ĐÊ CƯƠNG

DÂN SÔ - TAI NGUYÊN – MÔI TRƯƠNG********

I. QUY MÔ VA PHÂN BÔ DÂN CƯ TRÊN THÊ GIƠI – BIÊN ĐÔNG MƯC SINH TƯ – GIA TĂNG TƯ NHIÊN

1. Quy mô dân sô phân bô dân cư trên thê giơi Quy mô dân sô thê giơi: - Quy mô dân sô thê giơi ngay cang đông, tôc đô gia

tăng dân sô ngay cang nhanh. - Thơi gian dân sô tăng gâp đôi ngay cang rut ngăn

lai.

VD: Tư năm 1830 đên năm 1927, dân sô TG tăng thêm 1 ti ngươi mât 97 năm. Tư năm 1927 đên năm 1960, dân sô TG tăng them 1 ti ngươi mât 33 năm va đat 3 ti ngươi. Nhưng tư 3 ti ngươi lên 4 ti ngươi, thơi gian đa rut xuông chi con 15 năm. Tư năm 1999 đên năm 2011, tăng tư6 ti lên 7 ti ngươi.

- Quy mô dân sô tăng nhanh băt đâu tư XX va bung nô dân sô ơ nưa sau thê ki XX.

- Nguyên nhân: Dân sô tăng nhanh do ap dung công nghêy tê công công như chât khang sinh, chât dinh dương, do đo mưc chêt, đăc biêt la mưc chêt ơ tre sơ sinh giam đi nhanh chong, trong khi đo mưc sinh co giam nhưng châm hơn dân đên bung nô dân sô.

Phân bô dân cư trên TG: - Dân cư TG phân bô không đêu giưa 2 nhom nươc:

1

+ Phân lơn dân sô tâp trung ơ cac nươc đang phat triên.

+ 95% dân sô gia tăng hang năm trên TG xuât phat tư cac nươc đang phat triên.

+ Năm 2001, cac nươc đang phat triên dân sô chiêm 80,6%. Dư bao đên năm 2025, dân sô cac nươc phat triên se chiêm 84%.

2

+ Phân bô dân sô giưa 2 nhom nươc đa tac đông manh đên qua trinh phat triên kinh tê - xa hôi, giao duc,y tê, viêc lam, đăc biêt la cac nươc đang phat triên va kem phat triên.

- Dân cư phân bô không đêu giưa cac châu luc:

+ Châu A co quy mô dân sô lơn nhât, dân sô châu A chiêm gân 60% dân sô TG.

- Dân cư phân bô không đêu giưa cac khu vưc:

+ Cac khu vưc tâp trung dân cư đông trên TG la: Đông A, Nam A, Đông Nam A, Băc Âu, Băc Mi.

+ Cac khu vưc nay co điêu kiên tư nhiên thuât lơi, colich sư khai thac lanh thô sơm, co kinh tê phat triênva co qua trinh tac đông CNH diên ra sơm.

Dân sô Viêt Nam:- Dân sô VN ngay cang đông va tăng nhanh

+ Ngay 1/11/2013, dân sô VN la 90 tr.ng, đưng thư 13 trên TG va đưng thư 3 khu vưc Đông Nam A.

- Sư phân bô: Dân sô VN phân bô không đông đêu, khu vưcco mât đô dân sô cao la khu vưc ĐB S.Hông, Đông NamBô do sư phat triên cua kinh tê – xa hôi nên dân cưtâp trung đông; mât đô dân sô thâp ơ Tây Nguyên, Tây Băc

2. Biên đông mưc sinh - tư2.1. Xu hương biên đông mưc sinh

3

Khai niêm: Mưc sinh la biêu hiên kha năng sinh đe cuacon ngươi trên thưc tê

- Đê tinh mưc sinh thông qua:ti suât sinh thô (CBR), ti suât sinh chung (GFR), ti suât sinh đăc trưng theo tưng nhom tuôi (ASFRx) va tông ti suât sinh (TFR),…

- Mưc sinh diên ra theo 1 xu hương nhât đinh va co tinh quy luât

+ Ti suât sinh thô trên TG co xu hương giam dân

+ Cac chi sô vê ti suât sinh ơ cac nươc đang phat triên thương cao hơn cac nươc phat triên.

