Ο διαπολιτισμικός χαρακτήρας των Τάξεων Υποδοχής....

Α Ρ Ι Σ Τ Ο Τ Ε Λ Ε ΙΟ

Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ ΙΟ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΗΜΕΡΙΔΑ: «Αποτίμηση και σχεδιασμός της λειτουργίας των Τάξεων Υποδοχής»

1

Σελίδα

1

Ο διαπολιτισμικός χαρακτήρας των Τάξεων Υποδοχής.Ουτοπία ή πραγματικότητα;

Κωνσταντίνος Καλέμης

Επιστημονικός Συνεργάτης ΠΤΔΕ Εθνικού & ΚαποδιστριακούΠανεπιστημίου Αθηνών, Επιμορφωτής Εκπ/σης

Ενηλίκων & Δια βίου Μάθησης στο Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησηςκαι Αυτοδιοίκησης

kkalemis @ primedu . uoa . gr

Roni Bou Saba

Υποψήφιος διδάκτωρ Τμήματος Ασιατικών Σπουδών ΕΚΠΑ, MedΑραβικής Φιλολογίας του Université Libanaise, Faculté des

Lettres et des Sciences, D.E.S., Βηρυτός, ΘεολόγοςUniversity of Balamand, St. John of Damascus Institute of

Theology, Λίβανος.ronibousaba @ gmail . com

Abstract

Βασική θέση αλλά και σκοπός της παρούσης εισήγησης, είναι ηδιερεύνηση της ένταξης των αλλοδαπών μαθητών στην κανονικήτάξη, με την υποστήριξη των Τ.Υ. αλλά και η διαπίστωση τουαναγκαίου επιστημονικού προσωπικού (ψυχολόγος-κοινωνικόςλειτουργός) μέσα στο χώρο του σχολείου για την ψυχολογικήκαι κοινωνική στήριξη των αλλοδαπών μαθητών και τωνοικογενειών τους, προϋποθέσεις οι οποίες προλαμβάνουν τησχολική αποτυχία των μαθητών αυτών. Για το λόγο αυτό ηεισήγηση αρχίζει με την αποσαφήνιση των όρων ΔιαπολιτισμικήΑγωγή - Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, στη συνέχεια διερευνάταιη φιλοσοφία ίδρυσης των τάξεων υποδοχής και καταδεικνύεταιπως η αποτυχία των αλλοδαπών μαθητών οφείλεται στο ότιυποχρεώνονται να ενταχθούν στις υπάρχουσες Τάξεις Υποδοχής,όπου δεν υπάρχουν τα κατάλληλα βιβλία και ο επιμορφωμένοςδάσκαλος. Τέλος, η εισήγηση ολοκληρώνεται με τις προτάσειςγια την κατάλληλη εκπαίδευση των αλλοδαπών μαθητών, γιατί το[email protected] [email protected]

mailto:[email protected]








2

Σελίδα

1

εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να προσφέρει τα κατάλληλαερεθίσματα στους αλλοδαπούς μαθητές, έτσι ,ώστε να τουςβοηθήσει να διαμορφώσουν την προσωπικότητά τους και ναπροσαρμοστούν στο σχολικό περιβάλλον.

1. Ορισμοί Εννοιών

Η Διαπολιτισμική Αγωγή ( Δ.Α.), εννοιολογικά, δεν έχειαποσαφηνιστεί πλήρως από την επιστημονική κοινότητα. Θαμπορούσαμε όμως να την ορίσουμε σύμφωνα με τις αρχές της, ωςμια διαδικασία αλληλεπίδρασης ανάμεσα σε άτομα διαφορετικώνπολιτισμικών ομάδων και πεδίο συνάντησης διαφορετικώνπολιτισμών.Ο Prommerin (1984) προτιμά τον όρο αγωγή, γιατί θεωρεί ότιείναι «η παιδαγωγική απάντηση στην πραγματικότητα τηςπολυπολιτισμικής κοινωνίας»1. Ο όρος Δ.Α. δεν εστιάζει μόνοστην έννοια αγωγή, αλλά αποσκοπεί και στη μεταβολή τωναντιλήψεων, των στερεοτύπων και των στάσεων όλων τωνκοινωνικών ομάδων (πλειονότητας - μειονοτήτων). Έτσι,αναφερόμενοι στη Δ.Α. «πρέπει να εννοούμε το σύνολο τωνπαιδαγωγικών αρχών με τις οποίες ρυθμίζονται μέτρα καιδιαδικασίες που απευθύνονται σ’ όλα τα μέλη ενός κοινωνικούσυνόλου2.» Η ιδέα της Δ.Α. κατά τον Hohman (1982) αποτελεί "μια έκκλησηπρος το σχολείο της χώρας της υποδοχής να αναγνωρίσει τηγλώσσα και τον πολιτισμό των χωρών προέλευσης, καθώς καιτους ζωντανούς πολιτισμούς των μεταναστών στη χώρα υποδοχής,να τους απαλλάξει από το στίγμα μιας μειονοτικήςυποκουλτούρας και να τους συμπεριλάβει στο κανονικόμάθημα"3.

1 Παλαιολόγου Ν. (2000) Σχολική προσαρμογή μαθητών με διαπολιτισμικά χαρακτηριστικά (διδ.διατριβή).

2 Κανακίδου Ε., Παπαγιάννη Β. (1997) Διαπολιτισμική Αγωγή, σ.16-17 (Ελλ.Γράμματα).

