[1]

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΦΕΤ:ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ.

ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2013-2014

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΡΚΟΥΛΗΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ: «Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΣΤΗΝ

ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΜΑΡΤΙΝ ΧΑΪΝΤΕΓΚΕΡ»

Θέμα: Η ερμηνεία του Heidegger στην έννοια του είδους και της ιδέας που

περιγράφει ο Πλάτων στην αλληγορία του σπηλαίου.

Ο Martin Heidegger σύμφωνα με τον Χρήστο Μαλεβίτση, 1 θεωρείται ένας από

τούς κορυφαίους φιλοσόφους τού 20ου

αιώνα. Την θέση αυτήν την κατέχει, επειδή

έδωσε νέο προσανατολισμό στην φιλοσοφική θεώρηση της εποχής του, αλλά και της

ιστορίας εν γένει. Η σκέψη τού Χάϊντεγκερ καταλήγει στην ολοκλήρωση τού δυτικού

φιλοσοφικού στοχασμού, ο οποίος άρχισε από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους,

τον Αναξίμανδρο, τον Ηράκλειτο, και τον Παρμενίδη. Η κατάληξη αυτή έχει διπλή

σημασία. Πρώτον, παρουσιάζεται ως κατάρρευση της κλασικής οντολογίας, δηλαδή

του όντος (ως ύπαρξη), της οποίας οι μέθοδοι και η προβληματική οδήγησαν μακριά

από το καθ’αυτό πρόβλημα της φιλοσοφίας το οποίο, κατά τον Heidegger, είναι το

ερώτημα για το νόημα του Όντος (τι είναι). Και δεύτερον, προσλαμβάνει τη μορφή

επιστροφής στις αρχέγονες πηγές τού φιλοσοφικού στοχασμού, όπως είναι η

πρωταρχική έννοια της αλήθειας. Αυτή η επιστροφή όμως, δεν νοείται ως απλή

επανάληψη, αλλά πραγματοποιείται ως επανατοποθέτηση του οντολογικού

ερωτήματος κατά τρόπο περισσότερο ριζικό, δηλαδή η προσπάθειά του αποβλέπει,

προς μία νέα ερμηνεία του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, προκειμένου να

αποσαφηνισθεί η αφετηρία της δυτικής σκέψης.

Όπως αναφέρει η Carol White, 2 σύμφωνα με τον Heidegger, αυτό που έκανε τους

Αρχαίους Έλληνες σπουδαίους και ξεχωριστούς ήταν μεταξύ άλλων, ότι μόνοι αυτοί

αναγνώρισαν και διέκριναν την ιδιαιτερότητα που θέτει το ανθρώπινο είδος σε

1 Πρβλ, Heidegger M. Εισαγωγή στη Μεταφυσική μετάφραση Χρήστος Μαλεβίτσης, Αθήνα, Εκδ.

Δωδώνη 1973 σελ.2. 2Πρβλ, Hubert L. Dreyfus, Mark A. Wrathall A Companion to Heidegger,2005, Blackwell Publishing Ltd,

Heidegger and the Greeks CAROL J. WHITE σελ.121.

[2]

ξεχωριστή θέση από τα άλλα είδη στην γη. Ο Σοφοκλής στην Αντιγόνη λέει ότι «από

όλα τα όντα στον κόσμο τίποτα δεν ξεπερνά τον άνθρωπο σε παραδοξότητα, καθώς

είναι αυτός που συνθέτει και αποσυνθέτει τα πράγματα.» Και εξηγεί συνεχίζοντας, «ο

άνθρωπος, καθώς επεκτείνεται σε έναν κόσμο όπου τα όντα ζουν με τον δικό τους

ρυθμό αντιλαμβανόμενα το περιβάλλον με τον δικό τους τρόπο, αυτός δημιουργεί

παγίδες και δίκτυα, αποσπά τα όντα έξω από τους τρόπους που υπάρχουν, τα

περιορίζει μέσα σε σκέψεις και συλλογισμούς και τα αναγκάζει να υπάρχουν με τον

τρόπο που αυτός έχει καθορίσει». Με αυτήν την επέμβαση διανοίγεται το «τι - είναι»

των όντων σαν θάλασσα, γη, ζώο και γενικά σαν ύπαρξη του «τι - είναι». Ο

Σοφοκλής επίσης, σημειώνει ο Heidegger, καταλήγει υποστηρίζοντας, ότι το πέρασμα

του χρόνου, προκαλεί την ανάδυση του «τι - είναι» και παράλληλα, την απόκρυψη

αυτού που φαίνεται. Δηλαδή εννοεί πως ο χρόνος από η μία ολοκληρώνει και

εγκαθιδρύει την οντότητα της ύπαρξης, κάνοντάς την αντιληπτή στους «μυημένους»

και από την άλλη συμβάλει στην κάλυψη και απόκρυψή της διαμέσου των ποικίλων

τρόπων που την αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι, κάτω από το πρίσμα διαφορετικών

τρόπων θέασης πχ σαν ορθότητα, ή κάτι άλλο.

Κάθε οντότητα, ισχυρίζεται ο Heidegger 3 υπάρχει με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο

και μπορούμε να έχουμε την εμπειρία των οντοτήτων, μόνο επειδή είμαστε ικανοί να

καταλαβαίνουμε “ως τι” υφίστανται, που είναι και οι τρόποι τους να υπάρχουν. Με

άλλα λόγια, οποιαδήποτε σχέση με μια οντότητα, πχ η αντίληψη ενός δέντρου, ή όταν

σφυροκοπούμε με ένα σφυρί, ή χαιρετώντας ένα γείτονα, προϋποθέτει μια κατανόηση

του τρόπου ύπαρξης της εν λόγω οντότητας. Στην σκέψη του Heidegger οποιαδήποτε

«αποκάλυψη» ή «ανακάλυψη» μιας ουσίας, προϋποθέτει μια αποκάλυψη της

ύπαρξης της. Υποστηρίζει ότι υπάρχει σταθερή ιεραρχία ανάμεσα στους τρόπους,

με τους οποίους σχετιζόμαστε με τις ουσίες, οι οποίοι έχουν το κοινό ότι βρέθηκαν

με ένα τρόπο σε μια κατανόηση της ύπαρξης τους, αλλά δεν είναι όλοι οι τρόποι

κατανόησης της ύπαρξης αυθεντικοί. Ο πιο αυθεντικός τρόπος για να συνδέσει

κάποιος τα πράγματα που βρίσκονται στο περιβάλλον του, είναι να τα

χρησιμοποιήσει. Η χρήση είναι αυτή που αναδεικνύει την πραγματική ουσία της

ύπαρξης τους μέσα στον κόσμο. Η εξωτερική παρατήρηση, ή η περιγραφή ενός

3 Πρβλ, Overgaard Søren ,Heidegger’s Concept of Truth Revisited,

Sats - Nordic Journal of Philosophy, Vol. 3, No. 2 © Philosophia Press, 2002, σελ.75.

[3]

αντικειμένου πχ χρώμα, σχήμα, βάρος κτλ, είναι θεωρητικός τρόπος και

δευτερεύουσα προσέγγιση.

Ο Heidegger υποστηρίζει επίσης, ότι η πραγματική διδασκαλία ενός διανοητή

είναι εκείνο το οποίο στο έργο του μένει ανείπωτο. Δηλαδή εκτός από αυτά που

αναφέρει ρητά, υπάρχουν και αυτά που υπονοούνται και αυτά είναι που καλείται να

ανακαλύψει και να ερμηνεύσει ένας διανοητής. Για να μπορέσουμε να γνωρίσουμε

και να κατανοήσουμε το ανείπωτο ενός φιλοσόφου, όποιας φύσης και αν είναι αυτό,

πρέπει να στοχαστούμε, και να αναλύσουμε, το ειπωμένο του. Θεωρεί δε, ότι αυτό

που είναι ανείπωτο στην σκέψη του Πλάτωνα, όταν αναπτύσσει τις φιλοσοφικές του

απόψεις, είναι μία στροφή στον προσδιορισμό της ουσίας της αλήθειας. Σε τι

συνίσταται αυτή η στροφή, τι ακριβώς σημαίνει και ποιες είναι οι συνέπειες αυτή της

αλλαγής, αποσαφηνίζεται, σύμφωνα με τον Heidegger, μέσα από μία διαφορετική

ερμηνεία της αλληγορίας του σπηλαίου.

