Η απεικόνιση του Έθνουςκαι του Εθνικισμού στον

ΚινηματογράφοΕργασία Γ’ Εξαμήνου για το μάθημα «Θεωρίες

και Ιδεολογίες του Έθνους»

Από το Γιάννη Καντέα-Παπαδόπουλο

Εισαγωγή

Η τέχνη του κινηματογραφικού μέσου είναι από τις νεότερεςπου έχει αναπτύξει ο άνθρωπος. Η γέννησή του χρονολογείται στα τέλη του 19ου αι., όταν οι Αφοι Λουμιέρ (Lumière brothers) διοργάνωσαν την πρώτη κινηματογραφική προβολή στην ιστορία, στις 28 Δεκεμβρίου του 1895 στο Grand Café του Παρισιού. Το αντίκτυπο που θα είχε στις ανθρώπινες συνειδήσεις φάνηκε κιόλας από την αρχή της ύπαρξής του. Όταν οι θεατές είδαν την ταινία «Άφιξη ενός Τρένου στο Σταθμό» («L'Arrivée d'un Train en Gare de la Ciota»)1, πολλοί τρομοκρατημένοι σηκώθηκαν για να βγουν από την αίθουσα πιστεύοντας πως το τρένο θα διαπερνούσε το πανί προβολής και θα έπεφτε πάνω τους.

Η δύναμη λοιπόν που μπορεί να έχει ο κινηματογράφος, γίνεται σαφής και ξεκάθαρη από την πρώτη στιγμή. Οι αισθητηριακές συγκινήσεις που προκαλεί, τον καθιστούν εξαιρετικά διαπεραστικό στον έλλογο νου. Θα αργήσει βέβαια ακόμη ώστε να αποκτήσει συνειδησιακή επιρροή ισάξια του ραδιοφώνου και του Τύπου, των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης των αρχών του προηγούμενου αιώνα. Θα αργούσε βέβαια 10-20 χρόνια, ώστε οι ταινίες να αποκτήσουν τη μορφή που έχουν σήμερα, και την αφηγηματική κατεύθυνση που μας επιτρέπει να τις κατανοήσουμε. Όταν όμως απέκτησεκαι τη μορφή και την επιρροή, μετατράπηκε σε ένα χρησιμότατο εξουσιαστικό εργαλείο –φυσικά πέρα από καλλιτεχνικό- το οποίο μπορούσε να σμιλεύει και να αναπαράγει συγκεκριμένες συμπεριφορές και ιδέες, μέσω τωνεικόνων του.

Για το λόγο αυτό, είναι αναγκαία πρώτα μία αναφορά στις έννοιες του έθνους-εθνικισμού, αλλά και στον τρόπο με τονοποίο αυτές συνδέονται με το σινεμά.

11.: Εδώ ο όρος «ταινία» χρησιμοποιείται καθαρά για λόγους συνεννόησης, καθώς στα πρώτα βήματα του κινηματογράφου δεν είχαν ακόμη γυριστεί ταινίες με τον τρόπο που τις ερμηνεύουμε σήμερα. Αλλά,όπως στην προκειμένη περίπτωση, οι τίτλοι περιέγραφαν ακριβώς αυτό που είχε καταγράψει η κάμερα, και το υλικό διαρκούσε μόνο λίγα λεπτά.

Έθνος, Εθνικισμός & λειτουργία του Κινηματογράφου

Πριν έρθει στη δημόσια σφαίρα μια κινηματογραφική ταινία,με τη δική της επινόηση του έθνους, είναι σημαντικό να τονιστεί πως εκ των προτέρων η σφαίρα αυτή χαρακτηρίζεταιαπό –όπως υποστήριξε ο Michael Bilig- μια «εθνικιστική κοινοτοπία» («nationalist banality»), που σημαίνει πως σχεδόν όλες οι καθημερινές εργασίες και πρακτικές των ατόμων διακατέχονται από κάποιο εθνικιστικό στοιχείο. Γιαπαράδειγμα, οι σημαίες που κυματίζουν σε δημόσια κτήρια, οι προγνώσεις καιρού που τονίζουν τη γεωγραφική θέση και τα σύνορα μιας χώρας, αθλητές-ήρωες οι οποίοι συγκεντρώνουν όλες τις πατριωτικές αρετές κ.α.2

