Κοινωνικοοικονομικές Συνθήκες και ο Κόσμος της Τέχνης

of 19

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ∆ΩΝ

∆ΙΟΙΚΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΜΟΝΑ∆ΩΝ

Θ.Ε. ΟΙ ∆ΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ (∆ΠΜ50)

ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 1

ΤΙΤΛΟΣ

“Κοινωνικοοικονοµικές συνθήκες και ο κόσµος της Τέχνης:

η διαδικασία ανάδειξης και αναγνώρισης στην περίπτωση του Andy Warhol”

ΟΝΟΜΑ ΦΟΙΤΗΤΗ: ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ∆ΕΣΠΟΙΝΑ

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΣΚΑΡΠΕΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

Νοέµβριος 2013

ΑΘΗΝΑ

of 19

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ………………………………………………………………………………… 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ …………………………………………………………………………………. 4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Κεφάλαιο 1.1 Η έννοια της Τέχνης τον 19ο αιώνα ………………………………………… 5

Κεφάλαιο 1.2 Η έννοια της Τέχνης τον 20ο αιώνα ………………………………………… 5-6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ ΑΝΑ∆ΕΙΞΗΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ

Κεφάλαιο 2.1 Ο Κόσµος της τέχνης και οι βασικοί του συντελεστές …………………….. 7

Κεφάλαιο 2.1 ∆ιαδικασία δηµιουργίας, διακίνησης έργων τέχνης και ανάδειξης καλλιτεχνών 7-9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Ο ANDY WARHOL ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ

Κεφάλαιο 3.1 Το καλλιτεχνικό κίνηµα της Pop art ………………………………………… 10

Κεφάλαιο 3.2 O Andy Warhol και το έργο του ……………………………………………. 11-13

Κεφάλαιο 3.3 Ο κόσµος της τέχνης στην ανάδειξη του Andy Warhol ……………………. 13-14

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ……………………………………………………………………….. 15

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ………………………………………………………………………….. 16

of 19

Περίληψη

Η παρούσα εργασία στοχεύει στη συνοπτική παρουσίαση της έννοιας της Τέχνης τον 19ο και 20

ο αιώνα

καθώς και των κοινωνικο-οικονοµικών συνθηκών της περιόδου, οι οποίες συνέβαλαν στη διαµόρφωση

του περιεχοµένου της έννοιας και στη σηµαντική εξέλιξή της.

Στη συνέχεια, θα εξετασθεί η σηµασία του «κόσµου της τέχνης» για τις διαδικασίες δηµιουργίας και

διακίνησης των καλλιτεχνικών έργων και για την ανάδειξη και καθιέρωση των καλλιτεχνών.

Θα αναλυθεί η περίπτωση του Andy Warhol (ζωγράφου, συγγραφέα, σκηνοθέτη, εκδότη, µουσικού

παραγωγού, ηθοποιού και µοντέλου), παράδειγµα το οποίο θα µας βοηθήσει να παρουσιάσουµε πιο

ξεκάθαρα τη διαδικασία µέσω της οποίας αναδείχθηκε το έργο του στο πλαίσιο των κοινωνικο-

οικονοµικών συνθηκών της εποχής του, αλλά και της λειτουργίας του «κόσµου της τέχνης» την περίοδο

άνθησης της Pop art.

Λέξεις - Κλειδιά

Τέχνη

Κόσµος / αγορά της Τέχνης

Μαζική τέχνη

Υψηλή τέχνη

∆ιακίνηση

Pop art

of 19

Εισαγωγή

Η έννοια της τέχνης περιλαµβάνει µια ευρεία γκάµα δραστηριοτήτων και έργων, ανάλογα µε το τι

σηµαίνει «τέχνη» κάθε εποχή. Το πρότυπο του «ωραίου» ή το αποτέλεσµα έκφρασης των

συναισθηµάτων και πιστεύω ενός καλλιτέχνη διαφοροποιείται µέσα στον χρόνο και επηρεάζεται από τις

κοινωνικο-οικονοµικές συνθήκες της κοινωνίας στην οποία αυτός δηµιουργεί.

Βασιζόµενοι στην παραπάνω παραδοχή, στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας θα εξετάσουµε την έννοια

της τέχνης την περίοδο του 19ου

και 20ου

αιώνα, όπου παρουσίασε σηµαντική στροφή ως απόρροια της

Βιοµηχανικής επανάστασης και δύο παγκόσµιων πολέµων που άλλαξαν τη δοµή της κοινωνίας. Στο

δεύτερο κεφάλαιο, θα ασχοληθούµε µε τον «κόσµο της τέχνης», το δίκτυο µέσω του οποίου

δηµιουργούνται και διακινούνται τα έργα τέχνης και θα παρουσιάσουµε τον τρόπο µε τον οποίο

επιδρούν - σε µικρότερο ή µεγαλύτερο βαθµό - αλλά και το πώς αλληλεπιδρούν µεταξύ τους οι

διάφοροι συντελεστές του δικτύου.

