Δελημάτσης Α. Κωνσταντίνος © «Η ανάγκη νομοθετικής...

Δελημάτσης Α. Κωνσταντίνος«Η ανάγκη νομοθετικής ρύθμισης στο Κυπριακό κληρονομικό δίκαιο, προκειμένουο/η «σύντροφος», ετερόφυλός/η ή ομόφυλος/η, να συμμετέχει στην εκ του νόμου

κληρονομική διαδοχή του αποβιώσαντα, ως μεριδούχος και ως εξ αδιαθέτουκληρονόμος».

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

1. Αχιλλεύς Κ. Αιμιλιανίδης, «Κυπριακό κληρονομικό Δίκαιο»,2η Έκδοση, HIPASUS, Λευκωσία 2014

2. ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ: ΑΠΟΨΕΙΣ, ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΒΙΩΜΑΤΑ

ΣΤΟΝ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ, Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Φελλάς, Μαργαρίτα Καψού, Επαμεινώνδας Επαμεινώνδα, ΕΚ∆OΣΕΙΣ ΠOΛΥΧΡΩΜOΣ ΠΛΑΝΗΤΗΣ, Αθήνα 2013

3. Αχιλλεύς Κ. Αιμιλιανίδης «Ομοφυλοφιλία και ανθρώπινα δικαιώματα

στην κυπριακή έννομη τάξη», ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ: ΑΠΟΨΕΙΣ, ΜΕΛΕΤΕΣΚΑΙ ΒΙΩΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ, Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Φελλάς, Μαργαρίτα Καψού, Επαμεινώνδας Επαμεινώνδα, ΕΚ∆OΣΕΙΣ ΠOΛΥΧΡΩΜOΣ ΠΛΑΝΗΤΗΣ, Αθήνα 2013

4. Λουκαίδης Λ., (1982) «Η Νομική πλευρά της Ομοφυλοφιλίας», Θέματα Κυπριακού Δικαίου, Λευκωσία,207

5. Παπαζήση Θ.,(2007), «Σεξουαλικές Προτιμήσεις ως πηγή διακριτικής μεταχείρησης : Το παράδειγμα του Γάμου των προσώπων του ιδίου φύλλου» 3, Επιθεώρηση Κυπριακού & Ευρωπαϊκού Δικαίου 500.



6. Χειρδάρης Β.Κ, Νομολογία Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Νομικό Βήμα (2008), Τόμος 56, σ.782

7. Παπαχρίστου Θανάσης, Κουμουτζής Νικόλαος, Τσούκα Χρύσα,« Το σύμφωνο συμβίωσης », Δίκαιο & Οικονομία - Π. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα 2009

8. Γεώργιος Π. Νάκος, Ιστορία Ελληνικού και Ρωμαϊκού Δικαίου, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 1991

9. Κ. Μπαλάφας, Τα νησιά, εκδ. Ποταμός, 2004

10. Α. Λοΐζου , Το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, Λευκωσία 2001

11. Φελλάς, Κ.Ν., Φιλαρέτου, Α., & Καραγιάννης, Σ. Σ. (2010). Σεξουαλικές Αλληλεπιδράσεις:

12. Φελλάς, Κ.Ν., Φιλαρέτου, Α., & Καραγιάννης, Σ. Σ. (2010). Σεξουαλικές Αλληλεπιδράσεις :Η κοινωνική δόμηση των άτυπων σεξουαλικών συμπεριφορών. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική

13. Γ.Πικκής Το Αγγλικό Κοινό Δίκαιο: «Οι Κανόνες της Επιεικείας και η Εφαρμογή τους στην Κύπρο», Λάρνακα, 1981 σελ.12

14. Αχιλλεύς Κ. Αιμιλιανίδης «Εισαγωγή στη Βιβλιογραφία τουΚυπριακού Δικαίου

15. Γυναίκες στο Ισλάμ έναντι των Γυναικών στην Ιουδαίο Χριστιανική παράδοση Μύθος και πραγματικότητα , Δρ. Σερίφ Αμπντελαζίμ



Ξενόγλωσση

1. E.Neocleous & P.Aristotelous, ‘’Trusts’’ in Andreas Neocleous & Co LLC, Introduction to Cyprus Law, 3rd Edition,Limassol, 2010, 963-989

2. Masterman, R., “Taking the Strasbourg Jurisprudence into Account: Developing a ‘Municipal Law of Human Rights’ under the Human Rights Act”, International Comparative Law Quarterly, Volume 54, Part 4, October 2005, σελ.911

3. Harris, O´Boyle & Warbrick: Law of the European Convention on Human Rights, 2η έκδ. (2009)

Διεθνείς Συνθήκες

1.Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

2.Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση

3.Χάρτης θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Νομοθεσία

1. Περί Γάμου (Νόμος αρ. 104(Ι)/03)



2. Περί Δικαιώματος των Πολιτών της Ένωσης και των Μελών των Οικογενειών τους να Κυκλοφορούν και να Διαμένουν Ελεύθερα στην Επικράτεια της Δημοκρατίας Νόμος του 2007, (Νόμος αρ. 7(Ι)/2007)

3. Ο περί Διαθηκών και Διαδοχής Νόμος (ΚΕΦ.195)

4. Περί συμβάσεων Νόμος (Κεφ.149)

5. Ο περί Επιτρόπων Εμπιστευμάτων Νόμος (ΚΕΦ.193)

6. Ο περί Διεθνών Εμπιστευμάτων Νόμος του 1992 Ν.69(I)/1992

7. Περί δικαστηρίων Νόμος Ν.14(Ι)/60

Νομολογία

Δικαστήριο Ευρωπαϊκής Ένωσης

1. C-59/85, State of the Netherlands v. Ann Florence Reed,Απόφαση του Δικαστηρίου της 17ης Απριλίου 1998.

2. C-249/96 ,Grant κατά South-WestTrains, Απόφαση του Δικαστηρίου της 17ης Φεβρουαρίου 1998.

3. C-65/98 ,Eyüp κατά LandesgeschäftsstelledesArbeitsmarktservice Vorarlberg, Απόφαση του Δικαστηρίου (έκτο τμήμα) της 22ας Ιουνίου 2000

4. C-122/99, P - D και Σουηδία κατά Συμβουλίου, Απόφαση του Δικαστηρίου της 31ης Μαΐου 2001



5. C-117/01,Κ.Β κατά National Health Service Agency και Secretary of State for Health, Απόφαση του Δικαστηρίου της 7ης Ιανουαρίου 2004

6. C-267/06, Tadao Maruko κατά Versorgungsanstalt der deutschen Bühnen, Απόφαση του Δικαστηρίου (τμήμα μείζονος συνθέσεως) της 1ης Απριλίου 2008.

Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

1. Christine Goodwin v. U.K, App.No. 28957/95 , judgement 11 Apr.2002

2. Anita Parry v. U.K., App.No. 42971/05 , judgement 28 Nov.2006

3. R. και F. v. U.K. , App.Νο. 35748/05 , judgement 15 Jul2006.

4. Mata Estevez v. Spain , App.No. 56501/00, judgement 10 May 2001

5. Kozak v. Poland, App.No. 13102/02, judgement 2 Mar. 2010

6. Karner v. Austria ,App.No. 40016/98 ,Judgement 24 Jul.2003

7. Marckx v. Belgium, App.No. 6833/74, Judgement 13 Jun.1979

8. Kroon and others v. The Netherlands, App.No.18535/91, Judgement 27



Oct 1994

9. Vallianatos a.o v. Greece App.No. 29381/09 ,32684/09 ,Judgement 07 Nov. 2013

10. Schalk and Kopf v. Austria, App.No. 30141/04 ,Judgement 24 Jun 2010

11. Burden v. United kingdom , App.No 13378/05 ,Judgement 29 Apr. 2008

12. Abdulaziz, Cabales and Balkandali v. The United Kingdom, App.No. 15/1983/71/107-109 , Judgement 24 April 1985

13. Moustaquim v. Belgium, App. Νo. 12313/86, judgement, 18February 1991

14. Serife Yigit v. Turkey, App. Νo.3976/05 , Judgement 02 Nov.2010

15. K v. United Kingdom, App.No.15817/89, Judgement 13 Mar. 1993

16. Rees v. United Kingdom ,App.No. 9532/81, Judgement 17 Oct.1986

17. Coosey v. United kingdom ,App.No.10843/84 ,Judgement 27 Sep 1990

Κύπρος



1. Thadd Coreeiav 2. Σάββας Σάββα ν. Κυπριακής ΔημοκρατίαςΜέσω διευθυντή Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης Υπ.Αρ.1582/2008 , Ημ.Απ. 22/7/2010

2. Χρήστος Κληρίδης ως εκτελεστής της διαθήκης Πετρούλας Ρούσου ν. Ηρόδοτου Σταυρίδη, Ως διαχειριστή της περιουσίας του αποβιώσαντος Ανδρέα Φωτιάδη, (1998) 1Α Α.Α.Δ 521, Ημ.Απ.19 Μαρτίου, 1998

3. Ορφανίδης v. Ορφανίδη (1998) 1 Α.Α.Δ. 179

4. Π΄΄ιωάννου ν. Π΄΄ιωάννου (2000) 1 Α.Α.Δ 656

5. Varnavas Christofi Fouri a.o v. The Republic (1982) 2 C.L.R 120

6. Γιασεμίδου κ.ά. ν. Δημοτικού Συμβουλίου κ.ά. (Αρ. 2) (1996) 3 Α.Α.Δ. 491

7. Αντωνίου ν. Δημοκρατίας (1997) 3 Α.Α.Δ. 441

8. Κυπριανού κ.ά. ν. Δημοκρατίας (2003) 3 Α.Α.Δ. 8)

Ηνωμένο Βασίλειο

1. Sheila Maharaj v. JaiChand [1986] 1 A.C. 898, 907

2. Gissing v. Gissing [1971] A.C. 886

3. Ungurian v. Lesnoff and Others [1989] 3 W.L.R.



4. Hammond v. Mitchell [1992] 2 All E.R. 109.

Κείμενα

1. Πρόταση Κανονισμός του Συμβουλίου της ΕΕ σχετικά με τη «Διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο και την αναγνώρισηκαι εκτέλεση αποφάσεων στον τομέα των περιουσιακών σχέσεων των καταχωρημένων συντρόφων» Βρυξέλλες, 16.3.2011,SEC(2011) 328 τελικό.

2. Διεθνής Επιτροπή Προσωπικής Κατάστασης – CIEC, Σύμβαση του 2007 για την αναγνώριση των καταχωρημένων συμβιώσεων (Η CIEC απαρτίζεται από 16 κράτη μέλη στα οποία περιλαμβάνονται11 κράτη μέλη της ΕΕ (Γερμανία, Αυστρία, Βέλγιο, Ισπανία, Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Κάτω Χώρες, Πορτογαλία, Ηνωμένο Βασίλειο).

3. ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ «Τοποθέτηση της Αρχής κατά των Διακρίσεων αναφορικά με την ανάγκη θεσμοθέτησης ενός συμφώνου συμβίωσης μεταξύ ετερόφυλων και ομόφυλων ζευγαριών» , Αρ. Φακ.: ΑΚΡ ΤΟΠ 1/2011 ,Λευκωσία, 22 Δεκεμβρίου 2011

4. Οδηγία 2004/38/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 29ης Απριλίου 2004 που αφορά «το δικαίωμα τωνκατοίκων της Ένωσης και των μελών των οικογενειών τους να κινούνται ελεύθερα εντός του εδάφους των Κρατών μελών»



5. Οδηγία 2003/86/ΕΚ του Συμβουλίου, της 22ας Σεπτεμβρίου 2003, σχετικά με το δικαίωμα οικογενειακής επανένωσης.

6. Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

7. ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ Θέμα: «Η λήψη σύνταξης χηρείας στις περιπτώσεις μακρόχρονης και σταθερής ελεύθερης συμβίωσης» Ερευνούσα Λειτουργός: Κάλια Καμπανελλά, Λευκωσία, 2 Μαΐου 2011, Αρ. Φακ: ΑΚΡ 48/2011.

8. Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου, της 12ης Δεκεμβρίου 2012 για την κατάσταση των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην ΕΕ (2010-2011) 2011/2069(ΙΝΙ)

9. Εκθεσή Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της 27ης Ιανουαρίου του 2014, σχετικά με την κατάσταση των θεμελιωδώνδικαιωμάτων εντός της ΕΕ (2012-2013)(2013/2078(ΙΝΙ))

10. Σύσταση της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης (2010)5 για τα μέτρα καταπολέμησης των διακρίσεων για λόγους σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου



Στην σημερινή Κυπριακή κοινωνία, ολοένα και συχνότερα εμφανίζεται, το φαινόμενο πρόσωπα, του ιδίου ή διαφορετικού φύλλου, να συμβιώνουν σε καθεστώς διαφορετικό από αυτό που στην κυπριακή έννομη τάξη, θεωρείτε «έγγαμη σχέση». Είναι αδιαμφισβήτητογεγονός ότι de lege lata, ο/η «σύντροφος» , ετερόφυλος/η ή ομόφυλος/η , δεν συμμετέχει στην εκ του νόμου κληρονομική διαδοχή του αποβιώσαντα, ως μεριδούχος και ως εξ αδιαθέτου κληρονόμος. Η τυχόν διάθεση περιουσιακών στοιχείων εκ μέρους του διαθέτη, προς τον επιβιώσαντα σύντροφο, θεωρούνται ως προστασία παρεχόμενη από τον διαθέτη και όχι από τον νόμο. ‘Έτσι λοιπόν θα επιχειρήσουμε εξετάζοντας συγκριτικά στοιχεία, απότα υπόλοιπα κράτη-μέλη ,της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Συμβουλίου της Ευρώπης, αλλάκαι την σχετική Νομολογία του ΔΕΕ και του ΕΔΑΔ, μία προσέγγιση de lege ferenda επί του θέματος.



“Matrimonium est conjuctio

mare et feminis et consortium

omne vitae divini et

humani rerum com-municatio”

Μοδεστίνος1

Εισαγωγή

Στην σημερινή εποχή η ελεύθερη συμβίωση χωρίς καμία νομική υποχρέωση, αποτελεί μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα στην κυπριακή κοινωνία. Ολοένα και περισσότερα άτομα του ιδίου ή διαφορετικού φύλου, επιλέγουν για λόγους κοινωνικούς,

1 Μοδεστίνος (Modestinus, 3oς αι. μ.Χ.) Ρωμαίος νομοδιδάσκαλος (iurisprudente). Ο Μοδεστίνος όρισε τον γάμο ως «ένωσιν του ανδρός και της γυναικός, συγκλήρωσιν του βίου παντός, θείου και ανθρωπίνου δικαίου κοινωνίας».



ιδεολογικούς, οικονομικούς, νομικούς2ή άλλους λόγους να συμβιώνουν χωρίς καμία νομική δέσμευση.

Ο παραδοσιακός ορισμός του Γάμου που δόθηκε από τον Μοδεστίνο πριν από περίπου 18 αιώνες ,φαντάζει ελαφρώς αναχρονιστικός, εξ αιτίας του γεγονότος ότι πλέον μια πληθώρα κρατών ανά τον κόσμο, έχουν θεσμοθετήσει , τον γάμο ή ανάλογου τύπου νομικές δεσμεύσεις για άτομα του ιδίου φύλου.

Επίσης αρκετά κράτη έχουν θεσπίσει εναλλακτικές μορφές δέσμευσης ,και δικαιώματα ανάλογα με αυτά των συζύγων για πρόσωπα ετερόφυλα τα οποία διαβιούν σε καθεστώς «ελεύθερης συμβίωσης».

Στην σημερινή εποχή αρκετά ομόφυλα ή ετερόφυλα ζευγάρια όμως, επιλέγουν την ελεύθερη συμβίωση. Η επιλογή αυτή ,του δικαιώματος στην απόλαυση της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής που έχει το κάθε άτομο προστατεύεται από το Άρθρο 153

2Στην Κυπριακή έννομη τάξη δεν αναγνωρίζεται το δικαίωμα σύναψης εναλλακτικών μορφώνγάμου στα ετερόφυλα ζευγάρια, και δεν υπάρχει δυνατότητα νομικής αναγνώρισης σχέσης μεταξύ ομόφυλων.3 ΑΡΘΡΟΝ 15«1. Έκαστος έχει το δικαίωμα όπως η ιδιωτική και οικογενειακή αυτού ζωή τυγχάνη σεβασμού. 2. Δεν χωρεί επέμβασις κατά την άσκησιν του δικαιώματος τούτου, ειμή τοιαύτη οία θαήτο σύμφωνος προς τον νόμον και αναγκαία μόνον προς το συμφέρον της ασφαλείας της Δημοκρατίας ή της συνταγματικής τάξεως ή της δημοσίας ασφαλείας ή της δημοσίας τάξεως ή της δημοσίας υγιείας ή των δημοσίων ηθών ή της προστασίας των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των υπό του Συντάγματος ηγγυημένων εις παν πρόσωπον».



του κυπριακού Συντάγματος, και από το Άρθρο 84 της ΕΣΔΑ, καιαπό το Άρθρο 75 του Χάρτη θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ.

Η προστασία του δικαιώματος είναι διττή και παρέχεται τόσο σε εθνικό επίπεδο, όσο και σε υπερεθνικό επίπεδο από την Ε.Σ.Δ.Α , αλλά και από τον χάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ.

Η νομολογία των υπερεθνικών δικαιοδοτικών οργάνων (ΕΔΑΔ και ΔΕΕ), έχει επεκτείνει την έννοια της «οικογενειακής ζωής», ούτως ώστε να περιλαμβάνει και σχέσεις οι οποίες δεν καλύπτονται, από νομικές ή τυπικές διευθετήσεις6. Η ύπαρξη ήμη οικογενειακής ζωής είναι θέμα πραγματικό και εξαρτάται από την ύπαρξη ή όχι στενών προσωπικών δεσμών7.

Στην κυπριακή έννομη τάξη, de lege lata το κληρονομικό δικαίωμα , του επιβιώσαντος «συζύγου» στην μη διαθέσιμη και την εξ αδιαθέτου μοίρα ,που θα μας απασχολήσει στην παρούσα

4 Ε.Σ.Δ.Α Άρθρο 8Κυρωθείσα Ελληνική μετάφραση“1. Παν πρόσωπον δικαιούται εις σεβασμόν της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας του και της αλληλογραφίας του.2. Δεν επιτρέπεται να υπάρξη επέμβασις δημοσίας αρχής εν τη ασκήσει του δικαιώματοςτούτου, εκτός εάν η επέμβασις αύτη προβλέπεται υπό του νόμου και αποτελεί μέτρον το οποίον, εις μίαν δημοκρατικήν κοινωνίαν, είναι αναγκαίον δια την εθνικήν ασφάλειαν,την δημοσίαν ασφάλειαν, την οικονομικήν ευημερίαν της χώρας, την προάσπισιν της τάξεως και την πρόληψιν ποινικών παραβάσεων, την προστασίαν της υγείας ή της ηθικής,ή την προστασίαν των δικαιωμάτων και ελευθεριών άλλων.”5 Άρθρο 7 “Καθένας έχει δικαίωμα σεβασμού στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του, στην κατοικία και στην επικοινωνία του."6Marckx v. Belgium, App.No. 6833/74, Judgment 13 Jun.1979,C-59/85, State of the Netherlands v Ann Florence Reed, Απόφαση του Δικαστηρίου της 17ης Απριλίου 19987K v. United Kingdom, App.No.15817/89, Judgement 13 Mar. 1993,C-65/98 , Eyüp κατά Landesgeschäftsstelle des Arbeitsmarktservice Vorarlberg, Απόφαση του Δικαστηρίου (έκτο τμήμα) της 22ας Ιουνίου 2000



μελέτη, σύμφωνα με την γραμματική ερμηνεία του Άρθρου 44 τουΚεφ.195 ,πηγάζει από το «νομικό» γεγονός ότι ο επιβιώσας «σύζυγος» κατά τον χρόνο του θανάτου του αποβιώσαντα , βρισκόταν σε «έγκυρο» και «υποστατό» γάμο με αυτόν, χωρίς ναενδιαφέρει για σκοπούς του νόμου , γεγονότα όπως ο χρόνος , ή η σχέσεις του ζεύγους, που αφορούν την πραγματική συμβίωσητων δύο συζύγων8.

Συμφωνά με τα παραπάνω de lege lata, δημιουργείτε αρκετές φορές πρόβλημα στις σχέσεις συμβίωσης οι οποίες δεν καλύπτονται από νομικές ή τυπικές διευθετήσεις, για σκοπούς κληρονομικού δικαίου, όπως και στις περιπτώσεις ετερόφυλων ήομόφυλων ατόμων που έχουν συνάψει εναλλακτικού τύπου «νομικές σχέσεις» σε κράτη που παρέχουν τέτοια δυνατότητα, αλλά η κληρονομική τους διαδοχή διέπεται από τις αναγκαστικού δικαίου διατάξεις του Κεφ.1959.

Το πρόβλημα καθίσταται ακόμα μεγαλύτερο, καθώς η τυχόν εφαρμογή των κανόνων της «Επιείκειας10», καθίσταται 8Αντίθετα στην Αγγλία μετά την τροποποίηση του Law Reform Act (succession Act) 1995,S.1(1), ομοίως στην Ελλάδα βλ. Άρθρο 1822 ΑΚ , Βλ.επίσης ΣτΕ 3248/1999 (΄Δ Τμήμα) όπου έχει κριθεί ότι «Γάμος έλληνα υπηκόου με αλλοδαπή, χωρίς πραγματική συμβίωση των συζύγων στην Ελλάδα δεν απολαμβάνει προστασίας, ούτε από τον κοινό νόμο ούτε απότις συνταγματικές διατάξεις», Για εκτενή ανάλυση Αχιλλεύς Κ. Αιμιλιανίδης, «Κυπριακόκληρονομικό Δίκαιο» ,2η Έκδοση, HIPASUS, Λευκωσία 2014 σελ. 158-1599Εξαιτίας του περιορισμένου της έκτασης της μελέτης , δεν θα ασχοληθούμε εκτενώς με τις συγκεκριμένες περιπτώσεις.10Στο κοινοδίκαιο οι κανόνες της «Επιείκειας» εφαρμόζονται στις περιπτώσεις , όπου ηεφαρμογή των κανόνων του «θετικού» δικαίου, οδηγεί σε προφανή «αδικία», υπενθυμίζουμε ότι στο κοινοδίκαιο η νομολογία αποτελεί εφαρμοστέο δίκαιο. Βλ.επίσης Γ.Πικκής Το Αγγλικό Κοινό Δίκαιο: Οι Κανόνες της Επιεικείας και η Εφαρμογή τους στην Κύπρο, Λάρνακα, 1981 σελ.12 , Αναλυτικότερα για την σχετική βιβλιογραφία, βλ. Αχιλλεύς Κ.Αιμιλιανίδης «Εισαγωγή στη Βιβλιογραφία του Κυπριακού



προβληματική εξαιτίας του γεγονότος, ότι η εφαρμογή των κανόνων της «Επιεικείας» προϋποθέτει, ότι δεν θα πρέπει να υπάρχουν αντίθετες διατάξεις σε οποιοδήποτε νομοθέτημα11.