- Mưc sinh trên toan TG đang co xu hương giam manh nhưng khoang cach giưa 2 nhom nươc đang phat triên va phat triên vân lơn

Nhưng nhân tô tac đông đên mưc sinh:- Tư nhiên, sinh hoc: Cơ câu tuôi va giơi, tuôi kêt

hôn, mưc chêt, điêu kiên tư nhiên va môi trương sông, …

- Phong tuc tâp quan: phong tuc, tâm li xa hôi, điêu kiên xa hôi,…

- Chinh sach dân sô Ơ Viêt Nam: - Mưc sinh giam manh, co sư chuyên đôi tư mô hinh

nhiêu con sang mô hinh it con chât lương cao.- Biên đông mưc sinh giưa cac vung kinh tê diên ra

khac nhau2.2. Xu hương biên đông mưc tư

4

Chêt la sư mât đi vinh viên tât ca nhưng biêu hiên cua sư sông ơ môt thơi điêm nao đo, sau khi co sư kiên sinh sông xay ra.

- Đê lo lương mưc chêt, thông qua ti suât tư thô (CDR), ti suât tư cua tre em dươi 1 tuôi (IMR), ti suât tư đăc trưng theo nhom tuôi (ASDRx), ky vong tuôi tho.

- Ti suât tư co sư thay đôi theo thơi gian va xu hương ngay cang giam đi. Co sư khac biêt giưa cac nhom nươc.

- Đôi vơi cac nươc phat triên, mưc chêt giam đi sau đo chưng lai va co xu hương tăng do cơ câu dân sô gia.

- Cac nươc đang phat triên, mưc chêt giam châm hơn sovơi cac nươc phat triên do co cơ câu dân sô tre.

- Ti suât tư cua tre em dươi 1 tuôi co tac đông đên tuôi tho trung binh cua dân sô.

- Tuôi tho trung binh va ti suât tư cua tre em dươi 1tuôi co sư khac biêt giưa cac nhom nươc.

- Mưc tư cua tre em dươi 1 tuôi trên TG con kha cao. Đăc biêt ơ cac nươc đang phat triên.

- Tuôi tho trung binh cua ngươi dân TG ngay cang đc tăng lên.

- Cac nhân tô anh hương tơi mưc tư : điêu kiên sông, trinh đô phat triên y tê va chăm soc sưc khoe, môi trương va cac điêu kiên tư nhiên, cơ câu dân sô, đăc biêt la cơ câu tuôi.

2.3. Gia tăng tư nhiên

5

- Biên đông tư nhiên cua dân sô diên ra theo môt xu hương nhât đinh

+ Giai đoan đâu cua xa hôi loai ngươi, mưc sinh kha cao, nhưng mưc tư rât lơn, dân sô tăng châm, hang trăm năm dân sô chi tăng vai %, thâm chi co khi khôngtăng.

+ Cuôi thê ki XVIII – đâu thê ki XIX, do trinh đô phat triên kinh tê va nhưng thanh tưu y hoc, ti suât tư giam nhanh, mưc sinh giam châm hoăc co nơi vân tiêp tuc tăng lam cho dân sô tăng nhanh, hinh thanh kiêu tai san xuât dân sô mơ rông.

+ Khi mưc tư đat thâp, không giam nưa, trong khi mưc sinh lai giam nhanh, dân sô tăng châm

+ Sư biên đông nay diên ra khac nhau giưa cac nhom nươc, cac châu luc.

+ Thê ki XX, dân sô TG tăng châm do mưc tư lơn, mưc sinh chưa cao.

+ Tư giưa thê ki XX, dân sô tăng nhanh do mưc tư giam, mưc sinh vân tiêp tuc tăng.

+ Cuôi thê ki XX, dân sô tăng châm dân song mưc đô cokhac nhau giưa cac châu luc.

+ Nơi nao co tôc đô gia tăng tư nhiên cua dân sô cao,nơi đo dân sô tăng nhanh, thơi gian dân sô tăng gâp đôi ngăn lai.