Πρόκειται για αυτό που ήδη έχει υποστηρίξει ο Ernest Gellner, ότι δηλαδή τα έθνη χρειάζεται να δημιουργηθούν, και δεν προϋπάρχουν. Η άποψή του στηρίζεται στην πεποίθηση πως τα έθνη είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα τηςεκβιομηχάνισης, η οποία απαιτεί ένα τυποποιημένο σύστημα εκπαίδευσης, το οποίο θα βασίζεται σε ένα επίσης τυποποιημένο γλωσσικό μέσο, ώστε να διευκολυνθεί η διάδοση των τεχνολογικών μέσων3. Η εγγραμματοσύνη επομένως, σημαίνει στην πράξη τη δυνατότητα πολιτισμικής και γνωστικής συσσώρευσης και συγκεντροποίησης4. Η ενσάρκωση των παραπάνω, επιτυγχάνεται μέσω του πολιτισμού, ο οποίος είναι ικανός να δημιουργήσει έναν κοινό γλωσσικό κώδικα και να διαδώσει την ίδια πληροφορίασε μεγάλα ακροατήρια. Με την εμφάνιση της γλώσσας, ισχυροποιείται η εθνική ταυτότητα ενώ παράλληλα δημιουργείται μια κοινωνική επικοινωνία (social communication), όπως θα υποστήριζε ο Karl W. Deutsch.

22.: Cinema & Nation, Sociological Scope of “National Cinema”, pg. 23-24, Philip Schlesinger, Mette Jhort & Scott McKenzie (editors)33.: Cinema & Nation, Sociological Scope of “National Cinema”, pg. 21, Philip Schlesinger, Mette Jhort & Scott McKenzie (editors)44.: Έθνη και Εθνικισμός, Ο πολιτισμός στην αγροτική κοινωνία, σελ. 26, Ernest Gellner

Στη θεωρία του Deutsch, που συνδέεται με αυτή του Gellner, ο «λαός» είναι η βάση για τη δημιουργία μας εθνικότητας. Τα έθνη εξαρτώνται από τις δομές και της αλληλεπιδράσεις κοινωνικής επικοινωνίας, καθώς με αυτόν τον τρόπο η εθνικότητα μετατρέπεται σε ένα αίσθημα του ανήκειν. Συμπεραίνοντας, η κοινωνική επικοινωνία είναι ο τρόπος με τον οποίο κοινές πολιτισμικές και επικοινωνιακές πρακτικές ενδυναμώνουν την ταυτότητα μιας ομάδας5. Οι θεωρίες έτσι των Gellner και Deutsch συνδέονται, καθώς η εγγραμματοσύνη που απαιτεί ο πρώτος συμφωνεί με την κοινωνική επικοινωνία του τελευταίου. Καικατεξοχήν πολιτισμικό αγαθό που ενσαρκώνει και τα δύο αυτά στοιχεία, είναι ο κινηματογράφος.

Σε αυτό το πλαίσιο, ο ρόλος του κινηματογράφου είναι να δημιουργεί εθνικούς «μύθους» για το έθνος, αλλά και για θεσμούς ή ιδέες. Λειτουργεί ως την πολιτισμική άρθρωση του έθνους, ενώ ταυτόχρονα κατασκευάζει δεσμούς ανάμεσα στην ιδέα περί κράτους και τη σχέση του με τον πολίτη6. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό, γίνεται απολύτως ξεκάθαρος αν εξεταστεί η χρονική περίοδος κατά την οποία δεν υπάρχει ακόμη η τηλεόραση, καθώς τότε αποτελούσε πολιτικό δεδομένο πως το εκλογικό σώμα ήταν εξαιρετικά εκτεθειμένοστο ραδιόφωνο και τον κινηματογράφο. Έτσι, για να μπορέσουν οι μάζες να αποδεχτούν και να απορροφήσουν την ιδέα του έθνους και του πολιτισμού που επιθυμούσαν οι πολιτικές ελίτ, επιστρατεύτηκε το κινηματογραφικό μέσο. Με αυτόν τον τρόπο ήλπιζαν πως θα μπορούσαν παράλληλα να διαιωνίσουν την εξουσία και την κυριαρχία τους. Η χρήση του κινηματογράφου ως «κατασκευαστή» του έθνους («nation-builder») αποσκοπούσε στην κοινωνικοποίηση του πληθυσμού,προσανατολίζοντάς το προς την αποδοχή της ηθικής και των

55.: Cinema & Nation, Sociological Scope of “National Cinema”, pg. 20-21, Philip Schlesinger, Mette Jhort & Scott McKenzie (editors)66.: Cinema & Nation, Sociological Scope of “National Cinema”, pg. 25, Susan Hayward, Philip Schlesinger, Mette Jhort & Scott McKenzie (editors)

βλέψεων των πολιτικών ελίτ, αλλά και προς τη συνέχιση τηςηγεμονίας τους7.