3 Δαμανάκης Μ. (1997)β Διαπολιτισμική αγωγή και εκπαίδευση στην Ελλάδα (Πρακτικά Ζ΄Διεθνούς Συνεδρίου Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος, Ελλ. Γράμματα, Αθήνα)

[email protected] [email protected]







3

Σελίδα

1

Θεμελιώδης αρχή της Δ.Α.4 είναι η ισοτιμία των πολιτισμώνκαι των πολιτών σε κάθε πολυπολιτισμική κοινωνία. Η μετανάστευση και οι μετακινήσεις των ανθρώπων αποτελούνγνωρίσματα διαχρονικά, που διαφέρουν ως προς τις αιτίες καιτα κίνητρα από εποχή σε εποχή. Ο εποικισμός νέων χωρών ήτανχαρακτηριστικό προηγούμενων αιώνων, ο διεθνής καταμερισμόςτης εργασίας, που σχετίζεται με το «φτηνό» εργατικό δυναμικόστις χώρες του δυτικού κόσμου είναι από τις κύριες αιτίεςτων μεταναστεύσεων τις τελευταίες δεκαετίες. Με τον όρο Διαπολιτισμική Αγωγή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο,εννοεί την σχολική εκπαίδευση των μαθητών μιας χώρας στηνοποία κατοικούν πολλές και διαφορετικές εθνικές ομάδες5, ενώη UNESCO δίνει στην Διαπολιτισμική Αγωγή, διεθνείςδιαστάσεις, με σκοπό να διατηρήσουν οι πολίτες μιας χώραςτην εθνικοπολιτισμική ταυτότητά τους, ώστε ναδιαπραγματευτούν στην παγκόσμια κοινότητα την ίσημεταχείριση και την ανακατανομή του πλούτου. (UNESCO, 1972,σ.13). Το Συμβούλιο της Ευρώπης από το 1980 έως το 1985, ανέπτυξεερευνητικό πρόγραμμα για την εκπαίδευση και την ΠολιτισμικήΑνάπτυξη των Μεταναστών (1989, Project No 7), το οποίο είχεσημαντική αξία, επειδή ταύτιζε την Διαπολιτισμική Εκπαίδευσημε την προετοιμασία των νέων να ζήσουν σε μιαπολυπολιτισμική κοινωνία, ενώ αποστασιοποιήθηκε από την"περιορισμένη προοπτική που παρείχε η ενασχόληση με τηνεκπαίδευση" των παιδιών μεταναστών ως τη δεκαετία του 1970.Με το πρόγραμμα6 αυτό διερευνήθηκαν τις σχέσεις:

ανάμεσα στην οικογένεια των μεταναστών και στο σχολικόσύστημα,

4 Προϋπόθεση της Δ.Α. είναι η θεσμική κατοχύρωση των δικαιωμάτων των πολιτώνενός κράτους για ισότητα. Όταν μιλάμε για Δ.Α. θα πρέπει επιπλέον νααναφερόμαστε σε παιδαγωγικές αρχές σύμφωνα με τις οποίες κάθε πολιτισμόςαποτελεί δίαυλο επικοινωνίας γλωσσικών, πολιτισμικών και κοινωνικών στοιχείων,εφαλτήριο για να απαλλαγεί η μειονοτική ομάδα από το "στίγμα" της κατωτερότηταςκαι να αναγνωριστεί ισότιμα από την κυρίαρχη ομάδα της χώρας υποδοχής.

5 Boos - Nonning U. (1997) Ανοικτά θεωρητικά προβλήματα της Διαπολιτισμικής προσέγγισης,(επιμ. Βάμβουκας και Χουρδάκης Πρακτικά του Ζ΄ Διεθνούς Συνεδρίου τηςΠαιδαγωγικής Εταιρείας της Ελλάδος, Αθήνα, Ελλ. Γράμματα)6 The CDCC’s Project No7, Council of Europe, 1986, σ. [email protected] [email protected]







4

Σελίδα

1

ανάμεσα στις ενδοσχολικές και εξωσχολικές πολιτισμικέςδραστηριότητες ανάμεσα στην εκπαίδευση των παιδιών καιενηλίκων.

Σύμφωνα με το Final Report του Council of Europe7, τα βασικάχαρακτηριστικά της Δ. Ε. είναι πως:

1. έχει ως πεδίο αναφοράς την άμεση εμπειρία των παιδιών2. προκαλεί αμοιβαία επίδραση των πολιτισμών των χωρών

καταγωγής και υποδοχής3. προξενεί επανεξέταση και αναθεώρηση των

κοινωνικοκεντρικών και εθνικοκεντρικών κριτηρίων τουσχολείου

4. αποτελεί μέσο για την αξιολόγηση των ευκαιριών στηζωή8 και την επίτευξη της μέγιστης δυνατής κοινωνικήςκαι οικονομικής ένταξης9.

Η Δ.Α. διέπεται από τα ακόλουθα αξιώματα:α) Το αξίωμα της αρχής της ισοτιμίας των πολιτισμών:Οι διάφοροι πολιτισμοί είναι εξίσου σημαντικοί για τουςφορείς τους. β) Η υπόθεση του ελλείμματος και της διαφοράς. γ) Η αρχή των ίσων ευκαιριών:

Η ισότιμη αναγνώριση των γλωσσικών και κοινωνικοπολιτισμικώνστοιχείων των μεταναστών συμβάλλει στη βελτίωση τωνμορφωτικών ευκαιριών των παιδιών αυτών με σκοπό ένα σχολείο"ανθρώπινο"10, το οποίο θα προσφέρει τις γνώσειςπροσαρμοσμένες στη "ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης"11 τουκάθε μαθητή.

7 Project No 7, The education an culture development of Migrants, 19868 ? Παπάς Αθανάσιος, Διαπολιτισμική Παιδαγωγική και Διδακτική, Αθήνα

1998 OECD, Reviews of National Policies for Education, Greece, 1997

9 Γεωργογιάννης (1997) Εκπαίδευση και διαπολιτισμική επικοινωνία10 ? Τσιάκαλος Γ. (2000) Από την Ειδική Αγωγή στην παιδαγωγική για ένα δημοκρατικό

και ανθρώπινο σχολείο (Πρακτικά του 3ου Πανελλήνιου Επιστημονικού Συνεδρίου ΕιδικήςΑγωγής του ΠΕΣΕΑ, επιμ. Ευσταθίου Μ., Κλειδοπούλου Α., Βούρβουλης Γ.,Προγράμματα σπουδών στις σχολικές μονάδες Ειδικής Αγωγής για τη στήριξη τωνπαιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, Ατραπός)

11 ? Vygotsky L.S. (1993) Σκέψη και γλώσσα (μετάφρ. Ρόδη, εκδ. Γνώση)








