Η μορφή του πολιτεύματος_Σημειώσεις από Παντελή

Μυλωνά Λίνα_2014 [Η ΜΟΡΦΗ ΣΟΤ ΠΟΛΙΣΕΤΜΑΣΟ_ΠΑΝΣΕΛΗ Α._ΕΛ. 68-88]

Σελίδα 1 από 17

ΘΕΜΑ 1ο

Η μορφή του πολιτεύματος & οι διακρίσεις του.

Έννοια πολιτεύματος:

Σο πολίτευμα αποτελεί τον σκελετό του ουσιαστικού υντάγματος. Ειδικότερα, το

σύστημα σχηματισμού της κρατικής εξουσίας ονομάζεται μορφή του πολιτεύματος.

Σα υπόλοιπα στοιχεία αποτελούν τις οργανωτικές βάσεις (ή θεμελιώδεις αρχές)

του πολιτεύματος. Η μεταβολή ενός κανόνα δικαίου του ουσιαστικού υντάγματος

δεν συνεπάγεται μεταβολή του πολιτεύματός του παρά μόνο όταν αυτή είναι τόσο

σημαντική, ώστε να ανατρέπει τη συνολική ισορροπία του συνταγματικού

συστήματος. Για παράδειγμα, ολόκληρη η συνταγματική αναθεώρηση του 1986 ή του

2001 δεν μεταβάλλει το πολίτευμα, ενώ αντίθετα, η κατάργηση της Γερουσίας το

1935 αποτελεί μεταβολή του πολιτεύματος. Ση μορφή του πολιτεύματος την

καθορίζει συνεπώς η φύση του κυρίαρχου οργάνου δηλαδή το ποιος αποτελεί το

κυρίαρχο όργανο στο συγκεκριμένο κράτος. Οπότε θα εξετάσουμε τις μορφές που

παίρνει το πολίτευμα σε διάφορα κράτη.

Σύμφωνα με την παραδοσιακή διδασκαλία (αριστοτελική διάκριση):

Καθοριστική σημασία για το κράτος έχει το πόσοι έχουν την κυριαρχία μέσα σε αυτό

δηλαδή ένας ή λίγοι ή πολλοί. Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί δηλαδή τυπικό κριτήριο,

την αριθμητική συγκρότηση του κυρίαρχου οργάνου. Επιπλέον όμως χρησιμοποιεί

και δεύτερο κριτήριο, που είναι το συμφέρον εκείνου υπέρ του οποίου το κυρίαρχο

όργανο ασκεί την εξουσία. Έτσι όταν η εξουσία ασκείται προς το κοινό συμφέρον το

πολίτευμα είναι ορθό. Ενώ αντίθετα όταν η εξουσία ασκείται προς το συμφέρον

μόνο όσων αποτελούν το κυρίαρχο όργανο, έχουμε παρεκβάσεις από τις ορθές

μορφές. Επομένως, σύμφωνα με την αριστοτελική διάκριση προκύπτουν οι εξής

μορφές πολιτεύματος:

Κυρίαρχο όργανο Ορθές μορφές πολιτεύματος Παρεκβάσεις

Ένας Βασιλεία Συραννίδα

Λίγοι Αριστοκρατία Ολιγαρχία

Πολλοί Πολιτεία (Δημοκρατία) Δημοκρατία (Οχλοκρατία)



ήμερα ο όρος μονοκρατία χαρακτηρίζει το μονομελές κυρίαρχο όργαο και ο όρος

ολιγοκρατία το ολιγομελές. Κάθε μορφή έχει πλεονεκτήματα αλλά και

μειονεκτήματα. Όταν κυβερνά ένας, οι αποφάσεις λαμβάνονται γρηγορότερα και η

εκτέλεσή τους είναι αποτελεσματικότερη όμως μπορεί να δρα αποκλειστικά για να

ικανοποιεί τις ιδιοτροπίες του. Όταν κυβερνούν λίγοι η άσκηση της εξουσίας είναι

γενικά καλύτερη αλλά για να διατηρούν τα προνόμιά τους δρουν σύμφωνα με το

συμφέρον τους. Όταν κυβερνούν πολλοί προστατεύουν την ελευθερία και την ισότητα

όμως η δράση τους μπορεί να αντίκειται στο κοινό συμφέρον.

Η πολιτική επιτυχία της Ρώμης σε αντίθεση με την αποτυχία των Ελλήνων καλεί σε

αναζήτηση των αιτίων. Η επιτυχία αυτή οφείλεται στο μεικτό της πολίτευμα που είχε

στοιχεία μονοκρατικά (ύπατους, δικτάτορα), αριστοκρατικά (σύγκλητο) αλλά και

δημοκρατικά (λαϊκές συνελεύσεις) ώστε ανάλογα με τις περιστάσεις έλυναν τα

προβλήματα με τον αποτελεσματικότερο τρόπο. Έτσι ανώτερη μορφή πολιτεύματος

αποτελεί η μεικτή που συγκεντρώνει τα πλεονεκτήματα όλων των μορφών και δεν έχει

κανένα μειονέκτημα. Σο ζήτημα πλέον είναι η κατανομή των εξουσιών (αρμοδιοτήτων)

ανάμεσα στον ένα, στους λίγους και στους πολλούς.

Η κριτική στην τριττή αριστοτελική διάκριση είναι ότι ένα κράτος είναι δύσκολο να το

διοικεί ένας και σίγουρα πιο δύσκολο να το διοικεί όλος ο λαός. χεδόν όλα τα κράτη

σήμερα διακηρύσσουν ότι έχουν δημοκρατία και κανένα ότι έχει μεικτό πολίτευμα. Η

άλλη λύση είναι το κυρίαρχο όργανο να είναι λίγοι αλλά να αντλούν την εξουσία τους

από τους πολλούς, με αυτόν τον τρόπο διασώζεται η δημοκρατία ως μορφή

πολιτεύματος και διακρίνεται σε άμεση και έμμεση ή αντιπροσωπευτική. Άμεση

δημοκρατία έχουμε όταν ο ίδιος ο λαός ασκεί την εξουσία και αντιπροσωπευτική

δημοκρατία έχουμε όταν όσοι ασκούν την εξουσία το κάνουν στο όνομα του λαού ο

οποίος εκλέγει τους σημαντικότερους από αυτούς. Έτσι στην αντιπροσωπευτική

δημοκρατία οι κυβερνώντες (το κυρίαρχο όργανο που έχει το τεκμήριο της

αρμοδιότητας) είναι αντιπρόσωποι του λαού και η θέληση που εκφράζουν δεν είναι η

δική τους αλλά του ίδιου του λαού. Η σύμπτωση όμως των δύο θελήσεων απλώς

τεκμαίρεται δεν αποδεικνύεται. Η θέληση των αντιπροσώπων είναι αποκλειστικά δική

τους.



