Ο ΜΥΘΟΣ ΤΩΝ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ

ΜΟΝΟΠΩΛΙΩΝ

Εισαγωγή

Το θέμα των μονοπωλίων, είναι ένα τεράστιο ζήτημα στονπολιτικό και οικονομικό διάλογο. Είναι χωρισμένο σε δύοεπίπεδα. Το παραδοσιακό-μαρξιστικό, και το μοντέρνο-ακαδημαϊκό. Στην παραδοσιακή-μαρξιστική μορφή της, η θεωρίατων μονοπωλίων ισχυρίζεται ότι ο καπιταλισμός οδηγεί στομονοπώλιο. Οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι, οι πλούσιοιπλουσιότεροι, και στο τέλος ο πλούτος καταλήγει σε μία μικρήπαρέα. Σε ένα μονοπώλιο. Στην μοντέρνα-ακαδημαϊκή της μορφή,η θεωρία των μονοπωλίων, η θεωρία του “μονοπωλιακούανταγωνισμού” όπως λέγεται, δεν ισχυρίζεται κάτι τέτοιο.Εξετάζει το αν και το κατά πόσο, το κράτος πρέπει ναπαρεμβαίνει στον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων πουέχουν μεγάλη δύναμη στην αγορά. Ώστε αυτές οι εταιρείες ναμην κάνουν κατάχρηση της δύναμης τους, χρεώνοντας πολύυψηλές τιμές στους καταναλωτές. Οι δύο συζητήσεις, δεν είναιφυσικά άσχετες. Και έτσι δεν μπορείς να ασχοληθείς μόνο μετην μία, αγνοώντας τελείως την άλλη. Ειδικά σε μία συζήτησηπου δεν αφορά ειδικούς, αλλά απλούς πολίτες όπως εμάς.

Η μαρξιστική εκδοχή, έχει την πρωτιά στον δημόσιο λόγο καιτην προπαγάνδα. Η μοντέρνα εκδοχή του μονοπωλιακούανταγωνισμού, έχει την πρωτιά στην ακαδημία. Και στιςδικαστικές αίθουσες. Όπου κάποιες εταιρείες καλούνται νααποδείξουν ότι δεν έχουν κάνει “κατάχρηση” της δύναμης τους,χρεώνοντας υπερβολικά “υψηλές” τιμές στους καταναλωτές. Τογιατί η μαρξιστική εκδοχή είναι επικρατούσα στον δημόσιολόγο και διάλογο, το εξηγώ παρακάτω. Ελπίζοντας ότι κάποιοςθα έχει το ψυχικό σθένος και τη διάθεση να φτάσει παρακάτω.Έχω πάντως την αίσθηση, ότι οι άνθρωποι έχουν την τάση ναπιστεύουν ότι ο καπιταλισμός όντως οδηγεί στο μονοπώλιο.Μπορείτε να το διαπιστώσετε, κουβεντιάζοντας με γνωστούςσας. Είτε είναι υπό την επήρεια ψεκασμού είτε όχι. Θαδιαπιστώσετε ότι οι περισσότεροι το πιστεύουν. Φαντάζομαιότι έχουν αυτή την άποψη, πρώτον λόγω της πλύσης εγκεφάλουπου έχουν υποστεί, και δεύτερον λόγω του μεγέθους κάποιωνπαγκόσμιων πρωταθλητών (εταιρειών). Έχει πλυθεί το μυαλότους, βλέπουν και τους πολυεθνικούς γίγαντες, και αυτομάτως

αναγνωρίζουν τον δράκο του παραμυθιού. Και θεωρούν ότι ηελεύθερη οικονομία οδηγεί στο μονοπώλιο.

Στο μυαλό του κόσμου, το μονοπώλιο είναι συνώνυμο τουμεγάλου εταιρικού μεγέθους. Κάτι που δεν είναι απαραίτητασωστό. Σκεφτείτε ένα μικρό νησί, όπου το κράτος έχει δώσειάδεια σε ένα μόνο ταξί. Αυτό το ταξί είναι ή δεν είναιμονοπώλιο? Είναι. Αφού έχει το αποκλειστικό προνόμιο τηςπαροχής μίας συγκεκριμένης υπηρεσίας. Από την άλλη πάλι, δεμπορείς να θεωρήσεις το μεγάλο εταιρικό μέγεθος, άσχετο μετο μονοπώλιο. Άρα, ενώ το μεγάλο εταιρικό μέγεθος και τομονοπώλιο, είναι σίγουρα διαφορετικά πράγματα, είναι καιδεμένα μεταξύ τους. Ειδικά στο μυαλό των πολιτών τωνσοσιαλιστικών χωρών. Στις σοσιαλιστικές χώρες, όπως στηνδική μας, έχει καλλιεργηθεί με μεγάλη επιμέλεια, μίαεπιθετικότητα απέναντι στις μεγάλες εταιρείες. Και αυτό δενισχύει μόνο για την Ελλάδα. Κοιτάξτε τη μαμά Γαλλία πουείναι πρώτης τάξεως σοβιετία. Τα ίδια έχουν κάνει και εκεί.Ακούνε οι Γάλλοι πολυεθνικές, ακούνε Αμερική, και στάζουν ταμάτια τους αίμα. Αυτή είναι η κατάσταση σε όλο τονσοσιαλιστικό νότο.

Εφόσον λοιπόν ο κόσμος έχει υποστεί τόσο μεγάλη πλύσηεγκεφάλου, και διακατέχεται από τόσο αρνητικά συναισθήματασε σχέση με τις μεγάλες εταιρείες, δεν έχει νόημα να γίνειμία συζήτηση για τα μονοπώλια, αν πρώτα δεν δούμε τιςεταιρείες απογυμνωμένες ιδεολογικά. Έξω από τα πλαίσια τουφιλελευθερισμού και του σοσιαλισμού. Σαν αυτό που πραγματικάείναι. Σαν μονάδες ικανοποίησης των αναγκών μας. Είτεδραστηριοποιούνται στην πρώην Σοβιετική Ένωση, είτε στιςΗΠΑ. Και μετά, με μεγαλύτερη ψυχραιμία, να γίνει μίασυζήτηση περί μονοπωλίων.

Πρώτα λοιπόν, πρέπει να εξεταστεί το εταιρικό μέγεθος. Ποιοείναι το σωστό? Το μικρό, το μεσαίο, το μεγάλο? Στο κάτωκάτω της γραφής, ένας φούρνος, θέλει να προσφέρει στουςπολίτες όσο περισσότερο ψωμί γίνεται. Είτε ο φούρνος ανήκειστο κράτος, είτε ανήκει σε ιδιώτες. Επίσης, ο ίδιος φούρνος,μπορεί αν είναι κρατικός να ιδιωτικοποιηθεί, ή αν είναι

ιδιωτικός να κρατικοποιηθεί. Πόσοι φούρνοι πρέπει ναυπάρχουν σε μία αγορά? Ποιο πρέπει να είναι το marketstructure (διάρθρωση της αγοράς)? Από τι καθορίζεται αυτό? Οόρος market structure, περιλαμβάνει πολλά πράγματα. Στοπλαίσιο της συγκεκριμένης συζήτησης, με ενδιαφέρει κυρίως οαριθμός των οικονομικών μονάδων που δραστηριοποιούνται σεμία αγορά. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν για λίγο να σκεφτούμε τιςεταιρείες, χωρίς να μας απασχολεί το ποιος έχει τηδιαχείριση τους, και το ποιος απολαμβάνει το κέρδος ή τηνζημία που προκύπτει.

Οι λόγοι που οδηγούν σε μεγαλύτερα εταιρικά μεγέθη

Τους λόγους που οδηγούν σε μεγαλύτερα εταιρικά μεγέθη, είναικαλύτερα να τους εξετάσουμε σε ένα φανταστικό πλαίσιο μίαςκομμουνιστικής οικονομίας. Διαφορετικά ενδέχεται ναπαρασυρόμαστε και να συγχέουμε τους ιδεολογικούς παράγοντες(σοσιαλισμό, φιλελευθερισμό κτλ) με τους οικονομικούςπαράγοντες (μικρότερο κόστος, καλύτερη ποιότητα κτλ).

Οικονομίες κλίμακας

Ο όρος “αύξουσες οικονομίες κλίμακας”, αναφέρεται στη μείωσητου μέσου κόστους παραγωγής, καθώς αυξάνεται η παραγόμενηποσότητα. Το κόστος δηλαδή ανά τεμάχιο, είναι 100 ευρώ γιαπαραγωγή 1.000 τεμαχίων, 98 ευρώ για παραγωγή 2.000τεμαχίων, 40 ευρώ για παραγωγή 20.000 τεμαχίων κ.ο.κ.Υπάρχουν διάφοροι λόγοι, για τους οποίους η αύξηση τηςπαραγόμενης ποσότητας, οδηγεί σε μείωση του μέσου κόστουςπαραγωγής. Ενδεικτικά να αναφέρω, τον καταμερισμό τωνσταθερών εξόδων, σε μεγαλύτερο αριθμό τεμαχίων. Αν σε μίακομμουνιστική χώρα για παράδειγμα, χρησιμοποιηθούν 100.000εργατικές ώρες για να χτιστεί ένα εργοστάσιο, και τοεργοστάσιο αυτό στην διάρκεια της ζωής του παράξει 100.000τεμάχια, το κόστος του κάθε τεμαχίου θα είναι 1 εργατική ώρα(υπεραπλουστευμένη προσέγγιση φυσικά). Αν παράξει 200.000τεμάχια, το κόστος θα ήταν μισή εργατική ώρα ανά τεμάχιο.

Η εξειδίκευση είναι άλλος ένας λόγος. Έστω ότι σε μίακρατική εταιρεία που παράγει 1000 μονάδες προϊόντος,απαιτείται πχ ένας διοικητικός υπάλληλος, που πρέπει νακάνει και τον λογιστή και τον γραμματέα. Αν η εταιρείαπαράγει 2000 μονάδες, απαιτούνται ενδεχομένως δύο υπάλληλοι,και έτσι μπορεί ο ένας να είναι εξειδικευμένος λογιστής, καιο άλλος εξειδικευμένος γραμματέας, και άρα πολύ πιοαποτελεσματικοί και παραγωγικοί στο αντικείμενο τους.Υπάρχουν πολλοί τέτοιοι λόγοι που οδηγούν σε αυτό που λέμεαύξουσες οικονομίες κλίμακας. Όποιος ενδιαφέρεται μπορεί ναγκουγκλάρει τον όρο “economies of scale”. Είναι κάτι πάραπολύ διαδεδομένο.

Θα μπορούσε λοιπόν ένα απλό αριστερό μυαλό, να θεωρήσει ότιοι αύξουσες οικονομίες κλίμακας δεν σταματούν ποτέ. Ότι όσοαυξάνεται η παραγομένη ποσότητα, τόσο περισσότερο μειώνεταιτο μέσο κόστος. Κατά συνέπεια, όσο περισσότερο παράγει μίαεταιρεία, τόσο φτηνότερα παράγει το προϊόν της, και τόσοχαμηλότερα μπορεί να το πουλάει. Αυτό βέβαια, είναι μίατεράστια ανοησία. Οι αύξουσες οικονομίες κλίμακας, δενισχύουν για απεριόριστες ποσότητες παραγωγής. Αυτό τοδέχονται όλοι οι οικονομολόγοι. Σοσιαλιστές, φιλελεύθεροι,άπαντες. Για την ακρίβεια, το δέχεται οποιοσδήποτε διαθέτεικοινή λογική. Από κάποιο σημείο και μετά, μετατρέπονται σεφθίνουσες οικονομίες κλίμακας. Η αύξηση της παραγόμενηςποσότητας, οδηγεί σε αύξηση του μέσου κόστους παραγωγής.

Φθίνουσες οικονομίες κλίμακας

Υπάρχουν πολλοί λόγοι, που από κάποιο σημείο και μετά,υπάρχει μετατροπή από αύξουσες σε φθίνουσες οικονομίεςκλίμακας. Ενδεικτικά να αναφέρω, την μεγαλύτερηγραφειοκρατία που απαιτεί ένα μεγαλύτερο μέγεθος για ναδιοικηθεί, την δυσκολία που έχουν οι διοικούντες ναεπιβλέπουν τις εργασίες όσο αυξάνεται ο όγκος των εργασιών,την δυσκολία στο να παρθούν αποφάσεις όσο αυξάνεται τοεταιρικό μέγεθος, αφού είναι πολύ δύσκολο να υπάρχειεπικεφαλής κάποιος που να ξέρει τα πάντα, την μεγαλύτερηδυσκολία προσαρμογής στις αλλαγές των προτιμήσεων των

καταναλωτών. Σκεφτείτε πόσο δύσκολο είναι, και τι κόστοςσυνεπάγεται για μία κρατική γραμμή παραγωγής 10 εκ τεμαχίων,να προσαρμοστεί σε αλλαγές των προτιμήσεων των πολιτών. Καιπόσο ευκολότερο είναι αυτό για μία γραμμή παραγωγής 100χιλιάδων τεμαχίων. Όπως και για τις αύξουσες, έτσι και γιατις φθίνουσες οικονομίες κλίμακας, υπάρχουν πολλοί λόγοι πουοδηγούν στην εμφάνιση τους. Όποιος ενδιαφέρεται μπορεί ναγκουγκλάρει το “diseconomies of scale”.

Αν πράγματι, οι οικονομίες κλίμακας δεν εξαντλούνταν ποτέ,αυτό που έλεγε ο συγχωρεμένος ο γερό Μαρξ, θα είχε ήδησυμβεί. Τουλάχιστον για τα ομογενή προϊόντα. Πχ αλάτι.Μακάρι να συνέβαινε αυτό. Να μειωνόταν δηλαδή αδιάκοπα τοκόστος με την αύξηση της παραγωγής. Στο όριο, θα μπορούσε ηεταιρεία να παράγει απεριόριστες ποσότητες, με μηδενικόσχεδόν κόστος. Δυστυχώς όμως και για τους μαρξιστάς και γιαεμάς, αυτό δεν ισχύει. Το αντίθετο μάλιστα. Απλά έχουμε μίατάση να σκεφτόμαστε τα πλεονεκτήματα που συνεπάγεται ηαύξηση του μεγέθους μίας εταιρείας. Και να ξεχνάμε ταμειονεκτήματα. Στον δημόσιο λόγο εννοώ. Γιατί στην ακαδημία,όχι απλά έχουν τύχει της προσοχής που τους αξίζει, όχι απλάέχουν τεκμηριωθεί με πλήθος ερευνών, αλλά και δεναμφισβητούνται από κανέναν. Είναι άλλωστε περισσότερο θέμακοινής λογικής και λιγότερο έρευνας. Όποιος ενδιαφέρεταιμπορεί να γκουγκλάρει “diseconomies of scale”.

Transaction Costs Economics TCE

Τα “Transaction Costs Economics”, είναι μία τελείωςδιαφορετική προσέγγιση των λόγων που οδηγούν σε αύξηση τωνεταιρικών μεγεθών. Οι οικονομίες κλίμακας, σχετίζονται με τακόστη παραγωγής (production costs). Τα transaction costs(κόστη συναλλαγών) είναι κάτι τελείως διαφορετικό. Και γιανα είναι πιο ξεκάθαρο, θα θεωρήσω ότι τα κόστη παραγωγήςείναι συγκεκριμένα και γνωστά σε όλους. Οποιοσδήποτε δηλαδήέχει το κεφάλαιο, μπορεί να φτιάξει ένα iphone εξίσου καλό

με το πραγματικό iphone. Μη ρεαλιστικό 1000% αλλά βοηθάειστο να φανεί αυτό που θέλω.

Ποια είναι αυτά τα transaction costs. Να δώσω έναπαράδειγμα. Είμαι επιχειρηματίας. Θέλω έναν άνθρωπο, να μουκαθαρίζει την επιχείρηση 8 ώρες την ημέρα. Στην αγοράεργασίας, υπάρχουν άνθρωποι, που είναι διατεθειμένοι να τοκάνουν αυτό για 25 ευρώ την ημέρα. Αυτά τα 25 ευρώ, δενπρέπει να τα μπερδεύουμε με τα transaction costs. Τα 25ευρώ, είναι ένα κόστος παραγωγής (διαχωρίζω τα κόστη μόνο σεtransaction και production για απλοποίηση). Θα τα πληρώσω τα25 ευρώ, είτε προσλάβω τον άνθρωπο σαν μισθωτό (και άραμεγαλώσω την εταιρεία μου), είτε χρησιμοποιήσω τον άνθρωποσαν εξωτερικό συνεργάτη (και άρα κρατήσω το μέγεθος τηςεταιρείας μου σταθερό). Τα 25 ευρώ δηλαδή, είναι κάτι πουκαθορίζεται από τις συνθήκες της αγοράς. Πόσοι άνθρωποιείναι διατεθειμένοι να καθαρίσουν, και πόση ζήτηση υπάρχειγια τέτοιους ανθρώπους. Δεν μπορώ να το επηρεάσω εγώ.

Έστω λοιπόν, ότι η αγορά έχει ισορροπήσει στα 25 ευρώ τηνημέρα για μία τέτοια υπηρεσία. Τι είναι καλύτερο για μένα?Να προσλάβω έναν τέτοιο άνθρωπο ή να τον έχω σαν εξωτερικόσυνεργάτη? Τι κόστη συνεπάγεται η κάθε επιλογή? Πέρα από τα25 ευρώ ημερησίως, που είναι δεδομένα. Στην περίπτωση πουπροσλάβω τον άνθρωπο σαν μισθωτό, το κόστος θα είναι ναεπιβλέπω την εργασία του. Στην περίπτωση που τον προσλάβωσαν εξωτερικό συνεργάτη, θα υπάρχει το κόστος της κατάρτισηςτου συμβολαίου. Θα πρέπει να προβλέψω τι ακριβώς θα πρέπεινα κάνει, πως ακριβώς να το κάνει κτλ. Και όπως όλοιξέρουμε, το τέλειο συμβόλαιο δεν υπάρχει. Ένα συμβόλαιο, δενμπορεί να τα προβλέψει όλα. Πάντα θα υπάρχουν διαφωνίες κατάτην εφαρμογή του. Και δικαστικά έξοδα σε περίπτωση μητήρησης των όρων. Ενώ αν προσλάβω αυτό το άτομο, το μόνο πουχρειάζεται να λέει το συμβόλαιο, είναι ότι θα καθαρίζει γιαΧ ώρες την ημέρα, στους χώρους που θα του υποδεικνύω εγώ μετον τρόπο που θα του υποδεικνύω εγώ.

