Σο Δθμοψιφιςμα επιςτροφισ του Γεωργίου Βϋ του 1946. Οι οικονομικζσ και πολιτικζσ ςυνκικεσ τθσ εποχισ και θ ςθμαςία του Ζξωκεν παράγοντα. 11Μ035. Ο Δκθχιηνο πφιεκνο ζηελ Διιάδα.

Εεηήκαηα ηζηνξίαο & ηζηνξηνγξαθίαο.

Τπεφκυνοσ Κακθγθτισ, Προκόπθσ Παπαςτράτθσ

2015

Αδριανόσ αγκιϊτθσ Πάντειο Πανεπιςτιμιο Κοινωνικϊν και Πολιτικϊν Επιςτθμϊν

Πρόγραμμα Μεταπτυχιακϊν πουδϊν Σμιμα Πολιτικισ Επιςτιμθσ & Ιςτορίασ

2

Πύνακασ περιεχομϋνων ΕΙΑΓΩΓΘ ................................................................................................................................... 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΣΟ. Σα Οικονομικά δεδομζνα και οι Πολιτικζσ εξελίξεισ. ............................... 4

Σα Οικονομικά Δεδομζνα ...................................................................................................... 5

Οι Πολιτικζσ Εξελίξεισ. Από τθν Κυβζρνηςη Εθνικήσ Ενότητασ του Γεωργίου Παπανδρζου

μζχρι τισ εκλογζσ τθσ 31θσ Μαρτίου 1946. .......................................................................... 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΤΣΕΡΟ. Ο Ζξωκεν Παράγοντασ και ο Ρόλοσ του ςτα Εςωτερικά Πολιτικά

Ηθτιματα. ................................................................................................................................ 15

Από τθν Κεντρϊα Επικυμία ςτθν Δεξιά Λφςθ. .................................................................... 16

Θ Είςοδοσ των Θ.Π.Α. και θ Αλλαγι των υμφωνθκζντων τθσ Βάρκιηασ. .......................... 17

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΡΙΣΟ. Από τισ Βουλευτικζσ εκλογζσ ςτο Δθμοψιφιςμα. .................................... 24

Οι Βουλευτικζσ Εκλογζσ τθσ 31θσ Μαρτίου 1946 ............................................................... 25

Σο Δθμοψιφιςμα ................................................................................................................ 28

Περί του αποτελζςματοσ .................................................................................................... 29

υμπζραςμα ............................................................................................................................ 34

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ......................................................................................................................... 37

ΕΙΑΓΩΓΘ

θνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ε παξνπζίαζε θαη αλάιπζε ηνπ

Γεκνςεθίζκαηνο επηζηξνθήο ηνπ Γεσξγίνπ ηνπ Β’ ηεο 1εο

επηεκβξίνπ 1946,

ζε ζπλάξηεζε κε ην γεληθφηεξν νηθνλνκηθφ θαη πνιηηηθφ πιαίζην ηεο ρψξαο

απφ ηελ ζηηγκή ηεο Απειεπζέξσζεο ηνπ Οθησβξίνπ 1944. πγρξφλσο, ν

έμσζελ παξάγνληαο, νη θπβεξλήζεηο ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηψλ Ακεξηθήο

(Ζ.Π.Α.) θαη Βξεηαλίαο κε ηηο πνιηηηθέο πξσηνβνπιίεο θαη απνθάζεηο ηνπ

δηαζηήκαηνο ησλ δχν εηψλ πνπ κεζνιάβεζαλ απφ ηελ Απειεπζέξσζε κέρξη ην

Γεκνςήθηζκα, ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ απφ ηνλ γξάθνληα ζηελ πξνζπάζεηα

θαηαλφεζεο θαη αλάδεημεο ηεο επηξξνήο ηνπο ζηελ ειιεληθή πνιηηηθή ζθελή.

3

Λακβάλνληαο ππ’ φςηλ ηνλ έμσζελ παξάγνληα θαη ηελ επηξξνή ηνπ ζηα

ειιεληθά πξάγκαηα, ηα ππνκλήκαηα απφ ηηο ζεηξέο Foreign Relations of United

States (FRUS) ησλ εηψλ 1945 θαη 1946 απνηεινχλ ην βαζηθφ αξρεηαθφ πιηθφ

πάλσ ζην νπνίν ζηεξίρζεθε έλα ζεκαληηθφ κέξνο ηεο αλάιπζεο πνπ ζα

αθνινπζήζεη. Σφζν ε βηβιηνγξαθία, πάλσ ζηελ νπνία ζηεξίδεηαη ην ζχλνιν

ηεο εξγαζίαο, εκπινπηηζκέλε κε ηα ππνκλήκαηα πνπ αλαθέξζεθαλ, φζν θαη

ζηνηρεία απφ ζηαηηζηηθέο ζεηξέο, φπσο ηεο Διιεληθήο ηαηηζηηθήο Αξρήο

(ΔΛΣΑΣ). Σέινο, ηηο πνιηηηθέο απνθάζεηο ηεο πεξηφδνπ ζα ζπλνδεχνπλ νη

λφκνη, αιιά θαη επηιεγκέλα ζηνηρεία απφ ηνλ Σχπν.

ηα θεθάιαηα πνπ ζα αθνινπζήζνπλ ζα επηρεηξεζεί ε ζχλδεζε ησλ

νηθνλνκηθνπνιηηηθψλ απηψλ ζπλζεθψλ κε ην Γεκνςήθηζκα γηα ην Πνιηηεηαθφ

δήηεκα, ην νπνίν σζηφζν, εληάζζεηαη γεληθφηεξα ζηελ έθξεμε ηνπ Δκθπιίνπ

πνιέκνπ ή αιιηψο θαη Σξίηνπ Γχξνπ. Με απηφ ηνλ ηξφπν κεηαηξέπεηαη ζε έλα

βαξχλνπζαο ζεκαζίαο γεγνλφο ην νπνίν ζπλδπαζκέλν κε ηηο βνπιεπηηθέο

εθινγέο ηεο 31εο

Μαξηίνπ ηνπ ίδηνπ έηνπο, ηνπνζεηεί ηνλ ειιεληθφ ιαφ ζε ζέζε

ππνθεηκέλνπ θαη φρη σο κηαο ειεγρφκελεο κάδαο απφ ληφπηεο ειίη θαη

αγγιφθσλεο εγεζίεο.

Παξάιιεια, δελ ζα παξαιεθζεί ε ηδενινγηθή πξνηίκεζε πνπ εθθξάδεηαη κέζα

απφ ηε ζπγθεθξηκέλε πνιηηηθή ζπκκεηνρή ζην Γεκνςήθηζκα , ε νπνία θαη ζα

ζπγθξηζεί κε ην πξνεγνχκελν εθινγηθφ απνηέιεζκα ησλ βνπιεπηηθψλ

εθινγψλ. Δπηπιένλ, κε απηήλ ηελ απφ ηα άλσ παξνπζίαζε κηαο εμαηξεηηθά

πνισκέλεο πεξηφδνπ ηεο ζχγρξνλεο ειιεληθήο ηζηνξίαο, ηειηθφο ζηφρνο είλαη ε

εηδηθή ηνπνζέηεζε ηνπ Πνιηηεηαθνχ δεηήκαηνο ζην γεληθφηεξν πιαίζην ηνπ

Δκθπιίνπ Πνιέκνπ.

4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΣΟ. Σα Οικονομικά δεδομζνα και οι Πολιτικζσ

εξελίξεισ.

Με ηελ Απειεπζέξσζε απφ ηηο Γεξκαληθέο δπλάκεηο Καηνρήο, ηνλ Οθηψβξην

ηνπ 1944, ε Διιάδα κπαίλεη ζε κηα λέα θάζε ηφζν απφ πνιηηηθήο φζν θαη

θνηλσληθήο πιεπξάο. Ζ θνηλσληθή δηάζηαζε βξίζθεηαη ζηελ δεκηνπξγία θαη

θαη’ επέθηαζε θαζηέξσζε, ελφο λένπ, δπλακηθνχ θαη πνιππιεζνχο θηλήκαηνο

πνπ μεπήδεζε απφ ηα Καηνρηθά ρξφληα θαη δηεθδίθεζε ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζηελ

πνιηηηθή κεηαξξχζκηζε, σο άκεζν επαθφινπζν ηεο ηαξαγκέλεο πεξηφδνπ πνπ

πξνεγήζεθε. Απφ πνιηηηθήο πιεπξάο, ηελ ίδηα πεξίνδν ζπληειείηαη έλα θιίκα

εθδεκνθξαηηζκνχ ηεο θνηλσλίαο1. Μηαο θνηλσλίαο πνπ πξνζπαζνχζε λα

επηζηξέςεη ζηελ νκαιφηεηα χζηεξα απφ ηα θαηαζηξνθηθά ρξφληα ηεο πεξηφδνπ

1941-1944 θαη αθφκα λσξίηεξα κε ηελ θαηάιπζε ησλ δεκνθξαηηθψλ ζεζκψλ

απφ ην 1936.

Μέζα απφ ην παξφλ θεθάιαην, ζα παξνπζηαζηνχλ νη βαζηθέο πνιηηηθέο

εμειίμεηο, απφ ηελ Κπβέξλεζε Δζληθήο Δλφηεηαο ηνπ Γεσξγίνπ Παπαλδξένπ

θαη ηελ ζπλερηδφκελε θπβεξλεηηθή αζηάζεηα πνπ δηήξθεζε έσο ηνλ Μάξηην ηνπ

1946, κέρξη ηελ επάλνδν ηνπ Γεσξγίνπ. Σα γεγνλφηα πνπ ζπληειέζηεθαλ θαηά

ηα δχν απηά ρξφληα αλάιπζεο πξνψζεζαλ θαη ηελ ζπληνκφηεξε επάλνδν ηνπ

Βαζηιηά ζην πνιηηηθφ γίγλεζζαη ηεο ρψξαο. Χζηφζν, ζε άκεζε ζρέζε κε ηηο

πνιηηηθέο εμειίμεηο βξίζθεηαη θαη ε νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο ρψξαο ε νπνία

βξηζθφκελε ζε έλα νινθιεξσηηθφ ράνο κε ππεξπιεζσξηζηηθέο ηάζεηο,

αδπλαηεί ή θαη αγλνεί, κέζσ ηεο νηθνλνκηθήο νιηγαξρίαο πνπ ήιεγρε ηα

θεθάιαηα, λα πξνρσξήζεη ζε έλα πξφγξακκα αλαζπγθξφηεζεο.

1 Αιηβηδάηνο, Οη Πνιηηηθνί Θεζκνί ζε Κξίζε, ζ.ζ. 135-136.

5

Σα Οικονομικά Δεδομζνα

Ακέζσο κεηά ηελ Απειεπζέξσζε, ε νηθνλνκία βξηζθφηαλ ζε έλα απφιπην

ράνο. Ζ παξαγσγή θαη ην εζληθφ εηζφδεκα βξίζθνληαλ κφιηο ζην 30% ησλ

αληίζηνηρσλ πξνπνιεκηθψλ ηνπο επηπέδσλ, ελψ ν πξνυπνινγηζκφο ήηαλ αθξαία

ειιεηκκαηηθφο. Δλδεηθηηθά είλαη θαη ηα αληίζηνηρα επίπεδα ζην Αθαζάξηζην

Δγρψξην Πξντφλ (Α.Δ.Π.) θαη ζην θαηά θεθαιήλ εηζφδεκα.

Πίλαθαο 12

Έηορ Α.Ε.Π. (ζε εθαηνκκχξηα

δνιάξηα)

Α.Ε.Π. (ονομαζηικό)

1939 18.875 $ 2.638 $

1944 8.129 $ 1.116 $

1945 6.865 $ 938 $

1946 10.284 $ 1.386 $

Απφ ηα ζηνηρεία ηνπ Πίλαθα 1, παξαηεξείηαη ε ξαγδαία πηψζε πνπ ζεκείσζαλ

ηα δεκφζηα νηθνλνκηθά ηελ πεξίνδν ηεο Καηνρήο, ελψ ηελ ζηηγκή ηεο

απειεπζέξσζεο θαη ην θαηά θεθαιήλ εηζφδεκα αθνινχζεζε ηελ ίδηα

δξακαηηθή κείσζε ηεο ηάμεο ηνπ 57% απφ ην, νχησο ή άιισο, ρακειφ

πξνπνιεκηθφ ηνπ επίπεδν. ε κηα αξθεηά γεληθή αλάιπζε ησλ ζηνηρείσλ ηεο

εμεηαδφκελεο πεξηφδνπ, δηαπηζηψλεηαη φηη ε κείσζε ζπλερίζηεθε θαη ην 1945,

ελψ αλνδηθέο ηηκέο παξαηεξνχληαη ην επφκελν έηνο, έηνο φκσο πνπ

ζπληειέζηεθαλ αξθεηέο κεηαξξπζκίζεηο πνπ ζα αλαθεξζνχλ ζηηο επφκελεο

παξαγξάθνπο. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη φηη ε νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο ρψξαο

ηα πξψηα κεηαπνιεκηθά ρξφληα παξακέλεη πνιχ θάησ απφ ηνλ κέζν φξν ησλ

2 Σα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία ζην Maddison, Historical Statistics, ζ. 434. Οη ηηκέο είλαη

ππνινγηζκέλεο κε ηελ λνκηζκαηηθή κνλάδα ηνπ ζπζηήκαηνο Geary-Khamis ζε ηηκέο ηνπ

1990.

6

ππνινίπσλ Γπηηθφ-Δπξσπατθψλ ρσξψλ. Παξάιιεια κε ηα παξαπάλσ ζηνηρεία,

ε εκπηζηνζχλε ζην λφκηζκα θαη εηδηθφηεξα ζηα ραξηνλνκίζκαηα ήηαλ ζρεδφλ

κεδεληθή3, ελψ ζην εκπφξην επηβιήζεθαλ πνζνηηθνί πεξηνξηζκνί ζηηο

εηζαγσγέο ψζηε λα ηζνξξνπεζεί ην εκπνξηθφ ηζνδχγην4.

ηελ πξνζπάζεηα λα αλαθηεζεί ε ρακέλε εκπηζηνζχλε ζην λφκηζκα αιιά θαη

λα θαηαπνιεκεζεί ην θαηαζηξνθηθφ θαηλφκελν ηνπ ππεξπιεζσξηζκνχ, ην

νπνίν είρε θηάζεη ζε επίπεδα ξεθφξ ην Φζηλφπσξν ηνπ ΄445, θαζηεξψζεθε έλα

λέν λφκηζκα, ε λέα Γξαρκή, κε ηνλ «Νφκν 18» ηεο 10εο

Ννεκβξίνπ 19446

ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ε ηζνηηκία θαζνξίζηεθε ζε κία λέα Γξαρκή ίζε κε

πελήληα δηζεθαηνκκχξηα παιηέο (άξζξν 5) θαη ζε ζρέζε κε ηε ιίξα Αγγιίαο, 1

πξνο 600 λέεο Γξαρκέο (άξζξν 1). Αιιά αθφκα θαη κε απηή ηελ πξνζπάζεηα

ηνπ λένπ λνκίζκαηνο, ε ζπλήζεηα ηεο κεηαηξνπήο ησλ ηακεηαθψλ δηαζέζηκσλ

ζε ρξπζφ δηαηεξήζεθε θαη πνιιαπιαζηάζηεθε σο ην κέζν ζπλαιιαγήο,

απνηακηεχζεσλ θαη επελδχζεσλ7.

Ζ πξνζπάζεηα γηα λνκηζκαηηθή θαη δεκνζηνλνκηθή πξνζαξκνγή, ψζηε ε

ειιεληθή νηθνλνκία λα γίλεη βηψζηκε, αλ θαη εθθξάζηεθε κέζα απφ ηελ

Κπβέξλεζε Δζληθήο Δλφηεηαο, εληνχηνηο θαηέιεμε ζε αδπλακία είζπξαμεο ησλ

θφξσλ κε απνηέιεζκα ηνλ δεκνζηνλνκηθφ εθηξνρηαζκφ πνπ ζήκαηλε ηελ

αδπλακία εθπιήξσζεο ησλ άκεζσλ ππνρξεψζεσλ ηνπ Γεκνζίνπ.

πγρξφλσο, ε θάιπςε ησλ επηζηηηζηηθψλ αλαγθψλ ηνπ πιεζπζκνχ έθξηλε

επηηαθηηθή ηελ βνήζεηα απφ ην εμσηεξηθφ.