5

Σελίδα

1

Μια από τις βασικότερες προκλήσεις που καλούνται σήμερα νααντιμετωπίσουν οι πολυπολιτισμικές κοινωνίες είναι αυτή πουαφορά κυρίως στην οργάνωση των σχέσεων μεταξύ των πολιτώνόλων των κοινωνικών ομάδων (π.χ. ημεδαπών, αλλοδαπών,παλιννοστούντων, ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων), κατά τέτοιοτρόπο, ώστε η συνάντησή τους να μην οδηγεί σε συγκρούσεις,αλλά σε δημιουργική αλληλεπίδραση. Το σχολείο, το οποίοαποτελεί έναν από τους κυριότερους φορείς κοινωνικοποίησης,καλείται σήμερα να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στηδημιουργία προϋποθέσεων αποδοχής και αναγνώρισης τουπλουραλισμού και της ετερότητας ως βασικών χαρακτηριστικώντου κοινωνικού γίγνεσθαι. Τα μέτρα της ελληνικής πολιτείας, που πάρθηκαν στηνκατεύθυνση αυτή από το 1980 και μετά, είναι:

1. Τα σχολεία παλιννοστούντων, αποκλειστικά για ταπαιδιά αυτά (αργότερα ονομάστηκαν διαπολιτισμικάσχολεία).

2. Οι Τάξεις Υποδοχής (Τ.Υ.) επίσης, θεσμόςαντισταθμιστικής εκπαίδευσης.

3. Τα Φροντιστηριακά Τμήματα (Φ.Τ.), όπου εντάσσονταιπαλιννοστούντες, αλλοδαποί, ρομά και μουσουλμάνοιμαθητές, που είτε φοίτησαν είτε όχι σε τάξειςυποδοχής και αντιμετωπίζουν περαιτέρω γλωσσικέςδυσκολίες.

Η παρουσία των παλιννοστούντων και αλλοδαπών μαθητών στοεκπαιδευτικό μας σύστημα αποτελεί αναπόσπαστο μέρος τηςσχολικής πραγματικότητας και επιτάσσει τη λήψη μέτρων ώστε ηένταξή τους στην ελληνική εκπαίδευση να γίνεται ομαλά, χωρίςαρνητικές συνέπειες ούτε για τους ίδιους ούτε και για τουςσυμμαθητές τους. Στην Ελλάδα, σήμερα, σε ένα πολύ μεγάλοαριθμό σχολείων, υπάρχουν παλιννοστούντες και αλλοδαποίμαθητές, οι οποίοι έχουν διαφορετική πολιτισμική ταυτότητααπό τα ελληνόπουλα, χωρίς βέβαια να ξεχνάμε και τηνταυτόχρονη φοίτηση των τσιγγανοπαίδων.

Στη συνέχεια θα διερευνήσουμε για την ύπαρξη ή όχι των αρχώντης διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, όπως ο αλληλοσεβασμός και ηανοχή προς το διαφορετικό στο σημερινό σχολείο. Επίσηςεξετάζουμε το γεγονός αν το σχολείο με το εμπλουτισμένο








6

Σελίδα

1

πρόγραμμα και την ποικιλία των δραστηριοτήτων του, δίνειπερισσότερες δυνατότητες για διαπολιτισμική επικοινωνία καιαμοιβαία γνωριμία των παιδιών μεταξύ τους, αλλά και τωναυριανών πολιτών με διαφορετική πολιτισμική ταυτότητα.

2. Τα προγράμματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 εγκαινιάζεται ηεκπαιδευτική πολιτική της Ελλάδας στον τομέα τηςδιαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Εκδίδεται η Υπουργική απόφαση,η οποία εισάγει το θεσμό των Τάξεων Υποδοχής (Τ.Υ.) και τωνΦροντιστηριακών Τμημάτων (Φ.Τ.). Ο νέος θεσμός νομοθετείταιαρχικά το 1983 (Ν. 1404/83) και τροποποιείται το 1990 με τοΝ. 1894/90, κατά εξουσιοδότηση του οποίου εκδίδεται ηυπουργική απόφαση Φ2/378/Γ1/1124/8-12-1994, η οποία ρυθμίζειτις λεπτομέρειες λειτουργίας των προγραμμάτων για τα επόμεναχρόνια, εντάσσοντας πλέον και τους αλλοδαπούς μαθητές.Σύμφωνα με την παραπάνω εγκύκλιο, οι Τ.Υ. λειτουργούν ωςπαράλληλες τάξεις όπου οι μαθητές παρακολουθούν κάποιες ώρεςτης ημέρας και τις υπόλοιπες εντάσσονται κανονικά στιςκανονικές τους τάξεις παρακολουθώντας τα μαθήματα που δεναπαιτούν τόσο υψηλό επίπεδο γλωσσομάθειας. Στις Τ.Υ.διδάσκουν εκπαιδευτικοί μόνιμοι ή αναπληρωτές. Τα Φ.Τ.λειτουργούν εκτός του διδακτικού ωραρίου, μέχρι 8 ώρες τηνεβδομάδα, προσφέροντας πρόσθετη διδακτική βοήθεια στουςμαθητές. Ιδρύονται στα σχολεία που δεν υπάρχει η δυνατότηταλειτουργίας Τ.Υ. και οι εκπαιδευτικοί του σχολείουαναλαμβάνουν τη διδασκαλία με υπερωριακή αποζημίωση. Το 1999δημοσιεύεται μια ακόμη υπουργική απόφαση (Φ10/20/Γ1/708/7-9-1999) η οποία εισάγει για πρώτη φορά το διαπιστωτικό testγια την ανίχνευση του επιπέδου ελληνομάθειας των μαθητών.Παράλληλα όλα αυτά τα χρόνια γίνεται προσπάθεια να βελτιωθείη εκπαίδευση που παρέχεται στους τσιγγανόπαιδες, έχοντας ωςπρωταρχικό στόχο την μείωση της αποχής από την εκπαιδευτικήδιαδικασία των μαθητών αυτών. Έτσι εκτός από ειδικά πιλοτικάπρογράμματα που εφαρμόζονται κυρίως στις περιοχές πουυπάρχουν καταυλισμοί τσιγγάνων, θεσμοθετείται η κάρταφοίτησης ώστε να ελέγχεται και να διευκολύνεται η φοίτηση








