Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟ ΙΣΛΑΜΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ, ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΙΣ ΙΣΛΑΜΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ. ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΦΥΛΟΥ ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ ΣΤΡΑΤΗΓΕΝΤΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣΚΑΤΑ ΤΟ ΙΣΛΑΜ

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Σύμφωνα με την ισλαμική παράδοση ο Αδάμ πλάστηκε από

χώμα. Βλέποντας ο Θεός (Αλλάχ) το δημιούργημά του

σκέφτηκε να συνεχίσει το έργο του φτιάχνοντας «απ’

Αυτόν» το ανθρώπινο γένος. Ο Θεός βέβαια γνώριζε ότι

πολλοί από τους ανθρώπους θα υπάκουαν στις εντολές του

και θα κέρδιζαν τον παράδεισο, ενώ άλλοι θα ήταν

απειθείς και θα ακολουθούσε η τιμωρία τους στην κόλαση.

Όταν ο Θεός αποφάσισε να δημιουργήσει τον άνθρωπο

ζήτησε από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ να του φέρει χώμα, το

οποίο συγκέντρωσε από διάφορες περιοχές της γης. Το

χώμα ήταν ποικιλόχρωμο κι αυτός είναι ο λόγος που οι

άνθρωποι έχουν διαφορετικό χρώμα, χαρακτηριστικά και

ιδιοσυγκρασία. Αφού δημιούργησε τον άψυχο άνθρωπο

εμφύσησε σ’ αυτόν την ψυχή για να κατοικήσει στο σώμα

που έφτιαξε.

Δύο συστατικά απαρτίζουν τον άνθρωπο. Το σώμα που

γίνεται αντιληπτό με τα μάτια του κάθε ανθρώπου και η

μυστηριώδης εσωτερική δύναμη που ονομάζεται ψυχή ή πνοή

ή καρδιά και που την αντιλαμβάνεται κανείς με τα μάτια

της «αλήθειας».

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Το πρώτο δημιούργημα του Θεού, ο Αδάμ, εγκαταστάθηκε

στον παράδεισο, όπου απολάμβανε πλουσιοπάροχα τα υλικά

αγαθά και όλη την ομορφιά του. Αυτά όμως τα φυσικά

αγαθά που είχε στη διάθεσή του δεν ήταν αρκετά για να

εξαλείψουν το πικρό συναίσθημα της μοναξιάς που τον

διακατείχε, και με το όνειρο ενός συντρόφου στη ζωή του

αποκοιμήθηκε. Ο Πανάγαθος Θεός εκπλήρωσε αυτή την

επιθυμία του και αποσπώντας ένα κομμάτι από την

αριστερή του πλευρά, δημιούργησε την Εύα.

Σύμφωνα μ’ αυτά τα δεδομένα, η γυναίκα δημιουργήθηκε

από το Θεό και δεν αποτελεί δημιούργημα του Σατανά. Τα

χαρακτηριστικά της ήταν όμοια με του Αδάμ σε ό,τι αφορά

στο χρώμα, στο ύψος και στην ομορφιά του προσώπου της.

Αλλά υπήρχαν κάποιες συστατικές διαφορές στο δέρμα της,

που πλάστηκε γυαλιστερό και πιο λεπτό, στη φωνή της που

είναι πιο γλυκιά, στα μάτια της που ήταν μαύρα, στα

δόντια της που ήταν κατάλευκα, στις παλάμες και στα

πέλματά της που ήταν ωραιότερα από τα αντίστοιχα του

άντρα. Τα μαλλιά της ήταν διαιρεμένα σε επτακόσια μέρη,

καθένα από τα οποία ήταν στολισμένο με πολύτιμες πέτρες

του παραδείσου. Ο Αδάμ, όταν ξαφνικά είδε δίπλα του την

Εύα γεμάτος απορία τη ρώτησε ποια είναι, και πήρε την

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

απάντηση ότι είναι η σύντροφος που του χάρισε ο Θεός.

Εκείνος, μη μπορώντας να κρύψει την έκπληξή του, μίλησε

με χαρά στη γυναίκα αυτή, που ήταν γι’ αυτόν ένα

κομμάτι από το «συκώτι» του.

Ο Θεός ευλόγησε το γάμο τους. Ο Εωσφόρος όμως

φθόνησε την αρμονική συμβίωση μέσα στον παράδεισο και

την ευτυχία των πρωτόπλαστων και θέλησε να την

γκρεμίσει. Έτσι προσπάθησε να τους εξαπατήσει

προσφέροντάς τους τον απαγορευμένο απ’ το Θεό καρπό. Με

τα τεχνάσματά του έπεισε την Εύα πως αν γευτεί τον

καρπό αυτό, δεν θα αρρωστήσει ποτέ και θα κατοικεί

αιώνια στον παράδεισο. Η Εύα έπεσε θύμα των

παραπλανητικών λόγων του και έφαγε από τον καρπό. Στη

συνέχεια πρόσφερε τον καρπό στον Αδάμ, ο οποίος αρχικά

δίστασε να τον δοκιμάσει, αφού ο ίδιος ο Δημιουργός

του, του τον είχε απαγορεύσει. Τότε η Εύα, αφού τον

πότισε με «δροσιστικό ποτό» και τον αποκοίμισε, του

επέβαλε να δοκιμάσει τον καρπό χωρίς εκείνος να

γνωρίζει τι συνέβαινε. Ύστερα από την παράβαση της

θείας εντολής, αφαιρέθηκαν ξαφνικά από τους

πρωτόπλαστους το άφθαρτο ένδυμα του παραδείσου, το

οποίο αποτελούσε γι’ αυτούς ευλογία του Θεού.

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Τότε οι πρωτόπλαστοι συνειδητοποιώντας την γύμνια

τους, ένιωσαν ντροπή και βρήκαν καταφύγιο πίσω από τα

δέντρα. Σύμφωνα με την εντολή του Θεού, ο Γαβριήλ

ανέλαβε να τους εκδιώξει από τον παράδεισο.

Οι επιπτώσεις της παρακοής τους ήταν οι ακόλουθες

για τον Αδάμ:

1.Να δεχτεί τον αυστηρό έλεγχο του Θεού για την πράξη

του.

2.Να του αφαιρεθεί το άφθαρτο ένδυμα του παραδείσου.

3.Να σκληρύνουν τα χαρακτηριστικά του προσώπου του.

4.Να χαθεί η επικοινωνία του με το Θεό.

5.Να ζήσει διακόσια χρόνια μακριά από τη σύντροφό του

Εύα.

6.Να αποκτήσει αιώνιο και αδίστακτο εχθρό του το

Σατανά.

7.Να επωμισθεί την αμαρτία σε όλη την υπόλοιπη ζωή

του.

8.Να είναι έντονη η ανάμειξη του Σατανά σε όλες τις

εκδηλώσεις της ζωής του.

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

9.ΝΑ διωχθεί απ’ τον παράδεισο και να τυραννιέται στο

«δεσμωτήριο του κόσμου» από το κρύο, τη ζέστη και

τις αρρώστιες.

10. Τέλος, να υποχρεωθεί να εργάζεται σκληρά για να

μπορέσει να επιβιώσει μέσα σε δυσμενείς συνθήκες.

Για την Εύα όρισε:

1.Να επιβαρυνθεί με το αίμα της έμμηνης ρύσης.

2.Να φέρνει για εννέα μήνες το έμβρυο στα σπλάχνα της

και να είναι λεχούσα για σαράντα ημέρες μετά τον

τοκετό.

3.Να αισθάνεται τον πόνο του θανάτου.

4.Να βασανίζεται από θλίψεις και αγωνίες στη ζωή της.

5.Να θεωρείται αιχμάλωτη του συζύγου της.

6.Να μην έχει δικαίωμα να ζητήσει διαζύγιο από το

σύζυγό της, όποιες κι αν είναι οι δυσκολίες που

αντιμετωπίζει στο γάμο της.

7.Να έχει ελάχιστο μερίδιο σε υποθέσεις κληρονομιάς.

8.ΝΑ μην αρκεί η παρουσία της ως μάρτυρας στο

δικαστήριο, αλλά να είναι απαραίτητη ως συνοδός της

μία άλλη γυναίκα.

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

9.Το μυαλό της να μην έχει την αρτιότητα που

απαιτείται για να λειτουργεί σωστά, με αποτέλεσμα

οι σκέψεις της να μην είναι ολοκληρωμένες.

10. Να μην έχει πλήρη γνώση των θρησκευτικών

θεμάτων, αλλά να επιβάλλεται η καθοδήγησή της από

τον άνδρα της.

11. Να μην έχει δικαίωμα να έρχεται σε επαφή με

άνδρες που μπορεί να συναντήσει στην κοινωνική της

ζωή.

12. Να μη θεωρείται απαραίτητη η συμμετοχή της

στην «κοινή προσευχή» της Παρασκευής και στις

συνάξεις που γίνονται κατά την διάρκεια των εορτών

στο τέμενος.

13. Δεν έχει ακόμα τη δυνατότητα να αναλάβει το

ρόλο του προφήτη.

14. Δεν μπορεί να διεκδικεί κυριαρχικά δικαιώματα

και βέβαια ούτε να αναρριχηθεί σε ηγετικές θέσεις.

15. Τέλος, δεν έχει το δικαίωμα να πάρει μέρος στον

«ιερό πόλεμο» εναντίον των απίστων και να ταξιδεύει

χωρίς τη συνοδεία κάποιου έμπιστου προσώπου,

συγγενικού ή του συζύγου της.

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Η Εύα, όπως είδαμε, δέχτηκε περισσότερα πλήγματα και

περιορισμούς από το Θεό, επειδή αυτή θεωρήθηκε υπεύθυνη

για την πρόκληση της πρώσης του Αδάμ και αιτία

καταστροφής της ανθρωπότητας.

Ωστόσο, οι Άραβες και οι Τούρκοι δεν έπαψαν ποτέ να

εκφράζουν το σεβασμό και την αγάπη τους προς τον Αδάμ

και την Εύα, δεδομένου ότι σύμφωνα με το Κοράνι οι

πρωτόπλαστοι μετανόησαν και ο Θεός τους συγχώρησε. Ο

Αδάμ μάλιστα είναι κατά τη μουσουλμανική παράδοση

προφήτης.1 Τα συναισθήματά τους αυτά προς τους

πρωτόπλαστους φαίνονται από τα ονόματα Αδάμ και Εύα

(Adem και Havva) που δίνουν στα παιδιά τους.2

1 Γρηγόριος Δ. Ζιάκας, Ισλάμ, Θρησκεία και Πολιτεία, Θεσσαλονίκη 2003, σ.592 Αθανάσιος Δ. Στεφανίδης, Η Γυναίκα Στο Ισλάμ, Μύθος Και Πραγματικότητα, Κατερίνη 1994, σ.15-20

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΡΟΙΣΛΑΜΙΚΑ(ΓΕΝΙΚΑ)

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Οι γυναίκες υπέστησαν τρομερές αδικίες στην αραβική

κοινωνία προϊσλαμικά και ήταν εκτεθειμένες σε ποικίλα

είδη εξευτελισμού. Τις συμπεριφέρονταν σαν πράγματα,

σαν ιδιοκτησία. Δεν δικαιούνταν καμιά κληρονομιά, εκτός

κι αν επιδείκνυαν “ανώτερες” αρετές, όπως το να

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

ιππεύουν άλογο, να γνωρίζουν πολεμικές τέχνες και να

βοηθούν στον πόλεμο.

Οι άντρες είχαν το δικαίωμα να έχουν όσες συζύγους

επιθυμούσαν, χωρίς κανένα όριο και να διαπράττουν όσες

αδικίες ήθελαν εις βάρος των γυναικών τους, εφόσον δεν

υπήρχε κανένα σύστημα νόμου. Οι γυναίκες βέβαια δεν

είχαν κανένα λόγο στην επιλογή του συζύγου τους. Απλά

παραδίδονταν από τον πατέρα τους στον νέο κάτοχό τους,

σε μια μορφή εμπορίου θα μπορούσαμε να πούμε. Μάλιστα,

δεν τις επέτρεπαν να ξαναπαντρευτούν εάν τις χώριζαν οι

σύζυγοί τους.

Επίσης, η γέννηση ενός θηλυκού παιδιού θεωρούνταν

κακός οιωνός και προκαλούσε οργή και βίαιες αντιδράσεις

προς το πρόσωπο της μητέρας. Δεν ήταν λίγες οι φορές,

μάλιστα, που ο πατέρας έθαβε ζωντανό το νεογέννητο

παιδί για να ξεφύγει από την ντροπή που έπεσε πάνω του.3

Εννοείται, βέβαια, πως αν το ζευγάρι δεν μπορούσε να

γεννήσει παιδιά, υπαίτια θεωρούταν η γυναίκα.4

Σε φυλετικό επίπεδο, ωστόσο, η γυναίκα ήταν

προστατεμένη. Η ενόχληση ή η προσβολή προς αυτήν3 www . islamland . com / media / books / womeninislam . pdf , 06.01.20114 www . worldevangelicals . org / aux _ resources / pdf / women _ in _ islam _. pdf , 06.01.2011

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

θεωρούνταν προσβολή προς όλη την φυλή και οδηγούσε

συχνά σε πόλεμο. Η γυναίκα αντιπροσώπευε την τιμή και

την αξιοπρέπεια όλης της φυλής της.

Την προϊσλαμική κοινωνία συναντάμε τρεις τύπους

γυναικείας μορφής. Την γυναίκα σύζυγο-παραγωγό

πολεμιστών, που κατείχε ιδιαίτερο κύρος και αποτελούσε

σύμβολο της φυλής της, ενώ το όνομά της γινόταν σημείο

αναφοράς καταγωγής. Επίσης, την γυναίκα-μητέρα5, που

μερικές φορές κατάφερνε να διατηρήσει τον θεσμό της

πολυανδρίας παράλληλα με εκείνον της πολυγαμίας των

ανδρών. Τέλος, η γυναίκα-γυναίκα που διαδραματίζει κι

αυτή με τη σειρά της σημαντικό ρόλο στην λειτουργία της

φυλής.

Κατά τα προϊσλαμικά χρόνια, η γυναίκα σκιαγραφείται

ως ηγέτης, επιχειρηματίας, πολεμιστής, νοσοκόμα ή και

συνοδός των αγαπητών της στο πεδίο της μάχης. Η γυναίκα

στον πόλεμο θεωρούνταν διαιτητής, προφήτης, σοφή,

ιέρεια και ποιήτρια.6

5 http :// www . islamfriends . gr / islam _ and _ women . asp , 05.01.20116 Χασάν Μπαντάουη, Εισαγωγή στην Ιστορία του Ισλαμικού Κόσμου, τ. Α’, Θεσσαλονίκη 2003, σ.89-91

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΣΗΤΟΥ ΙΣΛΑΜ (ΓΕΝΙΚΑ)

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Η έλευση του Ισλάμ επιτέλεσε σημαντικές αλλαγές στον

τρόπο αντιμετώπισης του αδύναμου φύλου. Οι γυναίκες

απέκτησαν δικαιώματα και περισσότερο από τους άντρες

σκιαγραφούνται ως μέλη της οικογένειας – μητέρα,

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

αδελφή, κόρη.7 Τους ίδιους χαρακτηρισμούς μπορούμε να

αποδώσουμε και στους άντρες, ωστόσο ο άντρας αναφέρεται

και ως ανεξάρτητη μονάδα. Αξίες όπως σεβασμός,

ταπείνωση, αυτοθυσία, ευγένεια της καρδιάς, βρίσκονται

στην καρδιά του θέματος «γυναίκα» και «οικογένεια» στον

αραβικό κόσμο.

Η θέση της γυναίκας στην αραβική κοινωνία δεν

εξαρτάται μόνο από το Ισλάμ. “Σημιτικές και

μεσανατολικές συνήθειες, μεσογειακός εν μέρει τρόπος

ζωής, κοινωνικές ανάγκες που προκύπτουν από τα

προβλήματα της ιστορικής εξέλιξης στην κάθε κοινωνία,

ισορροπίες της σύγχρονης εποχής, «παγκοσμιοποίηση» στη

διακίνηση των ιδεών που δημιουργεί νέους φαύλους

κύκλους για τη γυναίκα είναι παράγοντες που πρέπει να

ληφθούν υπόψη.”