Ο Heidegger, θεωρεί ότι ο Πλάτωνας στην αλληγορία του σπηλαίου

πραγματεύεται την αλήθεια έχοντας ως βάση την αρχέγονη εμπειρία της αλήθειας ως

θεμελιώδους χαρακτηριστικού των όντων και εκκινώντας, από αυτήν, επιχειρεί μία

διαφορετική προσέγγιση δίνοντάς της μία διαφορετική ερμηνεία και ένα άλλο νόημα

από αυτό της εκκάλυψης, που πιστεύει πως ήταν αυτονόητο για τους Αρχαίους

Έλληνες.

Όμως για να καταλάβουμε την ερμηνεία του Heidegger και να παρακολουθήσουμε

την σκέψη του, θα πρέπει πρώτα εν συντομία, να περιγράψουμε τα στάδια στα οποία

χωρίζεται η αλληγορία ποια είναι η ερμηνεία που δίνει ο Πλάτων αρχικά και πως

επεκτείνει αυτήν την ερμηνεία ο Heidegger στη συνέχεια. 4 Στο πρώτο στάδιο της

αλληγορίας, οι δεσμώτες είναι υποχρεωμένοι να βλέπουν μόνο σκιές αν και δεν

αντιλαμβάνονται τις σκιές σαν σκιές, αφού δεν έχουν καμία αντίληψη των

πραγμάτων των οποίων εικόνες είναι οι σκιές αλλά ούτε και του φωτός που τις

προκαλεί. Αυτό το στάδιο, υποστηρίζει ο Heidegger, αντιστοιχεί στην

καθημερινότητα του ανθρώπου, όπου αυτός δέχεται τα πράγματα όπως του

παρουσιάζονται, χωρίς να υποψιάζεται ότι υπάρχει τρόπος να του αποκαλυφθούν

διαφορετικά. Στο δεύτερο στάδιο οι δεσμώτες στρέφουν το βλέμμα γύρω τους και

4 Πρβλ, Wrathall M., Heidegger on Plato, Truth, and Unconcealment: The 1931–32 Lecture

on The Essence of Truth, Brigham Young University σελ 452-453.

[4]

αναγκάζονται να κοιτάξουν τα ίδια τα πράγματα όπως φαίνονται στο φως της φωτιάς

του σπηλαίου. Ωστόσο και πάλι, πιο αληθινές τους φαίνονται οι σκιές από τα ίδια τα

πράγματα, τα οποία δυσκολεύονται να διακρίνουν καθαρά. Τα πράγματα που

βλέπουν τώρα δεν συναρμόζονται με την προηγούμενη καθημερινή τους θέαση αλλά

συμφωνούν περισσότερο με τις ιδέες των οποίων αποτελούν τις εικόνες. Οι άνθρωποι

όμως μπερδεύονται και θεωρούν πιο αληθινό αυτό που έβλεπαν πριν, δηλαδή τις

σκιές, από αυτό που βλέπουν τώρα δηλαδή τα πράγματα υπό το φως των ιδεών, με τις

οποίες όμως δεν είναι εξοικειωμένοι. Δεν είναι ακόμη έτοιμοι να παραιτηθούν από

την καθημερινή τους εμπειρία και να δουν τα πράγματα πιο αληθινά.

Στο τρίτο στάδιο, οι δεσμώτες αναγκάζονται δια της βίας να εξέλθουν από το

σπήλαιο και να δουν τα αντικείμενα σε έναν ανώτερο κόσμο να αντιληφθούν τα

πράγματα όπως πραγματικά, είναι μέσω των ιδεών. Σε αυτό το στάδιο

πραγματοποιείται μία αληθινή απελευθέρωση του δεσμώτη με την πρόσβασή του

προς τον διαρθρωμένο από ιδέες κόσμο. Αυτή η θέαση του κόσμου, απαιτεί σκληρή

προσπάθεια και κόπο για να επιτευχθεί, παρέχει όμως στον άνθρωπο, την δυνατότητα

να ξεφύγει από τον κόσμο της καθημερινότητας ορίζοντας έτσι ένα νέο σημείο

αναφοράς, σύμφωνα με το οποίο οι προηγούμενες θεάσεις φαίνονται κενές και άνευ

ουσίας.

Στο τέταρτο στάδιο ο δεσμώτης επιστρέφει στη σπηλιά, και, με το νέο του

προσανατολισμό προς τις ιδέες, έχει την ικανότητα να διακρίνει πλέον ξεκάθαρα την

αλήθεια των όντων και του ανθρώπου. Σε αυτό το στάδιο, στην επιστροφή από την

περιοχή όπου η ερμηνεία βάση της οποίας ή μέσω της οποίας φαίνονται τα πράγματα

μέσα σε όλη την λαμπρότητά τους, είναι η πλέον αληθής, καθίσταται πλέον σαφές

πως συνδέονται μεταξύ τους τα πράγματα εντός και εκτός σπηλαίου. Χωρίς την

επιστροφή, ο ελευθερωτής θα αντιμετωπίζει τις ιδέες ως όντα, ως πράγματα τα οποία

μπορεί να αντιληφθεί και τίποτα περισσότερο. Μόνο με την επιστροφή του στο

σπήλαιο προσδίδει στις ιδέες την δυνατότητα να παίξουν τον ιδιαίτερο ρόλο τους

δηλαδή να μας δώσουν την δυνατότητα να αντιληφθούμε τα πράγματα όπως

πραγματικά είναι και να μας οδηγήσει στην απόλυτη αλήθεια.

Το σπήλαιο υποστηρίζει ο Heidegger, δεν είναι παρά ένα εντός «εαυτού Ανοικτό»

το οποίο παραμένει καλυμμένο με έναν θόλο, και είναι ταυτόχρονα περικλεισμένο

από την γη, έτσι ώστε να παραπέμπει σε ένα «Έξω», στο εκκαλυμμένο, που είναι

[5]

εκτεθειμένο στο φως, στην επιφάνεια της γης.5 Η ουσία της αλήθειας με το νόημα της

αλήθειας ως εκκάλυψη, όπως την σκέφτηκαν αρχικά οι Αρχαίοι Έλληνες, σε κάτι

συγκαλυμμένο, έχει ουσιαστική σχέση με την εικόνα του σπηλαίου. Παράλληλα

όμως με την ιδιαίτερη εμπειρία της αλήθειας σαν εκκάλυψης των όντων, που διατηρεί

μία ορισμένη προτεραιότητα, στην αλληγορία, συνεχίζει ο Heidegger, βλέπουμε να

αναδύεται μέσα από το κείμενο και μία άλλη ουσία της αλήθειας χωρίς αυτό να

ομολογείται ανοικτά. Το σπήλαιο είναι ο χώρος στον οποίο συμβαίνουν οι

μεταβάσεις της αφήγησης και αποτελεί το ουσιώδες μέρος της αλληγορίας καθώς

αυτές αφορούν την άνοδο από το τεχνητό φως της φωτιάς στην φωτεινότητα του

φωτός του ήλιου καθώς και την κάθοδο το φως στο σκοτάδι του σπηλαίου. Η

αποσαφήνιση και η βαθύτερη ερμηνεία της αλληγορίας δεν προκύπτει από την εικόνα

εγκλεισμού στο σπήλαιο των φυλακισμένων ούτε επίσης από την θέαση του ανοικτού

χώρου έξω από το σπήλαιο. Η ερμηνευτική δύναμη της αλληγορίας επικεντρώνεται

στην εικόνα που προκύπτει από την φωτιά, την λάμψη της, τις σκιές που ρίχνει η

φωτεινότητα της ημέρας το ηλιακό φως και ο ήλιος, καθώς τα πάντα εξαρτώνται

όπως δηλώνει η αφήγηση από το φαίνεσθαι αυτού που εμφανίζεται και από το πώς θα

καταστεί δυνατή η ορατότητά του. Η εκκάλυψη εδώ αποτελεί τον τρόπο με τον οποίο

κάθε τι προσεγγίζεται στην ορατή του μορφή (είδος) και όταν δείχνεται στον εαυτό

του (ιδέα) να γίνεται ορατό.

