ελευθέριου Βενιζέλου

36

ντηρητικών οργανισμών νεολαίας Ο Καλοχριστιανάκης προτείνει να θεσπιστούν laquoδέοντα μέτραraquo και laquoπρό παντός δέον να περιορισθή ή κατά χιλιάδας έκδοσις και ελευθέρα κυκλοφορία κομμουνιστικών βι-βλίων και εντύπωνraquo ενώ ταυτόχρονα προτείνει laquoνα εκκαθαριστή ο εκπαιδευτικός κλάδος κατά τρόπον αμείλικτον από των πανεπιστη-μίων μέχρι και του τελευταίου δημοδιδασκάλουraquo69 Ο αξιωματικός στα Μακεδονικά Νέα θα είναι πολύ πιο συγκεκριμένος στις προτά-σεις του Αφου καλεί laquoνα εξυπνήση η κοινωνίαraquo και αναπολεί τους laquoπαιδονόμουςraquo προτείνει τα laquoδιάφορα σωματεία ως η ΧΑΝ η ΧΕΝ [] να αποβάλουν τον αριστοκρατίζοντα χαρακτήρα που έχουνraquo Προτείνει δηλαδή laquoνα ευρύνουν τας πύλας των και να περιλάβουν εις τους κόλπους των και την νεολαίαν των τάξεων εκείνων εις τας οποίας η προπαγάνδα ευρίσκει περισσότερον έδαφοςraquo Τα καλεί να εκδημοκρατιστούν και να ενσωματώσουν τη νεολαία της εργατικής τάξης70

Σύμφωνα με την Καστρινάκη ταυτόχρονα εμφανίζεται στη λογο-τεχνία και μια άλλη εικόνα αυτή του σοβαρού ηθικού και μελετη-ρού νέου Γενικά πάντως η νεολαία των μυθιστορημάτων παρουσιά-ζεται να μην λειτουργεί ορθολογικά αλλά με βάση το πάθος και τον αθώο ρομαντισμό που καθιστά τους νέους θύματα του εαυτού τους Το πάθος για έναν έρωτα ή για μια ιδέα είναι ανεκτό από τους συγγραφείς και αντικείμενο θαυμασμού έως και ηρωικό αλλά πρέπει να καταπολεμηθεί γιατί μπορεί να γίνει επικίνδυνο71 Όλα αυτά τα ιδεολογικά και πολιτισμικά στοιχεία κυριαρχούν στην πρό-σληψη της υπόθεσης της Ωραιοζήλης Ο αστικός τύπος θαυμάζει και εξυμνεί τη θυσία το πάθος την πίστη σε ιδανικά την ηρωικότητα της Ωραιοζήλης και των άλλων κοριτσιών αλλά δυστυχώς είναι τα λάθος ιδανικά Επίσης σοκάρεται όταν αποκαλύπτεται τελικά πως πρόκειται για σοβαρές ηθικές και μελετηρές νέες που αυτή ακριβώς η σοβαρότητά τους τις ώθησε στον κομμουνισμό Αυτή η αντίφαση και ο κίνδυνος όλες οι αναπαραστάσεις να καταρρεύσουν ολοκλη-

69 Στο ίδιο70 laquoΚαθημερινώς έρχονταιraquo όπ71 Α Καστρινάκη όπ σ 425-428


37

ρωτικά από κάθε μεριά ακόμα και με τα κριτήρια του ίδιου του αστισμού οδηγεί τον αστικό τύπο σε κατά μέτωπο αναμέτρηση με τον ιδεολογικό πυρήνα του ανήθικου κομμουνισμού