Επίσης αν δεν προσλάβω υπάλληλο, θα πρέπει να ψάχνω τιςτιμές που επικρατούν στην αγορά ανά πάσα στιγμή. Να ψάχνω

ποιος είναι καλός και ποιος όχι. Ενώ αν είναι υπάλληλος μου,μπορώ να τον εκπαιδεύσω να κάνει αυτό ακριβώς που θέλω εγώ.Επίσης αν τον προσλάβω, και το συμβόλαιο καθορίζει την τιμήγια ένα χρόνο, γνωρίζω το κόστος καθαριότητας. Και άρα μπορώνα δίνω προσφορές με μεγαλύτερη άνεση και ακρίβεια στουςπελάτες μου. Και το κόστος της καθαριότητας μπορεί να μηνείναι και σπουδαίο, αλλά όταν υπάρχει ανασφάλεια για όλα τακόστη, θα πρέπει και η προσφορά που θα δώσω να είναι σε μίαυψηλότερη τιμή, ώστε να είμαι καλυμμένος σε περίπτωσημεταβολών των τιμών. Από την άλλη πλευρά, όταν εντάσεις μίανέα λειτουργία στην επιχείρηση, υπάρχει ένα θέμα κινήτρου. Ουπάλληλος θα έχει μικρότερο κίνητρο από έναν εξωτερικόσυνεργάτη, που θεωρεί ότι ανά πάσα στιγμή μπορείς ναδοκιμάσεις κάποιον ανταγωνιστή του. Υπάρχουν συν και πλην σεκάθε περίπτωση. Αυτά είναι τα transaction costs. Οιεπιχειρηματίες ζυγίζουν τα συν και τα πλην, και αποφασίζουν.

Αυτή η θεωρία έχει την λογική της. Μπορεί οι οικονομίεςκλίμακας να παίζουν ρόλο στο προϊόν σου. Πχ αν πουλάςπαγωτό, υπάρχουν οικονομίες κλίμακας στο να πουλήσειςπερισσότερο παγωτό. Γιατί να αποφασίσεις να φτιάξεις φάρμακαι να παράγεις γάλα για το παγωτό σου? Δεν δείχνει να έχεικάποια σχέση με τις οικονομίες κλίμακας. Ούτε είναι κάτι πουσε ενδιαφέρει για να βγάλεις κέρδος. Σε ενδιαφέρει ναπουλήσεις παγωτό σε όσο περισσότερο κόσμο γίνεται. Θαισχυριστεί κάποιος, ότι εξάντλησες τα κέρδη σου στην αγοράτου παγωτού, και θες να εισχωρήσεις σε άλλη αγορά. Μα ανήταν έτσι, θα περίμενε η εταιρεία να γίνει μονοπώλιο, καιμετά να πάει στην παραγωγή γάλατος. Ενώ αυτό πουπαρατηρούμε, είναι ότι πάνω στον μεγάλο ανταγωνισμό, οιεταιρείες κάνουν συγχωνεύσεις προς τα πίσω (προμηθευτές) ήπρος τα εμπρός (καταναλωτές). Άρα ένας από τους λόγους πουτο κάνουν, είναι για να γίνουν πιο ανταγωνιστικές στην αγοράπου ήδη δραστηριοποιούνται.

Το ότι θα στραφώ στην παραγωγή γάλατος όμως, μπορεί ναεξηγηθεί πολύ καλύτερα με την θεωρία των TCE. Και να δώσωένα παράδειγμα. Και για να μην το μπερδεύουμε με τηνεκμετάλλευση και τις ιδεολογίες, θα πρέπει να το σκεφτούμε

μία κομμουνιστική οικονομία. Έστω, ότι είμαι διευθυντής σεμία κρατική επιχείρηση κάποιας κομμουνιστικής χώρας, πουπαράγει παγωτό. Ας πούμε ότι δεν υπάρχει χρήμα. Όλα ταμετράμε σε εργατικές ώρες. Το καθεστώς δηλαδή, κρίνει τοπαγωτό που βγάζει η εταιρεία που διοικώ, με δύο κριτήρια. Σεποια θέση βρίσκεται στις προτιμήσεις των πολιτών, και πόσεςεργατικές ώρες στοιχίζει ένα κιλό παγωτό. Για να είμαιαποτελεσματικός, θα πρέπει τουλάχιστον να είμαι στην ίδιαθέση και στις προτιμήσεις και στο κόστος. Πχ 5ος στιςπροτιμήσεις, και 5ος στο κόστος. Αν είμαι 5ος στις προτιμήσειςκαι 4ος πιο κοστοβόρος, δεν είμαι αποτελεσματικός. Αν είμαι5ος στις προτιμήσεις και 6ος κοστοβόρος, είμαι πολύ καλός.Δεν σημαίνει δηλαδή ότι ο διοικητής μίας κρατικής εταιρείαςδεν κρίνεται από το καθεστώς. Κρίνεται.

Ας υποθέσουμε, ότι το γάλα το αγοράζω από όποια εταιρεία τουκαθεστώτος θέλω. Και έρχεται τιμολογημένο. Γι’ αυτό τοκόστος δεν είμαι υπεύθυνος εγώ. Πχ ένα κιλό γάλα κάνει 1εργατική ώρα. Και απαιτείται 1 κιλό γάλα για την παραγωγήενός κιλού παγωτού. Και δεν χρειάζεται τίποτα άλλο. Αν τοπαγωτό που δίνω εγώ, κοστίζει 2.5 εργατικές ώρες το κιλό,σημαίνει ότι εγώ καταφέρνω να παράγω 1 κιλό παγωτό με 1.5εργατική ώρα (αφού η 1 ώρα οφείλεται στην εταιρεία παραγωγήςγάλατος). Για να γίνω αρεστός στο καθεστώς, θέλω να κάνω τοπαγωτό μου πιο φτηνό. Ή πιο καλό. Μπορώ να ζητήσω από τοκαθεστώς, να φτιάξω μία μονάδα παραγωγής γάλατος που να τηνδιοικώ εγώ. Η τεχνογνωσία για την κατασκευή μίας τέτοιαςμονάδας είναι δεδομένη έχω πει παραπάνω. Ξέρω πως να τηνφτιάξω, και πως ακριβώς να παράγω το γάλα με 1 εργατική ώρατο κιλό όπως και οι άλλοι.

Αφού λοιπόν το κόστος παραγωγής δεν αλλάζει, θα πρέπει νααποφασίσω, βάσει αυτού που λένε αυτοί οι οικονομολόγοι“transaction costs”. Αν έχω σαν διοικητής την δική μουπαραγωγή γάλατος, δεν θα μου συμβαίνει ποτέ να μην έρχεταιστην ώρα του το γάλα. Επίσης δεν θα χρειάζεται να ελέγχω τοπροϊόν, για να σιγουρευτώ ότι ο διοικητής της εταιρείαςγάλατος δεν μου έδωσε παλιότερο ή κακής ποιότητας γάλα, γιανα συμπιέσει τα δικά του κόστη και να γίνει αρεστός στο

καθεστώς. Και αφού το γάλα θα είναι καλύτερης ποιότητας, θαμπορώ να βελτιώσω την ποιότητα του παγωτού μου. Ή ακόμη καιαν είναι ίδιας ποιότητας, θα γλιτώνω τον χρόνο να ελέγχω τοάλλο εργοστάσιο και θα μπορέσω να μειώσω τις εργατικές ώρεςπου απαιτούνται για ένα κιλό παγωτό, και να γίνω αρεστός στοκαθεστώς. Από την άλλη, αν φτιάξω μία δική μου μονάδαπαραγωγής γάλατος, αυξάνεται το μέγεθος της εταιρείας,αυξάνεται η γραφειοκρατία, αυξάνεται ο χρόνος που χρειάζομαιγια να επιβλέπω. Απομακρύνομαι από τις αποφάσεις. Θα πρέπεινα βασίζομαι σε διευθυντές. Τι είναι καλύτερο προκειμένου ναρίξω τις τιμές ή να αυξήσω την ποιότητα και να γίνω αρεστόςστο καθεστώς? Δεν υπάρχει απάντηση. Θα κρίνω, θα πράξω, καιθα κριθώ.

Τα transaction cost economics, είναι λοιπόν άλλος ένας λόγοςπου μπορεί να οδηγήσει στην αύξηση των εταιρικών μεγεθών.Δεν σημαίνει ότι τα εταιρικά μεγέθη αυξάνονται ή λόγω τωνtransaction ή λόγω των production costs. Αυξάνονται γιαπολλούς λόγους ταυτόχρονα. Ένας από αυτούς είναι και ταtransaction costs. Όπως λέει ο ιδρυτής αυτής της σχολήςσκέψης, ο νομπελίστας Ronald Coase, στο θρυλικό του άρθροThe Nature of the Firm (1937), ένα προφανές κόστος του ναβασίζεσαι στις τιμές της αγοράς, είναι το να ανακαλύπτειςαυτές τις τιμές. Και το νόημα νομίζω αυτού που λέει, είναιότι αν θέλω να αγοράσω γάλα, πρέπει να ψάξω για τουςκαλύτερους προμηθευτές, να διαπραγματευτώ μαζί τους, ναελέγχω την ποιότητα που αγοράζω κάθε φορά, να ελέγχω ότιείναι όλα βάσει συμβολαίου, και να απαιτώ να αποζημιωθώδικαστικά κάθε φορά που οι όροι αυτοί δεν τηρούνται. Και τογάλα, είναι ένα προϊόν απλό. Το μυρίζεις, το ζυγίζεις, καιέχεις μία εικόνα. Αν το προϊόν είναι πιο σύνθετο, πχεπεξεργαστές ηλεκτρονικών υπολογιστών, τα transaction costsαυξάνονται.

Ο μηχανισμός των τιμών είναι σοφός, γιατί βασίζεται πάνωστην προσπάθεια των συμμετεχόντων στην αγορά, να ανακαλύψουντις σωστές τιμές. Δεν προκύπτουν οι σωστές τιμές αυτομάτως.Ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης, δεν πέφτει από τονουρανό. Περικλείει πολλά λάθη, και πολλούς χαμένους κόπους.

Αν τα κόστη που συνεπάγεται η διαδικασία του να ανακαλύπτειςτις σωστές τιμές, είναι μεγαλύτερα από το επιπλέον κόστος(γραφειοκρατία, μεγαλύτερο δυσκολία επίβλεψης, μειωμένακίνητρα των μονίμων υπαλλήλων σε σχέση με τους εξωτερικούςσυνεργάτες κτλ), που θα σου δημιουργήσει η παραγωγή τωνσυγκεκριμένων προϊόντων εντός της επιχείρησης σου,μεγαλώνεις την επιχείρηση σου. Αν είναι μικρότερα, προτιμάςέναν εξωτερικό συνεργάτη.

Τα transaction cost economics, επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμόαπό εξωγενείς αλλαγές. Για παράδειγμα μία βελτίωση τουνομικού και δικαστικού συστήματος, μειώνει τα κόστησυναλλαγών που σχετίζονται με την διεκδίκηση αποζημιώσεωνγια όρους συμβολαίων που δεν τηρήθηκαν. Άρα μειώνονται ταtransaction costs, αφού μπορείς να αποζημιωθείς πιο γρήγορα.Βελτιώσεις στην τεχνολογία επίσης. Η δυνατότητα τοποθέτησηςκαμερών στους χώρους της επιχείρησης μειώνει το κόστοςπαρακολούθησης των εργασιών, και άρα μειώνει το κόστος τηςαύξησης του μεγέθους της επιχείρησης.

Η αποτελεσματικότητα του νομικού και δικαστικού συστήματος,είναι πάρα πολύ σημαντική, ειδικά για τις εταιρείες πουεπενδύουν πολύ σε έρευνα και ανάπτυξη (R&D). Ένα πρωτόγονοδικαστικό σύστημα, αρκεί συνήθως για να προστατεύσει τηνφυσική ιδιωτική περιουσία. Δεν είναι όμως αρκετό για ναπροστατεύσει την πνευματική ιδιωτική περιουσία (πατέντεςκτλ). Σκεφτείτε στα Ελληνικά δικαστήρια, την Apple και τηνSamsung. Να κατηγορεί η μία την άλλη, για κλοπή πνευματικήςιδιοκτησίας. Πως θα βγάλουν άκρη? Πότε? Σε ένα δικαστικόσύστημα όπως το Ελληνικό, φτιαγμένο για να εξυπηρετεί τουςδικηγόρους, χωρίς ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας (τοδικαστικό σύστημα ελέγχεται από τον πρωθυπουργό και τονυπουργό δικαιοσύνης). Πως και σε πόσες δεκαετίες θα βγειάκρη? Και μιλάμε για νομικά θέματα, για τα οποίαδυσκολεύονται να αποφασίσουν ακόμη και τα ανεπτυγμέναδικαστικά συστήματα (πχ της Αμερικής). Δεν γίνεται στηνΕλλάδα λοιπόν να έχουμε μεγάλες εταιρείες που επενδύουν σεέρευνα και ανάπτυξη. Εκτός και αν ανήκουν στο πολιτικό-οικονομικό κατεστημένο.

Αντίθετα, μπορούμε να έχουμε μία εταιρεία που εκμεταλλεύεταικάποια κοιτάσματα χρυσού, γιατί χρειάζεται ένα πολύ απλόδικαστικό σύστημα για να προστατευθεί το κοίτασμα. Αν καιόπως είδαμε, στην Ελλάδα ακόμη και αυτό δεν είναι δεδομένο.

Τεχνολογική πρόοδος

Σκεφτείτε δύο εργοστάσια σε μία πόλη. Και τα δύο παράγουνκαρφίτσες. Έστω ότι οι καταναλωτές χρειάζονται 2.000καρφίτσες τον μήνα. Έχουν και οι δύο από ένα μηχάνημα πουπαράγει 1.000 καρφίτσες τον μήνα. Δεν μπορεί το κάθεμηχάνημα να παράξει παραπάνω. Είναι στο όριο. Παρουσιάζεταιένα καινούργιο μηχάνημα, που μπορεί να παράγει 2.000καρφίτσες τον μήνα. Για να μετατραπεί η εξέλιξη τηςτεχνολογίας σε χαμηλότερες τιμές για τις καρφίτσες,υποχρεωτικά θα πρέπει να παραμείνει μία μόνο εταιρεία. Ανκαι οι δύο αγοράσουν το νέο μηχάνημα, και εξακολουθήσουν ναπαράγουν από 1.000 καρφίτσες, η τιμή δεν θα είναι δυνατόν ναμειωθεί, αφού δεν θα έχουν μειώσει τα κόστη τους, και θαέχουν επενδύσει και σε νέο εξοπλισμό.

Αν παραμείνει ο ένας, και παράγει αυτός και τις 2.000καρφίτσες, η τιμή θα μπορέσει να μειωθεί. Δεν θα πέσειβέβαια στο μισό, γιατί θα πρέπει να καλυφθεί η επένδυση στοννέο εξοπλισμό. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να φύγει η μίαεταιρεία. Να μην έχει αποταμιεύσει αρκετά ο ένας από τουςδύο για να αγοράσει τον νέο εξοπλισμό, και σταδιακά να τονκλείσει ο άλλος. Ή να συνεταιριστούν. Το σίγουρο είναι, ότιμετά την τεχνολογική εξέλιξη που πραγματοποιήθηκε, δενυπάρχει πια χώρος για δύο εταιρείες. Θα μπορούσε στοπαράδειγμα να ήταν 100 εταιρείες σε μία χώρα, όπου η αλλαγήστην τεχνολογία να άφηνε χώρο για 40 μόνο εταιρείες. Θέλουμεφθηνότερες καρφίτσες ή δεν θέλουμε? Αν είμαστε ο καρφιτσάςπου κλείνει δεν θέλουμε. Αν είμαστε ο καταναλωτής οφείλουμενα μην παρασυρόμαστε, και να θέλουμε.

Εξέλιξη των κεφαλαιαγορών

Τα μεγάλα εταιρικά μεγέθη ξεπερνούν κατά πολύ ακόμη και τονμεγαλύτερο επιχειρηματία. Για να πραγματοποιηθούν,χρειάζεται συγκέντρωση τεράστιων κεφαλαίων. Με την σταδιακήεξέλιξη των κεφαλαιαγορών (χρηματιστηρίων κτλ), έγινε δυνατήκαι ευκολότερη η συγκέντρωση τους, και κατά συνέπεια και ηδημιουργία μεγαλύτερων εταιρικών μεγεθών. Γιατί δεν αρκεί ναείναι επιθυμητή η δημιουργία μεγάλων εταιρικών μεγεθών.Πρέπει να είναι και εφικτή.

Φορολογία και μεγάλα εταιρικά μεγέθη

Όσο και αν ακούγεται παράδοξο, ο σοσιαλιστικός τρόποςφορολόγησης των κερδών των εταιρειών, οδηγεί σε μεγαλύτεραεταιρικά μεγέθη. Μία από τις βασικές φορολογικές απόψεις τωνσοσιαλδημοκρατών, είναι ότι πρέπει οι εταιρείες ναφορολογούνται σε δύο επίπεδα. Πρώτον να φορολογείς ταεταιρικά κέρδη, και μετά τα μερίσματα. Έστω να δίνειςκίνητρο για επανεπένδυση των κερδών.