Σχετικά με την έννοια του είδους και της ιδέας, ο Heidegger στην «Προέλευση

του έργου τέχνης σελ. 43» καθορίζει ότι, εκείνο που παρέχει στα πράγματα την

σταθερότητά τους και τον πυρήνα τους, και που συνάμα προξενεί τον αισθητηριακό

τους συνωστισμό: το χρωματιστό, το σκληρό, το ογκώδες είναι η υλικότητα των

πραγμάτων. Όταν ορίζεται έτσι το πράγμα ως ύλη, έχει ήδη συν-εγκατασταθεί και η

μορφή. Η σταθερότητα ενός πράγματος, δηλαδή η στερεότητα του, έγκειται στο ότι

μία ύλη στέκεται μαζί με μία φόρμα ένα σχήμα. Το πράγμα είναι μία φορμαρισμένη

ύλη. Αυτή η ερμηνεία του πράγματος που στηρίζεται στην άμεση θέαση, και κατά

την οποία το πράγμα μας αφορά με την όψη του, ορίζεται από τον Heidegger ως

είδος. Με αυτήν την σύνθεση ύλης και φόρμας καθορίζεται εκείνη η έννοια του

πράγματος, η οποία ταιριάζει εξίσου καλά με τα φυσικά πράγματα όσο και με τα

κατασκευασμένα χρηστικά πράγματα. Ένα πράγμα είναι μία συνάρτηση φόρμας και

5 Πρβλ, Τζωρτζόπουλος Δ. Heidegger M. Περί πολιτικής περί αλήθειας περί τεχνικής , Εκδ. Ηριδανός

Αθήνα,2011, σελ93-94

[6]

ύλης και έτσι γίνεται αντιληπτό από τις αισθήσεις. 6

Η Μεταφυσική των νεώτερων

χρόνων έτσι όπως διατυπώθηκε κατά τον Μεσαίωνα στηρίζεται μεταξύ άλλων πάνω

στην σύναψη φόρμας και ύλης. 7 Όταν η φόρμα φωτίζεται κάποτε από την ύπαρξη

του όντος, τότε υποστηρίζει ο Heidegger, η ύπαρξη συμβαίνει ως είδος. Η ιδέα

εντάσσεται μέσα στην μορφή. Το σύνολο η ενιαία ολότητα μορφής και ενέργειας

δηλαδή το έργον υφίσταται ως ενέργεια του ενεργώς όντος (actualitas του ens-actu).

Η ενέργεια γίνεται πραγματικότητα (Wirklicheit). Η πραγματικότητα γίνεται σχέση

υποκειμένου-αντικειμένου, και τέλος η σχέση υποκειμένου-αντικειμένου γίνεται

βίωμα. 8

Κατά τον Πλάτωνα 9 ο αυθεντικός διαλογισμός επικεντρώνεται στην εμφάνιση

της ορατής μορφής που οφείλεται στην φωτεινότητα της λάμψης του φωτός. Ως ιδέα

θεωρείται η ορατή μορφή που δίνει την προοπτική σε κάθε τι που είναι παρόν,

εμφανίζεται σαν λάμψη και δίνει νόημα στην παρουσία των όντων. Δηλαδή ο

αυθεντικός διαλογισμός στοχεύει στην ιδέα. Η ιδέα είναι η διαδικασία της λάμψης το

νόημα στην φράση πχ ο ήλιος λάμπει. Η ιδέα καθιστά ένα ον παρόν μέσα στο τι είναι

που για τον Πλάτωνα αποτελεί την αυθεντική ουσία του Είναι. Διαμέσου της ιδέας

βλέπουμε κάθε φορά το εκκαλυμένο δηλαδή την αλήθεια, αυτού που κάθε φορά την

κάνει να εμφανίζεται. Το εκκαλυμένο είναι αυτό που αντιλαμβανόμαστε

αντιλαμβανόμενοι την ιδέα, δηλαδή αποτελεί το αντικείμενο της γνώσης, κατά την

διαδικασία της γνώσης, και είναι προσιτό χάρις στην ικανότητα της ιδέας να φαίνεται.

Εκκάλυψη σημαίνει το εκκαλυμένο δηλαδή αυτό που είναι προσιτό, που

φανερώνεται, χάρις στην ικανότητα της ιδέας να φαίνεται. Η εμφάνιση όμως απαιτεί

και προϋποθέτει το οράν μέσω της όρασης, άρα η εκκάλυψη, γίνεται σχετική με την

όραση, δηλαδή υπάρχει στενή σχέση μεταξύ αντικειμένου της όρασης και της ίδιας

της όρασης. Εδώ, υποστηρίζει ο Heidegger, η αλληγορία δίνει κατ΄ αρχάς την

απάντηση μέσω της εικόνας της φωτιάς, αλλά τελικά, κυρίως μέσα από την εικόνα

6 Πρβλ, Heidegger, M. Η προέλευση του έργου τέχνης μετάφραση Γ. Τζαβάρας, Αθήνα, Δωδώνη, σελ.

43. 7 Πρβλ, Heidegger, M. Η προέλευση του έργου τέχνης μετάφραση Γ. Τζαβάρας, Αθήνα, Δωδώνη, σελ.

49. 8 Πρβλ, Heidegger, M. Η προέλευση του έργου τέχνης μετάφραση Γ. Τζαβάρας, Αθήνα, Δωδώνη, σελ.

136. 9 Πρβλ, Πλάτωνος, Πολιτεία, (Τόμος Β’) Μετάφραση Γρυπάρης Ι. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος Αθήνα σελ.

487-488

[7]

του ήλιου. Ο ήλιος ως πηγή φωτός, προσδίδει στα πράγματα ορατότητα η οποία

γίνεται δυνατή όταν η όραση βλέπει, δηλαδή αν το μάτι, όπως υποστηρίζει ο

Πλάτωνας, είναι «ηλιοειδές» που σημαίνει όμοιο με τον ήλιο επομένως έχει την

δύναμη και να συμμετέχει στην ουσία του ήλιου και να εκπέμπει από μόνο του φως.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο αυτό που χορηγεί την εκκάλυψη, σε ότι αποκτάται με γνώση,

και ταυτόχρονα δίνει σε αυτόν που γνωρίζει την δύναμη να γνωρίσει αυτή δηλαδή η

ιδέα, υποστηρίζει ο Πλάτωνας, είναι η «ιδέα του αγαθού». Βλέπουμε ότι η

αλληγορία, ως εικόνα της ιδέας του αγαθού, προσδιορίζει και κατονομάζει τον ήλιο.

Ποια είναι όμως η ουσία αυτής της ιδέας; Όσον αφορά την απόκτηση της γνώσης, η

ιδέα του αγαθού, είναι η δύναμη της ορατότητας που καθιστά ολοκληρωτικά φανερό

κάθε τι που έχει την δυνατότητα να φαίνεται ανεξάρτητα από οποιαδήποτε άλλη

ερμηνεία.

