1

Υδρομετεωρολογικές Καταστροφές

Κων/νος Καλέμης

Θέμα: Κύματα καύσωνα. Ο ρόλος της κλιματικής αλλαγής. Ηπερίπτωση του ισχυρού κύματος καύσωνα τον Αύγουστο 2003στην Ευρώπη.

Τα κύματα καύσωνα είναι ακραία καιρικά φαινόμενα, πουεπηρεάζουν πολύ έντονα τις ανθρώπινες δραστηριότητες σεμεγάλη χωρική κλίμακα, ενώ η διάρκειά τους είναι μικρή,της τάξης μερικών ημερών ή και εβδομάδων.Στην εργασία σας θα πρέπει να αναπτύξετε τα παρακάτωθέματα:

1. Περιγραφή των χαρακτηριστικών των κυμάτων καύσωνατόσο από μετεωρολογική όσο και από βιομετεωρολογικήάποψη.

2. Επιπτώσεις των κυμάτων καύσωνα στην υγεία τωνανθρώπων, στην κατανάλωση ενέργειας και γενικότεραστην οικονομία.

3. Μέτρα μετριασμού των επιπτώσεων των κυμάτων καύσωνα,ιδιαίτερα σε αστικές περιοχές.

4. Συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης (Early WarningSystems) των κυμάτων καύσωνα.

5. Ο ρόλος της κλιματικής αλλαγής στη διαμόρφωση τηςδιάρκειας και έντασης των κυμάτων καύσωνα.

6. Η περίπτωση του ισχυρού κύματος καύσωνα που έπληξετην Ευρώπη τον Αύγουστο 2003. Χωροχρονική κατανομήτων κοινωνικο-οικονομικών επιπτώσεων.

Απάντηση

2

1. Εισαγωγή – Ερμηνεία βασικών όρων

Ο καύσωνας είναι παρατεταμένη περίοδος πολύ ζεστού

καιρού, και συνήθως συνοδεύεται από υψηλή υγρασία,

ιδιαίτερα στις περιοχές με ωκεάνιο κλίμα. Ο καύσωνας έχει

ποικίλους ορισμούς και ο ορισμός του διαφοροποιείται

ανάλογα με την περιοχή και το κλίμα της και είναι σε

σχέση με τις φυσιολογικές για την εποχή επίπεδα.

Θερμοκρασίες που σε θερμά κλίματα θεωρούνται φυσιολογικές

μπορεί να θεωρηθούν καύσωνας σε ψυχρότερες περιοχές εάν

δεν είναι φυσιολογικές σε σχέση με τα κλιματικά μοτίβα

της περιοχής. Στη χώρα μας, σύμφωνα με την ελληνική

μετεωρολογική υπηρεσία, καύσωνας υπάρχει όταν η

θερμοκρασία φτάνει ή ξεπερνάει τους 39°C, η ελάχιστη

είναι πάνω από 26°C, το θερμοκρασιακό εύρος είναι μικρός

και οι άνεμοι ασθενείς και οι υψηλές θερμοκρασίες

υπάρχουν για τουλάχιστον 3 μέρες σε ευρεία γεωγραφική

έκταση. Ο όρος χρησιμοποιείται τόσο σε συχνές εναλλαγές

του καιρού όσο και σε μεγάλα κύματα ζέστης που μπορεί να

συμβαίνουν μία φορά τον αιώνα. Έντονοι καύσωνες έχουν

προκαλέσει καταστροφικές ζημιές στις σοδειές, χιλιάδες

θανάτους από υπερθερμία και γενικευμένη χρήση ενέργειας

εξαιτίας της αυξημένης χρήσης κλιματιστικών. Ο καύσωνας

θεωρείται ακραίο καιρικό φαινόμενο και επικίνδυνος επειδή

η θερμότητα και το φως του Ήλιου μπορούν να υπερθερμάνουν

το ανθρώπινο σώμα.

3

2. Περιγραφή των χαρακτηριστικών των κυμάτων καύσωνα

τόσο από μετεωρολογική όσο και από βιομετεωρολογική

άποψη.

Η EuroHEAT καθόρισε σαν κύμα καύσωνα την περίοδο κατά

την οποία η μέγιστη εμφανής και η μίνιμουμ θερμοκρασία

είναι πάνω από την 90η ποσοστιαία μηνιαία κατανομή (της

θερμοκρασίας) για τουλάχιστο δύο ημέρες. Τα κύματα

καύσωνα, σύμφωνα με την επιτροπή της Ε.Ε., που

χαρακτηρίζονται από παρατεταμένη διάρκεια και υψηλή

ένταση έχουν και την υψηλότερη επίδραση στην θνησιμότητα.

Σε εννέα Ευρωπαϊκές πόλεις που αναλύθηκαν από την

EuroHEAT (Αθήνα, Βαρκελώνη, Λονδίνο, Μιλάνο, Μόναχο,

Παρίσι, Ρώμη και Βαλένθια) η εκτιμωμένη αύξηση στη

θνησιμότητα κατά την διάρκεια του καύσωνα ποίκιλε από το

7,6% έως το 33,6%. Η επίδραση στη θνησιμότητα του καύσωνα

που είχε μεγαλύτερη διάρκεια (για παράδειγμα περισσότερες

από 4 ημέρες) ήταν 1,5 έως 5 φορές υψηλότερη, σε σύγκριση

με το κύμα καύσωνα που διαρκούσε λιγότερες ημέρες.

Σύμφωνα με σημαντικές ενδείξεις της EuroHEAT, οι

επιδράσεις του κύματος καύσωνα στην θνησιμότητα είναι

μεγαλύτερες όταν τα επίπεδα του όζοντος ή των PM10

(σωματίδια ≤ 10μm σε διάμετρο) είναι υψηλά. Οι επιδράσεις

αυτές είναι εντονότερες ιδιαίτερα ανάμεσα στους

ηλικιωμένους (ηλικίες 75‐84 ετών). Για το λόγο αυτό

πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ρύπανση της ατμόσφαιρας και

η μείωση της έκθεσης των ατόμων στα PM10 και στο όζον

4

κατά την διάρκεια των ζεστών ημερών για την αντιμετώπιση

της θνησιμότητας.