Οι σύγχρονες διακρίσεις του πολιτεύματος:

Δημοκρατική και αυταρχική μορφή πολιτεύματος: Η μορφή του πολιτεύματος

καθορίζεται εδώ με κριτήριο την ελευθερία. Οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι όταν

υπόκεινται μόνο στη βούληση τη δική τους και όχι κάποιου άλλου. Οι

άνθρωποι όμως υπόκεινται σε κανόνες δικαίου. Όταν τους κανόνες αυτούς τους

παράγουν όλοι όσοι υπόκεινται σε αυτούς τότε οι συγκεκριμένοι άνθρωποι είναι

ελεύθεροι και επικρατεί σύστημα αυτονομίας. Όταν αντίθετα, τους κανόνες

δικαίου τους παράγουν άλλοι και δεν υπάρχει σύμπτωση βουλήσεως όσων τους

παράγουν και όσων υπόκεινται σε αυτούς τότε όσοι υπόκεινται σε αυτούς τους

κανόνες δεν είναι ελεύθεροι και επικρατεί ετερονομία. την πρώτη περίπτωση η

μορφή του πολιτεύματος ονομάζεται δημοκρατία ενώ στη δεύτερη περίπτωση

ονομάζεται αυταρχία. την αντιπροσωπευτική δημοκρατία μπορεί τους

κανόνες δικαίου να τους παράγουν οι αντιπρόσωποι όμως οι τελευταίοι είναι

εκλεγμένοι από το λαό και τεκμαίρεται ότι για να εξασφαλίσουν την

επανεκλογή τους από το λαό, προσπαθούν και συμμορφώνονται προς τη

θέληση των ψηφοφόρων τους που υπόκεινται στους κανόνες δικαίου. την

Ελλάδα, η μορφή του πολιτεύματος είναι δημοκρατική κατά τη βασιλευόμενη

και αβασίλευτη δημοκρατία ενώ είναι αυταρχική κατά την απόλυτη μοναρχία,

τους δικτάτορες, τις κυβερνήσεις του εξωτερικού και τις de facto κυβερνήσεις

των ετών 1944-1946 και 1974.

Υιλελεύθερη και ολοκληρωτική μορφή πολιτεύματος: Κριτήριο εδώ δεν είναι το

ποιος παράγει τους κανόνες δικαίου, αλλά τι ρυθμίζουν με τους κανόνες

δικαίου και μέχρι ποιο σημείο. Όταν η εξουσία ρυθμίζει μόνο ορισμένα

θέματα και τα περισσότερα θέματα τα ρυθμίζει η ιδιωτική αυτονομία τότε η

μορφή του πολιτεύματος είναι φιλελεύθερη. Αντίθετα, όταν η εξουσία τα

ρυθμίζει όλα ή τουλάχιστον τα περισσότερα και δεν αφήνει τίποτα στην ιδιωτική

αυτονομία (=ελευθερία των ατόμων) τότε η μορφή του πολιτεύματος είναι

ολοκληρωτική. Κοινωνία των πολιτών είναι το σύνολο των πολιτών, όταν το

παρατηρούμε ανεξάρτητα από το κράτος. Όταν το κράτος και η κοινωνία των

πολιτών παραμένουν διακριτά τότε η μορφή του πολιτεύματος είναι

φιλελεύθερη ενώ είναι ολοκληρωτική όταν το κράτος τείνει να καταλάβει όλη τη

σφαίρα των πολιτών. ύστημα δημοκρατικό και ολοκληρωτικό δεν φαίνεται να

υπάρχει, σε αυτό το σύστημα ο λαός θέτει τους κανόνες δικαίου αλλά οι



κανόνες δικαίου εξαφανίζουν τις ατομικές ελευθερίες. Αντίθετα σύστημα

φιλελεύθερο και αυταρχικό έχει υπάρξει, εδώ τους κανόνες δικαίου δεν τους

παράγουν όσοι υπόκεινται σε αυτούς αλλά οι κανόνες δικαίου εξασφαλίζουν

ατομικές ελευθερίες πχ το σύστημα της «φωτισμένης δεσποτείας».

Παραδείγματα φιλελεύθερης μορφής πολιτεύματος αποτελούν οι de facto

κυβερνήσεις των ετών 1944-1946 και 1974 ενώ ολοκληρωτικής αποτελεί η de

facto «Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση» 1947-1949.

Πολυαρχική και μη πολυαρχική μορφή πολιτεύματος; Κριτήριο εδώ είναι το αν

ο αγώνας για την εξουσία έχει οργανωθεί νομικά. Όταν συμβαίνει αυτό η

μορφή του πολιτεύματος είναι πολυαρχική ενώ όταν ο αγώνας απαγορεύεται

νομικά η μορφή του πολιτεύματος είναι μη πολυαρχική (=μονοαρχική). Εδώ

εννοούμε ότι όταν η διεκδίκηση (αγώνας) της εξουσίας γίνεται «ανοιχτά»

συμμετέχουν σε αυτή πολλές αρχές το πολίτευμα είναι πολυαρχικό ενώ όταν η

διεκδίκησης της εξουσίας γίνεται «μυστικά» (τουλάχιστον στον 20ο αιώνα

γινόταν από ένα μοναδικό νόμιμο κόμμα) τότε η μορφή του πολιτεύματος είναι

μοναρχική αλλά και ολοκληρωτική και αυταρχική. Παραδείγματα

πολυαρχικής μορφής πολιτεύματος αποτελούν η συνταγματική μοναρχία του

Όθωνα και οι de facto κυβερνήσεις 1944-1946 και 1974 ενώ μη πολυαρχική η

απόλυτη μοναρχία του Όθωνα και οι δικτατορίες.