7

Σελίδα

1

των μετακινούμενων μαθητών καθώς επίσης και η ίδρυση τάξεωντσιγγανοπαίδων σε σχολεία στην περιοχή των οποίων υπάρχουνμικροί πληθυσμοί τσιγγάνων. Ιδιαίτερη αναφορά οφείλουμεστους αλλοδαπούς που προέρχονται από την Ασία και είναιΚουρδικής καταγωγής. Στεγάζονται όλοι στο Κέντρο ΑλλοδαπώνΠολιτικών Προσφύγων στο Λαύρειο υπό την προστασία και τηνφροντίδα της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες.Οι μαθητές αυτοί διδάσκονται την ελληνική γλώσσα σε δυοτάξεις οι οποίες δεν έχουν σχεδόν κανένα κοινό σημείο με τιςυπόλοιπες Τ.Υ., αντιμετωπίζονται όμως διοικητικά με τον ίδιοτρόπο. Οι τάξεις αυτές στεγάζονται μέσα στο κέντρο. Η επαφήτων μαθητών αυτών με τους έλληνες μαθητές των σχολείων σταοποία είναι ενταγμένες οι τάξεις είναι ελάχιστη.Χαρακτηριστικό επίσης γνώρισμα είναι το γεγονός ότι υπάρχειμεγάλη κινητικότητα των μαθητών αυτών διότι η Ελλάδααποτελεί για αυτούς έναν ενδιάμεσο σταθμό για μετανάστευσησε κάποια άλλη ευρωπαϊκή χώρα.

3. Υποστηρικτικοί θεσμοί για τη διαπολιτισμική αγωγή

Η εκπαιδευτική πολιτική για την υποστήριξη τωνπαλιννοστούντων και αλλοδαπών μαθητών εκφράζεται με δυοθεσμούς:

Τα σχολεία Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης και Τις Τάξεις Υποδοχής (Τ.Υ) και τα Φροντιστηριακά Τμήματα

(Φ.Τ).

Τα σχολεία Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, οι Τάξεις Υποδοχής(Τ.Υ.) και τα Φροντιστηριακά Τμήματα (Φ.Τ.) αποτελούν τουςειδικούς θεσμούς με τους οποίους το ελληνικό εκπαιδευτικόσύστημα επιχειρεί τα τελευταία χρόνια να απαντήσει στααιτήματα που θέτει η νέα πολυπολιτισμική πραγματικότητα μετις όποιες ιδιαιτερότητές της. Προκειμένου η εκπαίδευσηπαλιννοστούντων και αλλοδαπών μαθητών να γίνει περισσότεροαποτελεσματική, διαμορφώνεται ένα ευέλικτο σχήμα θεσμικήςκαι διδακτικής παρέμβασης, το οποίο επιτρέπει στο Σύλλογοδιδασκόντων κάθε σχολείου Α/θμιας Εκπαίδευσης αφού σταθμίσειτις εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών αυτών και τιςδυνατότητες της σχολικής μονάδας να επιλέξει εκείνο το σχήμαπου μπορεί να λειτουργήσει ουσιαστικά και αποδοτικά. [email protected] [email protected]







8

Σελίδα

1

3.1 Λειτουργία Τάξεων Υποδοχής

Το πρόγραμμα των Τάξεων Υποδοχής, εντάσσεται μέσα στοΩρολόγιο πρόγραμμα του σχολείου με τις εξής προϋποθέσεις:

Ο μικρότερος αριθμός μαθητών με τον οποίο δημιουργείταιΤ.Υ. είναι 9 και ο μεγαλύτερος 17. Σε περίπτωση που σεγειτονικά σχολεία υπάρχουν μαθητές που έχουν την ανάγκηνα φοιτήσουν σε Τ.Υ., μπορούν να μεταγραφούν με τησύμφωνη γνώμη των γονέων τους και των Δ/ντών τωνΣχολείων με απόφαση του Δ/ντή Εκπ/σης ή τουΠροϊσταμένου Γραφείου Α/θμιας Εκπ/σης σε σχολείο στοοποίο τηρούνται οι προϋποθέσεις για την ίδρυση τηςΤ.Υ.

Η Τ.Υ. λειτουργεί ως παράλληλη Τάξη και βοηθάει τουςμαθητές να προσαρμοστούν ομαλά, να ενταχθούν στην τάξητους και γενικότερα στο εκπαιδευτικό σύστημα και τοκοινωνικό περιβάλλον. Διδάσκονται δε τα μαθήματα τουεπίσημου Αναλυτικού Προγράμματος προσαρμοσμένου στιςδιδακτικές ανάγκες και δυνατότητες των συγκεκριμένωνμαθητών. Η κατανομή των διδακτικών ωρών, των μαθημάτωνκαθορίζεται από το Σύλλογο διδασκόντων και το ΣχολικόΣύμβουλο.

3.2 Εποπτεία- Παιδαγωγική Καθοδήγηση

Οι Σχολικοί Σύμβουλοι έχουν την ευθύνη της επιστημονικής καιπαιδαγωγικής καθοδήγησης των εκπαιδευτικών που διδάσκουνστις Τ.Υ. και στα Φ.Τ., καθώς και της σύνταξης και εφαρμογήςπρογραμμάτων διδασκαλίας και χρήσης εποπτικού υλικού σεσυνεργασία πάντοτε με το διδακτικό προσωπικό. Την ευθύνη γιατην τήρηση του ωραρίου λειτουργίας των Τ.Υ. και των Φ.Τ.έχουν ο Δ/ντής της σχολικής μονάδας και ο οικείοςΠροϊστάμενος. Οι προτάσεις των Σχολικών Συμβούλων για τηλειτουργία Τ.Υ και Φ.Τ. υποβάλλονται για έγκριση στονΠεριφερειακό Διευθυντή Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης. ΟιΣχολικοί Σύμβουλοι μετά τη λειτουργία των Τ.Υ/Φ.Τπραγματοποιούν παιδαγωγικές συναντήσεις και επιμορφωτικάσεμινάρια με σκοπό την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών που θακληθούν να εφαρμόσουν προγράμματα διαπολιτισμικής








9

Σελίδα

1

εκπαίδευσης καθώς και την παρουσίαση του διδακτικού υλικούστήριξης. Οι παιδαγωγικές συναντήσεις με την αντίστοιχηθεματολογία, κοινοποιούνται και στον ΠροϊστάμενοΕπιστημονικής και Παιδαγωγικής Καθοδήγησης της αντίστοιχηςΠεριφερειακής Διεύθυνσης.