Σύμφωνα με τις εφημερίδες ο κομμουνισμός παρουσιάζεται να έχει δύο πλευρές Η μία πλευρά είναι η laquoπραγματικήraquo και έχει ως στόχο να υπηρετήσει τη Μόσχα να γκρεμίσει την οικογένεια την πατρίδα και τη θρησκεία να σπείρει την ελευθερογαμία κτλ Αυτή την πλευρά είναι σε θέση να δουν οι σοβαροί έντιμοι έμπειροι και ικανοί δημοσιογράφοι πολιτικοί εισαγγελείς αστυνομικοί κτλ Εν-δεικτικό είναι το άρθρο της εφημερίδας Μακεδονικά Νέα με τίτλο laquoΤι διδάσκονται τα κορίτσια εις τα μυστικά ldquoΕρυθρά Σχολείαrdquo δια την οικογένειαν και την τιμήνraquo72 Στο σημείο αυτό αναδεικνύεται ένα άλλο στερεότυπο για τις κομμουνίστριες το οποίο καλλιεργείται στον ελληνικό τύπο από το 1917 και έπειτα Αυτό είναι το στερεό-τυπο της laquoελευθεριακότηταςraquo της laquoανηθικότηταςraquo της laquoέλλειψης μητρικών ενστίκτωνraquo της laquoεγκατάλειψης της οικογένειαςraquo Αυτό το ιδεολόγημα προφανώς συνάδει με τη γενικότερη αναπαράσταση της θηλυκότητας των εργατριών στοιχείο που έχει αναλυθεί πιο πάνω Η άλλη πλευρά του κομμουνισμού είναι η laquoψευδήςraquo που υπερασπίζεται μια ουτοπία ακριβώς για να προσηλυτίσει Τα αθώα θύματα που παρασύρονται είναι κυρίως τα κορίτσια αλλά και όσοι δυσαρεστούνται από την κοινωνική ή πολιτική πραγματικότητα

Στη λογοτεχνία σύμφωνα με την Καστρινάκη απουσιάζει η γυ-ναικεία νεανικότητα η οποία εμφανίζεται να υπάρχει μόνο σε κεί-μενα λογοτεχνών που πρόσκεινται στην αριστερά Αυτό συμβαίνει διότι σύμφωνα με την ερευνήτρια η εξέγερση της θυγατέρας απένα-ντι στην πατρική εξουσία παραμένει εκείνη την εποχή και σε αυτούς

72 Το άρθρο παρουσιάζει τις απόψεις των μπολσεβίκων ηγετών για την αντικατάσταση της οικογένειας από το κόμμα την καλλιέργεια της έλλειψης σεβασμού των παιδιών προς τους γονείς τους την εξοικείωση των παιδιών με τη βία την καταστροφή του αισθήματος της μητρικής αγάπης τη διευκόλυνση του διαζυγίου την επικράτηση των σαρκικών και των ελευθεριακών σχέσεων την ενίσχυση των εκτρώσεων την εγκατάλειψη των παιδιών κά laquoΤι διδάσκονται τα κορίτσια εις τα μυστικά ldquoΕρυθρά Σχολείαrdquo δια την οικογένειαν και την τιμήνraquo Μακεδονικά Νέα 2211931


38

τους κύκλους κάτι αδιανόητο που δεν είναι καθόλου ανεκτό73 Τόσο η Λεβή όσο και τα άλλα κορίτσια προκαλούν συνεπώς ένα βασικό στοιχείο του πυρήνα της αστικής ιδεολογίας εκείνης της εποχής που είναι η πατρική εξουσία Για αυτόν το λόγο ο αστικός τύπος συμπάσχει ταυτίζεται και συμμαχεί με τον αγωνιώντα πατέρα όσο αυτός προσπαθεί με ψέμματα να διασώσει τη θυγατέρα του αλλά και να υπερασπίσει το γόητρό του ακόμα και τις laquoμοντέρνεςraquo επιλογές του στη διαπαιδαγώγηση της κόρης του γιατί ακριβώς η θέση του στην κοινωνική ιεραρχία φαίνεται να θίγεται από τη συ-μπεριφορά της την οποία αδυνατεί να ελέγξει και να καθυποτάξει Το πιο σημαντικό εργαλείο σε αυτήν την προσπάθεια είναι η κατα-σκευή του ρομαντικού μύθου Η απογοήτευση από τη στάση της Λεβή θα εντείνει το τραύμα και κάποιες εφημερίδες θα γίνουν πιο επιθετικές απέναντί της ιδιαίτερα όταν η ίδια η Λεβή θα δώσει τα-ξικό χαρακτήρα στην εξέγερσή της απέναντι στην πατρική εξουσία