Όπως γίνεται αντιληπτό λοιπόν πρόσωπα του ίδιου ή του αντιθέτου φύλλου που διαβιούν σε ελεύθερή σχέση ή έχουν συνάψει «σύμφωνο συμβίωσης» σε άλλη χώρα και η κληρονομική τους διαδοχή ρυθμίζεται από τις διατάξεις του Κεφ.195, δεν είναι δυνατόν να καταστούν «νόμιμοι μεριδούχοι12, και δεν έχουν κληρονομικό δικαίωμα , επί της νόμιμης μοίρας και της εξ αδιαθέτου κληρονομιάς13.

Ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που αφορούν ομόφυλα πρόσωπα, δενυπάρχει καμία περίπτωση να καταστούν «μεριδούχοι», συμφωνά με τις πρόνοιες του Άρθρου 44 του Κεφ.195, εξαιτίας του γεγονότος ότι στον παρόν στάδιο στην κυπριακή έννομη τάξη, δεν υπάρχει κάποιος θεσμός που να επιτρέπει την «νομική αναγνώριση» των σχέσεων μεταξύ ομόφυλων ατόμων, παρά τις

Δικαίου»,http://www.academia.edu/4995521/_updated_Nov._2013_11Ορφανίδης ν. Ορφανίδης (1998) 1 Α.Α.Δ 179, Π΄΄ιωάννου ν. Π΄΄ιωάννου (2000) 1 Α.Α.Δ 656 , Βλ.επίσης Αχιλλεύς Κ. Αιμιλιανίδης, «Κυπριακό κληρονομικό Δίκαιο» ,2ηΈκδοση, HIPASUS, Λευκωσία 2014 σελ. 15312 Ο όρος αφορά άτομα των οποίων το μερίδιο τους επί της κληρονομούμενης περιουσίας ρυθμίζεται από τον νόμο και όχι από τον διαθέτη.13ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝΘέμα: Η λήψη σύνταξης χηρείας στις περιπτώσεις μακρόχρονης και σταθερής ελεύθερης συμβίωσηςΕρευνούσα Λειτουργός: Κάλια Καμπανελλά, Λευκωσία, 2 Μαΐου 2011, Αρ. Φακ: ΑΚΡ 48/2011



περί του αντιθέτου εισηγήσεις τόσο από το εσωτερικό14 όσο και από την ΕΕ15.

Για αυτόν τον λόγο στην παρούσα μελέτη ,θα δώσουμε ιδιαίτεροβάρος στην περίπτωση των ομόφυλων ζευγαριών.

Ιστορική αναδρομή

Η ετυμολογία του όρου «Οικογένεια» προκύπτει, από τις λέξεις«Οίκος» και «Γένος», και σημαίνει την γενιά που ζει στον ίδιο οίκο. Στην Αρχαία Ελλάδα η προστασία της Οικογενειακής περιουσίας ήταν θέμα τεράστιας σημασίας με κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις.

Η περιουσία της Οικογένειας, ήταν πηγή εξουσίας, και φορέας πολιτικών δικαιωμάτων, για την ίδια την Οικογένεια. Η

14 ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ «Τοποθέτηση της Αρχής κατάτων Διακρίσεων αναφορικά με την ανάγκη θεσμοθέτησης ενός συμφώνου συμβίωσης μεταξύ ετερόφυλων και ομόφυλων ζευγαριών» , Αρ. Φακ.: ΑΚΡ ΤΟΠ 1/2011 ,Λευκωσία, 22 Δεκεμβρίου 201115Εκθεσή Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της 27ης Ιανουαρίου του 2014, σχετικά με την κατάσταση των θεμελιωδών δικαιωμάτων εντός της ΕΕ (2012-2013)(2013/2078(ΙΝΙ))παρα. 31. «επιδοκιμάζει τον αυξανόμενο αριθμό κρατών μελών που διασφαλίζουν τον σεβασμό του δικαιώματος δημιουργίας οικογένειας μέσω γάμου, σχέσης συμβίωσης ή καταχωρισμένης συμβίωσης και υιοθεσίας, χωρίς διακρίσεις λόγω γενετήσιου προσανατολισμού, και ζητεί από τα εναπομένοντα κράτη μέλη να πράξουν το ίδιο· επιδοκιμάζει την πρόσφατη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην υπόθεση Βαλλιανάτος και λοιποί κατά της Ελλάδος όπου επιβεβαιώθηκε ότι δεν μπορούν να εξαιρούνται τα ζευγάρια του ιδίου φύλου από τον νόμο περί καταχωρισμένης συμβίωσης· καλεί την Επιτροπή και όλα τα κράτη μέλη να προτείνουν και να εγκρίνουν νομοθετικές πράξεις και πολιτικές για την καταπολέμηση της ομοφοβίας, της τρανσφοβίας και των εγκλημάτων μίσους, και επιδοκιμάζει τη δημοσίευση της γνωμοδότησης 2/2013 του FRA σχετικά με την απόφαση-πλαίσιο για τον ρατσισμό και την ξενοφοβία –δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στα δικαιώματα των θυμάτων εγκλημάτων· καλεί την Επιτροπή και όλα τα κράτη μέλη να εφαρμόσουν χωρίς διακρίσεις λόγω γενετήσιου προσανατολισμού την οδηγία για την ελεύθερη κυκλοφορία· επαναλαμβάνει το αίτημά του προς την Επιτροπή να προτείνει έναν φιλόδοξο κανονισμό για την αμοιβαία αναγνώριση των νομικών συνεπειών των εγγράφων προσωπικής κατάστασης» .



περιουσία της Οικογένειας ανήκε εξ ολοκλήρου στον «γενάρχη16», και μεταβιβαζόταν μαζί με την υποχρέωση για προστασία της επιβιώσασας συζύγου, του «Γενάρχη» στο πρωτότοκο αρσενικό τέκνο, εξ ολοκλήρου χωρίς να υπάρχει δικαίωμα στον κληρονόμο να αρνηθεί την κληρονομία.

Στις περιπτώσεις που δεν υπήρχε αρσενικό τέκνο, εφαρμοζόταν ο θεσμός της «Επικλήρου» ή «κληρούχου κόρης17» , σε αυτές τις περιπτώσεις, η πρωτότοκη «κόρη» ήταν υποχρεωμένη να παντρευτεί τον «Αγχιστέα18 » , το πρώτο αρσενικό τέκνο που θα γεννιόταν στα πλαίσια αυτού του γάμου, ήταν ο κύριος της «περιουσίας» της Οικογένειας, αλλά και υπεύθυνος για την συντήρηση της χήρας του «γενάρχη» 19 . 16Έτσι ονομάζονταν ο αρχηγός του Γένους, σε αυτό περιλαμβάνονταν όλοι οι σε ευθεία και πλάγια γραμμή συγγενείς που ανήκαν στο ίδιο γένος17Ο Χαρώνδας (7ος-6ος αιώνας π.χ. Κάτω Ιταλία) είναι ο πρώτος που θεσμοθετεί την «κληρούχο κόρη», ο Θεσμός στην συνέχεια μεταφέρεται και στο Αττικό Δίκαιο Αναλυτικότερα, Γεώργιος Π. Νάκος, Ιστορία Ελληνικού και Ρωμαϊκού Δικαίου, UniversityStudio Press, Θεσσαλονίκη, 1991,σελ.8718«Αγχιστέας» θεωρούταν ο πλησιέστερος από τους εκ πλαγίου συγγενείς του «Γενάρχη» πατέρα της π.χ. ο αδερφός του πατέρα της19Παρόμοια θεωρείτε Η οικογενειακή στρατηγική της Καρπάθου και συγκεκριμένα της κοινότητας της Ολύμπου (ή Ελύμπου) ,ακριβώς γιατί βασίζεται στο σύστημα προτίμησης του πρωτότοκου που κληρονομούσε τον πατέρα του και της πρωτότοκης κόρης που κληρονομούσε τη μητέρα της. Κατά τις δεκαετίες του 1910 και του 1960 αμφισβητήθηκαν αυτές οι πρακτικές λόγω της εισροής του μεταναστευτικού συναλλάγματος.Οι πρωτότοκοιες ονομαζόντουσαν «κανακάρηδες» ή «κανακαρές» και εκείνο το χαρακτηριστικό που τους έδινε τον τίτλο ήταν η σειρά γέννησης, η οποία συνδεόταν με τον κανόνα «που όριζε ότι ο πρώτος γιος μιας συζυγικής οικογένειας έπαιρνε προίκα την πατρική περιουσία ακέραιη, όπως την είχε εισφέρει στο δικό του γάμο ο πατέρας του, και η πρώτη κόρη αυτού του γάμου προικοδοτούνταν με το σύνολο των αγαθών που κατέβαιναν από την πλευρά της μητέρας» (B. Vernier, 2001: XII). Οι πρωτότοκοι αποδέκτες της περιουσίας αυτής ήσαν υποχρεωμένοι, όταν παντρεύονταν, να μεταβιβάσουνστο πρώτο τους, ίδιου φύλου, παιδί το σύνολο των κληρονομικών αγαθών που είχαν λάβειαπό τους δικούς τους γονείς. Μία μόνο προϋπόθεση έπρεπε να τηρηθεί: ο κανακάρης και η κανακαρά έπρεπε να φέρουν ο πρώτος το όνομα του παππού (από την πλευρά του πατέρα)και η δεύτερη το όνομα της γιαγιάς (από την πλευρά της μητέρας). Το βαφτιστικό αυτό



Βλέπουμε ότι στην Αρχαία Ελλάδα γενεσιουργός αιτία της κληρονομική διαδοχής, ήταν κατά πρώτο το φύλλο του ατόμου αφού σε καμία περίπτωση γυναίκα δεν μπορούσε να έχει περιουσία20, κατά δεύτερο το γεγονός ότι ήταν «κατιών» του γενάρχη, και κατά τρίτον ότι ήταν εξ αίματος συγγενής, ενώ ηπροστασία της χήρας είναι υποχρέωση του νέου «Γενάρχη».

Με την έλευσή των σύγχρονων θρησκειών τόσο στον χριστιανισμό, όσο και στον Ιουδαϊσμό η χήρα θεωρείται επίσηςμέρος του κληροδοτήματος του αποβιώσαντα, και κατά βάση εξαρτάται από το έλεος των υπολοίπων.

Αντίθετα το Ισλάμ σχεδόν 13 αιώνες πριν τα σύγχρονα κράτη υιοθετήσουν νομοθετικές ρυθμίσεις , που να προστατεύουν την χήρα κατοχυρώνει το κληρονομικό δικαίωμα της χήρας , θεσπίζοντας υποχρέωση των πιστών να κληροδοτήσουν την χήρα21.