Σύμφωνα με τον Heidegger, 10

η έννοια του καλού «το αγαθόν» στον Πλάτωνα,

είναι η ιδέα της δυνατότητας, είναι αυτή που καθιστά δυνατή την ανάδυση της

ουσίας των πάντων ανάλογα με την ιδέα που αντιστοιχεί σε κάθε ον και με αυτόν τον

τρόπο ενεργοποιεί όλους τους τρόπους της συνετής γνώσης που κατευθύνουν την

καθημερινή πρακτική δραστηριότητα,. Έτσι πραγματική ουσία των όντων, δηλαδή η

αλήθεια, βρίσκεται κάτω από την κυριαρχία της ιδέας. Το να γνωρίζεις το καλό, να

κατέχεις τις ιδέες, σημαίνει να κατανοείς πώς να χρησιμοποιείς τα πάντα και εκεί

είναι που τοποθετεί ο Heidegger στον Πλάτωνα την έναρξη του μηδενισμού δηλαδή

τη θέληση να τοποθετηθεί η ύπαρξη σε ένα αντιπροσωπευτικό σύστημα αλήθειας το

οποίο στηρίζεται στην ερμηνεία της φύσης όχι όπως πραγματικά είναι αλλά όπως την

ερμηνεύουν οι ιδέες λησμονώντας ότι η αλήθεια είναι εκκάλυψη και όχι θέμα

βούλησης.

Συνήθως στην μετέπειτα δυτική σκέψη με βάση και την επίδραση της

χριστιανικής θρησκείας και ηθικής, το αγαθό, ερμηνεύεται με τον όρο «καλό» και

συνήθως εννοούμε το ηθικά καλό θεωρώντας δηλαδή κάτι που είναι σύμφωνο με τον

ηθικό νόμο. Αυτό, δεν είναι όμως συμβατό με την αρχαία ελληνική σκέψη ακόμα και

αν σύμφωνα με τον Πλάτωνα, έτσι όπως ορίζεται το αγαθό μας ωθεί να σκεφτόμαστε

το καλό ηθικά. Δηλαδή να θεωρούμε το αγαθό ως αξία, μία έννοια που έχει ηθική

προέλευση και αποτελεί επακόλουθο της νεωτερικής σύλληψης της αλήθειας κατά

10

Πρβλ, Drew_A._Hyland,_John_Panteleimon_Manoussakis, Heidegger and the Greeks, Gregory Fried, Back to the Cave 2006,Indiana University Press, σελ.165.

[8]

τον 19ο αιώνα. Σύμφωνα με τον Νίτσε ο οποίος στηρίζει την μεταφυσική του στην

μετατροπή του νοήματος των αξιών ή και στην πλήρη εγκατάλειψή τους, οι αξίες

όπως εμφανίζονται στην δυτική σκέψη, κατανοούνται ως απαραίτητες συνθήκες που

καθιστούν δυνατή την συμβίωση, δηλαδή συνθήκες που θέτει η ίδια η ζωή

αναγκαστικά. Ο Νίτσε με αυτόν τον καθορισμό των αξιών, ήταν πολύ κοντά στην

ουσία του «αγαθόν», χωρίς εξάρτηση από ηθικούς κανόνες και προκαταλήψεις. Έτσι,

θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε με αυτήν την έννοια και το αγαθόν ως μία υπέρτατη

αξία από την οποία προκύπτει μία υπέρτατη ιδέα η ύψιστη ιδέα. Αν όμως αυτή η ιδέα

αφορά το εύ την ευημερία, το διευθετημένο μίας τάξης επομένως με αυτόν τον τρόπο

δεν υπάρχει τίποτε πλέον να κατανοήσουμε από την αρχέγονη ουσία της ιδέας του

αγαθού του Πλάτωνος. Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική σκέψη, αγαθό σημαίνει

εκείνο που είναι ικανό για κάτι και καθιστά κάτι άλλο ικανό για κάτι. Οι ιδέες κατά

τον Πλάτωνα, παρέχουν την ορατότητα των όντων, δηλαδή καθιστούν κάτι, ικανό να

εμφανίζεται μέσα σε όλη την συνεκτικότητα του απόλυτα και ολοκληρωτικά. Μία

ιδέα, είναι ικανή ως ιδέα, όταν μπορεί να κάνει ένα ον να εμφανίζεται και αυτή την

ικανότητα στα όντα να φαίνονται και να λάμπουν, την χορηγεί η ιδέα των ιδεών

δηλαδή το αγαθόν το οποίο ονομάζει ο Πλάτων «φανότατον» δηλαδή το πιο φωτεινό.

Τα αγαθόν δηλαδή η «ύψιστη ιδέα», έχει διπλή σημασία. Αφενός μεν σαν

δυνατότητα παρουσίασης των όντων αποτελεί την ανώτατη ιδέα και αφετέρου η

προσέγγισή προς αυτήν αποτελεί για τον άνθρωπο δυσχερές και επίπονο έργο και

απαιτεί κοπιαστική προσπάθεια. Παρά ταύτα όμως, το αγαθόν με την έννοια που το

όριζαν οι Έλληνες, βρίσκεται πάντοτε στο οπτικό πεδίο των ανθρώπων, οπουδήποτε

εμφανίζονται όντα ανεξάρτητα από το αν οι άνθρωποι συλλαμβάνουν σωστά την

λάμψη της, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με τους δεσμώτες μέσα στο σπήλαιο

όπου συλλαμβάνουν μόνο τις σκιές. Δηλαδή οι άνθρωποι ακόμη και μέσα στο

σπήλαιο όπου το μόνο που διακρίνουν είναι οι σκιές ή και μετά που βλέπουν τα

πράγματα κάτω από το φως της φωτιάς χωρίς να καταλαβαίνουν ότι αυτή δεν είναι ο

ήλιος ακόμη και τότε, αυτή η ελλιπής αντίληψη των πραγμάτων προσλαμβάνεται

κάτω από την επίδραση της ιδέας του αγαθού. Ο ήλιος όμως καθώς λάμπει, δηλαδή η

ιδέα του αγαθού, σε κάθε τι που εμφανίζεται, δεν χαρίζει μόνο την φωτεινότητα και

την ορατότητα δηλαδή την εκκάλυψη αλλά παρέχει και την δυνατότητα σε κάθε τι

που γεννιέται να φτάσει στην ορατότητα της υφιστάμενης σύστασής του.

[9]

Ποια είναι η αμοιβαία σχέση μεταξύ ιδέας και φωτός; Τι ακριβώς περιγράφει

και σε τι αναφέρεται η «ιδέα»; Ο Hidegger υποστηρίζει, 11

πως με οδηγό τα στάδια

της αλληγορίας του σπηλαίου στο νου μας, είναι σημαντικό να εξετάσουμε πιο

προσεκτικά την πρώτη φάση. Οδηγούμενοι από την κυριαρχία της καθημερινής ζωής,

είμαστε υποχρεωμένοι να θεωρούμε αποδεκτό ότι είναι συνηθισμένο. Στην

προσπάθεια για μια κατάσταση, η οποία μας φαίνεται σαν ελευθερία, βιώνουμε την

εμπειρία μας, μόνο ως όντα. Πώς μπορούμε να λέμε «μόνο» όμως; Τι είναι αυτό που

λείπει καθώς συμπεριφερόμαστε λογικά και συνετά στις καθημερινές μας

λειτουργίες χωρίς να ονειρευόμαστε και να επιδιώκουμε αλλόκοτα σχέδια και

απραγματοποίητες επιθυμίες αλλά αυτό που επιθυμούμε είναι απλά να επιδιώξουμε

και να συμβάλουμε στην διατήρηση της καθημερινότητάς μας; Είναι δυνατόν να

κάνουμε κάτι περισσότερο από το να υπάρξουμε ως όντα, σε ό, τι θεωρείται

πραγματικό; Στην αλληγορία ο Πλάτων, περιγράφει με ακρίβεια τα όντα, και την

καθημερινότητα, σαν σκιές, αναφέροντας ότι τα όντα γύρω μας, όσο και αν τα

θεωρούμε ως τέτοια, δεν αποκαλύπτουν την αυθεντική αλήθεια τους δηλαδή την

εκκάλυψη τους. Αλλά τότε υπάρχει κάτι άλλο πέρα και πάνω από τα όντα που να

συμβάλει στην πλήρη αποκάλυψή τους;

Κατά τον Heidegger,12

κατανόηση των όντων σημαίνει, να έχει κάποιος την

ικανότητα να διακρίνει το φως αυτό που τα φωτίζει και τα αποκαλύπτει στην ύπαρξή

τους. Δεν αποτελεί σύμπτωση ότι ο Πλάτων μιλά μεταφορικά, αφού η κατανόηση του

όντος πρέπει να αποσαφηνιστεί με ακρίβεια διαμέσου της λάμψης των ιδεών που

αντιπροσωπεύει το φως. Υπάρχουν σκιές μόνο εφόσον τα πράγματα μεταφέρονται

πέραν της φωτιάς που καίει πίσω από αυτούς που βρίσκονται δεμένοι με τις

αλυσίδες. Οι σκιές είναι εντελώς φευγαλέες χωρίς περίγραμμα καθώς τα πράγματα

ακόμη και όταν δεν μεταφέρονται πέραν της φωτιάς παραμένουν και καθώς

παραμένουν, γίνονται αντιληπτά υπό τον όρο ότι τα βλέπουμε κάτω από το φως, και

στην βάση του άμεσου φωτισμού τους, καθώς δεν ανήκουν πλέον στην σφαίρα της

σκιάς.