Αντίθετα από τις κατακρεμνησμένες ρομαντικές αναπαραστάσεις για τη Λεβή η εικόνα του laquoανέμελουraquo φαίνεται να κυριαρχεί για τα άλλα κορίτσια στις διπλανές στήλες δηλαδή στις laquoΜιςraquo που παρα-μένουν τη συγκεκριμένη στιγμή τα θετικά θηλυκά αστικά πρότυπα στις εφημερίδες αν και μπορεί να βρει κανείς πολλά άρθρα κριτικής με διαφορετικές αντιλήψεις τόσο για το θεσμό των καλλιστείων όσο και για τις αναπαραστάσεις της αστικής θηλυκότητας που προάγει Ο κίνδυνος μαζί με το laquoρομαντικό μύθοraquo της Λεβή να καταρρεύσει κάθε ερμηνεία που υπερασπίζεται τον αστικό κόσμο οδηγεί λοιπόν στην αναγκαία ανάδυση του αντιμύθου Εδώ επιλέγεται να απο-τιμηθεί αρνητικά ο κομμουνισμός με έναν άλλο τρόπο αναποδογυ-ρίζοντας τα κριτήρια Ο μύθος της ωραίας στρατευμένης έξυπνης μορφωμένης κοπέλας με ιδανικά και όραμα αντικαθίσταται από την εικόνα ενός άσχημου κοριτσιού που έχει ως μόνη απόλαυση τη μελέτη δύσκολων θεωριών που ασχολείται με την πολιτική και μά-λιστα αρνείται τον έρωτα για χάρη της πολιτικής της στράτευσης Ο θείος της όπως είδαμε πιο πάνω είναι σαφής σε αυτό όταν λέει πως laquoείνε πιο πολύ άνδρας παρά γυναίκαraquo καθώς αναγορεύει την


73 Α Καστρινάκη όπ σ 437-440

39

ενασχόληση με την πολιτική και τη θεωρητική μελέτη σε ανδρικές ιδιότητες Με λίγα λόγια η Λεβή μοιάζει πλέον με άνδρα Αποθη-λυκοποιείται υιοθετώντας τις θεωρούμενες ιδιότητες του αρσενικού Με βάση αυτό το κριτήριο η πολιτική δράση η μόρφωση η άρ-θρωση πολιτικού λόγου δεν είναι παραβιάσεις laquoηθικών κανόνωνraquo αλλά παραβιάσεις μιας εξωραϊσμένης αστικής θηλυκότητας Είναι απέκδυση της θηλυκότητας και ένδυση του ανδρικού προσωπείου το οποίο laquoασχημαίνειraquo τη γυναικεία εικόνα Αν και όχι ρητά αυτή η εκδοχή είναι μια κριτική στο ιδεώδες της μοντέρνας μορφωμένης γυναίκας και στις συνέπειες που ενδεχομένως επιφέρει η μόρφωση πάνω στο ιδεώδες της γυναικείας ομορφιάς και γοητείας Όχι τυ-χαία πιο πάνω είδαμε τη laquoΜις Θεσσαλονίκη-Παυλίδουraquo να αρνείται επίμονα την εικόνα της laquoλογίαςraquo που επιχειρούσαν να της αποδώ-σουν οι εφημερίδες

Η αρχειομαρξιστική αριστερά φαίνεται πως υποδέχεται και υιο-θετεί πρότυπα για τα θηλυκά μέλη της αποκλίνοντα από τα κυρί-αρχα θηλυκά πρότυπα Είδαμε πως η Ωραιοζήλη αρνήθηκε τον ρόλο της laquoκούκλας των σαλονιώνraquo Επίσης όμως ο συγγραφέας και στέλεχος της αρχειομαρξιστικής οργάνωσης laquoΠίνδαροςraquo Μπρεδήμας για παράδειγμα σκιαγραφεί με αντίστοιχο τρόπο την ηρωΐδα του στο μυθιστόρημά του Παιδιά του αιώνα laquoείχε κομμένα τα μαλλιά της σχεδόν στο αντρικό σχέδιο [] κι αυτές οι γραμμές χαράζανε την ομορφιά της μιαν ομορφιά καθόλου θηλυκιά []raquo Η Καστρινάκη σημειώνει συγκεκριμένα πως η νεαρή γυναίκα χάνει την γυναικεία της υπόσταση και προσεγγίζει το ανδρικό πρότυπο74