Μορφή πολιτεύματος με συγκεντρωμένη και με χωρισμένη εξουσία: Κριτήριο

εδώ είναι οι ρυθμιστικές αρμοδιότητες των κρατικών οργάνων. Όταν

συγκεντρώνονται σε ένα κρατικό όργανο (ένας άνθρωπος) ή ενός συνόλου

ανθρώπων τότε έχουμε την πρώτη περίπτωση της αμιγούς μορφής

πολιτεύματος και όταν η εξουσία χωρίζεται σε περισσότερα πρόσωπα ή

ομάδες τότε έχουμε τη δεύτερη περίπτωση και μιλάμε για μεικτή μορφή

πολιτεύματος. Η διάκριση αυτή έχει μεγάλη σημασία για το συνταγματικό

δίκαιο καθώς από αυτή τη διάκριση στηρίζεται όλη η θεωρία του χωρισμού των

εξουσιών με τον οποίο εξασφαλίζεται η ελευθερία των ατόμων. Παραδείγματα

συγκέντρωσης εξουσίας υπάρχει κατά την απόλυτη μοναρχία, την κυβερνώσα

βουλή της μεσοβασιλείας (1862-1863), τις δικτατορίες και τις de facto

κυβερνήσεις 1944-1946 και 1974 ενώ χωρισμός εξουσιών κατά τη

συνταγματική μοναρχία και τη βασιλευόμενη και αβασίλευτη δημοκρατία.



Όσο πιο αυτόνομα είναι τα υποσυστήματα μέσα στο κράτος πχ ΟΣΑ, πολιτικά

κόμματα, ομάδες συμφερόντων κλπ τόσο μεγαλύτερη είναι η διαφοροποίηση

των «λειτουργιών».

Από τα 4 ζεύγη χαρακτηρισμών (ανεξάρτητα μεταξύ τους) θεωρητικά υπάρχουν 16

μορφές πολιτεύματος. Κάθε κριτήριο όμως έχει σχετική αξία. Για αυτό πρέπει να

λαμβάνουμε υπόψη μας και τη τριττή αριστοτελική διάκριση της εξουσίας. Σήμερα

στην Ευρώπη και όχι μόνο ως ιδεώδης μορφή πολιτεύματος είναι η

δημοκρατική, φιλελεύθερη, πολυαρχική και με χωρισμό των εξουσιών. Αυτή

είναι η σύγχρονη δημοκρατία.

Παρά την υπεροχή των παραπάνω 4 κριτηρίων στην πράξη οι ιστορικοί τύποι είναι

βάση της τριττής αριστοτελικής διάκρισης την οποία την συμπληρώνει μια τέταρτη

κατηγορία: τα μεικτά πολιτεύματα. Με την κατηγορία των μεικτών πολιτευμάτων

καλύπτουμε στην κυριολεξία πραγματικές περιπτώσεις που δεν είναι ούτε

μονοκρατίες ούτε δημοκρατίες.

Μάλιστα, όταν ένα ιδρύεται ένα κράτος (πχ η Ελλάς το 1821) ή όταν καταλύεται ένα

πολίτευμα δημιουργείται ένα πολίτευμα. Η προέλευσή του μοιραία παράνομη αλλά

μόλις η νέα νομική κατάσταση σταθεροποιηθεί σχηματίζεται μια νέα έννομη τάξη. Αν

αποτύχει, η κατάσταση που επικρατεί αποφασίζει κατά πόσο θα αναγνωρίσει ή όχι τις

πράξεις που εξέδωσε η de facto κυβέρνηση. Μολονότι λοιπόν η de facto κυβέρνηση

•Δημοκρατία: οι ίδιοι που παράγουν τουσ κανόνεσ δικαίου υπόκεινται και ςε αυτοφσ

•Αυταρχία: άλλοι παράγουν κανόνεσ δικαίου και τουσ εφαρμόηουν ςε άλλουσΔθμοκρατικι & αυταρχικι μορφι

πολιτεφματοσ

•Φιλελεφθερη: θ εξουςία ρυκμίηει λίγα κζματα τα υπόλοιπα τα ρυκμίηει θ ιδιωτικι αυτονομία

•Ολοκληρωτική: θ εξουςία ρυκμίηει τα πάντα και δεν αφινει τίποτα ςτθν ιδιωτικι αυτονομία

Φιλελεφκερθ & ολοκλθρωτικι μορφι πολιτεφματοσ

•Πολυαρχική: θ διεκδίκθςθ τθσ εξουςίασ γίνεται «ανοιχτά» από πολλζσ αρχζσ (κόμματα)

•Μονοαρχική: θ διεκδίκθςθ τθσ εξουςίασ γίνεται «κλειςτά-μυςτικά» από μία αρχι (κόμμα)

Πολυαρχικι & μοναρχικι μορφι πολιτεφματοσ

•Αμιγήσ: οι αρμοδιότθτεσ όλεσ είναι ςυγκεντρωμζνεσ ςε ζνα κρατικό όργανο (ζνασ άνκρωποσ)

•Μεικτή: οι αρμοδιότθτεσ και θ εξουςία χωρίηεται ςε περιςςότερουσ ανκρώπουσ (κρατικά όργανα)

Μορφι πολιτεφματοσ με ςυγκεντρωμζνθ & με χωριςμζνθ

εξουςία



θεωρείται παράνομη το γεγονός ότι για μικρό χρονικό διάστημα έχει ασκήσει εξουσία

δεν μπορεί να αγνοηθεί.

Η de facto κατάσταση τείνει πάντοτε να γίνει de jure δηλαδή να αποκτήσει

νομιμοποίηση. Αυτό γίνεται με την πάροδο του χρόνου. Για να ιδρυθεί όμως

δημοκρατικό πολίτευμα απαιτούνται εκλογές που απαιτεί ικανή προπαρασκευή.