Στην προσπάθεια να εξηγήσουµε τη διαδικασία ανάδειξης ενός καλλιτέχνη, στο τρίτο κεφάλαιο θα

αναλύσουµε την περίοδο κατά την οποία δηµιούργησε και αναδείχθηκε ο Andy Warhol και θα δούµε

πως ο κόσµος της τέχνης συντέλεσε στην ανάδειξη του έργου του και την αναγνώρισή του ως

καλλιτέχνη.

Η παρούσα εργασία βασίζεται κυρίως σε µελέτη περιεχοµένου βιβλιογραφίας και πηγών του

διαδικτύου.

of 19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

1.1 Η έννοια της Τέχνης τον 19ο αιώνα

Από τις αρχές του 19ου

αιώνα, αρχίζει και διαφαίνεται η αλλαγή που υφίσταται η έννοια της

τέχνης, κυρίως µε την εξάπλωση του ροµαντισµού. Όπως αναφέρουν οι Πασχαλίδης Γ. και Χαµπόρη-

Ιωαννίδου Α. (2002), η τέχνη παύει να θεωρείται απλή µίµηση της πραγµατικότητας, αλλά αποτελεί την

αυθεντική, ελεύθερη έκφραση των συναισθηµάτων του καλλιτέχνη, χωρίς αισθητικούς περιορισµούς. Η

έννοια αυτή έρχεται σε πλήρη αντίθεση µε την έως τότε πρακτική και µηχανική έννοια του όρου. Ο

καλλιτέχνης είναι κοινωνικά αυτόνοµος και αξιοποιεί τη φαντασία και την καλλιτεχνική του ιδιοφυϊα

για να δηµιουργήσει έργο αυθεντικό, πηγαίο. ∆εν είναι τυχαίο που την εποχή αυτή γίνονται τα πρώτα

βήµατα για την κατοχύρωση των πνευµατικών δικαιωµάτων, ενώ παράλληλα ξεκινά η ανάπτυξη

βασικών συντελεστών της αγοράς της τέχνης (µουσεία, γκαλερί, συλλέκτες), ενώ καθιερώνεται το

επάγγελµα του κριτικού.

Επιπλέον, γίνεται για πρώτη φορά λόγος για µαζική κουλτούρα, εµπορευµατοποίηση της τέχνης,

αλλά και για υψηλή τέχνη, η οποία εξυµνεί το καλλιτεχνικό έργο ως αισθητικό επίτευγµα,

απευθυνόµενο σε µια κοινωνική τάξη η οποία θεωρεί τον εαυτό της συνεχιστή µιας ένδοξης

καλλιτεχνικής παράδοσης.

Οι βασικότεροι κοινωνικο-οικονοµικοί παράγοντες που οδήγησαν στην παραπάνω έννοιας της

τέχνης ήταν:

Βιοµηχανική επανάσταση και αστικοποίηση: τα λαϊκά στρώµατα αποκτούν πρόσβαση στην

εκπαίδευση, την πολιτική και πολιτιστική ζωή

Στα τέλη του αιώνα εµφανίζεται µια µεσοαστική τάξη, η οποία καταναλώνει το καλλιτεχνικό προϊόν

για λόγους επίδειξης και κοινωνικής καταξίωσης (χρηστική έννοια της τέχνης)

Εκδηµοκρατισµός των ∆υτικών κοινωνιών

Ανάπτυξη του εθνικισµού

∆ιάδοση της παιδείας.

1.2 Η έννοια της Τέχνης τον 20ο αιώνα

Τον 20ο αιώνα, η έννοια της τέχνης αποκτά τον οικουµενικό και διαχρονικό χαρακτήρα που έχει

µέχρι σήµερα. Βασίζεται στις παραδοχές του ροµαντισµού περί ελεύθερης δηµιουργικής έκφρασης και

καινοτοµίας, αλλά προχωρά ένα βήµα παραπέρα, νοµιµοποιώντας την τέχνη ως αυτόνοµη καλλιτεχνική

έκφραση και διευρύνοντας το πεδίο δράσης µε νεοεµφανιζόµενες τεχνοτροπίες και µορφές τέχνης.

Επιπλέον, εντείνεται η χρηστική αξία της τέχνης ως «κοινωνικό» νόµισµα µε στόχο την κοινωνική

of 19

καταξίωση, ενώ παρατηρείται σηµαντική εξάπλωση της µέτριας και βάναυσης κουλτούρας. Η εµφάνιση

καλλιτεχνικών κινηµάτων όπως ο φουτουρισµός, ο εξπρεσιονισµός, ο κυβισµός και ο ντανταϊσµός,

εισάγουν την έννοια της «µοντέρνας τέχνης», η οποία ενέτεινε το χάσµα µεταξύ µαζικής και υψηλής

τέχνης που είχε ξεκινήσει τον προηγούµενο αιώνα, ενώ η εµφάνιση της Pop art προσπαθεί να

γεφυρώσει αυτό το χάσµα.

