١

:مفاهیم اصلی در

زبانی براي برنامۀ درسی: عملی

حسینی ترجمه، تلخیص و توضیحات از فرشته آل جوزف شواب

:سه نکتۀ اصلی. دیگر قادر به ادامۀ کار نیست با روشها و اصول موجود وۀ برنامۀ درسی در آستانۀ مرگ استرشت .1

.گردد امیدانه به دنبال اصول و روشهاي مؤثرتر مینا

اعتماد به . وضعیت ناگواري که به خاطر اعتماد دیرینه و ناآزموده به نظریه پدید آمده است .2 به فرض مناسبت، براي حل مسائل عملی رشته کفایت ،ترین حالت هایی که حتی در خوشبینانه نظریه

.کنند نمی

درسی خواهد بود، تنها اگر بخش عظیم انرژیهاي برنامۀ درسی از رشتۀ برنامۀ )رنسانس (نوزایش .3 .نظري به عملی، به شبه عملی و به اکلکتیک روانه شوند

: منظور از اکلکتیک

با بکارگیري هنر اکلکتیک که غیرنظامند و دشوار، اما عملی است، پیکرة مسائل در کانون توجۀ انواع . از جهاتی متفاوت با مسائل ربط دارندگیرند که هر یک یی قرار می ها نظریه

: منظور از عملی

ندیده یا آدم کوي و خیابان نیست؛ کسی که براي منظور از عملی، عملی بودن یک مدیر عادي آموزشکنم اي پیچیده اشاره می من به رشته. او، عملی به معناي دستیابی آسان به اهداف آشنا با وسائط آشنا است

برخالف نظري که . هاي نظري فرق دارد به نحو بنیادي با رشته وانشگاهیان ناشناخته استکه نسبتاً براي ددر حالی که روشهاي نظري به نتایج تأییدشدة . راجع به دانش است، عملی راجع به انتخاب و عمل است

.انجامند شوند، روشهاي عملی به تصمیمات قابل دفاع می علمی منجر می

٢

: بحران اصل

خاصیتی و فرسودگی اصول حاکم بر یک رشتۀ علمی است، وقتی تمام پرسشها و صل، اشاره به بیبحران ارسند، یا وقتی دیگر پاسخهاي مجاز به پرسیدن و پاسخ داده شدن توسط این اصول، سرانجام به پایان می

خود را در دو این بحران . ما را ندارند توان و کفایت الزم براي برانگیختن پژوهش و یورش به مسائل :دهد حوزة تحقیقات نظري و عملی به دو صورت نشان می

:کند از طریق در حوزة پژوهشهاي نظري این بحران شروع به ظاهر شدن می. 1

ناکامیها و شکستها در پاسخ دادن به سؤاالتی که با آنها مواجه است.

شوندتوانند حل ها و در نتایجی که نمی ناسازگاریها و تناقضها در داده .

شود و رفتارهاي موضوع تحقیق که آن اختالفات آشکار میان دانشی که از پژوهشها حاصل می . دانش مدعی نمایاندن آن است

:کند، از طریق در حوزة تحقیقات عملی این بحران شروع به ظاهر شدن می. 2

حلها براي مسائل ناتوانی در دستیابی به راه

اديحلهاي پیشنه عجز در تحقق راه

شوند حلهایی که به اجرا گذاشته می ناکامیهاي متقابل و خنثی شدن راه .

:هاي بحران نشانهدهند، یا جهاتی که پرواز شش نشانه از این بحران وجود دارد که اغلب خود را به صورت پرواز نشان می

:عبارتند ازآنها .دهد در آنها رخ می

که اغلب کمتر به اي نشانه. ، پرواز خود رشته است بحراناولین و مهمترین نشانه: پرواز خود رشته .1 که مسائل رشته نه به دست متخصصان رشته، بلکه توسط دیگران حل استوقتی؛ و آن آید چشم می

زده این پرواز نشانۀ بحران است، ولی براي حوزة بحران. نشانۀ بدي نیستالبته، این نشانه، . شود میش ممکن است دچار اي در مقطعی، به دلیل فرسودگی اصول وزههر ح. تواند ثمربخش باشد می

با وارسی دقیق و مقایسه، . هاي دیگر دانش افشا و حل شود حوزه و مسائلش توسط فروبستگی شود

٣

زده سازوار نمودن، به اصولی مشابه براي حوزة بحران وتوان از طریق کشف، جرح و تعدیل می . دست یافت

. تر است گیري از نظري به سوي نظري واز به سمت باال، به تعبیري اوجپر: پرواز به سمت باال .2متاتئوریها یا الگوهاي به غایت نظري و صوري، اگر با نگاه خیره و ثابت به مسائل واقعی ساخته

نشانۀ این نشانه نیز . آورند شوند، طرح و آزمون اصول احتمالی جدید را براي رشته به ارمغان میتواند براي ، میباشدیعنی، اگر ناظر به مسائل واقعی شود، ته اگر مسئوالنه انجام وخیمی نیست، الب

.زده ثمربخش باشد رشتۀ بحران

بازگشت به موضوع تحقیق در وضعیت پاك و مبرا از نظریه، به تعبیري اعالم : پرواز به سمت پایین .3نگاه ناب و . اي شسته ها یهبازگشت به موضوع تحقیق درحالی که چشمها را از نظر. برائت از نظریه