Σύμφωνα με το Κοράνι, Μουσουλμάνος και Μουσουλμάνα

θεωρούνται ίσοι με σχετική ισότητα8:

“Οι πιστοί, άνδρες και γυναίκες υποστηρίζονται μεταξύ τους (…) Ο ΑΛΛΑΧ

υποσχέθηκε στους πιστούς-άνδρες και γυναίκες-κήπους, που κάτω τους

κυλούν τα ποτάμια, για παντοτινή τους διαμονή…” (Κοράνι 9,71,72)

7 http://www.islam-guide.com/ch3-13-1.htm, 10.01.20118 http://www.islam-guide.com/ch3-13-1.htm, 10.01.2011

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

“… Κι οι γυναίκες, σύμφωνα μ’ ό, τι είναι δίκαιο, θα έχουν τα ίδια

δικαιώματα, όπως κι υποχρεώσεις, οι άνδρες δε, υπερέχουν ένα βαθμό πιο

πολύ. Κι ο ΑΛΛΑΧ είναι Πανίσχυρος, Σοφός.” (Κοράνι 2,228)

“Οι άνδρες είναι οι προστάτες κι οι κύριοι των γυναικών, γιατί ο ΑΛΛΑΧ

έχει χαρίσει ανώτερο βαθμό στους άνδρες απ’ τις γυναίκες, κι επειδή

ξοδεύουν απ’ τις περιουσίες τους. Γι’ αυτό οι ενάρετες γυναίκες πρέπει να

προστατεύουν ό, τι τους ανέθεσε ο ΑΛΛΑΧ να φυλάγουν. Όσο για τις

γυναίκες εκείνες, που φοβάστε για την παρακοή τους συμβουλέψτε τες

πρώτα, έπειτα αρνηθείτε να μοιραστείτε μαζί τους το κρεβάτι τους και

τέλος να τις δείρετε ελαφριά. Αν όμως επιστρέψουν, στην υπακοή, μην

χρησιμοποιήσετε εναντίον τους μέσα ενοχλητικά, γιατί ο ΑΛΛΑΧ είναι

Πανύψηλος, Μεγάλος, πάνω απ’ όλους σας”. (Κοράνι 4,34)

“… Και να κληθούν για μάρτυρες δύο απ’ τους άνδρες σας. Αν εκεί δεν

υπάρχουν δύο άνδρες, τότε ένας άνδρας και δύο γυναίκες που τους

εμπιστεύεστε για μαρτυρία, ώστε αν η μια απ’ αυτές λαθέψει, η άλλη να

μπορεί να της το θυμίσει.” (Κοράνι 2, 282)

Από τα παραπάνω βλέπουμε πως η μαρτυρία της γυναίκας

στο δικαστήριο θεωρείται μισής αξίας σε σχέση με του

άνδρα.9 Για να υπερισχύσει δηλαδή μια μαρτυρία γυναικών,

θα πρέπει να υπάρχουν τρεις έναντι του ενός ανδρός.

9 www . worldevangelicals . org / aux - resources / pdf / women _ in _ islam _. pdf , 06.01.2011

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Όσον αφορά την κληρονομιά, ο άνδρας δικαιούται τα

διπλάσια σε σχέση με τη γυναίκα που έχει τον ίδιο βαθμό

συγγένειας:10

“Ο ΑΛΛΑΧ σας διατάζει όσον αφορά (τη μοιρασιά της κληρονομιάς) στα

παιδιά σας. Για το αρσενικό ένα μερίδιο ίσο με το μερίδιο δύο θηλυκών.

Και αν τα κορίτσια είναι πάνω από δύο, θα μοιράσουν τα δύο τρίτα της

κληρονομιάς που άφησε. Αν όμως είναι μια κληρονόμος, θα πάρει το μισό

μερίδιο.” (Κοράνι 4,11)11

Το Ισλάμ θεωρεί τη γυναίκα συνοδοιπόρο της

κοινωνικής ζωής, που πρέπει να συμμετέχει στην προαγωγή

της.12 Επιπλέον, προστατεύει την τιμή μιας αθώας

γυναίκας και η συκοφαντία προς την τελευταία είναι μια

από τις χειρότερες αμαρτίες στο Ισλάμ.13

Στο Ισλάμ, η τιμή, ο σεβασμός και η εκτίμηση που

συνδέονται με τη μητρότητα είναι απαράμιλλα.14 Το Κοράνι

θέτει τη σημαντικότητα της ευγένειας προς τους γονείς

σε σημείο που έρχεται δεύτερη μετά τη λατρεία του

ΑΛΛΑΧ:

10 Χρυσόστομος Σελαχβάρζι, Ισλάμ & Ανθρώπινα Δικαιώματα, Αθήνα 2001, σ.2511 Ελένη Κονδύλη – Μπασούκου, Αραβικός Πολιτισμός, Αθήνα 2008, σ.263-26712 www . islam . gr , 07.01.201113 Nabiallah.wordpress.com/το-ισλάμ-και-οι-γυναίκες/, 06.01.201114 www . alislam . org / library / womaninislam . pdf , 06.01.2011

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

“Εντολή του Κυρίου σου είναι να λατρεύεις μόνο Αυτόν και να

συμπεριφέρεσαι στους γονείς σου με ευγνωμοσύνη. Αν ένας τους ή

αμφότεροι γεράσουν στην παρουσία σου, μην τους περιφρονήσεις, ούτε να

τους επιπλήξεις και μίλα τους με σεβασμό και ταπείνωσε την

υψηλοφροσύνη σου λέγοντας: «Κύριε, οικτίρισέ τους όπως από μικρό με

μεγάλωσαν»” (Κοράνι 31,14)

Το Κοράνι σε αρκετά σημεία τονίζει ιδιαίτερα το

θαυμάσιο ρόλο της μητέρας, της γέννας και του

θηλασμού:15

“Και συστήσαμε στον άνθρωπο να είναι ταπεινός με τους γονείς του,

κυοφορώντας η μητέρα του υπέφερα δεινά επί δεινών και του

απογαλακτίζει μετά από διετία. Να είσαι ευγνώμων σε Μένα και στους

γονείς σου.” (Κοράνι 31,14)

Η πολύ ιδιαίτερη θέση της Μητέρας στο Ισλάμ έχει

εύγλωττα περιγραφεί από τον Προφήτη Μοχάμεντ:

“Ένας άνδρας ρώτησε τον Προφήτη: «Ποιόν πρέπει να σέβομαι

περισσότερο;» Ο προφήτης απάντησε: «Τη μητέρα σου». Και ποιόν μετά;»

ρώτησε ο άντρας. Ο Προφήτης απάντησε: «τη μητέρα σου». «Και ποιόν

μετά;» ρώτησε ο άντρας. Ο Προφήτης απάντησε: «τη μητέρα σου». «Και

ποιον μετά;» ρώτησε ο άντρας. Ο Προφήτης απάντησε: «τον πατέρα σου»”16

15 http :// www . islamswomen . com / articles / mothers _ in _ islam . php , 10.01.201116 Βλέπε Sahih al-Bukhari, 8.2

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Το Κοράνι απαγορεύει τον φόνο των νεογέννητων

κοριτσιών. Αν και δεν περιορίζει τον αριθμό των

παλλακίδων, περιορίζει όμως την πολυγαμία17 σε τέσσερις

συζύγους18,19. Επιβάλλει επίσης, τον όρο να μην ευνοείται

17 http://www.light-of-life.com/eng/reveal/, 10.01.201118 Αθανάσιος Δ. Στεφανίδης, Η Γυναίκα Στο Ισλάμ, Μύθος Και Πραγματικότητα, Κατερίνη 1994, σ.38-3919 http://www.islam4women.org/?page_id=9, 10.01.2011

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

ιδιαίτερα καμιά από τις συζύγους και να δείχνει ο

άνδρας σε όλες την ίδια τρυφερότητα.20

“Αν όμως φοβάστε ότι δεν θα είστε δίκαιοι προς όλες πάρτε μόνο μία

σύζυγο ή παλλακίδες. Είναι ο μόνος τρόπος να μην είσαστε μεροληπτικοί.”

(Κοράνι 4,3)

Σύμφωνα με το άνωθεν χωρίο του Κορανίου

παρουσιάστηκε στα ανώτερα στρώματα η συνήθεια να δίνουν

σε κάθε σύζυγο από ένα δωμάτιο, ένα διαμέρισμα ή ένα

σπίτι και να την καθιστούν ανεξάρτητη από τα άλλα μέλη

της οικογένειας. Η ανάγκη να εξασφαλίσουν τα έξοδα

χωριστών νοικοκυριών περισσότερο παρά η επιθυμία να

μοιράζουν εξίσου τις νύχτες του ανάμεσα στις συζύγους

τους περιόρισε τις συζυγικές ορέξεις των μουσουλμάνων.

Η έλλειψη όμως, μεγάλων ευθυνών στη διάλυση του

γάμου και την ευκολία που είχε παραχωρηθεί στον άντρα

να διώχνει τη γυναίκα του, τον παρότρυναν στο ν α

αλλάζει συχνά σύζυγο μάλλον παρά να έχει πολλές

συζύγους συγχρόνως.21

Ανάμεσα στα διδάγματα αυτό που τηρούν αναντίρρητα οι

μουσουλμάνοι μέχρι και σήμερα είναι η συνετή20 Γρηγόριος Δ. Ζιάκας, Ισλάμ, Θρησκεία και Πολιτεία, Θεσσαλονίκη 2003, σ.8421 Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.376

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

συμπεριφορά προς τη μητέρα. Η τιμή που λαμβάνουν οι

Μουσουλμάνες μητέρες από τους γιους τους και τις κόρες

τους είναι παραδειγματική. Οι έντονα θερμές σχέσεις

ανάμεσα στις Μουσουλμάνες μητέρες και στα παιδιά τους

και ο βαθύς σεβασμός με τον οποίο οι Μουσουλμάνοι

άντρες πλησιάζουν τις μητέρες τους πολλές φορές

εκπλήσσει.22

Η μεγαλύτερη αδικία προς την Μουσουλμάνα γυναίκα

είναι η απομόνωση, η αποξένωση από το κοινωνικό

περιβάλλον. Ακόμη και η φωνή της δεν ακούγεται στις

σπάνιες περιπτώσεις που βγαίνει από το σπίτι. Είναι

πλήρως αφοσιωμένη μόνο στη φροντίδα των παιδιών της και

στην παροχή υπηρεσιών προς τον σύζυγό της.23

22 Nabiallah.wordpress.com/το-ισλάμ-και-οι-γυναίκες/, 06.01.201123 Majalla.org/books/2005/turabi-on-women-in-islam.pdf, 06.01.2011

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

ΠΡΟΪΣΛΑΜΙΚΉ ΠΕΡΊΟΔΟΣ

Στις ειδωλολατρικές φυλές της προϊσλαμικής Αραβίας,

το κορίτσι όταν γεννιόταν, προκαλούσε την απελπισία της

οικογένειάς της, σε τέτοιο βαθμό που κάποτε, όπως

αναφέραμε και πιο πάνω, τα έθιμα επέτρεπαν να θαφτεί

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

ζωντανό. Ασφαλώς η συνήθεια αυτή δεν ήταν τόσο

διαδεδομένη, όσο θα ήθελαν να την παρουσιάσουν οι

Μουσουλμάνοι, για να κακολογήσουν την κατάσταση που

επικρατούσε προηγουμένως στις χώρες όπου εξαπλώθηκε η

θρησκεία του Ισλάμ.

Από τα λίγα στοιχεία που υπάρχουν, η γυναίκα των

αραβικών χωρών φαίνεται να ήταν υποταγμένη στην απόλυτη

εξουσία του συζύγου της. Μετά το θάνατο, η γυναίκα

υποτασσόταν στην κηδεμονία του κυριότερου κληρονόμου,

μαζί με τα άλλα περιουσιακά στοιχεία της κληρονομιάς,

χωρίς να έχει η ίδια κανένα δικαίωμα στην κληρονομιά

κανενός συγγενούς της. Μπορούσε μάλιστα να «ανταλλαγεί»

με τη σύζυγο ενός άλλου ανδρός ή να αρπαγεί σε μια

επιδρομή και να γίνει σκλάβα ή παλλακίδα.

Υπάρχουν όμως και αντίθετες πληροφορίες, σύμφωνα με

τις οποίες, φαίνεται ότι σε ορισμένες περιοχές η

γυναίκα είχε μερικές δυνατότητες καλύτερης τύχης. Σε

ορισμένους τόπους είχε ίσα δικαιώματα με τον άντρα στο

θέμα της διαλύσεως του γάμου, όταν η ίδια ήθελε να τον

συνεχίσει. Εξάλλου, μπορούσε να διαθέτει όπως της άρεσε

τα προσωπικά δώρα που έπαιρνε.

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Το παράδειγμα της Χαντίτζας, της πλούσιας εμπόρισσας

που την παντρεύτηκε χήρα ο προφήτης Μωάμεθ, πριν από

την Αποκάλυψη σ’ αυτού του θείου λόγου, και η οποία τον

άφησε χωρίς καθόλου πόρους μετά το θάνατό της, παρά την

εξαίρετη διαχείριση των επιχειρήσεών της, δείχνει ότι η

γυναίκα μπορούσε να έχει την επικαρπία και τη

διαχείριση της περιουσίας του προηγούμενου συζύγου της,

αλλά ότι το σύνολο της περιουσίας περνούσε στην κατοχή

της ίδιας της οικογένειάς του.

ΜΕΤΑΪΣΛΑΜΙΚΉ ΠΕΡΊΟΔΟΣ

Με την έλευση του Ισλάμ, η γυναίκα εξακολουθεί να

θεωρείται κατώτερη από τον άντρα, παρά το γεγονός ότι,

στην περίπτωση που είναι ανήλικη και δεν έχει καταστεί

νομικώς ανίκανη εξαιτίας παραφροσύνης ή άλλων

ελαττωμάτων, ο νόμος της παραχωρεί το δικαίωμα της

πλήρους ανεξαρτησίας στη διαχείριση της προσωπικής της

περιουσίας. Η αστάθεια του γάμου που οφειλόταν στην

πολυγαμία24 και κυρίως οι συχνές περιπτώσεις αποπομπής

της γυναίκας από το σύζυγο δεν επέτρεπαν ωστόσο, για

ανθρωπιστικούς λόγους, να απογυμνωθεί η γυναίκα από τα

προσωπικά της περιουσιακά στοιχεία.24 Γρηγόριος Δ. Ζιάκας, Ισλάμ, Θρησκεία και Πολιτεία, Θεσσαλονίκη 2003, σ.82

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Ο Προφήτης, επειδή ο πρώτος του γάμος με την πλούσια

και καλόκαρδη χήτα, την Χαντίτζα, του πρόσφερε μια

υλική ευημερία που ποτέ ως τότε δεν είχε γνωρίσει και

μια αφοσιωμένη υποστήριξη στα πρώτα του βήματα, ένοιωθε

απέραντη ευγνωμοσύνη και σεβασμό γι’ αυτήν. Από

ευγνωμοσύνη και ίσως από αγάπη – παρά τη φλογερή, όπως

αποδείχτηκε αργότερα, ιδιοσυγκρασία του – δεν πήρα άλλη

σύζυγο όσο εκείνη ζούσε. Μετά το θάνατό της όμως

ξαναγύρισε στην προγονική συνήθεια της πολυγαμίας, αλλά

φρόντισε να βελτιώσει την κατάσταση της γυναίκας στη

μουσουλμανική κοινωνία.25

25 Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.375-376

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

ΙΣΛΑΜΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Η θέση της γυναίκας στην κοινωνία του Ισλάμ

διαφαίνεται και μέσω του θεσμού του γάμου. Στην

προϊσλαμική Αραβία η γυναίκα δινόταν σε γάμο και χωρίς

τη συγκατάθεσή της.26 Ο μελλοντικός σύζυγος όφειλε να

προσφέρει στον πατέρα της νύφης ποσό ανάλογο του

πλούτου του, για να είναι εφικτός ο γάμος. Ο Μωάμεθ

αργότερα, όρισε σε περίπτωση διαζυγίου να παραχωρείται

το μισό του ποσού27 αυτού στη γυναίκα.28 Επομένως,

μπορούμε να πούμε πως βελτίωσε λίγο τη θέση της.29

“Και να δίνεται στις γυναίκες - που παντρεύεστε – τη νόμιμη προίκα τους

για χάρισμά τους. Αν όμως, θεληματικά σας επιστρέψουν μέρος της, τότε

πάρτε το, κι απολαύστε το με ενάρετη ευδιαθεσία.” (Κοράνι 4,4)30

Πέραν αυτού, η θέση της γυναίκας στο γάμο είναι

σεβαστή στο Ισλάμ. Η Μουσουλμάνα είναι νοικοκυρά και

αρχηγός του σπιτιού. Βέβαια, τον τελευταίο λόγο τον

έχει πάντα ο άντρας.31

26 Albert Hourani, Η Ιστορία του Αραβικού Κόσμου, Αθήνα 2009, σ.17727 www . alislam . org / library / womaninislam . pdf , 06.01.201128 Nabiallah.wordpress.com/το-ισλάμ-και-οι-γυναίκες/, 06.01.201129 Albert Hourani, Η Ιστορία του Αραβικού κόσμου, Αθήνα 2009, σ.17730 Nabiallah.wordpress.com/το-ισλάμ-και-οι-γυναίκες/, 06.01.201131 http :// www . islamfriends . gr / islam _ and _ women . asp , 05.01.2011

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Σύμφωνα με την τέταρτη σούρα του Κορανίου, με τίτλο

«Οι Γυναίκες», ο άντρας μπορεί να παντρευτεί μέχρι

τέσσερις ή και περισσότερες γυναίκες εάν τις

συμπεριφέρεται δίκαια. 32 Φυσικά ούτε λόγος για

πολυανδρία για τις γυναίκες.33

Σύμφωνα με την νομοθεσία του Ισλάμ η γυναίκα που δεν

είναι σκλάβα, δεν μπορεί να μεταβιβαστεί κληρονομικώς

ούτε να ανταλλαχτεί. Η ελευθερία όμως, που έχει από τα

νόμο να διαθέτει ελεύθερα τον εαυτό της, περιορίζεται

σημαντικά από το δικαίωμα εξαναγκασμού («τζιαμπρ»), που

αναγνωρίζεται στον πατέρα της ή στον κηδεμόνα της σε

πολλές περιπτώσεις.