Στην σύγχρονη εποχή και νοουμένου ότι πλέον ο όρος «οικογένεια» , είχε πάψει πλέον να σημαίνει την γενιά που ζει κάτω από τον ίδιο «Οίκο», ως επίσης και η κληρονομιά

όνομα νομιμοποιούσε το δικαίωμα στην κληρονομιά. Κ. Μπαλάφας, Τα νησιά, εκδ. Ποταμός, 2004,σελ.17520 Ακόμα και στίς περιπτώσεις όπου ο «Γενάρχης» είχε μόνο θηλυκά τέκνα, η πατρική περιουσία δεν πέρναγε στα χέρια της κληρούχου κόρης , αλλά ανήκε εξ ολοκλήρου στον πρωτότοκο αρσενικό που θα γεννιόταν στα πλαίσια του γάμου της «κληρούχου κόρης» με τον «Αγχιστέα».21«Όσοι από σας πεθάνουν εγκαταλείποντας τις συζύγους τους, οφείλουν να προσδιορίσουν κληροδότημα, απ’ το οποίο θα συντηρούνται για ένα έτος, χωρίς να τις αναγκάσει κανείς να εγκαταλείψουν την οικία τους. Αλλά, αν αυτές εξέλθουν αυτοπροαίρετα, δε σας καταλογίζεται αμαρτία για τον τρόπο της αυτοδιάθεσής τους.»(Κοράνιο2:240)», Αναλυτικότερα Οι Γυναίκες στο Ισλάμ έναντι των Γυναικών στην Ιουδαίο Χριστιανική παράδοση , Δρ. Σερίφ Αμπντελαζίμ σελ 61-68http://www.islamic-invitation.com/book_details.php?bID=418&dn=1



μαζί με την υποχρέωση προστασίας της συζύγου , είχε πάψει νααποτελεί αποκλειστικό προνόμιο αλλά και υποχρέωση του πρωτότοκου υιού . Επίσης εφόσον πλέον η γυναίκα μπορούσε πλέον να έχει δική της περιουσία, γεννήθηκε η ανάγκη προστασίας του/της επιβιώσαντος «συζύγου» .

Στις τελευταίες τρείς δεκαετίες όπου πλέον και αναγνωρίστηκετόσο από την νομολογία22των υπερεθνικών δικαστηρίων, όσο καιαπό τις νομοθεσίες23 διαφόρων κρατών ότι οι συζυγικές σχέσεις μπορούν να αφορούν τόσο άτομα που συζούν χωρίς να είναι παντρεμένα ή να έχουν συνάψει νομική δέσμευση ανάλογη του γάμου, όσο και άτομα του ιδίου φύλλου, γεννήθηκε η ανάγκη προστασίας αυτών των ατόμων.

Έτσι εξαιτίας του γεγονότος ότι τόσο η αρμοδιότητα της ρύθμισης της «προσωπικής κατάστασης24» του ατόμου, η παροχή

22Βλ.υποσημ. 2 και 323Η Δανία ήταν η πρώτη χώρα της ΕΕ που αναγνώρισε με τον Νόμο 372 της 1ης Ιουνίου του1989 την καταχώρηση συμφώνου συμβίωσης μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλλου, ενώ η Ολλανδία αναγνώρισε το δικαίωμα συναψης γάμου μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλλου ,Παπαζήση Θ.,(2007), «Σεξουαλικές Προτιμήσεις ως πηγή διακριτικής μεταχείρησης : Το παράδειγμα του Γάμου των προσώπων του ιδίου φύλλου» 3, Επιθεώρηση Κυπριακού & Ευρωπαϊκού Δικαίου,σελ.500. Αντίθετα σύμφωνα με το ΕΔΑΔ «Η σχετική νομοθεσία στα Συμβαλλόμενα Κράτη όσον αφορά το σύμφωνο συμβίωσης ομόφυλων ζευγαριών βασίζεται σε δύο μοντέλα: (α) το “Δανικό μοντέλο” που βασίζεται στην νομοθεσία της Δανίας που θεσπίστηκε το 1989, που περιορίζει το δικαίωμα των ομόφυλων ζευγαριών να καταχωρίσουν συμβίωση, καθώς τα ομόφυλα ζευγάρια έχουν ήδη δικαίωμα γάμου και (β) το “Γαλλικό μοντέλο”, κατά το οποίο όλα τα άγαμα ζευγάρια έχουν δικαίωμα να συνάψουν σύμφωνο συμβίωσης, ανεξάρτητα από τον σεξουαλικό προσανατολισμό τους.»Vallianatos a.o v. Greece App.No. 29381/09 ,32684/09 ,Judgement 07 Nov. 2013,para.6924«Σύμφωνα με το νομικό λεξικό του G. Cornu, η προσωπική κατάσταση (état civil) είναι η θέση του ατόμου στο πλαίσιο της οικογένειας και του κοινωνικού συνόλου. Πρόκειται ακριβέστερα για το σύνολο των ιδιοτήτων ενός προσώπου, που λαμβάνονται υπ’ όψη στο πεδίο του αστικού (κυρίως) δικαίου με σκοπό την επέλευση (ή μη) ορισμένων εννόμων συνεπειών ανάλογης υφής» Χρυσαφώ Τσούκα ,«Η ρύθμιση των ζητημάτων προσωπικής καταστάσεως υπό το πρίσμα των διεθνών εξελίξεων», Νομικό Συμβούλιο του Κράτους - 26 Ιανουαρίου 2012



δικαιώματος σύναψης συμφώνου συμβίωσης, όπως και η παροχή ή όχι δικαιώματος γάμου , ή ανάλογης νομικής δέσμευσης για άτομα του ιδίου φύλλου ,εμπίπτει στην αποκλειστική αρμοδιότητα των κρατών-μελών τόσο της ΕΕ25, όσο και του συμβουλίου της Ευρώπης26, διαφαίνεται η ανάγκη νομοθετικής ρύθμισης αυτών των θεμάτων πρωτίστως σε εθνικό επίπεδο.

Το Ισχύον Νομικό πλαίσιο .

Στην κυπριακή έννομη τάξη de lege lata, η δία νόμου κληρονομική διαδοχή στην «νόμιμη» και τη «εξ αδιαθέτου» μοίρα, στις υπό εξέταση περιπτώσεις είναι αδύνατη όπως αναφέραμε και πιο πάνω, οπότε θα εξετάσουμε εάν παρέχει το Κεφ.195 τις εναλλακτικές λύσεις, ούτως ώστε να υπεισέλθει στην κληρονομική διαδοχή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο ο/η επιβιώσας «σύντροφος».

Η κληρονομική διαδοχή ρυθμίζεται από τον Περί Διαθηκών και Διαδοχής Νόμο (ΚΕΦ.195). Σύμφωνα με τις διατάξεις του, η κληρονομική διαδοχή του αποβιώσαντος , επιτυγχάνεται με κληροδοσία , ή με κληρονομία ,είτε με συνδυασμό κληρονομίας και κληροδοσίας27.

Το δικαίωμα του διαθέτη στον διαμοιρασμό της περιουσίας σύμφωνα με την βούληση του, περιορίζεται όπως θα δούμε παρακάτω στις περιπτώσεις που υπάρχουν «νόμιμοι

25C-117/01, Κ.Β κατά National Health Service Agency και Secretary of State for Health, Απόφαση του Δικαστηρίου της 7ης Ιανουαρίου 200426Schalk and Kopf v. Austria, App.No. 30141/04, Judgment 24 Jun 2010 , Vallianatos a.o v. Greece App.No. 29381/09 ,32684/09 ,Judgement 07 Nov. 2013,para.6927Άρθρο 4 Κεφ.195



μεριδούχοι28», από τις διατάξεις του Άρθρου 41 με την επιφύλαξη του Άρθρου 42 του Κεφ.195.

Το μη διαθέσιμο μέρος της κληρονομούμενης περιουσίας του θανόντος ονομάζεται «νόμιμη μοίρα»29 ή «μη διαθέσιμο» , ενώ το κομμάτι το οποίο ο θανών, μπορούσε να διαθέσει αλλά δεν διέθεσε ή εν μέρει δεν διέθεσε ονομάζεται «εξ αδιάθετου». Αρά δεν θα εξετάσουμε εκτενώς, την περίπτωση απόκτησης κληρονομικού δικαιώματος από «κληροδοσία» εκ μέρους του θανόντος, καθώς κάτι τέτοιο δεν εμπίπτει στο πεδίο της ερευνάς μας.

Άλλοι τύποι κληρονομικής διάδοχης που εφαρμόζονται σε χώρες του «κοινοδικαίου» όπως η «κληρονομική σύμβαση» , στην Κυπριακή έννομη τάξη δεν μπορούν να θεωρηθούν ως γενεσιουργός αιτία κληρονομικής διαδοχής, γιατί κάτι τέτοιο θα ήταν αντίθετο προς τις διατάξεις αναγκαστικού δικαίου που θεσπίζει το Κεφ.195 και εξαιτίας του γεγονότος ότι η κληρονομική «σύμβαση» θα πρέπει να διέπεται από τον Περί συμβάσεων Νόμο Κεφ.149 του οποίου το Άρθρο 23 ορίζει ότι , σύμβαση θεωρείται, άκυρη αν ο σκοπός ή η αντιπαροχή της είναι αντίθετη ή καταστρατηγεί τις διατάξεις οποιουδήποτε νόμου30.

28 Η ονομασία προκύπτει από το γεγονός ότι η ελαχίστη «μερίδα» που θα λάβει ο κάθε μεριδούχος (Ως τέτοιοι σύμφωνα με τις διατάξεις του Άρθρου 41 , του περί Διαθηκών και Διαδοχής Νόμου (ΚΕΦ.195), θεωρούνται οι κατιόντες , οι γονείς και ο σύζυγος του θανόντος) καθορίζεται από τον Νόμο29 Η ονομασία προκύπτει από το γεγονός ότι η μη διαθέσιμη μοίρα της κληρονομιάς καθώς και η «μερίδα» που θα λάβει ο κάθε μεριδούχος καθορίζεται από τον Νόμο, και όχι από τον διαθέτη.30Αχιλλεύς Κ. Αιμιλιανίδης, «Κυπριακό κληρονομικό Δίκαιο» ,2η Έκδοση, HIPASUS, Λευκωσία 2014 σελ. 149-150 . Άρθρο 4 ,περί Διαθηκών και Διαδοχής Νόμος (ΚΕΦ.195) σε



Ομοίως η πιθανή δημιουργία εμπιστεύματος ή καταπιστεύματος(Trust)31 στα πλαίσια του Δικαίου της Επιείκειας , υπέρ συντρόφου32 του θανόντος δεν είναι δυνατόν να θεωρηθεί ότι γεννά κληρονομικό δικαίωμα υπέρ αυτού . Ο λόγος είναι ότι τα εμπιστεύματα, δεν θεωρούνταιμέρος της περιουσίας του αποβιώσαντα, και κατά συνέπεια δεν συνυπολογίζονται για σκοπούς καθορισμού των κληρονομικών μεριδίων33.