Έστω μία εταιρεία με κέρδος 100 ευρώ. Έστω φορολογικόςσυντελεστής 30%. Άρα φόρος εισοδήματος 30 ευρώ. Της μένουνκαθαρά κέρδη μετά τους φόρους 70 ευρώ. Αν δεν μοιράσει τακέρδη της, δεν την φορολογείς. Αν τα μοιράσει στους μετόχουςτης, φορολογείς τα μερίσματα με άλλο ένα 20% (τυχαίονούμερο) Πληρώνουν δηλαδή η εταιρεία (οι μέτοχοι στηνπραγματικότητα) ακόμη έναν φόρο.. Αυτό το κάνουν, για νααναγκάσουν τους μετόχους να μην πάρουν τα κέρδη τους, και νατα αφήσουν μέσα στην εταιρεία για επανεπένδυση. Και πολλέςφορές, οι μέτοχοι κάνουν ακριβώς αυτό. Αφήνουν τα κέρδη τουςστην εταιρεία, για να τα επενδύσει, και να αυξηθεί η αξίατης μετοχή της εταιρείας.

Γιατί στις πωλήσεις των μετοχών στα χρηματιστήρια, οι φόροιείναι ελάχιστοι. Άρα συμφέρει τον μέτοχο, να αυξηθεί η αξίατων μετοχών του, να τις πουλήσει σε εμένα, και να εισπράξειτο κέρδος του από την πώληση τους (καταβάλλοντας έναν πολύμικρό φόρο), παρά να λάβει τα κέρδη του ως μέρισμα, και να

φορολογηθούν με έναν μεγάλο φορολογική συντελεστή. Αυτόβέβαια είναι μία ακόμη σοσιαλιστική στρέβλωση της αγοράς,και ξεκάθαρα οδηγεί σε αύξηση των εταιρικών μεγεθών, ακόμηκαι όταν δεν υπάρχουν λόγοι να αυξηθεί το εταιρικό μέγεθος.Το εταιρικό μέγεθος, πρέπει να αυξάνεται, για οικονομικούς,και όχι φορολογικούς λόγους. Σε κάθε περίπτωση, είναιαποδεκτό από όλους, ότι η λεγόμενη “αναπτυξιακή”σοσιαλιστική φορολόγηση, οδηγεί σε μεγαλύτερα εταιρικάμεγέθη. Να σημειώσω προς αποφυγή παρεξηγήσεων, ότι ηεπανεπένδυση των κερδών, δεν σημαίνει ντε και καλά αύξησητης αξίας της μετοχής. Θεωρητικά όμως, ελπίζεις ότι μίαεπένδυση θα αυξήσει την αξία της μετοχής. Αν είναι και προςτην σωστή κατεύθυνση βέβαια.

Επίσης, όταν οι φορολογικοί συντελεστές είναι μεγάλοι, μίαεταιρεία έχει κίνητρο να εξαγοράσει άλλες εταιρείες πουέχουν μεγάλες συσσωρευμένες ζημίες, για να τις συμψηφίσει μετα κέρδη της. Αυτό είναι νόμιμο, αλλά είναι μία ακόμηπαρενέργεια της φορολογίας. Και όσο υψηλότερη είναι ηφορολόγηση, τόσο μεγαλύτερο το κίνητρο.

Το ιδανικό μέγεθος μιας εταιρείας

Έχοντας μιλήσει για τις αύξουσες και φθίνουσες οικονομίεςκλίμακας, για τα transaction cost economics, για τηνφορολόγηση, και την σημασία όλων αυτών στο καθορισμό τωνεταιρικών μεγεθών, θα πρέπει τώρα να αποφασίσουμε, ποιοείναι το ιδανικό μέγεθος μίας εταιρείας. Χωρίς να σημαίνειότι δεν υπάρχουν άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν τα εταιρικάμεγέθη. Ποιο είναι λοιπόν το ιδανικό μέγεθος για μίαεταιρεία? Όπως λέει ο Murray Rothbard στο βιβλίο του “Man,Economy and State”, μόνο ο επιχειρηματίας μπορεί ναανακαλύψει ποιο είναι το ιδανικό μέγεθος της επιχείρησηςτου. Δεν μπορεί να το ανακαλύψει κανένας ακαδημαϊκός, καικανένας νομπελίστας. Γιατί απλά, επηρεάζεται σε πολύ μεγάλοβαθμό από το πόσους καταναλωτές μπορεί να πείσει οεπιχειρηματίας να στραφούν στο προϊόν του. Παρόλα αυτά,μπορεί να σκιαγραφηθεί ένα θεωρητικό πλαίσιο, μέσα στο οποίοθα πρέπει να κινείται το ιδανικό εταιρικό μέγεθος.

Είπα προηγουμένως για τις οικονομίες κλίμακας. Τις αύξουσεςκαι τις φθίνουσες. Κάτι που δεν αμφισβητεί κανείς. Οιοικονομίες κλίμακας, μπορούν δώσουν μία γενική κατεύθυνση,για το ιδανικό μέγεθος μιας εταιρείας. Τελείως γενική όμως.Σίγουρα θα πρέπει να είναι ένα μέγεθος, που να εξαντλεί τοόφελος των οικονομιών κλίμακας. Αν για παράδειγμα, με τιςυπάρχουσες συνθήκες της αγοράς αυτοκινήτων (τεχνολογία,τιμές υλικών, ανθρώπινο κεφάλαιο, ζήτηση καταναλωτών), οιαύξουσες οικονομίες κλίμακας οδηγούν σε συνεχή μείωση τουμέσου κόστους μέχρι την παραγωγή 200.000 τεμαχίων, τότε ημικρότερη αυτοκινητοβιομηχανία, θα πρέπει να παράγει αυτότων αριθμό τεμαχίων (υποθέτοντας ότι η ζήτηση είναιμεγαλύτερη από τις 200 χιλ τεμάχια). Προσοχή όμως. Αφούληφθούν υπόψη οι προτιμήσεις των καταναλωτών. Η Ferrari γιαπαράδειγμα, λειτουργεί με πολύ υψηλότερο κόστος από τηνFiat. Δεν πρέπει να συγκρίνουμε την Ferrari με την Fiat.Απευθύνονται σε διαφορετικό κοινό. Μιλάμε για την Ferrariκαι την Lamborghini.

Και πάλι όμως, μπορεί το καταναλωτικό κοινό της Ferrari, ναέχει τόσο μεγάλη προτίμηση στα προϊόντα της, ώστε ητελευταία να δραστηριοποιείται σε επίπεδα παραγωγής, για ταοποία έχουν εμφανιστεί φθίνουσες οικονομίες κλίμακας. Αλλάοι καταναλωτές να είναι διατεθειμένοι να καλύψουν τοεπιπλέον κόστος. Θέλω να πω, ότι ισχύει αυτό που λέει οMurray Rothbard. Μόνο ο επιχειρηματίας μπορεί να ανακαλύψειτο ιδανικό μέγεθος της εταιρείας του. Και στηνπραγματικότητα ούτε αυτός. Μόνο να πειραματιστεί μπορεί.Άλλωστε, το ιδανικό μέγεθος της εταιρείας του, αλλάζει μετις προτιμήσεις των καταναλωτών. Άλλο είναι το ιδανικόμέγεθος της Apple, αν οι καταναλωτές θέλουν να αγοράσουν100.000 iphones, και άλλο αν θέλουν 10.000.000. Και τοπρόβλημα είναι ότι η ζητούμενη ποσότητα αλλάζει διαρκώς.Γιατί δεν επηρεάζεται μόνο από τα προϊόντα της Apple. Αλλάαπό χίλιους δυο παράγοντες (πχ εισόδημα των καταναλωτών,υποκατάστατα προϊόντα κτλ). Στις αγορές όμως, που υπάρχειμεγαλύτερη ομογενοποίηση των προϊόντων, πχ ζάχαρη, οιοικονομίες κλίμακας και τα transaction cost economics, είναι

πιο καθοριστικός παράγοντας. Σε σχέση τουλάχιστον με τιςαγορές που υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση των προϊόντων.

Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι το εταιρικό μέγεθος,καθορίζεται από τις προτιμήσεις των καταναλωτών για έναπροϊόν (την ζητούμενη ποσότητα, την ζητούμενη ποιότητα κτλ),και την υπάρχουσα δυνατότητα της οικονομίας (τεχνολογία,ποσότητα φυσικών πόρων, ανθρώπινη δυναμικό κτλ), ναμετατρέπει περιορισμένους οικονομικούς πόρους σε αυτό τοπροϊόν. Ο ρόλος του επιχειρηματία, είναι να “πιάσει” τηνζήτηση του καταναλωτικού κοινού, και να χρησιμοποιήσει τιςσυνθήκες που επικρατούν στην αγορά (τεχνολογία, ανθρώπινοδυναμικό κτλ), ώστε να τους προσφέρει το προϊόν πουεπιθυμούν, στην χαμηλότερη δυνατή τιμή. Είναι η γέφυραανάμεσα στις απαιτήσεις των καταναλωτών, και τη δυνατότητατης οικονομίας να ικανοποιεί αυτές τις ανάγκες τους. Ανβέβαια, ένας επιχειρηματίας ξέρει πως να ικανοποιεί τηνπελατεία του, θα προσελκύσει και μεγαλύτερο κοινό, και θακαταλήξει με μεγαλύτερο εταιρικό μέγεθος. Το μεγαλύτεροεταιρικό μέγεθος, θα είναι προς όφελος των καταναλωτών. Γιαεπιτευχθούν χαμηλότερες τιμές. Και στο κάτω κάτω της γραφής,ο επιχειρηματίας μπορεί να είναι το κράτος.

Ο Χένρι Φορντ, που έκανε προσιτό το αυτοκίνητο στην μέσηΑμερικανική οικογένεια τον 20ο αιώνα, έλεγε “οι καταναλωτέςμπορούν να θέλουν όποιο χρώμα τους αρέσει, αρκεί αυτό τοχρώμα να είναι μαύρο”. Με τις συνθήκες δηλαδή πουεπικρατούσαν στην αγορά, δεν μπορούσε ούτε καν να δώσειστους πελάτες τους το δικαίωμα της επιλογής του χρώματος.Δεν υπήρχε η δυνατότητα εκείνη τη στιγμή, και να γίνει φτηνότο αυτοκίνητο, και να έχουν οι καταναλωτές την δυνατότηταεπιλογών (χρώμα, κυβισμό, σαλόνι κτλ). Έπιασε τον σφυγμό τηςαγοράς. Τι ήθελε το καταναλωτικό κοινό, και ποια ήταν ησυνάρτηση του κόστους στην αυτοκινητοβιομηχανία. Καικατάφερε να γίνει το αυτοκίνητο προσιτό σε όλους, και αυτόςδισεκατομμυριούχος. Θα μπορούσε ο επιχειρηματίας να ήταν τοκράτος αντί ο Φορντ. Δεν θίγω εδώ το οικονομικό μοντέλο. Λέωαπλά, ότι οι προτιμήσεις των καταναλωτών, και η δυνατότητατης οικονομίας να μετατρέπει οικονομικούς πόρους σε προϊόντα

που τους ικανοποιούν, καθορίζει και τα εταιρικά μεγέθη. Είτεμιλάμε για σοσιαλισμό, είτε για φιλελευθερισμό.

Αν η χαμηλότερη τιμή που μπορεί να φτάσει το αλάτι, είναι 50λεπτά το κιλό, και για να συμβεί αυτό, θα πρέπει η μικρότερημονάδα να παράγει 100 χιλιάδες τόνους αλάτι, τότε αυτό θαπρέπει να είναι και το μικρότερο εταιρικό μέγεθος. Και στονσοσιαλισμό και στον καπιταλισμό. Ελπίζω με όλα τα παραπάνω,να είναι σαφές, ότι το εταιρικό μέγεθος δεν έχει ιδεολογία.Και να κλείσω αυτό το κομμάτι, με τον ορισμό του minimumefficient scale of production. Το MES, είναι το επίπεδοπαραγωγής, όπου έχουν εξαντληθεί όλες οι δυνατότητες τωναυξουσών οικονομιών κλίμακας. Μπορούμε να πούμε ότι είναιένα σημείο, ανάμεσα στις αύξουσες, και στις φθίνουσεςοικονομίες κλίμακας. Αν θεωρήσουμε ότι μέχρι την παραγωγή100.000 μονάδων προϊόντος έχουμε αύξουσες οικονομίεςκλίμακας, και από κει και πέρα εμφανίζονται φθίνουσεςοικονομίες κλίμακας, η μικρότερη αποτελεσματική κλίμακαπαραγωγής, είναι τα 100.000 τεμάχια (το που ακριβώς θεωρούμεότι είναι αυτό το σημείο, έχει να κάνει με τον αν το averagetotal cost curve ATC, είναι όπως λένε τα εγχειρίδιαμικροοικονομίας L ή U shaped, αλλά αυτό είναι λεπτομέρεια).Άρα όλοι πρέπει να θέλουμε, οι εταιρείες ναδραστηριοποιούνται τουλάχιστον στο minimum efficient scaleof production. Για να απολαμβάνουμε φθηνότερα προϊόντα. Είτεείμαστε σοσιαλιστές, είτε είμαστε φιλελεύθεροι.

Μεγάλα εταιρικά μεγέθη και σοσιαλισμός

Και το ότι το μεγάλο εταιρικό μέγεθος, είναι προς τοσυμφέρον του καταναλωτή, προκύπτει και από το εξής. Και στιςσοσιαλιστικές οικονομίες, με μικρό αριθμό μεγάλων εταιρειώνπορεύτηκαν. Όχι με μεγάλο αριθμό μικρών εταιρειών. Δενυπήρχαν καπιταλιστές εκεί. Θα μπορούσε το κράτος να φτιάξειγια κάθε αγορά, ένα μεγάλο αριθμό μικρών κρατικών εταιρειών.Δεν επέλεξαν αυτό όμως. Επέλεξαν αυτό που προκύπτει και

στον καπιταλισμό. Μεγάλες εταιρείες, ώστε να μειώσουν τοκόστος παραγωγής.

Σουηδία

Η Σουηδία, θεωρείται η χώρα με τις περισσότερες πολυεθνικέςεταιρείες. Για το μέγεθος της βέβαια, και όχι σε απόλυταμεγέθη. Στο παρακάτω link,

http://www.forbes.com/lists/2006/18/Sweden_Rank_1.html

αναφέρονται 26 Σουηδικές εταιρείες, που βρίσκονται μέσα στηλίστα του Forbes, με τις 2.000 μεγαλύτερες εταιρείες στονκόσμο. Οι πωλήσεις αυτών των 26 εταιρειών, ανέρχoνταιαθροιστικά σε 230 δισεκατομμύρια δολάρια. Περίπου 170 διςευρώ, με σημερινές (23.12.2013) συναλλαγματικές ισοτιμίες.Όσο το ΑΕΠ της Ελλάδας περίπου. Ο τζίρος των 26 μεγαλύτερωνεταιρειών, της σοσιαλιστικής Σουηδίας, είναι περίπου ίδιοςμε το ΑΕΠ της χώρας μας.

30 χρόνια, μας έχουν πάρει οι σοσιαλιστές τα αυτιά για τακατορθώματα της σοσιαλιστικής Σουηδίας. Ενώ ταυτόχρονα, μαςκάνουν κήρυγμα κατά των πολυεθνικών.

Στο παρακάτω link,

http://www.scanmagazine.co.uk/2010/08/sweden-small-country-with-big-companies/

η υπουργός εμπορίου της Σουηδίας (το 2010), περηφανεύεταιγια το πως κατάφερε η Σουηδία να γίνει η μικρή χώρα με τιςμεγάλες εταιρείες (the small country with the bigcompanies). Το ότι η παραγωγή τους βασίζεται στιςπολυεθνικές, όχι δεν είναι μυστικό, αλλά είναι κάτι για τοοποίο κοκορεύονται κιόλας.

Στο άρθρο τους, “Explaining National Differences in the Sizeand Industry Distribution of Employment”, οι ακαδημαϊκοί M.Henrekson και S. Davis, των πανεπιστημίων της Στοκχόλμης και

του Σικάγο αντίστοιχα, εξετάζουν τους λόγους που οδηγούν σεπολύ μεγάλα εταιρικά μεγέθη στην Σουηδία, σε σχέση με τιςυπόλοιπες αναπτυγμένες χώρες. Στην σελίδα 6 του άρθρου,αναφέρουν την μελέτη της Σουηδικής κυβέρνησης το 1992 (τοάρθρο έχει γραφτεί το 1997), σύμφωνα με την οποία, οιεταιρείες με τουλάχιστον 500 υπαλλήλους, απασχολούσαν το 60%του εργατικού δυναμικού στην Σουηδία, ενώ ο μέσος όρος τηςΕυρωπαϊκή Ένωσης ήταν 30.4%.

Αντίστοιχα, οι εταιρείες με λιγότερους από 10 υπαλλήλους,απασχολούσαν λιγότερο από το 10% του σουηδικού εργατικούδυναμικού, ενώ ο μέσος όρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήτανυπερδιπλάσιος. Όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να δει το άρθροστο παρακάτω link. Το άρθρο είναι στα αγγλικά ( η έρευνα τηςΣουηδικής κυβέρνησης στην οποία παραπέμπει είναι στασουηδικά SOU 1992/19 Langtidsutredningen 1992 Stockholm,όπως Σουηδός είναι και ο ένας από τους δύο ακαδημαϊκούς πουέχουν γράψει το άρθρο).

Σοβιετική Ένωση

Η Σοβιετική Ένωση, είναι μία ακόμη σοσιαλιστική χώρα πουβασίστηκε στο μεγάλο εταιρικό μέγεθος. Μεταφράζω κάπωςελεύθερα, από την 3η σελίδα, του άρθρου The Myth Of Monopoly: A New View of Industrial Structure in Russia, τριώνκαθηγητών οικονομίας, του πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια.