4. Η σημερινή κατάσταση

Οι τάξεις υποδοχής, που θα έπρεπε, σύμφωνα με τη φιλοσοφίαίδρυσής του να διατηρούν την εθνική ταυτότητα των αλλοδαπώνπαιδιών, περιθωριοποιούν και διαφοροποιούν τα παιδιά αυτάαπό την κυρίαρχη ομάδα, με αποτέλεσμα να παρεμποδίζουν τηδιαδικασία κοινωνικοποίησής τους που είναι βασικό στοιχείογια την εγωσύνθεση και τη σχηματοποίηση της ταυτότητάςτους12. Οι τάξεις υποδοχής που θα έπρεπε σύμφωνα με το Ν. 1423/99 νααποτελούν τη βασική και ουσιαστική προϋπόθεση για τηνισότιμη ένταξη των αλλοδαπών μαθητών στο ελληνικόεκπαιδευτικό σύστημα, υπολειτουργούν, γιατί δεν υπάρχουν τακατάλληλα προσαρμοσμένα στις ανάγκες των παιδιών προγράμματαδιδασκαλίας αλλά ούτε και το εξειδικευμένο εκπαιδευτικόπροσωπικό. Με αυτές τις συνθήκες εκπαίδευσης καλούνται ταπαιδιά, μετά από ένα χρονικό διάστημα, να ενταχθούν και ναδιεκδικήσουν τη σχολική και επαγγελματική τους επιτυχία "επίίσοις όροις" με τους μαθητές της κυρίαρχης πολιτισμικήςομάδαςΗ οδηγία με αρ. πρωτ. Φ2/354/Γ1/731,27-11-95,επεσήμανε τηνδιαφορετική εικόνα που παρουσιάζουν οι παλιννοστούντες καιαλλοδαποί μαθητές στη χώρα μας. Ένα μέρος αυτών γνωρίζειλίγα ελληνικά και ένα μέρος δεν γνωρίζει καθόλου.

12 ? Erickson, E., 1990, Η παιδική ηλικία και η κοινωνία, Αθήνα, εκδ.Καστανιώτη








10

Σελίδα

1

Ο εκπαιδευτικός καλείται να αξιοποιήσει τα εγχειρίδια13 ταοποία προορίζονταν για τα ελληνόπουλα του εξωτερικού, ν’αντικαταστήσει ή να παραλείψει στοιχεία του γερμανικού καιαμερικάνικου περιβάλλοντος που περιέχουν και να ετοιμάσειένα « ανάλογο προς το θέμα και το περιεχόμενο μάθημα,παρουσιάζοντας την ελληνική πραγματικότητα» ΥΠΕΠΘ, αρ. πρωτ.Φ1/29/Γ1/663,23-8-2000

4.1 Ερωτήματα

1. Η ένταξη των αλλοδαπών μαθητών μέσα στο σχολείογίνεται χωρίς προετοιμασία και αγνοούνται οιψυχολογικές, κοινωνικές, πολιτισμικές, οικονομικέςιδιαιτερότητες των μαθητών.

2. Οι ξενοφοβικές και ρατσιστικές τάσεις και αντιλήψειςκάνουν έντονη την παρουσία τους στο σχολικό κλίμακαι οδηγούν τους αλλοδαπούς μαθητές στη σχολικήαποτυχία.

3. Τα αίτια της σχολικής αποτυχίας εντοπίζονται σεθεσμικές αιτίες: (υποδομή, οργάνωση, διοίκησησχολείου, ενθοκεντρικά αναλυτικά προγράμματα καιεγχειρίδια, ελλιπέστατη επιμόρφωση εκπαιδευτικών)και σε άτυπες αιτίες: (α) Ελλιπείς διδακτικέςμεθοδολογίες – στρατηγικές και παιδαγωγικέςαλληλεπιδράσεις, στερεότυπα, προκαταλήψεις), (β)αιτίες που οφείλονται στην μετανάστευση, (γ) ηΔιγλωσσία

Η επιστημονική έρευνα κατέδειξε ότι η λειτουργία Τ.Υ., Φ.Τ.και Διαπ. Σχολείων δεν έφεραν τα προσδοκώμενα αποτελέσματα,ενώ διαπιστώθηκε η αδυναμία του ελληνικού εκπαιδευτικούσυστήματος να αντιμετωπίσει τις ειδικές εκπαιδευτικές(κυρίως γλωσσικές) ανάγκες των παιδιών, αξιοποιώντας13 Οι εκπαιδευτικοί που διδάσκουν στις Τ.Υ. είναι στο σύνολό τους αδιόριστοιεκπαιδευτικοί οι οποίοι προσλαμβάνονται ως αναπληρωτές. Αξίζει να σημειωθεί ότιακόμη και μετά την θεσμοθέτηση οργανικών θέσεων για τάξεις υποδοχής, στις θέσειςαυτές υπηρετούν αναπληρωτές αφού οι κατέχοντες την οργανική θέση συνήθωςαποσπώνται σε κάποια άλλη θέση.








11

Σελίδα

1

δημιουργικά το γλωσσικό κεφάλαιο, τις εμπειρίες, τιςγνώσεις, τις δεξιότητες που κατείχαν.

Η υποστηρικτική και συμβουλευτική βοήθεια που μέχρι σήμερααποτελούσε «άτυπο» έργο των εκπαιδευτικών του σχολείου, πουδεν διέθεταν ούτε τη γνώση, ούτε και το χρόνο για ένα έργοτόσο υπεύθυνο, σήμερα είναι απαραίτητο να το αναλαμβάνειένας ειδικός. Ο θεσμός της Σχολικής Συμβουλευτικής14 έχειαρχίσει να εφαρμόζεται σε ευρωπαϊκά κράτη από το 1960, σταεκπαιδευτικά τους συστήματα. Θα προσδιορίσουμε τους στόχουςτης Συμβουλευτικής στο σχολείο όσον αφορά την ένταξη τωναλλοδαπών μαθητών:

Στήριξη εξατομικευμένη του αλλοδαπού μαθητή πουπρωτοέρχεται στην Ελλάδα για την προσαρμογή του στο νέοπεριβάλλον.