3 Eliades, Stabilization of the Greek Economy and the 1953 Devaluation of the Drachma, ζ.

23. 4 Βεξγφπνπινο, Η ζπγθξόηεζε ηεο λέα αζηηθήο ηάμεο 1944-1952, ζην Η Διιάδα ζηε Γεθαεηία

1940-1950. Έλα Έζλνο ζε Κξίζε, ζ. 536. 5 Kofas, Intervention and Underdevelopment, ζ.ζ. 10-11. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ

θαηλνκέλνπ ηνπ ππεξπιεζσξηζκνχ ε απίζηεπηε αληζνξξνπία κεηαμχ ηεο πνζφηεηαο ρξήκαηνο

θαη ηεο πξνζθνξάο. Υαξαθηεξηζηηθά «Σνλ Απξίιην ηνπ 1944 ε λνκηζκαηηθή θπθινθνξία ήηαλ

1.400 θνξέο πςειόηεξε από όηη πξηλ ηνλ πόιεκν. Σνλ Οθηώβξην ηνπ 1944 ήηαλ πςειόηεξε

θαηά 2 εθαηνκκύξηα θνξέο» 6 ΦΔΚ η. Α, αξ. 14, 10 Ννεκβξίνπ 1944, ζ.ζ. 42-43.

7 Lykogiannis, Britain and the Greek Economic Crisis, ζ. 102.

7

Ζ θαηάξξεπζε ηεο θπβέξλεζεο ηνπ Γεσξγίνπ Παπαλδξένπ, πέξαλ ησλ

πνιηηηθψλ ζπλεπεηψλ ηεο δεκηνχξγεζε θαη αληίζηνηρεο νηθνλνκηθέο, εμίζνπ

θαηαζηξνθηθέο. Ζ πνιηηηθή αζηάζεηα πνπ πξνθιήζεθε νδήγεζε ζηελ

θαηξαθχια ηελ αμία ηνπ λνκίζκαηνο, ιφγσ ηεο θεξδνζθνπίαο πξνο φθεινο ηνπ

ρξπζνχ θαη ελίζρπζε παξάιιεια ηηο ήδε πνιχ πςειέο πιεζσξηζηηθέο ηάζεηο.

Σα ζπλερηδφκελα νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα πνπ απέξξεαλ απφ ηελ θπθινθνξία

ηνπ λένπ λνκίζκαηνο, πνπ παξά ηηο αξρηθέο θηινδνμίεο γηα κείσζε ησλ

πιεζσξηζηηθψλ ηάζεσλ ζπλέρηζαλ κε ηνπο ίδηνπο ξπζκνχο, αλέδεημαλ γηα κηα

αθφκε θνξά ην πξφβιεκα ηεο εκπηζηνζχλεο ηνπ θνηλνχ πξνο ηηο ηξάπεδεο θαη

παξάιιεια ηελ πξνζήισζε ζηηο ζπλαιιαγέο κε ρξπζφ. ηνρεχνληαο ζηελ

νηθνλνκηθή ζηαζεξφηεηα ε Κπβέξλεζε ηνπ Πέηξνπ Βνχιγαξε κέζσ ηνπ

Κπξηάθνπ Βαξβαξέζνπ ππνηίκεζε ηελ δξαρκή έλαληη ηεο ιίξαο Αγγιίαο απφ

600 ζε 2.000 δξαρκέο θαη ην δνιάξην Ζ.Π.Α ζε 500 δξαρκέο απφ 1508. Δθηφο

ηεο λέαο ππνηίκεζεο, ην ζρέδην ηνπ Βαξβαξέζνπ9 ζηφρεπε ζηε κείσζε ηνπ

πιεζσξηζκνχ κέζσ δηαθφξσλ ειέγρσλ ζε ηηκέο, δηαρείξηζε ησλ αγαζψλ ηεο

UNRRA, θαηαπνιέκεζε ηεο αηζρξνθέξδεηαο θαη πςειή θνξνιφγεζε ησλ

αλψηεξσλ νηθνλνκηθψλ ζηξσκάησλ (βηνκήραλνη θαη έκπνξνη) κε παξάιιειε

αχμεζε ησλ κηζζψλ γηα ηνπο ρακειφκηζζνπο.

Παξά ηε ζχληνκε εγθαηάιεηςή ηνπ, ην ζρέδην ηνπ Βαξβαξέζνπ ζηφρεπε ζηελ

θαηαπνιέκεζε ελφο θαιπάδνληνο πιεζσξηζκνχ θαη ζχκθσλα κε ηηο βαζηθέο

ηδέεο ηνπ, ε αηζρξνθέξδεηα απέλαληη ζην λφκηζκα κέζσ ηνπ ρξπζνχ, νθεηιφηαλ

ζηελ λέα νηθνλνκηθή νιηγαξρία ησλ «λεφπινπησλ10

» πνπ εκθαλίζηεθε ηα

Καηνρηθά ρξφληα θαη ζπλδεδεκέλε κε ζπλζήθεο καχξεο αγνξάο θαη θάζε

είδνπο θεξδνζθνπίαο απέθηεζε αμηφινγε ζπζζψξεπζε θεθαιαίνπ. Ήηαλ απηή

ε λέα αζηηθή ηάμε ζχκθσλα κε ηνλ Βαξβαξέζν, πνπ κε ηηο πξαθηηθέο ηεο ήηαλ

8 ΦΔΚ η. Α, αξ. 138, 4 Ηνπλίνπ 1945, ζ.ζ. 609-610.

9 Kofas, Intervention and Underdevelopment, ζ.ζ. 18-21 θαη Freris, The Greek Economy in

the Twentieth Century, ζ.ζ. 122-123. 10

Ο φξνο ζπλαληάηαη ζηε βηβιηνγξαθία. Βεξγφπνπινο, Η ζπγθξόηεζε ηεο λέα αζηηθήο ηάμεο

1944-1952, ζην Η Διιάδα ζηε Γεθαεηία 1940-1950. Έλα Έζλνο ζε Κξίζε, ζ.ζ. 529, 534.

8

ππεχζπλε γηα ηελ θζίλνπζα πνξεία ησλ ζπλαιιαγκαηηθψλ απνζεκάησλ ηεο

ρψξαο11

. πγρξφλσο, ε απνηπρία ηνπ ζρεδίνπ ζήκαλε θαη ηελ επηθξάηεζε ηεο

πξναλαθεξζείζαο απηήο ηάμεο ζε θνηλσληθφ θαη νηθνλνκηθφ επίπεδν.

Ζ αδπλακία ειέγρνπ ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ απνζεζαπξηζκνχ πνπ ζπλερίζηεθε

ζε πςειφ βαζκφ απφ ηνλ Ννέκβξην ηνπ ’44 αθελφο ιεηηνχξγεζε αλαζηαιηηθά

ζηελ παξαγσγηθή αλαζπγθξφηεζε ηνπ θξάηνπο, αθεηέξνπ αχμαλε ηελ επηξξνή

απηψλ ησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ πνπ πινχηηζαλ κέζσ απηνχ ηνπ θαηλνκέλνπ

θαη νη νπνίεο δηέζεηαλ ην αλάινγν θεθάιαην γηα επελδχζεηο. πλεπψο, νη

επελδχζεηο, σο ην βαζηθφ θξηηήξην γηα επηζηξνθή ζε αλαπηπμηαθνχο ξπζκνχο,

βξίζθνληαλ δέζκηεο πιένλ κηαο λέαο νηθνλνκηθήο νιηγαξρίαο κε

κεζνπξφζεζκνπο νηθνλνκηθνχο νξίδνληεο12

.

Παξάιιεια κε ηηο επελδχζεηο, ην δήηεκα εθβηνκεράληζεο ηεο ρψξαο θξίλεηαη

ζεκαληηθφ θαζψο ε δεκηνπξγία βαξηάο βηνκεραλίαο θαη θαη’ επέθηαζε

ελεξγεηαθήο πξννπηηθήο ζεκαίλεη απηνκάησο θαη πνιηηηθή αλεμαξηεζία ηεο

ρψξαο13

. Ζ απνπζία σζηφζν ελφο καθξνπξφζεζκνπ νηθνλνκηθνχ πιάλνπ απφ

ηελ εγρψξηα αζηηθή ηάμε, γηα ιφγνπο πνπ δηαηππψζεθαλ παξαπάλσ θαη ε

άκεζε εμάξηεζε απφ ην μέλν θεθάιαην, ζέηεη ηε ρψξα δέζκηα κηαο απνηθηαθνχ

ηχπνπ, παξαζηηηθήο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο. πσο αλέθεξε ζηε κειέηε ηνπ ν

Μπάηζεο, ε απνδέζκεπζε ηεο νηθνλνκηθήο δσήο ηεο ρψξαο απφ ην μέλν

θεθάιαην θαη ε πξνζπάζεηα γηα κηα εζσηεξηθή ζπζζψξεπζε θεθαιαίνπ,

ζεσξείηαη σο κηα ζεκαληηθή αλαπηπμηαθή πξννπηηθή γηα ηελ βαξηά βηνκεραλία

θαη θαη’ επέθηαζε ηελ εθβηνκεράληζε ηεο ρψξαο. Μηα εζσηεξηθή ζπζζψξεπζε

11

ε έλα γεληθφηεξν πιαίζην αηζρξνθέξδεηαο θαη θεξδνζθνπίαο, ην νπνίν πξνθιήζεθε ηελ

πεξίνδν 1941-44, παξαηεξήζεθε κηα κεγάιε αλαδηαλνκή ηνπ πινχηνπ ζηελ Διιάδα. Απηή ε

λέα αζηηθή ηάμε θέξδηζε κέζα απφ ηηο ζπλαιιαγέο ζε ρξπζφ θαη ε λέα πνιηηηθή πνπ πξέζβεπε

ην ζρέδην ηνπ Βαξβαξέζνπ κε ηνπο ειέγρνπο πάλσ ζηελ επηρεηξεκαηηθή θίλεζε, πνπ δξνχζε

αλεμέιεγθηα, εξρφηαλ ζε ζχγθξνπζε κε ηα ζπκθέξνληά ηεο. Γηα πεξηζζφηεξα Lykogiannis,

Britain and the Greek Economic Crisis, ζ. 45 θαη Kofas, Intervention and Underdevelopment,

ζ.ζ. 20-21. 12

Σζνπθαιάο, Η Ιδενινγηθή Δπίδξαζε ηνπ Δκθπιίνπ, ζην ζπιινγηθφ Η Διιάδα ζηε Γεθαεηία

1940-1950. Έλα Έζλνο ζε Κξίζε, ζ.ζ. 563-564. 13

Μπάηζεο, Η Βαξηά Βηνκεραλία ζηελ Διιάδα, ζ. 18.

9

θεθαιαίνπ ζηεξηδφκελε ζηνλ έιεγρν ηνπ θξάηνπο ψζηε λα απνθεπρζνχλ νη

πηζησηηθέο θαηαλνκέο ζην πιένλ αληηπαξαγσγηθφ ζηνηρείν ηεο

εκπνξνβηνκεραληθήο ηάμεο14

.

Ζ ζπλερηδφκελε έιιεηςε πνιηηηθήο αλαζπγθξφηεζεο θαη ε θαηάρξεζε, σο θαη

ππεμαίξεζε, ησλ θεθαιαίσλ θαη εκπνξεπκάησλ ηεο έμσζελ βνήζεηαο, νδήγεζε

ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1946 ζηελ ζχλαςε ειιελνβξεηαληθήο ζπκθσλίαο. χκθσλα

κε ηνπο φξνπο πνπ ππνγξάθεθαλ, ε Βξεηαληθή θπβέξλεζε πξνψζεζε δάλεηα

θαη ηερλνινγηθή ππνζηήξημε ζηελ Διιάδα, κε παξάιιειε δέζκεπζε γηα έιεγρν

ζηηο ηηκέο θαη ηνπο κηζζνχο, αιιά θαη κείσζε ηνπ ειιείκκαηνο ηνπ

πξνυπνινγηζκνχ φπσο θαη πεξαηηέξσ έιεγρν ηεο λνκηζκαηηθήο πνιηηηθήο15

. Ζ

θαηλνηνκία πνπ πξνσζήζεθε κέζα απφ ηελ ζπκθσλία ήηαλ ε δεκηνπξγία ηεο

Ννκηζκαηηθήο Δπηηξνπήο, ε νπνία αλέιαβε ηνλ ξφιν ηεο Σξάπεδαο ηεο

Διιάδνο16

πάλσ ζηελ λνκηζκαηηθή, πηζησηηθή θαη ζπλαιιαγκαηηθή πνιηηηθή.

Οπζηαζηηθά, θαζφξηζε ηηο πηζηψζεηο θαη θαηά ζπλέπεηα ηηο επελδχζεηο17

.

Αληίζηνηρα, κε ηνλ Αλαγθαζηηθφ Νφκν 879/194618

, θαζνξίζηεθε λέα ηζνηηκία

ηεο δξαρκήο πξνο ηε ζηεξιίλα (1/20.000 δξρ.) θαη πξνο ην δνιάξην Ζ.Π.Α.

(1/5.000 δξρ.), ελψ έγηλε θαη κηα πξνζπάζεηα ψζηε ην θνηλφ λα αλαθηήζεη ηελ

εκπηζηνζχλε ηνπ ζηε Γξαρκή κέζσ ηνπ Αλαγθαζηηθνχ Νφκνπ 944/194619

ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν θαηαξγήζεθαλ νη φπνηνη πεξηνξηζκνί ζε αγνξαπσιεζίεο

ρξπζνχ θαη ρξπζψλ λνκηζκάησλ (άξζξν 1). Αλαληίζηνηρε φκσο κε ηηο

κεηαξξπζκίζεηο απνδείρηεθε ε νηθνλνκηθή δσή. Παξά ηελ δεκηνπξγία ηεο

Ννκηζκαηηθήο Δπηηξνπήο, ε νπνία ππνδειψλεη ελ κέξεη ην θαζεζηψο

ππνηέιεηαο ηεο ειιεληθήο πιεπξάο θαη ηηο αθφινπζεο λνκνζεηηθέο

κεηαξξπζκίζεηο γηα λνκηζκαηηθή ζηαζεξνπνίεζε, ηα δεκφζηα νηθνλνκηθά

14

Μπάηζεο, Η Βαξηά Βηνκεραλία ζηελ Διιάδα, ζ.ζ. 27-29. 15

Freris, The Greek Economy In the Twentieth Century, ζ. 124. 16

Pagoulatos, Greece’s New Political Economy, ζ. 48. 17

FRUS (1946), Ο Πξεζβεπηήο ησλ Η.Π.Α. ζην Ηλσκέλν Βαζίιεην (Winant) πξνο ην

Τπνπξγείν Δμσηεξηθώλ, 22 Ηαλνπαξίνπ, 1946, ζ. ζ. 100-104. 18

ΦΔΚ, η. Α, αξ. 19, 25 Ηαλνπαξίνπ 1946, ζ.ζ. 77-78. 19

ΦΔΚ η. Α, αξ. 48, 15 Φεβξνπαξίνπ 1946, ζ.ζ. 238-239.

10

παξέκελαλ ζε δξακαηηθφ επίπεδν. Ο πιεζσξηζκφο εμαθνινπζνχζε λα ηξέρεη ζε

επηθίλδπλα χςε, νη απνηακηεχζεηο ζηηο ηξάπεδεο ζρεδφλ αλχπαξθηεο θαη νη

επελδχζεηο ήηαλ αλαηκηθέο20

.

ε ζχλδεζε κε ηηο αληίζηνηρεο πνιηηηθέο εμειίμεηο, ε νηθνλνκία, απνιχησο

ηαπηηζκέλε κε ηελ πνιηηηθή θαηάζηαζε αθνινχζεζε αλάινγε πνξεία. Ζ

ζχγθξνπζε δχν δηαθνξεηηθψλ θνζκνζεσξηψλ ηφζν ζηα ζηελά ειιεληθά

πιαίζηα ηεο δηακάρεο Αξηζηεξάο-Γεμηάο, φζν θαη ζε επξχηεξα, ε θιηκάθσζε

δειαδή ηνπ ςπρξνπνιεκηθνχ θιίκαηνο, νδήγεζε ζηελ ελδπλάκσζε ησλ

εζληθψλ ζπλδεηηθψλ δεζκψλ, ψζηε λα απνθεπρζνχλ νη κεηαηνπίζεηο κέζσ

ξηδνζπαζηηθψλ πνιηηηθψλ κεηαβνιψλ. Ο θίλδπλνο ηνπ Κνκκνπληζκνχ θαη ηνπ

ΔΑΜ, ηα ζπκθέξνληα ηεο Βξεηαλίαο αιιά θαη ησλ ΖΠΑ (φρη ηφζν άκεζα αιιά

εκθαλψο απμεκέλα εηδηθά κεηά ηελ απνζηνιή ηεο UNRRA), ζε κηα

ιαλζάλνπζα αληαγσληζηηθή δηάζηαζε κεηαμχ ησλ δχν ζπκκαρηθψλ ρσξψλ,

ζηνρεχνληαο νπζηαζηηθά ζηελ ζηξαηεγηθή γεσπνιηηηθή ζέζε ηεο Διιάδαο,

πξνψζεζαλ ηελ ηδέα ηεο εζληθήο ελφηεηαο ζην πξφζσπν ηνπ Γεσξγίνπ ηνπ Β’.