“…Ήταν γενικά αποδεκτό, ότι με τη δημιουργία λίγων πολύμεγάλων εταιρειών, θα έπεφταν τα κόστη παραγωγής. Επίσης,υπάρχει η άποψη, ότι οι υπουργοί του Στάλιν, είχαν εντοπίσεικλίμακες παραγωγής, που ήταν πολύ μεγάλες. Ένα φαινόμενο πουονομάζετε γιγαντομανία. Ο ίδιος ο Στάλιν, προτιμούσε πολύμεγάλες εταιρείες, γιατί αποτελούσαν εντυπωσιακάπαραδείγματα της Σοβιετικής εκβιομηχάνισης...”

Να προσθέσω, ότι το παραπάνω άρθρο, είχε γραφτεί για ναυποστηρίξει ότι οι Ρωσικές εταιρείες μετά την πτώση στηςΣοβιετικής Ένωσης, δεν ήταν πιο μεγάλες από τιςΑμερικανικές, και άρα δεν χρειαζόταν να σπάσουν σε κομμάτια,

όπως υποστήριζαν πολλοί οικονομολόγοι. Δεν έχει γραφτεί γιανα υποστηρίξει αυτό που λέω εγώ.

Άρα, και στις σοσιαλιστικές οικονομίες, υπάρχει η τάση γιαμεγάλα εταιρικά μεγέθη. Το συμπέρασμα, είναι ότι το μεγάλοεταιρικό μέγεθος, πρέπει να το κρίνουμε σαν κάτι ουδέτερο.Χωρίς ιδεολογική φόρτιση. Το μεγάλο εταιρικό μέγεθος,προκύπτει σε κάποιες περιπτώσεις σαν αναγκαιότητα, τόσο στηνφιλελεύθερη, όσο και στην σοσιαλιστική οικονομία. Και οφιλελευθερισμός, και ο σοσιαλισμός, θέλουν να παράγεται όσοπερισσότερος πλούτος γίνεται. Αν λοιπόν το μεγάλο εταιρικόμέγεθος οδηγεί σε αύξηση του παραγομένου πλούτου, τότεπρέπει να θεωρείται και από τις δύο ιδεολογίες σαν κάτιθεμιτό.

Η πραγματικότητα, είναι ότι το εταιρικό μέγεθος εξαρτάταιαπό το κόστος παραγωγής και τις προτιμήσεις των καταναλωτών.Δεν έχει καμία σχέση με τις ιδεολογίες. Γι’ αυτό καισυναντάμε τα μεγάλα εταιρικά μεγέθη, και στις σοσιαλιστικέςκαι στις φιλελεύθερες οικονομίες. Η διαφορά, είναι ότι έναςσοσιαλιστής πρέπει να υποστηρίζει ότι οι μεγάλες εταιρείεςπρέπει να ανήκουν στο κράτος, ή τουλάχιστον να υπόκεινται σεσκληρό κρατικό έλεγχο, ενώ ένας φιλελεύθερος, πρέπει ναυποστηρίζει ότι πρέπει να ανήκουν σε ιδιώτες. Και τώρα, αφού(ελπίζω) αποδαιμονοποιήθηκε το μεγάλο εταιρικό μέγεθος,μπορούμε να περάσουμε στη συζήτηση των μονοπωλίων.

Θα πρέπει βέβαια όταν συγκρίνουμε τα εταιρικά μεγέθη στιςφιλελεύθερες και στις σοσιαλιστικές οικονομίες, ναλαμβάνουμε υπόψη μας την μεγαλύτερη ευκολία άντλησηςκεφαλαίων στις πιο ανοιχτές οικονομίες. Οι Αμερικανοί είχαντην πολυτέλεια να πάρουν κεφάλαια από όλες τις γωνίες τουκόσμου. Από την Ιαπωνία, την Γερμανία, από παντού. Μίακομμουνιστική οικονομία, είναι και κλειστή, και εχθρικήαπέναντι στον πλούτο, και άρα δεν είναι διατεθειμένοι οιξένοι να στείλουν τα κεφάλαια τους εκεί. Εννοώ, ότι ακόμηκαι να υπήρχαν μεγαλύτερα εταιρικά μεγέθη στην Αμερική σεσχέση με την Σοβιετική Ένωση (που δεν ισχύει), θα έπρεπε ναληφθεί υπόψη η μεγαλύτερη ευκολία στη συγκέντρωση κεφαλαίων

που αντιμετωπίζανε οι Αμερικανοί σε σχέση με τουςΣοβιετικούς. Κάτι που δεν έχει να κάνει με ιδεολογία. Είναιμία απλή απόρροια, της πολιτικής που εφαρμόζεται.

Οι δύο θεωρίες των μονοπωλίων

Για τα μονοπώλια, υπάρχουν όπως είναι αναμενόμενο δύοθεωρίες. Η σοσιαλιστική και η φιλελεύθερη. Η σοσιαλιστικήπιστεύει στα οικονομικά μονοπώλια, και η φιλελεύθερη σταπολιτικά μονοπώλια. Όταν λέω σοσιαλιστική θεωρία τωνμονοπωλίων, εννοώ και την παραδοσιακή μαρξιστική, και τηνμοντέρνα θεωρία του μονοπωλιακού ανταγωνισμού, που είναι ημοντέρνα εκδοχή της. Θα τις εξετάσω ξεχωριστά όμως.

Σύμφωνα λοιπόν με την φιλελεύθερη άποψη, τα μονοπώλια είναιπάντα δημιούργημα κυβερνητικών πολιτικών. Είναι δηλαδή πάνταπολιτικά μονοπώλια. Δημιουργούνται λόγω κρατικών αποφάσεωνκαι παρεμβάσεων. Είτε άμεσα (κρατικές επιχειρήσεις, πχ ΔΕΗ),είτε έμμεσα, ιδιωτικές δηλαδή εταιρείες, που άμεσα ή έμμεσα,φανερά ή κρυφά, νόμιμα ή παράνομα, απολαμβάνουν κρατικήπροστασία (πχ τα Ελληνικά τσοντοκάναλα, οι Ελληνικέςτράπεζες, και οι μεγάλες Ελληνικές κατασκευαστικέςεταιρείες, που είναι όλα κρατικοδίαιτα).

Σύμφωνα με τη φιλελεύθερη άποψη, αν δεν υπάρχει εμπόδιοεισόδου σε μία αγορά, με τη μορφή κρατικού-νομοθετικούπεριορισμού, δεν υπάρχει μονοπώλιο. Ανεξάρτητα από τοναριθμό και το μέγεθος, των εταιρειών που δραστηριοποιούνταιστη συγκεκριμένη αγορά. Αρκεί να υπάρχει ελεύθερη πρόσβασησε αυτήν, για όποιον έχει τα κεφάλαια και την βούληση να τοπράξει. Το μονοπώλιο, η μη ανταγωνιστική αγορά γενικότερα,είναι σύμφωνα με αυτή τη σχολή σκέψης, η κατάσταση που έχειως χαρακτηριστικό την έλλειψη πίεσης, για βελτίωση τηςποιότητας και των τιμών των προϊόντων. Όχι τον αριθμό ή τομέγεθος των εταιρειών.

Από την άλλη πλευρά, η σοσιαλιστική-μαρξιστική θεωρία τωνμονοπωλίων, που είναι και μακράν η πιο διαδεδομένη, πιστεύειότι τα μονοπώλια είναι δημιούργημα της ελεύθερης οικονομίας.

Και κατά συνέπεια, πρόκειται για οικονομικά μονοπώλια. ΗMicrosoft για παράδειγμα. Και σύμφωνα με αυτήν τη θεωρία, τοκράτος πρέπει να παρεμβαίνει, ώστε να προστατεύει τουςπολίτες από τα μονοπώλια που δημιουργεί η ελεύθερηοικονομίας. Το κρίσιμο σημείο για αυτή τη σχολή σκέψης,είναι ο αριθμός των εταιρειών και το μέγεθος τους. Ανδηλαδή, υπάρχει μικρός αριθμός, μεγάλου μεγέθους εταιρειών,τότε υπάρχει μονοπώλιο, ολογιπώλιο, καρτέλ κτλ.

Άρα, το κρίσιμα σημεία, προκειμένου να χαρακτηρίσουμε μίααγορά μονοπωλιακή, ή καλύτερα μη ανταγωνιστική, είναι ταεξής. Τα νομικά-κυβερνητικά εμπόδια εισόδου στην αγοράαυτή, για την φιλελεύθερη σκέψη, και ο μικρός αριθμός,μεγάλου μεγέθους εταιρειών στην αγορά αυτή, για τηνσοσιαλιστική σκέψη.

Η πολιτική- φιλελεύθερη θεωρία των μονοπωλίων, λέει κάτιπολύ απλό, και άρα δεν θα ασχοληθώ παραπάνω. Λέει ότι ταμονοπώλια δημιουργούνται με νόμους του κράτους. Τέλος. Θαεξετάσω τις δύο μορφές των οικονομικών μονοπωλίων. Τηνμαρξιστική και την εξέλιξη της, την θεωρία του μονοπωλιακούανταγωνισμού (neoclassical competition theory and welfareanalysis).

Μαρξισμός & Μονοπώλια

Οι μαρξιστές της πιάτσας, τα “παιδιά της πιάτσας” που λέμε,με το απλό αλλά όχι αθώο μυαλό τους, πιστεύουν στον ΤσάκΝόρις του καπιταλισμού. Πιστεύουν, ότι η ελεύθερη οικονομία,οδηγεί σε έναν καπιταλιστή τύπου Τσακ Νόρις. Που θα μαςκερδίσει όλους, και θα μας πάρει στη δούλεψη του με χαμηλούςμισθούς. Και μετά θα πιάσει από το σβέρκο και τον Σαμαρά,και θα είναι και ο πρωθυπουργός πίσω από τον πρωθυπουργό.Είναι κάπως απλοϊκή η σκέψη τους, αλλά αυτή είναι. Και άραλένε, ο καπιταλισμός οδηγεί στο μονοπώλιο όπως και οσοσιαλισμός. Απλά στον καπιταλισμό, το μονοπώλιο ελέγχεταιαπό τον Τσακ Νόρις, που καταπιέζει και καταληστεύει τον λαό,ενώ το κρατικό μονοπώλιο, ελέγχεται από ιδεολόγους κρατικούςλειτουργούς, που δρουν με γνώμονα το συμφέρον του λαού. Το

“κοινό καλό”. Η αγαπημένη έκφραση όποιου θέλει να βάλει χέριστην τσέπη μας.

Εξισώνουν κατά κάποιο τρόπο οι μαρξισταί, την ΔΕΗ με τηνMicrosoft. Και να μην σκεφτόμαστε την ελληνική ΔΕΗ. Νασκεφτόμαστε την γερμανική ΔΕΗ. Για να είναι πιο δίκαιη ησύγκριση. Αν και δεν ξέρω αν η γερμανική ΔΕΗ έχει μονοπώλιοστον τομέα της ενέργειας. Ας υποθέσουμε ότι έχει. Θεωρούνότι είναι το ίδιο πράγμα η γερμανική ΔΕΗ, που αντλεί τηνδύναμη της από το γερμανικό κοινοβούλιο, με την Microsoft,που αντλεί την δύναμη της από την ικανότητα της ναικανοποιεί τους καταναλωτές. Η Microsoft μάλιστα, είναι έναπολύ καλό παράδειγμα. Και τις τιμές της βελτιώνει, και τοπροϊόν της εξελίσσει συνεχώς. Χωρίς όλα αυτά τα χρόνια, ναέχει κάποιον σημαντικό ανταγωνιστή. Γιατί απλά, αν δενβελτιώσει τις τιμές και το προϊόν της, θα μείνουμε με ταwindows XP, και δεν θα πάρουμε τα Vista, τα Windows 7, καιτα windows 8. Και αυτοί που την διοικούν, δεν θαπαρουσιάσουν ικανοποιητικά κέρδη. Και θα δουν την πόρτα τηςεξόδου.

Αντιμετωπίζει τόση πίεση, ενώ είναι σχεδόν μόνη. Μόνο με τοφόβο της μείωσης των κερδών, και της εμφάνισης κάποιουυποψήφιου ανταγωνιστή. Σκεφτείτε να είχε άλλες 6-7 εταιρείεςτου μεγέθους της. Αν και στα καλά καθούμενα, εμφανίστηκε ηGoogle με τα Android. Που αν τελικά επικρατήσουν οιταμπλέτες έναντι των υπολογιστών όπως λένε πολλοί, μπορεί ναεπικρατήσουν και τα Android έναντι των Windows. Τα Android.Που εμφανίστηκαν από το πουθενά. Δεν μιλάμε για τα Mac καιτα Linux. Που υπάρχουν χρόνια. Μιλάμε για τα Android. Πουόχι δεν τα ήξερε ούτε η μάνα τους χθες, αλλά που δεν υπήρχανχθες. Και μπορεί να απειλήσουν την θρυλική Microsoft και ταWindows.

Τα Android βέβαια, δεν εμφανίστηκαν στην πραγματικότητα απότο πουθενά. Τα έφερε στο προσκήνιο ένας άλλο γίγαντας. HGoogle. Και αυτό είναι κάτι που μας διαφεύγει. Σκεφτόμαστετο οικονομικό μέγεθος της Microsoft, και νομίζουμε ότι δενμπορεί κανείς να τη συναγωνιστεί. Μα δεν θα τη συναγωνιστεί

ο μπακάλης της γειτονιάς μας. Θα την συναγωνιστεί έναςγίγαντας, που δραστηριοποιείται σε έναν άλλο τομέα, και πουθεωρεί ότι αξίζει να δαπανήσει τεράστια ποσά για ναεισέλθει στην αγορά. Όπως έκανε η Google. Όλες οι εταιρείεςπου δεν προστατεύονται από το κράτος, είναι στο έλεος τουενδεχόμενου ανταγωνισμού. Μπορεί να τους εμφανιστεί ξαφνικάμία Google. Μόνο η γερμανική ΔΕΗ, είναι προστατευμένη απόαυτόν τον κίνδυνο. Με νόμο. Δεν χρειάζεται να ανησυχεί.Καμία Google δεν πρόκειται να εμφανιστεί μπροστά της στακαλά καθούμενα. Η γερμανική ΔΕΗ, δεν είναι στο έλεος τουανταγωνισμού και των καταναλωτών όπως η Microsoft. ΟιΓερμανοί καταναλωτές είναι στο έλεος της Γερμανικής ΔΕΗ.

Οι εταιρείες στην ελεύθερη οικονομία, μπορούν πράγματι νααποκτήσουν σε κάποια στιγμή της ζωής τους μονοπωλιακήδύναμη. Αν όμως η αγορά είναι ελεύθερη, τι είναι αυτή ημονοπωλιακή δύναμη? Αν βγάλει σήμερα η Apple ένα νέοτηλέφωνο, που είναι τόσο καλό, ώστε όλοι να θέλουμε να τοέχουμε, θα αποκτήσει κάποια μονοπωλιακή δύναμη. Ποιος θα τηςέχει δώσει αυτή τη δύναμη? Εμείς. Επειδή βελτίωσε τον τρόποπου χρησιμοποιούνται οι περιορισμένοι οικονομικοί πόροι. Ημονοπωλιακή δύναμη για όσο διαρκεί, μέχρι δηλαδή να παράξειο ανταγωνισμός κάτι εξίσου καλό, ή ακόμη καλύτερο, είναισυνώνυμη της επιβράβευσης του καταναλωτικού κοινού. Ηπροτίμηση μας είναι η μονοπωλιακή δύναμη μίας εταιρείας. Καιο νόμος του κράτους, είναι η μονοπωλιακή δύναμη τωνπολιτικών μονοπωλίων. Εντελώς διαφορετικά πράγματα ημονοπωλιακή δύναμη (προτίμηση καταναλωτών) της Microsoft,και η μονοπωλιακή δύναμη (νόμος του κράτους) της ΓερμανικήςΔΕΗ.

Και ο λόγος που η Apple και η κάθε Apple, δεν μπορεί νακρατήσει για πάντα αυτήν την μονοπωλιακή δύναμη που απέκτησεσε κάποια δεδομένη στιγμή, είναι πολύ απλός. Ότι δεν μπορείπάντα να αντιλαμβάνεται καλύτερα από όλες τις άλλεςεταιρείες τις επιθυμίες του καταναλωτικού κοινού. Ούτε ναβρίσκει αυτή πάντα τους πιο πετυχημένους τρόπους μείωσης τουκόστους. Κανένας επιχειρηματίας δεν μπορεί να αποδίδει πάντακαλύτερα από όλους τους άλλους. Άστε που οι διοικήσεις έχουν

ημερομηνία λήξης. Πεθαίνουν οι άνθρωποι. Ή παίρνουνμεταγραφές. Πάνε από την Apple στην Samsung. Αλλά και ανακόμη μία εταιρεία είναι πάντα πρώτη στις προτιμήσεις μας,δεν πειράζει. Είναι πρώτη, γιατί είναι πρώτη στηνικανοποίηση των αναγκών μας. Δεν είναι πρώτη επειδή έτσιορίζει το κράτος. Και άρα καλώς είναι πρώτη. Το να βρίζουμεμία τέτοια εταιρεία, είναι σαν να παραγγέλνουμε πάντα πίτσααπό την ίδια πιτσαρία, και μετά να καταγγέλουμε την πιτσαρίαγια μονοπωλιακή δύναμη. Μας εμείς της δώσαμε αυτή τη δύναμη.Για κάποιον λόγο. Και ανά πάσα στιγμή μπορούμε να της τηναφαιρέσουμε.

Ένα ταξί σε ένα μικρό νησί, όπου το κράτος έχει δώσει μίαμόνο άδεια, είναι πολύ πιο ισχυρό μονοπώλιο, από τηνMicrosoft. Όχι γιατί έχει μεγαλύτερα κέρδη φυσικά. Αλλάγιατί τα όποια κέρδη του δεν απειλούνται. Ενώ της Microsoftαπειλούνται. Γιατί το ταξί είναι πολιτικό μονοπώλιο. ΗMicrosoft είναι οικονομικό μονοπώλιο. Μόνο το πολιτικόμονοπώλιο έχει την πολυτέλεια να μην βελτιώνει τον προϊόντους και τις υπηρεσίες του. Το οικονομικό μονοπώλιο δεν έχειαυτή την πολυτέλεια.