Το δικαίωμα αυτό ασκείται ευρύτατα όταν πρόκειται η

κοπέλα να παντρευτεί – συχνά ενώ είναι ακόμα παιδί –

μολονότι ο νόμος του Κορανίου καθορίζει σαν κατώτερο

όριο την ηλικία των δώδεκα χρονών για το κορίτσι και

δεκαπέντε για το αγόρι. Παρά τις φιλελεύθερες ερμηνείες

των νομομαθών, ο πατρικός αυτός καταναγκασμός στο θέμα

του γάμου, συντέλεσε στο να καταβαραθρωθεί το αίσθημα

της αξιοπρέπειας και ανεξαρτησίας της μωαμεθανικής

32 http :// www . islamfriends . gr / islam _ and _ women . asp , 05.01.201133 www . alislam . org / library / womaninislam . pdf , 06.01.2011

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

γυναίκας και να την κατεβάσει στο επίπεδο της σκλάβας.34

Στο νόμο αυτό του καταναγκασμού υπόκειντο κι ο ανήλικος

νέος. Αυτός όμως ξέρει ότι θα αποκτήσει, όταν

ενηλικιωθεί το δικαίωμα να διώξει τη γυναίκα που του

επέβαλλαν, αν δεν την θέλει.

Πολύ συχνά οι άνηβοι ακόμα σύζυγοι εξακολουθούν να

ζουν ο καθένας με την οικογένειά του, ώσπου να γίνει

δυνατό να ολοκληρωθεί φυσιολογικά ο γάμος τους.

Υπάρχουν όμως και παραδείγματα που το μικρό κορίτσι

παραδιδόταν από την αρχή στο σύζυγο, ο οποίος έκανε

κατάχρηση της θέσεώς του.

Τέτοιες περιπτώσεις ήταν ακόμη συχνές ως το πρώτο

ήμισυ του 20ου αιώνα. Οι πρόωροι αυτοί γάμοι, που είναι

κληρονομιά της προϊσλαμικής εποχής, έγιναν αποδεκτοί

από τους μουσουλμάνους νομομαθείς «για να εξασφαλίσουν

στο παιδί από την τρυφερή του ακόμα ηλικία το

πλεονέκτημα μιας επωφελούς ενώσεως».

“Οι γυναίκες σας είναι για εσάς, όπως η καλλιεργήσιμη γη. Καλλιεργήστε

την όποτε κι όπως θέλετε. Όμως προηγούμενα κάνετε μια καλή πράξη για

την ψυχή σας και να σεβαστείτε τον ΑΛΛΑΧ, και μάθετε ότι πρόκειται να Τον

34 http://www.light-of-life.com/eng/reveal/, 10.01.2011

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

συναντήσετε (στη μέλλουσα ζωή).35 Κι ανάγγειλε (ω Μουχάμμεντ) στους

Πιστούς τα καλά νέα.” (Κοράνι 2,223)36

Ο γάμος γίνεται με συμβόλαιο και είναι έγκυρος όταν

γίνεται με την παρουσία δυο μαρτύρων.37 Συνοδεύεται από

την προσφορά εκ μέρους του συζύγου ενός είδους

προγαμιαίας δωρεάς, που ένα μέρος της καταβάλλεται

αμέσως, και το επόμενο σε περίπτωση που θα διαλυθεί ο

γάμος, λόγω θανάτου ή χωρισμού.38 Η συντήρηση του

σπιτιού βαρύνει αποκλειστικά τον σύζυγο, που μπορεί να

υποχρεωθεί, αν το επιτρέπουν τα οικονομικά του να

προσβάλλει υπηρέτριες για την γυναίκα του. Εκείνη έχει

το δικαίωμα να απαίτηση κατοικία χωριστά από την

υπόλοιπη οικογένεια του γαμπρού και κυρίως από τις

υπόλοιπες συζύγους του.

Ζει με τα παιδιά της, υποχρεωμένη όμως να δέχεται τα

παιδιά του ανδρός της, αλλά χωρίς να μπορεί να του

επιβάλλει τα δικά της που τυχών έχει από άλλον άντρα αν

εκείνος δεν τα θέλει. Μπορεί να απαιτήσει από τον

σύζυγό της έναν ορισμένο βαθμό ανέσεων και υγιεινής

35 http :// www . islamfriends . gr / islam _ and _ women . asp , 05.01.201136 Ελένη Κονδύλη – Μπασούκου, Αραβικός Πολιτισμός, Αθήνα 2008, σ.27537 Γρηγόριος Δ. Ζιάκας, Ισλάμ, Θρησκεία και Πολιτεία, Θεσσαλονίκη 2003, σ.8638 Γρηγόριος Δ. Ζιάκας, Ισλάμ, Θρησκεία και Πολιτεία, Θεσσαλονίκη 2003, σ.87

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

διαβιώσεως σε μια συνοικία αξιοσέβαστη και ασφαλή. Αν

δεν τα έχει, μπορεί να αρνηθεί τις συζυγικές σχέσεις

μαζί του.

Μετά τον γάμο της, ζει κλεισμένη στην κατοικία της

και δεν μπορεί να βγει χωρίς την άδεια του συζύγου της,

ακόμα κι αν θέλει να πάει στο τζαμί, γιατί θα μπορούσε

να ταράξει τους Μουσουλμάνους στις ευλαβικές προσευχές

του. Σε περίπτωση αδικαιολόγητης εξόδου, μπορούν να την

κάνουν να επιστρέψει διά της βίας στην συζυγική εστία.

Δεν μπορεί επίσης, χωρίς δικαιολογημένη αιτία

(εγκυμοσύνη, αρρώστια, περίοδος εμμήνου ρήσης) ή όταν ο

σύζυγός της την έχει αδικήσει – μη πληρωμή των εξόδων

συντηρήσεως, ακατάλληλη κατοικία ή κακομεταχείριση – να

αρνηθεί να κοιμηθεί μαζί του.39

Σε περίπτωση ανυπακοής, οι κυρώσεις είναι μεν

αυστηρές, αλλά λογικές: απομάκρυνση από την συζυγική

κλίνη ή διακοπή της συντηρήσεως. Σαν ακραία περίπτωση

μπορεί ο σύζυγος να διώξει την γυναίκα του για την

ανυπακοή της – πράγμα που μπορεί να συμβεί καμιά φορά

και χωρίς καμιά ουσιαστικά ουσία.40

39 Χρυσόστομος Σελαχβάρζι, Ισλάμ & Ανθρώπινα Δικαιώματα, Αθήνα 2001, σ.2640 Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.376-377

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Ένα παραδοσιακό ρητό, που ευτυχώς πλέον δεν

εφαρμόζεται, λέει ότι «μια καλή μουσουλμάνα δύο φορές

βγαίνει στο δρόμο. 41 Για το γάμο της και για την κηδεία

της». 42

Έως και σήμερα στο Ισραήλ, εάν ένας παντρεμένος

άντρας παρασυρθεί σε εξωσυζυγική σχέση με μια ανύπαντρη

γυναίκα, τα παιδιά του απ’ αυτή τη γυναίκα θεωρούνται

νόμιμα. Αλλά εάν μια παντρεμένη γυναίκα έχει σχέση με

άλλον άντρα, παντρεμένο ή ανύπαντρο, τα παιδιά της απ’

αυτόν δεν είναι μόνο νόθα αλλά και απαγορευμένα από το

41 Ελένη Κονδύλη – Μπασούκου, Αραβικός Πολιτισμός, Αθήνα 2008, σ.27742 Albert Hourani, Η Ιστορία του Αραβικού Κόσμου, Αθήνα 2009, σ.176

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

να παντρευτούν άλλους Ιουδαίους, εκτός από τους

προσήλυτους και τα’ άλλα νόθα. Αυτή η απαγόρευση

μάλιστα, παραδίδεται στους απογόνους των παιδιών αυτών

για δέκα γενιές ωσότου το μίασμα της μοιχείας

απαλειφθεί.43 Δεν είναι λίγες οι φορές που η μοιχεία

μια παντρεμένης Μουσουλμάνας τιμωρήθηκε με θάνατο διά

του λιθοβολισμού.44

Το Ισλάμ, ωστόσο, δεν παύει να αναγνωρίζει στη

γυναίκα κάποια αμίμητα δικαιώματα.45 Μια παντρεμένη

Μουσουλμάνα μπορεί να τερματίσει το γάμο της μέσω του

Χούλαα και μπορεί να κάνει αίτηση διαζυγίου. Δηλαδή,

πριν το γάμο ο σύζυγος πρέπει να δώσει ένα χρηματικό

ποσό ή κάτι άλλο ως δώρο, που λέγεται «μαχρ». Μια

Μουσουλμάνα σύζυγος, λοιπόν, που θέλει χωρίς ιδιαίτερο

λόγο να χωρίσει τον άντρα της, απλά του δίνει πίσω το

μαχρ.46 Δεν είναι αναγκασμένη να μείνει για την υπόλοιπη

ζωή της με έναν ανεπιθύμητο άντρα.47

Οι γυναίκες έρχονται πολύ συχνά αντιμέτωπες με τη

βία, ιδιαίτερα στα πλαίσια του γάμου τους. Ο ξυλοδαρμός43 Nabiallah.wordpress.com/το-ισλάμ-και-οι-γυναίκες/, 06.01.201144 Nabiallah.wordpress.com/το-ισλάμ-και-οι-γυναίκες/, 06.01.201145 www . alislam . org / library / womaninislam . pdf , 06.01.201146 www . alislam . org / library / womaninislam . pdf , 06.01.201147 Nabiallah.wordpress.com/το-ισλάμ-και-οι-γυναίκες/, 06.01.2011

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

της συζύγου σπάνια επιφέρει κύρωση, και στην περίπτωση

που μια γυναίκα αποφασίσει να ακολουθήσει τη δικαστική

οδό βρίσκεται αντιμέτωπη με την πίεση που της ασκεί η

οικογένειά της και η κοινωνία. Στο Πακιστάν ακόμη και

οι γυναίκες που ζητούν τη βοήθεια της αστυνομίας, δεν

καταφέρνουν συνήθως να ξεφύγουν από τους συζύγους τους.

Η αστυνομία θεωρεί την ενδο-οικογενειακή βία θέμα

καθαρά προσωπικό, με αποτέλεσμα να μην παίρνει θέση και

να οδηγεί τις κακοποιημένες γυναίκες πίσω στην

οικογένειά τους. Ακόμη, όμως, και αν εκδικαστεί η

υπόθεση το δικαστήριο σπάνια αποφασίζει υπέρ της

γυναίκας. Η κατάσταση είναι κάπως καλύτερη στην Αίγυπτο

και την Ιορδανία, όπου η γυναίκα έχει δικαίωμα να

ζητήσει διαζύγιο σε περίπτωση κακοποίησης.

Ο άνδρας μπορεί εύκολα να χωρίσει τη γυναίκα του,

ενώ το αντίστοιχο δικαίωμα της γυναίκας είναι πολύ πιο

περιορισμένο. Στο Λίβανο μια γυναίκα μπορεί να πάρει

διαζύγιο μόνο με τη συγκατάθεση του συζύγου της.48

Αντίθετα, στην Αίγυπτο είναι πιο εύκολο για μια γυναίκα

να πάρει διαζύγιο χωρίς τη συναίνεση του συζύγου της,

αρκεί να επιστρέψει την προίκα που έλαβε από το σύζυγό

48 Deniz Kandiyoti, Women, Islam and the State, Philadelfia 1991, σ.176-177

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

της κατά το γάμο. Στη Σαουδική Αραβία, τέλος, μια

διαζευγμένη ή χήρα μητέρα έχει την κηδεμονία των

παιδιών μέχρι την ηλικία των 7 για τα αγόρια και των 9

για τα κορίτσια.49 Μετά από αυτή την ηλικία πρέπει να

δώσει τα παιδιά στον πατέρα ή στην οικογένειά του.

Πολλές ξένες μητέρες εμποδίζονται από τους πρώην

συζύγους τους να επισκεφτούν τα παιδιά τους μετά το

διαζύγιο.50

Η αποπομπή της συζύγου, που αποτελεί διαρκή απειλή

γι’ αυτήν, την καθιστά υπάκουη από φόβο αλλά συγχρόνως

και εχθρική προς τον άνδρα της.51 Οι περιορισμοί της

θρησκείας ποτέ δεν συγκράτησαν του μουσουλμάνους από

την πραγματοποίηση της απειλή αυτής. Ακόμα και οι πιο

θεοσεβούμενοι άνδρες του Ισλάμ, αρχίζοντας από τους

συντρόφους του Προφήτη, έκανα ευρύτατη χρήση του

δικαιώματος να χωρίζουν τις γυναίκες τους.

Οι συνέπειες του χωρισμού ήταν βαρύτατες για την

γυναίκα. Κανενός είδος αποζημίωσης ή συντήρησης δεν

είχε το δικαίωμα να απαιτήσει. Η μόνη υποχρέωση του

συζύγου ήταν να της επιστρέψει πίσω την προίκα. Αν όμως49 http://www.unicef.org/somalia/SOM_WomenInIslam.pdf, 11.01.201150 Γρηγόριος Δ. Ζιάκας, Ισλάμ, Θρησκεία και Πολιτεία, Θεσσαλονίκη 2003, σ.9051 Γρηγόριος Δ. Ζιάκας, Ισλάμ, Θρησκεία και Πολιτεία, Θεσσαλονίκη 2003, σ.88

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

δεν υπήρχε προίκα μπορούσε να της κάνει αν ήθελε, από

φιλανθρωπία, ένα δώρο παρηγοριάς («μούτια»). Αν όμως ο

δικαστής αναγνώριζε υπαιτιότητα της γυναίκας, τότε αυτή

έχανε όλα της τα δικαιώματα.52

Η μοιχεία της γυναίκας είναι ο σοβαρότερος λόγος

διαζυγίου, αν και σπανιότατα τον επικαλούνται, γιατί οι

«αποδείξεις» που απαιτούνται είναι δύσκολο να βρεθούνε.