Έτσι η σύγκρουση αστισμούκομμουνισμού λαμβάνει νέο περιεχό-μενο χρησιμοποιώντας διαφορετικά τις γυναικείες αναπαραστάσεις Στη σύγκριση φαίνεται να κερδίζει το αντίπαλο δέος των laquoΜιςraquo δηλαδή η laquoκούκλα των σαλονιώνraquo προς ικανοποίηση των αισθή-σεων των ανδρών Η γυναικεία δύναμή τους είναι η ομορφιά τους και το νεωτερικό στοιχείο η προβολή της Αυτές οι κοπέλες φαίνεται πως δεν μελετούν δεν έχουν πολιτική άποψη ενώ αντίθετα δείχνουν απλά υποταγμένες στο ανδρικό φύλο και ακίνδυνες για το αστικό

74 Α Καστρινάκη όπ σ 224


40

καθεστώς Φαίνεται λοιπόν πως ως αντίπαλο δέος στη laquoμοντέρναraquo απειλητική είσοδο και στη διεκδίκηση ισότιμης ή έστω αναβαθμισμέ-νης θέσης για τις γυναίκες στο θεωρούμενο δημόσιο ανδρικό χώρο εμφανίζεται μια νέα εναλλακτική εκδοχή της laquoμοντέρναςraquo αστικής απελευθερωμένης θηλυκότητας η οποία όχι μόνο δεν απειλεί την ανδρική κυριαρχία αλλά την υπηρετεί και την επιβεβαιώνει Παράλ-ληλα δεν απαξιώνει τη θέση των γυναικών στον εθνικό και αστικό κόσμο αλλά την επαναπροσδιορίζει και την laquoεκμοντερνίζειraquo Είναι τα πρώτα σκιρτήματα του ελληνικού laquostar systemraquo που έρχεται μαζί με τον κινηματογράφο από το εξωτερικό75 Με λίγα λόγια ο αστικός λόγος με την απόρριψη της Λεβή ως laquoθηλυκούraquo αλλά και την υιοθέτηση ενός νέου μετα-βικτωριανού αστικού θηλυκού προτύπου περισσότερο laquoελευθεριάζοντοςraquo και ίσως οριακά laquoηθι-κούraquo με βάση τις παλαιότερες βικτωριανές ηθικές αξίες επιδιώκει να διασώσει την τιμή και την αξία της αστικής θηλυκότητας και άρα του ίδιου του πυρήνα του αστισμού ενώ παράλληλα πολεμά την είσοδο των γυναικών στους ανδρικούς χώρους

ΣύνοψηΗ πλειονότητα των υποκειμένων που ριζοσπαστικοποιούνται και αναλαμβάνουν δράση στο Μεσοπόλεμο είναι νέοι μαθητές εργάτες ή φοιτητές Η ιστορία των μαθητριών του Γυμνασίου Θηλέων και της Λεβή αποκαλύπτουν ότι η γυναικεία νεανική δραστηριότητα προκαλεί πολιτικές ιδεολογικές και πολιτισμικές τάσεις οι οποίες ξεφεύγουν από τα παραδοσιακά γυναικεία καθήκοντα και ρόλους Αποκαλύπτεται η γοητεία που ασκούσε η νεανική αυτή ριζοσπα-στικότητα σε κορίτσια των μεσαίων και των ανώτερων αστικών οι-κογενειών Αυτή η διαδικασία όμως σχετίζεται με τις μεταμορφώσεις του αστισμού Το τέλος της φιλελεύθερης περιόδου και ιδιαίτερα της κοσμοπολίτικης βενιζελικής εκδοχής δημιουργεί προϋποθέσεις για την προσχώρηση στον κομμουνισμό

Στο πλαίσιο των κυρίαρχων αναπαραστάσεων του αστικού τύ-που ο αστικός και ο εργατικός κόσμος μοιάζουν με δύο διακριτά