Επίσης ο θεσμός της «αμοιβαίας διαθήκης» που απαντάται στο κοινοδίκαιο, σύμφωνα με τον οποίο δύο ή περισσότερα άτομα, προβαίνουν σε συμφωνία ως προς την διάθεση της περιουσίας τους ή μέρους αυτής, και εκτελούν διαθήκες

συνδυασμό με το Άρθρο 23 του Περί συμβάσεων Νόμος Κεφ.14931 Αναλυτικότερα σχετικά με τον θεσμό του «Trust» βλ. E.Neocleous & P.Aristotelous, ‘’Trusts’’ in Andreas Neocleous & Co LLC, Introduction to Cyprus Law, 3rd Edition, Limassol, 2010, 963-98932Χρήστος Κληρίδης ως εκτελεστής της διαθήκης Πετρούλας Ρούσου ν. Ηρόδοτου Σταυρίδη, Ως διαχειριστή της περιουσίας του αποβιώσαντος Ανδρέα Φωτιάδη, (1998) 1 Α.Α.Δ 521, Ημ.Απ. 19 Μαρτίου, 1998, Όπου και γίνεται αναφορά στην Αγγλική απόφαση Sheila Maharaj v. Jai Chand [1986] 1 A.C. 898, 907 όπου για πρώτη φορά κρίθηκε ότι η έλλειψη των δεσμών του γάμου , δεν εμποδίζει την επέκταση των δικαιωμάτων, που είχαν αναγνωριστεί για τη σύζυγο, και στην περίπτωση της συμβίας, οι νομικές αρχές συνοψίστηκαν ως εξής από τον Δικαστή Sir Robin Cooke «As to the principles of law to be applied to those facts, references were made in argument to cases where constructive trusts, carrying beneficial interests in land, arise between parties who are man and wife, whether de jure or de facto, on or after the acquisition of their home. The authority now classic in the speechof Lord Diplock in Gissing v. Gissing [1971] A.C. 886, 903-911, and later English cases are reviewed in the judgments of the Court of Appeal in Grant v. Edwards [1986] Ch. 638 which concerned an unmarried couple. In such cases a contract or an express trust as at the time of the acquisition may not be established, because of lack of certainty or consideration or non-compliance with statutory requirements of writing; but a constructive trust may be established by an inferred common intention subsequently acted upon by the making of contributions or other action to the detriment of the claimant party. And it has been held that, in the absence of evidence to the contrary, the right inference is that the claimant acted in the belief that she (or he) would have an interest in the house and not merely out of love and affection: see for instance Grant v. Edwards, per Sir Nicolas Browne-Wilkinson V.-C., at p. 130."33Αχιλλεύς Κ. Αιμιλιανίδης, «Κυπριακό κληρονομικό Δίκαιο» ,2η Έκδοση, HIPASUS, Λευκωσία 2014 σελ.145



σύμφωνες με την συμφωνία τους ,δεν φαίνεται να μπορεί να τύχει εφαρμογής στο κυπριακό κληρονομικό δίκαιο.

Ο λόγος είναι ότι με τον θάνατο του ενός εκ των συμβαλλομένων, αυτομάτως ο αντισυμβαλλόμενος, θεωρείτε «εμπιστευματοδόχος» στα πλαίσια των Αρχών της επιείκειας,οι οποίες τυγχάνουν εφαρμογής σύμφωνα με το Άρθρο 29(γ) του Περί δικαστηρίων Νόμου , και δεν μπορεί να ανακαλέσειτην δική του διαθήκη.

Έτσι με αυτόν τον τρόπο καταστρατηγούνται οι διατάξεις του Άρθρου 37 του Κεφ.195, που καθορίζει ότι ο διαθέτης έχει απολυτό δικαίωμα σε οποιαδήποτε στιγμή το επιθυμεί να ανακαλέσει, την διαθήκη του με εκτέλεση μεταγενέστερηςδιαθήκης ή με την καταστροφή της υφιστάμενης.

Επίσης θα καταστρατηγούνταν οι διατάξεις του Άρθρου 38 , που προβλέπουν ότι μεταγενέστερη τέλεση γάμου ή απόκτηση τέκνου, δημιουργεί τεκμήριο ανάκλησης προγενέστερης διαθήκης34.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι Αρχές της επιείκειας για να τύχουν εφαρμογής, δε πρέπει να υπάρχει αντίθετη διάταξη σε οποιοδήποτε νομοθέτημα35, δεν θεωρούμαι ότι ο συγκεκριμένος θεσμός μπορεί να τύχει εφαρμογής στο κυπριακό δίκαιο.

34Για εκτενή ανάλυση επί του θέματος Αχιλλεύς Κ. Αιμιλιανίδης, «Κυπριακό κληρονομικόΔίκαιο» ,2η Έκδοση, HIPASUS, Λευκωσία 2014 σελ.151-15235Ορφανίδης ν. Ορφανίδης (1998) 1 Α.Α.Δ 179,Π΄΄ιωάννου ν. Π΄΄ιωάννου (2000) 1 Α.Α.Δ 656 ,Βλ.επίσης Αχιλλεύς Κ. Αιμιλιανίδης, «Κυπριακό κληρονομικό Δίκαιο» ,2η Έκδοση, HIPASUS, Λευκωσία 2014 σελ. 153



Όσον αφορά τα κληρονομικά δικαιώματα που μπορεί να προκύψουν για τον επιβιώσαντα σύντροφο εκ κληροδοσίας τουαποβιώσαντος, πρέπει να αναφέρουμε ότι το δικαίωμα του προσώπου να διαθέτει την περιουσία του σύμφωνα με την βούληση του, στις περιπτώσεις που υπάρχουν μεριδούχοι36 δεν είναι απεριόριστο. Το διαθέσιμο μέρος της κληρονομιάςκαθορίζεται από το Άρθρο 41 με την επιφύλαξη του Άρθρου 42του Κεφ.19537.

Εκ πρώτης όψεως η τελολογική ερμηνεία του Άρθρου 41 οδηγεί στο συμπέρασμα , ότι σκοπός του νομοθέτη ήταν, η δια νόμου «προστασία» των κληρονομικών δικαιωμάτων των «μεριδούχων38», ούτος ώστε αφενός η περιουσία της «Οικογένειας» να παραμένει στο μέτρο του δυνατού σε αυτήν, αφετέρου τα μέλη της «Οικογένειας» υπό την στενή έννοια του όρου, να μην μπορούν να εξαιρεθούν από την κληρονομική διαδοχή.

Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να πούμε ότι στο κυπριακό κληρονομικό δίκαιο, δεν είναι δυνατό να «αποκληρωθεί» νόμιμος μεριδούχος, εκτός εάν κηρυχτεί «ανάξιος», σύμφωναμε τις πρόνοιες του Άρθρου 17 του κεφ.195.Έτσι λοιπόν σε περίπτωση , ύπαρξης και άλλων μεριδούχων περιορίζεται το

36 Ως τέτοιοι σύμφωνα με τις διατάξεις του Άρθρου 41 , του περί Διαθηκών και Διαδοχής Νόμου (ΚΕΦ.195), θεωρούνται οι κατιόντες , οι γονείς και ο σύζυγος του θανόντος.37 Άρθρο 41 του , περί Διαθηκών και Διαδοχής Νόμου (ΚΕΦ.195) ,με την επιφύλαξη όμως όσων διαλαμβάνονται, στο Άρθρο 42 του Κεφ.195 Βλ.επίσης Αχιλλεύς Κ. Αιμιλιανίδης, «Κυπριακό κληρονομικό Δίκαιο» ,2η Έκδοση, HIPASUS, Λευκωσία 2014 σελ. 154-155.38 Σύμφωνα με τις διατάξεις του Άρθρου 41, ως «μεριδούχοι» θεωρούνται , οι γονείς ,ο/η σύζυγος, τεκνά ή κατιόντες αποβιώσαντος τέκνου, του κληρονομούμενου



μέρος της κληρονομιάς, του οποίου η διάθεση προς τον «σύντροφο» μπορεί να επιτευχθεί δια μέσου διαθήκης.

Οι διατάξεις του Άρθρου 44 του Κεφ.195 , αποσκοπούν στο να εξασφαλίσουν την προστασία της νόμιμης «μερίδας», του επιβιώσαντος «συζύγου» στο μη διαθέσιμο και εξ αδιαθέτου τμήμα της περιουσίας του θανόντος. Η «μερίδα» του επιβιώσαντος «συζύγου», προκύπτει ως λογική συνέχεια του «νομικού γεγονότος» ότι , αυτός κατά τον χρόνο θανάτου του κληρονομούμενου, βρισκόταν σε «έγκυρο» και «υποστατό»γάμο με αυτόν, υπό την έννοια που δίδει ο Περί Γάμου Νόμος Ν. 104(Ι)/03, στο Άρθρο 339.

Τα «πραγματικά γεγονότα» της «έγγαμης συμβίωσης», όπως η διάρκεια του γάμου ή εάν οι σύζυγοι διαβιούσαν μαζί , είναι αδιάφορα για σκοπούς κληρονομικής διαδοχής μεταξύ συζύγων.

Συμφωνά με τα παραπάνω βλέπουμε ότι το κληρονομικό δικαίωμα, του επιβιώσαντος «συζύγου» στα πλαίσια του Άρθρου 44 του Κεφ. 195 προκύπτει από το νομικό γεγονός , ότι αυτός βρισκόταν σε «έγγαμη σχέση» με τον αποβιώσαντα,

39 «3. (1) Γάμος σημαίνει τη συμφωνία για ένωση σε γάμο που συνάπτεται μεταξύ γυναίκας και άνδρα και τελείται από Λειτουργό Τέλεσης Γάμου, σύμφωνα με τις πρόνοιεςτου παρόντος Νόμου ή από εγγεγραμμένο ιερέα σύμφωνα με τους Κανόνες της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ή των δογμάτων των θρησκευτικών ομάδων που αναγνωρίζονται από τοΣύνταγμα.(2) Ο Δήμαρχος, ο Αντιδήμαρχος δήμου ή οποιοδήποτε μέλος δημοτικού συμβουλίου γραπτώς εξουσιοδοτημένο για το σκοπό αυτό από το Δήμαρχο, ως και κάθε πρόσωπο το οποίο ορίζεται από τον Υπουργό Εσωτερικών για τους σκοπούς του παρόντος Νόμου, είναιαρμόδιος λειτουργός τέλεσης γάμου δυνάμει του Νόμου αυτού.»



και όχι από το πραγματικό γεγονός, ότι αυτός είχε δημιουργήσει «Οικογένεια» με τον αποβιώσαντα.

Συμφωνά με τον παραπάνω ορισμό, δεν θεωρείται «Γάμος» η μεταξύ προσώπων του ιδίου φύλου ένωσης40 . Ομοίως δεν θεωρείτε «Γάμος» οποιαδήποτε ένωσις μεταξύ ατόμων του ιδίου ή διαφορετικού φύλου, που δεν τελείτε ενώπιον των «ιερέων» και «λειτουργών τέλεσης γάμου» που κατονομάζονται στο Άρθρο 3 του Περί Γάμου Νόμου. Επίσης σύμφωνα πάντα με το λεκτικό του Άρθρου 3 του Περί Γάμου Νόμου, η «ελεύθερη συμβίωση» δεν θεωρείτε «Γάμος» , και ως λογικό συμπέρασμα επιβιώσας σύντροφος δεν μπορεί να θεωρηθεί «σύζυγος»41.

1. Ετερόφυλα ζευγάρια

Σε μία σχετικά πρόσφατη απόφαση του το ΕΔΑΔ42 έκρινε ότι η μη τέλεση γάμου μπορεί43 να εμπίπτει στους απαγορευμένους λόγους διάκρισης που ορίζονται ενδεικτικά και όχι εξαντλητικά στο άρθρο 14 της ΕΣΔΑ44,το άρθρο 14 απαγορεύει 40Thadd Coreeiav 2. Σάββας Σάββα ν. Κυπριακής Δημοκρατίας Μέσω διευθυντή Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης Υπ.Αρ.1582/2008 , Ημ.Απ. 22/7/201041Έκθεση της Αρχής κατά των Διακρίσεων με αρ. ΑΚΡ 48/2011- Θέμα: Η λήψη σύνταξης χηρείας στις περιπτώσεις μακρόχρονης και σταθερής ελεύθερης συμβίωσης42Serife Yigit v. Turkey, App. Νo.3976/05 , Judgment 02 Nov.201043Τονισμός δικός μας44'Άρθρο 14 «Η απόλαυση των δικαιωμάτων και ελευθεριών που κατοχυρώνονται με την παρούσα Σύμβαση διασφαλίζεται χωρίς διακρίσεις για λόγους όπως το φύλο, η φυλή, το χρώμα, η γλώσσα, η θρησκεία, η πολιτική ή άλλη πεποίθηση, η εθνική ή κοινωνική καταγωγή, η σχέση με εθνική μειονότητα, η ιδιοκτησία, η γέννηση ή άλλη κατάσταση».