The Birth Of A Nation (1915) – D. W. Griffith

Ένα από τα καλύτερα παραδείγματα απεικόνισης του έθνους και του εθνικισμού στο φιλμ, είναι το «Birth Of A Nation»του D. W. Griffith. Προτού αναφερθούμε όμως στο περιεχόμενο του έργου, το οποίο είναι άκρως ρατσιστικό και προκάλεσε πολλές αντιδράσεις, είναι απαραίτητο να καταγραφεί η σημασία που είχε αυτή η ταινία για τον κινηματογράφο.

Την περίοδο που προβλήθηκε, ο κινηματογράφος έκανε ακόμη τα πρώτα του βήματα και διαμόρφωνε τον εαυτό του. Μάλιστα, οι παραγωγοί της εποχής δεν πίστευαν πως ταινίεςμεγάλου μήκους (σ.σ.: δηλαδή μέσης διάρκειας από μία ώρα και πάνω) θα μπορούσαν να έχουν εμπορική επιτυχία. Αυτός ήταν και ένας από τους λόγους που ο Griffith αποφάσισε ναδημιουργήσει τη δική του εταιρεία παραγωγής, τη Reliance-Majestic Studios8. Πρώτη παραγωγή της εταιρείας, ήταν το «The Clansman» ή, όπως έγινε γνωστό αργότερα, το «The Birth Of A Nation». Η ταινία έμεινε στην ιστορία για πολλούς και ουσιαστικούς λόγους. Ήταν η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία η οποία είχε διανομή και προβλήθηκε έναντι αντιτίμου (διαρκεί συνολικά τρεις ώρες, ενώ τότε είχε προβληθεί σε δύο μέρη) και βασιζόταν σε ένα στοιχειοθετημένο σενάριο με ευθύγραμμη αφήγηση. Μάλιστα, ήταν το πρώτο blockbuster της κινηματογραφικής ιστορίας. Για την παραγωγή της χρησιμοποιήθηκαν πρωτοπόρες τεχνικέςλήψης και χρήσης της κάμερας, όπως το πανοραμικό πλάνο, οι σκηνές μάχης ήταν άρτια χορογραφημένες ώστε οι κομπάρσοι να μοιάζουν χιλιάδες, ενώ χρησιμοποιήθηκαν

77.: Cinema & Nation, National Cinema: A Theoritical Assessment, pg.80-81, Ian Jarvie, Mette Jhort & Scott McKenzie (editors)88.: Wikipedia, D. W. Griffith, Film Career (http://en.wikipedia.org/wiki/D._W._Griffith#Film_career)

καινοτόμα εφφέ όπως η επιχρωμάτωση του φιλμ στη διαδικασία της μετα-παραγωγής (post-production) για δραματικούς σκοπούς9.

Παρά όμως τις ρηξικέλευθες καινοτομίες που εισήγαγε η ταινία, έμελλε να μείνει στην ιστορία και για άλλους εξίσου σημαντικούς λόγους. Η ταινία τοποθετείται ιστορικάστην περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου των Η.Π.Α. (1861-1865) και λίγο μετά το τέλος του. Απεικονίζει το θεσμό της δουλείας με άκρως ρατσιστικό και υποτιμητικό τρόπο, ανάγοντάς τον ως τη μεγαλύτερη πληγή στις Η.Π.Α. και τουςδούλους ως άθλιους. Χαρακτηριστικά η 2η ενότητα της ταινίας, δείχνει έναν ελεύθερο έγχρωμο ο οποίος επιτίθεται σεξουαλικά σε μια αστή λευκή. Αξιοσημείωτο επίσης σ’ αυτήν την ενότητα, πως ο άντρας κάποια στιγμή χτυπάει τον ώμο του, και ένα σύννεφο σκόνης τον περικυκλώνει, μια σαφής επιλογή του σκηνοθέτη να μειώσει ακόμα περισσότερο τον έγχρωμο πληθυσμό των Η.Π.Α., αμφισβητώντας την προσωπική τους υγιεινή.