Επίσης, όλοι αυτοί οι μαρξιστές της πιάτσας, που ζητάνε απότο κράτος, είτε να τους χαρίσει ένα σπίτι για το οποίο δενέχουν αποπληρώσει ούτε το 5% του δανείου, είτε να τουςπροσλάβει στο δημόσιο, είτε κάτι παρεμφερές, δεν μαςαπαντάνε σε μία βασική ερώτηση. Γιατί η αγορά δεν έχειοδηγήσει στο μονοπώλιο από την εποχή του Μαρξ? Ο Μαρξ είπεότι οι φτωχοί θα γίνονται φτωχότεροι και οι πλούσιοιπλουσιότεροι, μέχρι να φτάσουμε στο μονοπώλιο. Οι φτωχοίέχουν γίνει πιο πλούσιοι σε σχέση με το 1867. Και δενυπάρχει μόνο μία εταιρεία που πουλάει αλάτι. Που πουλάειζάχαρη. Που πουλάει σοκολάτες. Που πουλάει αλκοόλ. Πουπουλάει καρέκλες. Υπάρχουν πάρα πολλές. Γιατί υπάρχουν τόσοπολλές εταιρείες μετά από 150 χρόνια?

Η συγκέντρωση του κεφαλαίου σε λίγα χέρια

Καταρχάς πρέπει να οριστεί τι είναι η “συγκέντρωση” σε μίααγορά (market concentration). Υπάρχουν διάφοροι ορισμοί. Καιδεν είναι εύκολο να το μετρήσεις. Και κάποιες φορές μπορείτα αποτελέσματα να είναι αντιφατικά. Σκεφτείτε το εξής. Το1970 (ψεύτικο το παράδειγμα) υπάρχουν πχ στηναυτοκινητοβιομηχανία 100 εταιρείες, και οι 4 μεγαλύτερες,παράγουν το 50%. Το 1990, υπάρχουν 150 εταιρείες, αλλά οι 4μεγαλύτερες, παράγουν το 60%. Αυξήθηκε ή μειώθηκε η“συγκέντρωση” στην συγκεκριμένη αγορά? Οι 4 μεγαλύτερεςεταιρείες, αποτελούν μεγαλύτερο ποσοστό της αγοράς, αλλά οαριθμός των εταιρειών αυξήθηκε. Ένας συνηθισμένος τρόποςόμως, είναι να μετράνε τι ποσοστό των προϊόντων (πχαυτοκινήτων), παράγεται από τις 4 μεγαλύτερες εταιρείες.Κάποιοι άλλοι ορισμοί είναι ο αριθμός των υπαλλήλων πουαπασχολούν οι μεγαλύτερες εταιρείες. Ή τα κέρδη που έχουνοι μεγαλύτερες εταιρείες. Ή η κεφαλαιοποίηση των μεγαλύτερωνεταιρειών. Άρα το market concentration, δεν είναι κάτιδεδομένο. Είναι κάτι που πρέπει να το ορίσουμε. Πολύ συχνάόμως, θεωρείται σαν το ποσοστό παραγωγής των μεγαλύτερωνεταιρειών του κλάδου, σε σχέση με αυτόν τον κλάδο. Λέμε γιαπαράδειγμα, ότι οι 4 μεγαλύτερες αυτοκινητοβιομηχανίες στονκόσμο, παράγουν το 60% των αυτοκινήτων.

Έχοντας εξετάσει ψύχραιμα κάποιους λόγους που οδηγούν στηναύξηση του μεγέθους των εταιρειών, μπορούμε νομίζω να μηνθεωρούμε τα εταιρικά μεγέθη σαν κάτι εξορισμού αρνητικό.Όπως είπα παραπάνω, αν αυξηθούν οι πωλήσεις της Apple ακόμηπερισσότερο, και κλείσει η Samsung, θα οφείλεται στο ότιεμείς προτιμούμε την Apple. Δεν μπορεί κανείς να κατηγορήσειτην Apple, επειδή ικανοποιεί με καλύτερο τρόπο τις ανάγκεςμας. Αν το κάνουμε αυτό, είναι σαν να υποβάλουμε την Appleστο μαρτύριο που υπέβαλε τους εργάτες του, το κομμουνιστικόκαθεστώς της Σοβιετικής Ένωσης. Όταν αργούσαν να πάνε στηδουλειά, τους κατηγορούσε ότι ήθελαν να σαμποτάρουν τηνπαραγωγή. Όταν πήγαιναν νωρίς, τους κατηγορούσε ότι τοέκαναν για κατασκοπεία. Και όταν πήγαιναν ακριβώς στην ώρατους, τους κατηγορούσε ότι είχαν αγοράσει παράνομα κάποιοκαπιταλιστικό ρολόι (αυτό λέγεται βέβαια από τακαπιταλισταριά με μία δόση χιούμορ).

Το θέμα που πρέπει να εξετάσουμε είναι το εξής. Ο Μαρξ, το1867, έλεγε ότι οι εργάτες θα γίνονται όλο και φτωχότεροι.Όλο και πιο εξαθλιωμένοι. Οι φτωχοί φτωχότεροι, και οιπλούσιοι πλουσιότεροι. Ο πλούτος θα συγκεντρώνεται σε όλοκαι λιγότερα χέρια. Ο καπιταλισμός έλεγε οδηγεί στομονοπώλιο. Ο καλύτερος τρόπος να καταλάβουμε αν οι άνθρωποιγίνονται όλο και φτωχότεροι από το 1867 μέχρι σήμερα, όπωςπροέβλεψε ο Μαρξ, είναι να σκεφτούμε τις ανέσεις πουαπολάμβανε ένας εργάτης του 1867, σε σχέση με αυτές πουαπολαμβάνει ένας εργάτης του 2013. Νομίζω δεν χρειάζεται ναεπεκταθώ.

Όσον αφορά τα εταιρικά μεγέθη, θα πρέπει να σκεφτούμε τοεξής. Αυξήθηκαν γιατί εξαθλιώνονται οι εργάτες καισυγκεντρώνεται ο πλούτος σε λίγα χέρια, ή αυξήθηκαν γιαάλλους λόγους? Δεν αρκεί δηλαδή να μας λένε οι σοσιαλιστές,ότι σε μία συγκεκριμένη βιομηχανία, οι 4 μεγαλύτερεςεταιρείες παρήγαγαν το 50% του συνόλου πριν 50 χρόνια, καιτώρα παράγουν το 60%. Θα πρέπει να εξετάσουμε γιατί έγινεαυτό. Τι σημαίνει? Είναι καλό ή κακό? Αν για παράδειγμαμειώνεται ο αριθμός των εταιρειών, και αυξάνονται οι τιμέςκαι η ποιότητα παραμένει σταθερή ή και μειώνεται, κάτι δενπάει καλά. Είναι κάτι αρνητικό. Αν μειώνεται ο αριθμός τωνεταιρειών, και μειώνονται οι τιμές και βελτιώνεται ηποιότητα, είναι κάτι θετικό. Οι τιμές αυξάνονται από τηνεποχή του Μαρξ ή μειώνονται? Η ποιότητα βελτιώνεται ή όχι?Έχει πρόσβαση ο εργάτης του 2013 σε περισσότερα αγαθά σεσχέση με τον εργάτη της μαρξιστικής εποχής? Γιατί αν έχει,τότε ή πιο πλούσιος γίνεται σιγά σιγά, ή τα προϊόνταγίνονται πιο φτηνά. Που στην πραγματικότητα το “πιοπλούσιος” είναι το ίδιο με το “πιο φτηνά προϊόντα”. Κανένανδεν ενδιαφέρει ποιο είναι το ονομαστικό του εισόδημα. Τονενδιαφέρει τι αγοράζει αυτό το εισόδημα. Αν το μηνιάτικο τουαγοράζει 100 ή 200 κιλά ψωμί. Ποιος αγόραζε περισσότερο ψωμίμε μία ώρα εργασίας του? Ο εργάτης της μαρξιστικής εποχής, ήο εργάτης του 2013? Αν μπορεί να αγοράσει περισσότερο ψωμίμε μία ώρα εργασίας του ο εργάτης του 2013, τότε το ψωμίείναι πιο φτηνό σήμερα. Και άρα τα μεγάλα εταιρικά μεγέθη

για τα οποία φωνάζουν οι σοσιαλιστές, έκαναν το ψωμί πιοφτηνό.

Άρα. Αν σε μία αγορά, η μείωση του αριθμού των εταιρειώνπροκαλεί χειροτέρευση της ποιότητας και αύξηση της τιμής,τότε ισχύει αυτό που λένε οι αριστεροί. Αν όμως, η μείωσητου αριθμού των εταιρειών, προκαλεί βελτίωση της ποιότηταςκαι μείωση των τιμών, τότε δεν μπορεί, παρά η μείωση τουαριθμού των εταιρειών, να έγινε για οικονομικούς λόγους. Γιαεκμετάλλευση των οικονομιών κλίμακας. Για λόγους πουσχετίζονται με τα transaction cost economics. Ή γιατί απλάκάποιες διοικήσεις είναι πολύ καλύτερες στην εξυπηρέτηση τωναναγκών των πελατών τους. Αν και προκύπτουν και μεγαλύτεραεταιρικά μεγέθη από λάθη. Όπως ο σοσιαλιστικός τρόποςφορολόγησης. Όπως οι ψεύτικες πιστωτικές επεκτάσεις, όπωςαυτές των οποίων τις συνέπειες ζούμε σήμερα.

Στο άρθρο του “Productivity and Prices: The Consequences ofIndustrial Concentration” ο Steven Lustgarten, μετά απόέλεγχο σε εταιρικά δεδομένα της περιόδου 1947-1972, κατέληξεότι οι βιομηχανίες με την μεγαλύτερη αύξηση συγκέντρωσης,παρουσίασαν μικρότερες αυξήσεις τιμών από το μέσο όρο. Βρήκεόμως, ότι και οι βιομηχανίες με την μεγαλύτερη μείωση τηςσυγκέντρωσης, παρουσίασαν μικρότερες από τον μέσο όροαυξήσεις τιμών. Συμπέρανε, ότι οι αλλαγές στην συγκέντρωσηστις βιομηχανίες, είτε προς τα πάνω, είτε προς τα κάτω,οφείλονται σε τεχνολογικές εξελίξεις, που σηματοδοτούν καιαύξηση της παραγωγικότητας και μείωση των τιμών. Ενώ στιςβιομηχανίες που δεν υπάρχει μεγάλη τεχνολογική εξέλιξη, ηδιάρθρωση (market structure) και το επίπεδο των τιμών,παραμένουν σχετικά σταθερά. Ισχυρίζεται δηλαδή, ότι είναι οιτεχνολογικές εξελίξεις κυρίως που επηρεάζουν αυτό πουονομάζουμε “market structure”.

Υπάρχουν πάρα πάρα πολλές έρευνες που δείχνουν ότι η αύξησητης συγκέντρωσης, η μείωση δηλαδή του αριθμού των εταιρειών,οδήγησε σε μείωση των τιμών και βελτίωση της ποιότητας. Γιακάθε μελέτη κάποιου αριστερού οικονομολόγου που σαςδείχνουν, και που υποστηρίζει ότι η μείωση του αριθμού των

εταιρειών οδήγησε σε αύξηση των τιμών, να ξέρετε ότι υπάρχειμία έρευνα κάποιου φιλελεύθερου οικονομολόγου πουυποστηρίζει το αντίθετο. Αρκεί να γκουγκλάρετε benefits ofindustrial concentration, benefits of market concentration,cost reductions-industrial concentration, why marketconcentration is good, which is the optimal marketstructure, benefits of mergers and acquisitions, prices andindustrial concentration, innovation and industrialconcentration, κτλ. Δεν θα ξέρετε ποιο να πρωτοδιαβάσετε.

Ένα άλλο θέμα που μας διαφεύγει, είναι ότι οι πολύ μεγάλεςεταιρείες, είναι αθροίσματα επιχειρηματιών. Εκατομμύριαμικροί, μεσαίοι, και μεγάλοι επιχειρηματίες, έχουν στηνκατοχή τους μετοχές των εταιρικών κολοσσών. Οι μετοχικές,κεφαλαιουχικές εταιρείες, σε αυτό αποσκοπούν. Και γι’ αυτόεφευρέθηκε αυτή η εταιρική μορφή. Για να πραγματοποιούνταιοικονομικά εγχειρήματα, που ξεπερνούν κατά πολύ, ακόμη καιτο μέγεθος του μεγαλύτερου καπιταλιστή. Έστω, ότι έχουμε1.000 επιχειρηματίες που κατασκευάζουν ένα προϊόν, καικαταλήξουμε σε 1 εταιρεία, στην οποία οι μέτοχοι είναι οιίδιοι. Οι 1.000 που είχαν τις εταιρείες πριν την συγχώνευση.Έχουμε συγκέντρωση κεφαλαίου? Όχι. Δε λέω ότι στηνπραγματικότητα, και οι 1.000 θα καταλήξουν να είναι μέτοχοιστην καινούργια επιχείρηση. Λέω ότι στις εισηγμένες σταχρηματιστήρια εταιρείες, ένα μεγαλύτερο μέγεθος, δε σημαίνειλιγότερους μετόχους. Το αντίθετο μάλιστα. Το ότι κάποιοι θαβγουν εκτός αγοράς, έχει να κάνει με τη φύση τηςεπιχειρηματικότητας και του ρίσκου της, και όχι τουεταιρικού μεγέθους. Και κάποια μανάβικα κλείνουν. Και κάποιακομμωτήρια. Και κάποια μπαρ κλείνουν. Γιατί να μην κλείνουνκάποιες αυτοκινητοβιομηχανίες? Εξαιρούνται μήπως από τονεπιχειρηματικό κίνδυνο? Και για να έχουμε μία γεύση, του τιποσοστό μετοχών έχει κάποιος σε μία μεγάλη εταιρεία, βάζωαυτό το link του yahoo finance. Όπου υπάρχουν οι μεγαλύτεροιμέτοχοι της Microsoft

http://finance.yahoo.com/q/mh?s=MSFT+Major+Holders

Και σε αυτό, οι μεγαλύτεροι μέτοχοι της Apple

http://finance.yahoo.com/q/mh?s=AAPL+Major+Holders

Όπως βλέπετε, ο μεγαλύτερος μέτοχος φυσικό πρόσωπο τηςMicrosoft, είναι ο Bill Gates με 357 εκ μετοχές. Ούτε το 5%των συνολικών μετοχών της εταιρείας. Και μιλάμε για τονιδρυτή της εταιρείας. Αυτόν που την έφτιαξε. Και ο επόμενοςμεγαλύτερος μέτοχος φυσικό πρόσωπο, είναι ο Kevin BrianTurner, με 1.5 εκ μετοχές. Σχεδόν 0%. Ο μεγαλύτερος θεσμικόςεπενδυτής μέτοχος, είναι η Vanguard Group, με 366 εκμετοχές, αξίας 12 δις δολαρίων. Ούτε 5% και αυτή. Ελάχιστοιακόμη θεσμικοί επενδυτές με πάνω από 1% μετοχές στην κατοχήτους.

Στην Apple ακόμη χειρότερα. Ο μεγαλύτερος μέτοχος φυσικόπρόσωπο, είναι ο Arthur Levinson, με 162 χιλιάδες μετοχές.Σχεδόν 0%. Στους θεσμικούς επενδυτές, ο μεγαλύτερος μέτοχοςείναι η Vanguard Group πάλι, με λιγότερο από 5%. Και μετάπάλι το χάος. Οι θεσμικοί επενδυτές, είναι αυτοί πουμαζεύουν χρήματα από όλο τον κόσμο. Η Vanguard Group,επενδύει χρήματα Ελλήνων, Κινέζων, Βραζιλιάνων κτλ. Ανλοιπόν αυτές τις εταιρείες, τις σπάσουμε στους μετόχουςτους, και αφαιρεθεί ο εταιρικός μανδύας, θα προκύψουν αυτοίοι πλούσιοι που ξέρουμε. Ο Μπιλ Γκέιτς, ο Αμπράμοβιτς, οΛάτσης, και σιγά σιγά θα φτάσουμε και σε επιχειρηματίες τηςπόλης μας. Και σε βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ. Που επενδύουν, ώστεαν αποτύχει η επανάσταση, να έχουν τουλάχιστον μετοχές (όπωςλέει ο Άρης Πορτοσάλτε).

Η σύγχυση του μηχανισμού των τιμών με τα μονοπώλια

Οι μη οικονομολόγοι, έχουν την τάση να μπερδεύουν τονμηχανισμό των τιμών με τα μονοπώλια. Πριν πω για την σύγχυσηπου γίνεται, να πω δυο λόγια για τον μηχανισμό των τιμών.Ένας από τους βασικούς, αν όχι ο βασικότερος λόγος, πουαπορρίφθηκε η μαρξιστική οικονομική θεωρία, είναι ότι σταπλαίσια του μαρξιστικού οικονομικού μοντέλου, δεν υπάρχει ομηχανισμός των τιμών, ή αλλιώς ο νόμος της προσφοράς και της

ζήτησης. Ο οποίος διασφαλίζει τη βέλτιστη κατανομή τωνπεριορισμένων οικονομικών πόρων.

Χωρίς τον θεσμό της προσφοράς και της ζήτησης, το κράτοςκαλείται να αποφασίσει πως θα διατεθούν οι περιορισμένοιοικονομικοί πόροι. Αποφασίζει για παράδειγμα το κράτος, ότιμε τους οικονομικούς πόρους που έχει στη διάθεση του, θαπαραχθούν 100 πορτοκάλια και 100 λεμόνια. Χωρίς ναλαμβάνεται υπόψη η ζήτηση των καταναλωτών. Οι προτιμήσειςτους. Οι ανάγκες τους. Έτσι, αν οι πολίτες προτιμούν 150πορτοκάλια και 50 λεμόνια, δε θα μπορέσουν μέσω τουμηχανισμού των τιμών, να στείλουν το μήνυμα τους. Σε μίακαπιταλιστική οικονομία, η επιπλέον ζήτηση για πορτοκάλια,θα πίεζε την τιμή τους προς τα πάνω, και άρα θα αύξανε τηνκερδοφορία τους, και η επιπλέον προσφορά για λεμόνια, θαπίεζε την τιμή τους προς τα κάτω, και άρα θα μείωνε τηνκερδοφορία τους.