Στα τέλη του αιώνα, η έννοια της τέχνης απαξιώνει τις διακρίσεις, καταργεί τα πρότυπα της

υψηλής τέχνης και διευρύνεται, συνδυάζοντας δηµιουργικά το παλιό µε το νέο, το παραδοσιακό µε το

σύγχρονο. Επιπλέον, τέχνες όπως η µουσική, οι εκδόσεις και ο κινηµατογράφος παίρνουν τη µορφή

εµπορικών επιχειρήσεων, αποτελώντας µια αναδυόµενη πολιτισµική βιοµηχανία, ενώ παρατηρείται

µεγάλη αύξηση στη µεταφορά του καλλιτεχνικού έργου από το ένα είδος τέχνης στο άλλο (από τη

λογοτεχνία στον κινηµατογράφο, από το θέατρο στον χορό κ.α).

Οι βασικότεροι κοινωνικο-οικονοµικοί παράγοντες που οδήγησαν στην παραπάνω έννοιας της

τέχνης ήταν:

Ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και µέσων µαζικής επικοινωνίας (φωτογραφία, ραδιόφωνο, τηλεόραση,

βίντεο), η οποία οδήγησε στην εµφάνιση νέων ειδών τέχνης όπως ο κινηµατογράφος, η διαφήµιση, το

βιοµηχανικό design, ενώ παρείχε πρόσβαση από όλους στα έργα τέχνης.

Οι νέες τεχνολογίες έχουν ως συνέπεια την εµφάνιση αντιγράφων έργων τέχνης, φαινόµενο το οποίο

φέρνει την καλλιτεχνική δηµιουργία πιο κοντά στο κοινό, την αποµυθοποιεί.

Ραγδαία αύξηση της µετανάστευσης, γεγονός το οποίο συνέβαλλε σηµαντικά στην πολύ-

πολιτισµικότητα και την πολιτιστική πολυµορφία.

Εκµηχανισµός της τυπογραφίας και ανάπτυξη του δηµοφιλούς τύπου, που οδήγησε στη διάδοση της

µαζικής και δηµοφιλούς κουλτούρας.

Ανάπτυξη της έρευνας των πολιτιστικών θεσµών και των δηµιουργών, µε στόχο την υποστήριξή τους

και µε αποτέλεσµα τη δηµιουργία κοινού για τον πολιτισµό¹.

Ωρίµανση των δηµοκρατικών πολιτευµάτων, καθιέρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και

πρόσβαση των λαϊκών στρωµάτων στα πολιτιστικά.

1. Βλ. Γούναρη Ε., ∆ιπλωµατική «Το κοινό του Πολιτισµού: διαδικασίες παραγωγής και διαµόρφωσης», Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα

∆ΠΜ, Πάτρα: ΕΑΠ, 2008 (Κεφ.1)

of 19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ ΑΝΑ∆ΕΙΞΗΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ

2.1 Ο Κόσµος της Τέχνης και οι βασικοί του συντελεστές

Ο κόσµος της τέχνης αποτελεί ένα ευρύ δίκτυο, ένα «ζωντανό» σύστηµα µέσω του οποίου

δηµιουργούνται και διακινούνται τα έργα τέχνης προς το κοινό. Είναι µια πολυσύνθετη «βιοµηχανία» η

οποία επηρεάζεται από την πορεία της οικονοµίας και τις κοινωνικο-πολιτικές συνθήκες που

επικρατούν και λειτουργεί βάσει των κανόνων προσφοράς και ζήτησης, ενώ επηρεάζει και συµβάλλει

µε τη σειρά της στην κοινωνική και οικονοµική ανάπτυξη. Ιστορικά, η αγορά της τέχνης µε την

οργανωµένη δοµή που εµφανίζει σήµερα, επηρεάστηκε σε µεγάλο βαθµό από την εµφάνιση των µέσων

µαζικής επικοινωνίας (mass media) και την παγκοσµιοποίηση, εξελίξεις οι οποίες έθεσαν την τέχνη στη

διάθεση όλων, ενώ διευκόλυναν τις συνεργασίες µεταξύ των συντελεστών της αγοράς (π.χ. µεταξύ

γκαλερί, µεταξύ καλλιτεχνών και µουσείων από διαφορετικές χώρες κλπ.).

Οι βασικοί συντελεστές της αγοράς της τέχνης, σύµφωνα µε τους Πασχαλίδη Γ. και Χαµπόρη-

Ιωαννίδου Α. (2002), είναι:

τα µουσεία

οι συλλέκτες

οι καλλιτέχνες

οι πάτρονες

οι γκαλερί

οι παραγωγοί καλλιτεχνικών εκδηλώσεων

οι κριτικοί, θεωρητικοί και ιστορικοί τέχνης

οι περιοδικές εκδηλώσεις τέχνης

οι εµπορικές εκθέσεις τέχνης

οι οίκοι δηµοπρασιών

τα ΜΜΕ και τα ειδικά περιοδικά τέχνης

το διαδίκτυο.