3. Επιπτώσεις των κυμάτων καύσωνα στην υγεία των

ανθρώπων, στην κατανάλωση ενέργειας και γενικότερα

στην οικονομία.

Κατά την περίοδο που μελετάται στην παρούσα έκθεση

(έτος 2003), οι καύσωνες ήταν οι πιο σημαντικοί κίνδυνοι

προκαλώντας μεγάλο αριθμό ανθρώπινων θυμάτων. Συνολικά,

περισσότεροι από 70.000 διαδοχικοί θάνατοι αναφέρθηκαν

στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του καυτού καλοκαιριού του

2003. Οι καύσωνες των καλοκαιριών του 2006 και του 2007,

σε συνδυασμό, επέφεραν πάνω από περίπου 3000 διαδοχικούς

θανάτους, ενώ κατά την περίοδο 1998 ‐ 2012 στοίχισαν τη

ζωή σε περίπου 1900 άτομα. Το Βέλγιο, η Γαλλία και οι

Κάτω Χώρες επηρεάστηκαν περισσότερο όσον αφορά στους

θανάτους, ενώ πολλά ρεκόρ θερμοκρασιών καταρρίφτηκαν. Το

κύμα καύσωνα του 2007 έπληξε μεγάλο τμήμα της νότιας

Ευρώπης και των Βαλκανίων καθώς και την Τουρκία. Κατά το

τέλος του Ιουνίου, οι θερμοκρασίες στην Ελλάδα υπερέβησαν

τους 40° C για επτά συνεχόμενες ημέρες. Από 21 έως 25

Ιουλίου, τα περισσότερα μέρη της Ελλάδα, η Ιταλία, η

Βουλγαρία, η Ρουμανία και η Σερβία είχαν υψηλές

θερμοκρασίες άνω των 45° C. Στις αρχές του Αυγούστου, οι

ακραίες θερμοκρασίες άγγιξαν και την Κροατία.

5

Τα κύματα καύσωνα επηρεάζουν και την ανθρώπινη

υγεία. Μερικοί άνθρωποι είναι λιγότερο ικανοί να

αντιμετωπίσουν τη θερμοπληξία από ότι άλλοι. Σε όλη την

Ευρώπη, η επίδραση της θερμότητας στην υγεία ποικίλλει

ανάλογα με τη στέγαση και τις κοινωνικοοικονομικές

συνθήκες. Οι αστικές περιοχές πλήττονται ιδιαίτερα από τα

κύματα καύσωνα εξαιτίας της αύξησης του αριθμού των

πληθυσμών και της πυκνότητάς τους.

Εκτός όμως, από τις επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία,

οι ακραίες καιρικές θερμοκρασίες έχουν σοβαρές επιπτώσεις

και στους οικονομικούς κλάδους, όπως τη γεωργία, τη

δασοκομία και τον τουρισμό. Το καυτό καλοκαίρι του 2003

στην Ευρώπη, για παράδειγμα, έχει υπολογιστεί ότι κόστισε

στην καλλιέργεια, στην κτηνοτροφία και στη δασοκομία 10

δις ευρώ οικονομικές απώλειες από τις συνδυασμένες

επιπτώσεις της ξηρασίας, της θερμότητας και της

πυρκαγιάς.

Οι ακραίες θερμοκρασίες αποτελούν αναπόσπαστο μέρος

της κανονικής ετήσιας μεταβλητότητας της θερμοκρασίας,

6

αλλά η συχνότητα και η ένταση των περιστατικών έχει

αυξηθεί.

Οι υψηλές ακραίες θερμοκρασίες έχουν γίνει πιο

συχνές, ενώ οι χαμηλές ακραίες θερμοκρασίες έχουν γίνει

λιγότερες. Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να συνεχίσει

ανεβάζοντας τη συχνότητα και την ένταση των κυμάτων

καύσωνα, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε σημαντικές

συνέπειες για την ανθρώπινη υγεία. Η θνησιμότητα έχει

υπολογιστεί ότι θα αυξηθεί κατά 1‐4% για κάθε 1 ° C που

7

υπερβαίνει σε ένα συγκεκριμένο τόπο το όριο της

θερμοκρασίας.

Η EuroHEAT επισημαίνει ότι οι θάνατοι που συνδέονται

με τα κύματα καύσωνα αναμένεται να αυξηθούν, καθώς

αναμένεται αύξηση στην συχνότητα, την ένταση και την

διάρκεια των ζεστών ημερών λόγω των γνωστών κλιματικών

αλλαγών. Για παράδειγμα το 2030, και σύμφωνα με το

σενάριο της υψηλής εκπομπής CO2 στην ατμόσφαιρα,

περισσότεροι από 400 θάνατοι το χρόνο θα αποδίδονται σε

αυτό το φαινόμενο στην Αθήνα, την Βουδαπέστη, το Παρίσι

και την Ρώμη.

Η μέση διάρκεια ενός καλοκαιρινού κύματος καύσωνα

στη Δυτική Ευρώπη διπλασιάστηκε κατά την περίοδο 1880 ‐

2005 και η συχνότητα των θερμών ημερών σχεδόν

τριπλασιάστηκε. Ο αριθμός των θερμών περιστατικών έχει

αυξηθεί δύο φορές τόσο γρήγορα κατά τα τελευταία 25

χρόνια. Σύμφωνα με το σενάρια ENSEMBLES RCM για την

περίοδο 2071‐2100, ο αριθμός των ημερών με φαινομενικές

θερμοκρασίες άνω των 40,7 ° C (δείκτης θερμότητας) θα

διπλασιαστεί στα περισσότερα μέρη της νότιας Ευρώπης.