Ζ αλαγθαία εζληθή ελφηεηα, εληαγκέλε ζην λέν πνιηηηθφ ζχζηεκα πνπ

μεπεδνχζε απφ ηελ εκπεηξία ηνπ Πνιέκνπ πξνσζνχζε ηελ Αλαζπγθξφηεζε, σο

έλα λέν φξν πνπ μερψξηδε δηαξζξσηηθά ηηο λέεο πξννπηηθέο ηεο ρψξαο21

. Σελ

ίδηα πεξίνδν ε έλλνηα ηεο παξαγσγηθφηεηαο, κέζσ ηεο βηνκεραληθήο ππνδνκήο,

αξρίδεη λα απνθηά πνιηηηθή ππφζηαζε θαη φπσο ζα θαλεί νπζηαζηηθά απφ ην

1948 θαη χζηεξα, ζηεξίδεηαη ζηε δηακφξθσζε ελφο ζηαζεξνχ πνιηηηθνχ

ζθεληθνχ ή αθφκα θαη θαρεθηηθά δεκνθξαηηθνχ, φπσο ζηελ πεξίπησζε ηεο

Διιάδαο.

20

Pagoulatos, Greece’s New Political Economy, ζ. 48. 21

Υαηδεησζήθ, Η Πεξίνδνο ηεο Αλαζπγθξόηεζεο, 1945-1953, σο ζηηγκή ηεο ύγρξνλεο

Διιεληθήο & Δπξσπατθήο Ιζηνξίαο, ζην Η Διιεληθή Κνηλσλία θαηά ηελ Πξώηε Μεηαπνιεκηθή

Πεξίνδν (1945-1967), ζ. 24.

11

Οι Πολιτικζσ Εξελίξεισ. Από την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Γεωργίου

Παπανδρζου μζχρι τισ εκλογζσ τησ 31ησ Μαρτίου 1946.

Σνλ Οθηψβξην ηνπ 1944 ζπληειείηαη κηα ηνκή. Ζ Διιάδα απειεπζεξψλεηαη

απφ ηηο Γεξκαληθέο δπλάκεηο Καηνρήο θαη ζπγρξφλσο έρνπλ ζπληειεζηεί

δξακαηηθέο αιιαγέο φζνλ αθνξά ην θνηλσληθφ θίλεκα θαη ηηο δηεθδηθήζεηο ηνπ.

Ο παιαηφο πνιηηηθφο θφζκνο έρνληαο απνιέζεη ην παιαηφ πνιηηηθφ ηνπ έξεηζκα

θαη έλα λέν ηζρπξφ θίλεκα, ην ΔΑΜ, επηξξνήο ΚΚΔ, ελφο θαηά βάζε

πεξηζσξηαθνχ απφ εθινγηθήο επηξξνήο θφκκαηνο, θαίλεηαη λα θαηέρεη ηελ

πξσηνθαζεδξία ζηηο λέεο ζπλζήθεο. Ζ πξσηνθαζεδξία ηνπ σζηφζν είλαη θαη ε

απαξρή ηεο δηαηάξαμεο ηεο νκαιήο πνιηηηθήο κεηάβαζεο πξνο έλα πεξηβάιινλ

νηθνλνκηθήο αλαζπγθξφηεζεο θαη δεκνθξαηηθψλ ζεζκψλ.

Με ηελ Κπβέξλεζε Δζληθήο Δλφηεηαο έγηλε εκθαλέο φηη ε ρψξα ζα ζπλέρηδε

λα αλήθεη ζηε δπηηθή ζθαίξα επηξξνήο θαη ην ΔΑΜ δελ ζα πξνρσξνχζε ζε

βίαηε θαηάιεςε ηεο εμνπζίαο, φπσο δηαρεφηαλ ζηνλ αζηηθφ πνιηηηθφ θφζκν,

αιιά ζα ζπκκεηείρε ζην δξφκν πξνο ηελ νκαιή κεηάβαζε ζην πιαίζην

θπβέξλεζεο ηεο ρψξαο εθιείπνληαο νη δηαρσξηζηηθέο ηνκέο ηνπ παξειζφληνο.

Χζηφζν, ν ξεμηθέιεπζνο πνιηηηθφο πξνζαλαηνιηζκφο πνπ είρε ην ΔΑΜ, ήηαλ

απηφο πνπ θαζηζηνχζε αδχλαηε ηελ πνιηηηθή ζπκβίσζε. Ζ αδπλακία απηή

εληνπίδεηαη ηφζν ζηα νηθνλνκηθά δεηήκαηα, φπσο ηέζεθαλ απφ ηνλ βψιν22

φζν θαη ζε ζέκαηα απνδπλάκσζεο ηνπ αξηζηεξνχ ρψξνπ κε ηνλ αθνπιηζκφ

ησλ αληηζηαζηαθψλ νξγαλψζεσλ, θαζηζηψληαο ηνπο νπζηαζηηθά αδχλακνπο

απέλαληη ζε αθξνδεμηέο εμηξεκηζηηθέο νκάδεο. Ζ θιηκαθνχκελε δπζαξέζθεηα

νδήγεζε ζηελ έληνλε αληίδξαζε απφ πιεπξάο ΔΑΜ θαη παξάιιεια ζηελ

νξγάλσζε γηα δηακαξηπξία ηελ 3ε Γεθεκβξίνπ 1944. Ζ κάρε ηεο Αζήλαο ή

αιιηψο ηα Γεθεκβξηαλά, απνηέιεζαλ έλα αθφκε ζεκείν ηνκήο ζηελ πνιηηηθή

πξαγκαηηθφηεηα θαη ηελ έλαξμε κηα ηαξαγκέλεο πεξηφδνπ θαηά ηελ νπνία ε

22

βψινο, Η Ιζηνξία κηαο Πξνζπάζεηαο, ζ.ζ. 31-33.

12

βία ζα θιηκαθσζεί κέρξη ην μέζπαζκα ηνπ Δκθπιίνπ πνιέκνπ θαη απφ ηελ

άιιε ζα αλαδείμεη ηελ επηξξνή ηεο Βξεηαλίαο θαη ηελ εκκνλή ηεο θπβέξλεζεο

ηνπ Churchill, ε νπνία δηαπίζησζε ηελ κεγάιε επηξξνή ηνπ Κνκκνπληζηηθνχ

Κφκκαηνο, ζηελ απνθαηάζηαζε ηεο πνιηηηθήο πξαγκαηηθφηεηαο23

φπσο

θαζνξηδφηαλ απηή πξνπνιεκηθά, αδηαθνξψληαο νπζηαζηηθά γηα ηηο κεηαβνιέο

πνπ επέβαιε ε εκπεηξία ηεο Καηνρήο.

Μεηά ηα γεγνλφηα ηνπ Γεθεκβξίνπ θαη ηελ αληηθνκκνπληζηηθή ζηξνθή πνπ

αθνινχζεζε, γίλεηαη εκθαλήο ηφζν ε πξνψζεζε ηνπ παιαηνθνκκαηηζκνχ, σο

θεληξηθνχ πνιηηηθνχ ζηίγκαηνο φζν θαη ε πξνψζεζε ηνπ ξφινπ ηνπ Βαζηιηά σο

ηνπ ζπλεθηηθνχ δεζκνχ ησλ Διιήλσλ, ζεκειίνπ ηεο θαζεζηεθπίαο ηάμεο θαη

εγγπεηή ηεο παξακνλήο ηεο Διιάδαο ζηνλ δπηηθφ θφζκν24

. Αληίζηνηρα, ε

αιιαγή θπβέξλεζεο, ε αλαθσρή ηνπ Ηαλνπαξίνπ ηνπ 1945 θαη θπξίσο ε

πκθσλία ηεο Βάξθηδαο25

ηνλ Φεβξνπάξην κε ηελ κε πξαγκάησζε ησλ

ζπκθσλεζέλησλ ηεο θαη ηδίσο ηνπ 3νπ

άξζξνπ ηεο γηα ηνλ ζεβαζκφ ησλ

πνιηηηθψλ ειεπζεξηψλ θαη θνηλσληθψλ πεπνηζήζεσλ φισλ ησλ πνιηηψλ κέζσ

ηεο ακλεζηίαο γηα ηα πνιηηηθά αδηθήκαηα κεηά ηελ 3ε Γεθεκβξίνπ 1944,

δηνιίζζεζε ηε ρψξα αθφκα πεξηζζφηεξν πξνο κηα εκθχιηα δηακάρε, κε ην

επαθφινπζν θιίκα ιεπθήο ηξνκνθξαηίαο26

ελαληίνλ ζηειερψλ ηνπ ΔΑΜ θαη

23

Γηαλνπιφπνπινο, Ο Μεηαπνιεκηθόο Κόζκνο. Διιεληθή θαη Δπξσπατθή Ιζηνξία, ζ.ζ. 215-

216. 24

Meynaud, Οη πνιηηηθέο δπλάκεηο ζηελ Διιάδα, ζ.ζ. 321, 335. 25

Αμίδεη λα αλαθεξζεί γηα ηε πκθσλία ηεο Βάξθηδαο, φπσο πξνέβιεπε ην 9ν άξζξν ηεο, ην

δεκνςήθηζκα γηα ην Πνιηηεηαθφ ζα γηλφηαλ ηα ηαρχηεξν δπλαηφ θαη πάλησο εληφο ηνπ

1945ελψ ζα αθνινπζνχζαλ εθινγέο γηα θαηάξηηζε λένπ πληάγκαηνο. Σν ίδην πξνβιεπφηαλ

θαη απφ ηε πλδηάζθεςε ηεο Γηάιηαο. ηηο 19/9/1945, νη ΖΠΑ, Βξεηαλία θαη Γαιιία

απνδέρηεθαλ ηελ ειιεληθή πξφηαζε γηα απνζηνιή παξαηεξεηψλ ψζηε λα εμαζθαιηζηεί ην

νκαιφ ηεο ςεθνθνξίαο. Σν ζπγθεθξηκέλν δελ ην δέρηεθε ε ΔΓ. ηελ πνξεία επέβαιιαλ

λα δηεμαρζνχλ πξψηα νη εθινγέο θαη αθνινχζσο ην δεκνςήθηζκα. Μαπξνγνξδάηνο, Οη

εθινγέο θαη ην Γεκνςήθηζκα ηνπ 1946, πξννίκην ηνπ Δκθπιίνπ Πνιέκνπ ζην. Η Διιάδα ζηε

Γεθαεηία 1940-1950. Έλα Έζλνο ζε Κξίζε, ζ. 308. 26

Ζνασ απολογιςμόσ τθσ λευκισ τρομοκρατίασ από τθν Φεβρουάριο του 1945 ωσ και τθν θμζρα διεξαγωγισ των βουλευτικϊν εκλογϊν αναφζρει 1.289 φόνουσ, 84.931 ςυλλιψεισ και 31.632 βαςανιςμοφσ μεταξφ άλλων. Οι αρικμοί ωςτόςο μπορεί να είναι υπερβολικοί. Μαυρογορδάτοσ, Οι Εκλογζσ και το Δημοψήφιςμα του 1946, ςτο Η Ελλάδα ςτη Δεκαετία 1940-1950. Ζνα Ζθνοσ ςε Κρίςη, ς. 330.

13

ηνπ αξηζηεξνχ ρψξνπ γεληθά απφ αθξνδεμηέο νκάδεο ηδσκέλν, είηε σο πξάμε

αληεθδίθεζεο, είηε ηεο επηζπκίαο ηνπο γηα επηζηξνθή ηνπ Βαζηιηά. Σν κέγεζνο

απηήο ηεο ηξνκνθξαηίαο ήηαλ κεγάιν εηδηθά ζηηο πεξηνρέο ηεο Παιαηάο

Διιάδαο, φπσο γηα παξάδεηγκα ζηελ Πεινπφλλεζν, ηε ηεξεά θαη ηελ

Θεζζαιία. Ζ επίζεκε κνξθή απηνχ ηνπ είδνπο ηξνκνθξαηίαο δελ ήηαλ

δηαθνξεηηθή. ηηο έλνπιεο δπλάκεηο παξά ηηο πξνβιεπφκελεο εθθαζαξίζεηο, ην

θχξην θξηηήξην γηα ηελ επάλδξσζή ηνπο ήηαλ ην αληί-εακηθφ θξφλεκα, ελψ

αληίζηνηρε ήηαλ ε εθθαζάξηζε πνπ αθνινπζήζεθε ζηηο δεκφζηεο ππεξεζίεο θαη

ηνλ επξχηεξν δεκφζην ηνκέα27

, πξαθηηθή πνπ ζηφρεπε ζηελ ππνβάζκηζε ηεο

ζεκαζίαο ησλ εγθιεκάησλ ησλ δνζίινγσλ28

.

Ζ απφ-εακνπνίεζε ηνπ θξάηνπο θαη ν απμαλφκελνο αληηθνκκνπληζκφο, φπσο

παξαηεξείηαη απφ ηηο παξαπάλσ ελέξγεηεο, βξήθε εθπξνζψπεζε ζηελ πνιηηηθή

αηδέληα ησλ αζηηθψλ πνιηηηθψλ δπλάκεσλ. Ζ εζληθνθξνζχλε, σο ε θχξηα

ηδενινγία ηνπ κεηαπνιεκηθνχ, εκθπιηαθνχ θξάηνπο δηνγθψλεηαη ηα

εμεηαδφκελα έηε (1945-1946). Ζ εζηθή θαη ε δεκνθξαηία, κε ζεβαζκφ ζηνπο

θνηλσληθνχο ζεζκνχο, πνπ επαγγειίδεηαη ε αηδέληα ηεο εζληθνθξνζχλεο,

έξρνληαη ζε πιήξε αλαληηζηνηρία κε ηελ αγξηφηεηα ηεο αληηκεηψπηζεο ησλ

«εζληθά αιιφηξησλ θνκκνπληζηψλ». Ήηαλ απηή ε ηδενινγία πνπ απνηέιεζε ην

ηζρπξφηεξν αηνχ ηνπ ελσκέλνπ πιένλ αζηηθνχ πνιηηηθνχ ρψξνπ, ζηελ

πξνζπάζεηα απφθξνπζεο θαη δηάιπζεο ηεο εακηθήο εκπεηξίαο θαη θαη’

επέθηαζε ηεο θνκκνπληζηηθήο ηδενινγίαο29

.

Οη δξακαηηθέο εμειίμεηο πνπ μεθίλεζαλ ηνλ Γεθέκβξην ηνπ 1944 θαη

«επηζεκνπνηήζεθαλ» ηνλ Φεβξνπάξην ηεο επφκελεο ρξνληάο, ζε ζπλάξηεζε κε

27

Γηαλνπιφπνπινο, Ο Μεηαπνιεκηθόο Κόζκνο. Διιεληθή θαη Δπξσπατθή Ιζηνξία, ζ.ζ. 225-

229. 28

Για περιςςότερα ςχετικά με τισ εκκακαρίςεισ, όπωσ αυτι που ςυνζβθ ςτο Πανεπιςτιμιο Ακθνϊν, ςτο Παπαςτράτθσ, Η Εκκαθάριςη του Πανεπιςτημίου μετά την Απελευθζρωςη, ςτο Μαηάουερ, Μετά τον Πόλεμο, ς.ς. 73-86. 29

Ελεφάντθσ, Εθνικοφροςφνη, η Ιδεολογία του Τρόμου και τησ Ενοχοποίηςησ, ςτο Η Ελληνική Κοινωνία κατά την Πρϊτη Μεταπολεμική Περίοδο (1945-1967), ς.ς. 645-654.

14

ηα αθξαία νηθνλνκηθά δεδνκέλα αιιά θαη ηελ επηξξνή ησλ μέλσλ δπλάκεσλ

(γηα ηηο νπνίεο ιφγνο ζα γίλεη παξαθάησ), ε πνιηηηθή αζηάζεηα ησλ ζπλερψλ

θπβεξλεηηθψλ αιιαγψλ ζηε δηάξθεηα ηνπ 1945, κε κνλαδηθφ σζηφζν θνηλφ

παξαλνκαζηή ηε ζπλέρηζε ηεο πνιηηηθήο αηδέληαο ηεο πεξηφδνπ ηνπ

Μεζνπνιέκνπ –αλ θαη ζε πην αθξαία κνξθή- εκπινπηηζκέλεο κε έλα λέν

«εζσζηξεθή εζληθηζκφ»30

νδήγεζε ζηελ αιιαγή ηεο πξνθαζνξηζκέλεο ζεηξάο

ηνπ ρξφλνπ ησλ εθινγψλ θαη ηνπ δεκνςεθίζκαηνο.

30

Βερναρδάκθσ-Μαυρισ, Κόμματα και Κοινωνικζσ Συμμαχίεσ, ς. 352.

15

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΤΣΕΡΟ. Ο Ζξωθεν Παράγοντασ και ο Ρόλοσ του ςτα

Εςωτερικά Πολιτικά Ηητήματα.