2.2 ∆ιαδικασία δηµιουργίας, διακίνησης έργων τέχνης και ανάδειξης καλλιτεχνών

Ο βαθµός επιρροής κάθε συντελεστή της αγοράς της τέχνης στη δηµιουργία και διακίνηση ενός

έργου τέχνης διαφέρει και συµβάλλει µε διαφορετικό τρόπο. Αναλυτικότερα:

of 19

Μουσεία: µέσω της απόκτησης και έκθεσης έργων τέχνης, διαθέτουν τεράστια δύναµη και επιρροή

στην ανάδειξη ενός καλλιτέχνη. Όπως αναφέρει ο Duncan, C. (1993), οι καλλιτέχνες παράγουν έργα,

αλλά δεν έχουν τη δύναµη να τα κάνουν να ξεχωρίσουν στον κόσµο της υψηλής τέχνης. Το έργο τους

αποτελεί «υψηλή τέχνη» όταν παρουσιαστεί σε έναν αναγνωρισµένο και καταξιωµένο χώρο (µουσείο,

γκαλερί).

Συλλέκτες: παθιασµένοι µε την τέχνη και εις βάθος γνώστες του αγαπηµένου τους αντικειµένου, µπορεί

να παίξουν πολλούς ρόλους (του γκαλερίστα, του πάτρονα), ενώ συχνά οργανώνουν εκθέσεις και

δηµιουργούν δικά τους µουσεία και γκαλερί. Έχουν µεγάλη δύναµη στο να αναδείξουν ένα έργο ή έναν

καλλιτέχνη, αλλά και η δική τους συλλογή µπορεί να αναδειχθεί µέσω της απόκτησης ενός αξιόλογου

έργου τέχνης.

Καλλιτέχνες: είναι οι δηµιουργοί του καλλιτεχνικού έργου, ως εκ τούτου αποτελούν βασικό

συντελεστή. Στον ρου της ιστορίας έχουν επιδράσει δραστικά, αναλαµβάνοντας να εκθέσουν και να

πουλήσουν τα έργα τους χωρίς τη διαµεσολάβηση των γκαλερί, γεγονός το οποίο ξεκίνησε µια νέα τάση

στα πολιτιστικά πράγµατα (δεκαετία ’90). Παράλληλα, συχνά έχουν και την ιδιότητα του κριτικού ή

του επιµελητή.

Πάτρονες: το γεγονός ότι διαθέτουν τους οικονοµικούς πόρους που απαιτεί η καλλιτεχνική δηµιουργία

και η διακίνησή της τους δίνει µεγάλη δύναµη, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις τους επιτρέπει να

παρέµβουν στο έργο του καλλιτέχνη.

Γκαλερί: διαθέτουν µεγάλη δύναµη και επιρροή στη διαδικασία ανάδειξης ενός καλλιτέχνη, ενώ συχνά

ανακαλύπτουν άγνωστους, νέους καλλιτέχνες, συµβάλλοντας στην εξέλιξη της τέχνης. Μπορεί να

παίξουν τον ρόλο του συλλέκτη, στηρίζουν τον ειδικό Τύπο αρθρογραφώντας ή παρέχοντας υλικό και

τη διοργάνωση εκθέσεων δανείζοντας έργα τους.

Παραγωγοί καλλιτεχνικών εκδηλώσεων: αποτελούν σηµαντικό µοχλό στη λειτουργία της αγοράς,

στηρίζοντας οικονοµικά µια µακριά αλυσίδα φορέων όπως χώροι εκδηλώσεων, καλλιτέχνες,

διαφήµιση-ΜΜΕ, τεχνικό προσωπικό κλπ. Με τις επιλογές τους συµβάλλουν στην ανάδειξη ενός

καλλιτέχνη ή µίας παράστασης.

Κριτικοί, θεωρητικοί και ιστορικοί τέχνης: αποτελούν το µεγάλο άγχος των καλλιτεχνών, αρκετοί από

τους οποίους συχνά δηµιουργούν µε στόχο να λάβουν θετική κριτική, να αρέσουν στους καταξιωµένους

κριτικούς. Προφανώς έχουν τεράστια δύναµη και σχέση επιρροής µε τα ΜΜΕ, µέσω των οποίων

of 19

δηµοσιοποιείται η άποψή τους. Τέλος, επηρεάζουν τους εµπόρους τέχνης, καθώς συχνά συµµετέχουν

στην απόδειξη γνησιότητας ενός έργου.

Περιοδικές εκδηλώσεις τέχνης: αποτελούν µοναδική ευκαιρία για networking και ανάπτυξη σχέσεων

µεταξύ καλλιτεχνών, επιµελητών, γκαλεριστών, κριτικών, συλλεκτών και δηµοσιογράφων από

διαφορετικές χώρες. Τα τελευταία χρόνια εµφανίζουν ραγδαία εξάπλωση και αυξανόµενη επιρροή στην

αγορά (βλ. Biennale Βενετίας).

Εµπορικές εκθέσεις τέχνης: αποτελούν µια καλή ευκαιρία για ανάπτυξη σχέσεων µεταξύ των

συντελεστών της αγοράς, προωθώντας κυρίως την εµπορική διάσταση της τέχνης.