ظاهر شود، با این که نشانۀ غایب حوزة برنامۀ درسی است، اما، اگر. ضوع تحقیقواسطه به مو بیو فضا را پ و عادتهاي مزمن تفکر مؤثر استکم براي معالجۀ گری دست.تواند ثمربخش باشد می

.کند هاي جدید باز می براي اندیشه

هر شدن در نقش مثالً ظا. ط اصلی خارج شدن و انشعاب ایجاد کردناز خ: جوانبپرواز به سمت .4ت به سرزمینهاي مجاور بازگش یک مهاجرت بی، به تعبیري،این پرواز. و منتقدناظر ، مفسر، مورخ

به جایی دیگر ؛ رزمینی دیگر آغشته است به خاك سشانکه پایهستند ) متخصصانی(انی مهاجر. استرزشی براي آن توان ا به دشواري می و نشانۀ بدي استپس،. ندگشت ندارخیال بازند، اما تعلق دار .قائل شد

؛ بدون هیچ افزودنیدونب؛ همان فرمولهاتکرار همان مفاهیم، تکرار دیگران، تکرار: درجاماندگی .5یا سخن مکرر منطق تایلر، اهداف رفتاريشان با تکرار افراد و کتابهایی که زندگی. هیچ تغییري

اي براي آن هیچ بهانه ونشانۀ بدي است. محاسن و معایب جان دیویی ممکن شده استگفتن از .وجود ندارد

.هستنداي که به جاي حقیقت سخن به سخنگو معطوف ثمر و خالف قاعده دعواها و مجادالت بی .6

.اي براي آن وجود ندارد هیچ بهانهنشانۀ مهلک بحران است و ) نوعی استدالل خطا و غیر منطقی(

۴

Characteristics of Theoryویژگیهاي نظریه : که شواب به کار برده است استهایی توضیحات با توجه به استعاره

اما، سلطنت فراگیر این ژنرال قدرتمند بدون . داراي مقام سلطنت است general“کلّی”نظریه یک نظریه، . بدل شده است“کلّی”نظریه با سرکوب موارد جزئی، به یک. خونریزي به دست نیامده است

با موفقیت در اعزام سریع نیرو by one mighty coupژنرالی است که طی یک کودتاي سهمگین dispatch و پاکسازي سراسري sweeping مقام خودش را که همان کلّیت generality است، به

. چنگ آورده استظري است، حضور نظریه، این ژنرال قدرتمند نیست، ریزي درسی به نحوي مهلک ن آنچه در روایت برنامه

خواهد به همان روشی که به مقام کلّی نائل شده این که می). سرکوبگري(بلکۀ نحوة عملکردش است گونه، مسئلۀ اصلی برنامۀ درسی را حل کند، این است، طی یک کودتا با سادگی مفرط و چه بسا حماقت

.ور باید آموختط وقت و چه چیز را چه مسئله که چهگیري ایمان به امکان توفیق در تعمیم سره، سریع و توفیق نظریه در کسب مقام کلّی، موجب شکل

شوند که نتیجۀ منطقی ایمان به تعمیم با چنین ویژگیهایی این است که اصولی وضع می. شود سراسري می " طور یکسانبراي همه، به"گیرند، ریزي درسی بر اساس آنها صورت می عمل برنامه

. ریزي درسی علوم اشاره کرد، از جمله، نظریۀ ساختارهاي ثابت دانش هایی در برنامه توان به نمونه می دانش را در ساختارهاي ثابت و نفوذناپذیر در نظر وریز درسی حاکمیت این نظریه را بپذیرد چنانچه برنامه

کهکند که بسیار متفاوت از وقتی است ع میریزي درسی علوم وض بگیرد، به تبع آن اصولی براي برنامهشود، تفاوتی به ریزند و پیکرة دانش یک کل یکپارچه در نظر گرفته می این ساختارها به یکباره فرو می

.اي اي تا فرارشته فاصلۀ کهکشان برنامۀ درسی رشته هر کدام کهارد درسی تحت هدایت نظریه، سه ویژگی مهم وجود د در تالش براي دستیابی به برنامه

:آموزي خاص خودش را دارد درس

اند، نظریه با نظر به ویژگیهاي ذاتیش اول این که این تالشها بر شالودة یک نظریه بنیان نهاده شده theory as such) آنچه دربارة ویژگی ذاتی سرکوبگر نظریه و نحوة کلّیت مثلgenerality

)آن گفته شد

۵

نظریات علوم اجتماعی یا رفتاري(اند ریۀ خاص بنیان نهاده شدهدوم این که بر پایۀ یک نظ : theory as theory of social or ...)شناسی، تاریخ پزشکی، سیاست، جامعه شناسی، روان روان

behavioral science یکی ناظر به فرد، (ها، هر کدام ناظر بر موضوعات تحقیقی مختلف هستند سوم این که این نظریه

برخی ناظر به فرهنگها، برخی دیگر ناظر به اجتماعات، جوامع، اذهان، یا ... ي ناظر به جمع دیگر theory as theory concerning special subject ...)هاي موجود دانش ها و پیکرهساختار

matter

درس اول :قیق خاص است با موضوع مورد تح یهدرس اول مربوط به ویژگی سوم است، وقتی نظریه یک نظر