Ζ επηξξνή πνπ άζθεζε ν μέλνο παξάγνληαο, κπνξεί λα απνηππσζεί ζην

απμαλφκελν πνισηηθφ θιίκα ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ δχν

ζηξαηνπέδσλ πνπ αλέδεημε ν Β’ Παγθφζκηνο Πφιεκνο. Σνπ Γπηηθνχ θαη ηνπ

Αλαηνιηθνχ. Μέζα απφ απηφ ην θεθάιαην, ζα παξνπζηαζηνχλ νη εμειίμεηο πνπ

αθνξνχλ ην ηδηαίηεξν ζέκα ηεο εξγαζίαο, ην Γεκνςήθηζκα, αιιά θαη νη

πνιηηηθέο πξνηξνπέο θαη έμσζελ απνθάζεηο πνπ ελ κέξεη θαζφξηζαλ ηηο

εζσηεξηθέο εμειίμεηο ζε ζεκείν λα επηβάιινπλ ηελ ρξνληθή ζεηξά δηεμαγσγήο

ηφζν ηνπ Γεκνςεθίζκαηνο, φζν θαη ησλ Βνπιεπηηθψλ εθινγψλ. πγρξφλσο,

ηελ ίδηα πεξίνδν ζπληειείηαη θαη ε απαξρή ηεο αιιαγήο ζηελ εγεκνληθή

επηξξνή ζηελ Διιάδα. Σνλ κέρξη πξφηηλνο ξφιν ηεο Βξεηαλίαο θαίλεηαη λα

αλαιακβάλνπλ νη Ζ.Π.Α. αλ θαη ζε ιαλζάλσλ βαζκφ γηα ηα έηε πνπ αθνξνχλ

ηελ παξνχζα εξγαζία. Πέξαλ απηνχ, ηελ ίδηα πεξίνδν δηαπηζηψλεηαη θαη ε

εγεκνληθή αληίζεζε κεηαμχ απηψλ ησλ δχν ρσξψλ φζνλ αθνξά ηηο επηινγέο

θαη απφςεηο ηνπο γηα ηηο νηθνλνκηθέο θαη πνιηηηθέο εμειίμεηο. Ζ δηαθνξά

κεηαμχ ηεο πνιηηηθήο απηήο βξίζθεηαη ζην κεηαπνιεκηθνχ ζηάηνπο ηνπο. Ζ κελ

Βξεηαλία, έρνληαο απνιέζεη ηνλ ηίηιν ηεο Μεγάιεο Γχλακεο, έρεη ζαλ

κειινληηθφ ηεο ζηφρν ηελ απνρψξεζε απφ ηελ Διιάδα, νη δε Ζ.Π.Α.

βξίζθνληαη ζην δξφκν ηεο παξέκβαζεο, σο κέξνο θπζηθά κηαο κεγαιχηεξεο

ζηξαηεγηθήο, κε ζηφρν ηεο ηελ καηαίσζε ησλ γεσπνιηηηθψλ θηινδνμηψλ ηεο

νβηεηηθήο Έλσζεο.

16

Από την Κεντρϊα Επιθυμία ςτην Δεξιά Λφςη.

Ζ επηξξνή ησλ Βξεηαλψλ, κεηά ηελ απνρψξεζε ησλ Γεξκαλψλ, ζηε ράξαμε

ηνπ λένπ πνιηηηθνχ δηαθαλνληζκνχ ηεο Διιάδαο, ζθξαγίζηεθε κε ηνλ πιένλ

κειαλφ ηξφπν ηνλ Γεθέκβξην ηνπ 1944. Ζ επηζπκία ηνπο αθελφο γηα δηάιπζε

ησλ ΔΑΜ-ηθψλ ζηνηρείσλ, αθεηέξνπ γηα επηζηξνθή ηνπ Βαζηιηά, θαζφξηζε ην

πνιηηηθφ πιαίζην πάλσ ζην νπνίν νηθνδνκήζεθε ην ειιεληθφ πνιηηηθφ ζθεληθφ.

Ζ νηθνδφκεζε απηνχ ηνπ ζθεληθνχ σζηφζν, ζπληειέζηεθε κε ηελ ελίζρπζε

ηεο εζληθηζηηθήο κνλαξρηθήο δεμηάο κέζα απφ ην ζαζξά δνκεκέλν κεηξηνπαζέο

θπβεξλεηηθφ πείξακα ηνπ 1945.

Ζ αληθαλφηεηα απηψλ ησλ θπβεξλήζεσλ, πνπ έδσζε ηελ πνιηηηθή επθαηξία ζηε

Γεμηά λα επηβιεζεί, έρεη ηφζν εμσηεξηθέο φζν θαη εζσηεξηθέο επζχλεο. ηηο

εζσηεξηθέο επζχλεο θαηαινγίδεηαη ε κε απνθαζηζηηθφηεηα ησλ εθάζηνηε

πξνζψπσλ κέζσ ηεο ζρεδφλ ππνηαθηηθήο δηάζεζεο πξνο ηηο εληνιέο ηεο

Βξεηαληθήο θπβέξλεζεο θαη ε άξλεζε ηνπ ειέγρνπ ησλ ελφπισλ δπλάκεσλ

είλαη έλα ηέηνην ζηνηρείν31

. ηηο εμσηεξηθέο επζχλεο ην βαζηθφ πιαίζην ηεο

πνιηηηθήο πνπ αθνινπζήζεθε είλαη εμ αξρήο πξνβιεκαηηθφ κε ηελ πνιηηηθή ηεο

Βξεηαλίαο λα εζηηάδεηαη ζηελ άκεζε δηεμαγσγή Γεκνςεθίζκαηνο, εληφο ηνπ

έηνπο 1945 θαη ζηελ αδηάιιαθηε ερζξφηεηα πξνο ηνπο θνκκνπληζηέο32

.

Ήηαλ απηή ε πνιηηηθή, κε ηελ εκκνλή ηεο παιηλφξζσζεο ηνπ Γεσξγίνπ Β΄

φπσο εθθξάζηεθε ην πξψην κηζφ ηνπ 1945 θαη ηεο θπβέξλεζεο Churchill, πνπ

επεξγέηεζε ηελ θηινκνλαξρηθή Γεμηά. Γηα ηνπο ιφγνπο απηήο ηεο εκκνλήο ε

γεσπνιηηηθή ζέζε ηεο Διιάδαο είλαη απηή πνπ ηελ επεμεγεί. Σν κεγάιν

ελδηαθέξνλ ηεο Βξεηαλίαο γηα ηελ αλαηνιηθή ιεθάλε ηεο Μεζνγείνπ πεξλνχζε

κέζα απφ ηελ εγθαζίδξπζε ελφο θηιηθνχ θαζεζηψηνο ζηελ Αζήλα. Σν αηχρεκα

31

Μαπξνγνξδάηνο, Οη Δθινγέο θαη ην Γεκνςήθηζκα ηνπ 1946, ζην Η Διιάδα ζηε Γεθαεηία

1940-1950. Έλα Έζλνο ζε Κξίζε, ζ. 320. 32

θήθαο, Οη Άγγινη Δξγαηηθνί θαη ν Δκθύιηνο Πόιεκνο ζηελ Διιάδα, ζ. 92.

17

ζηελ Διιάδα ζα θαζηζηνχζε επηζθαιή ηελ αγγιηθή επηξξνή ζε φιε ηελ

πεξηνρή33

.

Η Εύςοδοσ των Η.Π.Α. και η Αλλαγό των Συμφωνηθϋντων τησ

Βϊρκιζασ.

ην 9ν άξζξν ηεο, ε πκθσλία ηεο Βάξθηδαο πξνέβιεπε ηελ δηεμαγσγή

Γεκνςεθίζκαηνο ηελ ζπληνκφηεξε δπλαηή εκεξνκελία, νπσζδήπνηε φκσο

εληφο ηνπ ηξέρνληνο έηνπο (1945). Αθνινχζσο, κε ηνλ ίδην ξπζκφ ζα

αθνινπζνχζαλ εθινγέο γηα πληαθηηθή πλέιεπζε. Γηα ηελ εγθπξφηεηα απηψλ

θαη ηελ απφιπηε ειεπζεξία πνπ έπξεπε λα ηηο δηέπεη, απνθαζίζηεθε λα

απνζηαινχλ παξαηεξεηέο απφ ηηο κεγάιεο πκκαρηθέο Γπλάκεηο γηα λα

πηζηνπνηήζνπλ ην αδηάβιεην ηεο φιεο δηαδηθαζίαο34

. Αλ θαη νη απνζηνιέο ησλ

παξαηεξεηψλ φλησο εζηάιεζαλ, ε ρξνληθή αθνινπζία ηνπ Γεκνςεθίζκαηνο

θαη ησλ εθινγψλ αλαζηξάθεθε.

πσο αλαθέξζεθε θαη πξνεγνπκέλσο, ε επίκνλε πξφηαζε γηα επίζπεπζε ηεο

επηζηξνθήο ηνπ Βαζηιηά βαξχλεη ηελ Βξεηαληθή θπβέξλεζε, εληνχηνηο απηή ε

αιιαγή απνηειεί επηινγή ηεο Ακεξηθήο θαη απηφ ζα παξνπζηαζηεί ζηηο

επφκελεο παξαγξάθνπο. Παξαηεξείηαη επνκέλσο κηα ζηξνθή ηεο αξρηθήο

πνιηηηθήο θαη κηα αιιαγή πνξείαο γηα ηελ λνκηκνπνίεζε ηνπ λένπ πνιηηηθνχ

ζθεληθνχ ηεο Διιάδαο, φπσο απηφ θάλεθε κεηά ηνλ Γεθέκβξην ηνπ ‘44.

πγρξφλσο, ηελ ίδηα πεξίνδν αξρίδεη λα γίλεηαη αληηιεπηφ φηη ε πνιηηηθή

αζηάζεηα ζηελ Διιάδα απνηειεί ηξνρνπέδε ζηελ νηθνλνκηθή αλαζπγθξφηεζε,

θαζψο κηα επηζθαιήο θπβέξλεζε δελ πξόθεηηαη λα πάξεη ξηδνζπαζηηθά

νηθνλνκηθά κέηξα35

. πγρξφλσο, ην πξψην εμάκελν ηνπ ’45 παξαηεξείηαη κηα

πξψηε Ακεξηθάληθε αλάκεημε φηαλ ε ειιεληθή πιεπξά ζηξέθεηαη πξνο ηελ

Σξάπεδα Δμαγσγψλ-Δηζαγσγψλ γηα βνήζεηα πάλσ ζηε δηαδηθαζία ηεο

33

θήθαο, Οη Άγγινη Δξγαηηθνί θαη ν Δκθύιηνο Πόιεκνο ζηελ Διιάδα, ζ. 112. 34

FRUS (1945), πκθσλία κεηαμύ ηεο Διιεληθή Κπβέξλεζεο θαη ηνπ ΔΑΜ, ζ. ζ. 109-113. 35

FRUS (1945), Ο Πξεζβεπηήο ησλ ΗΠΑ ζηε Μεγάιε Βξεηαλία, Γνπίλαλη, πξνο ην ηετη

Νηηπάξηκελη, 14 Μαξηίνπ 1945, ζ. ζ. 119- 120

18

αλαζπγθξφηεζεο, αλ θαη ρσξίο θάπνην φθεινο36

. Ζ αδπλακία θάπνηαο

ζπκθσλίαο πηζαλψο εληνπίδεηαη ζηελ άξλεζε γηα επίζεκε αλάκεημε ησλ

Ζ.Π.Α. ζηα εζσηεξηθά δεηήκαηα ηεο Διιάδαο. Ο Πξφεδξνο Roosevelt, ζε

ηειεγξάθεκά ηνπ πξνο ην Βξεηαλφ νκφινγφ ηνπ, θαίλεηαη πσο απνθεχγεη λα

αλακεηρηεί ζε πεξηνρέο Βξεηαληθήο επηξξνήο, αιιά αξθείηαη ζε κηα απφ θνηλνχ

αλεπίζεκε ζηήξημε πξνο ηε Βξεηαληθή θπβέξλεζε37

.

Ζ αιιαγή πνιηηηθήο ηεο ζηάζεο ηφζν ησλ Ζ.Π.Α. φζν θαη ηεο Βξεηαλίαο έγηλε

κε ηηο αιιαγέο πνπ πξνθιήζεθαλ ζηα εζσηεξηθά πνιηηηθά ηνπο φξγαλα. ηελ

Ακεξηθή ηνλ Roosevelt δηαδέρηεθε ν Truman, ελψ αληίζηνηρα ζηε Βξεηαλία ην

θαινθαίξη (Ηνχιηνο) ηνπ ’45 νη Δξγαηηθνί δηαδέρηεθαλ ηνπο πληεξεηηθνχο,

ελέξγεηα κε ηελ δηθή ηεο ζεκαζία πάλσ ζην ζέκα ηεο ακεζφηεηαο ηνπ

Γεκνςεθίζκαηνο, θαζψο ε λέα θπβέξλεζε ηνπ Attlee δελ δηαηεξνχζε ηηο ίδηεο

εκκνλέο κε ηνλ Churchill ζην ζέκα ηεο παιηλφξζσζεο38

.

Πξνεγνπκέλσο, ε ακεξηθαληθή πιεπξά ηνλ Ηνχιην ηνπ ’45 πξφηεηλε ηελ δηθή

ηεο άπνςε επί ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δεηήκαηνο. Με ηελ απφθαζε λα

ζπκκεηάζρεη ζηελ Απνζηνιή παξαηεξεηψλ γηα ηηο εθινγέο39

, αληηπξφηεηλε λα

πξνεγεζνχλ νη εθινγέο ηνπ δεκνςεθίζκαηνο θαζψο κε απηφ ηνλ ηξφπν

«ην ειιεληθό πξόβιεκα κπνξεί λα ιπζεί επθνιόηεξα. Μηα αληηπξνζσπεπηηθή

θπβέξλεζε κπνξεί λα ζέζεη ζε θαιύηεξεο βάζεηο ην δήηεκα γηα ηελ κνλαξρία.

πγρξόλσο, κηα θαζπζηέξεζε έμη κελώλ ζα ηελ βνεζήζεη λα ζηαζεξνπνηήζεη ηε

ζέζε ηεο»40

36

FRUS (1945), Τπόκλεκα πλνκηιηώλ από ην ηετη Νηηπάξηκελη (Bureau of Near Eastern

Affairs), 4 Μαΐνπ 1945, ζ. ζ. 215-216. 37

FRUS (1945), Ο Πξόεδξνο Roosevelt πξνο ηνλ Βξεηαλό Πξσζππνπξγό, ρσξίο αθξηβή

εκεξνκελία, ζ. ζ. 207-209. 38

θήθαο, Οη Άγγινη Δξγαηηθνί θαη ν Δκθύιηνο Πόιεκνο ζηελ Διιάδα, ζ. 112. 39

FRUS (1945), Τπόκλεκα ηνπ ηετη Νηηπάξηκελη ζηνλ Πξόεδξν Truman, 4 Ηνπιίνπ 1945, ζ.

ζ. 130-131. 40

FRUS (1945), Τπόκλεκα, 5 Ηνπιίνπ 1945, ζ. ζ. 132-133.

19

Σελ ίδηα ζηηγκή ζην εζσηεξηθφ ηεο Διιάδαο ε ιεπθή ηξνκνθξαηία δξνχζε

αλεμέιεγθηε. Ζ εμαηξεηηθά έθξπζκε θαηάζηαζε, φπσο δηαπηζηψζεθε απφ ηελ

αληηπξνζσπεία ηνπ ζπκβνπιίνπ Τπνπξγψλ ησλ Δμσηεξηθψλ41

, επέβαιιε ηελ

επίβιεςε ησλ εθινγψλ απφ ηηο πκκαρηθέο δπλάκεηο θαη ζπγρξφλσο έθξηλε

αλαγθαία ηελ δηεμαγσγή Βνπιεπηηθψλ εθινγψλ, ψζηε ε δηνξηζκέλε θπβέξλεζε

λα νκαινπνηήζεη ηελ θαηάζηαζε θαη λα πξνεηνηκάζεη έλα ειεχζεξν θαη γλήζην

Γεκνςήθηζκα42

.

Σελ πξνεηνηκαζία γηα απηή ηε δηαδηθαζία ηελ αλέιαβε ε, δηνξηδφκελε απφ

ηνπο Βξεηαλνχο, Κπβέξλεζε ηνπ Θεκηζηνθιή νθνχιε ζηηο 22 Ννεκβξίνπ

1945 κε βαζηθή δέζκεπζε ηελ δηεμαγσγή ησλ εθινγψλ κέρξη ηνλ Μάξηην ηνπ

1946, φπσο θαη νξίζηεθαλ γηα ηελ 31ε Μαξηίνπ

43.

Ζ δηεμαγσγή ησλ Βνπιεπηηθψλ εθινγψλ, κε απνρή ηεο Αξηζηεξάο, έδσζε φπσο

ήηαλ αλακελφκελν ηε λίθε ζηηο δπλάκεηο ηεο θηινβαζηιηθήο Γεμηάο. Σν

πνισκέλν θιίκα κέζα ζην νπνίν δηελεξγήζεθαλ δελ πέξαζε απαξαηήξεην. Ο

επηηεηξακκέλνο ησλ Ζ.Π.Α. ζηε νβηεηηθή Έλσζε αλέθεξε ην εθηεηακέλν

θχκα ηξνκνθξαηίαο ησλ Μνλαξρηθψλ θαη ηνλ θίλδπλν πνπ αληηκεηψπηδαλ νη

πξνζθείκελνη ζην ΔΑΜ, κε εθθξάδνληαο ακθηβνιίεο γηα ηελ αλακελφκελε

λίθε ηνπο44

.