75 Τ Βερβενιώτη όπ σ 114

41

και εχθρικά πολιτισμικά κοινωνικά σώματα Συγκεκριμένα η εργα-τική τάξη αποκλίνει από τα αστικά πρότυπα ταυτισμένα με την ιδέα του ελληνισμού καθώς εκφράζει την τάση της ασχήμιας και της ανηθικότητας ενώ ταυτίζεται με τον κομμουνισμό Γιrsquo αυτό η αστική τάξη οφείλει να λειτουργεί σαν υπεύθυνος πατέρας για να τιθασεύσει τα ατίθασα παιδιά ‒ τους εργάτες Εάν η Λεβή είναι η Μαγδαληνή που επιστρέφει στη φαντασία του Λέοντα Λεβή και ζητάει συγγνώμη στα πόδια του πατέρα της με τον ίδιο τρόπο ο αστικός τύπος φαντασιώνεται μια αντίστοιχη επιστροφή της εργα-τικής τάξης στον πατρικό εθνικό κορμό Συνεπώς οι γνώσεις το επίπεδο το ήθος η αξιοπρέπεια ο λόγος οι αρχές των κοριτσιών θα έπρεπε να αντίκεινται στον κομμουνισμό και όχι να συμβαδίζουν με αυτόν Ο εργατικός πολιτισμός είναι ένας απεχθής πολιτισμός με τον οποίο οι αστοί δεν πρέπει να έρχονται σε επαφή Το ιδεο-λογικό πολιτικό πολιτισμικό χάσμα της μεσοπολεμικής κοινωνίας συμπυκνώνεται συμβολικά στην εργατική μεταμφίεση της Λεβή

Η σοκαριστική αποκάλυψη της πολιτικής και πολιτισμικής αυ-τομόλησης της Λεβή από τον αστικό κόσμο τραυματίζει την αστική ηγεμονία υπονομεύοντας τα κυρίαρχα μοτίβα για την αστική θηλυ-κότητα Αναπτύσσεται μέσα στις εφημερίδες μια διαπάλη αναπαρα-στάσεων ανάμεσα στα διάφορα μοτίβα της laquoαστικής θηλυκότηταςraquo αλλά και ανάμεσα σε αναπαραστάσεις της laquoαστικής θηλυκότηταςraquo και της laquoεργατικής ή κομμουνιστικής θηλυκότηταςraquo Η εικόνα της Λεβή laquoκατασκευάζεταιraquo και laquoανακατασκευάζεταιraquo με βάση τις επι-διώξεις του αστικού τύπου και τις αστικές ιδεολογικές αναπαραστά-σεις Στόχος είναι η laquoθεραπείαraquo του τραύματος και η αποκατάστα-ση της ηγεμονίας Από την άλλη μεριά η ίδια η Λεβή διαμορφώνει μια δική της εκδοχή για την ταυτότητά της και την εικόνα της με βάση τις επιδιώξεις των κομμουνιστικών οργανώσεων και τις δικές τους ιδεολογικές αναπαραστάσεις

Η συγκεκριμένη αυτή αντιπαράθεση των αναπαραστάσεων της θηλυκότητας συμπυκνώνει την ευρύτερη αντίθεση κάποιων αντα-γωνιστικών ηγεμονικών ή αντι-ηγεμονικών αισθητικών διπόλωνπροτύπων θηλυκής ομορφιάς που αναπτύσσονται στον ελληνικό Μεσοπόλεμο και διαμορφώνουν διαφορετικές ετεροπροσδιοριστικές ταξικές εκδοχές του θηλυκού φύλου Από τη μία υψώνεται η ελλη-νική αστική θηλυκή ομορφιά είτε με την μορφή της περιπετειώδους


42

αστής είτε με τη μορφή των laquoΜιςraquo και από την άλλη υψώνεται η αποθηλυκοποιημένη και απερωτικοποιημένη ασχήμια του προ-τύπου της laquoφθειριώσαςraquo εργάτριας του προτύπου της laquoλόγιαςraquo γυναίκας ή γενικότερα ‐κυρίως στην υπόθεση των άλλων κοριτσι-ών‐ του προτύπου της ανήθικης κομμουνίστριας Από την πλευρά των κομμουνιστώνστριών ορθώνεται η αναπαράσταση της ηθικής εργατικής τίμιας μορφωμένης αγωνίστριας ενώ απορρίπτονται τα άλλα θηλυκά πρότυπα ως στοιχεία της ανηθικότητας του αστικού πολιτισμού Η απόρριψη αυτή είναι δυνατόν να οδηγεί στην άρνη-ση συνολικά της θηλυκότητας