8

Σήμερα, τα κύματα καύσωνα και οι ισχυρές καταιγίδες

εμφανίζονται τουλάχιστον τέσσερις φορές πιο συχνά από

ό,τι πριν αρχίσει η ρύπανση με διοξείδιο του άνθρακα να

ωθεί τους δείκτες των θερμομέτρων πιο ψηλά. Η παγκόσμια

μέση θερμοκρασία είναι πλέον 0,85 βαθμούς Κελσίου πάνω

από τα επίπεδα της προ- βιομηχανικής περιόδου. Επιπλέον,

η άνοδος της θερμοκρασίας και αύξηση της βροχόπτωσης

κοστίζουν. Αποδείχθηκε από τα στοιχεία τα οποία

δημοσιοποίησε στις 21 του περασμένου μήνα το Υπουργείο

Ενέργειας των ΗΠΑ, λέγοντας ότι οι ακραίες καιρικές

συνθήκες κοστίζουν στην αμερικανική οικονομία έως και 33

δισ. δολάρια το χρόνο.

Οι προοπτικές είναι δυσοίωνες και τα νούμερα αυτά θα

είναι πιο επίφοβα καθώς ο πλανήτης θα συνεχίσει να

θερμαίνεται, μιας και η αλλαγή του κλίματος μπορεί να μην

είναι ούτε ομαλή ούτε σταδιακή, υποστηρίζει η καινούργια

μελέτη. Σε άνοδο της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κατά

9

2 βαθμούς Κελσίου, πάντα σε σχέση με την προ-βιομηχανική

περίοδο – στόχο, που έχει θέσει η Διακυβερνητική Επιτροπή

του ΟΗΕ για το Κλίμα – οι ημέρες με καύσωνα μπορεί να

είναι δυο φορές πιο πιθανές από ό,τι σε άνοδο της

θερμοκρασίας κατά 1,5 βαθμούς. Αν η άνοδος είναι

μεγαλύτερη των 2 βαθμών τότε η συχνότητα των ημερών με

καύσωνα μπορεί να είναι πενταπλάσια της σημερινής.

Παράλληλα, η «ευθύνη» του φαινομένου του θερμοκηπίου στις

έντονες βροχοπτώσεις μπορεί να αυξηθεί από το 18%,

σήμερα, στο 40% αν η θερμοκρασία ανέλθει κατά 2 βαθμούς

Κελσίου.

Βασικές συνέπειες στην υγεία, ως αποτέλεσμα των

φαινομένων καύσωνα, θεωρούνται:

Θερμικό στρες, θερμοπληξίες, κυρίως στα αστικά

κέντρα.

Καρδιαγγειακά επεισόδια και αναπνευστικά νοσήματα.

Αύξηση κυρίως στα άτομα υψηλού κινδύνου, εξαιτίας

των υψηλών θερμοκρασιών σε συνδυασμό με τη ρύπανση

των αστικών κέντρων.

Μεταδοτικές νόσοι. Αναμένεται έξαρση καθώς η

θερμοκρασία επιδρά στους ρυθμούς ανάπτυξης των

παθογόνων οργανισμών και στον πολλαπλασιασμό τους

εντός των ξενιστών (εντόμων και τρωκτικών). Έτσι η

ελονοσία, η εγκεφαλίτιδα από τσιμπούρια, ο δάγκειος

πυρετός, η σχιστοσομίαση, η λεϊσμανίαση, η

εχινοκοκκίαση, η νόσος Lyme και οι ιοί hanta

10

αναμένεται να εξαπλωθούν ακόμη και στον ανεπτυγμένο

κόσμο.

Ζωονόσοι, όπως ο καταρροϊκός πυρετός των προβάτων,

αναμένεται να εμφανίσουν εξάπλωση.

Χολέρα. Εξάρσεις που θα οφείλονται στην αύξηση της

θερμοκρασίας των ωκεάνιων υδάτων, η οποία αναμένεται

να οδηγήσει σε αύξηση της βιομάζας του πλαγκτού, που

με τη σειρά της θα παράσχει τροφή στο βακτήριο

Vibrio cholerae που κρύβεται πίσω από τη νόσο.

Υποσιτισμός εξαιτίας της έλλειψης τροφής που θα

σημάνει η αλλαγή του κλίματος. Τα ακραία καιρικά

φαινόμενα αναμένεται να καταστρέφουν τις σοδειές. Η

αύξηση της θερμοκρασίας των θαλασσών θα επιφέρει

σημαντικό πλήγμα στη θαλάσσια πανίδα από την οποία

τρέφονται δισεκατομμύρια άνθρωποι.

Διαρροϊκές ασθένειες και θάνατοι εξαιτίας της

έλλειψης νερού η οποία θα οφείλεται στην ξηρασία,

στην επιμόλυνση των υδάτων λόγω των πλημμυρών και

στην αύξηση της αλατότητας του υδροφόρου ορίζοντα

στις παράκτιες περιοχές.

Τραυματισμοί και θάνατοι εξαιτίας φυσικών

καταστροφών.

Ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη μετά την

εμφάνιση φυσικών καταστροφών.

11

Τραυματισμοί, θάνατοι και εξάπλωση λοιμωδών νόσων

εξαιτίας μαζικών μεταναστεύσων. Οι μαζικές

μετακινήσεις πληθυσμών αναμένεται να οδηγήσουν σε

σοβαρά προβλήματα υγείας, τόσο άμεσα, εξαιτίας της

ίδιας της εξοντωτικής διαδικασίας μετανάστευσης, όσο

και έμμεσα, εξαιτίας πιθανών πολέμων που θα

ξεσπάσουν. Παράλληλα η αθρόα προσέλευση μεταναστών

σε άλλες χώρες εγκυμονεί τον κίνδυνο εξάπλωσης

μεταδοτικών νόσων.

European Heat Wave (2003)

4. Μέτρα μετριασμού των επιπτώσεων των κυμάτων καύσωνα,

ιδιαίτερα σε αστικές περιοχές.

12

Τι πρέπει να κάνουμε λοιπόν μπροστά σε αυτή την

κατάσταση που ολοένα μας πλησιάζει; Σύμφωνα με τον

καθηγητή Μοντγκόμερι: «Πρέπει εδώ και τώρα να ακολουθηθούν

επιθετικές προσεγγίσεις για να μπει “φρένο” στην καταστροφή. Πρέπει εδώ

και τώρα να σταματήσουμε να έχουμε τόσο ενεργοβόρες επιχειρήσεις, να

χτίζουμε με τον ίδιο τρόπο τις πόλεις μας. Πρέπει να αναγεννηθούμε από τις

στάχτες μας, να ζήσουμε διαφορετικά. Και αυτό πρέπει να το καταλάβουν

πρώτα τα μεγάλα κράτη που δεν κάνουν πίσω στον βωμό της ανάπτυξης αλλά

και οι ίδιοι οι πολίτες. Ανάπτυξη μπορεί να υπάρξει, αλλά με πιο φιλικό προς

τον πλανήτη τρόπο».