11

Πρβλ, Heidegger M. The essence of truth: on Plato's parable of the cave allegory and Theaetetus Translated by Ted Sadler, First published by Continuum 2002, Ιδέα και φως, σελ 35. 12

Πρβλ, Heidegger M. Basic Concepts of Ancient Philosophy Translated by Rojcewicz, Indiana University Press Bloomington and Indianapolis σελ.85-86.

[10]

Τα πράγματα κάτω από το φως έχουν διαφορετική σταθερότητα από ότι οι σκιές

και όμως είναι ευμετάβλητα. Το σχήμα τους μπορεί να μετασχηματιστεί και να

πολλαπλασιαστεί κατά διάφορους τρόπους. Η πιο διεισδυτική κατανόηση του όντος,

η θέα αυτού που είναι αμετάβλητο, η κατανόηση της φράσης «αυτό το τρίγωνο»,

αποκαλύπτει τα όντα αυτά καθ’ αυτά σαν εικόνες. Είναι η ανάδυση της μαθηματικής

– γεωμετρικής γνώσης που καθορίζει το σταθερό με την κοινή έννοια και έτσι

καθιστά ορατή την αστάθεια των πραγμάτων που είναι σταθερότερα από τις σκιές.

Αλλά αυτές οι μαθηματικές γνώσεις από την μεριά τους έχουν ακόμη ανάγκη από τις

εικόνες, δηλαδή τις αισθητές αναπαραστάσεις των πραγμάτων. Δεν είναι ακόμη

καθαρές υπάρξεις αυτές καθ’ αυτές. Αυτό πραγματοποιείται μόνο με την ανάβλεψη

στην ύψιστη ιδέα που είναι η ιδέα του αγαθού.

Από την στιγμή που ο ήλιος γίνεται αληθινά ορατός δηλαδή όταν αντικρίζουμε

την ύψιστη ιδέα, θεωρούμε ότι αυτή είναι η αιτία κάθε ορθού και ωραίου για όλους

τους ανθρώπους, με την έννοια ότι εκδηλώνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να εμφανίζεται

η λάμψη της ορατής μορφής εννοώντας την απόλυτη αλήθεια . Η ύψιστη ιδέα δηλαδή

είναι η προέλευση, η αιτία, η αρχέγονη πηγή όλων των πραγμάτων . Η ιδέα του

αγαθού έτσι όπως την εννοεί ο Πλάτωνας χορηγεί την εμφάνιση της ορατής μορφής

δηλαδή του είδους μέσα στην οποία το παρόν ον έχει την σύστασή του σε αυτό που

είναι. Έτσι συμπληρώνει ο Heidegger διατηρείται στο Είναι και σώζεται.

Ο Πλάτωνας θεωρεί 13

ότι σχετικά με την ουσία της ύψιστης ιδέας του αγαθού,

την χρησιμότητά της και την εφαρμογή της στα κοινωνικά πράγματα, όποιος θέλει να

ενεργήσει με φρόνηση στην ιδιωτική και στην δημόσια σφαίρα, πρέπει να γνωρίζει το

αγαθό και την ουσία του. Δηλαδή αν κάποιος επιθυμεί να δράσει σε έναν χώρο που

προσδιορίζεται από τις ιδέες και να έχει απόλυτη και σωστή αντίληψη των

πραγμάτων, χρειάζεται την θέα των ιδεών, κάτι που παραπέμπει στην παιδεία και

στην ουσία της που καθιστά τον άνθρωπο ελεύθερο και ισχυρό, ώστε να

αντιλαμβάνεται με σταθερότητα και σαφήνεια την ουσία των πραγμάτων. Όπως

αναφέρει ο Mark Wrathall 14

αν η παιδεία είναι μία καλή παιδεία τότε τα όντα

13

Πρβλ, Πλάτωνος, Πολιτεία, (Τόμος Β’) Μετάφραση Γρυπάρης Ι. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος Αθήνα σελ. 504-505 14

Πρβλ, Wrathall M., Heidegger on Plato, Truth, and Unconcealment: The 1931–32 Lecture on the Essence of Truth, Brigham Young University σελ 451.

[11]

γίνονται πιο αποκαλυμμένα περισσότερο διαθέσιμα για χρήση άρα αναγκαστικά

περισσότερο δεμένα με τον τρόπο που εμφανίζονται στον άνθρωπο. Αποτελεί

κεντρική θέση του Πλάτωνα ότι η παιδεία είναι ένας άριστος τρόπος που κάνει τα

πράγματα να εμφανίζονται στον άνθρωπο, δηλαδή κάτω από το φως των ιδεών. Και ο

ρόλος της παιδείας είναι ακριβώς να μας διδάξει, πώς να αντιλαμβανόμαστε τα

πράγματα κάτω από αυτό το φως.

Στο περιβάλλον της αλληγορίας του σπηλαίου είναι αρκετά ξεκάθαρο ότι η αλήθεια

έχει περισσότερη σχέση με τα πράγματα παρά με θεωρητικές θέσεις. Είναι τα ίδια τα

πράγματα που είναι αληθή ή αληθέστερα από τις σκιές εντός του σπηλαίου και οι

ιδέες που είναι περισσότερο αληθείς από τα ίδια τα πράγματα. H αλληγορία του

σπηλαίου αν και δεν διαπραγματεύεται αποκλειστικά και μόνο την αλήθεια, εντούτοις

περιέχει την διδασκαλία του Πλάτωνος για την αλήθεια.. Παρά το ότι δεν αναφέρεται

ρητά, δηλαδή αποτελεί κάτι μη λεχθέν όπως επισημάνθηκε στην αρχή του κειμένου, η

ιδέα κυριαρχεί πάνω στην αλήθεια αφού όπως υποστηρίζει ο Πλάτων το αγαθό

προσδίδει εκκάλυψη σε αυτό που δείχνεται και σύλληψη και κατανόηση του

συγκαλυμμένου. Η αλήθεια όπως είπαμε και παραπάνω, βρίσκεται κάτω από την

κυριαρχία της ιδέας. Η ουσία της αλήθειας, μετατοπίζεται από την δική της

πληρότητα και αυτοτέλεια σαν εκκάλυψη των όντων και καθορίζεται από την ουσία

της ιδέας.