Με ηελ λίθε ηνπ, ην Λατθφ Κφκκα (σο ζπλαζπηζκφο ηεο Ζλσκέλεο

Παξάηαμεο Δζληθνθξφλσλ), έδεημε ηελ πξφζεζή ηνπ γηα άκεζν Γεκνςήθηζκα.

Παξά ηελ Γεκνθξαηηθή πιεηνςεθία πνπ αλέδεημαλ νη θάιπεο,

ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο απνρήο, ηα εγεηηθά ηνπ ζηειέρε επέκεηλαλ ζηελ

41

FRUS (1945), Τπόκλεκα ηεο νβηεηηθήο Αληηπξνζσπείαο ηνπ πκβνπιίνπ Τπνπξγώλ ησλ

Δμσηεξηθώλ, Η Καηάζηαζε ζηελ Διιάδα, 12 επηεκβξίνπ 1945, ζ. ζ. 156-157. 42

FRUS (1945), Γήισζε ησλ Κπβεξλήζεσλ ηεο Μεγάιεο Βξεηαλίαο, Ηλσκέλσλ Πνιηηεηώλ

θαη Γαιιίαο, 19 επηεκβξίνπ 1945, ζ. 158. 43

θήθαο, Οη Άγγινη Δξγαηηθνί θαη ν Δκθύιηνο Πόιεκνο ζηελ Διιάδα, ζ. 143 θαη

Μαπξνγνξδάηνο, Οη Δθινγέο θαη ην Γεκνςήθηζκα ηνπ 1946, ζην Η Διιάδα ζηε Γεθαεηία

1940-1950. Έλα Έζλνο ζε Κξίζε, ζ. 309. 44

FRUS (1946), Ο Δπηηεηξακκέλνο ζηελ νβηεηηθή Έλσζε (Kennan) ζην ηετη Νηηπάξηκελη, 2

Απξηιίνπ 1946, ζ. 128.

20

πνιηηηθή ηνπ ‘ηώξα ή πνηέ’, θνβνχκελνη ηελ ζηαδηαθή εμαζζέληζε ηεο

πνιηηηθήο ζεκαζίαο ηνπ Πνιηηεηαθνχ δεηήκαηνο θαη πξφηεηλαλ ζαλ

εκεξνκελία δηεμαγσγήο ηνπ ηνλ Ηνχλην ηνπ 1946, ζχκθσλα κε ηνλ

επηηεηξακκέλν ησλ Ζ.Π.Α. ζηελ Διιάδα, Rankin45

. Αληίζεηα, ηελ άξλεζε ζε

απηφ ην ελδερφκελν εμέθξαζε ν Ακεξηθάλνο Τπνπξγφο Δμσηεξηθψλ Byrnes

πξνο ηνλ Rankin, ζεσξψληαο πσο ε επηζηξνθή ηνπ Βαζηιηά είλαη ηθαλή λα

επηδεηλψζεη ηελ θαηάζηαζε ζην εζσηεξηθφ θαη θπξίσο λα απνπξνζαλαηνιίζεη

ηελ λέα ειιεληθή θπβέξλεζε απφ ηνλ ζεκαληηθφηεξν ζηφρν ηεο πνπ δελ είλαη

άιινο απφ ηελ νηθνλνκηθή αλφξζσζε, αληηπξνηείλνληαο ηελ δηεμαγσγή ηνπ

δεκνςεθίζκαηνο γηα ηελ άλνημε ηνπ 194746

.

Λακβάλνληαο ηελ Ακεξηθάληθε άπνςε γηα αλαβνιή ηνπ Γεκνςεθίζκαηνο γηα

ην 1947, ην ελδηαθέξνλ εζηηάδεηαη ζηελ Βξεηαληθή δηπισκαηία. Ζ θπβέξλεζε

Attlee, κέζσ ηνπ Τπνπξγνχ Δμσηεξηθψλ Ernest Bevin, αλέιαβε ηελ

πξσηνβνπιία γηα ηελ επίζπεπζή ηνπ. Ο ιφγνο γηα απηήλ ηελ επίζπεπζε

εληνπίδεηαη ζηα εζσηεξηθά πξνβιήκαηα ηεο Βξεηαλίαο. Μέζα ζε απηά, ην

πξφβιεκα ηεο Βξεηαληθήο αλαζπγθξφηεζεο θαληάδεη σο ην ζεκαληηθφηεξν.

Μέζσ ελφο ηειεγξαθήκαηνο ηεο Βξεηαληθήο Πξεζβείαο πξνο ην ηετη

Νηηπάξηκελη ζθηαγξαθείηαη ε αιιαγή ηεο αγγιηθήο πνιηηηθήο. Ζ ζηαδηαθή

απεκπινθή απφ ηελ Διιάδα είλαη ε ζεκαληηθφηεξε θαη έξρεηαη ζε ζπκθσλία

κε ηηο λέεο νηθνλνκηθέο δπλαηφηεηεο ηεο Βξεηαλίαο. Ο Bevin επηζπκεί ε λέα

θπβέξλεζε ηεο Διιάδαο λα αλαιάβεη απνθιεηζηηθά ηελ επζχλε γηα ηελ

δηαθπβέξλεζε ηεο ρψξαο ηεο. Χζηφζν, ε επζχλε ηεο νηθνλνκηθήο θαη

δεκνζηνλνκηθήο αλάπηπμεο, παξακέλεη άξξεθηα ζπλδεδεκέλε κε ηε ιχζε ηνπ

Πνιηηεηαθνχ δεηήκαηνο. ε απηφ ην πξφβιεκα ζέηεη εκκέζσο ηελ επηηάρπλζε

ηεο ςήθηζεο ηνπ πνιηηεηαθνχ, ψζηε λα ηεξκαηηζηεί ε αζηάζεηα. πγρξφλσο,

νξίδεη θαη ηα πξναπαηηνχκελα γηα ηελ δηεμαγσγή ηνπ Γεκνςεθίζκαηνο, ηελ

45

FRUS (1946), Ο Δπηηεηξακκέλνο ζηελ Διιάδα (Rankin) ζην ηετη Νηηπάξηκελη, 2 Απξηιίνπ

1946, ζ. ζ. 128-130. 46

FRUS (1946), Ο Τπνπξγόο Δμσηεξηθώλ ζηνλ Δπηηεηξακκέλν ζηελ Διιάδα (Rankin), 5

Απξηιίνπ 1946, ζ. ζ. 131 – 132

21

αλαζεψξεζε δειαδή ησλ εθινγηθψλ θαηαιφγσλ θαη ηελ δέζκεπζε ηεο

ειιεληθήο πιεπξάο ζηνπο φξνπο ηεο ειιελφ-βξεηαληθήο νηθνλνκηθήο

ζπκθσλίαο ηνπ Ηαλνπαξίνπ 194647

.

Σν ίδην δηάζηεκα θαη ε Διιεληθή πιεπξά πξνβάιεη πηέζεηο πξνο ηηο μέλεο

δπλάκεηο γηα επίζπεπζε ηεο δηεμαγσγήο ηνπ Γεκνςεθίζκαηνο. ε

ηειεγξάθεκά ηνπ ν Rankin, αλαθεξφκελνο ζηε ζπλνκηιία ηνπ κε ηνλ

Κσλζηαληίλν Σζαιδάξε, ηνλίδεη ηνπο θφβνπο ηνπ Έιιελα Πξσζππνπξγνχ

ιφγσ ηεο θαζπζηέξεζεο ηεο επηζηξνθήο ηνπ Βαζηιηά. Ο Σζαιδάξεο

θνβνχκελνο βίαηεο αληηδξάζεηο απφ νκάδεο αθξνδεμηψλ θαη κνλαξρηθψλ

νκάδσλ, ζε κηα επίδεημε αδπλακίαο πξνο ηνλ ακεξηθαλφ επηηεηξακκέλν

πξνηείλεη σο εκέξα δηεμαγσγήο ηελ 8ε επηεκβξίνπ 1946

48.

Οη ζπλερείο πηέζεηο πξνο επίιπζε ηνπ δεηήκαηνο ηεο ρξνληθήο δηεμαγσγήο ηνπ

Γεκνςεθίζκαηνο, νδήγεζαλ ζε ζπλάληεζε ησλ Τπνπξγψλ ησλ Δμσηεξηθψλ

Ζ.Π.Α. θαη Βξεηαλίαο ζην Παξίζη ζηηο 27 Απξηιίνπ 1946. ηηο ζπδεηήζεηο, ν

Bevin έθαλε γλσζηή ηελ πξφζεζε ηεο Βξεηαλίαο γηα απνρψξεζε ησλ

ζηξαηεπκάησλ ηεο απφ ηελ Διιάδα εληφο ηνπ 1946, αιιά φρη πξηλ ηε

δηεμαγσγή ηνπ Γεκνςεθίζκαηνο. πγρξφλσο, πξφηεηλαλ ηνλ επηέκβξην σο

ηελ θαηάιιειε εκεξνκελία49

.

Ζ αλαγσγή ηνπ Γεκνςεθίζκαηνο σο παξάγνληα νκαιφηεηαο θαη πξννπηηθή

αλαζπγθξφηεζεο γηα ηε ρψξα ηνλίδεηαη θαη ζην εμαηξεηηθά ελδηαθέξνλ

47

FRUS (1946), Η Βξεηαληθή Πξεζβεία πξνο ην ηετη Νηηπάξηκελη, 15 Απξηιίνπ 1946, ζ. ζ.

137-139. 48

FRUS (1946), Ο Δπηηεηξακκέλνο ζηελ Διιάδα (Rankin) ζην Τπνπξγείν Δμσηεξηθώλ, 18

Απξηιίνπ 1946, ζ. 143. 49

FRUS (1946), Τπόκλεκα ησλ πλνκηιηώλ από ηνλ Κν. Freeman-Matthews (Πνιηηηθφ

χκβνπιν ησλ Ζ.Π.Α.), 27 Απξηιίνπ 1946, ζ. ζ. 148-149. Δλδεηθηηθέο είλαη νη ηεηακέλεο

Αγγιφ-νβηεηηθέο ζρέζεηο θαη ν αληαγσληζκφο ηνπο ζηελ πεξηνρή ησλ Βαιθαλίσλ. Μέζα απφ

ην ππφκλεκα, γίλεηαη γλσζηφ φηη νη Βξεηαλνί κε ηελ απνρψξεζε ησλ ζηξαηεπκάησλ ηνπο απφ

ηελ Διιάδα, πξνζβιέπνπλ ζε αληίζηνηρε ησλ νβηεηηθψλ ζηξαηεπκάησλ απφ ηελ Βνπιγαξία.

πγρξφλσο, αλαγλσξίδνπλ ηελ επεθηαηηθή πνιηηηθή ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο ζηα Βαιθάληα

φπσο δηαθάλεθε απφ ηηο εθινγέο ζηε Γηνπγθνζιαβία θαη ηε Βνπιγαξία, ηηο νπνίεο

ραξαθηεξίδεη «δφιηεο».

22

non-paper ηνπ Βαζηιηά Γεσξγίνπ Β’ πξνο ηνλ Byrnes ζηηο 29 Απξηιίνπ. Μέζα

απφ απηφ, ν Γεψξγηνο αλαθέξεηαη ζε κηα ζεηξά δεηεκάησλ ηα νπνία ζχκθσλα

κε ηνλ ίδην απαηηνχλ εηδηθή κεηαρείξηζε θαη μερσξίδνπλ ην πξφβιεκα ηεο

ειιεληθήο πνιηηηθήο ζηαζεξφηεηαο απφ ηα ζηελά πιαίζηα ησλ ινηπψλ

Βαιθαληθψλ δεηεκάησλ. πγρξφλσο, ηνλίδεη ηελ ππεπζπλφηεηα αιιά θαη

ζπλεξγαζία πνπ επέδεημε κε ηηο πκκαρηθέο δπλάκεηο ηφζν θαηά ηε δηάξθεηα

ηνπ Πνιέκνπ, φζν θαη κεηά ηελ απειεπζέξσζε, θαζψο παξέκεηλε θαζ’

ππφδεημε ησλ πκκάρσλ εθηφο Διιάδαο ελ κέζσ ηεο κάρεο ηεο Αζήλαο.

χκθσλα κε ην Γεψξγην, ηα απνηειέζκαηα ησλ Βνπιεπηηθψλ εθινγψλ

αλέδεημαλ ηελ εκπηζηνζχλε ηνπ ειιεληθνχ ιανχ πξνο ην πξφζσπφ ηνπ θαη νη

φπνηεο αληηδξάζεηο θξίλνληαη ακειεηέεο, αλαθεξφκελνο ζην «πεξίθεκν» 9%

ηεο απνρήο. Λακβάλνληαο ππφςε φια ηα παξαπάλσ, ν Γεψξγηνο, παίδεη ην

ηειεπηαίν ηνπ ραξηί κε ηελ επίθιεζε ζηελ νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο

Διιάδαο. Δληάζζνληαο ηε δξακαηηθή δεκνζηνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο ρψξαο σο

ην απνηέιεζκα ηεο πνιηηηθήο αδπλακίαο, ηφζν ηνπ παξειζφληνο, φζν θαη ηεο

λέαο θπβέξλεζεο, απεπζχλεηαη ζηελ Ακεξηθαληθή πξσηνβνπιία γλσξίδνληαο

φηη γηα ηελ Κπβέξλεζε Truman ε δηαρείξηζε ησλ νηθνλνκηθψλ δεηεκάησλ

θξίλεηαη ζεκαληηθφηεξε ηνπ Πνιηηεηαθνχ50

.

Με ηελ έληνλε επηζπκία ηεο θπβέξλεζεο Σζαιδάξε θαη ηνπ Βαζηιηά, νη

Ζλσκέλεο Πνιηηείεο θαη ε Βξεηαλία, παξά ηνπο θφβνπο ηνπο φηη έλα πξφσξν

Γεκνςήθηζκα ζα θέξεη αξλεηηθά απνηειέζκαηα γηα ην κέιινλ ηεο

Μνλαξρίαο51

, έδσζαλ ζηηο 10 Μαΐνπ52

ηελ ζπγθαηάζεζή ηνπο γηα ηελ ηαρεία

δηεμαγσγή ηνπ53

ππφ ηελ επίβιεςε κηαο πκκαρηθήο απνζηνιήο θαηά ηα

πξφηππα ηεο επηηήξεζεο ησλ Βνπιεπηηθψλ εθινγψλ.

50

FRUS (1946), Ο Βαζηιηάο ησλ Διιήλσλ πξνο ην Τπνπξγείν Δμσηεξηθώλ, 29 Απξηιίνπ 1946,

ζ. ζ. 151-154. 51

FRUS (1946), Ο Δπηηεηξακκέλνο ζηελ Διιάδα (Rankin) ζην ηετη Νηηπάξηκελη, 2 Απξηιίνπ

1946, ζ. ζ. 128-130. 52

θήθαο, Οη Άγγινη Δξγαηηθνί θαη ν Δκθύιηνο Πόιεκνο ζηελ Διιάδα, ζ. 196. 53

θήθαο, Οη Άγγινη Δξγαηηθνί θαη ν Δκθύιηνο Πόιεκνο ζηελ Διιάδα, ζ. 196.

23

Κιείλνληαο, ε δηαδηθαζία επίζπεπζεο ηεο δηεμαγσγήο ηνπ Γεκνςεθίζκαηνο

δείρλεη ηελ λίθε ηεο Βξεηαληθήο δηπισκαηίαο. Με ηελ επίζπεπζή ηνπ ε αξρηθή

επηζπκία ησλ Άγγισλ, φπσο θαζνξηδφηαλ απφ ηνλ Churchill,

πξαγκαηνπνηήζεθε θαη δηαηήξεζε ηελ Διιάδα θάησ απφ ηελ αγγιηθή ζθαίξα

επηξξνήο. Ζ πξαγκαηηθφηεηα ην 1946 σζηφζν, ήηαλ εληειψο δηαθνξεηηθή απφ

φηη ην 1945. Ζ Βξεηαλία έρνληαο απνιέζεη ηελ παληνδπλακία ηεο θαη ιίγν πξηλ

ηελ θξίζε ηνπ ζπζηήκαηνο πιεξσκψλ ηεο, επηρείξεζε ηελ βησζηκφηεηα ηεο

επηξξνήο ηεο θάησ απφ ηελ νκπξέια ηνπ δαλεηζηή ηεο, ησλ Ζλσκέλσλ

Πνιηηεηψλ. Οη απαξρέο ηνπ Φπρξνχ Πνιέκνπ θαη ην θιίκα ηεο ηξνκνθξαηίαο

νδήγεζαλ, κέζσ ηεο αγγιηθήο πνιηηηθήο, ζηε δηαηήξεζε ηνπ πξνπνιεκηθνχ

πνιηηηθνχ ζηάηνπο ηεο Διιάδαο, ηεο ζπληεξεηηθήο θαη θηινβαζηιηθήο Γεμηάο.