Οίκοι δηµοπρασιών: έχουν σηµαντική δύναµη στην ανάδειξη ενός έργου τέχνης, καθώς στα πλαίσια

µιας δηµοπρασίας αυτό µπορεί να πωληθεί στη µέγιστη δυνατή τιµή του. Οι πιο καταξιωµένοι

(Sotheby’s, Christie’s) αποτελούν σηµείο αναφοράς διαθέτοντας know how και δηµοσιεύοντας

στατιστικά στοιχεία για τις µεταβολές των τιµών στα έργα τέχνης.

ΜΜΕ και ειδικά περιοδικά τέχνης: ο Τύπος έχει και σε αυτή την περίπτωση µεγάλη δύναµη µιας και

µπορεί να αναδείξει ή να κατατροπώσει έναν καλλιτέχνη ή ένα έργο, δηµοσιεύοντας µια διθυραµβική ή

αρνητική κριτική.

Internet: αποτελεί πολύ σηµαντικό παράγοντα ανάπτυξης και διεύρυνσης της αγοράς της τέχνης,

δίνοντας απεριόριστες δυνατότητες προβολής και διάθεσης στο κοινό, networking και δηµιουργικής

επικοινωνίας µεταξύ των συντελεστών της αγοράς, αλλά και «εκπαίδευσης» του κοινού σε θέµατα

τέχνης.

of 19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Ο ANDY WARHOL ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ

3.1 Το καλλιτεχνικό κίνηµα της Pop art

Η Pop art (pop popular = δηµοφιλές, στα αγγλικά) αποτελεί καλλιτεχνικό κίνηµα που έκανε

την εµφάνισή του στη Μ. Βρετανία αλλά άνθισε στις ΗΠΑ στο τέλος της δεκαετίας ‘50. Γεννήθηκε ως

αντίδραση στη σοβαρότητα του αφηρηµένου εξπρεσιονισµού, εκφράσθηκε παρουσιάζοντας το

καθηµερινό και απλό ως θέµα και προσπάθησε να γεφυρώσει το χάσµα µεταξύ υψηλής και µαζικής-

δηµοφιλούς τέχνης.

Κύρια χαρακτηριστικά της αποτελούν ο αυθορµητισµός, η δηµιουργική υπερβολή, η ανάλαφρη

διάθεση, η σάτιρα, οι έντονες χρωµατικές λεπτοµέρειες και η απόρριψη του παραδοσιακού². Οι

καλλιτέχνες της Pop art παρατηρούν την καθηµερινότητα και τον κόσµο γύρω τους και παρουσιάζουν

απλά αντικείµενα, καταναλωτικά προϊόντα και αναγνωρίσιµες προσωπικότητες µε συγκεκριµένο τρόπο.

Στην ουσία, ανακαλύπτουν την οµορφιά στην απλότητα και στόχος είναι το έργο τέχνης να είναι

προσλήψιµο και κατανοητό από όλους, γεγονός το οποίο συνέδεσε το κίνηµα µε την εµπορική – µαζική

τέχνη. Έρχονται δηλαδή σε αντίθεση µε την πιο ελιτίστικη µορφή της τέχνης η οποία επικρατούσε

µέχρι τότε.

Roy Lichtenstein Andy Warhol Peter Blake

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο πρωτεργάτης του κινήµατος Andy Warhol σε ένα από τα διάσηµα

ρητά του:

«Πρέπει να αφήσεις όλα τα µικρά

πράγµατα που κανονικά θα σε έκαναν

να βαριέσαι, ξαφνικά να σε

συναρπάσουν»

of 19

2. Βλ. Άρθρο του Παναγιωτόπουλου Γ. στο online µαγκαζίνο EXITMAG.GR, 14/09/1999 (http://exitmag.blogspot.gr/2009/09/andy-

warhol.html)

3.2 Ο Andy Warhol και το έργο του

Ο Andy Warhol είναι ένας από τους καλλιτέχνες που

έδωσαν τη µεγαλύτερη ώθηση στην Pop art. Γεννήθηκε το

1928 στο Πίτσµπουργκ της Πενσυλβανίας από γονείς

µετανάστες. Όταν έγινε οκτώ ετών, προσβλήθηκε από τη

νόσο χορεία του St. Vitus, ασθένεια νευρολογικών

διαταραχών µε συµπτώµατα όπως ακούσιοι κινητικοί

σπασµοί. Ήταν πολύ δύσκολο να ελέγξει το χέρι του καθώς

έγραφε ή ζωγράφιζε. Αναγκάστηκε να µείνει στο κρεβάτι για ένα µήνα, όπου η µητέρα του έφερνε

συνεχώς έγχρωµα κόµικς και περιοδικά τα οποία τον ενθάρρυναν να ακολουθήσει την τέχνη. Ενώ

υπέφερε και ήταν ανίκανος για δηµιουργική ενασχόληση, έκανε χαρτοκοπτική, καλλιεργώντας από

νωρίς τη ροπή για τη φαντασία, που τον χαρακτήρισε ως προσωπικότητα.