τη διακριτική μεταχείριση που βασίζεται σε προσωπικά χαρακτηριστικά («κατάσταση-status») που διαφοροποιούν το άτομο ή ομάδα ατόμων από τους υπόλοιπους. Σύμφωνα με το Δικαστήριο, ο γάμος αποτελεί συγκεκριμένη «κατάσταση» από την οποία πηγάζει ένα σύνολο δικαιωμάτων για όσους εισέρχονται σε αυτόν. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η απουσία γάμου εμπίπτει στον ορισμό «άλλης κατάστασης» που αναφέρεται στο άρθρο 14 που αποτελεί απαγορευμένο λόγο διάκρισης45.

Στις χώρες όπου αναγνωρίζονται και άλλες έννομες σχέσεις συμβίωσης μεταξύ ετερόφυλων εκτός από τον θρησκευτικό/πολιτικό γάμο ,ως ετερόφυλο καταχωρημένο ζευγάριθεωρείται ζευγάρι που έχει συνάψει «σύμφωνο συμβίωσης46» και το οποίο έχει καταχωρηθεί στην αρμόδια υπηρεσία του Κράτους στο οποίο διαβιούν47.

Το σύμφωνο συμβίωσης καθορίζει έννομες συνέπειες48, δικαιώματα και υποχρεώσεις , των συντρόφων, αλλά ο τρόπος σύναψης όπως και λύση του, ρυθμίζεται αποκλειστικά από την βούληση των αντισυμβαλλόμενων, σε αντίθεση με την «έγγαμη 45ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ Θέμα: «Η λήψη σύνταξης χηρείας στις περιπτώσεις μακρόχρονης και σταθερής ελεύθερης συμβίωσης» Ερευνούσα Λειτουργός: Κάλια Καμπανελλά, Λευκωσία, 2 Μαΐου 2011, Αρ. Φακ: ΑΚΡ 48/201146 Το Άρθρο 1 του Ν.3719/2008 ορίζει το «σύμφωνο συμβίωσης» ως :«Συμφωνία δύο ενηλίκων ετερόφυλων προσώπων με την οποία οργανώνουν τη συμβίωση τους, και καταρτίζεται αυτοπροσώπως με συμβολαιογραφικό έγγραφο. Η ισχύς της οποίας αρχίζει από την κατάθεση αντιγράφου του συμβολαιογραφικού εγγράφου στον ληξίαρχο του τόπου κατοικίας τους»47Για την Ελλάδα οπού τα «σύμφωνα συμβίωσης» μεταξύ ετερόφυλων προσώπων, κατοχυρώθηκαν νομικά με τον Ν.3719/2008, το Άρθρο 1 ως «αρμόδια υπηρεσία» ορίζει το ληξιαρχείο. 48Διασφαλίζει περιουσιακές, συνταξιοδοτικές, ασφαλιστικές, φορολογικές σχέσεις των συντρόφων



σχέση» της οποίας η «σύναψη» αλλά και η «λύση» ρυθμίζεται από τον νόμο .Αυτή η χαλαρότητα της νομικής δέσμευσης των αντισυμβαλλομένων , πιθανολογούμε ότι εξηγεί και το γεγονός, ότι ελάχιστες χώρες που αναγνωρίζουν ,άλλες ανάλογες του γάμου δεσμεύσεις ή καθεστώς ελεύθερης συμβίωσης , ο επιβιώσας «σύντροφος» καθίσταται, νόμιμος μεριδούχος επί τηςκληρονομίας του αποβιώσαντος , με ίσο μερίδιο σα να ήταν σύζυγος49 .

Έτσι λοιπόν σύμφωνα με τα παραπάνω βλέπουμε ότι η ενδεχόμενηνομοθετική ρύθμιση, με την οποία θα δίδεται δικαίωμα σε ετερόφυλα ζευγάρια , να συνάπτουν νομικές σχέσεις ανάλογες του Γάμου ή θα αναγνωρίζεται το καθεστώς ελεύθερης συμβίωσης, στην περίπτωση των ετερόφυλων δεν κατοχυρώνει αυτομάτως ότι ο επιβιώσας σύντροφός, θα καθίσταται «νόμιμοςμεριδούχος» και θα υπεισέρχεται στην «νόμιμη μοίρα» και την «εξ αδιαθέτου διαδοχή», με μερίδιο ίσο με αυτό πού λαμβάνει,ο σύζυγος και έτσι καθίσταται αναγκαία και η τροποποίηση τωνδιατάξεων του Κεφ.195, ούτος ώστε να καθορίζεται επακριβώς το μερίδιο του «συντρόφου».

De lege ferenda θεωρούμαι ότι ως θέμα δημοσίας τάξεως βασικός σκοπός της οποιασδήποτε μελλοντικής νομοθετικής ρύθμισής θα πρέπει να είναι η προστασία της «οικογένειας» 49Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι μόνο η Φινλανδία, η Σλοβενία , η Κροατία παρέχουν στον επιβιώσαντα ετερόφυλο σύντροφο ίδιο κληρονομικό δικαίωμα με τον «σύζυγο» είτε είχε σύμφωνο συμβίωσης, είτε συμβίωνε σε καθεστώς ελεύθερης συμβίωσης με το αποβιώσαντα, ενώ Αυστρία , Αγγλία, Σουηδία περιορίζουν το κληρονομικό δικαίωμα στα περιουσιακά στοιχεία που δημιούργησαν μαζί οι σύντροφοι , ενώ Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο γιανα υπάρχει κληρονομικό δικαίωμα απαιτείτε «σύμφωνο συμβίωσης» Η Κληρονομική διαδοχή στην Ευρώπη ,http://www.successions-europe.eu/el/



όπως και αν εννοείτε αυτή ,είτε υπό την «παραδοσιακή» είτε υπό την σύγχρονη έννοιά του όρου.

Η άποψη μας εδράζεται στο γεγονός ότι όσο και εάν μεταβληθείη νομική έννοια του όρου «οικογένεια», ο επιβιώσας σύντροφος πάντοτε θα επωμίζεται τις «πραγματικές» ευθύνες που έχουν γεννηθεί στο πλαίσιο της συμβίωσης του με τον αποβιώσαντα. Ενδεχόμενη αναγνώριση εναλλακτικών μορφών «νομικής δέσμευσης» ανάλογων του γάμου ή καθεστώτος «ελεύθερης συμβίωσης», θα έπρεπε να συμπληρώνεται και από νομοθετική ρύθμιση των διατάξεων του Κέφ.195. που να καθιστά«νόμιμο μεριδούχο» των επιβιώσαντα σύντροφο.

Περαιτέρω όμως πιστεύουμε ότι για λόγους ίσης μεταχείρησης , δεν θα έπρεπε στην περίπτωση των ετερόφυλων , καταχωρημένων ή μη «συντρόφων», το μερίδιο τουςνα ισοδυναμούσε με αυτό του «Συζύγου». Αντίθετα στις περιπτώσεις που δεν θα υπήρχε δυνατότητα γάμου ή σύναψης ανάλογης νομικής δέσμευσης για λόγους «τυπικούς» ,το κληρονομικό δικαίωμα του επιβιώσαντος «συντρόφου», στην νόμιμη μοίρα και την εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή, θα έπρεπε να είναι ίσο με αυτό του συζύγου.

Θεωρούμε λοιπόν ότι τυχόν επιλογή της διεύρυνσης της ερμηνείας του νομικού όρου «σύζυγος» που δίδεται από το Άρθρο 44 του Κεφ.195, με τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να περιλαμβάνει και καταχωρημένους ή μη «συντρόφους» που έχουν διαθέσιμη την επιλογή σύναψης «γάμου», και να δημιουργεί



κληρονομικό δικαίωμα ίσο με αυτό του συζύγου, πιστεύουμε ότιθα οδηγούσε σε προφανή αδικία.

Η άποψη μας εδράζεται στο γεγονός ότι βασική αρχή της ισότητας είναι ότι «επιβάλλεται η διαφορετική μεταχείριση ανόμοιων περιπτώσεων», αλλά και δικαιολογείται η «διάκριση» που εδράζεται σε αντικειμενική εκτίμηση διαφορετικών, στην ουσία, πραγματικών καταστάσεων50.

Ο καταχωρημένος ή μη σύντροφος έχει επιλέξει ο ίδιος μια πιο«χαλαρή» νομική δέσμευση , τις οποίας οι υποχρεώσεις και ταδικαιώματα ρυθμίζονται αποκλειστικά από την βούληση των αντισυμβαλλομένων, και σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να συγκριθούν, με τις νομικές υποχρεώσεις που γεννιούνται στα πλαίσια ενός γάμου.

Πρόσθετα νοουμένου ότι τα τέκνα που γεννηθήκαν σε εκτός γάμου σχέση, έχουν το ίδιο κληρονομικό δικαίωμα στην νόμιμη μοίρα και την εξ αδιαθέτου διαδοχή, με τα τέκνα που έχουν γεννηθεί σε εντός γάμου σχέση51, εξασφαλίζεται κατά πολύ η προστασία των «κατιόντων» αφενός, εκλείπει ένας από τους βασικούς λόγους της απαιτούμενης νομοθετικής προστασίας του επιβιώσαντος «συντρόφου» αφετέρου.

Νοουμένου ότι σύμφωνα με πάγια νομολογία του ΕΔΑΔ η προστασία της «οικογένειας» κατά την παραδοσιακή έννοια ,

50Γιασεμίδου κ.ά. ν. Δημοτικού Συμβουλίου κ.ά. (Αρ. 2) (1996) 3 Α.Α.Δ. 491,Αντωνίου ν. Δημοκρατίας(1997) 3 Α.Α.Δ. 441, Κυπριανού κ.ά. ν. Δημοκρατίας (2003) 3 Α.Α.Δ. 851Malachtou v. Armefti (1987) 1 C.L.R 1860



είναι λόγος για τον οποίο μπορεί να δικαιολογηθεί διαφορετική μεταχείριση52.

Η διαφορετική μεταχείριση για σκοπούς κληρονομικής διαδοχής των «συντρόφων» καταχωρημένων ή μη συμβιώσεων, σε σχέση με άτομα ετερόφυλα που δεσμεύονται με «γάμο» ή άτομα που για «τυπικούς» λόγους δεν μπορούν να συνάψουν γάμο ή ανάλογη νομική δέσμευση, μπορεί να δικαιολογηθεί όσον αφορά τους «έγγαμους», από το γεγονός ότι οι νομικές υποχρεώσεις που έχει ο «σύζυγος» απέναντι στον επιβιώσαντα στα πλαίσια ενός γάμου, είναι κατά πολύ ισχυρότερες από αυτές που έχει ένας καταχωρημένος ή μη «σύντροφος». Όσον αφορά δε ετερόφυλα ζεύγη τα οποία εκ του νόμου δεν μπορούν να συνάψουν , για οποιοδήποτε τυπικό λόγο γάμο ή εναλλακτικό έγγραφο νομικής δέσμευσης ανάλογο του «γάμου»53, επίσης δικαιολογείτε η διαφορετική μεταχείριση τους , εξαιτίας της απουσίας άλλης εναλλακτικής επιλογής, νομικής κατοχύρωσης της σχέσης τους.