Το ιδείν, δηλαδή η γνώση της ιδέας και η σύλληψη της ορατής μορφής της την οποία

αυτή προσδιορίζει, προϋποθέτουν το να μπορεί κάποιος να διακρίνει σωστά, δηλαδή

απαιτείται το ορθόν θεάσθαι. Όπως αναφέρεται στην αλληγορία, όταν ο άνθρωπος

στρέφει το βλέμμα του από τις σκιές προς τα υπέρτερου βαθμού όντα και κυρίως

όταν εξέρχεται από το σπήλαιο, τότε σίγουρα τελικά βλέπει πιο ορθά. Δηλαδή οι

ερμηνείες εξαρτώνται από την εκάστοτε ορθότητα του θεάσθαι. Μέσα από αυτήν την

ορθότητα η όραση και μέσω αυτής η γνώση προσεγγίζουν και ευθυγραμμίζονται στην

ύψιστη ιδέα. Με την βοήθεια της αντίληψης και ενός «ιδείν» προς την ιδέα,

προκύπτει η «ομοίωση» δηλαδή η συμφωνία του γνωρίζειν με το εγνωσμένο δηλαδή

η αλήθεια. Επομένως από αυτήν την υπεροχή της ιδέας και του ιδείν έναντι της

αλήθειας, προκύπτει μία μεταβολή της ουσίας της αλήθειας. Η αλήθεια γίνεται

ορθότητα της αντίληψης και της απόφανσης. Τότε όμως αλλάζει η ουσία της

αλήθειας γιατί από εκεί όπου σαν εκκάλυψη ήταν θεμελιακός χαρακτήρας του όντος,

[12]

σαν ορθότητα του θεάσθαι, γίνεται χαρακτηριστικό της ανθρώπινης συμπεριφοράς

έναντι του όντος. Βέβαια διατηρείται ακόμα η αλήθεια ως εκκάλυψη σαν χαρακτήρας

της ύπαρξης, αφού το ον περιέχει την ύπαρξή του μέσα στην πράξη εμφάνισής του

και αυτή η ύπαρξη είναι που προκαλεί την εκκάλυψη όμως η εκκάλυψη τώρα

μετατοπίζεται προς την κατεύθυνση της ορατής μορφής προς το οράν, προς την

ορθότητα του οράν δηλαδή προς το «σωστό»,. Άρα όταν ο Πλάτων μιλά για την

αλήθεια αυτό που εννοεί και θέτει ως κανόνα είναι η ορθότητα. Έτσι παίρνοντας ως

χαρακτηριστικά της αλήθειας, τόσο την εκκάλυψη όσο και την ορθότητα, έχουμε μία

αμφισημία στον προσδιορισμό της ουσίας της αλήθειας που προέρχεται από την

σύνδεση του γνωρίζειν με το εγνωσμένο και γίνεται περισσότερο εμφανής, όταν ο

Πλάτων λέει αρχικά πως η ιδέα του αγαθού είναι η αιτία κάθε σωστού και ωραίου,

και στην συνέχεια ότι η ιδέα του αγαθού είναι αυτή που χαρίζει εκκάλυψη και

αντίληψη.15

Η αντιστοιχία εδώ σύμφωνα με τον Heidegger λειτουργεί ως εξής. Στο

σωστό δηλαδή στην ορθότητα, αντιστοιχεί η σωστή αντίληψη για τα πράγματα ενώ

στο ωραίο το ορατό, αντιστοιχεί η εκκάλυψη αφού θεωρείται ωραίο ότι είναι πιο

φανερό.

Με αυτόν τον τρόπο προκύπτει η υπεροχή της ιδέας του αγαθού, αφού η ιδέα αυτή

καθιστά δυνατή, τόσο την ορθότητα της γνώσης όσο και την ξεκάθαρα ορατή

εμφάνιση τη ουσίας του εγνωσμένου. Η ίδια αμφισημία ισχύει και στον Αριστοτέλη

όπου όταν μιλά για το Είναι των όντων, θεωρεί ότι η εκκάλυψη είναι ο θεμελιακός

χαρακτήρας που διέπει τα πάντα, αλλά και ταυτόχρονα λέγει ότι το ψευδές και το

αληθές δεν είναι στα ίδια τα πράγματα αλλά στην διάνοια. Επομένως προκύπτει το

συμπέρασμα ότι η αλήθεια, σαν αποτέλεσμα της ιδέας του αγαθού, γίνεται το

αντίθετο του ψεύδους δηλαδή το ψεύδος είναι μη ορθότητα άρα αλήθεια ίσον

ορθότητα. Επομένως ο χαρακτηρισμός της αλήθειας ως ορθότητας γίνεται πλέον

κανόνας και καθορίζει εφεξής το σύνολο της δυτικής φιλοσοφικής σκέψης. Η

αλήθεια με το νόημα της εκκάλυψης δεν ισχύει αλλά η αλήθεια πλέον νοείται ως το

αντίθετο του ψεύδους και από θεμελιώδες χαρακτηριστικό των όντων, τώρα ορίζεται

ως ορθότητα δηλαδή σαν μία απόφανση της οποίας η εγκυρότητα δεν προκύπτει αφ΄

εαυτής, αλλά εξαρτάται από κανόνες που καθορίζονται από την ανθρώπινη διάνοια

κυρίως, Σύμφωνα με τον Θωμά τον Ακινάτη η αλήθεια βρίσκεται στην ανθρώπινη ή

15

Πρβλ, Πλάτωνος, Πολιτεία, (Τόμος Β’) Μετάφραση Γρυπάρης Ι. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος Αθήνα σελ. 517

[13]

στην θεϊκή διάνοια δηλαδή η διάνοια είναι ο ουσιώδης τόπος της αλήθειας που είναι

πια adaecuatio (ομοίωση). Ο Descartes επίσης υποστηρίζει, ότι η αλήθεια ή το

ψεύδος με την αυθεντική έννοια δεν μπορούν να είναι πουθενά αλλού παρά μόνο

στην διάνοια. Ο Νίτσε επίσης θεωρεί την αλήθεια ως το είδος της πλάνης χωρίς την

οποία ένα ορισμένο είδος ζωντανών όντων δεν θα μπορούσε να ζήσει. (Σημείωση του

έτους 1885, Η Θέληση για Δύναμη αρ 493). 16

Δηλαδή αποτελεί απαραίτητη αξία για

τον άνθρωπο. Θεωρώντας όμως ως πλάνη την αλήθεια, υπονοεί ότι αυτή όντας

αποτέλεσμα διανοητικής διεργασίας, θεωρεί ως πραγματικό, κάτι που είναι ανακριβές

και εσφαλμένο, άρα αποτελεί συνέπεια της μεταβολής της ουσίας της αλήθειας από

εκκάλυψη των όντων σε ορθότητα του θεάσθαι. Η ίδια μεταβολή, συνεπακόλουθα

συμβαίνει και εκεί όπου το ον προσδιορίζεται ως ιδέα. Η ιδέα πλέον δεν εξαρτάται

από την εκκάλυψη με την έννοια ότι υπηρετώντας το εκκαλυμένο το κάνει να

εμφανισθεί, αλλά αντίθετα προκύπτει από αυτό που φαίνεται, που λάμπει και έτσι

αυτοπροσδιορίζεται. Δεν αποτελεί δηλαδή η ιδέα μία πρωταρχική βάση για την

εμφάνιση των πραγμάτων, αλλά το θεμέλιο που καθιστά την αλήθεια δυνατή με

αυτήν την έννοια. Όμως παρά ταύτα, η ιδέα διατηρεί ακόμη κάτι από την πρωταρχική

την αρχέγονη και ακόμη άγνωστη ουσία της αλήθειας.

Ερμηνεύοντας το ανείπωτο του Πλάτωνα στην αλληγορία, ο Heidegger

υποστηρίζει, 17

ότι δεν έχουμε πλέον την αλήθεια ως εκκάλυψη σαν βασικό θεμέλιο

των όντων. Η αλήθεια βρίσκεται υπό την επιρροή και την επίδραση της ιδέας και

συνεπεία αυτού έχει καταστεί έκφραση του σωστού του ορθού, δηλαδή έχει

μετατραπεί σε ορθότητα και ο αποτελεί την οδό με βάση την οποία γνωρίζουμε τα

όντα. Αυτονόητα συνάγεται και ένα ανάλογο συμπέρασμα για την παιδεία αφού

όπως είπαμε παραπάνω η απόκτησή της αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την

αναζήτηση της αλήθειας. Επομένως στα στάδια της αλληγορίας, τόσο η αλήθεια όσο

και η παιδεία έχουν κοινή πορεία με βάση την νέα ερμηνεία της αλήθειας που

παρουσιάζεται.