گزینی را باید در درس اول نخستین استدالل شواب دربارة یکی از مفاهیم اساسی تزش، یعنی، به

.گزینی را با تأمل در ویژگی سوم با قوت نشان بدهد کند ضرورت به وقتی تالش می. جستجو کرد :کند همزمان شرطی براي دستیابی به برنامۀ درسی قابل دفاع تعیین می

از موضوعات جزئی علوم اجتماعی بنیان نهاده شده اي که بر شالوده یک یا تعدادي برنامۀ درسی . همه باید سهم داشته باشند. است، غیرقابل دفاع است

فاع، باید به هر نحو همۀ موضوعات مورد تحقیق جزئی مربوط به برنامۀ درسی یا طرح برنامۀ درسی قابل د

حتی مجاز نیست، . دیگران را نادیده بگیرد ونها یکی را در نظرمجاز نیست، ت. انسان را در نظر بگیرد موضوعات مورد تحقیق جزئی، عنصر تنها هر یک از این نه. حتی یکی را نادیده بگیرد وشماري را در نظر

و است سازنده و شرطی براي وجود شریف آدمی است، بلکه هر موضوع به دیگر موضوعات آغشتهقتی امیدي هرچند اندك، نه اکنون، نه در آیندة نزدیک، براي دستیابی به یک و .جداي از آنها نیست

نظریۀ واحد، یا یک فرانظریه که به ما بگوید، این موضوعات مورد تحقیق جزئی را به لحاظ اهمیتی که مراتبی نظام ببخشیم وجود براي مسائل برنامۀ درسی دارند، چگونه تجمیع، یا در یک ساختار ثابت سلسله

وگرایانه مند، دشوار، عمل ماند، پیوندها و ارتباطات غیرنظام ندارد، پس آنچه به عنوان بدیل باقی می .کند تأثیرآفرینی an eclectic "یک آمیزش"تواند در غیرقطعی است که می

۶

Need an Eclecticضرورت اکلکتیک یا هنر التقاط :استدالل شواب براي ضرورت اکلکتیک

لوم مختلف واقعیت را که در عالم عمل یک کل پیچیدة یکپارچه و ارگانیک است دانشمندان ع

.اند ناگزیر براي آن که بتوانند بر روي جزئی از آن مطالعه کنند، جزء جزء کرده

اما فاقد اتصاالت تئوریک هستند. کنند همه مهم هستند ها به دلیل دانشی که با خود حمل می نظریه .نند با یافتن ضوابط پل زدن مشکل اتصال را برطرف کنند و به اصول تحقیق ک دانشمندان تالش می

.اند مرتبط دست یابند، اما تاکنون به توفیق چندانی دست پیدا نکرده

،ماند، درآمیختن این موضوعات جزء جزء شده در حل بدیل باقی می آنچه به عنوان یک راهدرنتیجهریز درسی در زیر موضوع را جزء جزء کرده است، برنامهاگر دانشمند در عالم نظر ناگ. عمل است

.عالم عمل ناگزیر باید آنها را با هم درآمیزد

ها به ناگزیر به عنوان موضوع تحقیق برقراري ارتباط میان آنچه نظریه؛اکلکتیک هنر برقراري ارتباط است

هاي جدا جدا، با ظریهمیان نزدن پل ؛اکلکتیک هنر پل زدن است .اند میان خود جزء جزء کردهکه هر چسباندن تصویر پاره پارة انسان ؛اکلکتیک هنر چسباندن است .تحقیق جدا جداموضوعات مورد

اکلکتیک هنر التقاط و .هاي مختلف است در نظریه،تر یا به عبارت دقیق، اش در دست علوم مختلف پاره .ل استها براي عم نر بکارگیري نظریهاکلکتیک ه . آمیختن استهنر

درس دوم

theoryاش وقتی نظریه یک نظریه است با همۀ ویژگیهاي ذاتی. درس دوم مربوط به ویژگی اول است

as such . اما، این موضوع چه اهمیتی دارد؟ درس آن چیست؟ این موضوع اهمیت دارد، چون هر طرحدرسش . "اش به ویژگیهاي ذاتینظریه با نظر "برنامۀ درسی بر شالودة یک نظریه بنیان نهاده شده است،

گیرد، نه هایی در واقعیت وجود دارد که نظریه با همۀ کلّیتش، نه آنها را در بر می این است که جنبهشواب در درس دوم، با اشاره به ویژگیهاي ذاتی نظریه، در خصوص دومین و سومین . تواند در بربگیرد می

با کوبیدن میخ استداللش در این وپردازد ستدالل میمفهوم اساسی تزش یعنی، عملی و شبه عملی به ا

٧

همزمان به شرطی دیگر از شروط برنامۀ درسی . کند نقطۀ حساس نظریه، جاي عملی را مشخص می .یابد دفاع دست می قابل

ها کلّی شده است، با محاصره مصادیق عینی واقعیت و ها و جزئی یک نظریه با نادیده گرفتن ناهمسانی کههایی از واقعیت هست همیشه جنبهزیرا،عیار نیست، اما، این به معناي غلبۀ تمام. ها در خودگنجاندن آن