Στην πορεία της ταινίας, και μετά το τέλος του Εμφυλίου, καταγράφεται η διαδικασία ανοικοδόμησης της χώρας, κατά την οποία γίνεται η προσπάθεια από τον πρόεδρο Λίνκολν της απελευθέρωσης των δούλων και της κοινωνικής εξίσωσής τους. Η περίοδος αυτή εμφανίζεται στο φιλμ ως τραγική καιατιμωτική για το λευκό. Αποκορύφωμα της ταινίας είναι η στιγμή που πλέον ο λευκός δεν μπορεί να αντιμετωπίσει άλλο την «εξαθλίωση» της κοινωνικής εξίσωσης, κι αποφασίζει να ανακαταλάβει την «κυριαρχία» του. Τότε στηνταινία, απεικονίζεται ξεκάθαρα η δημιουργία της πασίγνωστης και απόλυτα ρατσιστικής οργάνωσης Ku Klux Klan, η οποία εμφανίζεται ως ηρωική και σωτήρια. Η ταινίαπροχωράει ακόμη περισσότερο, και παρουσιάζει τις «δράσεις» της οργάνωσης οι οποίες περιλαμβάνουν δολοφονίες, εκφοβισμούς και τραυματισμούς.

99.: Wikipedia, D. W. Griffith, Film Career (http://en.wikipedia.org/wiki/D._W._Griffith#Film_career)

Η ταινία όπως είναι φυσικό, προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις και πολλές οργανώσεις σε διάφορες πόλεις προσπάθησαν να αποτρέψουν την προβολή της. Οι προσπάθειεςαυτές βέβαια αποδείχθηκαν άκαρπες, καθώς η ταινία έβγαλε υπέρογκα κέρδη. Εκείνο όμως που είναι ουσιαστικότερο, είναι πως η συγκεκριμένη ταινία αποτέλεσε εργαλείο προπαγάνδισης και στρατολόγησης μελών της K.K.K., κατά τηδιάρκεια της δεύτερης φάσης της. Αποδεικνύεται έτσι η σημασία και ισχύς που μπορεί να έχει μια κινηματογραφική ταινία για την πειθώ και τη διαμόρφωση μιας ανθρώπινης συνείδησης.

Κρίνεται αναγκαίο από την άλλη να υπογραμμιστεί, πως ενώ το περιεχόμενο της ταινίας είναι πραγματικά εξοργιστικό, δεν πρέπει να επισκιαστεί η σημασία της για τη κινηματογραφική τέχνη και τις πρωτοπορίες που εισήγαγε.

Mr. Smith Goes To Washington (1939) – Frank Capra

Στο συγκεκριμένο κινηματογραφικό έργο, έχουμε μια πιο νηφάλια απεικόνιση μιας ιδέας περί έθνους, η οποία εμφανίζεται χρονικά δύο χρόνια πριν την είσοδο των Η.Π.Α.στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η ζωή του σκηνοθέτη της ταινίας Frank Capra αποτελεί κλασσικό παράδειγμα επίτευξης του λεγόμενου «αμερικάνικουονείρου». Με γονείς αγράμματους Σικελιανούς μετανάστες, κατάφερε να γίνει ένας από τους πιο επιτυχημένους Αμερικάνους σκηνοθέτες και ο πιο ακριβοπληρωμένος στο Χόλυγουντ. Ακόμη, λόγω της θέσης που είχε φτάσει και της ικανότητάς του, ο Capra ήταν ο μοναδικός σκηνοθέτης του οποίου το όνομα εμφανιζόταν πάνω από τον τίτλο και ο μοναδικός που είχε κάθε λόγο στην παραγωγή10. Οι αρχικές του ταινίες ήταν ρομαντικές κωμωδίες στις οποίες οι ταξικές διαφορές που χώριζαν τους ερωτευμένους 1010.-11.: Cinema & Nation, Frank Capra Meets John Doe: Anti-politics in American national identity, pg.33, Charles Lindholm and John A. Hall, Mette Jhort & Scott McKenzie (editors)

πρωταγωνιστές ξεπερνιόνταν από τη δύναμη της αγάπης. Αυτές οι ταινίες του ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς και αναγνωρισμένες από τους κριτικούς. Όμως ο Capra υπέστη μια σοβαρή ψυχική κατάπτωση λόγω της έντονης αμφισβήτησης, από τον ίδιο, του ταλέντου του και των ικανοτήτων του. Αφού κατάφερε να κατευνάσει τη σύγχυση που τον κατέβαλε, αποφάσισε να εμπνεύσει τους συμπολίτες του επαναφέροντας και εκσυγχρονίζοντας στις ταινίες του εθνικούς μύθους11.