υνεπώς, μιλάμε για de facto κυβερνήσεις μόνο όταν οδηγούν σε δημοκρατία.

Παραδείγματα αποτελούν οι de facto κυβερνήσεις μετά την απελευθέρωση (1944-

1946), την de facto κυβέρνηση Κονδύλη από την ανατροπή της δικτατορίας

Παγκάλου έως τις εκλογές του 1926.



ΘΕΜΑ 2ο

Η εξέλιξη της δημοκρατικής μορφής του πολιτεύματος από την

αρχαιότητα έως τους νεότερους χρόνους.

Η λέξη δημοκρατία έχει τη ρίζα της στα Ελληνικά και κατά λέξη σημαίνει

διακυβέρνηση από τον λαό. υνήθως υποστηρίζεται ότι η δημοκρατική διακυβέρνηση

έχει τις ρίζες της στις πόλεις – κράτη της αρχαίας Ελλάδας όπου υπήρχε άμεση

δημοκρατία. Όμως στην πραγματικότητα, οι Έλληνες έδωσαν τη λέξη όχι το μοντέλο.

Οι παραδοχές και πρακτικές των Ελλήνων ήταν πολύ διαφορετικές από αυτές των

σύγχρονων δημοκρατιών.

Σα κύρια χαρακτηριστικά της δημοκρατίας διαμορφώνονται από την αρχαιότητα

όπου ανατίθεται η εξουσία σε όλους τους πολίτες, εκφράζονται όλες οι γνώμες

ελεύθερα και υπάρχει ισότητα μεταξύ τους. τη λήψη των αποφάσεων

χρησιμοποιείται ο κανόνας της πλειοψηφίας.

Η δημοκρατία της αρχαιότητας με την δημοκρατία των νεότερων χρόνων είναι στην

ουσία όμοιες με τις εξής χαρακτηριστικές διαφορές: η αρχαία δημοκρατία ήταν

μειοψηφική διότι οι μέτοικοι, οι δούλοι και οι γυναίκες δεν ψήφιζαν, ήταν άμεση που

όξυνε τον μειοψηφικό της χαρακτήρα και δεν υπήρχαν συστήματα ελέγχου και τέλος

δεν ήταν φιλελεύθερη διότι στην αρχαιότητα θεωρούνταν ελευθερία να μετέχεις στη

διεύθυνση των δημοσίων υποθέσεων και όχι η ελεύθερη δράση των πολιτών.

Στους νεότερους χρόνους η δημοκρατία είναι γέννημα και θρέμμα του

προτεσταντισμού (δηλαδή διαμαρτυριών). Ο Προεσταντισμός είναι θρησκευτικό

κίνημα που εμφανίστηκε το 16ο αιώνα μ.Φ. στην κεντρική και δυτική Ευρώπη με την

ονομασία μεταρρύθμιση ή διαμαρτύρηση. Αρχικά εμφανίστηκε ως θρησκευτικό

κίνημα που μεταλλάχθηκε σε πολιτικό κίνημα. Ο βασικότερος υποστηρικτής του

ήταν ο Μαρτίνος Λούθηρος. Η λουθηριανή Εκκλησία πρέσβευε τα εξής βασικά

δόγματα: η Αγία Γραφή μπορεί να ερμηνεύεται κατά συνείδηση. Η ιεροσύνη δεν είναι

ιδιαίτερο μυστήριο, αλλά μπορεί να γίνει ιερέας κάθε θνητός. Ο γάμος είναι θεμιτός

για τους ιερείς. Η Θεία Λειτουργία δεν χρειάζεται να γίνεται μόνο στη λατινική αλλά

και σε άλλες γλώσσες.



Το περιεχόμενο της νεότερης δημοκρατίας το διαμορφώνουν δύο παράγοντες,

οι αγγλικοί θεσμοί και η πολιτική φιλοσοφία του 17ου (Λοκ) και 18ου αιώνα,

που θεωρούνται ως έμμεσες πηγές του συνταγματικού δικαίου όλων των

δημοκρατικών κρατών. Η Αγγλία με τους θεσμούς που επινοεί λύνει πρώτη το

πρόβλημα της πολιτικής ελευθερίας. Επιπλέον, η πολιτική φιλοσοφία του

διαφωτισμού προσφέρει το ουσιαστικό περιεχόμενο της νεότερης δημοκρατίας. Από

το αγγλικό πολίτευμα προέρχονται η προστασία των δικαιωμάτων και το

αντιπροσωπευτικό σύστημα, η κυβέρνηση και η υπουργική ευθύνη που είναι

χαρακτηριστικά μόνο του κοινοβουλευτικού συστήματος. Σα κείμενα των μεγάλων

επαναστάσεων περιλαμβάνουν την λαϊκή κυριαρχία, τον χωρισμό των εξουσιών, την

προστασία των ατομικών δικαιωμάτων και την υπεροχή του υντάγματος έναντι των

νόμων. Σο πολίτευμα στην Ευρώπη γίνεται πρώτα αντιπροσωπευτικό, μετά

φιλελεύθερο και στο τέλος δημοκρατικό. Η εξέλιξη αυτή με εξαιρέσεις ολοκληρώνεται

στις αρχές του 20ου αιώνα.

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η φιλελεύθερη αντίληψη της δημοκρατίας θεωρείται

κάτι σαν αυτονόητο όμως προβάλλεται μια νέα αντίληψη, η μαρξιστική αντίληψη

για τη δημοκρατία που εμφανίζεται μετά τη ρωσική επανάσταση το 1917. Η

μαρξιστική αντίληψη για τη δημοκρατία βασίζεται στην υπεροχή της ελευθερίας του

ατόμου έναντι της ισότητας. Η ατομική ελευθερία σημαίνει ότι κάθε άτομο μπορεί να

κάνει ότι θέλει. Όταν όμως η πολιτική εξουσία επιτάσσει ορισμένη συμπεριφορά, το

άτομο παύει να είναι ελεύθερο και συνεπώς σημαίνει ότι ελευθερία υπάρχει μόνο

όταν το θελήσει το κράτος. Αυτό συμβαίνει σε κοινωνίες που δεν λαμβάνονται

αποφάσεις με πλειοψηφία αλλά με ομοθυμία όπως στις αρχαϊκές κοινωνίες όπου δεν

υπάρχει διάλογος. Από την άλλη όμως η άσκηση της ελευθερίας δημιουργεί

ανισότητα και η επιδίωξη της ισότητας περιορισμό της ελευθερίας. Έτσι κατά την

μαρξιστική αντίληψη την ελευθερία του τύπου την έχει μόνο όποιος έχει εφημερίδα.