Πράγματι, σύμφωνα με το Κοράνι:

“Εναντίον των γυναικών σας εκείνων που διαπράττουν το όνειδος (της

μοιχείας) απαιτήστε την μαρτυρία, την μαρτυρία τεσσάρων ανδρών. Αν

αυτοί μαρτυρήσουν, κρατήστε τις γυναίκες σας αυτές στις κατοικίες σας

ώσπου ο θάνατος να τις πάρει”. (Κοράνι 4, 15)

Στην πράξη όμως, από την παλαιότερη εποχή του

Ισλάμ μέχρι σήμερα, το πιο συνηθισμένο μέσο που

χρησιμοποιείται, είναι ο φόνος της υποτιθέμενης ενόχου

– χωρίς να επιχειρηθεί η ανεύρεσης των τεσσάρων

μαρτύρων – από τον σύζυγο ή από τον αδελφό της χωρίς

άλλη διαδικασία.53

52 Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.37753 Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.378

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΗΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΚΑΙ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Η ποίηση αντιπροσωπεύει την αρχαιότερη καλλιτεχνικήέκφραση της μουσουλμανικής σκέψεως. Ο ρόλος και η θέση

της γυναίκας στην κοινωνία εξελίσσονται παράλληλα με

την ερωτική ποίηση, με τις διάφορες αντιλήψεις για τον

έρωτα. Έτσι εμφανίζεται ένα γυναικείο ιδεώδες που το

έχει καθορίσει και το έχει αγαπήσει ο άνδρας και με το

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

οποίο η γυναίκα θα επιδιώξει να συμμορφωθεί, χωρίς να

αποτελεί ωστόσο την πιστή αντανάκλαση της καθημερινής

της πραγματικότητας.

Τον έρωτα τον είχαν τραγουδήσει οι Σημίτες και οι

Άραβες των αρχαιότερων εποχών και έγινε από τον πρώτο

κιόλας αιώνα της ισλαμικής επεκτάσεως το αποκλειστικό

θέμα αναρίθμητων ποιημάτων ή και ολόκληρου του έργου

ορισμένων ποιητών.

Η ποίηση αυτή γεννήθηκε στην Χετζάζη, αμέσως μετά

την εμφάνιση του Ισλάμ και, κατά παράδοξη συγκυρία,

στις ιερές πόλεις του μωαμεθανισμού, τη Μέκκα και

κυρίως στη Μεδίνα τον 7ο – 8ο αιώνα. Επειδή παρέμεινε

μακριά από τις πολιτικές αναταραχές – αφού το κέντρο

της κυβερνήσεως ήταν στην Συρία και της αντιπολίτευσης

στο Ιράκ, η Χετζάζη δεν ενδιαφέρθηκε για τις εσωτερικές

διαμάχες. Πλούσια από το εμπόριο και από την αξιοποίηση

της πολεμικής λείας που απέφεραν κατά καιρούς οι

κατακτήσεις του Ισλάμ, η χώρα αυτή γνώρισε εξαιρετική

πολιτιστική άνθιση: φιλόλογοι, λεξικογράφοι,

γραμματικοί και ερμηνευτές των κειμένων εργάστηκαν για

το νόμο του Κορανίου και την αραβική γλώσσα.

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Μέσα στις ίδιες τις ιερές πόλεις, τη Μέκκα και τη

Μεδίνα, η νεολαία ζούσε μέσα στην πολυτέλεια, αγνοώντας

επιδεικτικά τις θρησκευτικές απαγορεύσεις κατά της

μουσικής, του κρασιού και των μεταξωτών φορεμάτων.

Πλούσια, ελεύθερη και άνεργη, η νεολαία αυτή υφίσταται

σε μεγάλο βαθμό τις καλλιτεχνικές και λογοτεχνικές

επιδράσεις του Βυζαντίου, της Περσίας και, έμμεσα, της

Ινδίας54 με τη μεσολάβηση του πολιτισμού των Σασανιστών.

Από το Βυζάντιο και την Περσία, έφτασαν στη Χετζάζη

οι πρώτοι τραγουδιστές και οι πρώτες σκλάβες που

έπαιζαν μουσική, των οποίων ο ρόλος στην αραβική ποίηση

και τη δημιουργία του νέου μύθου της γυναίκας θα

αποδειχθεί σημαντικός. Δημιουργήθηκαν έτσι στη Χετζάζη

όλες οι προϋποθέσεις για την εξέλιξη και τη διαμόρφωση

των κανόνων της ερωτικής ποίησης.55

Το γυναικείο ιδεώδες που καλλιέργησαν έτσι οι τέχνες

και τα γράμματα επιδρά ωστόσο πάνω στην καθημερινή

πραγματικότητα και με τη σειρά του δέχεται τις

επιδράσεις της. Μια μικρή ελίτ γυναικών που ευνοήθηκε

από τις κοινωνικές συνθήκες, προσπαθεί να προσαρμόσει

54 Deniz Kandiyoti, Women, Islam and the State, Philadelfia 1991, σ.145-14655 Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.370

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

τις συνήθειές της στους

κανόνες που δημιούργησε η

ποίηση.56

56 Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.372

ΑΜΦΙΕΣΗ ΓΥΝΑΙΚΑΣ

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Η αμφίεση της γυναίκας του Ισλάμ έχει συμβολικόχαρακτήρα και ακολουθεί του ιερούς κανόνες της

θρησκείας. Η επιμελώς προσεγμένη εμφάνιση της γυναίκας

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

αποτελεί απόδειξη της καταγωγής και της καθημερινότητας

του ανδρόγυνου.

Αρκετές φορές, η ενδυμασία μεταβάλλεται ανάλογα με

την ερμηνεία που δίνεται σε αποσπάσματα του Κορανίου,

στα οποία γίνεται μνεία για την γυναίκας μουσουλμάνα, ή

από οικονομικούς παράγοντες της κάθε εποχής και

περιοχής. Εξαιτίας του γεγονότος αυτού παρατηρούμε

συχνά οι γυναίκες της υπαίθρου να είναι πιο

απελευθερωμένες στην επιλογή της ενδυμασίας τους, σε

αντίθεση με αυτές των αστικών κέντρων και τάξεων.

Ως συμπλήρωμα της παραπάνω παρατήρησης, συναντάμε

τέσσερεις διαφορετικούς τρόπους αμφίεσης – τέσσερις

κατηγορίες θα λέγαμε. Αρχικά, το εντελώς «ευρωπαϊκό

ντύσιμο» (συναντάται σε περιοχές της βόρειας Αφρικής),

το «μοντέρνο ισλαμικό αστικό ντύσιμο» (ένα ριχτό

πανωφόρι πάνω από ένα φόρεμα, ένα ταγιέρ ή ένα φαρδύ

παντελόνι, σε χρώμα διακριτικό και όχι έντονο, καθώς

και μια ιδίου χρώματος μαντήλα57 που μπορεί να μην

καλύπτει καθόλου το πρόσωπο παρά μόνο την κόμη,

ενδέχεται όμως κάτω από την μαντήλα αυτή να υπάρχει

57 Αθανάσιος Δ. Στεφανίδης, Η Γυναίκα Στο Ισλάμ, Μύθος Και Πραγματικότητα, Κατερίνη 1994, σ.87

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

κάτι που να καλύπτει ενδεχομένως το πρόσωπο). Επίσης,

το «παραδοσιακό ντύσιμο» (ποικίλει ανάλογα με την

περιοχή, με εντονότερο τοπικό στοιχείο, σχεδόν ως

παραδοσιακή στολή όπου οπωσδήποτε καλύπτεται

περισσότερο σώμα) και τέλος το «παραδοσιακό ισλαμικό

ντύσιμο» (όπου η γυναίκα που κυκλοφορεί έξω από την

οικεία της καλύπτεται ολοένα και περισσότερο από την

κορυφή ως τα νύχια, φορώντας πάνω από τα ρούχα της

μαύρο πολλές φορές πανωφόρι σαν ράσο, είτε

περισπούδαστο γυναικείο μανδύα).

Τις τελευταίες δεκαετίες η αμφίεση των γυναικών έχει

γίνει καθαρά πιο παραδοσιακή. Σήμερα θα λέγαμε, πως η

γυναικεία ένδυση είναι σχεδόν μια φεμινιστική

ιεραποστολική τάση με περισσότερη αθυροστομία. Θα

λέγαμε, πως η μαντήλα πλέον έχει γίνει ένα μέσο που

επιδιώκει να τραβάει τα βλέμματα πάνω του, σαν ένα

είδος όπλου για την απαίτηση να γίνει σεβαστό το Ισλάμ

στους αλλόθρησκους,58

Σύμφωνα με το Κοράνι η μαντήλα είναι ένδειξη

αγνότητας:

58 Ελένη Κονδύλη – Μπασούκου, Αραβικός Πολιτισμός, Αθήνα 2008, σ.259-260

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

“Προφήτη! Να πεις στις συζύγους σου, στις κόρες σου και στις συζύγους

των πιστών ν’ αφήσουν κρεμάμενο το τζιλμπάμπ (καλύπτρα που καλύπτει

όλο το σώμα) τους. Αυτό για να αναγνωρίζονται ως αγνές και να μην

παρενοχλούνται…” (Κοράνι 33,59)

Στο Ισλάμ η μαντήλα (χιτζάμπ, νικάμπ, τζιλμπάμπ κα)

συμβολίζει τη σεμνότητα και προφυλάσσει τη γυναίκα από

τα βλέμματα των ξένων. Αυτό είναι όλο το νόημα, η

σεμνότητα συνίσταται στις γυναίκες για να τις

προστατεύει από την παρενόχληση ή απλά η σεμνότητα

είναι προστασία. Η ισλαμική καλύπτρα, σύμφωνα με αυτήν

την εξήγηση, δεν είναι σημείο κυριαρχίας του άντρα στη

γυναίκα, ούτε είναι σημείο υποταγής της γυναίκας στον

άντρα. Είναι σημείο σεμνότητας με σκοπό να προστατεύει

όλες τις γυναίκες.59

Ωστόσο, η θέση της μαντήλας στο κοράνι είναι

εξαιρετικά περιορισμένη. Δυόμιση μόνο εδάφια από τα έξι

χιλιάδες τετρακόσια και πλέον. Και στην πραγματικότητα

τα εδάφια αυτά, όπως είδαμε, αναφέρονται άμεσα στον

Προφήτη, ο οποίος κάλυπτε τις γυναίκες του με μαντήλες

για να ξεχωρίζουν από τις υπόλοιπες και κανείς να μην

59 Nabiallah.wordpress.com/το-ισλάμ-και-οι-γυναίκες/, 06.01.2011

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

τις προσβάλει.60 Στην συνέχεια αυτό επεκτάθηκε στις

ανώτερες τάξεις. Στο τέλος επικράτησε και επιβλήθηκε σε

όλες τις μουσουλμάνες. Στην εποχή μας έχει πολιτική

σημασία. Ουσιαστικά, αντιπροσωπεύει την υποταγή και τον

περιορισμό της γυναίκας.

Στις παρόμοιες κατηγορίες πολλών για το παρωχημένο

χαρακτήρα του ντυσίματος των Μουσουλμάνων γυναικών στη

σημερινή εποχή, άλλοι απαντούν πως είναι το πλέον

κατάλληλο, λόγω της πτώσης των ηθικών αξιών.61

Η κάλυψη των μαλλιών είναι ευρέως διαδεδομένη, αλλά

όχι πάντα τόσο ελεύθερη, εξαιτίας της κοινωνικής πίεσης

που μπορεί να δέχεται. Η κάλυψη του προσώπου μπορεί να

είναι ολική, να αφήσει ελεύθερο το ένα ή τα δυο μάτια

και τη μύτη ή να είναι απλώς συμβολική. Ο Μωάμεθ, κατά

το προσκύνημα στη Μέκκα, διατάζει τις γυναίκες να έχουν

ακάλυπτο το πρόσωπό τους.62

60 Nabiallah.wordpress.com/το-ισλάμ-και-οι-γυναίκες/, 06.01.201161 Ελένη Κονδύλη – Μπασούκου, Αραβικός Πολιτισμός, Αθήνα 2008, σ.26962 Ελένη Κονδύλη – Μπασούκου, Αραβικός Πολιτισμός, Αθήνα 2008

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΑ

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Σταδιακά οι γυναίκες απέκτησαν πρόσβαση στην μάθηση.

Αυτή ήταν η αρχή, η βάση για τεράστιες, ρηξικέλευθες

αλλαγές. Με τον καιρό όλο και μεγάλωνε το ποσοστό των

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

μορφωμένων γυναικών και σταδιακά έπαιζαν ενεργότερο

ρόλο στην λειτουργία και προσφορά προς την κοινωνία.63

Προσλαμβάνονταν σε δουλειές όπου πριν υπήρχαν μόνο

άντρες64 και σταδιακά κατάφεραν να φτάσουν και σε υψηλές

θέσεις.65,66,67

Σήμερα οι φανατικότεροι Μουσουλμάνοι υποστηρίζουν

πως η Μουσουλμάνα γυναίκα επιτρέπεται να ασκεί

κοινωνικό, πολιτικό και λατρευτικό έργο, από τη στιγμή

που μια γυναίκα μπορεί να καθοδηγήσει την προσευχή

άλλων γυναικών, ως ιμάμης τους. Από την άλλη πλευρά, τα

φεμινιστικά κινήματα αρνούνται να παραμένουν δέσμια

μιας πρακτικής που έχει τις ρίζες της σε παλαιότερες

εποχές. Όσον αφορά το δικαίωμα των γυναικών να

ανέρχονται στη βαθμίδα του δικαστή, ακόμη και οι πιο

φανατικοί Μουσουλμάνοι είναι θετικοί, εφόσον η Αΐσα, η

τελευταία γυναίκα του Προφήτη, έδινε συμβουλές πίσω από

ένα παραβάν σε όσους της το ζητούσαν.68

63 http :// cssaame . com / issues /18_1/ REYNOLDS . pdf , 06.01.201164 www . ehyislam . org / wp - content / uploads /2010/06/02. pdf , 05.01.201165 http :// abdurrahman . org / women / therightsandduties . pdf , 06.01.2011 66 Albert Hourani, Ιστορία των Αραβικών Λαών, Αθήνα 1994, σ.581-58267 Albert Hourani, Η Ιστορία του Αραβικού Κόσμου, Αθήνα 2009, σ.593-59468 Ελένη Κονδύλη – Μπασούκου, Αραβικός Πολιτισμός, Αθήνα 2008, σ.268

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Επειδή το Κοράνι επιτρέπει πολλές συζύγους στους

άντρες, το Ισλάμ, όπως αναφέραμε και παραπάνω,

κατηγορείται ότι υποβαθμίζει τις γυναίκες. Σύμφωνα με

τον Huston Smith η κατηγορία αυτή είναι λαθεμένη, αν

εξεταστεί το ζήτημα ιστορικά, αντιπαραθέτοντας την

κατάσταση της κοινωνίας και τη θέση της γυναίκας στην

Αραβία πριν και μετά την έλευση του Μωάμεθ. Στην

προϊσλαμική εποχή η γέννηση θηλυκού παιδιού θεωρούνταν

κατάρα. Στην μεταϊσλαμική εποχή αυτό σταδιακά άλλαξε.

Κατ’ αρχήν απαγορευόταν η παιδοκτονία. Επίσης, η

γυναίκα απέκτησε δικαιώματα στην κληρονομιά (μερικά η

αλήθεια είναι, αλλά καλύτερα από το τίποτε).

Όσον αφορά τα πολιτικά τους δικαιώματα - μόρφωση,

ψήφος κι επάγγελμα – το Κοράνι αναφέρεται στην ισοτιμία

των δύο φύλων, μια ισοτιμία που ανανεωνόταν όσο τα

έθιμα των μουσουλμανικών χωρών εκσυγχρονίζονταν.

Ο Smith συνεχίζει με τον θεσμό του γάμου, όπου

θεωρεί ότι συνέβαλε τα μέγιστα το Ισλάμ. Αρχικά, με τον

καθαγιασμό του γάμου, κάνοντάς τον την μοναδική νόμιμη

εστία της σεξουαλικής πράξης. Επιπλέον, η γυναίκα

προτρεπόταν να δώσει την συγκατάθεσή της για τον

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

μέλλοντα σύζυγό της. Επιπροσθέτως, έσφιξε πιο πολύ τα

δεσμά του γάμου, θεωρώντας το διαζύγιο έσχατη λύση.