Μετά τον θάνατο του πατέρα του στα δεκατρία του, ακολουθεί µια περίοδος όπου η οικογένεια

ζούσε στα όρια της απόλυτης φτώχιας, γεγονός που τον έκανε να καταλάβει πολύ καλά την αληθινή

φύση της Αµερικής. Ο Warhol ήρθε σε µια πρώτη επαφή µε τον καταναλωτισµό και τη διαφήµιση όταν

τα καλοκαίρια εργάζονταν σε ένα τοπικό µαγαζί, βοηθώντας στη διακόσµηση της βιτρίνας µε το να

σκέφτεται ιδέες. Σπούδασε στο Carnegie Mellon Institute of Technology αποκτώντας πτυχίο Καλών

Τεχνών το οποίο έγινε το «διαβατήριό» του για το πρώτο µεγάλο βήµα: τη µετακίνηση στη Νέα Υόρκη.

Αρχικά εργαζόταν ως γραφίστας διαφηµίσεων για περιοδικά µόδας όπως το Glamour, Harper’s Bazaar

και Vogue.

of 19

Παρά την αυξανόµενη επιτυχία του, ήθελε να αναγνωρίζεται περισσότερο ως «αγνός»

καλλιτέχνης, παρά ως διαφηµιστής. Ήταν ντροπαλός, ήσυχος, του ήταν δύσκολο να µιλήσει για τον

εαυτό του και είχε αρκεστεί περισσότερο στην παρατήρηση παρά στη διασκέδαση. Η ζωή του είχε

χαρακτηριστεί από φήµες και tabloids που έκρυβαν τον καλλιτέχνη, όµως, εικάζεται ότι ήταν επιλογή

του να συντηρεί τις φήµες αυτές, γνωρίζοντας ότι για να είσαι σταρ πρέπει όλοι να µιλούν για σένα.

Ενώ η επιτυχία του ως διαφηµιστής συνεχιζόταν µε συνεργασίες όπως µε τη New York Times,

δεν είχε ακόµα κερδίσει την αναγνώριση που επιδίωκε. Το 1956 ήταν καθοριστική χρονιά, καθώς σε

ταξίδι στη Φλωρεντία ήρθε σε επαφή µε έργα της Αναγέννησης και άναψε την φλόγα µέσα του για την

καλλιτεχνική καθιέρωσή του. Την ίδια χρονιά έρχεται η βράβευσή του µε το 35ο Ετήσιο Βραβείο

Καλλιτεχνικών ∆ιευθυντών για διαφηµιστική δουλειά του και µε την ευκαιρία αυτή, το Μουσείο

Μοντέρνας Τέχνης τον προσκαλεί στην έκθεση “Recent Drawings, USA”. Αυτό ήταν το πρώτο βήµα

για τον κόσµο της «σοβαρής» τέχνης και το περιοδικό Life δηµοσίευσε έναν αριθµό εκθεµάτων του.

Εκείνη την περίοδο, είχε αρχίσει να δείχνει έντονο ενδιαφέρον για τον κόσµο του κινηµατογράφου.

Στα µέσα της δεκαετίας του ’60 αλλάζει κατεύθυνση και χρησιµοποιεί τα παλιά του αντικείµενα

στον χώρο της τέχνης (δολάρια, κινηµατογραφικοί σταρ, κονσέρβες σούπας, Κόκα-Κόλα). Όµως, τα

έργα του δεν είχαν τη δύναµη να εντυπωσιάσουν την Νέα Υόρκη, ήταν περισσότερο κοµψές

διακοσµήσεις. Αποφάσισε να κινηθεί ενάντια στο ρεύµα για να πετύχει. Ενδιαφερόταν για µια «αγνή»

µορφή τέχνης µε τις σκληρές εικόνες της µαζικής διαφήµισης. ∆ιάλεγε τα θέµατα του από κατώτερα

στρώµατα και τα έργα του τον εισήγαγαν στο δόγµα «η τέχνη για την τέχνη».

of 19

Μέσα σε λίγους µήνες θεωρούνταν ένας «καθαρός» καλλιτέχνης. Το 1962 ζωγράφιζε πλέον

αποκλειστικά µε δικό του ρεπερτόριο: οι Campbell’s Soup Cans, οι Heinz Tomato Ketchup, τα

κουτάκια Κόκα-Κόλα και τα πορτρέτα διάσηµων κινηµατογραφικών σταρ όπως η Joan Crawford, η

Ginger Roberts και αργότερα η Marilyn Monroe, η Jakkie Kennedy και η Elisabeth Taylor, δίνοντας

επιπλέον φήµη στα πρόσωπα αυτά και στο ήδη πανίσχυρο καλλιτεχνικό του status. Το 1963 δουλεύει

στο Factory, ουσιαστικά το µέρος που έµενε αλλά είχε µετατραπεί και σε στούντιό του, όπου

συναναστρέφεται µε πλήθος διασηµοτήτων της εποχής και άτοµα νεαρής ηλικίας από διαφορετικά

κοινωνικά υποστρώµατα, όπως οµοφυλόφιλους, καλλιτέχνες, παραγωγούς, φοιτητές και ποιητές. Σε

αυτό το περιβάλλον, δηµιουργεί µε φρενήρεις ρυθµούς.