.گریزد از حلقۀ محاصرة نظریه می

ممکن است دیده را نادیده طی فرآیند آرمانی کردن شرایط، گاه عالوه، بسیاري از پژوهشهاي نظريبه ي آنها قادر نیستد، این وجوه مشهود را تحت قبضه و ها یا روشها اصول اساسی آن پژوهشزیرا، . بگیرند

به همین دلیل است که شتاب ثابت سقوط اجسام در فیزیک مکانیک کالسیک، . آورندکنترل خود در، تحت این این قانون فیزیک.سقوط آزاد اجسام در خالء کامل است، نه سقوط اجسام در شرایط عادي

. طی که در آن همه چیز تحت کنترل استشرای. شرایط آرمانی، یک کلّی شده است :نتیجه بگیردخواهد چه درسی در این حقایق وجود دارد؟ شواب با اشاره به این ویژگیهاي ذاتی نظریه می

نمایندة نظري واقعیت با واقعیت برابر نیست؛ و کپی برابر اصل نیست. د؟ براي چیزهاي واقعی یا نمایندگان گیر برنامۀ درسی براي چه چیزهایی و در کجا مورد استفاده قرار می

شناسی از او ارائه هاي علوم اجتماعی و روان هاي واقعی یا تصویري که نظریه نظري آنها؟ براي بچه کالس درس؟ گیرد، یا در الگوي آرمانی کنند؟ در کالس واقعی مورد استفاده قرار می می شود، بلکه براي چیزهاي به کار گرفته نمیآل یا مجرد واقعیات برنامۀ درسی براي نمایندگان ایده

هایش با موارد واقعی دیگر، تفاوت و با همۀ تمامیت، براي مورد واقعی؛شود کار گرفته میواقعی به زیرانظریه نسبت به این تفاوتها ساکت است، . آنچه نظریه نسبت به آن سکوت اختیار کرده است

آنچه در نظریه . هاست ها و شباهت د، انتزاع بر اساس همسانیافت آنچه در جریان انتزاع نظري اتفاق می .قاعدگیها نه بی» درج است قواعد میان امور واقعی است

شود، بلکه براي یک هایی با الگوي آرمانی کالس درس به کار گرفته نمی برنامۀ درسی در کالس وقایع تأثیرگذار آن واه ها، صندلی ها، سایه مکان خاص، واقع در زمان و فضاي خاص، با رایحه

.شود سوي دیوارهایش بر وقایع این سو، به کار گرفته میناپذیر نظریه که نتیجۀ آن اختالفات آشکار میان واقعیت و اجتناب اب با اشاره به ویژگیهاي ذاتی وشو

: کند بخشد و ادعا می هاي تزش را با استداللی دیگر قوت می نمایندة نظري آن است، پایه

٨

گزینی، بلکه به سمت عملی و ة انرژیهاي مصروف برنامۀ درسی از سمت نظري، نه فقط به سمت بهعمد" ".شبه عملی باید روانه شود

برنامۀ درسی اگر در مواجهه : شود دفاع مشخص می در عین حال، شرطی دیگر از شروط برنامۀ درسی قابلشان در نظر بگیرد، بد عمل نمایندگان نظريreplicasبا چیزهاي واقعی، آنها را صرفاً به عنوان المثنی

نیست، پس، هر دو باید ) واقعیت(برابر اصل ) نمایندة نظري واقعیت(کپی . کرده است و قابل دفاع نیست : در کنار هم بیایند، و این ممکن نیست

مگر با یک مکمل

مگر با افزودن هنرهاي عملی

The Place of Practical جایگاه عملی .کند عملی را مشخص میگاهترتیب، شواب جایبدین

جاي عملی در کنار نظري است؛

عملی مکمل نظریه است؛

رساند عملی نظریه را به کاربردش می.

: آموختن هنرهاي متنوع عملی استبرايرشتۀ عملی

اول آموختن هنر تشخیص، تشخیص اختالفهاي میان چیزهاي واقعی و تصاویر نظري

الح، اصالح نظریه در جریان کاربردش، در پرتو تفاوتها دوم آموختن هنر اص

هایی از واقعیت که نظریه به آنها توجه نکرده سوم آموختن هنر ابداع، ابداع راههاي توجه به جنبه است

درس سوم

سومین . درس سوم مربوط به ویژگی دوم است، وقتی نظریه یک نظریۀ علوم اجتماعی و رفتاري استا تأمل بر ویژگی دوم ناظر بر اهمیت عملی و ضرورت قرار گرفتن هنرهاي میانجی استدالل شواب بeclectic artsمکمل و هنرهايpractical artsهاي رقیب در یک حوزة تحقیقاتی در کنار نظریه

.مشترك است

٩

این که نظریه، نظریۀ علوم اجتماعی و رفتاري است، چه درسی براي ما دارد؟ یستی درسش وجود و همزcoexistenceهایی که وجود آنها و نظریه. است هاي رقیب نظریه

اند که دیگري از آن هایی از موضوع توجه کرده شود که هر کدام به جنبه رقابتشان از آنجا ناشی می )شناسی هاي یادگیري رقیب در روان هاي شخصیت رقیب، یا نظریه تعدد نظریه. (غفلت کرده است

،از یک نظریۀ واحد، حرف براي گفتن دارند، به ویژه وقتی بیش چند تا نظریهدرسش این است که . کنند همه دارند در یک حوزة مشترك به یک چیز نگاه می