6

- Ơ Viêt Nam: biên đông tư nhiên cua dân sô đang diênra theo hương giam dân. Ti lê gia tăng dân sô Viêt Nam co xu hương giam. Tuy nhiên, môi năm dân sô VN vân tăng them khoang 1 triêu ngươi.

II. TAC ĐÔNG CU GIA TĂNG DÂN SÔ ĐÊN MÔI TRƯƠNG– XA HÔI

1.Gia tăng dân sô va chât lương cuôc sông. Chât lương cuôc sông la sư đap ưng nhưng nhu câu cơ

ban cua con ngươi vê nha ơ, giao duc, y tê, lương thưc, vui chơi, giai tri,… Nhưng nhu câu nay lam con ngươi dê dang đat đc hanh phuc gia đinh, an toan, khoe manh.

- Thươc đo chi sô phat triên cua con ngươi (HDI) la thươc đo tông hơp chât lương cuôc sông.

- Gia tăng dân sô nhanh ơ cac nươc đang phat triên đahan chê tăng trương kinh tê, lam cho khoang cach giưa cac nươc phat triên va đang phat triên ngay cang chênh lêch hơn.

- Gia tăng dân sô nhanh, mưc tiêu dung lơn, han chê quy tiêt kiêm va đâu tư đê phat triên kinh tê.

- San xuât lương thưc, thưc phâm không đu đê tiêu dung.

- Dân sô đông va tăng nhanh, chât lương cuôc sông thâp. Phân lơn cac nươc đang phat triên co chi sô HDI thâp.

2. Gia tăng dân sô va sư suy thoai môi trương Dân sô thê giơi tăng nhanh lam cho môi trương bi

suy thoai, đât bi bac mau, rưng bi suy giam diên tich va trư lương, nguôn nươc bi ô nhiêm va can

7

kiêt, bâu khi quyên co nhưng biên đôi khôn lương, pha vơ giơi han tai nguyên, vươt qua sưc chưa lanh thô.

Dân sô tăng, đât bi bac mau, thoai hoa:- Dân sô tăng nhanh nên cân phai san xuât lương thưc,

thưc phâm nhiêu hơn đê đap ưng nhu câu tiêu dung. Vây phai khai thac đât canh tac, thâm canh. Con ngươi đa văt kiêt sưc lao đông cua đât lam cho đât bi bac mau

- Dân sô tăng nhnah lam cho đât nông nghiêp binh quân đâu ngươi giam.

- Rưng, đât rưng va đông co vân đang bi suy thoai hoăc bi triêt pha manh me, đât hoang bi biên thanh sa mac.

Rưng nhiêt đơi mât đi vơi tôc đô nhanh- Sư pha huy rưng vân diên ra vơi mưc đô cao. - Nguyên nhân cua viêc mât rưng:

+ Lôi canh tac đôt nương lam rây, khai thac, chăt pharưng bưa bai, biên đât rưng thanh đât đông co va đât trông trot trên quy mô lơn.

+ Mơ rông san xuât nông nghiêp.

- Gia tăng dân sô nhanh tao thanh lưc đây dân cư tiêncông vao khu vưc sinh thai quan trong - vung đât hưa.

Tai nguyên nươc ô nhiêm va khan hiêm- Sư gia tăng dân sô nhanh cung vơi qua trinh CNH,

ĐTH, thâm canh nông nghiêp va thoi quen tiêu thu

8

nươc qua mưc đa gây nên khung hoang nươc trên pham vi toan câu.

- Gân 20% dân sô TG k đc dung nươc sach va 50% thiêu cac hê thông vê sinh an toan.

- Mât đât, mât rưng, can kiêt nguôn nươc lam cho hangchuc triêu ngươi phai di cư, ti nan môi trương,…gâyxuông câp cac điêu kiên sưc khoe, nha ơ, môi trương…

- Khan hiêm nươc xay ra ơ nhiêu nơi trên thê giơi. Suy giam đa dang sinh hoc- Đa dang sinh hoc la tai nguyên nuôi sông con ngươi- Tinh đa dang sinh hoc đang bi suy giam do nơi sông

cua chung bi xao trôn, bi thu hep, bi ô nhiêm va docon ngươi khai thac qua mưc, khai thac bưa bai.