Η ταινία «Mr. Smith Goes To Washington» αποτελεί το δεύτερο μέρος της «τριλογίας της κατάθλιψης» του Capra, με εντονότατο το πολιτικό στοιχείο. Η ιστορία της αφορά τον Τζέφερσον Σμιθ (που τον υποδύεται ο James Stewart), οοποίος εκλέγεται στη Γερουσία ως πιόνι των συμφερόντων μιας άλλης ομάδας πολιτικών. Ο ίδιος είναι αρχηγός των προσκόπων, εξαιρετικά αφελής με ανά στιγμές παιδιάστικη συμπεριφορά. Για τα χαρακτηριστικά του αυτά γίνεται συχνάπερίγελος του Τύπου, αλλά και από τους ίδιους τους συναδέλφους του. Η παρουσία του στην πολιτική ξεκινάει λόγω των επιδιώξεων ισχυρών πολιτικών προσώπων, να εισπράξουν παράνομα ένα κυβερνητικό κονδύλι. Στην ταινία η επιθυμία τους αυτή όχι μόνο απεικονίζεται ξεκάθαρα, αλλά μέσα από διαφωτιστικούς διαλόγους των πρωταγωνιστών ο θεατής ενημερώνεται λεπτομερώς για τον τρόπο με τον οποίο στήνεται και εκπληρώνεται παρασκηνιακά μια συνωμοσία για εύκολο πλουτισμό, εις βάρος φυσικά του ίδιου που παρακολουθεί. Ο Σμιθ δε γνωρίζει τίποτα γι’ αυτές τις επιδιώξεις, ενώ ταυτόχρονα ο ίδιος είναι γοητευμένος από τα πατριωτικά και δημοκρατικά ιδεώδη, ζώντας βέβαια σε έναν ονειρικό κόσμο λόγω της αφέλειάς του. Στην πορεία της ταινίας, οι επιδιώξεις του Σμιθ με τους διεφθαρμένους πολιτικούς θα έρθουν σε σύγκρουση. Τότε είναι που ο πολιτικός του μέντορας, και μέλος της ομάδας που στήνει το κόλπο, θα προσπαθήσει να τον πείσει να «χαλαρώνει» τις πεποιθήσεις του, καθώς έτσι

11

λειτουργούν στον «πραγματικό» κόσμο. Τότε ο Σμιθ αποφασίσει να ταχθεί ενάντια στα όσα στοχεύουν, και να αποκαλύψει το σχέδιό τους.

Η ιστορία της ταινίας επικαλείται το μύθο του ατόφιου, ενάρετου ατόμου που βασίζεται αποκλειστικά στην ηθική του. Ο μύθος αυτός βασίζεται στη λογική του ανθρώπου από τη μικρή πόλη της επαρχίας που καταφέρεται ενάντια στα μεγάλα συμφέροντα της αλαζονικής ελίτ, και καταφέρνει να κερδίσει. Η ταινία έκανε μεγάλη επιτυχία, καθώς ο μύθος που κατασκεύασε ερέθισε το συναίσθημα της αμφισβήτησης των Αμερικανών απέναντι στην εξουσία, αλλά και το αίσθημαβαθιάς πίστης στη δικαιοσύνη που τους διακατέχει. Μερικοίπολιτικοί, αντιδρώντας στην απεικόνιση της Γερουσίας ως ένα κέντρο διαφθοράς, θέλησαν να μη διανεμηθεί η ταινία στις αίθουσες και την κατέκριναν ως αντι-αμερικάνικη, χωρίς όμως αποτέλεσμα12.