Βέβαια, είχαν την επιλογή να χωρίσουν εάν αυτό ήταν

αναγκαίο.69

Τώρα, σε σχέση με το πολυσυζητημένο θέμα της

πολυγαμίας, ο Huston το εξετάζει από μια διαφορετική

οπτική γωνία. Θεωρεί κλειδί την φράση που υπάρχει στο

Κοράνι «Αν δεν μπορείς να συμπεριφέρεσαι ισότιμα και

δίκαια / με περισσότερες από μια συζύγους / θα

παντρευτείς μόνο μία». Ουσιαστικά, υποστηρίζει, επειδή

είναι πρακτικώς αδύνατο να συμπεριφέρεται κάποιος

ισότιμα και με την ίδια θέρμη προς όλες τις συζύγους

του, το Κοράνι έμμεσα επιβάλει την μονογαμία. Πολλοί

είναι οι Μουσουλμάνοι που υποστηρίζουν πως η πολυγαμία

είναι, από πρακτικής άποψης, πολύ λογική. Σε περίοδο

πολέμου για παράδειγμα, όπου υπάρχει λειψανδρία, η

πολυγαμία δίνει λύση στην υπογεννητικότητα και στην

επιθυμία των γυναικών για μητρότητα, αποθαρρύνοντας τες

από την πορνεία.

Ακόμη ένας λόγος θεωρούν πως είναι ο έλεγχος της

ορμής των αντρών. Το Ισλάμ, αντί να επιτρέπει στη69 http://www.light-of-life.com/eng/reveal/, 10.01.2011

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

σεξουαλική ορμή του άντρα να οργιάζει, καθιερώνει ένα

πολυγαμικό πλαίσιο που του προσφέρει ένα μέσο για να

την ελέγχει.70

Ας δούμε όμως ποια είναι η πραγματικότητα σε

διάφορες ισλαμικές χώρες. Οι διακρίσεις που αναφέρει το

Κοράνι εφαρμόζονται στις περισσότερες μουσουλμανικές

χώρες, γεγονός που εξηγεί το ότι οι γυναίκες θεωρούνται

πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Χαρακτηριστική περίπτωση

αποτελεί η υποχρεωτική, στο Ιράν και τη Σαουδική

Αραβία, κάλυψη του προσώπου και του σώματος όταν η

γυναίκα βγαίνει από το σπίτι.. Κάθε επίπεδο ανυπακοής

επισύρει κάποια μορφή ποινής, φυσική, οικονομική,

κοινωνική ή ψυχολογική. Στη Σαουδική Αραβία το κράτος

έκανε ένα βήμα παραπάνω, καθώς θέλει να ακολουθούν τους

ενδυματολογικούς κανόνες (να φοράνε δηλαδή abaya, ένα

μαύρο ύφασμα που καλύπτει όλο το σώμα, εκτός σπιτιού)

εκτός από τις ντόπιες και όλες οι γυναίκες που

βρίσκονται στη χώρα, ακόμη και οι Δυτικές.

Άλλη μια μορφή βίας, με την οποία συχνά βρίσκονται

αντιμέτωπες οι γυναίκες στις Ισλαμικές χώρες, είναι ο

70 Huston Smith, Οι Θρησκείες Του Κόσμου, Μια περιήγηση στις θρησκευτικές παραδόσεις, Αθήνα 1995, σ.166-167

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

βιασμός. Στο Πακιστάν αν και οι κυρώσεις που προβλέπει

ο νόμος για τους βιαστές, είναι εξαιρετικά αυστηρές

(μέχρι και θάνατος), σπάνια εκδικάζονται υποθέσεις

βιασμού, καθώς οι βιαστές είναι τις περισσότερες φορές

μεγαλογαιοκτήμονες ή αρχηγοί του υποκόσμου. Στις

περισσότερες περιπτώσεις τα θύματα πιέζονται να μην

κάνουν μήνυση. Υπάρχουν μάλιστα περιπτώσεις όπου οι

κατηγορούμενοι για βιασμό έχουν αθωωθεί, ενώ τα θύματά

τους έχουν φυλακιστεί κατηγορούμενα για μοιχεία. Τέλος

τόσο στο Πακιστάν, όσο και στην Αίγυπτο και την

Ιορδανία ο βιασμός εντός του γάμου δε θεωρείται έγκλημα

και δε διώκεται ποινικά.

Και στον τομέα των πολιτικών και κοινωνικών

δικαιωμάτων γίνονται διακρίσεις εις βάρος των γυναικών.

Το να βγάλει μια γυναίκα διαβατήριο μπορεί να φαίνεται

απλό, δεν είναι όμως πάντα. Στις περισσότερες ισλαμικές

χώρες είναι απαραίτητη η συγκατάθεση του πατέρα ή του

συζύγου για να εκδώσει μια γυναίκα διαβατήριο. Εξαίρεση

αποτελεί η Αίγυπτος, όπου οι ενήλικες ανύπαντρες

γυναίκες δεν χρειάζονται τη συγκατάθεση κάποιου

συγγενή. Στη Σαουδική Αραβία οι γυναίκες δεν μπορούν να

αποκτήσουν άδεια οδήγησης, πρέπει να μπαίνουν στα

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

λεωφορεία από ξεχωριστές εισόδους και να κάθονται σε

διαφορετικό μέρος από τους άνδρες. Επίσης, μια γυναίκα

μπορεί να συλληφθεί από τη θρησκευτική αστυνομία αν

επιβαίνει σε όχημα, που δεν το οδηγεί ο εργοδότης της ή

κάποιος στενός συγγενής. Οι γυναίκες δεν μπορούν να

εισαχθούν στο νοσοκομείο χωρίς τη συναίνεση ενός άνδρα

συγγενή, ούτε μπορούν να δεχθούν μια θέση εργασίας στην

επαρχία αν κάποιος ενήλικας άνδρας συγγενής δεν

αναλάβει την ευθύνη. Τέλος, η μαρτυρία μιας γυναίκας,

τόσο στη Σαουδική Αραβία όσο και στο Πακιστάν, δεν έχει

την ίδια βαρύτητα με αυτή ενός άνδρα στο δικαστήριο.

Μεγάλο ποσοστό γυναικών στις ισλαμικές χώρες είναι

αναλφάβητες, ενώ υπάρχουν και ποικίλοι περιορισμοί στην

εκπαίδευση που διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Στη Σαουδική

Αραβία, για παράδειγμα, οι γυναίκες δεν επιτρέπεται να

σπουδάσουν μηχανική, δημοσιογραφία και αρχιτεκτονική,

ενώ για να σπουδάσουν στο εξωτερικό πρέπει να

συνοδεύονται από κάποιο συγγενή. Στις περισσότερες

χώρες οι γυναίκες κληρονόμοι δικαιούνται μικρότερο

μερίδιο από τους άνδρες. Στην Αίγυπτο και την Ιορδανία

αν η μοναδική κληρονόμος είναι γυναίκα παίρνει μόνο το

μισό της περιουσίας των γονιών της, ενώ το άλλο μισό

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

πάει στους άνδρες συγγενείς. Στις χώρες αυτές οι

χριστιανές χήρες μουσουλμάνων δεν δικαιούνται τίποτα

από την περιουσία του συζύγου τους, ενώ στο Πακιστάν

πολλές γυναίκες δεν παίρνουν το μερίδιο από την

κληρονομιά που δικαιούνται.

Τέλος, ιδιαίτερα διαδεδομένη είναι η πρακτική των

"εγκλημάτων τιμής", στο Πακιστάν, την Τουρκία, το Ιράν,

την Ιορδανία και αλλού. Συχνά γυναίκες δολοφονούνται

από τους συζύγους τους ή στενούς συγγενείς γιατί έφεραν

ντροπή στην οικογένειά τους. Στην Τουρκία, όπου οι

φόνοι τιμής δε δικαιολογούνται από το κράτος, συνήθως

δράστης είναι κάποιο ανήλικο μέλος της οικογένειας, το

οποίο με αυτό τον τρόπο αποφεύγει την τιμωρία. Στο

Ιράν, από την άλλη, αναγνωρίζεται στον πατέρα ή τον

αδελφό το δικαίωμα να δολοφονήσει ένα κορίτσι που

ενέδωσε στο προγαμιαίο σεξ. Η ποινή σε αυτή την

περίπτωση είναι το πολύ 6 μήνες φυλάκισης, ενώ στην

περίπτωση που ο σύζυγος δολοφονήσει την άπιστη γυναίκα

του δεν υπάρχει τιμωρία. Στην Ιορδανία αν και τα

εγκλήματα τιμής δεν είναι νομικά αποδεκτά, τα

δικαστήρια είναι ιδιαίτερα απρόθυμα να επιβάλουν

κυρώσεις.

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Σίγουρα η ισλαμική

θρησκεία θέτει δυσκολίες

στην εφαρμογή της

ισότητας των 2 φύλων, οι μεγαλύτερες, όμως, δυσκολίες

δημιουργούνται από τις κυβερνήσεις που εφαρμόζουν τον

ισλαμικό νόμο στην πιο ακραία μορφή. Αν αυτές οι

δυσκολίες αρθούν είναι πολύ πιθανό η ισότητα των δύο

φύλων να γίνει πραγματικότητα και για τον ισλαμικό

κόσμο.71

71 http :// efivoidimosiografoi . pbworks . com / w / page /9518466/Γυναίκες-Ισλάμ ,06.01.2011

Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Αν κρίνει κανείς από τα δικαιώματα που παραχωρεί

θεωρητικά ο μουσουλμανικός νόμος στη γυναίκα στην

κοινωνία του Ισλάμ, θα φτάσει στο συμπέρασμα ότι η

γυναίκα στην κοινωνία του Ισλάμ κατείχε αξιοζήλευτη

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

θέση. Στην πράξη όμως, από αδιαφορία ή από άγνοια, και

με την κατάσταση της απόλυτης εξαρτήσεώς της από τον

άνδρα, αγνοούσε όλα της τα δικαιώματα ή δεν τολμούσε να

τα διεκδικήσει.

Οι απαγορεύσεις αντίθετα διατηρούσαν πάντοτε την

ισχύ τους, κανείς δεν τις αγνοούσε και κανείς δεν τις

ξεχνούσε. Η γυναίκα πχ δεν μπορούσε να παντρευτεί έναν

μη Μουσουλμάνο, ενώ ο ομόθρησκός της είναι ελεύθερος να

παντρευτεί μια χριστιανή ή μια Εβραία, χωρίς να τις

υποχρεώσουν να αλλαξοπιστήσουν.72 Μια μωαμεθανή δεν

μπορεί επίσης να παντρευτεί ένα σκλάβο, ούτε έναν άντρα

ανώτερης κοινωνικής τάξεως. Κι αυτό γιατί τα παιδιά θα

μεγαλώσουν στο πατρικό περιβάλλον και οι μουσουλμάνοι

δεν επιτρέπεται να κατεβάσουν το ηθικό και θρησκευτικό

επίπεδο της θρησκευτικής τους κοινότητας.

Αν από τον νόμο είχε το δικαίωμα να διαθέτει την

περιουσία της, στην πραγματικότητα τα έθιμα της έκαναν

δύσκολη κάθε οικονομική συναλλαγή, αφού την υποχρέωναν

να αποφεύγει τα βλέμματα των ανδρών. Αν ήθελε να

υποστηρίξει στο δικαστήριο την υπόθεση διαζυγίου της ή

να διεκδικήσει κάποιο δικαίωμά της, έπρεπε να πείσει72 http://www.islam4women.org/?page_id=9, 10.01.2011

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

την οικογένειά της να την αντιπροσωπεύσει στις

δικαστικές αρχές, να υπερασπίσει την υπόθεσή της, να

την προστατεύσει και, σε περίπτωση αποτυχίας να της

παράσχει άσυλο. Στην πραγματικότητα λοιπόν, την

περιουσία της την διαχειριζόταν ο σύζυγός της.73

Η ΕΥΠΟΡΗ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΑ

Αυτή είναι η τύχη της εύπορης μωαμεθανής, σύμφωνα με

τα νομικά κείμενα. Δεν έχει πραγματική ανεξαρτησία,

έχει αποκοπή από την κοινωνία που την περιβάλλει,

φυλακισμένη μέσα στην οικογένειά της, που μπορεί να την

διώξει κάθε στιγμή, ζει μέσα σε συνεχείς διαπληκτισμούς

και μίση. Όταν ο σύζυγός της τη χωρίσει, παίρνει το

υπόλοιπο της προίκας. Συχνά μένει μακριά από τα παιδιά

της, που τα αποχωρίζεται μόλις αφήσουν την παιδική

ηλικία.

Δεν της μένει παρά να ζει σε βάρος της πατρικής της

οικογένειας, αν κι αυτή τη δεχτεί, σε πλήρη διακοπή

σχέσεων με την οικογένεια του συζύγου.74 Ο πατέρας της,

που είχε υποχρέωση να τη συντηρεί μόνο ως που να73 Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.37874 Γρηγόριος Δ. Ζιάκας, Ισλάμ, Θρησκεία και Πολιτεία, Θεσσαλονίκη 2003, σ.83

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

παντρευτεί, δεν έχει τώρα πια καμιά υποχρέωση απέναντί

της. Ζει από την φιλανθρωπία των δικών της.

Η ΦΤΩΧΗ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΑ

Η γυναίκα των λαϊκών στρωμάτων της πόλεως και η

χωρική φαίνεται να έχουν κάπως καλύτερη τύχη. Μπορούν

να υπερασπίσουν μόνες τους τον εαυτό τους, να

νοικιάσουν ένα δικό τους σπίτι ή τρώγλη, γιατί μπορούν

να πληρώσουν το ενοίκιο με την εργασία τους και να

έχουν μια σχετική ελευθερία. Υφαίνουν, κόβουν, ράβουν

φορέματα, μπαίνουν υπηρέτριες, ή δουλεύουν στα χωράφια.

Αποταμιεύοντας ένα μέρος των χρημάτων που κερδίζουν,

έχουν μια σχετική αυτονομία απέναντι στο σύζυγο.

Η ΣΚΛΑΒΑ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΑ

Στο χαμηλότερο κοινωνικό επίπεδο η σκλάβα, που κατά

κανόνα την μεταχειρίζονται καλά, θεωρείται σαν κατώτερο

μέλος του χαρεμιού. Όταν είναι νέα γίνεται συχνά

παλλακίδα του αφεντικού της. Τα παιδιά της τότε

αποτελούν μέρος της οικογένειας, με ίσα δικαιώματα με

τα άλλα παιδιά από νόμιμους γάμους. Χάρη σ’ αυτά, η

μητέρα τους αποκτά τον τίτλο της «ουμ βάλαντ» (μητέρα

του αγοριού) αν γεννήσει αγόρι, με το προνόμιο να μη

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

μπορεί να πουληθεί και να απελευθερώνεται αμέσως μόλις

πεθάνει το αφεντικό της. Ο τελευταίος μπορεί, σε

ορισμένες περιπτώσεις, να βρίσκει συμφέρον να την

παντρέψει με την θέλησή της ή όχι, με κάποιον. Παίρνει

τότε νομίμως αυτός την προίκα και τα παιδιά της

γίνονται σκλάβοι του, όπως η μητέρα τους.

Όταν δεν είναι παλλακίδα του κυρίου της, ο ρόλος της

σαν υπηρέτριας της δίνει τη δυνατότητα να βγαίνει απ’

το σπίτι και να συγκεντρώνει πληροφορίες που

ενδιαφέρουν και διασκεδάζουν τις κλεισμένες στο

γυναικωνίτη. Για ανταμοιβή των υπηρεσιών της αυτών της

δίνουν διάφορα δώρα και, αν το θέλει, μπορεί και να της

δώσουν την ελευθερία της – πράγμα σπάνιο βέβαια – προ

πάντων όταν έχει τη δυνατότητα να παντρευτεί.75

75 Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.378-379

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

ΑΚΡΩΤΗΡΙΑΣΜΕΝΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ -ΠΕΡΙΤΟΜΗ

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

«Μια καλή γυναίκα είναι μια κομμένη γυναίκα» είναι

τα λόγια της Γουόρις Ντίρις στο φιλμ «Λουλούδι της

Ερήμου», που βασίστηκε στο ομώνυμο βιβλίο. Είναι, όμως,

και η πεποίθηση εκατομμύρια Αφρικανών γυναικών στις

οποίες συντηρείται εδώ και αιώνες η πρακτική της

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

κλειτοριδεκτομής. Για τις γυναίκες η σεξουαλική επαφή

σημαίνει μονάχα αναπαραγωγή ή πόνο, ενώ θεωρείται

περισσότερο από αυτονόητο το ψυχικό τραύμα έπειτα από

το βάρβαρο τελετουργικό. Αυτοσχέδια εργαλεία σε μη

αποστειρωμένο περιβάλλον, δίχως τοπική αναισθησία, με

αποτέλεσμα να υπάρχουν κίνδυνοι μόλυνσης. Κάθε ερωτική

διείσδυση προκαλεί αιμορραγία, ενώ ο τοκετός εκτός από

επώδυνος είναι και επικίνδυνος. Οι περισσότερες

γυναίκες αναγκάζονται σε απομόνωση εξαιτίας της οσμής

των ούρων στην περίπτωση που έχει αφαιρεθεί και ο

σφιγκτήρας της ουρήθρας. Και, φυσικά, δεν υφίσταται

κανένα ενδεχόμενο οργασμού.