43

4

Επιτρέπεται η ολική ή μερική αναδημοσίευση και χρήση για μη εμπορικούς σκοπούς έπειτα από συνεννόηση με τον εκδότη και με την αναφορά των πηγών

copy2013 ΟΜΙΚ και συγγραφείς τόμουΙSBN 978-618-80468-0-1Α Έκδοση Aπρίλιος 2013

Σχεδιαστική επιμέλεια και Εικονογραφήσεις Xρήστος Κωτσίνης wwwchristoskotsiniscom

KENTΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗEκδόσεις ΚΨΜΖωοδόχου Πηγής 55-57 106 81 ΑθήναΤηλ 210 38 13 838 210 38 39 711Fax 210 38 39 713e-mail infokapsimigrwwwkapsimigr

(Αντι)μιλώντας στις βεβαιότητες Φύλα αναπαραστάσεις υποκειμενικότητεςΕπιμέλεια Δήμητρα Βασιλειάδου Παναγιώτης Ζεστανάκης Μαρία Κεφαλά Μαρία Πρέκα

5

6

7


0 ΕΙΣΑΓΩΓΗ







ΣYΓΓΡΑΦΕΙΣ

13

25

43

65

85

115

137

173

197

225

245

285

8

9


10

11



12






13





14

ιδεώδη7






15





16





17





18




19





20





21





32 Στο ίδιο

22




23






24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

5

6

7


0 ΕΙΣΑΓΩΓΗ







ΣYΓΓΡΑΦΕΙΣ

13

25

43

65

85

115

137

173

197

225

245

285

8

9


10

11



12






13





14

ιδεώδη7






15





16





17





18




19





20





21





32 Στο ίδιο

22




23






24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

6

7


0 ΕΙΣΑΓΩΓΗ







ΣYΓΓΡΑΦΕΙΣ

13

25

43

65

85

115

137

173

197

225

245

285

8

9


10

11



12






13





14

ιδεώδη7






15





16





17





18




19





20





21





32 Στο ίδιο

22




23






24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

7


0 ΕΙΣΑΓΩΓΗ







ΣYΓΓΡΑΦΕΙΣ

13

25

43

65

85

115

137

173

197

225

245

285

8

9


10

11



12






13





14

ιδεώδη7






15





16





17





18




19





20





21





32 Στο ίδιο

22




23






24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

8

9


10

11



12






13





14

ιδεώδη7






15





16





17





18




19





20





21





32 Στο ίδιο

22




23






24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

9


10

11



12






13





14

ιδεώδη7






15





16





17





18




19





20





21





32 Στο ίδιο

22




23






24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

10

11



12






13





14

ιδεώδη7






15





16





17





18




19





20





21





32 Στο ίδιο

22




23






24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

11



12






13





14

ιδεώδη7






15





16





17





18




19





20





21





32 Στο ίδιο

22




23






24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

12






13





14

ιδεώδη7






15





16





17





18




19





20





21





32 Στο ίδιο

22




23






24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

13





14

ιδεώδη7






15





16





17





18




19





20





21





32 Στο ίδιο

22




23






24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

14

ιδεώδη7






15





16





17





18




19





20





21





32 Στο ίδιο

22




23






24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

15





16





17





18




19





20





21





32 Στο ίδιο

22




23






24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

16





17





18




19





20





21





32 Στο ίδιο

22




23






24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

17





18




19





20





21





32 Στο ίδιο

22




23






24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

18




19





20





21





32 Στο ίδιο

22




23






24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

19





20





21





32 Στο ίδιο

22




23






24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

20





21





32 Στο ίδιο

22




23






24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

21





32 Στο ίδιο

22




23






24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

22




23






24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

23






24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

24





25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

25






26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

26




27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

27





28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

28




29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

29





30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

30





31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

31





32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

32





33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

33






34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

34





35






36





37






38





39






40






41





42


43

35






36





37






38





39






40






41





42


43

36





37






38





39






40






41





42


43

37






38





39






40






41





42


43

38





39






40






41





42


43

39






40






41





42


43

40






41





42


43

41





42


43

42


43

Το μυθιστόρημα της Ωραιοζήλης Λεβή: Η άρνηση της...

Documents

Transcript of Το μυθιστόρημα της Ωραιοζήλης Λεβή: Η άρνηση της...