Μάλιστα το μήνυμα του καθηγητή προς όλους είναι ότι δεν

είναι ανάγκη να κοιτάξουμε μόνο το γκρίζο μέλλον μας για

να αναλάβουμε δράση αφού η ποιότητα ζωής μας είναι ήδη

πολύ φτωχότερη απ’ ό,τι στο παρελθόν: «Ακόμη και αν

θεωρήσουμε ότι τα σενάρια για την κλιματική αλλαγή είναι τραβηγμένα, τα

γεγονότα μιλούν από μόνα τους: ήδη αποψιλώνουμε τα δάση, ήδη

υπεραλιεύουμε, ήδη χάνουμε πολλά είδη ζώων και φυτών και σαν να μην

έφθαναν αυτά ρυπαίνουμε ό,τι έχει απομείνει. Ο πλανήτης βρίσκεται λοιπόν

ήδη σε πολύ δυσχερή θέση, ακόμη και αν τα πράγματα δεν γίνουν χειρότερα

από την κλιματική αλλαγή. Και αν κάνουμε κάτι τώρα για να διευκολύνουμε

τη θέση του, διευκολύνουμε και τη δική μας».

13

Στην παρούσα φάση βρίσκεται σε εξέλιξη σχετική

μελέτη, η οποία καταγράφει τους κινδύνους που εγκυμονεί η

κλιματική αλλαγή στην ανθρώπινη υγεία. Μια από τις λύσεις

που φαίνεται να κερδίζουν έδαφος, βάσει των έως τώρα

αποτελεσμάτων, είναι οι εγκαταστάσεις έγκαιρης

προειδοποίησης, οι οποίες ενημερώνουν άμεσα τους

ανθρώπους όταν οι θερμοκρασίες ανεβαίνουν επικίνδυνα

προκειμένου αυτοί να μεταφέρονται άμεσα σε

κλιματιζόμενους χώρους. Σε ορισμένες περιοχές του

πλανήτη, μάλιστα, δεν αποκλείεται η μέση θερμοκρασία να

ανέβει τόσο πολύ, που θα είναι πλέον αδύνατο να

κατοικούνται. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας τονίζει ότι

είναι επιτακτική η ανάγκη λήψης άμεσων μέτρων.

Στα χρόνια που έρχονται ο παγκόσμιος πληθυσμός θα

«φλέγεται» ολοένα και περισσότερο λόγω των αλλεπάλληλων

κυμάτων καύσωνα.

Οι προβλέψεις, ακόμη και οι μετριοπαθείς, κάνουν

λόγο για ανυπολόγιστες βλάβες στην υγεία του παγκόσμιου

πληθυσμού από την υπερθέρμανση της Γης. Μαζικές

μεταναστεύσεις, έλλειψη νερού και τροφής, εξάπλωση

μολυσματικών νόσων, θάνατοι λόγω καυσώνων και πλημμυρών

14

είναι μόνο μερικές από τις σκηνές που θα παιχτούν

«προσεχώς» στο… έργο της παγκόσμιας ζωής – αν δεν

παίζονται ήδη.

Μια έκθεση που δημοσιεύθηκε το 2009 στην ιατρική

επιθεώρηση «The Lancet» (και αναφερόμαστε σε αυτήν την

έκθεση καθώς αποτελεί την πιο επίσημη συγκεντρωτική

επιστημονική δουλειά που έχει γίνει ως σήμερα σχετικά με

την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στην υγεία του

παγκόσμιου πληθυσμού) και η οποία διεξήχθη από μεγάλη

ομάδα ειδικών του University College του Λονδίνου δίνει

και μόνο από τον πρόλογό της το στίγμα: «Η κλιματική αλλαγή

αποτελεί την μεγαλύτερη απειλή για την παγκόσμια υγεία κατά τον 21ο

αιώνα».

Το σημαντικότερο όμως ζήτημα, σύμφωνα με τον

καθηγητή Μοντγκόμερι, είναι ότι η καταστροφή του πλανήτη

δεν επίκειται αλλά αποτελεί ήδη γεγονός. «Η αύξηση των

επεισοδίων καύσωνα αλλά και των πλημμυρών που προβλέπαμε στην έκθεση

του Lancet με την επακόλουθη μείωση των πηγών τροφής και την αύξηση των

τιμών των τροφίμων έχουν καταγραφεί πρόσφατα σε διαφορετικά σημεία

του πλανήτη. Έχουμε ήδη ζήσει μεγάλες πλημμύρες στο Βιετνάμ και στην

Ταϊλάνδη, έχουμε ήδη βιώσει ένα τεράστιο κύμα καύσωνα στη Βόρεια

Ευρώπη και στη Ρωσία, έχουμε ήδη δει τις τιμές των σιτηρών να ανεβαίνουν.

Είναι τρομακτικό ότι όσα προβλέπαμε πριν από τρία χρόνια στην έκθεση ότι

θα συμβούν ως το τέλος του αιώνα, έχουν – ως κάποιον βαθμό – συμβεί».

Πολλοί βέβαια λένε – και οι ίδιοι οι συγγραφείς της

έκθεσης στο Lancet τονίζουν – ότι οι λιγότερο

προνομιούχοι αυτού του κόσμου, οι φτωχοί, θα πληρώσουν το

μεγαλύτερο τίμημα της καταστροφής που προκαλούν στον

15

πλανήτη οι πλούσιοι. Ο καθηγητής Μοντγκόμερι απαντά ότι

«πράγματι το πλήγμα είναι μεγαλύτερο – και αναμένεται να

γίνει ακόμη πιο μεγάλο – αρχικώς σε χώρες της Αφρικής και

της Ασίας επειδή δεν διαθέτουν τις κατάλληλες υποδομές

για να αντιμετωπίσουν τη… λαίλαπα της κλιματικής αλλαγής.