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Αν και πρόκειται για μια πρακτική που δεν αναφέρεται

στο Κοράνι, αναπαράγεται ευλαβικά μέσα στο χρόνο76. Η

κλειτοριδεκτομή συνηθίζεται κυρίως στην Αφρική, αλλά οι

ισλαμιστές μέτοικοι της Γηραιάς Ηπείρου ασπάζονται και

μεταγγίζουν τη βάρβαρη παράδοση από γενιά σε γενιά.

Ολόκληρες οικογένειες οχυρώνονται πίσω από εθιμοτυπικά

στερεότυπα. Στην καρδιά της Ευρώπης χιλιάδες κορίτσια-

γόνοι μουσουλμανικών οικογενειών υπόκεινται στην

εξουσία της λάμας και του ξυραφιού. Υπολογίζονται σε

εξίμισι εκατομμύρια οι «ακρωτηριασμένες» γυναίκες στο

δυτικό κόσμο.77

76 Αθανάσιος Δ. Στεφανίδης, Η Γυναίκα Στο Ισλάμ, Μύθος Και Πραγματικότητα, Κατερίνη 1994, σ.77-7877 http://www.alfavita.gr/artro.php?id=9514, 06.01.2011

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΤΟ ΝΟΜΙΚΟΚΑΘΕΣΤΟΣ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Η εξέλιξη της μουσουλμανικής κοινωνίας, όταν ήρθε σε

επαφή με τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, επέφερε σημαντικές

οικονομικές, πολιτικές και ηθικές αλλαγές. Μετά από την

σύντομη διάρκεια κατοχής της Αιγύπτου από τον

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Ναπολέοντα (1798-1801), η Γαλλία εγκαταστάθηκε στη

Βόρεια Αφρική, στο Λίβανο και τη Συρία. Η Μεγάλη

Βρετανία στο Άντεν (1840), στην Αίγυπτο, το Ιράκ, την

Παλαιστίνη και η Ιταλία στη Λιβύη.

Η βαθμιαία εξέλιξη των πατροπαράδοτων τρόπων

καλλιέργειας, της τοπικής βιομηχανίας, των

διασκεδάσεων, η ανάπτυξη των πόλεων, η ανεξαρτησία που

αποκτήθηκε στο τέλος ύστερα από αγώνες, ανέτρεψαν μια

σειρά συνήθειες, θεσμούς και ψυχολογικές καταστάσεις. Η

θέση της γυναίκας «εκσυγχρονίζεται» σε διάφορους

βαθμούς, στις μουσουλμανικές χώρες, εκτός από τη

Σαουδική Αραβία και την Υεμένη, που παραμένουν εχθρικές

σε κάθε νεωτερισμό.

Ωστόσο παρέμειναν πολλοί περιορισμοί ακόμη σε ότι

αφορά τη νομική θέση της γυναίκας και μόνο το 1917-

όταν ο ποινικός κώδικας, ο εμπορικός κλπ. είχαν ήδη

υποστεί βαθιές τροποποιήσεις από τα μέσα του 19ου αιώνα,

εμπνεόμενοι από τους γαλλικούς κώδικες –

πραγματοποιούνται οι πρώτες μεταρρυθμίσεις στις χώρες

που προέκυψαν από τη διάλυση της Οθωμανικής

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Αυτοκρατορίας (Τουρκία78, Συρία Λίβανος, Παλαιστίνη

κτλ).

Στην Τουρκία, μετά την επανάσταση του Κεμάλ

Ατατούρκ, οι μεταρρυθμίσεις είναι ριζοσπαστικότερες και

ο μουσουλμανικός νόμος καταργείται. Μεταξύ άλλων

καταργείται ο φερετζές και η πατρική εξουσία του

εξαναγκασμού σε γάμο («τζαμπρ»). Η γυναίκα μπορεί πλέον

να παντρευτεί έναν μη Μουσουλμάνο και να αλλάξει

θρησκεία εάν το επιθυμεί, χωρίς να διατρέχει κανένα

κίνδυνο θανάτωσης ή απομόνωσης από τον ευρύτερο

κοινωνικό της κύκλο και το νόμο, όπως προέβλεπε το

Ισλάμ για τους αποστάτες.

Στο μέτρο των οικονομικών δυνατοτήτων της,

συμμετέχει στα έξοδα της συντηρήσεως της οικογένειάς

της. Η πολυγαμία απαγορεύεται. Στο θέμα της

κληρονομιάς, άντρας και γυναίκα έχουν τα ίδια

δικαιώματα.79 Ωστόσο, και στην Τουρκία, και ως το 1949,

ακόμη, οι μεταρρυθμίσεις αυτές δεν είχαν κατορθώσει,

όπως φαίνεται, να επιβληθούν στα έθιμα. Οι γάμοι

εξακολουθούσαν να γίνονται σύμφωνα με το νόμο του Ισλάμ

78 Deniz Kandiyoti, Women, Islam and the State, Philadelfia 1991, σ.37-4279 http://www.islam4women.org/?page_id=9, 10.01.2011

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

και πολλές φορές χρειαζόταν να επέμβει η κρατική

εξουσία για να εφαρμοστεί ο αστικός κώδικας.

Παρά τις μεταρρυθμίσεις αυτές στις διάφορες

μουσουλμανικές χώρες, στο καινούργιο της χαράμι, η ζωή

της γυναίκας είναι οργανωμένη με βάση της προγονικές

συνήθειες. Το πρωί περνάει περνά ατελείωτες ώρες

κάνοντας την τουαλέτα της, ενώ οι νεαρές κοπέλες και οι

υπηρέτριες στήνουν ψιλή κουβέντα στην εσωτερική αυλή

του σπιτιού. Ακόμα κι αν ζει σε μοντέρνο σπίτι, όπου

όλα είναι καινούργια και πάνω στα ευρωπαϊκά πρότυπα, η

οικοδέσποινα παραμένει το ίδιο έγκλειστη όπως και στο

παρελθόν, και μάλιστα κάπως λιγότερα άνετα, αφού πότε

πότε υποχρεώνεται να καταφεύγει σε ένα γειτονικό

δωμάτιο, για να αφήνει τους άνδρες να διασχίζουν το

χτισμένο, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά σχέδια, σπίτι της.80

Μερικές επισκέψεις συγγενών ή φιλενάδων, ή της

πωλήτριας στολιδιών ή άλλων μικροαντικειμένων, καθώς

και οι σπάνιες εξόδους της για να πάει σε συγγενικά ή

φιλικά σπίτια, διακόπτουν την μονοτονία των εβδομάδων

της.

80 Γρηγόριος Δ. Ζιάκας, Ισλάμ, Θρησκεία και Πολιτεία, Θεσσαλονίκη 2003, σ.87

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Η αλλαγή που πραγματοποιήθηκε, η σύγκρουση των

μεσαιωνικών ηθών με τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, που έχει

μεταφυτευθεί στις μουσουλμανικές χώρες από το

εξωτερικό, από τον κατακτητή, είτε είναι Γάλλος, είτε

είναι Άγγλος, είτε Ιταλός, δεν προκαλεί οπωσδήποτε στις

γυναίκες την εξέγερση που θα μπορούσε να φανταστεί

κανείς. Μερικές φορές η νέα κατάσταση δεν τους φαίνεται

πλεονεκτική. Δηλώνουν ότι είναι ευχαριστημένες από την

τύχη τους. Χαρακτηριστικά αναφέρει μια νέα μουσουλμάνα

προς τις απογοητευμένες «αδελφές» της:

“Θέλεις λοιπόν, να ανταλλάξω την περιβόητη ελευθερία σου με το να

εργάζομαι εξαντλητικά όπως οι Ευρωπαίες; Να αναλαμβάνω την ευθύνη

των ψώνιων και των υπηρετών; Όχι, μου αρκεί η ελευθερία που έχω να

ζω όπως μου αρέσει μέσα στο σπίτι μου!”

Κι όμως κοντά της μπορεί να έχει καταφύγει και να

ζει μια δύστυχη συγγενής, διωγμένη από τον άντρα της,

πολλές φορές και μια δεύτερη σύζυγος, που ευχαρίστως θα

την έδερναν. Όχι μακριά τους μπορεί να ζει και μια

φίλη, παιδί ακόμα, μόλις δεκατεσσάρων ετών, που την

έχει βιάσει ο άντρας της, «λάτρης της τρυφερής σαρκός».

Υποτάσσονται, ωστόσο, σε αυτές τις καταστάσεις, αφού

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

τις θέλησε η μοίρα, το

«μεκτούμπ» («το

γραφτό»).81

81 Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.379-380

ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣΑΝΑΓΕΝΝΗΣΕΩΣ

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Οι πιο ευνοημένες γυναίκες γνωρίζουν, ωστόσο, και

στιγμές πραγματικής ελευθερίας όταν, ταξιδεύοντας στην

Ευρώπη, εγκαταλείπουν το φερετζέ και την εθνική τους

αμφίεση, φορούν ευρωπαϊκά φορέματα και καπέλα, τρέχουν

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

στα «θέατρα, στις εκθέσεις και στα βουλεβάρτα». Έτσι

απολαμβάνουν τη μοντέρνα ζωή, εξακολουθώντας ταυτόχρονα

να είναι στενά εξαρτημένες από το σύζυγο και το χαρέμι.

Πολύ συχνά, άλλωστε, ο μουσουλμάνος έχει μια μόνο

γυναίκα, γιατί μόνο οι πιο πλούσιοι μπορούν να

συντηρούν περισσότερες.82 Αντίθετα, το δικαίωμα

αποπομπής της γυναίκας του, που απαλλάσσει το σύζυγο

από κάθε ευθύνη απέναντι στην πρώην σύζυγό του, είναι

πολύ διαδεδομένο παντού με όλες τις ολέθριες συνέπειές

του για τον οικογενειακό πυρήνα.83 Από το φόβο αυτής της

δυστυχίας, η σύζυγος σκάβει συχνά η ίδια το λάκκο της:

οι ζήλιες, οι φωνές και η πικρία της, έκφραση ενός

βαθύτερου αισθήματος ανασφάλειας, την υποβιβάζουν στην

κατάσταση ενός φωνακλάδικου άγριου ζώου και έχουν σαν

αποτέλεσμα να διώχνεται σαν κακοαναθρεμμένη γάτα, μόλις

οι χάρες της ή - σπανιότερα – το πνεύμα της παύουν να

γοητεύουν τον κύριό της.

Ασφαλώς οι εξωσυζυγικές περιπέτειες της γυναίκας

είναι σπανιότερες από όσο φαντάζονται οι Ευρωπαίοι

μυθιστοριογράφοι, γιατί είναι πολύ επικίνδυνες και

82 Γρηγόριος Δ. Ζιάκας, Ισλάμ, Θρησκεία και Πολιτεία, Θεσσαλονίκη 2003, σ.8283 Γρηγόριος Δ. Ζιάκας, Ισλάμ, Θρησκεία και Πολιτεία, Θεσσαλονίκη 2003, σ.88

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

συχνά καταλήγουν όχι στο λιθοβολισμό, που προβλέπει ο

μουσουλμανικός νόμος, αλλά στον αθόρυβο θάνατο που

αναλαμβάνει η οικογένεια να της επιβάλει. Άλλωστε η

γυναίκα είναι πολύ απασχολημένη από τη μητρότητα. Συχνά

γίνεται μητέρα σε ηλικία 12 χρονών, 24 χρονών γίνεται

γιαγιά και 36 χρονών γίνεται προμάμμη. Μερικές γυναίκες

προφταίνουν να δουν και απογόνους τους μέχρι πέμπτης

γενιάς. Αυτό όμως γίνεται αιτία να γερνούν γρήγορα οι

γυναίκες. Στην Αίγυπτο πχ, σε ηλικία εικοσιπέντε χρονών

πολλές γυναίκες είναι πιο γερασμένες από τις

πενηντάχρονες Ευρωπαίες.

Στον 20ο αιώνα η ραγδαία βελτίωση των υλικών συνθηκών

στη μουσουλμανική χώρα επιφέρει τεράστιες κοινωνικές

αλλαγές. Μετά τη δημοκρατική επανάσταση του Κεμάλ

Ατατούρκ στην Τουρκία84, η γυναίκα χειραφετείται. Στα

1930 αποκτά το δικαίωμα του εκλέγειν και στα 193585 το

δικαίωμα του εκλέγεσθαι στο κοινοβούλιο. Στην Αίγυπτο,

το πέρασμα από τις μεγάλες πλημμύρες του Νείλου στο

σύστημα της τεχνητής αρδεύσεως των γαιών μεταμορφώνει

84 Deniz Kandiyoti, Women, Islam and the State, Philadelfia 1991, σ.22-2385 Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα διαδήλωσης στην Τουρκία που έγινε το 1934. Οι γυναίκες απαίτησαν δικαίωμα ψήφου.* Deniz Kandiyoti, Women, Islam and the State, Philadelfia 1991, σ.28-30, Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.381

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

την οικονομική ζωή και κλονίζει τις προαιώνιες

παραδόσεις και συνήθειες. Επίσης, η ανάπτυξη των

συγκοινωνιών ευνοεί την εγκατάσταση των πλούσιων

γαιοκτημόνων στις πόλεις, όπου επενδύουν την περιουσία

τους σε μέγαρα ή στην τοπική ελαφρά βιομηχανία.

Οι αλλαγές αυτές που γίνονται όχι μόνο στην Αίγυπτο,

αλλά και σε άλλες αποικιακές χώρες, προκαλούν ριζικές

μεταβολές τόσο στη νοοτροπία, όσο και στις κοινωνικές

σχέσεις. Αυτό, στην αρχή, γίνεται αφορμή να εκδηλωθεί

μια τάση για απεγνωσμένη άμυνα της παλιάς ισορροπίας

και οδηγεί σε επιδείνωση της θέσεως της γυναίκας. Οι

φανατικοί μουσουλμάνοι κηρύσσουν τον πόλεμο κατά των

«φθοροποιών» αποτελεσμάτων του πολιτισμού, θεωρούν

προσβλητική την ελευθερία στην συμπεριφορά των γυναικών

και καυχιούνται λέγοντας ότι οι γυναίκες μόνο νεκρές

βγαίνουν από το σπίτι τους. Ο άντρας δεν απολαμβάνει

πια την υπεροχή του, αλλά την επιβάλλει διά της βίας.

Συντρίβει τη γυναίκα.

Ο ευρωπαϊκός όμως πολιτισμός εισχωρεί σταδιακά στα

αστικά στρώματα του πληθυσμού. Οι πλούσιοι αστοί

αποκτούν κάποια μόρφωση, μαθαίνουν μια ξένη γλώσσα,

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

επηρεασμένοι από τα ευρωπαϊκά ήθη. Δέχονται στα σπίτια

τους την επίσκεψη χριστιανών γυναικών, που κυκλοφορούν

ελεύθερα στους δρόμους, αναπνέουν χωρίς φερετζέ και

διαλέγουν οι ίδιες τους άντρες τους. Δραματικές

συγκρούσεις αρχίζουν να ξεσπούν ανάμεσα στις

«απογοητευμένες» του χαρεμιού και στην ανδρική επιβολή.