Απηή ε πνιηηηθή εληζρπκέλε κε ην θχκα ηεο ιεπθήο ηξνκνθξαηίαο

δεκηνχξγεζε ηηο επλντθφηεξεο ζπλζήθεο γηα ηελ επηζηξνθή ηνπ Γεσξγίνπ.

24

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΡΙΣΟ. Από τισ Βουλευτικζσ εκλογζσ ςτο Δημοψήφιςμα. ¨Γηα ηνπ λόζνπ Γεκνςεθίζκαηνο, ε θαζεζησηηθή δηακάρε δελ ζα ηεξκαηηζζή¨

54

Με ηελ έγθξηζε ηνπ Γ΄ Φεθίζκαηνο απφ ηελ Βνπιή θαζνξίζηεθε ην πιαίζην

κέζα απφ ην νπνίν ζα γηλφηαλ ην Γεκνςήθηζκα. Σν θπξηφηεξν

ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ, ήηαλ φηη επξφθεηην γηα πξνζσπηθφ Γεκνςήθηζκα

(plebiscite θαη φρη referendum55

). Γελ θαζφξηδε ην είδνο ηνπ Πνιηηεχκαηνο

αιιά ηε ζεκαζία ηεο επηζηξνθήο ηνπ Γεσξγίνπ Β΄. Σα ςεθνδέιηηα πνπ

ηππψζεθαλ, έθηαζαλ ηα 17 εθαηνκκχξηα56

. Απφ απηά, φζα ζα ήηαλ ππέξ ηεο

επηζηξνθήο θαζνξίζηεθε φηη ζα αλέγξαθαλ ηε θξάζε ¨Βαζηιεχο Γεψξγηνο¨

ελψ φζα ήηαλ θαηά ηεο επηζηξνθήο ηνπ ζα ήηαλ ιεπθά ή ζα είραλ ηππσκέλε ηε

ιέμε ¨Γεκνθξαηία¨. Γηα ηελ νκαιή δηεμαγσγή ηεο δηαδηθαζίαο, νξίζηεθε κηα

επηηξνπή επίβιεςήο ηεο θαηά παξφκνην ηξφπν κε απηφλ ηεο δηαδηθαζίαο ησλ

εθινγψλ ηνπ Μαξηίνπ. Ζ απνζηνιή απηή νλνκάζηεθε AMFOGE 2 (Allied

54

Δθ. Διεπζεξία, 22 Απγνχζηνπ 1946. 55

Γηα ηελ νξνινγία βι. Νηθνιαθφπνπινο, Η Καρεθηηθή Γεκνθξαηία, ζ. 87 56

Νηθνιαθφπνπινο, Η Καρεθηηθή Γεκνθξαηία, ζ. 86.

25

Mission for Observing the Greek Elections) ψζηε λα μερσξίζεη απφ ηελ

πξνεγνχκελε, απιά AMFOGE.

Πξηλ ηελ παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ, ζα επηρεηξεζεί κηα αλαθνξά ζηα

απνηειέζκαηα ησλ Βνπιεπηηθψλ εθινγψλ ηνπ Μαξηίνπ εζηηάδνληαο θπξίσο

ζηηο πνιηηηθέο δπλάκεηο πνπ ζηήξημαλ ηελ επηζηξνθή ηνπ Γεσξγίνπ.

Οι Βουλευτικϋσ Εκλογϋσ τησ 31ησ Μαρτύου 1946.

Σν πνιηηηθφ θάζκα ησλ Βνπιεπηηθψλ εθινγψλ, μερσξίδεη γηα ηνλ πνιηηηθφ θαη

ηδενινγηθφ δηαρσξηζκφ Γεμηάο-Κέληξνπ. Πέξαλ απηνχ παξαηεξείηαη θαη έλαο

επξχηεξνο, ζρεηηθά κε ην Πνιηηεηαθφ. Οη ππέξ ηεο επαλφδνπ, νη θαηά θαη φζνη

δελ εμέθξαζαλ άπνςε57

. ε αλάιπζε ησλ πνιηηηθψλ ζπλδπαζκψλ πνπ

ζηήξημαλ ηελ επηζηξνθή ηνπ Βαζηιηά, θπξίαξρν ξφιν θαηέρεη ε Ηλσκέλε

Παξάηαμηο Δζληθνθξόλσλ, έλαο ζπλαζπηζκφο θνκκάησλ κε θχξην θνξκφ ην

Λατθφ Κφκκα ηνπ Κσλζηαληίλνπ Σζαιδάξε. πγρξφλσο, ζπλαληάκε ην Κόκκα

Δζληθώλ Φηιειεπζέξσλ ηνπ ηπιηαλνχ Γνλαηά58

αιιά θαη λένπο πνιηηηθνχο

πνπ ζα δηαδξακαηίζνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ηα επφκελα ρξφληα φπσο ν ππξίδσλ

Μαξθεδίλεο θαη ν Αζαλάζηνο Καςάιεο. Γεχηεξνο πνιηηηθφο ζπλδπαζκφο είλαη

ην Δζληθό Κόκκα Διιάδαο (ΔΚΔ) ηνπ Ναπνιένληα Εέξβα, σο ε πνιηηηθή

θιεξνλνκηά ηνπ ΔΓΔ. Έλα θφκκα ρσξίο μεθάζαξν ηδενινγηθφ ζηίγκα, πέξα

ηνπ έληνλνπ αληηθνκκνπληζκνχ πνπ ην δηέθξηλε, ηδενινγηθά ζα κπνξνχζε λα

ηνπνζεηεζεί ζην ρψξν ηεο Λατθήο Γεμηάο, ή ηεο Κεληξνδεμηάο φπσο ην

εληάζζεη ν Jean Meynaud59

. Τπέξ ηεο Βαζηιείαο ζπληάρζεθαλ θαη νη

ζπλδπαζκνί ηεο Αθξνδεμηάο. Αξρηθά ε Έλσζηο Δζληθνθξόλσλ, έλαο αθφκε

ζπλαζπηζκφο κε βαζηθφ άμνλα ην Κόκκα Δζληθνθξόλσλ ηνπ Θεφδσξνπ

Σνπξθνβαζίιε (έλα θφκκα ηνπηθήο θπξίσο επηξξνήο ζε Μεζζελία θαη

Αξθαδία). Σέινο, ην Κόκκα Υηηώλ Δζληθήο Αληηζηάζεσο , ε θνκκαηηθή εμέιημε

57

Νηθνιαθφπνπινο, Η Καρεθηηθή Γεκνθξαηία, ζ. 68. 58

Βι. ηαηηζηηθή ησλ Βνπιεπηηθώλ Δθινγώλ ηεο 31εο

Μαξηίνπ 1946. Έιαβε 37.637 ςήθνπο

ζηελ Α΄ Αζελψλ, Πίλαμ ΗΗ, ζ. 4. 59

Meynaud, Οη πνιηηηθέο δπλάκεηο ζηελ Διιάδα, ζ. 81.

26

ηεο Καηνρηθήο Οξγάλσζεο Υ. Αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη ε ζπγθεθξηκέλε

νξγάλσζε είρε ζηελέο ζρέζεηο κε ηνλ ζηξαηφ θαη ηε ρσξνθπιαθή θαη είλαη

ππεχζπλε γηα έλα κεγάιν θχκα Λεπθήο Σξνκνθξαηίαο κε ραξαθηεξηζηηθφηεξν

ίζσο ηελ θαηάιεςε ηεο Καιακάηαο απφ ην έλνπιν ζψκα Υηηψλ ηνπ Δπάγγεινπ

Μαγγαλά60

δχν κήλεο πξηλ ηηο εθινγέο, πνπ ζηνίρηζε ηε δσή ζε δεθαηέζζεξα

κέιε ηνπ ΔΑΜ θαη παξνπζηάζηεθε ζηνλ Σχπν ηεο επνρήο σο ην ¨Πξαμηθφπεκα

ησλ Μνλαξρηθψλ61

¨

Ο πνιηηηθφο ζπλδπαζκφο πνπ θξάηεζε νπδέηεξε ζηάζε γηα ηνλ ζεζκφ ηεο

Βαζηιείαο, ήηαλ ε Δζληθή Πνιηηηθή Έλσζηο (ΔΠΔ), έλαο ζπλαζπηζκφο

θνκκάησλ ηνπ νθνθιή Βεληδέινπ, ηνπ Γεψξγηνπ Παπαλδξένπ θαη ηνπ

Παλαγηψηε Καλειιφπνπινπ.62

ηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί, παξαζέηνληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ Βνπιεπηηθψλ

εθινγψλ γηα ηα θφκκαηα πνπ ζηήξημαλ ηελ επάλνδν ηνπ Γεσξγίνπ, αιιά θαη

ηεο ΔΠΔ, σο πνιηηηθήο δχλακεο πνπ δελ έζεζε ην Πνιηηεηαθφ ζηελ αηδέληα

ηεο. ε ζχλνιν 1.121.696 ςεθηζάλησλ, ηα απνηειέζκαηα θαηέδεημαλ,

60

Γηαλνπιφπνπινο, Ο Μεηαπνιεκηθόο Κόζκνο, ζ. 235. 61

Δθ. Διεπζεξία, 22 Ηαλνπαξίνπ 1946. 62

Νηθνιαθφπνπινο, Η Καρεθηηθή Γεκνθξαηία, ζ.70.

27

Πίλαθαο 2

Πολιηικόρ Σςνδςαζμόρ Ψήθοι-Ποζοζηό

Ηνωμένη Παπάηαξιρ Εθνικοθπόνων

(ΗΠΕ)

610.995 - 55.12%

Ακποδεξιά (Ένωζιρ Εθνικοθπόνων,

Κόμμα Χιηών, Σςνδςαζμόρ Εθνικό-

Βαζιλοθπόνων63

, Αζηικό και

Αγποηικό Κόμμα Ιδιοκηηζίαρ)

39.017 – 3.53%

Εθνική Πολιηική Ένωζιρ (ΕΠΕ) 213. 721- 19.28%

Υπέπ ηος Βαζιλιά 650.012 – 58.65% (σωπίρ ηην ΕΠΕ)

πλνπηηθά, ηα απνηειέζκαηα ησλ εθινγψλ αλέδεημαλ κηα Γεμηά ηζρπξή ε νπνία

φκσο κπνξεί λα ζεσξεζεί πιαζκαηηθή ελ κέξεη, ιφγσ ηεο κεγάιεο πνιηηηθήο

απνρήο. Δπίζεο, αλέδεημαλ ηνλ ραξαθηήξα ηνπ ελ δπλάκεη πνιηηηθνχ

εθδεκνθξαηηζκνχ δηαθαηερφκελνπ αζθαιψο απφ έλα κεηαξξπζκηζηηθφ

πξφγξακκα θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ νπνίνπ ήηαλ ν έληνλνο

αληηθνκκνπληζκφο θαη θαηά ζπλέπεηα ε ζηνρνπνίεζε θαη απνθιεηζκφο ησλ

Αξηζηεξψλ64

.

Ζ παξνπζίαζε απηψλ ησλ εθινγηθψλ απνηειεζκάησλ θξίλεηαη ζεκαληηθή γηα

ηελ ζπγθξηηηθή αλάιπζε πνπ ζα αθνινπζήζεη κε ηα αληίζηνηρα απνηειέζκαηα

ησλ θηινβαζηιηθψλ ςεθνδειηίσλ ηνπ επηεκβξίνπ, βάζεη ησλ νπνίσλ ζα

δηαπηζησζεί ε πνιηηηθή επηξξνή ηεο θηινβαζηιηθήο Γεμηάο.

63

Ο ζπλδπαζκφο Δζληθό-Βαζηινθξόλσλ ήηαλ πεξηθεξεηαθφο θαη ην πνζνζηφ ηνπ έρεη

κεηξεζεί ζε 0,32%. 64

Δλδεηθηηθά, φζνη απείραλ απφ ηελ εθινγηθή αλακέηξεζε ηεο 31εο

Μαξηίνπ, δελ θαηείραλ

πηζηνπνηεηηθφ θνηλσληθψλ θξνλεκάησλ, ζηνηρείν πνπ ζπλέβαιιε ζηνλ απνθιεηζκφ απηψλ

ησλ αηφκσλ απφ πνιηηηθά δηθαηψκαηα αιιά θαη απφ ζέζεηο εξγαζίαο.

28

Το Δημοψόφιςμα

πσο πξναλαθέξζεθε, ν δηαρσξηζκφο κεηαμχ ησλ πνιηηηθψλ δπλάκεσλ έιαβε

έληνλε κνξθή φζνλ αθνξά ηε ζηήξημε ή κε ζηνλ Γεψξγην. Τπέξ ηνπ

παξέκεηλαλ ε ΗΠΔ, ην ΔΚΔ, ε Έλσζηο Δζληθνθξόλσλ θαη ππφινηπνη

πεξηθεξεηαθνχ ραξαθηήξα, Γεμηνί θαηά βάζε, πνιηηηθνί ζπλδπαζκνί. Καηά ηεο

επηζηξνθήο ηνπ, ηάρζεθε ζχζζσκε ε Αξηζηεξά, ε νπνία φκσο ζπκκεηείρε

θαλνληθά ζηε δηεμαγσγή ηνπ Γεκνςεθίζκαηνο, αιιά θαη ην Κέληξν (ΔΠΔ).

Με βάζε ηε ηαηηζηηθή ηνπ Γεκνςεθίζκαηνο ηεο 1εο

επηεκβξίνπ 1946, ηνπ

Τπνπξγείνπ Οηθνλνκηθψλ, απφ ζχλνιν εγγεγξακκέλσλ 1.921.725, ςήθηζαλ

1.664.920 θαη ηα απνηειέζκαηα ήηαλ ηα εμήο65

,

Πίλαθαο 3

Επιλογή Ψήθοι-Ποζοζηό

Υπέπ βαζιλέωρ Γεωπγίος 1.136.289 – 68.41%

Ενανηίαρ βοςλήζεωρ66

524.771 – 31.59%

65

Τπνπξγείν Οηθνλνκηθψλ, Η ηαηηζηηθή ηνπ Γεκνςεθίζκαηνο ηεο 1εο

επηεκβξίνπ 1946, ζ. 7

θαη Νηθνιαθφπνπινο, Η Καρεθηηθή Γεκνθξαηία, ζ. 89.

29

Περύ του αποτελϋςματοσ

Δμεηάδνληαο ηα παξαπάλσ απνηειέζκαηα, παξαηεξείηαη κηα κεγάιε άλνδνο

ηεο δεκνηηθφηεηαο ηνπ Βαζηιηά κέζα ζε έλα δηάζηεκα κφιηο 5 κελψλ.

πγθξηηηθά κε ηα απνηειέζκαηα ησλ θηινβαζηιηθψλ ςήθσλ ησλ εθινγψλ ηεο

31εο

Μαξηίνπ, ε άλνδνο απνδεηθλχεηαη ηεξάζηηα. Οη θαζαξέο ςήθνη ησλ

θνκκάησλ πνπ ζηάζεθαλ ππέξ ηεο επηζηξνθήο ηνπ Γεσξγίνπ, φπσο

δηαπηζηψλεηαη ζηνλ Πίλαθα 2, ήηαλ 650.012, ελψ απφ ηα δεδνκέλα ηνπ Πίλαθα

3 ππέξ ηεο παιηλφξζσζεο ηνπ Βαζηιηά νη ςήθνη μεπεξλνχλ ην 1 εθαηνκκχξην

100 ρηιηάδεο. Παξαηεξείηαη επνκέλσο κηα άλνδνο κηζνχ πεξίπνπ εθαηνκκπξίνπ

ςήθσλ.

ε αλαδήηεζε ησλ παξαγφλησλ απηήο ηεο αλφδνπ ζα επηρεηξεζεί κηα αλάιπζε

ησλ πνζνζηψλ ζε ζπλάξηεζε ηφζν κε ηα πξνεγνχκελα ησλ βνπιεπηηθψλ

εθινγψλ, φζν θαη κε ηα ζηνηρεία πνπ δεκνζίεπζε ε AMFOGE 2. Παξάιιεια,

δελ πξέπεη λα παξαιεθζεί ε εζσηεξηθή πνιηηηθή θαηάζηαζε ηεο Διιάδαο κέζα

ζε απηφ ην κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα απφ ηελ άλνδν ζηελ εμνπζία ηεο ΖΠΔ.