Στήριξη στους γονείς των αλλοδαπών μαθητών

Στήριξη κατά τη διάρκεια ένταξης των αλλοδαπώνμαθητών, του εκπαιδευτικού και των μαθητών τηςπλειονότητας

Διαμεσολάβηση μεταξύ μαθητή – εκπαιδευτικού –γονέων για να αντιμετωπιστούν προβληματικές καταστάσεις

Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα όπου στις σχολικές τάξειςσήμερα παρατηρείται ποικιλία γλωσσών και πολιτισμών, έχειανάγκη από στήριξη η οποία να είναι σε μόνιμη βάση και ναπροέρχεται από εξειδικευμένο στη Συμβουλευτική προσωπικό.

4.2 Προτάσεις

Οι προτάσεις αφορούν τους:

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ

14 Κοσμίδου - Hardy Χρ. και Γαλανουδάκη Ράπτη Αθ. (1996) Συμβουλευτική Θεωρία καιπρακτική με ασκήσεις για την ανάπτυξη της Αυτογνωσίας και Δεξιοτήτων Συμβουλευτικής.








12

Σελίδα

1

Εκπαίδευση εκπαιδευτικών στα Α.Ε.Ι. στηΔιαπολιτισμική Αγωγή (Δ.Α.)

Διαρκής εκπαίδευση εκπαιδευτικών σε θέματα Δ.Α.ΣΧΟΛΕΙΟ

Συνεργασία σχολείου με διεπιστημονική ΣυμβουλευτικήΟμάδα

Συνεργασία σχολείου και εφαρμογή προγραμμάτων γιαΔ.Α. σε όλο τον πληθυσμό από διεπιστημονικήΣυμβουλευτική ομάδα. Η άσκηση της ΟμαδικήςΣυμβουλευτικής15 στο σχολείο, είναι ιδιαιτέρωςαποτελεσματική και συμβάλλει στην τόνωση τηςαυτοεκτίμησης16.

Συνεργασία σχολείου με Α.Ε.Ι. και άλλους φορείς Προγράμματα εκμάθησης μητρικής γλώσσας, γιατί το

σχολείο πρέπει να σέβεται και να προσδίδει αξία στηνπολιτισμική ταυτότητα όλων, αρχίζοντας από τηνγλώσσα της χώρας προέλευσης17.

Νέα σχολικά εγχειρίδια, βασισμένα στις αρχές της Δ.Α.

ΧΡΗΣΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Χρήση Η/Υ: σημαντικά αποτελέσματα στη μαθησιακή

διαδικασία18 και ιδιαίτερα στους μηχανισμούςανάγνωσης - γραφής της β΄ γλώσσας)

15 Μάνος Κ. (1991) Ψυχοπαιδαγωγική Συμβουλευτική Ι. (Αθήνα).

16 Κοσμίδου - Hardy Χρ. (1998) Ο δάσκαλος ως σύμβουλος στη διδακτική / μαθησιακή συνάντηση(Επιθεώρηση Συμβουλευτικής - Προσανατολισμού).

17 Buffardi A. (1999) Μετανάστευση και ένταξη στο κοινωνικό σύνολο (στο: Ανθρώπινηαξιοπρέπεια και κοινωνικός αποκλεισμός, Ελληνικά Γράμματα)

Wulf & Schinzel (1998) Lecture and tutorial via the Internet-Experiences from a pilot project connectingfive universities (στο: Ottrnann T.& Tornek I.,(επιμ.) proceedings of ED-MEDIA/ED-TELECOM 98 AACE Freiburg,Germany, Vol 2.) (1516-1521)

18 Schmitz H. (1991) Schulberatung in Bayern, Staatsinstitut fuz Schulpadagogik undBildungsforschung (Hrsg) (Munchen, Ehrenwirth)








13

Σελίδα

1

Χρήση Διαδικτύου: επικοινωνία ανάμεσα σε μαθητές(αλλοδαπούς και γηγενείς), εκπαιδευτικούς19 καιενήλικες που προωθεί τη διαδικασία της μάθησης20.

Για να συμβεί όμως αυτό, είναι απαραίτητο να γίνουν βίωμαστην πράξη οι αρχές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, όπωςο αλληλοσεβασμός και η ανοχή προς το διαφορετικό. Και δενυπάρχει καλύτερος χώρος για την καλλιέργεια μιαςδιαπολιτισμικής συνείδησης από τη σχολική τάξη, στην οποίατα παιδιά διδάσκονται, πέρα από γνώσεις, δεξιότητεςδιαπροσωπικής επικοινωνίας και κανόνες κοινωνικήςσυμβίωσης. Το σημερινό σχολείο, με το εμπλουτισμένοπρόγραμμα και την ποικιλία των δραστηριοτήτων του, δίνειπερισσότερες δυνατότητες για πολιτισμική επικοινωνία καιαμοιβαία γνωριμία των παιδιών μεταξύ τους. Με τον τρόποαυτό. εξασφαλίζεται η συνεργασία, η αποδοχή και οαμοιβαίος σεβασμός μεταξύ των σημερινών μαθητών και τωναυριανών πολιτών με διαφορετική πολιτισμική ταυτότητα. 5. Συμπεράσματα - προτάσεις

Τέλος οι αλλοδαποί μαθητές που προέρχονται από διάφορεςπεριοχές της Ευρώπης και της Ασίας (κυρίως αραβόφωνοιμαθητές) φέρουν μαζί τους τις δικές πολιτισμικές ταυτότητεςκαι βέβαια δεν διαθέτουν καμιά γλωσσική δεξιότητα σε σχέσημε την ελληνική γλώσσα. Παρά το γεγονός ότι υπάρχει αυτή ηέντονη διαφοροποίηση των ομάδων, το ελληνικό εκπαιδευτικόσύστημα δείχνει να αντιμετωπίζει όλους τους μαθητές κάτω απότην ίδια λογική των Τ.Υ. και των Φ.Τ..

Η μεγάλη παρουσία των παλιννοστούντων και αλλοδαπών μαθητώνόμως μας υποχρεώνει να τροποποιήσουμε και να βελτιώσουμε τοεκπαιδευτικό μας σύστημα με σκοπό την αντιμετώπιση τουζητήματος που ονομάζεται διαπολιτισμική εκπαίδευση. Η μέχρι

19 Owston R.D. (1997) The World Wide Web: A technology to enhance teaching and learning?(Educational Researcher, Vol. 26, No 2) pp. 27-33

20 Becker H.J. (1999) Internet Use by Teachers: Conditions of Professional Use and Teacher-DirectedStudent Use. Teaching, Learning and Computing: 1998 National Survey, Report #1. (Center forResearch on Information Technology and Organizations. The University ofCalifornia, Irvine and University of Minnesota).