Μεταξύ 1964-69 ο Warhol έχει ανοίξει τα πλοκάµια του σε όλους τους τοµείς: εκθέσεις στο

Παρίσι, κινηµατογραφικά έργα και ένας νέος τοµέας, o µουσικός και η συνεργασία του µε το ροκ

συγκρότηµα The Velvet Underground. Το 1969 προχωρεί στην πρώτη έκδοση του περιοδικού του

InterView, τo 1973 στη δηµιουργία του διάσηµου πίνακα του Κινέζου ηγέτη των Κοµµουνιστών Mao

Zedong και στην έκδοση του βιβλίου “Η φιλοσοφία του Andy Warhol” (1975). Συνέχισε να έχει

οικονοµικές και καλλιτεχνικές επιτυχίες µέχρι το τέλος της ζωής του (1987).

3.3 Ο κόσµος της τέχνης στην ανάδειξη του Andy Warhol

Μελετώντας την πορεία του Warhol, παρατηρούµε πως ο κόσµος της τέχνης συνέβαλλε

σηµαντικά στην ανάδειξή του:

1. Τα ΜΜΕ έχτισαν και διατήρησαν τη δηµόσια εικόνα του ως persona της εποχής και ως µέλος

κοινωνικών οµάδων όπως οι µποέµ, οι διανοούµενοι, οι διασηµότητες του Holywood και οι

πλούσιοι αριστοκράτες.

2. Η τέχνη του κόµικς (παιδικά χρόνια) και της διαφήµισης (στη Νέα Υόρκη) αποτελούν πηγή

έµπνευσης και το έναυσµα για την καλλιτεχνική του δραστηριότητα. Επιπλέον, οι τεχνικές της

µεταξοτυπίας, της φωτογραφίας και του design επηρέασαν την ανάπτυξη του προσωπικού του

στυλ και αξιοποιήθηκαν ευρέως στο έργο του.

3. Οι πρώτες παρουσιάσεις έργων του (Bodley Gallery, Hugo Gallery) στη Νέα Υόρκη, καθώς και

η πρώτη του έκθεση στη ∆υτική Ακτή (Ferus Gallery), τον έκαναν ευρύτερα γνωστό.

of 19

4. Το 1953, στα χέρια του Έλληνα διεθνή γκαλερίστα και συλλέκτη Αλέξανδρου Ιόλα, ο οποίος

διοργάνωσε την πρώτη ατοµική του έκθεση, ο Warhol µεταµορφώθηκε σε «Πάπα» της Pop art.

5. Το 1956, το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης τον προσκαλεί στην πρώτη του οµαδική έκθεση και το

πρώτο βήµα για τον κόσµο της «σοβαρής» τέχνης είχε γίνει.

6. Το 1961, η κριτικός και φίλη του Muriel Latow τον συµβουλεύει να ζωγραφίζει ότι αγαπά

περισσότερο, προτείνοντας την ιδέα των διάσηµων κονσερβών σούπας Campbell’s και των

δολαρίων.

7. Το 1962, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης παρουσιάζει συµπόσιο αφιερωµένο στην Pop art. Εκεί,

τα έργα του Warhol και άλλων καλλιτεχνών του κινήµατος κατηγορήθηκαν δηµόσια ως µαζική-

εµπορική τέχνη. Το γεγονός αυτό πυροδότησε την αναγνώριση του έργου του, ξεκαθαρίζοντας

ότι η έννοια της τέχνης βίωνε µια προφανή και βαθειά αλλαγή, στο επίκεντρο της οποίας ήταν η

Pop art.

8. Τη δεκαετία του ’60, η µουσική βιοµηχανία τον υποδέχεται θερµά, ως manager των Velvet

Underground. Η ενασχόλησή του µε τη µουσική βιοµηχανία αποτελεί αφετηρία για τον

σχεδιασµό πολλών εξωφύλλων για άλµπουµ γνωστών καλλιτεχνών.

9. Η συναναστροφή του µε διφορούµενους, εναλλακτικούς καλλιτέχνες στο Factory δίνει υλικό

για τη δηµιουργία πληθώρας ταινιών του, στις οποίες πρωταγωνιστούν γνωστά ονόµατα όπως ο

ποιητής John Giorno, η Nico, η Jackie Curtis κ.α.

10. Στη δεκαετία του ’70, ο Warhol αφιερώνεται στην προσέγγιση των κατάλληλων πατρόνων για

τη συνέχιση του έργου του. Προσωπικότητες όπως ο Ιρανός Σάχης Mohhamad Reza Pahlavi και

καλλιτέχνες όπως ο Mick Jagger, η Liza Minelli, η Brigitte Bardot και ο John Lennon τον

στηρίζουν οικονοµικά και αποτελούν µερικά από τα πλέον δηµοφιλή κατά παραγγελία πορτρέτα

του.