Η κοινωνική και οικονομική ισότητα οδηγεί στην κατάργηση της ατομικής

ιδιοκτησίας και των κοινωνικών τάξεων. Μόνο ένα κόμμα επιτρέπεται, λειτουργεί

μυστική αστυνομία και οι κυβερνώντες επιλέγονται εκ των άνω και δεν υπόκεινται σε

έλεγχο. Επειδή σε κάθε εκλογή κατεβαίνει μόνο ένας υποψήφιος οι πολίτες ψηφίζουν

αλλά δεν εκλέγουν. τη οβιετική Ένωση όλη αυτή η ολοκληρωτική κομματική

δικτατορία καταρρέει οικονομικά το 1991 και αφήνει το κράτος και την κοινωνία των

πολιτών σε διάλυση επειδή δεν είχαν οργανώσει κρατικό μηχανισμό αλλά ένα



τεράστιο παρακράτος που αποτελούσε τον κύριο κοινωνικό ιστό πριν εξαφανισθεί.

Μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου γίνεται ευκολότερα δεκτό ότι η ελευθερία φέρνει

την ισότητα και η ισότητα την ελευθερία.

Σήμερα η δημοκρατία ταυτίζεται με τη φιλελεύθερη δημοκρατία που είναι

πολυαρχική και με χωρισμό των εξουσιών. Δημοκρατία είναι αυτό που ο Λίνκολν

συνοψίζει ως «το πολίτευμα του λαού, από τον λαό για τον λαό». Δηλαδή ένα κράτος

έχει δημοκρατικό πολίτευμα όταν ο μέγιστος αριθμός κυβερνώντων συμμετέχει στην

άσκηση της εξουσίας που την ασκεί για το συμφέρον του λαού. Ισχύει ο κανόνας της

πλειοψηφίας στις αποφάσεις. Η μειοψηφία δεν κυβερνά αλλά μετέχει στη λήψη των

αποφάσεων. Η ελευθερία δεν είναι απόλυτη αλλά περιορίζεται διαμέσου της

προστασίας των κοινωνικών δικαιωμάτων. Έτσι, η πλειοψηφία κυβερνά, η μειοψηφία

το αποδέχεται, με την προϋπόθεση ότι η πλειοψηφία είναι προσωρινή. Αυτός είναι ο

μόνος δυνατός συμβιβασμός της δημοκρατίας και της ελευθερίας. τη δημοκρατία

συρρέουν οι 4 χαρακτηρισμοί: δημοκρατική, πολυαρχική, φιλελεύθερη και με

χωρισμένες εξουσίες.

Τα προβλήματα που απορρέουν από την φιλελεύθερη δημοκρατία είναι: ότι

επειδή η φιλελεύθερη δημοκρατία είναι εξαιρετικά ευπαθής δηλαδή ενώ προστατεύει

τα δικαιώματα του ανθρώπου, επιτρέπει τη χρήση τους και για σκοπούς αντίθετους

προς τις αρχές της με αποτέλεσμα να κινδυνεύει όλο το σύστημα δηλαδή ο

δημοκρατικός και φιλελεύθερος χαρακτήρας του. Αυτό συμβαίνει και με τα ατομικά

και πολιτικά δικαιώματα πχ ο Φίτλερ ανέβηκε στην εξουσία με νόμιμο τρόπο. τη

δημοκρατία όλες οι γνώμες έχουν την ίδια αξία. Αν το κράτος παραμένει ουδέτερο

τότε η συγκέντρωση ισχύος από ιδιώτες αποβαίνει σε βάρος της ισότητας και

φαλκιδεύεται ο ανταγωνισμός, οι νόμοι της αγοράς αλλά και ο φιλελεύθερος

χαρακτήρας του πολιτεύματος.

Μετά την μεταπολεμική περίοδο η πολιτική εξουσία καλείται να δώσει τεχνοκρατικές

λύσεις ενώ ο πολιτικός δεν είναι επαγγελματίας για να αντιμετωπίσει τέτοια θέματα

και οι ειδικοί που δίνουν τέτοιες συμβουλές γίνονται πολιτικοί με αποτέλεσμα η

δημοκρατία να πάσχει. Η μεγάλη ανάπτυξη της γραφειοκρατίας επιτρέπει σε στελέχη

να λαμβάνουν αποφάσεις προς δικό τους συμφέρον και να ακυρώνουν πράξεις της

πολιτικής εξουσίας για τον ίδιο λόγο. Ωστόσο δεν ανατρέπεται η γενική εικόνα της



δημοκρατίας. Η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν υπόσχεται ευτυχία ούτε έχει απάντηση

για τα πάντα. Οι κυβερνώντες δεν κατέχουν επιστημονική κατάρτιση και ενδέχεται να

πλανηθούν ή απατηθούν. Σότε όμως θα αποκατασταθούν από άλλους που και αυτοί

με τη σειρά τους θα έχουν την ίδια τύχη αν προκύψει το ίδιο θέμα διότι χωρίς

εναλλαγή στην εξουσία δεν υπάρχει δημοκρατία. Αυτή η αντικατάσταση των

προσωπικών φορέων είναι ο λόγος που δεν ανατρέπεται το δημοκρατικό πολίτευμα.



ΘΕΜΑ 3ο

Ποια είναι τα είδη της μονοκρατίας και της ολιγοκρατίας;

Συγκρίνετε τα είδη μεταξύ τους & αναφέρατε ιστορικά

προηγούμενα.