با وهاي رقیب هیچکدام به تنهایی براي تعیین تکلیف درخصوص این که با انسان چه کنیم پس، این نظریهانتخاب و عمل مبتنی بر پیشنهادات متنوع و رهنمودهاي متضاد . او چگونه رفتار کنیم، کافی نیستند

گري گستردة گزینی و با افزودن و میانجی گري و ترکیب با هنرهاي به هاي رقیب باید با میانجی نظریه .اند، انجام پذیرد دانشهاي انواع دیگر که از منابع دیگر نشأت گرفته

The Practical Artsنرهاي عملی ه

براي شناخت وجوه مرموز این رشته و روشهاي ناشناختۀ آن کفایت “ عملی”هاي واقعی تنها بررسی نمونهداللتهایی که به ؛ و گیرند ضرورتهایی که از ماهیت عملی نشأت می؛ عملی وجه چهار در ذیل به .کند می

.، اشاره خواهد شدهمراه دارند

مرموز عملی و روشهایش، ه و ترین شیوة شناسایی وجوه ناشناختشاید به. اند ی شاق و پیچیدههنرهاي عملجایی که هنرهاي عملی . (sampling)ها و در اعمال واقعی مرتبط با آنها است شناسایی آنها در نمونه

سازمان و شوند، مثل قانون و قانونگذاري، مثل صنعت و صناعت، مثل در آنها عمالً به کار گرفته میمثل : گردیم البته، جایی که ضرورت دارد در آن به کار گرفته شود و ما به دنبال داللتهایش می ومدیریت

. ریزي درسی برنامۀ درسی و برنامه

First Facet: اولوجه .گذاري مورد شناسایی قرار داد به قانون و عمل قانون کردنتوان با نظر را به خوبی می“ عملی” اول وجه

. خورند شوند، بلکه متمم می قوانین، خصوصاً قوانین اساسی در جریان پیشرفت خود منسوخ نمی زیرا،. شود داند با نسخ قانون موجب اغتشاش و سردرگمی می گذار یا مفسر قانون به خوبی می قانون

این یعنی شوند و اند، با نسخ قانون بالتکلیف می صادر شده احکامی که قبالً بر اساس قانون منسوخ

١٠

در نمونۀ عملی مذکور . شوند قوانین در طول زمان به تدریج اصالح می. اغتشاش، یعنی بروز عدم انسجام در پرتو آن کهاین اصالح و بهبود ضروریاتی دارد. پیشرفت با اصالح و بهبود در طول زمان همراه است

: پیوندد به وقوع می در پرتو تفسیر و آگاهی کامل از آنچه تاکنون به اصالحات در قوانین. اولین ضرورت دانش است

. در ارتباط با تغییرات به وقوع پیوسته در گذشته ممکن شده است ووقوع پیوسته

تغییرات در قوانین موجب بروز سردرگمی و اغتشاش نشده است، . ضرورت دیگر حفظ انسجام است .ل زمان به پیش رفته استچون با حفظ انسجام و ارتباط با آنچه تغییر نیافته، در طو

چه داللتهایی براي حوزة مطالعات برنامۀ درسی به همراه دارد؟ “ عملی”این ضرورتهاي

داللت آن ضرورت سازوکارهاي جدید تحقیقات تجربی است؛ دستیابی به دانش معتبر از اعمال

زم را با حفظ انسجام، دانشی عمیق که در پرتو آن بتوانیم اصالحات و بهبود ال. واقعی تربیتی استبه بیان ساده، ما اول باید بدانیم . بدون ایجاد سردرگمی و اغتشاش، در اعمال تربیتی به وجود بیاوریم

چگونه ... اول باید بدانیم ریاضیات، ادبیات، تاریخ 1گذرد در دنیاي واقعی اعمال تربیتی چه می ...و خیلی چیزهاي دیگر را ! شود تدریس می

هاي ذاتی آن براي حوزة تحقیقات تربیتی چه بود؟ با توجه به جنبه“ نظري” اللت د:یادآوري

اساس آن اصول و هیت یادگیري و تدریس چیست، تا بر مابفهمیمما اول باید داللت آن این بود که

زوکار تحقیقات تجربی و این کار نیازمند سا. روشهاي یادگیري و تدریس را تدوین و تجویز کنیم ).خوبی با آنها آشنا هستیم که بهتحقیقات تربیتی سازوکارهاي موجود (نظري است

تر براي شواب در حالی به ضرورت سازوکارهاي جدید تحقیقات تجربی و الگوهاي به مراتب گسترده

از وجود اغتشاشات و نارساییهاي الگوهاي کهکند مطالعۀ کنش و واکنشهاي کالس درس اشاره میهاي نارساییهاي موجود در شیوه ود از جمله، ابهامات موجود در اهداف رفتاريتجربی و نظري موجو

١١

ها، به خوبی side effectارزشیابی در دادن اطالعات درست و دقیق به ارزشیاب، مثل نادیده گرفتن و توجه به ضرورتهاي عملی و شیوة موفق آن “ عملی” محققان برنامۀ درسی را به داللتهاي و،آگاه است

.کند اعمال دعوت می دري ایجاد بهبود و اصالحبرا

Second Facet: دوموجهاین وجه نیز ضرورتهایی را . توان شناسایی کرد دوم عملی را در نمونۀ صنعت و صناعت به خوبی میوجه

پیشرفت اعمال در نمونۀ عملی صنعت . کند هاي عملی و الگوهاي اعمال مرتبط با آنها آشکار می در نمونه :دار چیزي هستند متعهد یا عهده“ عملی”کند که اعمال در ناعت آشکار میو ص

آالت دار شناسایی اتالفها و معایب ماشین عهده

کفایتیهاي مشهود و کمبودهاي محسوس در محصوالت آن دار شناسایی بی عهده .