Η επικρατούσα άποψη εκείνη την εποχή, το Χόλυγουντ δηλαδή, υποστήριζε πως η πολιτική είναι σοβαροφανής και πομπώδης, και άρα, καθόλου ενδιαφέρουσα. Δεν υπήρχε επομένως λόγος να γυρίζονται ταινίες με πολιτικό περιεχόμενο. Η ευτυχία εξαρτάται αποκλειστικά από το άτομο, και γενικότερα όλα θα είναι καλά. Αυτό ήταν και τομήνυμα που εκείνη την εποχή (και όχι μόνο) διέδιδαν σχεδόν όλες οι αμερικανικές ταινίες στο κοινό τους13. Η ταινία του Capra όμως απέδειξε το αντίθετο. Στις ταινίες της τριλογίας του, οι Η.Π.Α. εμφανίζονταν ως ένας χώρος όπου η ενάρετη πολιτική δράση, η αγάπη, η αφέλεια, η γενναιότητα, η ακεραιότητα και η φιλανθρωπία συμβάδιζαν με την πίστη στη δύναμη του ατόμου και την αμφισβήτηση του κατεστημένου14. Μια ολότελα διαφορετική εικόνα του 1212.: Cinema & Nation, Frank Capra Meets John Doe: Anti-politics in American national identity, pg.34, Charles Lindholm and John A. Hall,Mette Jhort & Scott McKenzie (editors)1313.: Cinema & Nation, Frank Capra Meets John Doe: Anti-politics in American national identity, pg.32, Charles Lindholm and John A. Hall,Mette Jhort & Scott McKenzie (editors)1414.: Cinema & Nation, Frank Capra Meets John Doe: Anti-politics in American national identity, pg.35, Charles Lindholm and John A. Hall,

ίδιου έθνους, σε σχέση με εκείνη που είχε κατασκευάσει η προηγούμενη ταινία που εξετάστηκε, το «The Birth Of A Nation».

Επίλογος

Μέσα από την παρουσίαση των δύο αυτών ταινιών, καθίσταταιξεκάθαρη η λειτουργικότητα με την οποία ο κινηματογράφος μπορεί να εντυπώνει κατασκευές στον έλλογο νου. Το ότι οιταινίες αυτές προέρχονται από την ίδια χώρα, δεν αναιρεί αυτήν την ικανότητα, καθώς η δύναμη της απεικόνισης είναιίδια σε κάθε σημείο του πλανήτη, με μοναδικές αλλαγές στααντίστοιχα ιστορικά ενθυμήματα. Όπως συμβαίνει για παράδειγμα με τις ταινίες «The Triumph Of The Will» της Leni Riefenstahl που γυρίστηκε για λογαριασμό της ναζιστικής Γερμανίας, και της ταινίας «Alexander Nevsky» του κορυφαίου κινηματογραφιστή Sergei Eisenstein (οι οποίες δεν παρουσιάζονται εδώ για λόγους έκτασης). Τα παραδείγματα βέβαια δεν περιορίζονται χρονικά στις αρχές του προηγούμενου αιώνα έως και λίγο πριν το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το έθνος εξακολουθεί να απεικονίζεται και να κατασκευάζεται κινηματογραφικά μέχρι σήμερα, με πολύ πρόσφατο παράδειγμα την ταινία «Lincoln» του Steven Spielberg, ή και στην εγχώρια παραγωγή ξεκάθαρα όλη η φιλμογραφία του Γιάννη Σμαραγδή.

Συμπεραίνοντας, ο κινηματογράφος πέρα από αναγνωρισμένο γνωστικό εργαλείο, επαληθεύει τη σύζευξη των θεωριών των Gellner-Deutsch. Καθώς σήμερα, οι πάντες έχουν οικειοποιηθεί με το κινηματογραφικό μέσο, ουσιαστικά τις ταινίες, οι οποίες έχουν στον πυρήνα τους ένα εδραιωμένο γλωσσικό σύστημα, προκαλώντας συγκεκριμένα συναισθήματα σε πλατιές μάζες ανθρώπων, ενεργοποιώντας την κοινωνική επικοινωνία. Ταυτόχρονα, δεν πρέπει να επισκιαστεί ο απώτερος σκοπός που μπορεί να ενέχει σε ένα έργο, ο

Mette Jhort & Scott McKenzie (editors)

οποίος είναι είτε προπαγανδιστικός είτε διαστρεβλωτικός ως προς την πραγματική εικόνα που έχει ένα θέμα το οποίο θα απεικονιστεί κινηματογραφικά. Ο κινηματογράφος είναι μια εκπληκτική τέχνη, που όμως όπως κάθε τέχνη, μπορεί και χρησιμοποιείται για σκοπούς όχι πάντα αγαθούς ή και καλλιτεχνικούς.