Αυτό θα δημιουργούσε απώλεια θέσεων εργασίας στον κλάδο τωνλεμονιών, ώστε να μειωθεί η παραγωγή τους, και νέες θέσειςεργασίας στον κλάδο των πορτοκαλιών, ώστε να αυξηθεί ηπαραγωγή τους. Αλλά και μεταφορά κεφαλαίων (μηχανημάτων πχ),από τον ένα κλάδο στον άλλο. Έτσι θα αυξανόταν η παραγόμενηποσότητα των πορτοκαλιών, και θα μειωνόταν η παραγόμενηποσότητα των λεμονιών. Αυτή η πίεση στις τιμές θασυνεχιζόταν, μέχρι η παραγωγή να είναι 150 πορτοκάλια και 50λεμόνια. Ευθυγραμμισμένη με τις προτιμήσεις και τις ανάγκεςτων πολιτών. Το αόρατο χέρι του Άνταμ Σμιθ ή αλλιώς ομηχανισμός των τιμών, ή αλλιώς ο νόμος της προσφοράς και τηςζήτησης.

Είναι αυτός ο μηχανισμός, που δίνει το σήμα για τηνμεταφορών οικονομικών πόρων από τον ένα κλάδο στον άλλο. Ανλοιπόν η Nokia, κατασκευάσει ένα πάρα πάρα πάρα πολύ καλόκινητό, και όλοι στραφούν σε αυτό, θα έχει πράγματι και τηνδυνατότητα να χρεώσει υψηλότερες τιμές. Αφού οι καταναλωτέςδεν θα θεωρούν πλέον τα Samsung, τα Apple, τα Sony, κοντινάυποκατάστατα των τηλεφώνων της Nokia. Μπορεί να κλείσουν καικάποιες εταιρείες. Δεν μπορείς να κατηγορήσεις την Nokia.

Αυτή είναι η λειτουργία του μηχανισμού των τιμών. Η αύξησητων κερδών σε κάποιους τομείς, δείχνει σε ποιεςδραστηριότητες, και με ποιο τρόπο, πρέπει να υπάρξειμεταφορά πόρων. Τι είναι ο μηχανισμός των τιμών? Τι είναι ονόμος της προσφοράς και της ζήτησης? Οι προτιμήσεις τωνκαταναλωτών, που υποδεικνύουν τι χρειάζονται, δημιουργώνταςυπερκέρδη σε κάποιους τομείς. Ανοίγοντας έτσι την όρεξη σεανταγωνιστές να κάνουν ακριβώς αυτό που έκανε η εταιρεία πουαπολαμβάνει τα υπερκέρδη.

Άλλωστε το φιλελεύθερο μοντέλο του ανταγωνισμού τωνεπιχειρήσεων, βασίζεται σε αυτό που λέγεται “innovation andimitation”. Καινοτομία και μιμητισμός. Οι εταιρείες παλεύουνγια ένα μερίδιο της αγοράς. Κάποιες καταφέρνουν ναπαρουσιάσουν καινοτομίες. Οι υπόλοιπες, μέχρι ναπαρουσιάσουν κάτι πιο καινοτόμο, αναγκάζονται να μιμηθούναυτές τις εταιρείες που παρουσίασαν καινοτομία. Το πόσοεύκολο είναι αυτό, εξαρτάται από την δραστηριότητα. Αν ηεταιρεία παρουσίασε υπερκέρδη επειδή έπιασε την ανάγκη τωνκαταναλωτών για περισσότερες ντομάτες, πολύ γρήγορα θααυξήσουν την προσφορά ντομάτας και οι άλλες εταιρείες. Ανπαρουσίασε τα υπερκέρδη επειδή παρουσίασε ένα υψηλήςτεχνολογίας προϊόν, θα χρειαστεί χρόνος για να την μιμηθούνοι ανταγωνιστές. Σε κάποιες περιπτώσεις, θα πρέπει και ναλήξει το χρονικό διάστημα που προστατεύεται από τον νόμο ηευρεσιτεχνία. Να μην μπερδεύουμε την ευρεσιτεχνία με τονκρατικό παρεμβατισμό. Η ευρεσιτεχνία προστατεύεται με νόμοσαν ιδιοκτησία. Με το ίδιο σκεπτικό που προστατεύεται τοσπίτι μας. Αν δεν προστατεύσεις την ευρεσιτεχνία, δενυπάρχει κίνητρο για έρευνα και ανάπτυξη προϊόντων.

Και το τι είναι υπερκέρδος είναι σχετικό. Για έναν εστιάτορασε μία μικρή πόλη, η ανακάλυψη μίας καινούργιας συνταγήςμπορεί να δημιουργήσει υπερκέρδη 100 χιλιάδων ευρώ το χρόνο.Για ένα τεράστιο άθροισμα καπιταλιστών όπως μία πολυεθνική,10 δισεκατομμύρια ευρώ το χρόνο. Το υπερκέρδος όμωςπαραμένει, ο κορμός του μηχανισμού των τιμών. Άρα όταν τοποινικοποιούμε, ποινικοποιούμε τον ίδιο τον μηχανισμό των

τιμών. Τον ίδιο τον νόμο της προσφοράς και της ζήτησης. Τονβασικό θεσμό της καπιταλιστικής οικονομίας.

Και δεν πρέπει να μπερδεύουμε το κόστος που απαιτείταιπροκειμένου να εισέλθει μία εταιρεία σε μία αγορά, με τοκέρδος που μπορεί να αποδώσει αυτή η αγορά. Τα κεφάλαιαυπάρχουν. Το ζητούμενο είναι το κέρδος. Αν υπάρχουνυπερκέρδη, ο αντίπαλος θα έρθει. Αν για παράδειγμα η Samsungχρειάζεται 1 δις ευρώ για να εισέλθει στην αγορά τουαυτοκινήτου, μπορεί να το βρει. Το θέμα της δεν είναι αυτό.Το θέμα της είναι αν υπάρχουν αρκετά κέρδη για να δώσουν τηναπόδοση που θέλει στο 1 δισεκατομμύριο ευρώ που θαεπενδύσει. Αν υπάρχουν υπερκέρδη, θα βρει τα κεφάλαια πουαπαιτούνται. Εμείς όμως έχουμε νομίζω την τάση να θεωρούμε,ότι το εμπόδιο εισόδου σε μία αγορά είναι τα κεφάλαια πουαπαιτούνται. Μεγάλο λάθος. Το εμπόδιο εισόδου σε μία αγορά,είναι το αν υπάρχουν αρκετά κέρδη.

Πως η ελεύθερη αγορά, αυτοπροστατεύεται από τα μονοπώλια,χωρίς την παρέμβαση του κράτους (πως εξασφαλίζεται η συνεχήςβελτίωση των τιμών και της ποιότητας)

Η ελεύθερη αγορά έχει πολλές άμυνες απέναντι στα οικονομικάμονοπώλια (ενώ δεν έχει καμία άμυνα απέναντι στα πολιτικάμονοπώλια). Οι βασικοί τρόποι, με τους οποίους η αγοράαυτοπροστατεύεται από τα οικονομικά μονοπώλια, είναι οιεξής.

Α) Υποκατάστατα προϊόντα Ακόμη κι αν ένα προϊόν, πωλείταιαπό μία μόνο εταιρεία, οι καταναλωτές μπορούν με δυσαρέσκειαέστω, να επιλέξουν κάποιο παραπλήσιο. Πχ αντικατάσταση τουκαφέ με τσάι.

Β) Πιθανός ανταγωνισμός Ακόμη και να υπάρχει μόνο μίαεταιρεία στην αγορά, πάντα υπάρχει η πιθανότητα ναεμφανιστούν νέοι ανταγωνιστές. Είναι προς όφελος αυτής τηςεταιρείας, να χρεώνει όσο χαμηλότερες τιμές μπορεί,προκειμένου να μην ανοίγει την όρεξη σε πιθανούς αντιπάλους.Βλέπε Google και Android.

Γ) Ελαστικότητα ζήτησης Ακόμη και για τα προϊόντα πουθεωρούμε ότι έχουν ανελαστική ζήτηση, μία υπερβολική αύξησητης τιμής, θα οδηγήσει τον καταναλωτή σε διακοπή τηςκατανάλωσης του συγκεκριμένου προϊόντος. Πχ ο καταναλωτήςσταματάει το κάπνισμα. Ο καταναλωτής αντί αυτοκίνητο,χρησιμοποιεί τα μέσα μαζικής συγκοινωνίας. Ή απλά μείωση τηςκατανάλωσης του. Μπορεί ο καταναλωτής, αντί να αλλάζειαυτοκίνητο κάθε 3 χρόνια, να αλλάζει κάθε 15 χρόνια.Μπορούμε να κρατήσουμε τα windows vista και να μηναγοράσουμε τα windows 7.

Δ) Ανταγωνισμός από όλα τα προϊόντα που κυκλοφορούν στηναγορά. Θεωρούμε, ότι ένα προϊόν, συναγωνίζεται μόνο ταπροϊόντα που ανήκουν στην ίδια κατηγορία με αυτό. Πχ ουπολογιστής Toshiba τον υπολογιστή HP. Στην πραγματικότητα,όλα τα προϊόντα συναγωνίζονται με όλα τα προϊόντα. Όλα.Γιατί το εισόδημα του καταναλωτή, είναι συγκεκριμένο καιπεριορισμένο. Είναι ένα συγκεκριμένο ποσό. Η Toshiba λοιπόν,δεν πρέπει απλά να πείσει τον καταναλωτή, ότι πρέπει ναπροτιμήσει ένα Toshiba laptop, από έναν HP. Πρέπει να τονδελεάσει, ώστε να μην ξοδέψει τα χρήματα του σε ένακαινούργιο ποδήλατο, ή σε ένα ταξίδι, αλλά σε ένα καινούργιοlaptop. Ο παραγωγός ατσαλιού, πρέπει να δελεάσει τονκαταναλωτή να δημιουργήσει μία ατσάλινη κατασκευή και όχιμία από αλουμίνιο ή από ξύλο ή από τούβλα. Όλες οι εταιρείεςσυναγωνίζονται με όλες τις εταιρείες για το πορτοφόλι τουκαταναλωτή.

Ε) Διαφορετική διεύθυνση από ιδιοκτησία Στις μεγάλεςεισηγμένες εταιρείες, η ιδιοκτησία (μέτοχοι), δεν ασκεί τηδιοίκηση. Η τελευταία, ασκείται, από υπαλλήλους. Διευθυντές.Golden boys and girls. Αλλά υπαλλήλους. Αυτοί λοιπόν, αν δενεξασφαλίσουν ότι οι καταναλωτές θα συνεχίσουν νακαταναλώνουν το προϊόν του εργοδότη τους, δεν θαδημιουργήσουν κέρδη, και θα χάσουν τις περιζήτητες καιχρυσοπληρωμένες δουλειές τους. Ο μόνος τρόπος να τοκαταφέρουν αυτό, είναι με βελτίωση της ποιότητας και τωντιμών.

Ζ) Εξαγορά μετοχών. Οι μεγάλες εταιρείες, είναι εισηγμένες.Αν το καταναλωτικό κοινό δεν είναι ικανοποιημένο από αυτές,θα καθρεφτιστεί η δυσαρέσκεια αυτή, και στην αξία τωνμετοχών. Σε αυτή την περίπτωση, δε χρειάζεται να στηθεί έναςανταγωνιστής από την αρχή. Μπορεί μία εταιρεία μεγάληςκεφαλαιοποίησης, που δραστηριοποιείται σε κάποιον άλλοτομέα, να αγοράσει ένα πακέτο μετοχών που θα της εξασφαλίσειτον έλεγχο της διοίκησης. Έτσι θα αλλάξει και η ιδιοκτησία(πακέτο μετοχών), και το διευθυντικό προσωπικό (αφού δεναπέδωσε τα αναμενόμενα με το παλιό ιδιοκτησιακό καθεστώς).Πχ η Samsung, μπορεί να αγοράσει τις μετοχές μίαςαυτοκινητοβιομηχανίας.

Η) Το ελεύθερο διεθνές εμπόριο Όσο λιγότερο παρεμβαίνει τοκράτος, στο εμπόριο ανάμεσα στη χώρα και τον υπόλοιπο κόσμο,τόσο δυσκολότερο είναι για τα εγχώρια συμφέροντα νασχηματίσουν μονοπώλια. Αφού δε θα έχουν την υποστήριξη τουκράτους.

Θ) Καταμερισμός της γνώσης και της εξειδίκευσης Ένας απότους βασικούς λόγους που στα 300 χρόνια ζωής του, οκαπιταλισμός οδήγησε σε τόσο μεγάλη αύξηση του πλούτου,είναι ότι επέτρεψε τον καταμερισμό της γνώσης και τηςεργασίας. Την εξειδίκευση. Μέχρι την εμφάνιση τουκαπιταλισμού, οι οικονομικές μονάδες ήταν σχεδόν αυτάρκεις.Σε επίπεδο οικογένειας, σε επίπεδο χωριού. Μία οικογένειαπαρήγαγε σχεδόν τα πάντα μόνη της. Οι πετυχημένοιεπιχειρηματίες, είναι επιτυχημένοι επειδή ακριβώς είναι πολύδυνατοί σε κάτι. Δεν μπορεί ο Bill Gates να γίνει καιπετυχημένος επιχειρηματίας στην αυτοκινητοβιομηχανία.Υπάρχουν άλλοι που μπορούν να το κάνουν πολύ καλύτερα. Καιμέσα στην εταιρεία του όμως, την Microsoft, η γνώση πουαπαιτείται είναι τεράστια. Δεν μπορεί παρά να βασιστεί σεπολλούς, πάρα πολλούς άλλους, χωρίς τους οποίους δεν μπορείνα καταφέρει απολύτως τίποτα.

Η μοντέρνα θεωρία των μονοπωλιακού ανταγωνισμού(neoclassical competition theory and welfare analysis)

Η μαρξιστική θεωρία των μονοπωλίων, αλλά και γενικότερα ημαρξιστική θεωρία, δεν λαμβάνεται όπως ήδη είπα υπόψη, απότους σοβαρούς ακαδημαϊκούς. Είναι απλά ξεπερασμένη. Μηβλέπετε στη Σοβιετία μας που είναι σαν να εκδόθηκε εχθές τοΚεφάλαιο του Μαρξ. Η μοντέρνα της εκδοχή όμως, η θεωρία τουμονοπωλιακού ανταγωνισμού, είναι μακράν η επικρατούσα (σεσύγκριση με την φιλελεύθερη εκδοχή του ανταγωνισμού και τωνμονοπωλίων). Είναι σε όλα τα εγχειρίδια μικροοικονομίας, καιδιδάσκεται σε όλα τα δυτικά πανεπιστήμια.

Αυτή η θεωρία, του μονοπωλιακού ανταγωνισμού, αν και είναιυπέρ της ελεύθερης οικονομίας, είναι επηρεασμένη από τηνκυρίαρχη ηθική της ισότητας. Όπως μαθαίνουμε ότι όλοι οιάνθρωποι πρέπει να είναι ίσοι, έτσι μαθαίνουμε ναπιστεύουμε, ότι και οι εταιρείες πρέπει να είναι ίσες. Όσοιέχουν σπουδάσει οικονομικά, θα αναγνωρίσουν την ισότητα, ωςτην βάση της θεωρίας του τέλειου ανταγωνισμού-perfectcompetition. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, για να υπάρχει οτέλειος ανταγωνισμός, πρέπει να συντρέχουν οι εξήςπροϋποθέσεις. α) Να υπάρχει πολύ μεγάλος αριθμός μικρώνεταιρειών β) τα προϊόντα αυτών των εταιρειών να μην είναιδιαφοροποιημένα γ) να έχουν όλοι οι καταναλωτές καιπαραγωγοί την ίδια πληροφόρηση δ) να μην υπάρχουν οικονομικάεμπόδια εισόδου και εξόδου από την αγορά ε) οι εταιρείες ναμην μπορούν να επηρεάσουν τις τιμές πώλησης των προϊόντωντους (να είναι price takers).

Είναι σαφές, ότι η φιλοσοφική βάση του perfect competition,είναι η ισότητα (egalitarianism). Όπως όλοι οι άνθρωποιπρέπει να είναι ίσοι, έτσι πρέπει να είναι ίσες και όλες οιεταιρείες. Εξάλλου οι εταιρείες, είναι μία προέκταση τωνανθρώπων. Αν δεν είναι ίσες οι εταιρείες, πως θα είναι ίσοιοι άνθρωποι? Αποδεχόμενοι λοιπόν την παραπάνω μορφήανταγωνισμού, ως την τέλεια μορφή ανταγωνισμού (PERFECTcompetition), είναι σαν να ισχυριζόμαστε ότι το αντίθετο,μία αγορά δηλαδή, με μικρό αριθμό μεγάλων εταιρειών, πουπωλούν διαφοροποιημένα προϊόντα, που έχουν κάποιον έλεγχοεπί των τιμών πώλησης, που έχουν διαμορφώσει εμπόδια εισόδου

στην αγορά (πχ επιτυχημένα brand names), συνιστά μίαπροβληματική μορφή ανταγωνισμού.