.کند لت می عملی، ما را به منشاء دو تفاوت شاخص عملکرد عملی و عملکرد نظریه دالوجهاین

: تفاوت اول با هر مفهوم جدید از فرد، گروه، جامعه، ذهن و دانش، پیشنهادات و . کار نظریه جایگزینی است

.شوند هاي قبلی در برنامۀ درسی می رسند و جایگزین توصیه هاي جدید از راه می توصیه

فرمایشات نظریه فرمانهاي عملی از سنخ. رفع اصطکاکها و معایب است. کار عملی تعمیر است . نیستند

o فرمان عملی تعیین کل تأثیرات ممکن ناشی از تغییر پیشنهادي است.

o فرمان عملی تعیین اصطکاکها و معایب جدیدي است که تغییر پیشنهادي، ناخواسته ممکن .است به وجود بیاورد

: تفاوت دوم

عالقگی مندي موجب بی عالقهمند است؛ این نظریه به کارهاي جدیدي که باید انجام پذیرد عالقهدر نتیجه شکستها و موفقیتهاي برنامۀ درسی به . نسبت به موفقیتها و شکستهاي برنامۀ درسی شده است

١٢

بهتر است . گیرند توجهی قرار می جز آنهایی که با نوآوریهاي پیشنهادي نظریه توافق دارند، مورد بی . تفاوت است یهاي برنامۀ درسی بیخیلی رو راست بگوییم نظریه نسبت به معایب و بیمار

این .مند است در عوض عملی سر راست و آگاهانه به تشخیص بیماریهاي برنامۀ درسی عالقه زیرا،. کند مندي بار دیگر به ضرورت الگوهاي جدید و گستردة تحقیقات تجربی داللت می عالقه

، بدون احساس نبض بیمار در عمل تشخیص مستلزم معاینه و تماس با بیمار است، چطور بدون تماستوان تشخیص داد مشکل از کجاست؟ البته، این معاینه فقط این نیست که سر انگشتان خود می

موفقیتها و شکستها را در آزمونهاي پیشرفت تحصیلی جستجو کنیم، بلکه دامنۀ کامیابیها و ناکامیهاي هاي گزاف بحث گستردگی و هزینه(. آموزان قابل پیگیري است برنامۀ درسی تا کار و زندگی دانش

.)حقیقات تجربی به این دلیل استالگوهاي جدید ت

Third Facet: سوموجه خواهم anticipatory generation of alternatives ابداع پیش نگرانه بدیلها سوم عملی راوجه بردیم، از جمله ضرورت تمام ضروریاتی که با توجه به وجوه اول و دوم عملی تاکنون از آنها نام. نامید

صورتبندي مؤثر مسئله، همه ودانش معتبر از وضعیت موجود، ضرورت شناسایی اولیۀ وضعیت مسئلهبزرگترین تنوع ممکن . حل هستیم ما نیازمند راه. تصمیم مؤثر عملی ضروري هستند اما، کافی نیستندبراي . در اختیار ما خواهد گذاشت عملی آنها را deliberationحلهاي بکر بدیل که از راه

با پیش شده است؟ ما چرا بایدضروري در عملی چطورحلهاي بکر بدیل اما، بزرگترین تنوع ممکن از راه؟ سه دلیل با درجات روشنی متفاوت حلهاي بدیل باشیم راه خواهان بزرگترین تنوع ممکن از نگري

: دتوان برشمرد که هرکدام داللت خود را به همراه دار می حلهاي ضعیف و رنگ و ترین دلیل این است که بهترین انتخاب از میان شماري راه دلیل اول و روشن

.فته، همچنان یک راه حل ضعیف استرو ر

o حلهاي بدیل را فراهم کنیم، تا بتوانیم راهابداع امکان پیشاپیشپس ما باید: داللت آنا بتوانیم کیفیت انتخاب خودمان را بهبود ت. امکان دستیابی به راه حل قوي را فراهم کنیم

.ببخشیم و آن را از یک انتخاب ضعیف به یک انتخاب قوي بدل کنیم

١٣

است که در سازمانهایی که از موهبت مدیریت خوب برخوردارند، ایندلیل دوم با روشنی کمتر نیز تغییرات به وشرایط به وجود آمده در زمانها و که از تغییرات رسند، مسائلی ائل نو به ظهور میمس

این مسائل با رنگ و بویی . اند حلهاي پیشین براي مسائل پیشین برخاسته وجودآمده از پیامدهاي راهحلهاي جدید برآمده از عادتهاي قدیمی حلهاي آشنا، یا حتی راه که از نویی و تازگی دارند، با راه