Ωστόσο οι κλιματικές αλλαγές δεν κάνουν διακρίσεις.

Σύμφωνα με τα μετριοπαθή σενάρια η μέση παγκόσμια

θερμοκρασία αναμένεται να αυξηθεί ως το τέλος του αιώνα

κατά 3 - 4 βαθμούς Κελσίου – αυτή είναι όμως μια μέση

πρόβλεψη και είναι φυσικό να υπάρχουν διακυμάνσεις στη

θερμοκρασία, κάποιες ημέρες αυτή μπορεί να είναι ακόμη

και 10 βαθμούς υψηλότερη σε σύγκριση με σήμερα. Και στον

αναπτυγμένο κόσμο, οι υποδομές – οι δρόμοι, τα

σιδηροδρομικά δίκτυα – δεν έχουν φτιαχτεί με τέτοιες

προδιαγραφές, με αποτέλεσμα να υπάρχει κίνδυνος να

καταρρεύσουν. Παράλληλα, με την παγκόσμια οικονομική

κρίση που ήδη μαστίζει τις αναπτυγμένες χώρες είναι

αφελές να πιστεύουμε ότι κράτη όπως αυτά της Ευρώπης

έχουν… ανοσία στην κλιματική αλλαγή».

3. Συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης (Early Warning

Systems) των κυμάτων καύσωνα.

Το Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης και Αντίδρασης

(EWRS), είναι ένα ηλεκτρονικό σύστημα πληροφοριών

εμπιστευτικού χαρακτήρα μέσω του οποίου τα κράτη μέλη

μπορούν να στέλνουν προειδοποιήσεις για περιστατικά που

16

έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην ΕΕ, να ανταλλάσσουν

πληροφορίες και να συντονίζουν την αντίδρασή τους. Το

σύστημα έχει ήδη χρησιμοποιηθεί με επιτυχία στο παρελθόν

για την αντιμετώπιση της επιδημίας του σοβαρού οξέος

αναπνευστικού συνδρόμου (SARS), της γρίπης A(H1N1) και

άλλων μεταδοτικών νοσημάτων.

5. Ο ρόλος της κλιματικής αλλαγής στη διαμόρφωση της

διάρκειας και έντασης των κυμάτων καύσωνα.

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής τόσο στη φύση όσο

και στον άνθρωπο έχουν αρχίσει να είναι εμφανείς. Έρευνες

του WWF έχουν δείξει ότι το 33% των οικοσυστημάτων του

πλανήτη βρίσκονται σε κίνδυνο, ενώ πολλά είδη χλωρίδας

και πανίδας απειλούνται με εξαφάνιση. Ακραία καιρικά

φαινόμενα, όπως ξηρασίες, πλημμύρες, καταιγίδες γίνονται

όλο και πιο έντονα, την ίδια στιγμή που η θερμοκρασία

ανεβαίνει προκαλώντας λιώσιμο των πάγων, κύματα καύσωνα

και πυρκαγιές τεράστιας έκτασης.

Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή

(IPCC) ανακοίνωσε ότι «υπάρχουν πλέον επαρκή στοιχεία που

δείχνουν ότι η παρατηρούμενη θέρμανση του πλανήτη τα

τελευταία 50 χρόνια οφείλεται σε ανθρωπογενείς

δραστηριότητες». Η IPCC εκτιμά ότι η παγκόσμια μέση

θερμοκρασία μπορεί να ανέβει έως 6oC μέσα στον αιώνα που

διανύουμε, ενώ η θερμοκρασία έχει ήδη αυξηθεί κατά 0,74ο

C σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα. Ο ρυθμός αύξησης

είναι ο μεγαλύτερος των τελευταίων 10.000 χρόνων. Ως

17

αποτέλεσμα αυτών, οι επιπτώσεις που θα βιώσει ο πλανήτης

θα είναι σημαντικές και ίσως αμετάκλητες. Οι συνέπειες

της κλιματικής αλλαγής δεν θα είναι δραματικές μόνο για

το φυσικό περιβάλλον. Σύμφωνα με στοιχεία της (διάσημης

πλέον) μελέτης Stern, έως 3 δις άνθρωποι δεν θα έχουν

ικανοποιητική πρόσβαση σε νερό, ενώ και η γεωργία θα

αντιμετωπίσει μεγάλο πρόβλημα φέρνοντας στα πρόθυρα της

λιμοκτονίας έως 120 εκ. ανθρώπους.

Πολλές και διαφορετικές έρευνες έχουν δείξει ότι για να

αποφύγουμε τις επικίνδυνες επιπτώσεις στο περιβάλλον,

τους ανθρώπους και την παγκόσμια οικονομία πρέπει να

υιοθετηθεί διεθνώς ένας κοινός στόχος. Η παγκόσμια αύξηση

της θερμοκρασίας δεν πρέπει να ξεπεράσει τους 2oC

συγκρινόμενη με τα προβιομηχανικά επίπεδα. Το στόχο αυτό

έχει υιοθετήσει και η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) στα επίσημα

κείμενα της. Αν όντως η θερμοκρασία του πλανήτη αυξηθεί

κατά επιπλέον 2oC, θα προκληθούν επικίνδυνες και

ανεπανόρθωτες συνέπειες, οι οποίες όσο περισσότερο

αυξάνεται η θερμοκρασία τόσο θα χειροτερεύουν. Οι πολύ

σοβαρές επιπτώσεις που περιγράφονται στον ακόλουθο πίνακα

πρέπει να μας ανησυχήσουν, και να δείξουν το δρόμο για

μια αλλαγή στάσης τόσο σε προσωπικό επίπεδο, όσο και σε

όλους τους τομείς της κοινωνίας και της οικονομίας.

Κλιματικές επιπτώσεις από την αύξηση κατά 2ο C

ΑνθρώπινηΥγεία

90-200 εκατομμύρια άνθρωποι κινδυνεύουναπό ελονοσία και άλλες αρρώστιες πουσχετίζονται με το νερό, αυξημένες

18

πιθανότητες διάρροιας και υποσιτισμού.