ρεηηθά κε ηνλ αξηζκφ ησλ εγγεγξακκέλσλ, ν ζπλνιηθφο αξηζκφο ηνπο,

ζχκθσλα κε ηελ ηαηηζηηθή ηνπ Γεκνςεθίζκαηνο ηεο 1εο

επηεκβξίνπ 1946,

παξνπζηάδεη δηαθνξέο κε ηνλ επίζεκν αξηζκφ ηεο AMFOGE 2. Δπί ηνπ

ζπγθεθξηκέλνπ, ζχκθσλα κε ηε πξψηε, νη εγγεγξακκέλνη ήηαλ 1.921.725, ελψ

ε πκκαρηθή απνζηνιή ηνλ ππνιφγηζε ζε 1.813.730. Αληίζηνηρα, νη εθινγείο

πνπ ςήθηζαλ ζχκθσλα κε ηε ηαηηζηηθή ήηαλ 1.664.920 θαη απφ ηα ζηνηρεία

ηεο Απνζηνιήο 1.691.802, αξηζκνί αξθεηά απμεκέλνη απφ ην 1.121.696

ςεθηζάλησλ ησλ Βνπιεπηηθψλ. Δπηπιένλ, αξθεηά απμεκέλν ήηαλ θαη ην

πνζνζηφ ηεο ζπκκεηνρήο (94%), ην νπνίν ε Απνζηνιή ραξαθηήξηζε σο κε

66

Σα ςεθνδέιηηα ελαληίαο βνπιήζεσο, δηαρσξίδνληαλ ζε ιεπθά θαη ζε φζα αλέγξαθαλ ηε

ιέμε ¨Γεκνθξαηία¨.

30

πξαγκαηηθφ θαη κε αληαπνθξηλφκελν ζηνλ πνζνζηφ ησλ ςήθσλ φπσο απηφ

κεηξήζεθε ζηα εθινγηθά θέληξα πνπ επέβιεςε ε AMFOGE 267

.

Δπί ηνπ ζπλνιηθνχ αξηζκνχ ησλ εθινγέσλ, ζεκαληηθή πξνζζήθε ήηαλ θαη

απηή ησλ ςεθηζάλησλ βάζεη εηδηθψλ δειηίσλ ή πηζηνπνηεηηθψλ εθδνζέλησλ

απφ ηελ ππεξεζία ηνπο, δεκνζίσλ ππαιιήισλ, ηφζν πνιηηηθήο φζν θαη

ζηξαηησηηθήο ππεξεζίαο. Με ην Βαζηιηθφ Γηάηαγκα ηεο 5εο

Απγνχζηνπ ηνπ

194668

, ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν δηεμαγσγήο ηνπ δεκνςεθίζκαηνο, δηλφηαλ ην

δηθαίσκα ζηνπο δεκνζίνπο ππαιιήινπο λα ςεθίζνπλ ζηε πεξηνρή ηεο

ππεξεζίαο ηνπο αθφκα θαη αλ δελ ήηαλ εγγεγξακκέλνη ζηνπο εθινγηθνχο

θαηαιφγνπο (άξζξα 3 & 4). Βάζεη απηνχ ηνπ δηαηάγκαηνο θαη ζχκθσλα κε ηα

ζηνηρεία ηεο ηαηηζηηθήο, ςήθηζαλ 184.252 εθινγείο, 52.000 εθ ησλ νπνίσλ δελ

ήηαλ εγγεγξακκέλνη ζηνπο εθινγηθνχο θαηαιφγνπο69

. Δίλαη απηνί νη εθινγείο,

πνπ ζχκθσλα κε ηελ AMFOGE 2 νδήγεζαλ ζηνλ ραξαθηεξηζκφ ηνπ πνζνζηνχ

ζπκκεηνρήο σο κε αιεζηλνχ, κε απμεκέλεο πηζαλφηεηεο λνζείαο θαζψο

θαίλεηαη λα ςήθηζαλ πεξηζζφηεξεο ηεο κηαο θνξέο70

.

πγρξφλσο, νη ηδηαίηεξεο ζπλζήθεο πνπ επηθξάηεζαλ, αλά πεξηνρέο θαη

εθινγηθά ηκήκαηα δεκηνχξγεζαλ κε ηε ζεηξά ηνπο έλα θιίκα απνιχησο

ηαηξηαζηφ κε ην απνηέιεζκα ηνπ Γεκνςεθίζκαηνο. Μέζα απφ ηελ έθζεζε ηεο

Δπηηξνπήο, γίλεηαη αλαθνξά ζε έλαλ αξηζκφ εθινγηθψλ θέληξσλ (162) ζηα

νπνία νη επηθξαηνχζεο ζπλζήθεο έδσζαλ πιενλέθηεκα ζε ςεθνθφξνπο ηεο

θηινβαζηιηθήο θπβέξλεζεο. Δπηπιένλ, ε επηξξνή ππνζηεξηθηψλ ηεο

67

Τπνπξγείν Οηθνλνκηθψλ, Η ηαηηζηηθή ηνπ Γεκνςεθίζκαηνο ηεο 1εο

επηεκβξίνπ 1946, ζ. 7

θαη FRUS (1946), Έθζεζε επί ηεο Δπηηήξεζεο ηνπ Διιεληθνύ Γεκνςεθίζκαηνο, 7

επηεκβξίνπ 1946, ζ. ζ. 204-207. 68

ΦΔΚ, η. Α, αξ. 234, 5 Απγνχζηνπ 1946, ζ. ζ. 1301-1304. 69

Νηθνιαθφπνπινο, Η Καρεθηηθή Γεκνθξαηία, ζ. 88. 70

Θεσξείηαη δεδνκέλν φηη ε Απνζηνιή ήηαλ ζίγνπξε γηα ηε λνζεία ζην Γεκνςήθηζκα.

Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ε ελεκέξσζε ηνπ Μαθβή πξνο ην Τπνπξγείν

Δμσηεξηθψλ, χζηεξα απφ ζπλνκηιία ηνπ κε ηνλ νθνχιε ηνλ επηέκβξην ηνπ 1945. Ζ πιεπξά

ησλ Ζ.Π.Α. κε ην ππφκλεκα ηνπ πξέζβε ηεο, ήηαλ ήδε γλψζηξηα ζπλζεθψλ φπσο απηψλ ηνπ

Γεκνςεθίζκαηνο ηνπ 1935 φπνπ «1000 άλδξεο έδσζαλ 100.000 ςήθνπο». FRUS (1945), Ο

Πξέζβεο ζηελ Διιάδα (Μαθβή) πξνο ην Τπνπξγείν Δμσηεξηθώλ, 25 επηεκβξίνπ 1945, ζ. ζ.

162-164.

31

θπβέξλεζεο πξνο εθινγείο έθηαζε ζε κεγάιν βαζκφ επέκβαζεο θαη

ππνζθέιηζε θαηά πνιχ ηελ αληίζηνηρε επέκβαζε ησλ αληηπνιηηεπηηθψλ

δπλάκεσλ, θαηαιήγνληαο πσο απηέο νη πξαθηηθέο ήηαλ κελ αζέκηηεο γηα ην

θξίζηκν πνιηηηθφ γεγνλφο, κηα πιεηνςεθία ππέξ ηεο επηζηξνθήο ηνπ Βαζηιηά δε

«ζα κπνξνύζε λα είρε επηηεπρζεί»71

. Απφ ηα πξνεγνχκελα γίλεηαη εκθαλέο φηη

ην βεβαξεκέλν θιίκα ηεο πνιηηηθήο δσήο, φπσο είρε δηακνξθσζεί κεηά ηηο

εθινγέο, ήηαλ απηφ πνπ θαζφξηζε ην απνηέιεζκα. Σν ήδε νγθσκέλν θιίκα

ιεπθήο ηξνκνθξαηίαο ζπλδπαζκέλν κε ηελ επίζεκε πνιηηηθή, θάησ απφ ηελ

νκπξέια ηνπ Γ΄ Φεθίζκαηνο, ζπλεηέιεζε ζηελ απνηξνπή ηεο πξνζέιεπζεο ησλ

ππνζηεξηθηψλ ηεο Γεκνθξαηίαο. Ζ ελέξγεηα απηή είλαη ελδεηθηηθή γηα ηελ

εθινγηθή θνηλσληνινγία ηεο ςήθνπ θαη παξάιιεια εκθαλίδεη ηδηαίηεξν

ελδηαθέξνλ κεηαμχ ησλ γεσγξαθηθψλ δηακεξηζκάησλ.

Πίλαθαο 472

Υπέπ Γεωπγίος Β΄ Ενανηίαρ βοςλήζεωρ

Παλαιά Ελλάδα 76.6% 23.4%

Νέερ Χώπερ 56.4% 43.6%

Αηηηθή 181.135 136.977

Θεζζαινλίθε 57.370 53.097

Αξθαδία 37.019 3.973

Μεζζελία 53.071 1.801

Υαλίσλ 6.775 22.071

Λαξίζεο 24.709 9.229

Ρνδφπεο 11.922 9.931

71

FRUS (1946), Έθζεζε επί ηεο Δπηηήξεζεο ηνπ Διιεληθνύ Γεκνςεθίζκαηνο, 7 επηεκβξίνπ

1946, ζ. ζ. 204-207. 72

Σα ζηαηηζηηθά θαη αξηζκεηηθά ζηνηρεία πνπ πεξηέρνληαη ζηνλ πίλαθα έρνπλ παξζεί απφ ηα

α) Νηθνιαθφπνπινο, Η Καρεθηηθή Γεκνθξαηία, ζει.91, β) ηαηηζηηθή ηνπ Γεκνςεθίζκαηνο ηεο

1εο

επηεκβξίνπ 1946, ζ. 7.

32

Οη λνκνί πνπ παξνπζηάδνληαη ζηνλ αλσηέξσ πίλαθα, επηιέρηεθαλ βάζε

γεσγξαθηθήο θαηαλνκήο. Με εμαίξεζε ηα δχν κεγάια αζηηθά θέληξα (Αζήλα-

Θεζζαινλίθε) ζηα νπνία ε θαηαλνκή ησλ ςήθσλ θξίλεηαη δίθαηα κε εθινγηθέο

κεζφδνπο, αιιά θαη ιφγσ ηνπ ειέγρνπ πνπ έγηλε απφ ηελ Απνζηνιή Δπίβιεςεο

(AMFOGE 2), ζε πεξηνρέο ηεο επαξρίαο ηα πξάγκαηα εμειίρηεθαλ

δηαθνξεηηθά. Δηδηθά ζηελ Αξθαδία θαη ηε Μεζζελία, θαηά βάζε αγξνηηθέο

πεξηνρέο ή κηθξψλ αζηηθψλ θέληξσλ, ε δηαθνξά ππέξ ηνπ Γεσξγίνπ είλαη

εληππσζηαθή. ηηο ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρέο δελ πξέπεη παξαιεθζεί ε επηξξνή

πνπ αζθνχζε ε αθξνδεμηά, (ην παξάδεηγκα ηνπ Σνπξθνβαζίιε73

Γεσξγίνπ

Πακπνχθα), αιιά θαη ε Λεπθή Σξνκνθξαηία, εηδηθά ζηε Μεζζελία.

πγρξφλσο, ηα απνηειέζκαηα εκθαλίζηεθαλ πεξηζζφηεξν κνηξαζκέλα ζηηο

Νέεο Υψξεο, πηζαλψο απφξξνηα ηνπ πξνεγνχκελνπ Γηραζηηθνχ θιίκαηνο ηνπ

κεζνπνιέκνπ θαη ηεο Βεληδειηθήο ηδενινγίαο.

Δπί ηνπ απνηειέζκαηνο, ηέινο, ελδεηθηηθέο είλαη θαη νη αληηδξάζεηο ησλ

εθεκεξίδσλ ηεο επνρήο. Σελ επνκέλε ηνπ Γεκνςεθίζκαηνο, ε Διεπζεξία74

αλαθέξεηαη ζε βία θαη λνζεία θαη ζηελ ¨θαηάξγεζε¨ ηεο επηινγήο ηεο

Γεκνθξαηίαο ζηελ χπαηζξν. ην ίδην θχιιν, θάλεη αλαθνξά ζηηο δηαθνξεηηθέο

εθινγηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξάηεζαλ ζηηο πφιεηο.

ην ίδην θιίκα θαη ν Ρηδνζπάζηεο, ηελ εκέξα δηεμαγσγήο ηνπ

Γεκνςεθίζκαηνο, παξέπεκπε ζην πξσηνζέιηδφ ηνπ75

ηνπο αλαγλψζηεο ηνπ λα

ξίμνπλ ην Λεπθφ ςεθνδέιηην. Αληίζηνηρα θαη ζε παξφκνην χθνο κε ηελ

Διεπζεξία, ηελ επνκέλε θάλεη αλαθνξά ζηελ ¨Βία θαη Ννζεία¨ πνπ επηθξάηεζε

73

Γηα ηελ επηξξνή ηνπ Σνπξθνβαζίιε ζηηο βνπιεπηηθέο ηνπ ΄46, βι. ηαηηζηηθή ησλ

Βνπιεπηηθώλ Δθινγώλ ηεο 31εο

Μαξηίνπ 1946, ζ. ζ. 16, 21. πγθεθξηκέλα, απφ Μεζζελία θαη

Αξθαδία ζπγθέληξσζε 18.865 ςήθνπο. 74

Δθ. Διεπζεξία, 2 επηεκβξίνπ 1946. 75

Δθ. Ρηδνζπάζηεο, 1 επηεκβξίνπ 1946.

33

θαη έδσζε ηε λίθε ζηελ επηινγή ηεο επηζηξνθήο, ελψ ραξαθηεξίδεη πνιεκηθφ

θαη ηξνκνθξαηηθφ ην θιίκα ζηελ χπαηζξν76

.

Αλαληίζηνηρεο εληππψζεηο ππάξρνπλ ζην πξσηνζέιηδν ηεο Καζεκεξηλήο77

.

Υαξαθηεξίδεη αδηάβιεην ην απνηέιεζκα επηθαινχκελε ην δηεζλέο ηεο θχξνο

θαζψο νη επηηεξεηέο ήηαλ Άγγινη, Ακεξηθαλνί, Διβεηνί θαη νπεδνί πνπ

εμαζθάιηζαλ κεγαιχηεξε ηάμε απφ ηηο εθινγέο ηνπ Μαξηίνπ. Καηά ηελ

εθεκεξίδα, «ε Ζζπρία» σο ελδφκπρνο πφζνο φισλ ησλ Διιήλσλ, ήηαλ απηφ

πνπ επηθξάηεζε.

Λακβάλνληαο ππ’ φςηλ ηα αλσηέξσ θαη ζπλδπαζηηθά κε ηα αξηζκεηηθά

δεδνκέλα πνπ παξέρεη ν Νηθνιαθφπνπινο78

ε βία θάησ απφ ηελ νπνία

εμειίρηεθε ζε αξθεηά ζεκεία ηεο επαξρίαο ε δηαδηθαζία, ζπλδπαζηηθά κε ηνπο

117.590 εθινγείο-θαηφρνπο εηδηθψλ δειηίσλ θαη πηζηνπνηεηηθψλ, ησλ κηθξψλ

αζηηθψλ θέληξσλ θαη αγξνηηθψλ πεξηνρψλ (απφ ηνπο 184.252), απνηέιεζαλ

αθελφο ηελ θπξηφηεξε δεμακελή ςεθνδειηίσλ ππέξ ηνπ Γεσξγίνπ αθεηέξνπ

ηνλ καδηθφηεξν κεραληζκφ παξαγσγήο λνζεπκέλσλ βαζηινθξφλσλ

ςεθνδειηίσλ.

76

Δθ. Ρηδνζπάζηεο, 2 επηεκβξίνπ 1946. 77

Δθ. Η Καζεκεξηλή, 2 επηεκβξίνπ 1946. 78

Νηθνιαθφπνπινο, Η Καρεθηηθή Γεκνθξαηία, ζει. 90.

34

Συμπϋραςμα

ηνλ επίινγν ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, ζα γίλεη κηα ζπλνιηθή εθηίκεζε ησλ

νηθνλνκηθνπνιηηηθψλ δεδνκέλσλ θαη ηεο επηξξνήο ησλ μέλσλ δπλάκεσλ αιιά

θαη ηε βαζχηεξε ζρέζε ηνπο κε ηελ εμειηθηηθή πνξεία ηεο δηαδηθαζίαο γηα

πνιηηηθή νκαιφηεηα θαη θαη’ επέθηαζε ηνπ πνιηηεηαθνχ δεηήκαηνο πνπ ηέζεθε

απφ ηηο κέξεο ηεο Απειεπζέξσζεο θαη νινθιεξψζεθε 2 ρξφληα κεηά, ηελ 1ε

επηεκβξίνπ 1946 θαη ηελ απφθαζε γηα επηζηξνθή ηνπ Γεσξγίνπ ηνπ Β΄ ζηα

πνιηηηθά πξάγκαηα ηεο ρψξαο.