.شوند اي قدیمی انجام امور حل نمیه ذهن و شیوه

o حلهاي بدیل را فراهم کنیم راهابداعنگري کنیم، باید امکان پس ما باید پیش: آنداللت . آمدنپس بهتر است ... کشیم اگر مسائل جدید در راهند و ما آمدن آنها را انتظار می

... تر آنها را فراهم کنیم بهتر است زمینۀ زایش بیش... حلهاي بدیل را هم انتظار بکشیم راه رسیدن مسائل نو به شایستگی از این مهمانان ناخوانده پذیرایی کنیم، نه این که تا با از راه

. کش مسائل نوي دست اول بکنیم حلهاي کهنۀ دست دوم را پیش راه وغافلگیر شویم این است که مسائل عملی در حالی که کارتهاي شناسایی خود را دلیل سوم، باز هم با روشنی کمتر

حتی اگر موقعیت مسئله به قول دیویی بر . شوند بر آگاهی انسان آشکار نمیاند بر گردن آویختههمه . افتد آگاهی آشکار شود، باز هم ویژگی و صورتبندي مسئله به سادگی به چنگ آگاهی نمی

سبکهاي حلهاي ممکن بکر و چیز به چشمهاي ناظر بستگی دارد، و این چشمها ممکن است به نور راهخیلی محتمل است که نسبت به دریافت اشکال نوظهور مسائل . روشن نباشد جدید حمله به مسائل

در بیانگاریم، “ غیرعملی”به حدي باشد که حتی آنها را ممکن است دامنۀ این غفلت . غافل باشیم .کنند اند و دور از نظر و انتظار ما دارند تأثیرآفرینی می حالی که عملی

o و.افتند هستند و به سادگی به چنگ آگاهی نمیاگر مسائل تا این حد موذي: داللت آن

اگر همه چیز به چشمهاي ما بستگی دارد و این چشمها براي دیدن این مسائل موذي کم کهاي جدید حمله سب وحلهاي بکر اگر این چشمان کم سو، تنها با نور راهو . سو هستندعۀ ممکن از بدیلها حلهاي بکر را تنها در بزرگترین مجمو اگر راه، و شوند روشن می

ود را به تا چشمان خ بدیلها را فراهم کنیمابداع زمینۀ ضرورت داردتوان یافت، پس میبتوانیم با مسائل چشم در چشم روبرو شویم، و از یک دشمن و نور آنها روشن کنیم، .نامرئی شکست نخوریم

١۴

: توضیحاتاین به آن . ارند، بلکه برعکس مورد انتظنده نیستباید بدانیم، مسائل در عملی از نظر شواب امري غیرمنتظر

و منتظر ظهور غیرمنتظره کشیم ه مسائل جدید را انتظار میبینی شد معناست که در عملی ما به طور پیشآن را بشناسی، حتی در تر امکان دارد وقتی از راه رسید، چیزي هستی بیشچشم به راهوقتی . آنها نیستیمیش تدارك پیشاپ،تظار واقعی دیگر، تدارك دیدن استانتظار نیز مثل هر انماهیت این . لباس مبدل

است، شدهsyncحلها در عملی با امکان ظهور مسائل سینک امکان ظهور راه گویی، .حلهاي بدیل راهنگري مسائل پیشاپیش، از طریق پیش،حلها راهابداعامکان . ظهور هردوي آنها با هم مورد انتظار است

را anticipatoryشواب با تأمل در ضرورتهاي عملی، آگاهانه مفهوم اساسی . است دیده شدهتداركبه حلهاي بدیل راهدستیابی به، یعنی امکان مسائل جدیدبروزامکان . بدیلها برگزیده استابداعبراي

عنی یعنی ممکن شدن انتخاب قوي؛ ی؛ عملیdeliberation یعنی ممکن شدن صورت پیش نگرانه؛مگر در نظري مسائل که استمطرحدر اینجا سؤالاین ما ا. ممکن شدن دستیابی به تصمیمات قابل دفاع

نظري، حل یک مسئله، مسائل جدید را در پی ندارد؟ آیا سبک تحقیقات ؟ آیا در دور از انتظارندجدید پیش نگري/ مسائل جدیدپیش نگري–شمرد سوم عملی برمیوجهمحاسنی که شواب با توجه به

شود، اما نه به قدر کافی، نه یافت می که این است شواب پاسخ ؟وجود ندارددر نظري -حلهاي جدید راهنباید فراموش کنیم که نظري دغدغۀ دستیابی به . کند مؤثر ممکن میdeliberationبه آن وسعت که

عملی در پی همچون رو، از این. ي مسائل عملی رادانش را دارد، نه دغدغۀ یافتن بهترین راه حل ممکن برادر نظري، مسائل یکی یکی و جدا جدا . حلهاي بکر بدیل نیست دستیابی به بزرگترین تنوع ممکن از راه

هاي نظریه در توصیه. کند شوند، آنان نیز مسائل را یکی یکی و جدا جدا حل می جلوي محققان سبز میهاي دیگر که از قضا هر کدام بانی فارغ از ارتباط با توصیههایی شوند، توصیه فایلهاي جداگانه بایگانی می

ها و شرایطی هستند که بر انتخاب یا تر، بانی خواسته هستند، یا از آن مهم براي مسائل مابدیلراه حلهایی بدترین ).“ساختار دانش”هاي فایل با توصیه“ خالقیت”هاي نامربوط فایل مثل توصیه(ها مؤثرند رد توصیه