Κρίσεις οδυνηρές, αλλά σωτήριες, οι οποίες οδηγούν στη

γρήγορη χειραφέτηση της γυναίκας.86

86 Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.381-382

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΕΩΣΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Η οικονομική ανάπτυξη και, παράλληλα, η πνευματική

ανανέωση στις πιο αναπτυγμένες μουσουλμανικές χώρες

είναι δυο παράγοντες που ευνοούν την απελευθέρωση της

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

γυναίκας. Η Τουρκία, η Αίγυπτος87, το Ιράν, ο Λίβανος

και η Συρία, ταυτόχρονα ή διαδοχικά, παραχωρούν στη

γυναίκα διαρκώς ευρύτερα δικαιώματα88. Και άλλα

μουσουλμανικά κράτη μιμούνται το παράδειγμά τους. Από

την εποχή του πρώτου παγκοσμίου πολέμου σε ορισμένες

χώρες αρχίζει να υπάρχει ζήτηση γυναικείων εργατικών

χεριών. Βέβαια η γυναίκα εργαζόταν ήδη από ανέκαθεν στη

γεωργία. Ο αγροτικός, όμως, πληθυσμός στο σύνολό του,

εξακολουθεί να είναι το ίδιο ανοργάνωτος όπως στον

μεσαίωνα, και φυσικά η αγρότισσα δεν μπορεί να

διεκδικήσει δικαιώματα για τα οποία δεν έχει ιδέα.

Στην Αίγυπτο πρώτα, και ύστερα στο Ιράκ89, στη Συρία

και στο Λίβανο90, η γυναίκα χρησιμοποιείται κυρίως στην

υφαντουργία και νηματουργία, στην καπνοβιομηχανία, στα

εργοστάσια κονσερβοποιίας και σπίρτων κλπ. Εργάζεται,

όπως και ο άνδρας, 12 ώρες την ημέρα και παίρνει

ημερομίσθιο πείνας. Στα 1921 στην Αίγυπτο, στο Κάιρο

και στην Αλεξάνδρεια, γίνονται οι πρώτες απόπειρες

οργάνωσης των εργατιών. Οι πρώτες αυτές οργανώσεις

87 Deniz Kandiyoti, Women, Islam and the State, Philadelfia 1991, σ.203-20488 Deniz Kandiyoti, Women, Islam and the State, Philadelfia 1991, σ.4989 Deniz Kandiyoti, Women, Islam and the State, Philadelfia 1991, σ.176-17790 Deniz Kandiyoti, Women, Islam and the State, Philadelfia 1991, σ.176-177

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

ζητούν την εφαρμογή του οχτάωρου, την νομική ισότητα

των δυο φύλων, ημερομίσθια ανάλογα με τα Ευρωπαϊκά κτλ.

Η συνδικαλιστική δράση εξασφαλίζει ορισμένες

θεωρητικές νίκες, οι οποίες γίνονται σιγά σιγά

πραγματικότητα και βελτιώνουν την κατάσταση της

εργάτριας. Στα 1933 η εργάτρια εξασφαλίζει 9ωρη εργασία

την ημέρα, ημέρα εβδομαδιαίας αργίας, το δικαίωμα να

παίρνει 4 εβδομάδες μη πληρωμένης άδειας πριν τον

τοκετό και 2 εβδομάδες υποχρεωτικής άδειας με πληρωμένο

το μισό ημερομίσθιο μετά τον τοκετό, αποζημίωση σε

περίπτωση εργατικού ατυχήματος κλπ.

Σταδιακά πετυχαίνει επίσης μαζί με τους άντρες την

ίδρυση κοινωνικών ασφαλίσεων και διάφορες άλλες

εγγυήσεις. Εργατικοί κώδικες που παραχωρούν ανάλογα

δικαιώματα δημοσιεύονται το 1936 στο Ιράκ και το 1946

σε Συρία και Λίβανο91. Οι νόμοι αυτοί, που στην αρχή

σπάνια γίνονταν σεβαστοί, εισχωρούν προοδευτικά στα ήθη

αυτών των χωρών, κυρίως μετά την εγκαθίδρυση

δημοκρατικών καθεστώτων στην Αίγυπτο και στο Ιράκ (1953

κ’ 1958) παρά τις μεγάλες οικονομικές δυσχέρειες και τη

γενικευμένη υποαπασχόληση.91 Deniz Kandiyoti, Women, Islam and the State, Philadelfia 1991, σ.176-177

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Στις χώρες που δεν

έχουν βιομηχανία, οι

γυναίκες εργάζονται στις

βιοτεχνικές και οικοτεχνικές επιχειρήσεις. Η

πατριαρχική διάρθρωση της οικογένειας, ευνοεί μια

σχεδόν κλειστή οικονομία και ο αγώνας της γυναίκας για

την ανεξαρτησία της δεν έχει έδαφος για να αναπτυχθεί.

Ωστόσο, ο πλούτος, που δημιουργείται πολλές φορές από

το πετρέλαιο, το εμπόριο ή τις διάφορες δυτικές

«βοήθειες» προς τις πιο «συντηρητικές» χώρες, επιτρέπει

την έναρξη κάποιας εκπαιδεύσεως των γυναικών και την

διαμόρφωση μιας γυναικείας συνείδησης.92

92 Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.382-383

Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΝΕΩΣΗ

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Στις χώρες του ισλαμισμού η πνευματική ανάπτυξη της

γυναίκας προηγείται πάντα από την κοινωνική της

χειραφέτηση. Η ανάπτυξη αυτή δεν έχει βέβαια χρήσιμα

αποτελέσματα παρά μόνο όταν συνδυάζεται με κοινωνικές ή

πολιτικές διεκδικήσεις. Η βαθύτερη όμως επίδρασή της

προπαρασκευάζει πάντα το έδαφος. Η μικρή φωτισμένη

ομάδα των γυναικών που λαχταρούν και διεκδικούν την

ελευθερία, με την μόρφωσή τους – οι γυναίκες αυτές

ξέρουν τουλάχιστον μια ξένη γλώσσα – τις μελέτες τους

και τα ταξίδια τους στο εξωτερικό, καθώς και με την

θρησκευτική τους άγνοια, είναι πολύ πιο επιδεκτικό για

την αφομοίωση του ευρωπαϊκού πολιτισμού από όσο είναι

το αντίστοιχο εκλεκτό τμήμα των αντρών. Εκδηλώνοντας

τις διεκδικήσεις της, η γυναίκα κινητοποιεί το σύνολο

των μουσουλμάνων διανοούμενων. Πραγματικό προζύμη μέσα

σε μια κοινωνία που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη,

εξαπολύει τις επαναστατικές τις ιδέες, που αποκρούουν

την κυριαρχία του παραδοσιακού ισλαμισμού.

Στις περισσότερες μουσουλμανικές χώρες ιδρύονται

μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο γυναικείοι σύλλογοι, οι

περισσότεροι από τους οποίους είναι φιλανθρωπικοί,

μερικοί όμως είναι πολιτικοί και πολύ δραστήριοι. Το

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

κίνημα για τη χειραφέτηση της γυναίκας αναπτύσσεται

αρχικά, στο τέλος του περασμένου αιώνα, από μερικές

γυναίκες της ανώτερης αριστοκρατίας που ανήκουν στη

βασιλική οικογένεια στην αυλή. Ύστερα όμως, σχεδόν

αμέσως, οι γυναίκες της ανώτερης και της μεσαίας

αστικής τάξεως, πιο τολμηρές γιατί βρίσκονται σε

λιγότερο «περίοπτη» θέση, τίθενται επικεφαλείς αυτού

του κινήματος και προβάλλουν διεκδικήσεις οι οποίες,

μολονότι μετριοπαθείς, προκαλούν σκληρές συγκρούσεις

ανάμεσα στους οπαδούς και στους αντίπαλους της

απελευθερώσεως της Μουσουλμάνας.

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

ΤΟΥΡΚΙΑ

Η Τουρκία απ’ όλες τις μουσουλμανικές χώρες, μπαίνει

πρώτη στον δρόμο της εξελίξεως.93 Η ανάπτυξη της

εκπαίδευσης των γυναικών κάνει δυνατή την διάδοση

προωθημένων ιδεών. Φιλάνθρωπες πριγκίπισσες, ποιήτριες,

μυθιστοριογράφοι, μεταφράστριες, δασκάλες και

φοιτήτριες σχηματίζουν μια πολυάριθμη πρωτοπορία

υποστηριζόμενοι από ανθρώπους των γραμμάτων, οι οποίοι

93 Deniz Kandiyoti, Women, Islam and the State, Philadelfia 1991, σ.24-28

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

αφιερώνουν βιβλία και άρθρα στην ανάγκη χειραφέτησης

της Τουρκάλας.

Με την επανάσταση του Ατατούρκ, στα 192394, γίνεται

διαχωρισμός της εκκλησίας από το κράτος, η γυναίκα

απαλλάσσεται από το σκληρό καταναγκασμό του

θρησκευτικού νόμου95 και πραγματοποιούνται και οι πιο

ουτοπικές επιθυμίες των οπαδών της χειραφέτησής της.96

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Η εξέλιξη στην Αίγυπτο συντελείται με βραδύτερο

ρυθμό και είναι πιο χαρακτηριστική από την εξέλιξη των

άλλων ισλαμικών χωρών. Η σύζυγος του χεδίβη Ισμαήλ

ιδρύει στα 1876 το πρώτο δημοτικό σχολείο θηλέων και το

παράδειγμά της το μιμείται και η γυναίκα του χεδίβη

Τεουφίκ. Προσκαλούνται Ευρωπαίες να αναλάβουν την

εκπαίδευση των πλούσιων κοριτσιών.97 Πριγκίπισσες

94 Deniz Kandiyoti, Women, Islam and the State, Philadelfia 1991, σ.22-2395 Αθανάσιος Δ. Στεφανίδης, Η Γυναίκα Στο Ισλάμ, Μύθος και Πραγματικότητα, Κατερίνη 1994, σ.1096 Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.383-38497 Deniz Kandiyoti, Women, Islam and the State, Philadelfia 1991, σ.201-203

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

μετέχουν στην ίδρυση του πρώτου πανεπιστημίου, στη

δημιουργία λαϊκών ιατρείων κλπ.

Το πρώτο σαλόνι καλλιεργημένης γυναίκας, που ανοίγει

τις πόρτες του στους διανοούμενους όλων των θρησκειών

και όλων των εθνικοτήτων, είναι το σαλόνι της

πριγκίπισσας Ναζλί, στο Κάιρο, στο τέλος τους

περασμένου αιώνα.98

Προερχόμενη από την βασιλική οικογένεια και γυναίκα

ενός πρεσβευτή, η πριγκίπισσα Ναζλί ζει πρώτα είκοσι

χρόνια στην Ευρώπη. Επιστρέφοντας στην χώρα της,

ανοίγει το σαλόνι και δέχεται εκεί, χωρίς φερετζέ,98 Deniz Kandiyoti, Women, Islam and the State, Philadelfia 1991, σ.203-204

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

πολλούς διανοουμένους και πολιτικούς, που εκπροσωπούν

τη βρετανική κατοχή, την εθνική αντιπολίτευση, τον

μοντερνίζοντα ισλαμισμό και τη χειραφέτησης της

γυναίκας.

Ο Καζίμ Αμίν, ο πρώτος θεωρητικός του φεμινισμού

στις χώρες της Ανατολής, γεννήθηκε στο Κάιρο και

σπούδασε νομικά στο Παρίσι. Μετά την επιστροφή του στην

Αίγυπτο, στα 1885, πιστεύοντας ότι η πολιτική ανάπτυξη

της χώρας δεν μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς βαθειά

κοινωνική εξέλιξη εξέδωσε, στα 1897, ένα βιβλίο με

τίτλο «Η χειραφέτησης της Αιγύπτιας».

Αντλώντας τα επιχειρήματά του από το νόμο του

Κορανίου, ο Καζίμ Αμίν διαμαρτυρόταν κατά του φερετζέ,

της αδικαιολόγητης πολυγαμίας (μόνες «δικαιολογίες» για

την πολυγαμία έλεγε ότι είναι η στειρότητα της πρώτης

γυναίκας ή μια αρρώστια που την κάνει ανίκανη να

εκπληρώσει τα συζυγικά της καθήκοντα) και του διαζυγίου

χωρίς προσφυγή σε δικαστήριο. Ζητούσε επίσης, να

παρέχεται στη γυναίκα η ίδια εκπαίδευση όπως και στον

άντρα. Οι ιδέες αυτές, παρά την κατακραυγή που

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

προκάλεσαν στους συντηρητικούς κύκλους, έφεραν με τον

καιρό τους καρπούς τους.

Το 1905 ιδρύεται στην Αίγυπτο το πρώτο Διδασκαλείο

θηλέων. Το κίνημα για τη χειραφέτηση της γυναίκας

επεκτείνεται. Το 1911 μια Αιγύπτια φεμινίστρια, η

Μπαχισσάτ αλ-Μπαντία, τολμά να υποβάλει στη Βουλή

διεκδικήσεις, πολύ μετριοπαθείς είναι η αλήθεια,

ζητώντας την ελεύθερη είσοδο των γυναικών στα τζαμιά,

την καθιέρωση της υποχρεωτικής στοιχειώδους

εκπαίδευσης, την ίδρυση μιας σχολής ιατρικής για νέες

κοπέλες, την προστασία της γυναίκας στο δημόσιο δρόμο,

τον περιορισμό του δικαιώματος πολυγαμίας και την

ακυρότητα του διαζυγίου, αν δεν παρίσταται στο

δικαστήριο και η γυναίκα.

Μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο η Χόντα Σαράουϊ,

άλλο μέλος τη τουρκικής αριστοκρατίας στην Αίγυπτο,

ανοίγει κι αυτή ένα παρόμοιο σαλόνι. Από το 1913 πετάει

το φερετζέ και εμφανίζεται δημόσια, για πρώτη φορά στην

Αίγυπτο, με το πρόσωπο ακάλυπτο. Πλαταίνει επίσης τον

κύκλο των οπαδών της ιδρύοντας την Αιγυπτιακή

Φεμινιστική Ένωση, με την αποφασιστική βοήθεια μια

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

νεαρής αστής, της Σεζά Ναμπαράουϊ. Οι μετριοπαθείς

διεκδικήσεις αυτών των γυναικών προκαλούν το σαρκασμό

και τους κεραυνούς της συντριπτικής πλειοψηφίας,

εξασφαλίζουν όμως ενθαρρυντικά αποτελέσματα.

Με τους νόμους του 1923 και του 1929 καθορίζεται σαν

κατώτερο όριο ηλικίας γάμου για τις νέες κοπέλες η

ηλικία των 16 ετών, επιβάλλονται περιορισμοί στο

δικαίωμα του συζύγου να διώχνει τη γυναίκα του, δίνεται

στη γυναίκα η δυνατότητα να ζητά διαζύγιο, παρατείνεται

το δικαίωμα προστασίας της διωγμένης μητέρας και

αναγνωρίζεται ως ένα βαθμό το δικαίωμα της γυναίκας

στην εκπαίδευση. Λίγοι, αλλά δραστήριοι σύμμαχοι

βοηθούν τις γυναίκες, δημοσιεύοντας βιβλία που

προκαλούν σκάνδαλο καθώς και άρθρα στα οποία ζητούν την

παροχή της ίδιας εκπαίδευσης στη γυναίκα και στον

άντρα, την εγκατάλειψη του φερετζέ σαν δείγμα του

περιορισμού της στο σπίτι και της πολυγαμίας.

Η επιτυχία αυτή ενθαρρύνει την δημιουργία, στην

Αίγυπτο, και άλλων παρόμοιων οργανώσεων, οι οποίες

είναι πιο επαναστατικές και διευθύνονται από ονόματα

όχι τόσο γνωστά όσο το όνομα της Χόντα Σαράουϊ. Οι

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

οργανώσεις όμως αυτές δεν φέρνουν τόσο άμεσα

αποτελέσματα. Ωστόσο η δραστηριότητά τους διοχετεύεται

προς διάφορες κατευθύνσεις, στις οποίες περιλαμβάνεται

και η συμμετοχή τους στην πολιτική ζωή: διαμαρτυρίες

κατά του καθεστώτος των διομολογήσεων ή των προνομίων

που παραχωρούνται στους ξένους, κατά των διαφόρων

μορφών αποικιακής κυριαρχίας στις κατεχόμενες χώρες,

κατά της κατάστασης στην Παλαιστίνη.