Τύποι μονοκρατίας υπάρχουν πριν από την εμφάνιση της δημοκρατίας και μάλιστα

ορισμένοι από αυτούς επιβιώνουν ακόμα. Έτσι διακρίνουμε τις μονοκρατίες σε

κλασικές και σε σύγχρονες και εν συνεχεία τις κλασικές τις διακρίνουμε σε απόλυτη

μοναρχία, τυραννίδα και προσωρινή δικτατορία και τις σύγχρονες μονοκρατίες σε

λαϊκή μονοκρατία και στρατιωτική δικτατορία.

Κλασικές μονοκρατίες:

Απόλυτη μοναρχία: Είναι το πολίτευμα όπου ένας, ο μονάρχης, είναι φορέας

της απόλυτης εξουσίας στο κράτος, χωρίς να περιορίζεται από κάποιο

ύνταγμα. Φαρακτηριστικά της απόλυτης μοναρχίας είναι ότι ο μονάρχης δεν

μπορεί να αλλάξει και ότι η εξουσία του «ελέω Θεού» μονάρχη υπόκειται στους

«θεμελιώδεις νόμους του βασιλείου». Η απόλυτη μοναρχία διακρίνεται από την

τυραννίδα στο γεγονός ότι ο μονάρχης βρίσκει όριο στα ιδιωτικά δικαιώματα

των φυσικών προσώπων, ιδίως στην ιδιοκτησίας τους. Παραδείγματα απολύτων

μοναρχιών είναι τα διάφορα Βασίλεια, Εμιράτα, Πριγκιπάτα όπου ο Μονάρχης

Μονοκρατίεσ

Κλαςικέσ

μονοκρατίεσ

Απόλυτθ μοναρχία

ΤυραννίδαΠροςωρινι δικτατορία

φγχρονεσ μονοκρατίεσ

Λαϊκι μονοκρατία

Στρατιωτικι δικτατορία



ασκεί απόλυτη εκτελεστική και νομοθετική εξουσία «ελέω Θεού». Απόλυτη

μοναρχία είχε και η Ελλάδα από τις 25/01/1833 που ήρθε ο Όθων μέχρι

03/09/1843 που έγινε η Επανάσταση της 3ης επτεμβρίου η οποία κατέληξε

στην παραχώρηση συντάγματος από τον Όθωνα και στη μετάβαση του κράτους

στη συνταγματική μοναρχία.

Συραννίδα: ε αντίθεση με την απόλυτη μοναρχία, την τυραννίδα την

χαρακτηρίζει η αυθαιρεσία και στην προέλευση και στη μεταβίβαση και στην

άσκηση της εξουσίας. τη σύγχρονη εποχή, πολλές δικτατορίες είναι ορθότερο

να τις χαρακτηρίζουμε τυραννίδες. Παραδείγματα τυραννίδων αποτελούν ο

Αμίν (1971-1979) στην Ουγκάντα και ο Μποκάσα (1966-1977) στην Κεντρική

Αφρική. την Ελλάδα, η σύντομη δικτατορία του στρατηγού Κονδύλη το 1935

δεν είναι τυραννίδα διότι μεταβιβάζει την εξουσία στον Γεώργιο τον Β’.

Προσωρινή δικτατορία: την προσωρινή δικτατορία η εξουσία συγκεντρώνεται

στα χέρια ενός αλλά αυτό γίνεται σύμφωνα με ισχύοντες κανόνες δικαίου ώστε

να αντιμετωπιστούν έκτακτες ανάγκες του κράτους και πάντοτε για

περιορισμένο χρόνο. Η συγκέντρωση αυτή της εξουσίας επιφέρει αναστολή των

ατομικών δικαιωμάτων. Όταν η κρίση τελειώσει, τα όργανα του κράτους

ανακτούν τις αρμοδιότητές τους και οι πολίτες τα δικαιώματά τους. Η

δικτατορία αυτή διαφέρει από την απόλυτη μοναρχία γιατί περιορίζεται

χρονικώς και από την τυραννίδα διότι δεν έχει αυθαίρετη προέλευση.

Παράδειγμα αποτελεί το άρθρο 16 του γαλλικού υντάγματος που επιτρέπει

στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας να κηρύσσει προσωρινή δικτατορία όταν

απειλούνται οι δημοκρατικοί θεσμοί, η ανεξαρτησία του Έθνους, η

ακεραιότητα του εδάφους της ή απειλείται η εκτέλεση των διεθνών

υποχρεώσεών της χώρας. την Ελλάδα το άρθρο 48 του υντάγματος επιτρέπει

στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας σε εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις όπως σε

περίπτωση πολέμου, επιστράτευσης εξαιτίας εξωτερικών κινδύνων ή άμεσης

απειλής της εθνικής ασφάλειας ή έχει εκδηλωθεί ένοπλο κίνημα για ανατροπή

του δημοκρατικού πολιτεύματος την κήρυξη της χώρας σε κατάσταση

πολιορκίας για 15 ημέρες και τα μέτρα αίρονται αυτοδικαίως μόλις λήξουν οι

προθεσμίες και εφόσον δεν παρατείνονται από τη βουλή και σε κάθε

περίπτωση μέχρι τη λήξη του πολέμου. Και στις δύο περιπτώσεις όμως

υπάρχουν ορισμένες εγγυήσεις για τα δικαιώματα των πολιτών.



Σύγχρονες μονοκρατίες:

Λαϊκή μονοκρατία: Εδώ η συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια ενός έχει

χαρακτήρα μόνιμο. Ο οδηγητής (πχ Υύρερ, Ντούτσε) προσωποποιεί την

κρατική εξουσία και θεωρείται ότι εκφράζει το λαό και δεν του επιβάλλεται ενώ

στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίθετο δηλαδή ο λαός προσχωρεί

«ομοθύμως» και πολλές φορές με τη βία. Τπάρχει μόνο ένα κόμμα το οποίο

καταντά νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου. Ο οδηγητής σωρεύει πολλά

κρατικά και κομματικά αξιώματα, ώστε να κατέχει όλη την εξουσία. Επιπλέον,

το κράτος καταλαμβάνει σχεδόν όλες τις εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής και

έτσι επικρατεί ολοκληρωτισμός. Παραδείγματα αποτελούν το φασιστικό

πολίτευμα στην Ιταλία, το ναζιστικό στη Γερμανία και το σταλινικό στην

οβιετική Ένωση. την Ελλάδα λαϊκή μονοκρατία αποτελεί η μορφή του

πολιτεύματος της «Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης της Ελεύθερης

Ελλάδας» από το 1947 έως το 1949 από τον Ν. Ζαχαριάδη.