14

Σελίδα

1

τώρα εμπειρία από την εφαρμογή των προγραμμάτων οφείλει ναμας οδηγήσει σε ένα γόνιμο προβληματισμό για την περαιτέρωβελτίωσή τους. Αποτελεί αδήριτη ανάγκη η συνέχιση τηςσυγγραφής σχολικών βιβλίων που να ανταποκρίνονται στιςπολιτισμικές καταβολές των διαφορετικών ομάδων μαθητών πουφοιτούν στα ελληνικά σχολεία. Παράλληλα απαιτείται η σύνταξηκατάλληλων αναλυτικών προγραμμάτων για την διδασκαλία όλωντων πολιτισμικά διαφοροποιημένων ομάδων.

Είναι αναγκαίος ο εμπλουτισμός της διδασκαλίας των μαθητώναυτών και με στοιχεία πολιτισμού τόσο αυτού που φέρουν μαζίτους όσο και του ελληνικού. Ανάλογη παρέμβαση απαιτείται καιστους Έλληνες μαθητές με τη διδασκαλία στοιχείων τωνπολιτισμών που συνυπάρχουν στο κοινωνικό περίγυρο τουσχολείου και όχι μόνο. Αυτή η εκατέρωθεν γνώση θα εξαλείψειτις όποιες προκαταλήψεις και φόβους. Η εφαρμογήδιαπολιτισμικών προγραμμάτων απαιτεί έμπειρουςεκπαιδευτικούς, όχι αναπληρωτές, οι οποίοι να γνωρίζουν τόσοτην πολιτισμική όσο και την γλωσσική ταυτότητα, αν είναιδυνατόν, των μαθητών που αναλαμβάνουν να διδάξουν. Παράλληλαοφείλουμε να ενημερώνουμε και να επιμορφώνουμε συνεχώς τουςεκπαιδευτικούς αυτούς, ώστε να είναι ικανοί να διαφοροποιούντη διδασκαλία τους, ανάλογα με τις συνθήκες. Η εξασφάλισηταυτόχρονα μιας ικανοποιητικής υποδομής θα αποτελούσεσημαντικό ενισχυτικό παράγοντα στο έργο των εκπαιδευτικών.

6. Επίλογος

Η πολυπολιτισμικότητα των σύγχρονων κοινωνιών, κατοπτρίζεταικαι στο σύγχρονο σχολείο και αποτελεί μια πρόκληση στουςεκπαιδευτικούς να στοχαστούν πάνω στις πολιτισμικές τουςαντιλήψεις, τις αξίες, τις προσδοκίες, τα οράματα καθώςεπίσης για τις προκαταλήψεις, τα στερεότυπα και τιςπαρανοήσεις που επηρεάζουν το περιεχόμενο της διδασκαλίαςκαι τον τρόπο που τα μηνύματα μεταδίδονται καιπροσλαμβάνονται από τους διαφορετικούς μαθητές. Η νέαπραγματικότητα, των πολυεθνικών τάξεων επιβάλλει τη συνεχήεκπαίδευση και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε ζητήματαδιαπολιτισμικής εκπαίδευσης, γιατί αυτοί αποτελούν τον κύριομοχλό για την επιτυχία κάθε προσπάθειας αλλαγής. Οι[email protected] [email protected]







15

Σελίδα

1

εκπαιδευτικοί σήμερα πρέπει να έχουν τα εφόδια για νααντιμετωπίσουν τα γλωσσικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν ταπαιδιά των διάφορων εθνοπολιτισμικών ομάδων, διδακτικέςδεξιότητες κατάλληλες για εργασία σε ένα πολυεθνικόπεριβάλλον, ικανότητα να λύνουν συγκρούσεις που αφορούνστερεότυπα και προκαταλήψεις.Νέες χώρες, όπως η Ελλάδα, προστίθενται στις χώρες υποδοχήςμεταναστών, ιδιαίτερα μετά την κατάρρευση του μοντέλου τουυπαρκτού σοσιαλισμού. Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του2001, ο αριθμός των μεταναστών στην Ελλάδα ανέρχεται στο έναεκατομμύριο εκατόν πενήντα χιλιάδες, με ή χωρίς άδειαπαραμονής, αριθμός που διπλασιάστηκε μια δεκαετία μετά.

6. Βιβλιογραφία

Banks O. (1987) Η κοινωνιολογία της εκπαίδευσης, (Θεσσαλονίκη), σσ.119-165

Bernstein B. (1971) Class, codes and control, τ.1 (εκδ. Routledge andKegan Paul, London

Berudt U. 1989 «Πολιτικές εκπαίδευσης Μειονοτήτων στο:Ανθρώπινη αξιοπρέπεια και κοινωνικός αποκλεισμός»,Ελληνικά γράμματα, 1999), σ. 217

Γεώργας Δ. Κοινωνική Ψυχολογία (Αθήνα,1990)Γεώργας Δ..-Παπαστυλιανού Α. (1993) Επιπολιτισμός Ποντίων και

Βορειοηπειρωτών στην Ελλάδα. Ψυχολογικές διεργασίες προσαρμογής(Αθήνα, Γ.Γ. Απόδημου Ελληνισμού).

Γκότοβος Α. (1997) Εθνική ταυτότητα και Διαπολιτισμική Εκπαίδευση (περ.Η Λέσχη των εκπαιδευτικών, τευχ. 19), σσ.23-27

The CDCC’S, Project No 7, Council of Europe, 1986Δαμανάκης Μ. (1997)α (επιμ.) Η εκπαίδευση των παλιννοστούντων και

αλλοδαπών μαθητών στην Ελλάδα (Αθήνα, Gutenberg)Δαμανάκης (1997, 1989) Μετανάστευση και Εκπαίδευση σ.σ. 145, 175,

172(«Γεια σας παιδιά» ΟΕΔΒ, 1995, εκδ. β΄, Οδηγίες για τοΔάσκαλο).