Γεωργία I. Αυξανόμενη πείνα σε μέρη όπως ηυπό-Σαχάρια Αφρική και η νότια Ασίαεξαιτίας της μείωσης της αγροτικήςπαραγωγής.

II. Αυξανόμενες ανομοιότητες καιαυξανόμενες διαμάχες εξαιτίας τηςέλλειψης νερού και λιγότεροπροβλέψιμες σοδειές.

Νερό I. 662 εκ.-3 δις άνθρωποι κινδυνεύουναπό την έλλειψη νερού.

II. Παγκόσμια έλλειψη νερού.III. Μείωση υγρασίας του εδάφους που

καταλήγει σε εντατικοποίηση τηςεκμετάλλευσης της γης και μειωμένηαπόδοση.

Πάγος καιπαγετώνες

I. Απώλεια του 60% του καλοκαιρινούθαλάσσιου πάγου στην Αρκτική.

II. Πλήρες λιώσιμο του Γροιλανδικούπάγου με αύξηση της θερμοκρασίαςκατά 1.5οC

III. 25% ή περισσότερο μείωση τουΑρκτικού πάγου και συνεχήςυποχώρηση του θαλάσσιου πάγου.

Οικοσυστήματα I. Απώλεια του 95% των κοραλλιογενώνυφάλων μέχρι τα μέσα του αιώνα,δυσμενείς επιπτώσεις στην εμπορικήαλιεία και την προστασία των ακτώνκαι οικονομικές απώλειες.

II. Κίνδυνος μετατροπής του 43%τωνπαγκόσμιων δασικών συστημάτων σε μηδασικά, επέκταση των δασών στηνΑρκτική.

III. Σημαντική καταστροφή και αποσύνθεσηστα αρκτικά οικοσυστήματα, μεγάλοποσοστό της τούνδρας μπορεί ναεξαφανιστεί.

19

IV. Απώλεια του 25% των ειδών χλωρίδαςκαι πανίδας.

Άνοδος τηςστάθμης τηςθάλασσας

25-50 εκατομμύρια άνθρωποι κινδυνεύουναπό την αύξηση της στάθμης της θάλασσαςκαι από πλημμύρες στις ακτές, που θακοστίζουν στα κράτη 100 δισεκατομμύριαδολάρια ετησίως.

Ακραία καιρικάφαινόμενα

Αύξηση στη συχνότητα και την ένταση τωνπλημμυρών, ξηρασιών, καταιγίδων, κυμάτωνκαύσωνα, τροπικών κυκλώνων, τυφώνων καιάλλων ακραίων γεγονότων που οδηγούν σεαυξημένη οικονομική ζημιά και σε πιθανήμείωση ευκαιριών ανάπτυξης.

Για να διατηρήσουμε την παγκόσμια αύξηση της μέσης

θερμοκρασίας κάτω από τους 2οC, το διεθνές ενεργειακό

σύστημα πρέπει να αλλάξει ριζικά. Έχουμε την τεχνολογία

για να βελτιώσουμε σημαντικά το επίπεδο ζωής στις

κοινωνίες μας, να παραγάγουμε ενέργεια με μηδενικές ή

ελάχιστες εκπομπές CO2 και να καινοτομήσουμε στον

επιχειρηματικό τομέα. Η πρόκληση είναι περισσότερο

πολιτική, καθώς πρέπει να ληφθούν σημαντικές αποφάσεις

που θα οδηγήσουν στις απαραίτητες αλλαγές.

20

3. Ο ρόλος της κλιματικής αλλαγής στη διαμόρφωση της

διάρκειας και έντασης των κυμάτων καύσωνα.

Ο έλεγχος της κλιματικής αλλαγής συνιστά σήμερα -

περισσότερο από ποτέ - μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις

που καλείται να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα. Η πλανητική

θέρμανση και οι άγριες επιπτώσεις της στο φυσικό

περιβάλλον δεν δικαιολογούν σε καμία περίπτωση τον

εφησυχασμό πολιτών και κυβερνήσεων.

21

Ανατρέχοντας στο πόρισμα της Διακυβερνητικής

Επιτροπής για τις Κλιματικές Αλλαγές, η μέση θερμοκρασία

της επιφάνειας του πλανήτη αναμένεται να αυξηθεί από 1,4

έως 5,8 βαθμούς Κελσίου ως το 2100 - αν συνεχίσει η

εξάρτηση της ανθρωπότητας από τα ορυκτά καύσιμα - ενώ,

σύμφωνα με μία ακόμη έρευνα, που επικαλείται το Δίκτυο

Μεσόγειος SOS, το ένα τρίτο των ζωντανών οργανισμών πάνω

στη γη θα εξαφανιστεί μέχρι το 2050, καθώς πολλοί από

αυτούς δε θα μπορέσουν να προσαρμοστούν στις τόσο γρήγορα

μεταβαλλόμενες συνθήκες. Σημειώνεται πως ήδη έχει

καταγραφεί αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά

0,8 βαθμούς Κελσίου από τη προβιομηχανική εποχή. Η βασική

αιτία της κλιματικής αλλαγής είναι η υπερβολική χρήση

ορυκτών πόρων, όπως είναι ο άνθρακας και ο λιγνίτης, το

πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, η καύση των οποίων

απελευθερώνει τεράστιες ποσότητες CO2 στην ατμόσφαιρα. Η

ανθρώπινη παρέμβαση στον φυσικό κύκλο του CO2 τα

22

τελευταία 150 χρόνια έχει υπάρξει καθοριστική. Η

απερίσκεπτη καύση ορυκτών καυσίμων αλλά και οι

κτηνοτροφικές δραστηριότητες που συμβάλουν στην εκπομπή

μεθανίου, σε συνδυασμό με την αποψίλωση των δασών τα

οποία απορροφούν τα αέρια του θερμοκηπίου, έχουν

διαταράξει ανεπανόρθωτα τις ισορροπίες στον κύκλο του

CO2. Η μεγάλη ποσότητα CO2 που πλέον συγκεντρώνεται στην

ατμόσφαιρα, έχει συμβάλει στην αύξηση της θερμοκρασίας

του πλανήτη, ενώ η ταχύτητα με την οποία συντελείται αυτή

η αύξηση είναι σημαντικά μεγαλύτερη από οποιαδήποτε

φυσική διεργασία. Το αποτέλεσμα είναι η αδυναμία των

φυσικών συστημάτων να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα. 