52Kozak v. Poland, App.No. 13102/02, judgment 2 Mar. 2010, §98, Karner v. Austria ,App.No. 40016/98 ,Judgment 24 Jul.2003 § 40 , Vallianatos a.o v. Greece, App.No. 29381/09 ,32684/09 ,Judgement 07 Nov. 2013, § 83-84 53Χαρακτηριστικά αναφέρουμε περίπτωση ζεύγους , που συζούσε επί 67 έτη (1943-2010) ενώ κατά την διάρκεια της συμβίωσης γεννήθηκαν τρία τεκνά, πλην όμως δεν μπόρεσαν ποτέ να παντρευτούν επειδή είχαν καταστεί εξ αγχιστείας συγγενείς ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ Θέμα: «Η λήψη σύνταξης χηρείας στις περιπτώσεις μακρόχρονης και σταθερής ελεύθερης συμβίωσης» Ερευνούσα Λειτουργός: Κάλια Καμπανελλά, Λευκωσία, 2 Μαΐου 2011, Αρ. Φακ: ΑΚΡ 48/2011. Επίσης είναι γνωστό ότι παλαιότερα ζευγάρια που είχαν και οι δύο το στίγμα της Μεσογειακής αναιμίας δεν ήταν δυνατό να παντρευτούν σε Εκκλησία ή Δημαρχείο στην Κύπρο.



5.Ομόφυλα ζευγάρια

Το δικαίωμα του γάμου προστατεύεται από το Άρθρο 22 του Συντάγματος, το Άρθρο 12 της ΕΣΔΑ , και από το Άρθρο 9 τουΧάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ. Όπως είχε αρχικά ερμηνευτεί από το ΕΔΑΔ 54αλλά και από το ΔΕΕ55, η παρεχόμενη από τη σύμβαση προστασία ,αφορά την «παραδοσιακή» έννοια τουγάμου μεταξύ ετερόφυλων προσώπων.

Σε μεταγενέστερες αποφάσεις όμως, έχει κριθεί ότι το δικαίωμα σε γάμο δεν περιορίζεται σε άτομα που βιολογικά ανήκουν στο αντίθετο φύλο, με ενδεχόμενη προέκταση το δικαίωμα γάμου να αναγνωριστεί σε κάποιο μελλοντικό χρόνο και για τους ομόφυλους κάτω από το Άρθρο 12 της Σύμβασης, που προστατεύει το δικαίωμα γάμου και δημιουργίας οικογένειας56.

Αυτή την στιγμή το ΕΔΑΔ δέχεται ότι η διαφορετική μεταχείριση των ομόφυλων ζευγαριών μπορεί να δικαιολογηθεί, για συγκεκριμένους νόμιμους και αντικειμενικούς λόγους57, όπως είναι η προστασία της «οικογένειας» υπό την παραδοσιακήέννοια58.54Rees v. United Kingdom ,App.No. 9532/81, para.49 , Judgement 17 Oct.1986 , Coosey v. Unitedkingdom ,App.No.10843/84 ,Judgment 27 Sep 1990 para.4355C-249/96 , Grant κατά South-West Trains, Απόφαση του Δικαστηρίου της 17ης Φεβρουαρίου 1998, para.3756Christine Goodwin v. U.K, App.No. 28957/95, judgment 11 Apr.2002, Anita Parry v. U.K., App.No. 42971/05 , judgment 28 Nov.2006, R. και F. v. U.K. , App.Νο. 35748/05,judgment 15 Jul 2006.57Έχει κριθεί ότι «κάθε μεταχείριση από κράτος μέλος που πιθανό να παραβιάζει δικαιώματα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, θα πρέπει ως θέμα αρχής να εδράζεται σε αναγκαίακαι νόμιμη αιτιολογία» Karner v. Austria ,App.No. 40016/98 ,Judgement 24 Jul.200358Οπ.σημ.45



Σε πρόσφατη απόφαση του το ΕΔΑΔ καταδίκασε την Ελλάδα για παραβίαση των Άρθρων 8 και 14 της ΕΣΔΑ αφού έκρινε, ότι ο αποκλεισμός των ομόφυλων ζευγαριών από την εφαρμογή των προνοιών του νόμου59, που δίδει την δυνατότητα σε ετερόφυλα ζευγάρια να συνάπτουν «σύμφωνα συμβίωσης», συνιστούσε παραβίαση των Άρθρων 14 και 8 της Σύμβασης, που δεν μπορούσενα δικαιολογηθεί από την «αόριστη» αιτίαση ότι η νομοθετική ρύθμιση σκοπό είχε την προστασία της οικογένειας υπό την «παραδοσιακή» έννοια .

Τα τελευταία χρόνια οι προσφυγές των ομόφυλων στο ΕΔΑΔ, βασίζονται στο από το Άρθρο 860, της σύμβασης που προστατευόμενο δικαίωμα της απόλαυσης της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής , σε συνδυασμό με το Άρθρο 1461, της σύμβασης, που απαγορεύει την δυσμενή διάκριση.

Αυτή την στιγμή υπάρχουν οι χώρες που έχουν θεσπίσει νομοθετικές ρυθμίσεις που κατοχυρώνουν τις σχέσεις μεταξύ ομοφύλων, με κυρίαρχες τάσεις το «Δανικό62» μοντέλο που παρέχει δικαίωμα σύναψης «γάμου» μεταξύ ατόμων του ίδιου

59 Ν.3719/200860'Άρθρο 8 «1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής του ζωής, της κατοικίας του και της αλληλογραφίας του.2. Κατά την ενάσκηση αυτού του δικαιώματος δεν επιτρέπεται παρέμβαση δημόσιας αρχής, παρά μόνον εφόσον είναι σύμφωνη με το νόμο και είναι αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία για λόγους εθνικής ασφάλειας, δημόσιας ασφάλειας ή οικονομικής ευημερίας της χώρας, για την αποτροπή των εκτροπών ή του εγκλήματος, για την προστασία της υγείας ή των ηθών, ή για την προστασία των δικαιωμάτων και ελευθεριών των άλλων».61'Άρθρο 14 «Η απόλαυση των δικαιωμάτων και ελευθεριών που κατοχυρώνονται με την παρούσα Σύμβαση διασφαλίζεται χωρίς διακρίσεις για λόγους όπως το φύλο, η φυλή, το χρώμα, η γλώσσα, η θρησκεία, η πολιτική ή άλλη πεποίθηση, η εθνική ή κοινωνική καταγωγή, η σχέση με εθνική μειονότητα, η ιδιοκτησία, η γέννηση ή άλλη κατάσταση.»62Τέτοιο δικαίωμα στα πλαίσια του Συμβουλίου της Ευρώπης παρέχουν Ολλανδία,Βέλγιο ,Δανία, Γαλλία, Ισλανδία, Νορβηγία, Πορτογαλία, Ισπανία και Σουηδία



φύλλου, και το «Γαλλικό63» που παρέχει την δυνατότητα σύναψης «συμφώνου συμβίωσης».

Στην αντίπερα όχθη υπάρχουν οι χώρες όπως η Κύπρος που δεν έχουν ρυθμίσει νομοθετικά τις σχέσεις μεταξύ ομοφύλων, αφού σύμφωνα με πάγια νομολογία του ΕΔΑΔ, η ρύθμιση ή όχι αυτού του είδους σχέσεων είναι στην απολυτή ευχέρεια του Εθνικού νομοθέτη64.Αυτό δημιουργεί προβλήματα τόσο σε περιπτώσεις ομόφυλων ατόμων, που έχουν συνάψει σχέση «γάμου» ή καταχωρημένης συμβίωσης σε χώρα που παρέχει τέτοια δυνατότητα μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλλου, ως επίσης και σε άτομα του ίδιου φύλου που διαβιούν σε καθεστώς «ελεύθερης συμβίωσης» εντός της Κύπρου.

Στην Thadd Coreeiav65που είναι και η μοναδική περίπτωση, κατά την οποία έστω και παρεμπιπτόντως, το Ανώτατο Δικαστήριο τηςΚύπρου, ασχολήθηκε με «γάμο», μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλλου, αναφέρθηκαν obiter66 τα παρακάτω «Εάν κράτη μέλη αποφασίζουν να επεκτείνουν το δικαίωμα σύναψης γάμου και μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου, αυτό αντικατοπτρίζει τις δικές τους αντιλήψεις για το ρόλο του

63Τέτοιο δικαίωμα στα πλαίσια του Συμβουλίου της Ευρώπης παρέχουν Ανδόρα, Αυστρία, Βέλγιο, Τσεχία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ουγγαρία, Ισλανδία, Ιρλανδία, Λιχτενστάιν, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Σλοβενία, Ισπανία, Ελβετία και Ηνωμένο Βασίλειο, Βλ.επίσης Vallianatos a.o v. Greece App.No. 29381/09 ,32684/09 ,Judgement 07 Nov.2013,para.6964Επίσης δεν έχουν θεσπίσει κάποια μορφή νομικής αναγνώρισης για ομόφυλα ζευγάρια Ελλάδα, Λετονία, Μάλτα, Βουλγαρία, βλ.επίσης Vallianatos a.o v. Greece, App.No. 29381/09 ,32684/09 ,Judgment 07 Nov. 2013,para.69 και την νομολογία που εκεί αναφέρεται65Thadd Coreeiav 2. Σάββας Σάββα ν. Κυπριακής Δημοκρατίας Μέσω διευθυντή Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης Υπ.Αρ.1582/2008 , Ημ.Απ. 22/7/201066Η συγκεκριμένη περίπτωση αφορούσε διοικητική προσφυγή η οποία απορρίφτηκε για τυπικούς λόγους.



γάμου στις κοινωνίες τους και δεν εκπηγάζει εξ αυτής της επέκτασης, οποιαδήποτε αρχή δικαίου ή τέτοια ερμηνεία της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που να επηρεάζει την παραδοσιακή έννοια του γάμου 67 (…)στην πιο πρόσφατη απόφαση που έχει σχέση με το θέμα, την οποία η κα Γεωργίου παρέθεσε στο Δικαστήριο, Kozak v. Poland, Αίτηση αρ. 13102/02, ημερ. 2.3.2010, του Τέταρτου Τμήματος, το ΕΔΑΔ και πάλι επιβεβαίωσε στη σκέψη 99, το λεπτό έργο εξισορρόπησης μεταξύ της προστασίας της παραδοσιακής οικογένειας και των δικαιωμάτων των μειονοτήτων από πλευράς σεξουαλικού προσανατολισμού, ενώ, όπως αναφέρεται στη σκέψη 98, κάθε μεταχείριση από κράτος μέλος που πιθανό να παραβιάζει δικαιώματα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, θα πρέπει ως θέμα αρχής να εδράζεται σε αναγκαία και νόμιμη αιτιολογία, τέτοια δε βαρύνουσα και νόμιμη αιτιολογία, που δικαιολογεί τη διαφορετικότητα στη μεταχείριση, είναι και η προστασία της οικογένειας κατά την παραδοσιακή έννοια».