- Diên tich rưng bi mât, sô lương cac loai đông, thưcvât, quy gen bi giam sut.

- Nguyên nhân cua sư mât đi đa dang sinh hoc:

+ Con ngươi chăt pha rưng đê mơ rông diên tich đât nông nghiêp, khai thac lâm san lam mât nơi sinh sông cua cac loai đông vât, thưc vât.

+ Săn băt qua mưc cac loai đông vât

+ Ô nhiêm đât, nươc, không khi

+ Viêc du nhâp nhiêu loai ngoai lai

+ Đô thi hoa, xây dưng cơ sơ ha tâng, cac khu công nghiêp, …

Bâu khi quyên co nhưng biên đông khôn lương

9

- Dân sô tăng nhanh, sư phat triên kinh tê lam cho ham lương CO2 trong khi quyên tăng – hiêu ưng nha kinh – Trai đât nong lên => hâu qua khôn lương.

- Ô nhiêm khi quyên con lam thung tâng ozon. Cac hoatđông công nghiêp, sinh hoat đa thai vao bâu khi quyên cac chât đôc hai, lam mât lơp la chăn bao phu, bao vê cho sư sông

Gia tăng dân sô va sưc chưa lanh thô- Gia tăng dân sô lam pha vơ giơi han vê tai nguyên

thiên nhiên va cac nguôn lưc kinh tê cua 1 lanh thô.

- Cac nhân tô xac đinh sưc chưa lanh thô la dân sô, tinh chât, sô lương cua cai đc san xuât va tiêu thu.

- Sưc chưa lanh thô cua 2 nhom nươc phat triên va đang phat triên la khac nhau

- Nhiêu nơi dân sô đông va tăng nhanh, nguôn nươc, năng lương cho tiêu dung k đap ưng đu.

III. KHAI NIÊM ĐÔ THI HOA, ĐĂC ĐIÊM ĐÔ THI HOA.

1. Khai niêm Đô thi hoa la hiên tương kinh tê – xa hôi phưc tap,

diên ra trong không gian rông lơn va khoang thơi gian lâu dai.

Theo nghia rông: ĐTH la 1 qua trinh lich sư nâng cao vai tro cua đô thi trong sư vân đông phat triêncua xa hôi.Qua trinh nay bao gôm nhưng thay đôi trong phân bô lưc lương san xuât, trươc hêt la trong phân bô dân cư, trong cơ câu lao đông va nghê

10

nghiêp, trong cơ câu dân sô, trong lôi sông, văn hoa, trong tô chưc không gian moi trương sông cua con ngươi.

Theo nghia hep: ĐTH la sư phat triên hê thông cac thanh phô va nâng cao vai tro cua no trong đơi sôngkinh tê – xa hôi cung như tăng ti trong cua dân sô đô thi.Đo cung la sư tâp trung dân cư trong cac thanh phô lơn va cưc lơn cung như sư phô biên rông rai lôi sông thanh thi trong toan bô mang lươi cac điêm dân cư.

Đô thi hoa la qua trinh nâng cao vai tro cua đô thi, mơ rông đô thi, nâng cao ti lê đô thi.

Thươc đo: ti lê đô thi hoa la tương quan giưa sô dân đô thi so vơi tông sô dân trên 1 lanh thô, đơn vi la %

Ti lê đô thi hoa la thươc đo quan trong nhât vê trinh đô phat triên cua qua trinh ĐTH, la cơ sơ đanh gia cac mưc đô ĐTH cua cac quôc gia.

2. Đăc điêm cua đô thi hoa. Sư gia tăng nhanh dân sô đô thi trong tông sô dân.- Dân sô đô thi tăng nhanh, chu yêu tư cac nươc đang

phat triên. Tôc đô gia tăng dân sô đô thi ơ cac nươc đang phat triên nhanh hơn so vơi cac nươc phattriên.