Παραμένοντας στην εξέταση των σταδίων και των διαμονών εντός και εκτός του

σπηλαίου της αλληγορίας, διακρίνουμε ξεκάθαρα ότι υφίσταται μία διαφορά γνώσης,

16

Πρβλ, Τζωρτζόπουλος Δ. Heidegger M. Περί πολιτικής περί αλήθειας περί τεχνικής , Εκδ. Ηριδανός Αθήνα,2011, σελ 105. 17

Πρβλ, Τζωρτζόπουλος Δ. Heidegger M. Περί πολιτικής περί αλήθειας περί τεχνικής , Εκδ. Ηριδανός Αθήνα,2011, σελ 102.

[14]

ειδημοσύνης μία διαφορά δηλαδή σοφίας. Η γνώση των πραγμάτων και των όντων

που αποτελεί κανόνα και ρυθμίζει την ζωή μέσα στο σπήλαιο, και όπου η αντίληψη

για τα πράγματα είναι ελλιπής, βρίσκεται σε κατώτερο επίπεδο από την γνώση

δηλαδή την σοφία εκτός του σπηλαίου Ότι αποτελεί κανόνα εντός του σπηλαίου δεν

ισχύει έξω από αυτό όπου η ύπαρξη των όντων αναζητείται δια μέσου των ιδεών. Η

σωστή γνώση και ειδημοσύνη που αποκτάται υπό το φως των ιδεών έξω από το

σπήλαιο ονομάζεται φιλοσοφία που σημαίνει ακριβώς την ορθή γνώση. Το είδος της

φιλοσοφίας που έχει σαν αφετηρία την σκέψη του Πλάτωνα και αφορά τον

διαχωρισμό μεταξύ του υπεραισθητού κόσμου και του κόσμου που

αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις, είναι αυτό που αργότερα ονομάστηκε

μεταφυσική. Σύμφωνα με την μεταφυσική πραγματικός θεωρείται ο κόσμος που

αντιλαμβανόμαστε και προσεγγίζουμε μέσω των ιδεών ενώ ότι υποπίπτει απλά στην

αντίληψη των αισθήσεων μας θεωρείται μία αναπαράσταση του πραγματικού. Η

έννοια της μεταφυσικής έτσι όπως σε γενικές γραμμές περιγράφηκε, εμφανίζεται

στην διήγηση της αλληγορίας. Όταν ο Πλάτων υποστηρίζει ότι η προσήλωση και η

προσαρμογή του βλέμματος προς τις ιδέες θα δώσει μία σαφέστερη και αληθινότερη

εικόνα των πραγμάτων από αυτή που παρουσιάζεται στις σκιές, οδηγεί τον άνθρωπο

πέρα από αυτό που μπορεί να προσεγγίσει με την βοήθεια των αισθήσεων. Τον οδηγεί

στο υπεραισθητό που προσεγγίζεται με τον νου και καταλήγει στην ιδέα υπεράνω

όλων των άλλων ιδεών στην ύψιστη ιδέα που αποτελεί την αιτία της σύστασης και

της αληθινής προέλευσης της ύπαρξης των όντων. Αυτή η ύψιστη ιδέα η ιδέα όλων

των ιδεών, η αιτία της εμφάνισης όλων των όντων δηλαδή το αγαθόν, αφορά αυτό

που αποκαλείται από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη το θείον. Επομένως αν

δεχθούμε ότι η ύπαρξη των όντων δηλαδή το Είναι (Dasein) οφείλει την υπόστασή

της στις ιδέες και γίνεται αντιληπτή με τον νου, ο στοχασμός πάνω στην ύπαρξη

γίνεται μεταφυσικός και η μεταφυσική ερμηνεύοντας τα όντα με αυτόν τον τρόπο

γίνεται θεολογία. Τι εννοούμε όμως εδώ όταν μιλάμε για θεολογία; Εδώ υποστηρίζει

ο Heidegger με τον όρο θεολογία εννοούμε εκείνη την ερμηνεία των πραγμάτων

δυνάμει της οποίας αιτία όλων των όντων είναι ο θεός. Η μετατόπιση της ύπαρξης

μέσα σε τούτη την αιτία που περιέχει μέσα της την ύπαρξη και την παρουσιάζει να

αναδύεται εξ΄ εαυτής, οδηγεί στην πρώτη αρχή δηλαδή στο υπέρτατο ον των όντων.

Αυτός ο τρόπος σκέψης του Πλάτωνα όπου κεντρικό ρόλο για την αντίληψη των

πραγμάτων και των όντων παίζει ο νους του ανθρώπου και αποτελεί την έναρξη

[15]

αυτού που ονομάστηκε μεταφυσική στην νεωτερική σκέψη, συμβάλει στην

μετατόπιση της θέση του ανθρώπου σε μία κεντρική θέση μεταξύ των όντων ακόμη

και αν δεν θεωρείται το ανώτατο ον. Η μελέτη αυτής της κοπιώδους προσπάθεια του

ανθρώπου να φθάσει στα όρια της την κατανόηση της βαθύτερης ουσίας των όντων,

ορίζει τον ανθρωπισμό. Ο άνθρωπος ως έλλογο ον (animal rationale) έχοντας μεταξύ

των όντων την ικανότητα να αντιλαμβάνεται τις ιδέες επομένως να είναι σε θέση να

προσεγγίσει την αλήθεια της ύπαρξης των όντων, στην περιοχή αυτού του

μεταφυσικού συστήματος, κατέχει το προνόμιο αυτός μόνο, από τα όντα να δύναται

να αναπτύξει και να βελτιώσει μία σειρά από ιδιότητες και να απελευθερώσει

δυνατότητες, με τις οποίες μπορεί να δοθούν απαντήσεις σε κρίσιμα φιλοσοφικά

ερωτήματα σχετικά με την προέλευση του, τον προορισμό, το νόημα και την ουσία

της ζωής. Αυτό μπορεί να συμβεί είτε με την διαμόρφωση ηθικής συμπεριφοράς, είτε

αναπτύσσοντας τον λόγο του, είτε με την καλλιέργεια της προσωπικότητας του

δηλαδή ιδιότητες που δίνουν στον ανθρώπινο νου και την διάνοια, τις απαραίτητες

δυνατότητες ώστε μελετώντας την ύπαρξη του ανθρώπου κάθε φορά σφαιρικά να τον

οδηγεί στην καλύτερη και ευρύτερη κατανόηση και γνώση τόσο του εαυτού του ως

άτομο όσο και των γύρω του, είτε πρόκειται για μία ομάδα είτε για έναν λαό είτε για

ολόκληρη την ανθρωπότητα. Ο στόχος, πάντοτε παραμένει η όσο το δυνατόν

εγγύτερη προσέγγιση στην ύψιστη ιδέα και η με βάση αυτήν αποκάλυψη της ουσίας

του ανθρώπινου όντος σε όλο της το εύρος.

Ο Heidegger επίσης υποστηρίζει 18

πως η αλλαγή της ουσίας της αλήθειας σαν

συνέπεια της μεταφυσικής που υπονοείται στην αλληγορία, δεν είναι κάτι που αφορά

το παρελθόν ούτε κάτι που έχει μόνο ιστορικό ενδιαφέρον. Αντίθετα θεωρεί ότι είναι

όπως λέει ένα ιστορικό παρόν, δηλαδή μία θεμελιώδης πραγματικότητα που έχει

εγκαθιδρυθεί προ πολλού και καθορίζει όλη την ιστορική πορεία του δυτικού

ανθρώπου. Δηλαδή όλα τα γεγονότα, ότι συμβαίνει στον κόσμο, όσον αφορά την

αλήθεια ή το ψεύδος, δεν εξαρτάται από τον άνθρωπο αποκλειστικά, αλλά από την

ουσία της αλήθειας και τα όρια που αυτή έχει καθορίσει σύμφωνα με αυτήν την

αλλαγή της ουσίας της. Η αλληγορία του σπηλαίου μας κατευθύνει και μας δείχνει

καθαρά, ότι στην δυτική σκέψη, ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται το νόημα της ουσίας,

18

Πρβλ, Τζωρτζόπουλος Δ. Heidegger M. Περί πολιτικής περί αλήθειας περί τεχνικής , Εκδ. Ηριδανός Αθήνα,2011, σελ110-111

[16]

σαν ορθότητα της παράστασης και αφενός μεν αντιλαμβάνεται και ερμηνεύει τα όντα

με ιδέες και αφετέρου οι αξίες αποτελούν τον τρόπο που χρησιμοποιεί για την

εκτίμηση και αποτίμηση της πραγματικότητας που βιώνει. Αυτό ανεξάρτητα από το

ποιες ιδέες και ποιες αξίες είναι αποδεκτές ηθικά ή κοινωνικά.