Σν πνιηηεηαθφ δήηεκα σζηφζν, φπσο πξνβιήζεθε, ζέηεη εξσηεκαηηθά γηα ηε

θχζε ηνπ ίδηνπ ηνπ Γεκνςεθίζκαηνο ζε ζρέζε κε ηελ πνιηηεηαθή θαηάζηαζε

ηεο ρψξαο. Δίλαη έθδειε ζηελ βηβιηνγξαθία ε αλαθνξά ζην είδνο απηνχ ηνπ

δεκνςεθίζκαηνο. Ο φξνο plebiscite, πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηα ακεξηθαληθά θαη

βξεηαληθά Τπνπξγεία Δμσηεξηθψλ θαη Πξεζβείεο, ην δηαρσξίδνπλ απφ ηνλ φξν

referendum. Πξφθεηηαη επνκέλσο γηα έλα δεκνςήθηζκα πνπ σο δηαθχβεπκά

ηνπ έζεηε ηελ αλάγθε επηζηξνθήο ηνπ Γεσξγίνπ ηνπ Β΄. Δζηίαδε ζην πξφζσπν

θαη φρη ζην πνιίηεπκα κηαο θαη δήηεκα αβαζίιεπηεο δεκνθξαηίαο δελ ηέζεθε

ηνπιάρηζηνλ απφ ηελ επίζεκε πνιηηηθή εγεζία ηεο Διιάδαο, φζν θαη απφ ηηο

μέλεο δπλάκεηο. Αληίζηνηρα, ηελ εμεηαδφκελε πεξίνδν, ε Διιάδα σο αγγιηθή

ζθαίξα επηξξνήο βξηζθφηαλ ππφ ηελ πίεζε ηεο επηζηξνθήο ηνπ Γεσξγίνπ ζε

κηα πξνζπάζεηα ηεο Βξεηαλίαο θαη θάησ απφ ηελ εκκνληθή επηζπκία ηνπ

Churchill γηα επαλαθνξά ηνπ πξνεγνχκελνπ, δηαζθαιηζκέλνπ γηα ηα βξεηαληθά

ζπκθέξνληα, πνιηηηθνχ ζηάηνπο.

πγρξφλσο, ε εζσηεξηθή θαηάζηαζε ζηε ρψξα ήηαλ απηή πνπ έζεζε ηελ

αηδέληα γηα ηελ άκεζε επηζηξνθή ηνπ Βαζηιηά. Παξά ηελ ελδπλάκσζε ηνπ

ιατθνχ θηλήκαηνο, ε θηινβαζηιηθή Γεμηά ήηαλ απηή πνπ ελήξγεζε πην

επηηπρεκέλα πξνο ηελ αλαξξίρεζε ζηελ εμνπζία, έρνληαο θαη ηε ζηήξημε ηνπ

έμσζελ παξάγνληα πνπ άζεια ηνπ ηελ ελίζρπζε αθνχ κε ηελ επέκβαζή ηνπ θαη

35

ηδίσο κε ηηο ελέξγεηεο θαη δπλαηφηεηεο πνπ έδσζε ζηελ Κπβέξλεζε νθνχιε

(σο ηελ ραξαθηεξηζηηθφηεξε εγθάζεηε θπβέξλεζε ηεο πεξηφδνπ) απνδπλάκσζε

ηνλ θεληξψν ρψξν πνπ αξρηθά ζηήξηδε. Ζ Γεμηά επνκέλσο, ηδσκέλνο σο ν

κνλαδηθφο ηζρπξφο πφινο εμνπζίαο θαηάθεξε λα δξέςεη ηνπο θαξπνχο πνπ

αλαινγηθά δελ ηεο αλήθαλ79

. Ζ επηθνπξηθή βνήζεηα ηνπ θχκαηνο ηεο Λεπθήο

Σξνκνθξαηίαο, φζν αθξαίν θαη αλ θαληάδεη, ήηαλ απηή πνπ αλέιαβε δξάζε ζε

φιεο ηηο θαζνξηζηηθέο ζηηγκέο ηεο πνιηηηθήο δσήο ηεο ρψξαο. Ζ κεηά ηε

Βάξθηδα επνρή θαη ν αθνπιηζκφο ηνπ ΔΛΑ, έδσζε κηα ρσξίο πξνεγνχκελν

επθαηξία ζηε βαζηιφθξνλα παξάηαμε λα επηβάιιεη ηε δηθή ηεο αηδέληα. Απηφ

ζπλέβε ηφζν κε ηηο βνπιεπηηθέο εθινγέο ηνπ Μαξηίνπ ηνπ 1946, αλ θαη ε

απνρή ηνπ Αξηζηεξνχ ρψξνπ απνηειεί κηα αθφκε αλέιπηζηε επθαηξία ηεο

Γεμηάο, αιιά θαη κε ηελ δξακαηηθή θαηάζηαζε ζε πιήζνο εθινγηθψλ θέληξσλ

ηελ εκέξα δηεμαγσγήο ηνπ Γεκνςεθίζκαηνο θαη πνπ ραξαθηεξηζηηθά

πεξηγξάθεη ε έθζεζε ηεο απνζηνιήο ησλ παξαηεξεηψλ, ηεο AMFOGE 2. Δίλαη

ελδεηθηηθή ηεο ηειηθήο επηινγήο ηεο παιηλφξζσζεο ηνπ Βαζηιηά ε δηείζδπζε

ησλ βαζηινθξφλσλ ζε θαίξηεο ζέζεηο ησλ ελφπισλ δπλάκεσλ. Ζ επηξξνή ηνπο

απηή, καδί κε ηηο ςήθνπο ησλ θαηφρσλ εηδηθψλ δειηίσλ θαη πηζηνπνηεηηθψλ,

ελίζρπζε ην θχκα λνζείαο θαη εθβηαζκνχ ηεο ςήθνπ θαη θαζφξηζε ην

απνηέιεζκα, γηα ην νπνίν ε Ακεξηθάληθε θαη Βξεηαληθή πιεπξά ζεσξνχζαλ

επλντθφ πξνο φθεινο ηεο Γεκνθξαηηθήο επηινγήο80

.

πλερίδνληαο θαη ζε νξγαληθή ζχλδεζε ηνπ έζσ κε ηνλ μέλν παξάγνληα

επηινγήο απνθάζεσλ, ε ελσκέλε ελαληίνλ ηνπ ΔΑΜ αζηηθή πνιηηηθή

79

Μαπξνγνξδάηνο, Οη Δθινγέο θαη ην Γεκνςήθηζκα ηνπ 1946, ζην Η Διιάδα ζηε Γεθαεηία

1940-1950. Έλα Έζλνο ζε Κξίζε, ζ. 320. 80

Ζ άπνςε ησλ δχν μέλσλ δπλάκεσλ ζρεηηθά κε ην δεκνςήθηζκα θαη ηελ δηαθαηλφκελε

επηινγή ηεο Γεκνθξαηίαο δηαθαίλεηαη κέζσ ησλ ππνκλεκάησλ πνπ αληάιιαδαλ ζην θξίζηκν

δηάζηεκα Απξηιίνπ-Μαΐνπ 1946. Σν Foreign Office δειψλεη «κπεξδεκέλν» γηα ηελ επηκνλή

ηεο άκεζεο δηεμαγσγήο ηνπ δεκνςεθίζκαηνο, θαζψο απφ ηα απνηειέζκαηα ησλ Βνπιεπηηθψλ

εθινγψλ θάλεθε φηη νη Γεκνθξαηηθνί (κε ηελ πξνζζήθε ησλ Αξηζηεξψλ) ζα ληθήζνπλ ηε

Μνλαξρηθή επηινγή. ην FRUS (1946), Ο Πξέζβεο ησλ Η.Π.Α. ζην Ηλσκέλν Βαζίιεην

(Winant) πξνο ην Τπνπξγείν Δμσηεξηθώλ, 10 Απξηιίνπ 1946, ζ. ζ. 134-135. Βι. θαη

ππνζεκείσζε Νν. 45.

36

εθπξνζψπεζε θαη ε «απαίηεζε» ηεο παξακνλήο ηεο Διιάδαο ζην Γπηηθφ

ζηξαηφπεδν, κέζα απφ ην νινέλα θαη πεξηζζφηεξν δηνγθσκέλν ςπρξνπνιεκηθφ

θιίκα, πξνθαζφξηζαλ θαη ηελ ηειηθή εμέιημε. Ζ είζνδνο ησλ Ζ.Π.Α. ζηε

δηαδνρή ηεο επηξξνήο θαη ε εμειηζζφκελε πνιηηηθή ηεο κεδεληθήο αλνρήο πξνο

ηελ νβηεηηθή Έλσζε άθεζαλ ιίγεο πξννπηηθέο δηαθνξεηηθήο εμέιημεο. Οη

ελέξγεηέο ηνπο ήηαλ ζηαζεξά πξνζαλαηνιηζκέλεο ζηελ κε θάζε ηξφπν

«Γπηηθή» πξννπηηθή ηεο Διιάδαο θαη παξάιιεια ζηελ απνκφλσζε ηνπ

θνκκνπληζκνχ.

ην δξφκν πξνο ηελ επίηεπμε απηήο ηεο πξννπηηθήο, ε ελαιιαγή ησλ

παγθφζκησλ ζπζρεηηζκψλ δπλάκεσλ ήηαλ θαζνξηζηηθνί. Ζ Βξεηαλία έρνληαο

απνιέζεη ηνλ ηίηιν ηεο ηζρπξήο απηνθξαηνξίαο πάζρηδε λα δηαηεξήζεη ηελ

επηξξνή ηεο ζηελ Αλαηνιηθή Μεζφγεην θαη ε Διιάδα ήηαλ έλαο βαζηθφο

θξίθνο ηεο αιπζίδαο γηα λα δηαηεξεζεί απηφ ην θαζεζηψο. Παξάιιεια, ηα

ζπκθέξνληα ησλ Βξεηαλψλ έξρνληαλ ζε πιήξε αληηζηνηρία κε ηα ζπκθέξνληα

ησλ δαλεηζηψλ ηνπο Ακεξηθάλσλ. Ή έκκεζε είζνδνο ηεο Ακεξηθήο ήηαλ απηή

πνπ θαζφξηζε ηελ αιιαγή ηεο αξρηθήο ζπκθσλίαο γηα επίιπζε ηεο πνιηηηθήο

θαηάζηαζεο ηεο ρψξαο. Με ηηο πξνεγεζείζεο Βνπιεπηηθέο εθινγέο, θαηά

παξφηξπλζε ησλ Ζ.Π.Α., θαη ηελ δεδνκέλε λίθε ηνπ Λατθνχ Κφκκαηνο ην

απνηέιεζκα δελ ρσξάεη ακθηζβεηήζεσλ. Ζ επίζπεπζε ησλ δηαδηθαζηψλ γηα

νηθνλνκηθή αλαζπγθξφηεζε, σο βαζηθή πξνηεξαηφηεηα ηφζν ησλ Ή.Π.Α. φζν

θαη ηεο Βξεηαλίαο πξνψζεζε ηελ άκεζε δηεθπεξαίσζε «ηνπ θιεηζίκαηνο ησλ

αλνηρηψλ δεηεκάησλ». Ζ Γεμηά, σο ε κνλαδηθή αλαγλσξίζηκε απφ ηνπο

πκκάρνπο δχλακε, ηθαλή λα δηαθπιάμεη ηελ εζσηεξηθή ηάμε θαη νκαιφηεηα

θαη θαη’ επέθηαζε ηελ νηθνλνκηθή ζηαζεξφηεηα, ππφ ην πιαίζην ελφο

εμνξζνινγηζκέλνπ ζπγθεληξσηηζκνχ, πηζηνχ ζηηο απαηηήζεηο ησλ ρσξψλ-

δαλεηζηψλ, αθέζεθε λα δξάζεη αλελφριεηε πξνο επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο. Ζ

δηεμαγσγή ηνπ Γεκνςεθίζκαηνο ήηαλ ην ηειεπηαίν θνκκάηη ηνπ πάδι ψζηε λα

θιείζεη ε αζηάζεηα θαη λα μεθηλήζεη ε αλαζπγθξφηεζε, αιιά ζπγρξφλσο

απνηέιεζε ην πξννίκην ηεο έθξεμεο ηνπ Δκθπιίνπ Πνιέκνπ.

37

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αξρεία

Foreign Relations of the United States

1. United States Department of State, Foreign Relations of the United

States: diplomatic papers, 1945. The Near East and Africa, Vol. viii,

U.S. Government Printing Office, 1945.

http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-bin/FRUS/FRUS-

idx?type=article&did=FRUS.FRUS1945v08.i0007&id=FRUS.FRUS

1945v08&isize=M

2. United States Department of State, Foreign Relations of the United

States, 1946. The Near East and Africa, Vol. VII, U.S. Government

Printing Office, 1946. http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-

bin/FRUS/FRUS-

idx?type=article&did=FRUS.FRUS1946v07.i0009&id=FRUS.FRUS

1946v07&isize=M

Τπνπξγείνλ Δζληθήο Οηθνλνκίαο, Γεληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία ηεο

Διιάδνο, ηαηηζηηθή ησλ βνπιεπηηθώλ εθινγώλ ηεο 31εο

Μαξηίνπ 1946,

Αζήλα 1947

Τπνπξγείνλ Δζληθήο Οηθνλνκίαο, Γεληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία ηεο

Διιάδνο, ηαηηζηηθή ηνπ δεκνςεθίζκαηνο ηεο 1εο

επηεκβξίνπ 1946,

Αζήλα 1947

Πεξηνδηθά

38

Eliades, Evangelos Ap., "Stabilization of the Greek Economy and the

1953 Devaluation of the Drachma." Staff Papers (International

Monetary Fund) 4, no. 1 (1954): 22-72. Πξφζβαζε 19 Γεθεκβξίνπ

2014, http://www.jstor.org/stable/3866170

Σχπνο

Διεπζεξία

Ζ Καζεκεξηλή

Ρηδνζπάζηεο

Φχιιν Δθεκεξίδαο ηεο Κπβεξλήζεσο (ΦΔΚ)

Απηνηειή έξγα

Ξελφγισζζα

Freris, Andrew F., The Greek Economy in the Twentieth Century,

Sydney, Croom Helm Ltd, 1986.

Kofas, Jon V., Intervention and Underdevelopment. Greece during the

Cold War, University Park and London, the Pennsylvania State

University Press, 1989.

Lykogiannis, A., Britain and the Greek Economic Crisis 1944-1947.

From Liberation to the Truman Doctrine, Columbia and London,

University of Missouri Press, 2002.

Maddison, A., The World Economy. Volume 1: A Millennial

Perspective. Volume 2: Historical Statistics, Paris, OECD, 2006.

Pagoulatos, G., Greece’s New Political Economy, State, Finance and

Growth from Postwar to EMU, New York, Palgrave Macmillan, 2003.

39

Διιεληθνί ηίηινη

Αιηβηδάηνο, Ν., Οη πνιηηηθνί ζεζκνί ζε θξίζε (1922-1974) όςεηο ηεο

ειιεληθήο εκπεηξίαο, Αζήλα, Θεκέιην, 1983.

Βεξλαξδάθεο, Υξ.- Μαπξήο, Γ., Κόκκαηα θαη θνηλσληθέο ζπκκαρίεο

ζηελ πξνδηθηαηνξηθή Διιάδα, αλαηχπσζε, 2012.

Γηαλνπιφπνπινο, Γ. Ν., Ο κεηαπνιεκηθό θόζκνο, Διιεληθή θαη

Δπξσπατθή ηζηνξία (1945-1963), Αζήλα, Παπαδήζε, 1992.

Ηαηξίδεο, Ησάλλεο Ο.(επηκέιεηα), Η Διιάδα ζηε δεθαεηία 1940-1950.

Έλα έζλνο ζε θξίζε, (ζπιινγηθφ έξγν), Αζήλα, Θεκέιην, 2006.

Ίδξπκα άθε Καξάγησξγα, Η ειιεληθή θνηλσλία θαηά ηελ πξώηε

κεηαπνιεκηθή πεξίνδν (1945-1967), Αζήλα 1994.

Mazower, M., Μεηά ηνλ Πόιεκν. Η αλαζπγθξόηεζε ηεο νηθνγέλεηαο, ηνπ

έζλνπο θαη ηνπ θξάηνπο ζηελ Διιάδα, 1943-1960 (ζπιινγηθφ έξγν),

Αζήλα, Αιεμάλδξεηα, 2003.

Meynaud, J. (ζπλεξγαζία Μεξιφπνπινπ Π. θαη Ννηαξά Γ.), Οη

πνιηηηθέο δπλάκεηο ζηελ Διιάδα, αβάιαο, Αζήλα 1966 θαη επαλέθδνζε

2002.

Μπάηζεο Γ., Η Βαξεηά Βηνκεραλία ζηελ Διιάδα, Αζήλα, Κέδξνο, 1977

(επαλέθδνζε).

Νηθνιαθφπνπινο, Ζ., Η Καρεθηηθή Γεκνθξαηία: Κόκκαηα θαη εθινγέο

1946-1967, Παηάθε, Αζήλα 2001.

βψινο, Α., Η Ιζηνξία κηαο Πξνζπάζεηαο, Αζήλα, Μέηξνλ, 2005.

θήθαο, Θαλάζεο Γ.,(κεηάθξαζε Φσηνπνχινπ Βίιιπ)., Οη Άγγινη

Δξγαηηθνί θαη ν Δκθύιηνο Πόιεκνο ζηελ Διιάδα. Ο ηκπεξηαιηζκόο ηεο

«Με-Δπέκβαζεο», Αζήλα, Φηιίζησξ, 1997.