- Tôc đô gia tăng sô dân đô thi nhanh va co sư khac nhau giưa 2 nhom nươc: phat triên va đang phat triên.

- Ti lê đô thi trên TG thay đôi va khac nhau rât lơn giưa cac khu vưc, cac châu luc.

11

- Dân sô đô thi tăng va dân sô nông thôn giam, dân đên đô thi hoa liên tuc, thuc đây sư gia tăng ti lêdân sô sông ơ khu vưc thanh thi.

- Ơ Viêt Nam: đô thi đc hinh thanh va phat triên cungvơi qua trinh lich sư xa hôi nhưng tôc đô phat triên đô thi con châm chap va trinh đô thâp hơn cacnươc trên TG.

Sô lương đô thi lơn va sô dân cua cac đô thi lơn tăng lên nhanh chong.

- Sô lương cac đô thi lơn tăng lên nhanh, nhât la ơ cac nươc đang phat triên.

- Sô lương cac đô thi cưc lơn cung tăng lên nhanh tư nhưng thâp ki cuôi cua thê ki XX.

+ Năm 1975: 5 thanh phô.

+ Năm 2000: 14 thanh phô.

+ Năm 2005: 20 thanh phô.

- Qua trinh tâp trung hoa dân sô vao cac thanh phô ơ cac châu luc va cac khu vưc k giông nhau.

Phô biên rông rai lôi sông thanh thi- ĐTH lam thay đôi lôi sông cua nông dân, gân vơi lôi

sông thanh thi: mưc sông cao, nhu câu giao tiêp IV. ĐTH Ơ CAC NƯƠC PHAT TRIÊN VA ĐANG PHAT

TRIÊN1. ĐTH ơ cac nươc phat triên Qua trinh ĐTH diên ra sơm, găn liên vơi qua trinh

công nghiêp hoa. Đăc trưng cơ ban:

12

- Ti lê gia tăng dân sô đô thi cao- Tăng cương cac qua trinh hinh thanh cac đô thi cưc

lơn. Ti lê ĐTH rât cao ( 75,0%) song vân co sư khac

nhau:- Nhưng khu vưc co ti lê ĐTH cao: Băc Âu: 83% ; Tây

Âu: 75% ; … - Môt sô nươc co ti lê ĐTH trung binh: Bô Đao Nha :

55% ; … Xu hương phat triên: Chuyên cư tư trung tâm thanh

phô ra cac vung ngoai ô, tư cac thanh phô lơn vê cac thanh phô vê tinh.

Nhip đô gia tăng dân sô đô thi trong thơi gian gân đây co xu hương châm lai

2. ĐTH ơ cac nươc đang phat triên Qua trinh ĐTH diên ra muôn hơn so vơi cac nươc phat

triên, diên ra đông thơi vơi viêc bung nô dân sô, găn liên vơi bung nô dân sô.

Đăc trưng: - Sư thu hut dân cư nông thôn vao cac thanh phô lơn,

trươc hêt la vao thu đô.- Nhiêu nươc nhip đô ĐTH cao, khoang cach vê mưc

sông, vât chât, tinh thân giưa cac đô thi va nông thôn rât xa nhau, nên dong ngươi tư khu vưc nông thôn keo vê cac thanh thi la rât lơn.

- Qua trinh ĐTH diên ra nhanh hơn qua trinh CNH nên lam tăng lương thât nghiêp va nưa thât nghiêp.

- Nhiêu thanh phô lơn va cưc lơn đa va đang moc lên vơi tôc đô nhanh

13

- Ơ 1 sô nươc kem phat triên, lưc lương san xuât kem nên san xuât nông nghiêp vân chiêm ưu thê, ti tronglao đông trong khu vưc I ( Nông – Lâm – Ngư nghiêp ) vân cao, mưc đô chuyên dich cơ câu kinh têcon châm nên ti lê ĐTH con thâp.

- Ơ Viêt Nam : Đô thi đc hinh thanh cungfquas trinh lich sư phat triên kinh tê - xa hôi, văn hoa va chinh tri cua đât nươc nhưng tôc đô ĐTH vân con châm va ơ trinh đô thâp so vơi thê giơi.