Ξεχνάνε όμως κάτι βασικό. Και από τα 5 χαρακτηριστικά τουperfect competition, απουσιάζει πλήρως το στοιχείο τουανταγωνισμού. Το στοιχείο του μεγάλου αριθμού μικρώνεταιρειών, αποκλείει την προσπάθεια των εταιρειών, νααυξήσουν το μέγεθος τους, προκειμένου να πετύχουν οικονομίεςκλίμακας και μικρότερο κόστος παραγωγής, ώστε να αποκτήσουνπλεονέκτημα έναντι των ανταγωνιστών τους. Το στοιχείο τουομογενούς προϊόντος, αποκλείει την προσπάθεια βελτίωσης καιδιαφοροποίησης του εταιρικού προϊόντος, ώστε να προτιμάταιέναντι των ανταγωνιστικών προϊόντων. Το στοιχείο της μηύπαρξης σημαντικών οικονομικών εμποδίων εισόδου, αποκλείειτην προσπάθεια ανάπτυξης brand names, και της προσπάθειαςεπίτευξης υψηλής κεφαλαιοποίησης, προκειμένου να επιτευχθούνμειώσεις στο κόστος παραγωγής. Το στοιχείο της ύπαρξης ίδιουβαθμού πληροφόρησης, αποκλείει την προσπάθεια για καλύτερηεπικοινωνία της εταιρείας με το καταναλωτικό κοινό. Τέλος,το στοιχείο της εταιρείας που δεν μπορεί να επηρεάσει τηντιμή πώλησης του προϊόντος της (price taker), αποκλείει τηνπροσπάθεια αύξησης της παραγωγικότητας έναντι τωνανταγωνιστών, ώστε να επιτευχθούν χαμηλότερες τιμές. Όλααυτά όμως, αποτελούν τον πυρήνα του ανταγωνισμού.

Όλη ιδέα του perfect competition, είναι τελείως ασύμβατη μετην έννοια του ανταγωνισμού. Και απόλυτα συμβατή, με τηνέννοια της ισότητας, και των ίσων ευκαιριών. Είναι μιακαθαρά σοσιαλιστική ιδέα. Το περιβάλλον στο οποίοαναφέρεται, είναι ένα περιβάλλον μηδενικού ανταγωνισμού. Έναεπιχειρηματικό περιβάλλον ισότητας. Και εφόσον δεχόμαστε,ότι ο τέλειος ανταγωνισμός είναι το επιχειρηματικόπεριβάλλον με τον μεγάλο αριθμό μικρών όμοιων εταιρειών,οδηγούμαστε στο αυθαίρετο συμπέρασμα, ότι μία αγορά με μικρόαριθμό μεγάλων εταιρειών, είναι μονοπωλιακή, ολιγοπωλιακή,και πάντως μη ανταγωνιστική. Ενώ συμβαίνει ακριβώς τοαντίθετο. Το μεγάλο μέγεθος, η μεγάλη κεφαλαιοποίηση,προκύπτει λόγω του ανταγωνισμού, και τις πίεσης γιαχαμηλότερες τιμές. Οι μεγάλες εταιρείες, είναι δημιούργημα

του ανταγωνισμού, και της πίεσης από την πλευρά τουκαταναλωτικού κοινού. Και όχι αποτέλεσμα μονοπωλιακήςδύναμης. Να προσθέσω ότι παρόλο που διαφωνώ με τη θεωρία τουperfect competition, εφόσον διδάσκεται στα μεγαλύτεραπανεπιστήμια του κόσμου, δεν θα είχα το θράσος να τηνκριτικάρω, αν δεν το έκαναν φτασμένοι φιλελεύθεροιοικονομολόγοι. Την λούστηκα άλλωστε κι εγώ σαν φοιτητής.

Ο θεμέλιος λίθος της θεωρίας του μονοπωλιακού ανταγωνισμού

Θα προσπαθήσω να δώσω το βασικό επιχείρημα του μονοπωλιακούανταγωνισμού με ένα παράδειγμα. Θα φανεί τελείως ανόητο σεόποιον δεν έχει ασχοληθεί καθόλου με μικροοικονομία. Καιόμως, πάνω σε αυτή την απλή και ανόητη ιδέα που θαπεριγράψω, βασίζεται το επιχείρημα, ότι το κράτος πρέπει ναπαρεμβαίνει για να μην δημιουργούνται μονοπώλια. Είναι πολύσημαντικότερο απ’ όσο φαίνεται, και έχει τεράστιεςπροεκτάσεις, στον σχεδιασμό των κυβερνητικών πολιτικών. Καιείναι και μία μόλυνση που διδάσκεται σε όλα τα δυτικάπανεπιστήμια. Άχρηστη γνώση.

Έστω λοιπόν, ότι είμαι κατασκευαστής τραπεζιών. Και δυνατόςπαίκτης της αγοράς. Όσο περισσότερα τραπέζια παράξω, τόσομεγαλύτερη θα είναι η ποσότητα που θα βγει στην αγορά, καιτόσο χαμηλότερη η τιμής τους. Όσο λιγότερα παράξω, τόσομικρότερη θα είναι η ποσότητα που θα βγει στην αγορά, καιτόσο υψηλότερη η τιμή τους. Αυτό λέει ο νόμος της προσφοράςκαι της ζήτησης. Όσο η προσφερόμενη ποσότητα αυξάνεται, ητιμή μειώνεται (κρατώντας σταθερούς φυσικά όλους τους άλλουςπαράγοντες που επηρεάζουν την τιμή, όπως την ζήτηση, ταπροϊόντα των ανταγωνιστών κτλ). Το μοντέλο είναι θεωρητικό,και άρα υποθέτουμε, ότι ξέρω σε τι τιμή θα μπορώ να πουλήσωγια κάθε επίπεδο παραγωγής. Ξέρω δηλαδή πόσο θα πουληθεί τοκάθε τραπέζι αν παράξω 100 τραπέζια, αν παράξω 1.000 κτλ. Τοξέρω πριν ακόμη τα παράξω. Είναι ένα θεωρητικό οικονομικόμοντέλο, και όχι η πραγματική ζωή. Για να βγάλουμεσυμπεράσματα.

Ας υποθέσουμε, ότι για παραγωγή 1.000 τεμαχίων, μπορώ ναπουλήσω 10 ευρώ το τραπέζι. Για παραγωγή 1.001 τεμαχίων, ητιμή θα είναι 9.95 ανά τραπέζι. Η αύξηση της προσφερόμενηςποσότητας, επιφέρει μία ελαφριά πτώση της τιμής κατά 0,05λεπτά. Η μείωση όμως των 5 αυτών λεπτών, δεν αφορά μόνο τοτελευταίο τεμάχιο. Αλλά όλα τα τεμάχια. Και τα 1.001. Αυτόείναι που κάνει τη διαφορά όπως εξηγώ παρακάτω. Το επιπλέονμεταβλητό κόστος (οριακό κόστος), για να παράξω μία επιπλέονμονάδα, από τις 1.000 στις 1.001 μονάδες, έστω ότι είναι 4ευρώ (τυχαία το νούμερο). Άρα αν παράξω το επιπλέον τραπέζι,θα καταβάλω 4 επιπλέον ευρώ (αφού τα σταθερά κόστη όπωςενοίκια κτλ δεν αυξάνονται, αλλά μόνο τα μεταβλητά). Αναποφασίσω να το κάνω, θα λάβω επιπλέον 9.95 ευρώ (τιμήπώλησης). Θα χάσω όμως, την πτώση της τιμής 0.05 λεπτά (10-9.95), για όλες τις προηγούμενες μονάδες που θα πουλήσω.Δηλαδή 1.000*0,05 λεπτά=50 ευρώ. Αφού αν παρήγαγα 1.000μονάδες, η τιμή θα ήταν 10 ευρώ, ενώ με την παραγωγή 1.001μονάδων, αυξάνεται η ποσότητα, και άρα μειώνεται η τιμή γιαόλες τις μονάδες. Και άρα δεν θα παράξω την επιπλέον μονάδα(διαλέγω δηλαδή ανάμεσα στο 1.000 τραπέζια * 10 ευρώ, ή1.001 *9,95 ευρώ, αυτό που μεγιστοποιεί το κέρδος μου).

Αντίθετα, μία μονάδα που δραστηριοποιείται σε ένα περιβάλλοντέλειου ανταγωνισμού (perfect competition), είναι σύμφωνα μετο μοντέλο πολύ μικρή, και δεν επηρεάζει την τιμή πώλησηςτου προϊόντος, όσο λίγο ή όσο πολύ και αν παράξει. Είτεπουλήσει δηλαδή 1.000 είτε 1.001 μονάδες, είτε 5.000μονάδες, η τιμή πώλησης είναι η ίδια. Είναι price taker όπωςλέει το νεοκλασικό μοντέλου του ανταγωνισμού. Ας υποθέσουμεότι ο ιδιοκτήτης αυτής της επιχείρησης, αντιμετωπίζει τανούμερα του παραπάνω παραδείγματος. Με την διαφορά, ότι θαπουλήσει το τραπέζι 10 ευρώ, αν αυξήσει την παραγωγή τουκατά 1 μονάδα (αφού η τιμή δεν επηρεάζεται από την ποσότηταπου αυτός παράγει). Θα το παράξει ή δεν θα το παράξει? Θα τοπαράξει. Γιατί θα λάβει 10 ευρώ από την πώληση, και τομεταβλητό του κόστος, θα είναι 4 ευρώ. Θα κερδίσει δηλαδή 6ευρώ καθαρά από την πώληση της χιλιοστής πρώτης μονάδας.Γιατί η αύξηση των πωλήσεων του, δεν είναι σημαντική, ώστενα επηρεάσει την τιμή του προϊόντος στην αγορά, να μειώσει

την τιμή (από τα 10 στα 9,95 ευρώ), και να χάσει την μείωσητης τιμής (τα 0,05 λεπτά ανά τραπέζι) για όλες τις μονάδεςπου θα πουλήσει. Άρα θα έχει να διαλέξει ή ανάμεσα στο 1.000* 10 ή στο 1.001*10, και εφόσον το οριακό του κόστος είναι 6ευρώ, 6<10, θα προχωρήσει στην παραγωγή του επιπλέοντεμαχίου. Ώσπου το οριακό κόστος να είναι μεγαλύτερο από τηντιμή.

(Σημείωση: Για όσους έχουν κάνει μικροοικονομία, αυτό που λέω παραπάνω,είναι ότι στο μονοπώλιο, η επιχείρηση αντιμετωπίζει downward sloping demandcurve, και άρα παράγει μέχρι να έχουμε Marginal Cost ίσον Marginal Revenue,MC=MR, ενώ για την ανταγωνιστική εταιρεία, το demand curve, είναι η οριζόντιαευθεία της τιμής της αγοράς P. Σε αυτή την τιμή μπορεί να πουλήσειαπεριόριστες ποσότητες, αλλά έστω και μισό λεπτό παραπάνω δεν μπορεί ναπουλήσει ούτε 1 μονάδα προϊόντος. Price taker. Και άρα μεγιστοποιεί τα κέρδηστο σημείο MC=P )

Άρα, σύμφωνα με το κυρίαρχο μοντέλο του μονοπωλιακούανταγωνισμού, το μονοπώλιο οδηγεί σε μικρότερη παραγωγή καιμεγαλύτερες τιμές. Αφού ο επιχειρηματίας στο μονοπώλιοπαράγει μικρότερες ποσότητες απ’ ότι θα παρήγαγαν πολλοίμικρότεροι επιχειρηματίες. Και ο λόγος είναι ότι ο μεγάλοςεπιχειρηματίας λαμβάνει υπόψη του, την μεταβολή στην τιμήπου θα έχει η αύξηση της παραγομένης ποσότητας. Ενώ οανταγωνιστικός μικρός επιχειρηματίας, δεν επηρεάζει τηντιμή, και άρα λαμβάνει υπόψη του μόνο τα κόστη του. Την τιμήτην θεωρεί δεδομένη. Δεν την επηρεάζει. Και αυτό όπωςέδειξα, οδηγεί σε μικρότερη παραγωγή στα πλαίσια αυτού τουανόητου μοντέλου.

Είναι σημαντικό να καταλάβουμε, ότι αυτό το μοντέλο, τομοντέλο του μονοπωλιακού ανταγωνισμού, το neoclassical modelof competition, είναι που επηρεάζει τon σχεδιασμό τωνκυβερνητικών πολιτικών. Όχι οι μαρξιστικές ανοησίες. Οιμαρξιστικές ανοησίες, ότι ο καπιταλισμός οδηγεί στον ΤσακΝόρις του καπιταλισμού, είναι προ πολλού ξεπερασμένες, καιλέγονται σε ανθρώπους που δεν έχουν ιδέα από οικονομικήθεωρία, προκειμένου να πειστούν ότι ο κρατικός παρεμβατισμόςείναι κάτι θεμιτό. Γιατί ο Τσακ Νόρις του καπιταλισμού,

είναι πολύ πιο εύπεπτος, και απαιτεί και λιγότερη γνώση, απότην θεωρία του μονοπωλιακού ανταγωνισμού.

Η θεωρία του μονοπωλιακού ανταγωνισμού, ναι μεν είναι κάπωςσοβαρή, αλλά δεν μπορεί να πουληθεί τόσο εύκολα όσο οιμαρξιστές ανοησίες. Είναι άλλο να λες, όπως λένε οιμαρξιστές “οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι, οι πλούσιοιπλουσιότεροι, οι εταιρείες λιγοστεύουν και μαζεύονται σελίγους”, και άλλο να λες, όπως λέει η νεοκλασική θεωρία τουανταγωνισμού, ότι “μία μεγάλη εταιρεία όταν αποφασίζει ποιαποσότητα θα παράξει, λαμβάνει υπόψη της την επίπτωση που θαέχει η παραγωγή της στην τιμή, και άρα μπορεί να έχεικίνητρο να παράξει μικρότερη ποσότητα ώστε να χρεώσειμεγαλύτερες τιμές”. Και τα δύο είναι ανοησίες, όμως ημαρξιστική ανοησία είναι σαφώς μεγαλύτερη, αλλά και πολύ πιοεύπεπτη. Και πολύ πιο εύκολο να πλασαριστεί. Ειδικά σεόποιον δεν έχει ασχοληθεί με οικονομική θεωρία.

Η κριτική στο μοντέλο του μονοπωλιακού ανταγωνισμού

Καταρχάς, όλη η κριτική που έχω ασκήσει πιο πάνω, στηρητορική του μαρξιστικού μονοπωλίου, ισχύει και για αυτό τομοντέλο. Να μην την επαναλάβω λοιπόν. Ισχύουν όλα ταπαραπάνω. Να προσθέσω απλά κάποια πράγματα. Είναι πάρα πάραπάρα πολύ σημαντικό, να κατανοήσουμε, τον θεμέλιο λίθο τηςθεωρίας του μονοπωλιακού ανταγωνισμού. Την καρδιά πραγματικάτης φιλοσοφίας του. Η καρδιά της φιλοσοφίας του, είναι ότιμία εταιρεία με δύναμη στην αγορά, έχει κάποιον έλεγχο επίτων τιμών που πουλάει τα προϊόντα της. Και άρα όταναποφασίζει πόσο θα παράξει, λαμβάνει υπόψη της, εκτός από τακόστη παραγωγής, και το πως θα επηρεάσει η ποσότητα που θαπαράξει, την τιμή πώλησης των προϊόντων της. Ενώ αντίθετα,μία μικρή εταιρεία, χωρίς σημαντική δύναμη στην αγορά, δενμπορεί να επηρεάσει την τιμή πώλησης, και άρα λαμβάνει υπόψητης μόνο το κόστος παραγωγής. Στην πραγματικότητα όμως, ητιμή που χρεώνει μία εταιρεία, επηρεάζει την ποσότηταπροιόντων ή υπηρεσιών που θα πουλήσει. Ακόμη και μία μικρήκαφετέρεια, αν ανεβάσει λίγο την τιμή πώλησης του καφέ, θααντιμετωπίσει μία μείωση της πελατείας της.

Ένα πρόβλημα του μονοπωλιακού ανταγωνισμού, όταν αυτόςεφαρμόζεται σαν πολιτική, με την μορφή του ελέγχου τουαριθμού των εταιρειών, είναι ότι δίνει αντικίνητρα.Σκεφτείτε μία αγορά με 4 μεγάλες εταιρείες, και κάποιεςμικρότερες. Μία από τις μεγάλες εταιρείες, έχει βρει κάποιοτρόπο να παράγει φτηνότερα, και θέλει να μεταβιβάσει τηνμείωση του κόστους στις τιμές, ώστε να αυξήσει το μερίδιοτης στην αγορά. Γνωρίζοντας όμως την επικρατούσα καχυποψίαγια τις μεγάλες εταιρείες, μπορεί να μην μειώσει τις τιμέςτης, ώστε να μην προκαλέσει την επιτροπή ανταγωνισμού, καινα υπάρξει ο κίνδυνος να παρθούν μέτρα εναντίων της.

Το άλλο πρόβλημα αυτής της θεωρίας, είναι ότι πρέπει τοκράτος να αποφασίζει, ποια τιμή θεωρείται υψηλή, ποια κέρδηυπερβολικά κτλ. Πως αποφασίζει το κράτος? Αν εγώ ανακαλύψωσήμερα ένα φτηνό όχημα που πετάει, και που μπορεί ναχρησιμοποιηθεί σαν ιπτάμενο όχημα στη θέση του αυτοκινήτου,πόσο πρέπει να το πουλάω? Τι πρέπει να καθορίζει την τιμήτου, μέχρι να καταφέρει ο ανταγωνισμός κάτι αντίστοιχο? Τοκόστος του? Η εξυπνάδα μου? Η χρησιμότητα που αυτό έχει γιατους καταναλωτές? Γιατί όχι, το τι είναι διατεθειμένοι οικαταναλωτές οικιοθελώς να πληρώσουν? Δεν είναι αυτό ηκαλύτερη εκτίμηση της αξίας του προϊόντος μου?