Αν και όσα λέχτηκαν από τον Δικαστή Ναθαναήλ ήταν υπό τύπο σχολιασμού και δεν αποτελούν δεσμευτικό δικαστικό προηγούμενο , εν τούτοις καταδεικνύουν το γεγονός ότι, νοουμένου ότι η πάγια νομολογία68 των υπερεθνικών δικαστηρίων, διακηρύσσει την απολυτή ευχέρεια επιλογής που έχουν τα κράτη μέλη τόσο του Συμβουλίου της Ευρώπης όσο και της ΕΕ να επιλέξουν να ρυθμίσουν ή όχι αυτού του είδους της σχέσεις, χρήζει πρώτα η νομοθετική ρύθμιση του θέματος σε εθνικό επίπεδο.

67Τονισμός δικός μας68Οπ. Υποσημ.58



Σε πρόσφατη απόφαση του το ΕΔΑΔ69, επαναδιατύπωσε την άποψη ότι η ρύθμιση του θέματος ανήκει στην αποκλειστική αρμοδιότητα των κρατών μελών και σε καμιά περίπτωση, δεν δημιουργείται θετική υποχρέωση στα κράτη να αναγνωρίσουν τιςσχέσεις αυτού του είδους.

Όσον αφορά την κληρονομική διαδοχή σε επίπεδο ΕΕ, αν και υποστηρίζεται ότι η αιτιολογική σκέψη 58, του κανονισμού 650/201270 έχει θεωρηθεί ότι κατοχυρώνει ουσιαστικά, την αναγνώριση των γάμων ή συμφώνων συμβίωσης που τελέστηκαν σε άλλα, κράτη για σκοπούς κληρονομικής διαδοχής, από κράτη πουδεν αναγνωρίζουν, τους γάμους ή τα σύμφωνα συμβίωσης μεταξύ ομοφυλοφίλων, όπως η Κυπριακή Δημοκρατία71, εν τούτοις μια τέτοια προσέγγιση καθίσταται ιδιαίτερα προβληματική στην εφαρμογή της, γιατί κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με αφαίρεση της αποκλειστικής αρμοδιότητας των κρατών μελών να ρυθμίζουν

69Vallianatos a.o v. Greece App.No. 29381/09 ,32684/09 ,Judgment 07 Nov. 201370Κανονισμός ΕΚ 650/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο, την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων, την αποδοχή και εκτέλεση δημοσίων εγγράφων στο τομέα της κληρονομικής διαδοχής και την καθιέρωση του ευρωπαϊκού κληρονομητηρίου, όπου στην αιτιολογική σκέψη αριθμός 58αναφέρεται «τα δικαστήρια ή άλλες αρμόδιες αρχές δεν θα πρέπει, να μπορούν να εφαρμόζουν την εξαίρεση προς χάριν της δημόσιας τάξης προκειμένου, να μην εφαρμόσουν το δίκαιο ενός άλλου κράτους ή για να αρνηθούν να αναγνωρίσουν ή κατά περίπτωση να αποδεχθούν ή να εκτελέσουν απόφαση, δημόσιο έγγραφο ή δικαστικό συμβιβασμό που προέρχονται από άλλοκράτος μέλος, εφόσον η άρνηση θα ήταν αντίθετη προς το Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και ιδίως προς το άρθρο 21 του Χάρτη, το οποίο απαγορεύει κάθε μορφή διακριτικής μεταχείρισης»71Για εκτενή ανάλυση επί του θέματος βλέπε Αχιλλεύς Κ. Αιμιλιανίδης «Ομοφυλοφιλία και ανθρώπινα δικαιώματαστην κυπριακή έννομη τάξη», ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ: ΑΠΟΨΕΙΣ, ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΒΙΩΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ, Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Φελλάς, Μαργαρίτα Καψού, Επαμεινώνδας Επαμεινώνδα, ΕΚ∆OΣΕΙΣ ΠOΛΥΧΡΩΜOΣ ΠΛΑΝΗΤΗΣ, Αθήνα 2013,σελ.143-144



στο εσωτερικό τους, τα θέματα της «προσωπικής κατάστασης» του ατόμου.

De lege ferenda λοιπόν θεωρούμαι ότι, η αναγκαιότητα νομοθετικής ρύθμισης με την οποία θα παρέχεται, η δυνατότητανομικής αναγνώρισης, των σχέσεων μεταξύ ομόφυλων, καθίσταταιαναγκαία στην σημερινή κυπριακή κοινωνία72.Θεωρούμαι όμως ότι σε μια ευνομούμενη κοινωνία θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη, ότι ζούμε σε μια χώρα οπού οι αντιδράσεις σε μία ενδεχόμενη νομοθετική ρύθμιση του θέματος, θα ήταν ουκ ολίγες. Εναλλακτικά λοιπόν όσον αφορά την κληρονομική διαδοχή θα μπορούσε να ακολουθηθεί το Σλοβένικο μοντέλο73, και να παρέχεται στους ομόφυλους δυνατότητα σύναψης συμφώνου«ελεύθερης συμβίωσης» χωρίς υποχρέωση καταχώρησης, το οποίο θα γεννά, προς όφελος των αντισυμβαλλόμενων «συντρόφων» ίδια κληρονομικά δικαιώματα με αυτά του συζύγου.

Η διαφορετική μεταχείριση σε σχέση με ότι έχουμε προτείνει για τα ετερόφυλα ζευγάρια που διαβιούν σε ελεύθερη ή άλλη εναλλακτική μορφή νομικής αναγνώρισης της σχέσης τους, αλλά έχουν δυνατότητα σύναψης γάμου, θα δικαιολογούνταν στην περίπτωση των ομόφυλων ζευγαριών ,από την απουσία εναλλακτικής λύσης , με την οποία θα παρέχεται δυνατότητα «νομικής αναγνώρισης» της σχέσης τους.72βλ. Σχετικά ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ «Τοποθέτηση τηςΑρχής κατά των Διακρίσεων αναφορικά με την ανάγκη θεσμοθέτησης ενός συμφώνου συμβίωσης μεταξύ ετερόφυλων και ομόφυλων ζευγαριών» , Αρ. Φακ.: ΑΚΡ ΤΟΠ 1/2011 ,Λευκωσία, 22 Δεκεμβρίου 201173Με απόφαση του Σλοβενικού Συνταγματικού δικαστηρίου (OJ No. 425/06, dated 2 July 2009), ομόφυλα άτομα τα οποία έχουν συνάψει σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης, έχουν τα ίδια κληρονομικά δικαιώματα με αυτά του συζύγου.



Επίλογος

Η πραγματική ανάγκη της σημερινής κυπριακής κοινωνίας, για την νομοθετική κατοχύρωση των συμβιώσεων, μεταξύ ομόφυλων «συντρόφων» καθίσταται επιτακτική. Το ίδιο επιτακτική καθίσταται η αναγνώριση εναλλακτικών μορφών «νομικής» δέσμευσης μεταξύ ετερόφυλων, και η κατοχύρωση των κληρονομικών τους δικαιωμάτων. Επίσης κατά τον ίδιο τρόπο θεωρούμαι απαραίτητη και την νομοθετική κατοχύρωση του κληρονομικού δικαιώματος των συντρόφων που ζουν σε καθεστώς «ελεύθερης συμβίωσης».

Ωστόσο μια ενδεχόμενη νομοθετική ρύθμιση , θα πρέπει να γίνει με τέτοιο τρόπο ούτως ώστε, να ληφθούν υπόψη και οι φωνές που αντιδρούν σε μια τέτοια ρύθμιση. Ιδιαίτερα για σκοπούς κληρονομικής διαδοχής , θα λέγαμε ότι εκείνο που επείγει είναι καταρχήν, η νομική κατοχύρωση του κληρονομικούδικαιώματος ίσο με αυτό του συζύγου, στην νόμιμη μοίρα και την εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή, των ετερόφυλων «συντρόφων», οι οπίοι δεν μπορούν για λόγους τυπικούς να κατοχυρώσουν νομικά τη σχέση τους. Ομοίως η ανάγκη κατοχύρωσης κληρονομικού δικαιώματος ίσο με αυτό του συζύγουγια τους ομόφυλους «συντρόφους» ,που στο παρόν στάδιο δεν έχουν δυνατότητα νομικής αναγνώρισης της σχέσης τους, καθίσταται για λόγους δικαιοσύνης επιτακτική.

Όσον αφορά τα ετερόφυλα ζευγάρια που δεν επιθυμούν, την νομική αναγνώριση της σχέσης τους πιστεύουμε για τους λόγουςπου παραθέσαμε πιο πάνω ότι, η αναγνώριση του κληρονομικού



δικαιώματος στην νόμιμη μοίρα ή την εξ αδιαθέτου κληρονομικήδιαδοχή, δεν θα πρέπει να εξισώνεται με αυτό του «συζύγου», εξαιτίας του γεγονότος ότι οι ίδιοι επέλεξαν, μια πολύ πιο χαλαρή δέσμευση με τον σύντροφο τους, αποφεύγοντας τις υποχρεώσεις που έχει ένας σύζυγός στα πλαίσια ενός γάμου.

Επίσης οι περιπτώσεις όπου ομόφυλα ή ετερόφυλα ζεύγη , έχουνσυνάψει εναλλακτικές σχέσεις γάμου, σε χώρα που επιτρέπει την σύναψη τέτοιων σχέσεων, και η κληρονομική τους διαδοχή διέπεται από τις διατάξεις του Κεφ.195, αν και πιστεύουμε ότι είναι μια πολύ εκτενής συζήτηση , που σε καμία περίπτωσηδεν μπορεί να εξεταστεί στα πλαίσια της παρούσας μελέτης, εντούτοις πιστεύουμε ότι η προσχώρηση της Κυπριακής Δημοκρατίας στην διεθνή επιτροπή προσωπικής κατάστασης υπογραφή της Σύμβασης του 2007 για την αναγνώριση των καταχωρημένων συμβιώσεων74, θα έλυνε ένα πολύ μεγάλο μέρος του προβλήματος.

Συμπέρασμα

Η νομοθετική κατοχύρωση του κληρονομικού δικαιώματος , των ομόφυλων ή ετερόφυλων συντρόφων που ζουν στα πλαίσια μίας εναλλακτικής σχέσης ανάλογης του γάμου ή σε καθεστώς ελεύθερη συμβίωσης, στην νόμιμη μοίρα και την εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή , είναι ένα θέμα σύνθετο καθώς προϋποθέτει την νομική αναγνώριση δικαιώματος, σύναψης τέτοιου είδους σχέσεων, εκ μέρους της Κυπριακής Δημοκρατίας.

74Διεθνής Επιτροπή Προσωπικής Κατάστασης – CIEC, Σύμβαση του 2007 για την αναγνώρισητων καταχωρημένων συμβιώσεων



Είναι λογικό πως μια τέτοια νομοθετική ρύθμιση απαιτεί την διενέργεια μιας τεράστιας συζήτησης προκειμένου να ληφθούν υπόψη, όλες οι απόψεις επί του θέματος .Επίσης είναι λογικό ότι μία τέτοια συζήτηση δεν μπορεί να διεξαχθεί μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα ,για αυτόν το λόγο πιστεύουμε ότι θα πρέπει να ξεκινήσει σύντομα, προκειμένου οι νομοθετικές διατάξεις του Κεφ.195 και συγκεκριμένα του Άρθρου 44, να είναι σε θέση να ρυθμίσουν τα προβλήματα που προκύπτουν στις σύγχρονές μορφές συμβίωσης, που εμφανίζονται στην σύγχρονη Κυπριακή κοινωνία.

Δελημάτσης Κωνσταντίνος

Δελημάτσης Α. Κωνσταντίνος © «Η ανάγκη νομοθετικής...

Documents

Transcript of Δελημάτσης Α. Κωνσταντίνος © «Η ανάγκη νομοθετικής...