Αν επανέλθουμε στην πρωταρχική έννοια της αλήθειας ως εκκάλυψη, αυτή

προϋπήρχε της Πλατωνικής σκέψης και όπως αναφέρθηκε, θεωρείται θεμελιώδες

χαρακτηριστικό των όντων. Η αλήθεια όμως όπως την εννοεί ο Πλάτων καθορίζεται

και ταυτόχρονα περιορίζεται από τις δυνατότητες την ανθρώπινης διάνοιας δηλαδή

από την αντίληψη την σκέψη, την απόφανση. Αν παρακολουθήσουμε αυτόν τον

ορισμό της αλήθειας θεμελιώνοντάς την στον λόγο, στο πνεύμα στον νού και στην

σκέψη τότε αυτή η αρχική έννοια της ουσίας της αλήθειας ως εκκάλυψης

εγκαταλείπεται. Καμία απόπειρα θεμελίωσης της ουσίας της εκκάλυψης στο Λόγο,

στο πνεύμα, στη σκέψη ή σε οποιαδήποτε υποκειμενικότητα δεν μπορεί να φωτίσει

επαρκώς και να σώσει αυτήν την ουσία. Αυτή η αρχική ουσία της αλήθειας δεν έχει

διερευνηθεί επαρκώς υποστηρίζει ο Heidegger. Πάντα αυτό που εξηγείται, είναι όχι

το όλον αυτής της ακατανόητης ουσίας, αλλά κάποια ουσιώδης συνέπειά της.

Επομένως σύμφωνα με τον Heidegger η μελέτη της πρωταρχικής έννοιας της

αλήθειας και η ανεξαρτησία της ή μη από την ανθρώπινη διανόηση και την ιδέα

αποτελεί μία γοητευτική πρόκληση για τους διανοητές του παρόντος και του

μέλλοντος.

Ολοκληρώνοντας o Heidegger 19

υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει επιλογή στην

ερώτηση αν θα πρέπει η αλήθεια να παραμείνει μια απλή αλήθεια που προέρχεται

από το παρελθόν ή να καταλήξει στην ιστορία ως ιστορικό δεδομένο. Πιστεύει ότι

δεν υπάρχει επιλογή αν θεωρήσουμε ότι δεν έχουμε παραιτηθεί από την προσπάθεια

ώστε η αφύπνιση της ουσίας του ανθρώπου, να αποτελέσει θεμελιώδες φιλοσοφικό

ζητούμενο. Δεν έχουμε άλλη επιλογή αν αναλογιστούμε ότι είναι τόση η

παραγνώριση και η παρερμηνεία της ουσίας του ανθρώπου, ώστε έχει οδηγήσει στην

πεποίθηση ότι η μοίρα της ανθρωπότητας καθορίζεται από παράγοντες όπως πχ οι

19

Πρβλ, Heidegger M. THE ESSENCE OF TRUTH On Plato's Cave Allegory and Theaetetus Translated by Ted Sadler, First published by Continuum, 2002, σελ. 88-89

[17]

διακυμάνσεις της παγκόσμιας οικονομίας. Επίσης δεν έχουμε άλλη επιλογή,

οδηγούμενοι από την ιστορική εξέλιξη και τις συνέπειές της. Τόσο οι μεταγενέστεροι

και σύγχρονοι διανοητές όσο και ο Πλάτων, υποστηρίζουν την αναμφισβήτητη

πραγματικότητα, ότι η πραγματική ουσία της αλήθειας προέρχεται μεν από το

παρελθόν αλλά δεν ανήκει στην ιστορία. Αν όμως ο άνθρωπος παραμείνει

αποφασισμένος να διατηρήσει τον εαυτό του στην ύπαρξή, τότε η αλήθεια μπορεί

και πρέπει να γίνει ιστορία μεν την έννοια ότι συνέβη και επιτέλεσε τον σκοπό της .

Αυτό σημαίνει ότι στο βαθμό που επιθυμεί να κρατήσει την εμφάνιση της ύπαρξής

του σαν τέτοια, και να διατηρηθεί σε αυτήν την ύπαρξη, πρέπει να αντιληφθεί ότι όλα

τα όντα δεν είναι απαραίτητα ίδια, ότι κάθε ον έχει τα δικά του χαρακτηριστικά την

δική του καταγωγή την δική του θέση του στον κόσμο και ότι χωρίς υπόβαθρο

καταγωγή και θέση, δεν έχει υπόσταση που σημαίνει τότε ότι κα η ύπαρξη του

ανθρώπου, συνθλίβεται ανάμεσα στην ανομία και στην ισοπέδωση. Αν θέλουμε

όμως να κατανοήσουμε τα όντα και παράλληλα είμαστε αποφασισμένοι να μείνουμε

έξω και υπεράνω από αυτήν την κατανόηση, τότε η αλήθεια; πρέπει να συμβεί.

Πρέπει δηλαδή να ξανασυμβεί αυτό που συνέβη ήδη μία φορά και φωτίζει την

προέλευση της ύπαρξής μας δεδομένου ότι δεν αφορά μόνο τα μεμονωμένα άτομα,

αλλά την συνολική πορεία της ιστορία, δηλαδή έχει διάρκεια στον χρόνο. Αν

μπορούσε να υπάρξει η αλήθεια σαν συμβάν, ακόμη και ως μακρινή πιθανότητα, τότε

θα αποτελούσε το μοναδικό καταφύγιο που θα μπορούσαμε να αναζητήσουμε. Αυτός

υποστηρίζει ο Heidegger, είναι ο μοναδικός τρόπος να διατηρήσουμε τον εαυτό μας

μέσα στην δική μας ύπαρξη (Dasein).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Πλάτωνος, Πολιτεία,(ΤόμοςΒ’) Μετάφρ. Γρυπάρης Ι. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος

Αθήνα

Drew_A._Hyland,_John_Panteleimon_Manoussakis, Heidegger and the Greeks,

Gregory Fried, Back to the Cave 2006,Indiana University Press.

Heidegger M. THE ESSENCE OF TRUTH On Plato's Cave Allegory and

Theaetetus Translated by Ted Sadler First published by Continuum 2002.

[18]

Heidegger M.Basic Concepts of Ancient Philosophy, Translated by Rojcewicz,

Indiana University Press Bloomington and Indianapolis.

Heidegger, M. Η προέλευση του έργου τέχνης μετάφραση Γ. Τζαβάρας,, Αθήνα,

Δωδώνη.

Heidegger M. Περί πολιτικής περί αλήθειας περί τεχνικής , Μετάφρ. Δημήτρης

Τζωρτζόπουλος,Αθήνα,Εκδ. Ηριδανόs.

Heidegger M, Εισαγωγή στη Μεταφυσική μετάφραση Χρήστος Μαλεβίτσης,

Αθήνα, Εκδ. Δωδώνη 1973 Εισαγωγή.

Hubert L. Dreyfus, Mark A. Wrathall A Companion to Heidegger,2005, Blackwell

Publishing Ltd, Heidegger and the Greeks CAROL J. WHITE.

Overgaard Søren ,Heidegger’s Concept of Truth Revisited, Sats - Nordic Journal

of Philosophy, Vol. 3, No. 2 © Philosophia Press 2002.

Wrathall M., Heidegger on Plato, Truth, and Unconcealment: The 1931–32

Lecture on The Essence of Truth, Brigham Young University.