11. Την περίοδο 1979-1980, οι κριτικοί τον κατηγορούν για επιφανειακή προσέγγιση των θεµάτων

και χαρακτηριστική εµπορικότητα των έργων του, χωρίς ποιότητα και έµπνευση. Από την άλλη

µεριά, υπάρχει µια µερίδα κριτικών οι οποίοι χαρακτηρίζουν τη δουλειά του ως «τον πιο πιστό

καθρέφτη της εποχής» στην Αµερική των ’70.

12. Η συνεργασία του µε τον ζωγράφο Jean-Michel Basquiat µεταξύ 1984-1986 επηρέασε σε

µεγάλο βαθµό το µετέπειτα έργο του (επιστρέφει στη χρήση πινέλου για τη ζωγραφική του) και

οδήγησε στη διάσηµη και τελευταία σειρά Τελευταίος ∆είπνος, πιθανόν τη µεγαλύτερη σειρά

του.

13. Η πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες που αναπτύχθηκαν την εποχή αυτή, τον βοήθησε να

καταγράφει σε βαθµό εµµονής την καθηµερινότητά του µε ένα µαγνητόφωνο και την αγαπηµένη

του κάµερα, τροφοδοτώντας µε πλούσιο υλικό τους ερευνητές που ασχολήθηκαν και

ασχολούνται µέχρι σήµερα µαζί του.

of 19

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Όπως διαπιστώσαµε, καταλήγουµε σε ένα σύστηµα αλληλεπίδρασης, το οποίο σχηµατικά µπορεί

να αποτυπωθεί ως εξής:

Οι κοινωνικο-οικονοµικές συνθήκες κάθε εποχής παίζουν αποφασιστικό ρόλο στη διαµόρφωση της

έννοιας της τέχνης, τόσο από την πλευρά της καλλιτεχνικής δηµιουργίας, όσο και του τρόπου

πρόσληψης της τέχνης από το εκάστοτε κοινό. Όµως, και το ίδιο το κοινό διαµορφώνεται και

«εκπαιδεύεται» πολιτιστικά µέσα στο κοινωνικό και οικονοµικό πλαίσιο κάθε εποχής.

Επιπλέον, οι κοινωνικο-οικονοµικές συνθήκες καθορίζουν σε µεγάλο βαθµό το πλαίσιο στο

οποίο λειτουργεί η αγορά της τέχνης και τον βαθµό στον οποίο οι συντελεστές της αλληλεπιδρούν

µεταξύ τους και επηρεάζουν τη διαδικασία ανάδειξης ενός καλλιτέχνη. Όµως και η τέχνη µε τη σειρά

της επηρεάζει τις κοινωνικο-οικονοµικές συνθήκες της εκάστοτε περιόδου, συµβάλλοντας σηµαντικά

στην ανάπτυξη.

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ

∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

(καλλιτέχνης, έργο τέχνης,

καλλιτεχνικό ρεύµα)

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ

ΣΥΝΘΗΚΕΣ

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

of 19

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Πασχαλίδης Γ., Καµπούρη-Ιωαννίδου Α., «Οι ∆ιαστάσεις των Πολιτιστικών Φαινοµένων:

Εισαγωγή στον Πολιτισµό», Πάτρα: ΕΑΠ, 2002 (Κεφ. 1-2 και 4)

Duncan, C. “The Aesthetics of Power: Essays in Critical Art History”, Cambridge University

Press, Cambridge 1993, chapter 11 (ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ για τη Θ.Ε. Οι ∆ιαστάσεις των

Πολιτισµικών Φαινοµένων, Πάτρα 2012)

Γούναρη Ε., ∆ιπλωµατική Εργασία «Το κοινό του Πολιτισµού: διαδικασίες παραγωγής και

διαµόρφωσης», Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα ∆ΠΜ, Πάτρα: ΕΑΠ, 2008 (Κεφ. 1)

ΠΗΓΕΣ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟΥ [πρόσβαση 19-20/10/2013]

Βιογραφία του Andy Warhol στη WIKIPEDIA (http://en.wikipedia.org/wiki/Andy_Warhol)

Επίσηµη ιστοσελίδα ANDY WARHOL MUSEUM (http://www.warhol.org)

Επίσηµη ιστοσελίδα THE ANDY WARHOL FOUNDATION FOR THE VISUAL ARTS

(http://www.warholfoundation.org)

Άρθρο του Παναγιωτόπουλου Γ. στο online µαγκαζίνο EXITMAG.GR, 14/09/1999

(http://exitmag.blogspot.gr/2009/09/andy-warhol.html)

Κοινωνικοοικονομικές Συνθήκες και ο Κόσμος της Τέχνης

Documents

Transcript of Κοινωνικοοικονομικές Συνθήκες και ο Κόσμος της Τέχνης