. ها در بایگانی نظري است هاي عملی نظریه نظري در این زمینه، جدا بودن فایلهاي توصیهعیب

١۵

Fourth Facet : چهارموجهقرار اي تحت هیچ یک از دو روش معروف کلیشه. به عنوان آخرین نمونه، به روش عملی توجه کنید

هدف این، زیراتواند استقرایی باشد نمی .تأملی است. به عبارتی، نه قیاسی است، نه استقرایی. گیرد نمی

تواند قیاسی باشد نمی. تعمیم یا تبیین نیست، بلکه تصمیم دربارة عمل در یک موقعیت واقعی استروشتوان صرفاً به وسیلۀ چون با مورد واقعی سروکار دارد، نه با انتزاعات از موارد؛ و مورد واقعی را نمی

گیرد، و هر تر قرار می تقریباً هر مورد واقعی تحت دو اصل یا بیش. کاربرد یک اصل سرجایش نشاندخواهیم مثل وقتی که می .رود مورد واقعی داراي خصایص نیرومندي است که زیر بار هیچ اصلی نمی

، مسئلۀ ما )یعنی استخدام(در این نمونۀ عملی . شخص مناسبی را براي یک پست مهم استخدام کنیم زیرا. پ شخصیتی خاص با مهارتهاي کاري الزم براي یک شغل اداري نیستانتخاب نمایندة یک تی

او جمیع . اي از مهارتهاست کنیم، بیش از یک تیپ شخصیتی یا مجموعه شخصی که استخدام میاو صاحب اغراض، اطوار، عادات، . گریزند هاي شخصیت می رفتارهاي ممکنی است که از تور نظریه

و تمام این جزئیات الیه الیه بر کارش، بر کسانی که با او کار . است وابستگیهاي خاص خود وتیکهاآید براین، روشی که براي چنین موارد و چنین انتخابهایی به کار می بنا. کنند، تأثیر خواهد گذاشت می

deliberationنه قیاس و استقرا( است(.

Commitment to Deliberationالتزام به عمل تأملی شخص باید در . هر دو، سرو کار دارد،فرسایی است که با اهداف و وسائط کار پیچیده و توانعمل تأملی

گیري را براي تصمیمجریان عمل تأملی تالش کند با توجه به هدف و وسیله تؤامان، امور واقع الزم بدیل به وجود حلهاي باید راه. ها را در همان مورد شناسایی کند باید تالش کند تا خواسته. شناسایی کند

که هرکدام از بدیلی نشأت ي شاخه شاخۀ منتهی به پیامدهاباید نهایت تالشش را بکند، تا مسیرها. بیاورد ارزش و وسپس باید بدیلها را سبک سنگین کند. اند، بپیماید هایی تأثیر پذیرفته گرفته و از خواسته

نجام انتخاب کند، نه بدیل درست را، زیرا پیامدهاي هر کدام از آنها را نسبت به دیگري بسنجد و سرا . چنین چیزي وجود ندارد، بلکه بهترین را

یارگیري براي از میان برداشتن مسایل برنامۀ درسی از . تعهد و التزام به عمل تأملی مستلزم یارگیري استد و بنویسند، نه تربیت مربیانی که قادرند به این سبک بخوانن وطریق ایجاد ارتباطات؛ بنیانگذاري مجالت

این تمهیدات موجب گردآوري قطعات عمل . فقط براي خودشان، بلکه براي دیگران، براي اهالی مدرسه

١۶

حلهاي بدیل مورد بحث و استدالل قرار گردد، جایی که در آن مسایل و راه تأملی در یک جا میزي؛ و به چه منظور؛ قرار است حلهاي بدیل توسط چه کسانی؛ براي چه چی اما، این مسایل و راه. گیرند می

مورد بحث و استدالل قرار گیرند؟گیري توافق به منظور شکلو، به واسطۀ نمایندگانی از طرف همه، براي مورد توجه قرار دادن همه چیز"

"هوشمندانهبه این معنا نیست که سیاستگذار، فیلسوف، . تعهد به عمل تأملی از نظر شواب یک تعهد همگانی است

بلکه . متخصصان موضوعات درسی، هرکدام جداگانه به عمل تأملی ملتزم باشند وریز درسی، معلم امهبرنتعهد همگانی مستلزم آن است که این . عالوه بر این تعهد شخصی، یک تعهد همگانی نیز الزم است

او در این . یرد نمایشی از رنگهاي مختلف شکل بگ وقطعات پاره پارة دستگاه تأملی ابتدا برهم سوار شوند :خصوص می گوید

، مهارتها و عادات ذهن فراهم آوریم به تنوعی از پرتوها نیاز داریم، زیرا باید تنوعی از عالیق تخصصی"تر، جمع کردن اعضا براي هدف، بیش. کنند، تربیت چطور باید گرامی و بالنده شود که مشخص می

".یگر استارتباطات با یکدگیري دربارة مسایل برنامۀ درسی از طریق تصمیمو ) التقاط (اکلکتیک دو مفهوم کلیدي در درك مقصود شواب از "ارتباط" و "تنوع"به نظر می رسد،

.ک موضوع اصلی جستار دوم عملی استاکلکتیهنر . حتی روي آوري او به عملی است

1389پاییز