Το άλλο πρόβλημα της θεωρίας του perfect competition, είναιότι θεωρεί τον ανταγωνισμό σαν μία στατική διαδικασία.Θεωρεί ότι η ισορροπία στην αγορά, επιτυγχάνεται αυτομάτως.Μα η ισορροπία, η βέλτιστη δηλαδή κατανομή των οικονομικώνπόρων, πραγματοποιείται λόγω του ανταγωνισμού. Τουανταγωνισμού, ως μία δυναμική διαδικασία. Η θεωρία τουperfect competition, πολλοί μικροί πωλητές, ίδιο προϊόν,ίδια πληροφόρηση, δεδομένη τιμή, είναι ορθή, σαν το τελικόσημείο ισορροπίας, που ποτέ όμως δεν επιτυγχάνεται. Ανδηλαδή σήμερα, σταματούσε η τεχνολογική πρόοδος, σταματούσαννα επιτυγχάνονται φθηνότερες μέθοδοι παραγωγής, τα γούστατων καταναλωτών πάγωναν, και οι ποσότητες των οικονομικώνπόρων έμεναν παγωμένες (όσους χρησιμοποιούμε τόσους ακριβώςνα δίνει πίσω η φύση), τότε πράγματι θα καταλήγαμε στο

μοντέλο του perfect competition. Από όσες εταιρείες υπήρχανστην αγορά, καμία στο τέλος δεν θα είχε κανένα πλεονέκτημαέναντι της άλλης. Αφού όλα τα μυστικά της παραγωγής, αργά ηγρήγορα θα διαχέονταν στην οικονομία, και όλες οιπροτιμήσεις των καταναλωτών θα γίνονταν στο τέλος γνωστέςμέχρι και την τελευταία τους λεπτομέρεια. Και θα καταλήγαμεσε έναν βέλτιστο αριθμό εταιρειών σε κάθε βιομηχανία. Τονοποίο ιδανικό αριθμό, θα καθόριζαν τα κόστη παραγωγής, καιτα transaction costs (αφού προτιμήσεις, φυσικοί πόροι,τεχνολογία κτλ θα ήταν δεδομένα και γνωστά). Κάτω από αυτέςτις συνθήκες δεν θα υπήρχε και λόγος να υπάρχει ιδιωτικήοικονομία. Θα μπορούσε να αναλάβει το κράτος.

Στην πραγματικότητα όμως, αυτό δεν συμβαίνει ποτέ. Ποτέ δενφτάνουμε στην ισορροπία. Τα πάντα αλλάζουν. Οι προτιμήσειςτων καταναλωτών αλλάζουν. Οι φυσικοί πόροι εξαντλούνται ήβρίσκονται νέα κοιτάσματα. Η τεχνολογία εξελίσσεται. Οιεπιχειρηματίες βρίσκουν πιο οικονομικούς συνδυασμούς στηχρησιμοποίηση των οικονομικών πόρων. Οι θεσμοί κάθε χώραςεξελίσσονται. Το μορφωτικό επίπεδο των ανθρώπων αλλάζει.Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, οι εταιρείες που μπορούν ναικανοποιήσουν καλύτερα τους καταναλωτές, καταφέρνουν γιακάποιο διάστημα, να έχουν υπερκέρδη. Μέχρι που αυτό πουκάνουν καλά, να διαχυθεί στην οικονομία. Ή να μην είναι πιατο βέλτιστο για τους καταναλωτές. Αυτή η διαδικασία τουδυναμικού ανταγωνισμού όμως, είναι που οδηγεί στην βέλτιστηκατανομή των οικονομικών πόρων, και όχι ένα ανόητο μοντελάκιόπως αυτό του perfect competition.

Αλλά και εξετάζοντας το ηθικό μέρος του perfect competition,κάτι δεν πάει καλά. Γιατί πρέπει όλοι οι άνθρωποι να είναιίδιοι? Γιατί πρέπει όλες οι εταιρείες είναι ίδιες? Δενμπορεί η εξήγηση να είναι αυτό το ανόητο μαθηματικόμοντελάκι. Η μόνη εξήγηση, είναι ότι το perfect competition,είναι μία προσπάθεια μετεξέλιξης της μαρξιστικής θεωρίας, σεμία πιο σοβαρή θεωρία. Όχι του Τσακ Νόρις του καπιταλισμού.Μία θεωρία που να φαίνεται πιο επιστημονική. Δήθενμαθηματικά τεκμηριωμένη. Που να επιτρέπει το μεγάλο

ζητούμενο. Τον κρατικό παρεμβατισμό. Που είναι πάντα τοζητούμενο.

Μία άλλη κριτική που ασκείται στην θεωρία του μονοπωλιακούανταγωνισμού, αφορά στην ορθότητα της μαθηματικής τηςθεμελίωσης. Γιατί αυτή η θεωρία, υποτίθεται ότι θεμελιώνεικαι μαθηματικά τα συμπεράσματα της. Παρόλο που δεν είμαιμαθηματικός, να πω δυο λόγια, αν καταλαβαίνω σωστά τηνασκούμενη κριτική. Γιατί ίσως να μην την καταλαβαίνω καισωστά. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία λοιπόν, η εταιρεία όσο καινα αυξήσει ή να μειώσει την παραγωγή της, δεν επηρεάζει τηντιμή. Μα η καμπύλες ζήτησης, είναι συναρτήσεις με μεταβλητέςτην τιμή P, και την παραγόμενη ποσότητα Q. Άρα ακόμη και οιπολύ μικρές μεταβολές της παραγόμενης ποσότητας από τηνμεριά της εταιρείας, δεν μπορούν να μην έχουν καμία επιρροήστην τιμή του προϊόντος (dQ/dP). Αν συμβαίνει αυτό, ημεταβλητή “τιμή”, δεν μεταβάλλεται, όποια τιμή και να λάβειη μεταβλητή ποσότητα Q στα πλαίσια της εταιρείας. Μα οορισμός της μαθηματικής συνάρτησης, είναι ότι είναι μίασχέση ανάμεσα σε κάποιες μεταβλητές, όπου για κάθε τιμή τηςμίας μεταβλητής, αντιστοιχούν συγκεκριμένες τιμές των άλλωνμεταβλητών.

Άρα η υπόθεση, ότι η ζήτηση για τα προϊόντα της εταιρείας,είναι μία ευθεία γραμμή, παραβιάζει την υπόθεση ότι ηζήτηση, f(Q,P), είναι μία συνάρτηση των μεταβλητών P και Q.Και άρα δεν μπορεί, παρά η καμπύλη ζήτησης, να είναιdownward sloping, για όλες τις εταιρείας. Με άλλα λόγια,όλες οι εταιρείες επηρεάζουν τις τιμές των προϊόντων τους σεκάποιο βαθμό. Μπορεί η καμπύλη ζήτησης να είναι πάρα πολύελαστική (σχεδόν οριζόντια), αλλά δεν μπορεί να είναι μίαοριζόντια γραμμή. Και εφόσον η καμπύλη ζήτησης για όλες τιςεταιρείες είναι downward sloping, όλες οι εταιρείεςμεγιστοποιούν τα κέρδη τους στο σημείο MC=MR. Η εταιρικήδηλαδή συμπεριφορά MR=MC, δεν έχει να κάνει με μονοπωλιακήδύναμη. Είναι ίδια για όλες τις εταιρείες. Χωρίς λοιπόν τηνθεωρία του τέλειου ανταγωνισμού, δεν μπορούμε να μιλάμε γιαμονοπώλια. Τι πιο λογικό για μία εταιρεία, από το να

εξισώνει το οριακό της κόστος, με το οριακό της έσοδο,προκειμένου να μεγιστοποιήσει τα κέρδη της?

Δεν μπορώ να επεκταθώ παραπάνω στην κριτική του μοντέλου τουMonopolistic Competition. Αν κάποιος ενδιαφέρεται, παραπάνωκριτική στο νεοκλασικό μοντέλο ανταγωνισμού, βρίσκεται πολύαπλά διατυπωμένη, αλλά σε ακαδημαϊκό και διαγραμματικόεπίπεδο, στο εξαιρετικό βιβλίο του Dominick Armentano“Antitrust and Monopoly: Anatomy of a Policy Failure”. Καισυγκεκριμένα στο κεφάλαιο 2 “Competition Theory and theMarket Economy”. Αν κάποιον ενδιαφέρει το θέμα, πραγματικάαξίζει να το διαβάσει.

Η ρητορική κατά των οικονομικών μονοπωλίων

Ο λόγος που αρέσει στους πολιτικούς να επιτίθενται στιςμεγάλες εταιρείες, είναι πολύ απλός. Υπάρχει τεράστιαδιασπορά της ιδιοκτησίας, και δεν θίγεται ιδιαίτερα κάποιοςπολίτης, από αυτή την επίθεση. Ένας μικρομέτοχος της Appleή της Samsung, δεν νοιώθει ιδιοκτήτης των εταιρειών αυτών.Ενώ είναι. Και άρα δεν θεωρεί ότι το να επιτίθεται κάποιοςστις εταιρείες αυτές, αποτελεί επίθεση στην ιδιοκτησία του.Ενώ αποτελεί. Αν και το πραγματικό όφελος αυτού του πολίτη,δεν προέρχεται από τις μετοχές αυτών των εταιρειών πουκατέχει. Προέρχεται από τα προϊόντα αυτών των εταιρειών πουαγοράζει σαν καταναλωτής. Το πραγματικό όφελος για τονκαταναλωτή, είναι η καινοτομία αυτών των εταιρειών, ηποιότητα των προϊόντων τους, και οι χαμηλές τους τιμές (γιααυτό που πωλούν). Νομίζω όμως ότι όλα αυτά δεν είναιενσωματωμένα στον τρόπο σκέψης μας. Και ευθύνεται τοπολιτικό μας σύστημα. Που χρησιμοποιεί κάποιους δράκους γιανα επιτεθεί στη σκέψη μας και να αποκτήσει δύναμη (ο νούμεροένα δράκος στις προτιμήσεις των πολιτικών, είναι οιτράπεζες).

Η ρητορική των μονοπωλίων, επιβάλλεται πάντα, από μικρές,λιγότερο ανταγωνιστικές μονάδες, προκειμένου να σταματήσουντον ανταγωνισμό από άλλες εταιρείες, μεγαλύτερες, μεφτηνότερα και ποιοτικότερα προϊόντα. Οι μικρές μονάδες,

συντεχνίες, αντιστοιχούν σε περισσότερους ψήφους, και έχουνπάντα μεγαλύτερη επιρροή στους πολιτικούς. Αλλά υπάρχει ηεσφαλμένη άποψη, ότι οι πολιτικοί ελέγχονται από τις μεγάλεςεταιρείες. Οι πολιτικοί, ελέγχονται από τους πολλούς ψήφους,γιατί οι πολλοί ψήφοι είναι που δίνουν εξουσία. Και θέλουννα είναι αρεστοί στους πολλούς ψήφους. Και να φέρω έναπαράδειγμα. Πρόσφατα, στο θέμα της φορολόγησης των αγροτών,η ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ, δεν τόλμησαν να κουνηθούν, φοβούμενοι τονμεγάλο αριθμό των αγροτικών ψήφων.

Αντίθετα, στο θέμα των φαρμάκων, παρόλο που ξεσηκώθηκε οΣΥΡΙΖΑ, δεν υπολόγισαν τους Έλληνες φαρμακοβιομηχάνους, πουναι μεν είναι πάρα πολύ ισχυροί οικονομικά, αλλά πολλοίλίγοι στον αριθμό. Η χρήση της ρητορικής των μονοπωλίων,γίνεται πάντα, για να προστατευτούν οι λιγότεροανταγωνιστικές, από τις περισσότερο ανταγωνιστικέςοικονομικές μονάδες. Και όχι όπως ισχυρίζονται οι πολιτικοί,για να προστατευτεί ο καταναλωτής από υψηλότερες τιμές. Οκαταναλωτής, πληρώνει πάντα υψηλότερες τιμές, ως αποτέλεσμααυτής της ρητορικής. Και το ότι οι εισαγωγές δημιουργούνανεργία, είναι ένα μεγάλο ψέμα, όπως φαίνεται στο παρακάτωlink που έχω ανεβάσει πριν αρκετό καιρό.

http://www.scribd.com/doc/174723516/ΠΛΕΟΝΑΣΜΑΤΑ-ΚΑΙ-ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ-Free-Trade

Αφού λοιπόν καταλάβουμε, ότι τα μεγάλα εταιρικά μεγέθη είναιπρος το συμφέρον μας, θα πρέπει επίσης να καταλάβουμε, ότιδεν μπορεί να υπάρχει πολύ μεγάλος αριθμός τέτοιων εταιρειώνσε κάθε αγορά. Τα μεγέθη αυτά είναι τόσο μεγάλα, που θα ήτανσπατάλη οικονομικών πόρων να υπάρχουν πολλά τέτοια μεγέθη σεκάθε αγορά. Δε μπορεί η Γερμανία να έχει 100 γιγάντιεςαυτοκινητοβιομηχανίες. Γιατί έχει και άλλες ανάγκες. Δενέχει ανάγκη μόνο από αυτοκίνητα. Πρέπει να υπάρχουν κάποιοικολοσσοί και στην αμυντική βιομηχανία. Και στις εταιρείεςτροφίμων. Και στις εταιρείες φαρμάκων. Άρα, δε μπορούμε ναπεριμένουμε να υπάρχουν πολλές μεγάλες εταιρείες, για ναχαρακτηρίσουμε μία αγορά ανταγωνιστική. Πρέπει να διαλέξουμεανάμεσα στις πολλές μικρές εταιρείες, με μεγαλύτερο κόστοςπαραγωγής, ή στις λίγες μεγάλες εταιρείες με μικρό κόστος

παραγωγής. Αλλά να υπάρχουν, και πολλές, και γιγάντιεςεταιρείες, με μικρό κόστος παραγωγής στον ίδιο τομέα, δενγίνεται. Ούτε στην οικονομία της αγοράς, ούτε στηνσοσιαλιστική οικονομία.

Δεν πρέπει λοιπόν να κρίνεται η ανταγωνιστικότητα μίαςαγοράς, από το μέγεθος και τον αριθμό των εταιρειών. Αλλάαπό το αν οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε αυτή τηναγορά, αντιμετωπίζουν πίεση για βελτίωση των προϊόντων τουςκαι των τιμών τους.

Το μόνο πρόβλημα, είναι ότι μας φοβούνται τόσο πολύ, πουμπορεί να υπερβούν τους κανόνες, προκειμένου ναικανοποιήσουν τις απαιτήσεις μας για όλο και χαμηλότερεςτιμές, όλο και καλύτερα προϊόντα. Αυτός είναι ο κίνδυνος.Ότι μας φοβούνται πάρα πολύ. Και δεν ξέρεις τι μπορεί νακάνουν από το φόβο τους. Όχι το αντίθετο. Ότι δεν μαςυπολογίζουν.

Θα κλείσω το θέμα, με την άποψη του Milton Friedman. ΟFriedman λοιπόν, πιστεύει ότι ο καλύτερος τρόπος νακαταπολεμηθούν τα μονοπώλια, είναι να είναι ανοιχτά τασύνορα των χωρών στο διεθνές εμπόριο, ώστε να υπάρχειεντονότερος ανταγωνισμός

ΥΓ Στο θέμα της συγκέντρωσης των βιομηχανιών, ξέχασα νααναφέρω κάτι. Έστω ότι σε μία οικονομία, υπάρχει μόνο ηαυτοκινητοβιομηχανία (για απλοποίηση). Και υπάρχουν 10εταιρείες. Μετά από 10 χρόνια, έχουν μείνει μόνο 4 εταιρείεςπου κατασκευάζουν αυτοκίνητα, αλλά έχει δημιουργηθεί και ηβιομηχανία των υπολογιστών. Υπάρχουν 10 νέες εταιρείες πουκατασκευάζουν υπολογιστές. Η αυτοκινητοβιομηχανία αποτελείτώρα το 40% της συνολικής παραγωγής (40% αυτοκίνητα +60%υπολογιστές). Έχουμε συγκέντρωση κεφαλαίου? Όχι. Γιατί ναιμεν μειώθηκαν οι εταιρείες των αυτοκινήτων, αλλάδημιουργήθηκαν νέες εταιρείες σε άλλους τομείς. Θέλω να πω,ότι μπορεί να αυξάνεται το ποσοστό παραγωγής κάποιωνεταιρειών επί του συνόλου της βιομηχανίας, αλλά ταυτόχρονα

να μειώνεται ως ποσοστό της συνολικής παραγωγής. Και δενείναι αυτό το ζητούμενο? Σκεφτείτε, να ζούμε σε ένα νησί 10άνθρωποι. Στην αρχή, είμαστε όλοι ψαράδες. Τι είναι τοζητούμενο? Το ζητούμενο είναι να καταλήξουν πχ δύο μόνο απόμας ψαράδες, λόγω βελτίωσης της τεχνολογίας (καλύτερακαλαμίδια πχ).

Και αυτοί οι δύο να ψαρεύουν την ποσότητα που απαιτεί όλη ηκοινότητα. Ώστε τα υπόλοιπα μέλη να ασχοληθούν με τηνγεωργία, την κατασκευή κατοικιών κτλ. Ναι μεν θα αυξηθεί ησυγκέντρωση σε έναν τομέα ως ποσοστό του τομέα αυτού, αλλάθα μειωθεί ως ποσοστό της συνολικής παραγωγής. Και αυτόείναι το ζητούμενο. Να ελευθερώνονται πόροι για νέα προιόντακαι υπηρεσίες. Αν δηλαδή το 1950 υπήρχαν 100αυτοκινητοβιομηχανίες, και απασχολούσαν 100.000 υπαλλήλους,και τώρα υπάρχουν 40 εταιρείες, και απασχολούν 50.000υπαλλήλους, και όλοι εμείς έχουμε όσα αυτοκίνητα θέλουμε,πάμε καλά. Ελευθερώθηκαν 50.000 άνθρωποι για να απασχοληθούνστην βιομηχανία των smart phones.

Τα υπόλοιπα κείμενα που έχω ανεβάσει στο Scribd βρίσκονται στο παρακάτω link

https://independent.academia.edu/IakovosJazz