Οι γυναικείες αυτές οργανώσεις αναπτύσσουν και

κοινωνική δραστηριότητα: δημιουργούν λαϊκά ιατρεία και

χειρονακτικά εργαστήρια, ιδρύουν δημοτικά και

επαγγελματικά σχολεία, εκδίδουν μορφωτικά ή φεμινιστικά

περιοδικά, για να διαπλάσουν τη συνείδηση και να

ανεβάσουν το πνευματικό και αισθητικό επίπεδο της

γυναίκας. Μετέχοντας βαθμιαία στη συνδικαλιστική – μαζί

με την εργάτρια – στην πολιτική και στην πολιτιστική

ζωή της χώρας, οι γυναίκες κατορθώνουν να γίνουν

γνωστές οι διεκδικήσεις τους: ζητούν επίμονα τα

πολιτικά τους δικαιώματα και υποστηρίζουν τα αιτήματά

τους με εντυπωσιακές απεργίες πείνας και με άρθρα στα

περιοδικά.

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Στα μάτια του περισσότερου κόσμου φαίνονται γελοίες,

βγαίνουν από τα όρια της σεμνότητας και της ευπρέπειας,

χαρακτηρίζονται εξωμότριες και ξετσίπωτες. Εκ των

υστέρων όμως, δεν μπορεί να μη θαυμάσει κανείς το

κουράγιο που απαιτούσε ένας τέτοιος αγώνας μέσα σε μια

φαινομενικά μονολιθική και εχθρική κοινωνία, την οποία

προσπαθούσαν να μεταμορφώσουν.99

ΙΡΑΝ

Μια παράλληλη εξέλιξη παρατηρήθηκε και στο Ιράν.

Γυναίκες της ανώτερης και της μεσαίας αστικής τάξης

έπαιρναν μέρος σε πολιτικές εκδηλώσεις, κέρδιζαν με το

μέρος τους ένα μέρος των ανδρών διανοουμένων, έγραφαν

άρθρα και ποιήματα100, εισχωρούσαν στα ελεύθερα

επαγγέλματα, πέτυχαν, το 1936, να απαγορευθεί ο

φερετζές από την κυβέρνηση του Ρεζά Σαχ (μετά την

παραίτησή του, το 1941 η απαγόρευση αυτή ανακλήθηκε)

και τελικά απέκτησαν όλα τα πολιτικά δικαιώματα.101

ΛΙΒΑΝΟ – ΣΥΡΙΑ

99 Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.384-385100 Deniz Kandiyoti, Women, Islam and the State, Philadelfia 1991, σ.49101 Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.385-386

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Στο Λίβανο μολονότι η πλειοψηφία των κατοίκων του

είναι χριστιανοί και γι’ αυτό δέχονται εύκολα τη δυτική

επιρροή, η γυναίκα μόλις το 1952 κατορθώνει να

αποκτήσει πολιτικά δικαιώματα. Αποκτά όμως, πρώτη απ’

όλες τις γυναίκες και το δικαίωμα του εκλέγειν και το

δικαίωμα του εκλέγεσθαι.102 Στη Συρία οι γυναίκες

βγαίνουν από τα σαλόνια στους δρόμους, μετέχουν με

φανατισμό στις πολιτικές εκδηλώσεις και πετυχαίνουν, το

1949, την κατοχύρωση του δικαιώματος της ψήφου.103

ΙΡΑΚ

Στο Ιράκ η εξέλιξη είναι ιδιόμορφη. Η χειραφέτηση

της γυναίκας δεν είναι έργο μιας μικρής ομάδας

γυναικών, που βγήκαν από τα σαλόνια ή από διάφορες

οργανώσεις. Τη ζήτησαν ορισμένα εθνικιστικά πολιτικά

κόμματα, έχοντας συνειδητοποιήσει το γεγονός ότι, στις

χώρες της Ανατολής, η μορφωμένη γυναίκα είναι

«προοδευτικό στοιχείο». Αντίθετα με ότι παρατηρείται

στη δύση, η γραμματισμένη μουσουλμάνα δίνει γενικά την

ψήφο της στα «μεταρρυθμιστικά» και «νεωτεριστικά»

κόμματα.104 Τα κόμματα λοιπόν αναλαμβάνουν να102 Deniz Kandiyoti, Women, Islam and the State, Philadelfia 1991, σ.176-177103 Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.386104 Deniz Kandiyoti, Women, Islam and the State, Philadelfia 1991, σ.176-177

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

διεκδικήσουν με τις εφημερίδες και τα προγράμματά τους,

τα δικαιώματα της γυναίκας, μιλώντας ταυτόχρονα για τη

νωθρότητα που δείχνει κατά της συμμετοχής της στη

δημόσια ζωή.105

ΛΙΒΥΗ – ΙΟΡΔΑΝΙΑ – ΣΟΥΔΑΝ

Ωστόσο, ακόμα και στις πιο συντηρητικές και κλειστές

στις ξένες επιδράσεις χώρες, το πρόβλημα της γυναίκας

αρχίζει να αποκτά σημασία. Στην Ιορδανία, οι

προσαρτημένοι Παλαιστίνιοι, πιο εξελιγμένοι από τους

Υπεριορδανούς, προσπαθούν να ανυψώσουν το πολιτιστικό

και κοινωνικό επίπεδο της γυναίκας. Στη Λιβύη οι

ιεραποστολές και τα ξένα σχολεία διαδίδουν τη

στοιχειώδη εκπαίδευση και η ανακάλυψη μεγάλων

κοιτασμάτων πετρελαίου εξασφαλίζει όπως φαίνεται, την

απελευθέρωσή της. Στο Σουδάν τα εθνικιστικά κόμματα

περιλαμβάνουν στα προγράμματά τους και διεκδικήσεις για

τη γυναίκα.106

105 Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.386106 Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.386

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

ΑΡΑΒΙΑ

Στην Αραβία, τέλος, ο πλούτος που της εξασφαλίζει το

πετρέλαιο ευνοεί την ανάπτυξη της εκπαίδευσης των

κοριτσιών (το ένα τρίτο του συνολικού αριθμού των

μαθητών στο Κουβέιτ και στο Μπαχρέιν είναι κορίτσια)

και στο Άντεν οι πρωτοποριακές εφημερίδες

διαμαρτύρονται κατά «του εγκλεισμού των γυναικών – των

μισών μελών της κοινωνίας – μέσα στους τέσσερις τείχους

του σπιτιού τους». Στις χώρες όμως αυτές τίποτε δεν

έχει γίνει ακόμη στην πράξη.

Τα «συναισθήματα» της φεμινιστικής αστικής τάξης,

που διαδίδονται με τη δράση των πολιτικών κομμάτων και

των συνδικάτων, ευνοούν λοιπόν την εκπαίδευση των

γυναικών. Στις σχετικά πιο προοδευμένες χώρες η νέα

κοπέλα σπουδάζει και στα Πανεπιστήμια και από το 1955

γίνεται δεκτή ακόμη και σε ορισμένες σχολές του παλιού

μουσουλμανικού Πανεπιστημίου του Αλ-Αζχάρ, στο Κάιρο.

Σε μερικές μεγάλες πόλεις της Ανατολής η αστή, ντυμένη

όπως οι Ευρωπαίες, έχει πετάξει τι φερετζέ και

ακολουθεί τις πιο ποικίλες σταδιοδρομίες (εκπαίδευση,

ιατρική, αεροπορία κλπ).

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Παίρνει επίσης μέρος στα δημοτικά συμβούλια, στο

Κοινοβούλιο με το αξίωμα του βουλευτή και στην

κυβέρνηση σαν υπουργός. Έχει αποκτήσει όλα τα πολιτικά

δικαιώματα (του εκλέγειν και εκλέγεσθαι) στο Λίβανο107,

στη Συρία, στην Αίγυπτο, στο Ιράκ108. Στο Μαρόκο παίρνει

μέρος από το 1960 στις εκλογές, αλλά χωρίς επιτυχία.

Στην Αλγερία έχει συγκροτήσει μια «εθνική οργάνωση»

(Ένωση Αλγερινών Γυναικών), η οποία μετέχει στο έργο

για την «πολιτική ενοποίηση» της κοινωνίας. Στην

Τυνησία η γυναίκα ψηφίζει για πρώτη φορά το 1957. Στη

Λιβύη η ψήφος της παραχωρείται το 1963 με τροποποίηση

του Συντάγματος. Η ισχυρή αντίδραση των ουλεμάδων, που

επέρριπταν ομόφωνα τις πολιτικές διεκδικήσεις των

γυναικών σαν ¨αντίθετες προς το μουσουλμανικό νόμο»,

υπερνικήθηκε μετά την πτώση των συντηρητικών βασιλείων

και την εγκαθίδρυση δημοκρατικών επαναστατικών

καθεστώτων.

Εκτός όμως από την Τουρκία και την Τυνησία, η

προσωπική κατάσταση της γυναίκας δεν έχει προοδεύσει με

τον ίδιο γρήγορο ρυθμό και ρυθμίζεται ακόμη, ως ένα

βαθμό, από το μουσουλμανικό δίκαιο. Οι προσπάθειες για107 Deniz Kandiyoti, Women, Islam and the State, Philadelfia 1991, σ.176-177108 Deniz Kandiyoti, Women, Islam and the State, Philadelfia 1991, σ.176-177

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

προσαρμογή του μεσαιωνικού νόμου προς το σύγχρονο

δίκαιο πολλαπλασιάζουν, όπως είδαμε, τις αναπόφευκτες

αντιθέσεις. Η νομοθεσία όμως, βρίσκει τους αναγκαίους

συμβιβασμούς και, θέλοντας και μη, τα ήθη και τα έθιμα

υποχωρούν μπροστά στο νόμο.

Στην πραγματικότητα, η δυσκολία που εμποδίζει τη

μάζα του πληθυσμού, άντρας και γυναίκες, να μετέχει

πληρέστερα στην πολιτική ζωή, η συνεχής αποτυχία των

διάφορων «μοναδικών» κομμάτων, των οποίων οι πυρήνες

υποφέρουν από την έλλειψη πειθαρχημένων στελεχών, η

γενικευμένη δημαγωγία, το χάσμα που χωρίζει το εκλεκτό

τμήμα του πληθυσμού από την αναλφάβητη μάζα, όλα αυτά

τα εμπόδια αποτελούν ακόμη σοβαρό τροχοπέδη για την

εξέλιξη των μουσουλμανικών κοινωνιών γενικά, και των

γυναικών ιδιαίτερα.109

109 Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.386-387

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

ζ

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Η αρχική επανάσταση, που προκλήθηκε από τον

ισλαμισμό, είχε σαν αποτέλεσμα, στις λίγες δεκαετίες

της παλιρροιακής του επέκτασης, να διαδοθεί και στη

μουσουλμάνα γυναίκα ο σχετικά χειραφετημένος τρόπος

ζωής της Βεδουίνας. Ύστερα όμως από ένα σύντομο «χρυσό

αιώνα», η κοινωνία φαίνεται σαν να κλείνεται ακόμη

περισσότερο στον εαυτό της υπό την επίδραση των ηθών

των κατακτημένων κοινωνιών. Το χάσμα που χωρίζει το

πνευματικό επίπεδο των ανδρών και των γυναικών γίνεται

ακόμη μεγαλύτερο.

Αρχικά, ο γενικός αναλφαβητισμός έδινε πρωταρχική

σημασία στη μνήμη. Η γυναίκα, όσο μικρές ικανότητες κι

αν είχε, ήταν ο θεματοφύλακας των επικών ή ρομαντικών

αφηγήσεων και των ποιημάτων, τα οποία μάθαινε κατά τις

μεγάλες εμποροπανηγύρεις, που γίνονταν κατά καιρούς στα

εμπορικά κέντρα της Αραβίας και όπου συγκεντρώνονταν

πολλές φυλές. Με τις αφηγήσεις αυτές και τα ποιήματα

μεγάλωνε τα παιδιά της – τόσο τα κορίτσια, όσο και τα

αγόρια – αναπτύσσοντας γύρω της την αγάπη για την

ποίηση, την τέχνη της αφηγήσεως και της εκφραστικής και

παραστατικής γλώσσας.

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

Με την ανάπτυξη όμως, της γραφής, η απλή γυναίκα

χάνει την πολιτιστική της σημασία, παραχωρώντας την

θέση της σε μια μικρή μειοψηφία από σκλάβες –

τραγουδίστριες και καλλιεργημένες γυναίκες της ανώτερης

αριστοκρατίας. Βασικό της λειτούργημα γίνεται τότε όχι

τόσο η αγωγή, όσο η εξασφάλιση της ανατροφής των

παιδιών. Είναι βέβαια στυλοβάτης της κοινωνίας, αλλά

δεν είναι πια το στήριγμα του ορθόδοξου Ισλάμ, επειδή

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

της λείπει η μόρφωση και το κύρος. Της αρέσει να

ασχολείται με τα φυλαχτά, τις μαγικές τελετουργίες, τα

ξόρκια και την χαρτομαντεία, παρεκτροπές τις οποίες

ανέχονται αλλά περιφρονούν βαθιά ακόμα και οι κάπως

καλλιεργημένοι άντρες του περιβάλλοντός της.

Η ουσιαστική κατοχή των ισλαμικών χωρών από τις

δυτικές δυνάμεις, που εκμεταλλεύονται τους οικονομικούς

τους πόρους, προκαλεί από το πέρας του περασμένου αιώνα

βαθιές αλλαγές. Επιφαινόμενο των αλλαγών αυτών είναι

και η εξέλιξη που παρατηρείται στην θέση των γυναικών.

Η γυναίκα πετάει τον φερετζέ, βγαίνει έξω από το σπίτι

και ντύνεται σύμφωνα με την δυτική μόδα. Στις πιο

καθυστερημένες χώρες, στη Σαουδική Αραβία και στην

Υεμένη, μολονότι παραμένει ακόμη έγκλειστη στο σπίτι,

φυλάει κρυφά στην γκαρνταρόμπα της φορέματα και ταγιέρ

αμερικάνικου τύπου.

Ακόμη και η πιο συντηρητική γυναίκα ενστερνίζεται,

στο βάθος της συνείδησής της, τις ιδέες που διαδίδονται

με τον κινηματογράφο και το ραδιόφωνο. Η δύναμη των

καινούργιων μύθων είναι σημαντική: βρίσκουν και

επηρεάζουν το άτομο ακόμη και στο πιο κρυφό του

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

καταφύγιο. Δεν χρειάζεται, για το σκοπό αυτό να πάει

κανείς στο σχολείο λη να βάλει στο σπίτι του ξένο

δάσκαλο ή δασκάλα. Το τρανζίστορ πάνω στην ράχη της

καμήλας ή μέσα στο χαρέμι διαδίδει τις νέες αντιλήψεις

για τη ζωή, την άνεση, την ελευθερία, τον αμοιβαίο

έρωτα κτλ.

Αλλάζουν και οι μορφές των ανθρώπινων σχέσεων: ο

τυραννικός αφέντης και η ταπεινή της σύζυγος

αντικαθίστανται από τα δυο ήμισυ του ανδρόγυνου. Η

«ανίκανη γυναίκα» γίνεται τώρα βουλευτής, διευθύντρια

επιχειρήσεων και ακόμη και υπουργός στην Ινδία110 ή στην

Αίγυπτο.111 Συντελείται μια γενική ανάπλαση της ατομικής

και ομαδικής συμπεριφοράς, καθώς οι μεσαιωνικές

κοινωνίες ανοίγουν τις πόρτες τους προς τον κόσμο.

Έτσι σφυρηλατείται, με αργό ρυθμό, το πνευματικό

πλησίασμα και υλική εξίσωση των ατόμων που θα δώσει

στην γυναίκα τη δυνατότητα να εκπαιδευτεί, να απαλλαγεί

από την αλλοτρίωση, να ενσωματωθεί στην δημόσια ζωή, να

γίνει δεκτή στο διάλογο, σαν ίση προς ίσο με τον άντρα

110 Deniz Kandiyoti, Women, Islam and the State, Philadelfia 1991, σ.168-170111 Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Πρωθυπουργός του Ισραήλ Κόλντα Μέϊρ, καθώς και η Πρωθυπουργός της Ινδίας Ίντιρα Γκάντι.*Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.389

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Σ Λ Α Μ

– που συχνά είναι ακόμη αφέντης της, σε λίγο όμως θα

είναι ίσως ο σύντροφός της.112

112 Εγκυκλοπαίδεια της Γυναίκας, Έγχρωμη, τ.Ζ’, Αθήνα 1978-1979, σ.388-389