Ακόμη και με τη σημερινή αύξηση της θερμοκρασίας, ωστόσο,

οι αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που είναι

ήδη ορατές, όπως η τήξη των θαλάσσιων πάγων στην

23

Αρκτική, μπορούν, σύμφωνα με τους επιστήμονες, να

προκαλέσουν θετικές ανατροφοδοτήσεις, ικανές να επιφέρουν

ακόμη μεγαλύτερη αύξηση της θερμοκρασίας και περαιτέρω

δραματικές συνέπειες στα οικοσυστήματα του πλανήτη.

Σύμφωνα με έρευνα του 2012, που δημοσιεύτηκε στην

επιθεώρηση Science, οι πάγοι που έχουν λιώσει στην

Ανταρκτική και τη Γροιλανδία φτάνουν σε βάρος τα 4 τρις

τόνους. Επιστήμονες, πάλι, το 2013 υπολόγιζαν πως ετησίως

λιώνουν 300 δις τόνοι πάγου, ενώ ήδη από το 2011

δημοσίευμα του Guardian φιλοξενούσε την έντονη ανησυχία

επιστημόνων για την απελευθέρωση στην ατμόσφαιρα

απαγορευμένων τοξικών χημικών, που για πολλά χρόνια είχαν

εγκλωβιστεί στους πάγους και το παγωμένο νερό (μεταξύ

αυτών το γνωστό εντομοκτόνο DDT, καθώς και βιομηχανικά

χημικά όπως τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια). Όπως

επισημαίνεται, οι ουσίες αυτές μπορούν να προκαλέσουν

καρκίνο και γενετικές ανωμαλίες, ενώ «ταξιδεύουν» για

μεγάλες αποστάσεις καθώς δεν διασπώνται εύκολα.

Παράλληλα, η 4η Έκθεση Αξιολόγησης (AR4) της ΙPCC

προβλέπει πως μέσα στις επόμενες δεκαετίες, τα αποθέματα

νερού που είναι αποθηκευμένα στους παγετώνες και στις

χιονισμένες περιοχές θα μειωθούν, προκαλώντας ελλείψεις

νερού σε περισσότερο από 1 δις ανθρώπους. Το λιώσιμο των

πάγων, πέρα από την περαιτέρω θέρμανση του πλανήτη,

προκαλεί παράλληλα και άνοδο της στάθμης της

θάλασσας. Έρευνα, που δημοσιεύτηκε το 2013 στην

επιθεώρηση Scientific Reports, εκτιμά ότι το λιώσιμο των

πάγων θα προκαλέσει την άνοδο της στάθμης των θαλασσών

24

κατά 61 εκατοστά τα επόμενα 70 χρόνια και κατά 2,4

ολόκληρα μέτρα έως τα τέλη του επόμενου αιώνα,

εξαφανίζοντας από το χάρτη πολλές παραλιακές περιοχές και

νησιωτικά κράτη. Ας σημειωθεί ακόμη πως η άνοδος της

στάθμης της θάλασσας αναμένεται να επηρεάσει άμεσα τη

γεωργία στις παραθαλάσσιες περιοχές, αφού τα υπόγεια νερά

θα καταστούν υφάλμυρα, ενώ η υφαλμύρηση του υδροφόρου

ορίζοντα πρόκειται να περιορίσει το διαθέσιμο πόσιμο

νερό. Καταιγίδες και πλημμύρες, καύσωνες, πυρκαγιές και

ξηρασίες απειλούν ταυτόχρονα τον πλανήτη. Τα διαθέσιμα

στοιχεία καταδεικνύουν πως ήδη την τελευταία δεκαετία

σημειώθηκαν παγκοσμίως τρεις φορές περισσότερες φυσικές

καταστροφές από τη δεκαετία του 1960, ενώ οι προβλέψεις

κάνουν λόγο για κύματα καύσωνα κάθε δύο χρόνια, από το

2070 και εξής. Την ίδια ώρα η κλιματική αλλαγή αυξάνει

τον κίνδυνο ερημοποίησης, διεργασία που βρίσκεται άλλωστε

σε εξέλιξη στη Νότια Ευρώπη. Ζώα, των οποίων το φυσικό

περιβάλλον βρίσκεται στους πόλους της γης ή γενικά σε

ψυχρά κλίματα, αναμένεται να επηρεαστούν (και ήδη

επηρεάζονται) ανεπανόρθωτα από την άνοδο της θερμοκρασίας

και το λιώσιμο των πάγων, την ώρα που πλήθος πτηνών θα

αναγκαστούν να αποδημήσουν σε νέους τόπους. Παράλληλα, τα

τροπικά και άλλα δάση στις νότιες περιοχές απειλούνται με

αφανισμό, συμπαρασύροντας, σύμφωνα με προβλέψεις, και ένα

ποσοστό της τάξης του 60% των ειδών που διαβιούν σε

ορεινές περιοχές. Σημαντικός και εξίσου επιβαρυντικός

παράγοντας για τη βιωσιμότητα χιλιάδων ειδών, αποτελεί

25

την ίδια ώρα η οξίνιση των ωκεανών, δηλαδή η μείωση του

pH τους, λόγω της συγκέντρωσης μεγάλης ποσότητας CO2.

Η κλιματική αλλαγή απειλεί σοβαρά την ανθρώπινη υγεία,

επιβαρύνοντας παράλληλα την ποιότητα ζωής σε ολόκληρο τον

πλανήτη. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, οι

κίνδυνοι που εγκυμονεί η πλανητική θέρμανση είναι

σημαντικοί και ποικίλουν ανάλογα με τη γεωγραφική

περιοχή. Η υγεία εκτιμάται πως θα επιβαρυνθεί από τον

υποσιτισμό, τις διαρροϊκές ασθένειες και την ελονοσία,

που αποτελούν σήμερα αιτία θανάτου για 6,5 εκατομμύρια

ανθρώπους ετησίως, με την κλιματική αλλαγή να επηρεάζει

σημαντικά την παραγωγή τροφίμων, τα αποθέματα και την

ποιότητα του νερού, καθώς και την ανθεκτικότητα των

ανθρώπων στα μικρόβια.