τρατιωτική δικτατορία: Όταν το υφιστάμενο πολίτευμα φαίνεται να μην

επιβάλλεται και να μην επιλύει τα προβλήματα του κράτους τότε συχνά

καταλαμβάνει την εξουσία ο στρατός, που αποτελεί την πιο σύγχρονη

πραγματική δύναμη σε υποανάπτυκτες κοινωνίες. Μέσα στον στρατό ξεχωρίζει

ένας άνδρας και συγκεντρώνει στα χέρια του όλη την εξουσία αν και δεν

αποκλείονται ολιγαρχικά στοιχεία στο πολίτευμα δηλαδή η εξουσία να

συγκεντρώνεται σε λίγους άνδρες. Η στρατιωτική δικτατορία διαφέρει από την

προσωρινή δικτατορία στο ότι δεν την προβλέπουν κανόνες δικαίου και έχει

χαρακτήρα μόνιμο, διαφέρει από την τυραννίδα στο ότι εδώ το αυθαίρετο

στοιχείο εμφανίζεται ως συνέπεια προσπάθειας εκσυγχρονισμού και διαφέρει

από τη λαϊκή μονοκρατία στο ότι η ιδεολογική οργάνωση των μαζών είναι

περιορισμένη. Η στρατιωτική δικτατορία είναι συχνά υποκατάστατο της

παραδοσιακής απόλυτης μοναρχίας όταν αυτή θεωρείται πλέον ξεπερασμένη.

Παραδείγματα αποτελούν η στρατιωτική δικτατορία που εμφανίζεται πολύ

συχνά στην Λατινική Αμερική, στη Μέση Ανατολή και στην Αφρική. Επίσης, η

δικτατορία του Κεμάλ που θεωρείται διεθνώς υπόδειγμα βίαιου

εκσυγχρονισμού αρχαϊκής κοινωνίας. Σον δικτάτορα ενίοτε τον διαδέχεται ο

γιος του όπως τον Ασάντ στη υρία. την Ελλάδα παράδειγμα αποτελεί η

στρατιωτική δικτατορία των συνταγματαρχών 1967-1974.



Τα είδη της ολιγοκρατίας : Όταν το κυρίαρχο όργανο στο οποίο μετέχουν οι λίγοι

δεν είναι πολύ περιορισμένο τότε η μορφή του πολιτεύματος μοιάζει με τη

δημοκρατία. Πράγματι, οι δύο μορφές πολιτευμάτων διαφέρουν μόνο στο μέγεθος του

κυρίαρχου οργάνου. Για αυτό ορισμένοι χαρακτηρίζουν εσφαλμένα τέτοιες

ολιγοκρατίες σε δημοκρατίες. Σο νομικό κριτήριο για τη συμμετοχή στο κυρίαρχο

όργανο είναι συνήθως η καταγωγή ή η οικονομική ισχύς και έτσι διακρίνουμε τις

ολιγοκρατίες σε αριστοκρατίες και σε τιμηματικές ολιγοκρατίες.

Αριστοκρατία:

υνήθως μετά από πολέμους ή κατακτήσεων η αριστοκρατική τάξη σχηματίζει

μεγάλες ιδιοκτησίες. Η αριστοκρατία συνδέεται άμεσα με την ιδιοκτησία της γης. τη

συνέχεια το δίκαιο αναγνωρίζει σε αυτήν την κατηγορία πολιτών προνόμια τα οποία

μεταβιβάζονται κληρονομικώς.

Παραδείγματα αποτελεί η καθαρά αριστοκρατική μορφή του πολιτεύματος της

Ενετικής Δημοκρατίας όπου η κυρίαρχη τάξη είναι η εμπορική.

Τιμηματική ολιγοκρατία:

Εδώ οι νομικοί κανόνες εξαρτούν από ένα τίμημα το εκλογικό δικαίωμα δηλαδή την

ιδιότητα του μέλους του κυρίαρχου οργάνου. Σο τίμημα συνιστάται σε ιδιοκτησία ή

καταβολή φόρου κάποιου ύψους. Κατά τα λοιπά, αυτή η μορφή του πολιτεύματος

λειτουργεί δημοκρατία όπως η αριστοκρατία. Ιστορικά, η τιμηματική ψήφος

συνδέεται με την περιορισμένη μοναρχία και τον δυαδικό κοινοβουλευτισμό.

Παραδείγματα αποτελούν η αμιγής τιμηματική ολιγοκρατία στη Φιλή κατά τον 19ο

αιώνα, οι γαλλικοί συνταγματικοί χάρτες 1814 και 1830 όπου καθιέρωναν την

τιμηματική ψήφο και το αγγλικό πολίτευμα που γίνεται δημοκρατικό με την

βαθμιαία μείωση του τιμήματος κατά τον 19ο αιώνα.

Ολιγοκρατίεσ

ΑριςτοκρατίαΤιμθματικι ολιγοκρατία



ΘΕΜΑ 4ο

Διακρίσεις μεικτών πολιτευμάτων και αναφέρατε ιστορικά

προηγούμενα.

Σα μεικτά πολιτεύματα τα διακρίνουμε σύμφωνα με τις αρχές που διέπουν τη

συστηματική τους οργάνωση σε περιορισμένη μοναρχία και σε δυαδικό

κοινοβουλευτισμό που συγκεντρώνουν στοιχεία μοναρχικά, αριστοκρατικά και

τιμηματικής πλουτοκρατίας καθώς και σε δημοκρατικό καισαρισμό που είναι κράμα

μονοκρατίας και δημοκρατίας. Σα πολιτεύματα που γίνονται μεικτά κατά την εξέλιξή

τους προέρχονται από δημοκρατία ή από μονοκρατία.