Davies D. & Pritchard A. (1993) The multimedia teleshop-linkingEuropean initiatives. (Journal of Computer Assisted Learning,Vol. 9, No 2), σσ.107-114








16

Σελίδα

1

Δρεττάκης Μ. (2000) Αυξάνονται τα παιδιά παλιννοστούντων και αλλοδαπώνστα σχολεία (περ. Σύγχρονη Εκπαίδευση, τ. 113), σσ. 30,34

Dietrich G. (1993) Allgemeine Beratungspsychologie (GottingeIngreseJ. 1996 στο: Κωνσταντοπούλου Λ. Προγράμματα σπουδών γιαδυσλεκτικούς μαθητές, πρακτικά Γ’ ΠανελλήνιουΕπιστημονικού Συλλόγου Ειδικής Αγωγής, Πειραιάς, 2000)

Erickson,E.,1960,The problem of ego-identity. Στο M.R. Stein(Ed.), Identity and anxiety. Free Press.

Erickson, E., 1968, Identity: Youth and Crisis. New York:Norton

Hatzochristou C. & Hopf D. School performance and adjustment of Greekremigrant students in the schools of their home country (in APPLIEDPSYCHOLINGUISTICS, 1992/13/279-294).

Κορομηλάς Στρ. (1994) Η προβληματικά των παράλληλων Τάξεων για τηδιαδικασία και μάθηση της ελληνικής γλώσσας σε αλλοδαπούς μαθητές(Πρακτικά Σεμιναρίου: Η Διδασκαλία της ελληνικής γλώσσαςσε αλλοδαπούς μαθητές ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1994).

Κωστούλα-Μακράκη (1998) Οικουμενική διάσταση στην εκπαίδευση τωνεκπαιδευτικών. Η περίπτωση των ελληνικών Παιδαγωγικών Τμημάτων (στο:Ελληνική Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική έρευνα, ΠρακτικάΑ΄, Πανελληνίου Συνεδρίου, Ναύπακτος).

Makrakis V. (1998) Guidelines for the design and development of computer-mediated collaborative open distance learning courseware (στο: OttrnannT.& Tornek) I.,(επιμ.) proceedings of ED-MEDIA/ED-TELECOM98 AACE Freiburg,Germany, Vol 2.

Μάνος, Κ. (1997) Θεωρία, Έρευνα και Πράξη της Ψυχολογικής, Παιδαγωγικήςκαι Επαγγελματικής Συμβουλευτικής (τ.Α, Θεωρία – Έρευνα, Αθήνα).

Μάρκου Γ. (1989) Παιδαγωγική - Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια, σ. 1406Μάρκου Γ. (1994) Εκπαιδευτική πολιτική και ερευνητικό πρόγραμμα για την

αντιμετώπιση των σχολικών προβλημάτων των παιδιών που παλιννοστούν(Σχολική επανένταξη των παλιννοστούντων μαθητών,προβλήματα και προοπτικές, ΥΠΕΘ - UNESCO, Αθήνα).

Μάρκου Γ., Βασιλειάδου Μ. (1996) Προσεγγίσεις τωνΠολυπολιτισμικότητας και η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση και Επιμόρφωση τωνεκπαιδευτικών (Αθήνα, Υ.Π.Ε.Θ./Γ.Γ.Λ.Ε.)

Modgil S., Verma G, et all, (επιμέλεια Ζώνιου - Σιδέρη καιΧαραμής Π. 1997)

Νικητάκη Μ. (1997) Βήματα προς τη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, περ. Η Λέσχητων εκπαιδευτικών (τευχ. 19), σσ..36-39








17

Σελίδα

1

Νικολάου Γ. (2000) Σημειώσεις Διαπολιτισμικής-ΑντισταθμιστικήςΕκπαίδευσης (Μ.Δ.Δ.Ε.)

Novick D. & Fickas S. (1995), Collaborative networked hypermediaeducation: Lessons from the NERO Project. Computers and Education (Vol.24, No 3, 157-162)

Παπάς Αθ. (2000) Διαπολιτισμική Παιδαγωγική και Διδακτική, τ.α.Παπακωνσταντίνου Θ., Δελλασούδας Λ. (1994) Η εκπαίδευση των

αλλοδαπών μαθητών στη χώρα μας, πρακτικά συνεδρίου: Η διδασκαλία τηςελλ. Γλώσσας σε αλλοδαπούς μαθητές.

Παπαστάμου Σ.(1989) Εγχειρίδιο κοινωνικής ψυχολογίας (Αθήνα,Οδυσσέας).

Rogers C. (1994, Die nicht directive Beratung, Frankfurt amMain, Fischer Taschenbuch Verlag

Rowand C. (2000) Teacher use of computers and the internet in public schools.Education Statistics Quarterly [on-line]

Schmitz, H. (1991) Schulberatung in Bayern, Staatsinstitut furSchulpadagogik und Bildungsforschung (Hrsg), Munchen,Ehrenwirth

Τραβασάρου Δ. (2001) Εκπαίδευση παιδιών μεταναστών και παλιννοστούντων,η πολιτική της βίαιης ενσωμάτωσης (περ. Θέματα Παιδείας), τ.1,σσ. 22, 23

Τριάρχη - Herman B. (2000) Παιδαγωγικές βάσεις της ΣχολικήςΣυμβουλευτικής

Pädagogische Grundlagen der Schulberatung (Akademiebericht Nr.Akademie für Lehrerfirtbildung und PersonalfuhrungDillinge)

Τριάρχη Β. (2002) Η Σχολική Συμβουλευτική: ένας απαραίτητος θεσμός στηνεκπαίδευση του σήμερα (στο: Εκπαιδευτική, οικογενειακή καιπολιτική ψυχολογία, επιμ. Πολεμικός, Καΐλα, Καλαβάσης,τομ. Α΄).

Χαλκιώτης Δ. (1997) Ελλάδα και πολιτισμική ταυτότητα στο σύγχρονοευρωπαϊκό περιβάλλον. Διαπολιτισμικές προσεγγίσεις (περ. Η Λέσχη τωνεκπαιδευτικών, τευχ. 19) σσ.34-36




Ο διαπολιτισμικός χαρακτήρας των Τάξεων Υποδοχής....

Documents

Transcript of Ο διαπολιτισμικός χαρακτήρας των Τάξεων Υποδοχής....