6. Η περίπτωση του ισχυρού κύματος καύσωνα που έπληξε

την Ευρώπη τον Αύγουστο 2003. Χωροχρονική κατανομή

των κοινωνικο-οικονομικών επιπτώσεων.

Οι επιστήμονες δεν μπορούν να συμπεράνουν αν ένα

καιρικό φαινόμενο, όπως ο καταστροφικός καύσωνας του 2003

στην Ευρώπη, προκλήθηκε από την κλιματική αλλαγή. Αλλά το

φαινόμενο αυτό ήταν εξαιρετικά ασυνήθιστο, και οι ειδικοί

προβλέπουν ότι τα κύματα καύσωνα, όπως αυτό του 2003, θα

είναι πιο συχνά καθώς η Γη θερμαίνεται. Το καλοκαίρι του

2003 στη νότια και κεντρική Ευρώπη ήταν 4 °C (7 °F)

θερμότερο από το κανονικό, πιθανότατα το θερμότερο τα

τελευταία 500 χρόνια. Οι θερμοκρασίες στο Λονδίνο, στην

26

Αγγλία, ανέβηκαν πάνω από τους 38 °C (100 °F) για πρώτη

φορά μετά από 300 χρόνια. Θερμοκρασιακά ρεκόρ

καταγράφηκαν επίσης στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ελβετία,

την Ισπανία, την Ιταλία και την Πορτογαλία.

Στις περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις,

συμπεριλαμβανομένου του Παρισιού, δεν χρησιμοποιείται

κλιματισμός και έτσι δεν υπάρχει ο κατάλληλος εξοπλισμός

για την αντιμετώπιση τόσο υψηλών θερμοκρασιών.

Περίπου 35.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε όλη την

Ευρώπη, ως αποτέλεσμα των υψηλών θερμοκρασιών.

Υπολογίζεται ότι μόνο στη Γαλλία, το κύμα καύσωνα

στοίχισε τη ζωή σε 15.000 άτομα τον Αύγουστο, 10.000 από

τους οποίους ήταν ηλικίας άνω των 75 ετών. Ο συνδυασμός

υπερβολικής ζέστης και λίγης βροχής κόστισε περισσότερα

από 13 δισ. ευρώ (πάνω από 14 δισεκατομμύρια δολάρια, σε

συναλλαγματικές ισοτιμίες του 2003) σε κατεστραμμένες

καλλιέργειες και άλλες γεωργικές ζημιές.

Η στάθμη του νερού σε μεγάλους ποταμούς όπως ο Λίγηρας

(Γαλλία) ήταν σε χαμηλά επίπεδα ρεκόρ, διαταράσσοντας την

εσωτερική ναυσιπλοΐα, την άρδευση, τις μεταφορές και τη

βιομηχανία.

Το Εθνικό Ινστιτούτο Δημογραφικών Ερευνών της Γαλλίας

εκτιμά ότι τα θύματα από τον καύσωνα στη χώρα ανέρχονται

περίπου σε 15.000, αντί σε 11.400 που είχε ανακοινώσει

αρχικά η κυβέρνηση, όπως δημοσίευσε την Τρίτη η γαλλική

εφημερίδα Le Monde.

27

Επικαλούμενη πληροφορίες από ειδικούς του

Ινστιτούτου, η γαλλική εφημερίδα αναφέρει ότι τον

Αύγουστο έχασαν τη ζωή τους συνολικά 54.070 Γάλλοι, και

σε σύγκριση με τους περίπου 40.000 θανάτους τον ίδιο μήνα

του προηγούμενου έτους, προκύπτει το συμπέρασμα ότι η

διαφορά οφείλεται στις ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες,

που σημειώθηκαν αυτό το καλοκαίρι. Σημειώνεται ότι η

γαλλική κυβέρνηση δεν έχει ανακοινώσει ακόμη επίσημο

28

απολογισμό θυμάτων από θερμοπληξία. Τέτοιου είδους

αναφορά δεν γίνεται ούτε στην έκθεση που δόθηκε στη

δημοσιότητα, και σύμφωνα με την οποία αποδίδονται ευθύνες

για την τραγωδία στο Ινστιτούτο Εποπτείας της Υγείας.

Μεταξύ άλλων, στην έκθεση γίνεται λόγος για έλλειψη

κινητοποίησης, γραφειοκρατικά κωλύματα, μη ανάκληση

αδειών του νοσηλευτικού προσωπικού και έλλειψη

ενδιαφέροντος για τους ηλικιωμένους, πολλοί εκ των οποίων

ζούσαν μόνοι και έχασαν τη ζωή τους από θερμοπληξία. Από

29

τις καταστροφικές πυρκαγιές στην Πορτογαλία, από το τέλος

Ιουλίου, έχουν χάσει την ζωή τους 15 άνθρωποι και έχουν

αποτεφρωθεί εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα δασικών

εκτάσεων. Σύμφωνα με κυβερνητική πηγή, 240 άτομα έχουν

μείνει χωρίς εργασία. Επιπλέον, στην Ισπανία έχουν

καταστραφεί από τις πυρκαγιές -που τίθενται υπό έλεγχο-

36.000 στρέμματα δασικών εκτάσεων. Η Γαλλίδα υπουργός

Βιομηχανίας, Νικόλ Φονταίν, αναφερόμενη στα προβλήματα

που έχουν δημιουργηθεί στην παροχή ηλεκτρικής ενέργειας

τόνισε ότι η «κατάσταση είναι πολύ σοβαρή» εξαιτίας των

μεγάλων θερμοκρασιών που σημειώνονται στα πυρηνοκίνητα

εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και συγκάλεσε

έκτακτη σύσκεψη κυβερνητικών και εμπειρογνωμόνων της

δημόσιας επιχείρησης ηλεκτρισμού. Στη Γαλλία λειτουργούν

58 πυρηνοκίνητοι σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.