Μεικτά πολιτεύματα κατά το σύστημά τους:

Περιορισμένη (ή συνταγματική) μοναρχία: Η εξουσία παραμένει στα χέρια

ενός, αλλά την άσκησή της την περιορίζουν άλλα δύο όργανα, η άνω βουλή (με

την οποία συμμετέχει η αριστοκρατία της καταγωγής) και η κάτω βουλή (την

οποία αναδεικνύουν συνήθως εκείνοι που καλύπτουν το εκλογικό τίμημα). Η

μορφή του πολιτεύματος αυτού είναι μοναρχική. Σο κοινοβούλιο δεν

αντιπροσωπεύει το λαό και δεν νομοθετεί. Απλώς καθορίζει το περιεχόμενο του

νόμου. Ο μονάρχης μετατρέπει το κείμενο σε νόμο με κύρωση που του δίνει

υποχρεωτικό χαρακτήρα. Ο μονάρχης δεν μπορεί όμως να επιβαρύνει τη

φορολογία, το κοινοβούλιο όμως δεν μπορεί να του αρνηθεί να εισπράττει

έσοδα και να κάνει έξοδα διότι τότε η κυβέρνηση παραιτείται ή της

απαγγέλλεται ποινική κατηγορία και το πολίτευμα τότε γίνεται

κοινοβουλευτικό. Σέλος ο μονάρχης εκδίδει διατάγματα με ισχύ νόμου κατά το

δίκαιο της ανάγκης. Παραδείγματα αποτελούν η Γερμανία από 1871-1918 και

η Ρωσία από 1906-1917. την Ελλάδα είχαμε συνταγματική μοναρχία επί

Όθωνα.

Ο δυαδικός (ή ορλεανικός) κοινοβουλευτισμός: Αυτή η μεικτή μορφή

πολιτεύματος αποτελεί εξέλιξη της περιορισμένης μοναρχίας και έχει τα ίδια

στοιχεία με αυτή αλλά πιο δημοκρατικά. Η κυβέρνηση εξαρτάται όχι μόνο από

την εμπιστοσύνη του μονάρχη αλλά και από την εμπιστοσύνη της βουλής. Αν

χάσει τη μία, «πέφτει» η κυβέρνηση. Ο μονάρχης οφείλει όχι μόνο να ζητεί από



τις βουλές τα μέσα για την πολιτική του, δηλαδή νέους νόμους και πιστώσεις

αλλά και να αποδέχεται την πολιτική που συνάγεται από τη σύνθεση της

αιρετής βουλής. Σο κοινοβούλιο βέβαια δεν είναι στην πράξη ισχυρό διότι η

άνω βουλή είναι αφοσιωμένη στον μονάρχη από παράδοση και από ανάγκη

αφού ο μονάρχης μπορεί να μεταβάλλει τη σύνθεσή της όποτε θελήσει. Η κάτω

βουλή έχει αμφίβολη νομιμοποίηση και όχι σχηματισμένη πλειοψηφία.

Παράδειγμα αποτελεί ο δυαδικός κοινοβουλευτισμός που επικρατούσε στη

Γαλλία επί Λουδοβίκου- Υιλίππου (1830-1848) δηλαδή όταν κατέχει το θρόνο

η δυναστεία της Ορλεάνης (για αυτό και λέγεται και ορλεανικός

κοινοβουλευτισμός).

Ο δημοκρατικός καισαρισμός: Εδώ ο αρχηγός του κράτους ασκεί την εξουσία

στο όνομα του λαού που του την εμπιστεύεται με προσωπικό δημοψήφισμα και

ενίοτε του την ανανεώνει με τον ίδιο τρόπο. Ο «καίσαρ» εμφανίζεται ως εκλεκτός

του λαού, θεματοφύλακας της κυριαρχίας του και εντολοδόχος που διεξάγει τις

υποθέσεις του κατά τη θέλησή του. την πραγματικότητα όμως ένας άνδρας

συγκεντρώνει όλη την εξουσία ή σχεδόν όλη διότι ο λαός εκφράζει την

εμπιστοσύνη του προς αυτόν με μία πράξη για όλα όμως τα θέματα και επίσης

ο λαός- εντολέας δεν έχει δικαίωμα να ανακαλέσει αυτή του την εντολή.

Παραδείγματα αποτελούν το πολίτευμα του Μεγάλου Ναπολέοντος και του

Ναπολέοντος Γ’, επίσης του Καποδίστρια μόνο που εκείνος ελάμβανε το λαϊκό

χρίσμα μέσω αντιπροσωπευτικού συστήματος.

Μεικτά πολιτεύματα από τις περιστάσεις:

Με σημείο αναφοράς τη δημοκρατία: Εκτροπή από τη δημοκρατία αποτελεί ο

νοτιοαμερικανικός προεδρισμός όπου ο ΠτΔ συχνά κηρύσσει κατάσταση

ανάγκης χωρίς χρονικό περιορισμό για να αλλοιώσει το πολίτευμα. το τέλος, η

εναλλαγή στην εξουσία γίνεται με επέμβαση του στρατού. Παράδειγμα αποτελεί

το πολίτευμα που εγκαθιδρύει ο Υουτζιμόρι στο Περού (1992-2000). Ως

αντίδραση προς τη δημοκρατία εμφανίζονται πολλές περιπτώσεις που έχουν

μεικτά στοιχεία όπως το «αυταρχικό κράτος» στην Αυστρία (1934-1938) στην

Πολωνία (1935-1939) και το «συντεχνιακό κράτος» στην Πορτογαλία.



Με μονοκρατική προέλευση: Σον αμιγή της χαρακτήρα τον χάνει η μορφή του

πολιτεύματος στη οβιετική Ένωση και τις λαϊκές δημοκρατίες αφότου πέθανε

ο τάλιν.

Μεικτά πολιτεφματα

Κατά τισ αρχέσ τουσ:

Περιοριςμζνθ μοναρχία

Ορλεανικόσκοινοβουλευτιςμόσ

Δθμοκρατικόσ καιςαριςμόσ

Από τισ περιςτάςεισ:

Από δθμοκρατία Από μονοκρατία

Η μορφή του πολιτεύματος_Σημειώσεις από Παντελή

Documents

Transcript of Η μορφή του πολιτεύματος_Σημειώσεις από Παντελή