V. KHAI NIÊM TAI NGUYÊN THIÊN NHIÊN. CACLOAI TAI NGUYÊN

1. Khai niêm tai nguyên thiên nhiên Theo I.P. Gheraximov: TNTN la nhưng vât thê va cac

dang năng lương tư nhiên đươc sư dung cho con ngươi.

Theo D.I.Armand: TNTN la cac nhân tô tư nhiên đc sưdung trong kinh tê lam phương tiên tôn tai cua xa hôi loai ngươi

Theo A.A.Mints: TNTN la vât thê cua tư nhiên. Ơ trinh đô phat triên nao đo cua lưc lương san xuât va kha năng nghiên cưu chung co thê đc sư dung đê thoa man nhưng nhu câu cua xa hôi loai ngươi dươi hinh thưc tham gia trưc tiêp vao hoat đông vât chât.

TNTN la nhưng bô phân cua tư nhiên, tham gia trưc tiêp vao cac qua trinh san xuât, nhăm thoa man nhu câu cua xa hôi.

TNTN la cac thanh phân cua tư nhiên ( đât, nươc, không khi,…) ma ơ trinh đô nhât đinh cua sư phat

14

triên lưc lương san xuât, chung đc sư dung hoăc co thê sư dung lam phương tiên cua san xuât va lam đôitương tiêu dung.

2. Cac loai tai nguyên2.1.Tai nguyên đât Theo Đacutraep – nha thô nhương hoc ngươi Nga thi :

Đât la 1 vât thê tư nhiên hoan toan đôc lâp, la sanphâm cua hoat đông tông hơp cua đa me, khi hâu, sinh vât, tuôi va đia hinh đia phương.

Đât như la 1 vât thê sông, la nguôn tai nguyên tai tao va vô cung quy gia.

Đât la tư liêu san xuât đăc biêt, la đôi tương laođông đôc đao cua nganh nông nghiêp.

Đât la môi trương đê con ngươi va sinh vât trên cansinh trương, phat triên, la nơi cư tru cua cac đông, thưc vât, la nơi loc va cung câp nươc cho sư sông, …

Môt trong nhưng tinh chât đôc đao cua đât la đô phinhiêu.

Vong tiêu tuân hoan sinh vât la ban chât cua qua trinh hinh thanh đât va la nguyên nhân phat sinh, phat triên đô phi nhiêu.

Tông diên tich đât nôi trên Trai Đât la 14.477 triêu ha.

Viêc khai thac đât ngay cang manh me do sư tiên bô cua khoa hoc ki thuât, cac hoat đông khai thac mơ rông diên tich đât đa lam giam tai nguyên đât.

Nguyên nhân lam suy giam tai nguyên đât :

15

- Xâm thưc đât: la qua trinh chu yêu lam thoai hoa đât, đông thơi gây ư bun ơ cac hô chưa, cac công trinh thuy lơi, gây sa bôi cac cang va gây hai cho cac vung đât ngâp nươc.

- Sư muôi hoa, hoa lây cac chât co tươi - Viêc sư dung phân bon : sư dung phân bon hoa hoc

trong nông nghiêp lam cho đât bi măn hoa thư phat, đât bi ô nhiêm, bi chua, … Tâp quan sư dung phân băc, phân chuông tươi trong cacnh tac nông nghiêp cung lam ô nhiêm môi trương đât

- Hiên tương hoang mac hoa : Do con ngươi sư dung k hơp li va sư dung qua mưc đât đông co, chăt rưng lây cui ơ nhưng vung khô han va vung nưa khô han lam cho diên tich hoang mac trên TG ngay cang tăng.

2.2.Tai nguyên nươc Nươc va viêc sư dung nươc- Toan bô khôi lương nươc trên hanh tinh khoang

1384,5 triêu km3 đc phân ca trong 4 lơp vo cua TraiĐât la: thuy quyên, thach quyên, khi quyên va sinh quyên.

- Sư phân phôi lương nươc không đông đêu giưa cac quyên cung như cac thanh phân tư nhiên:

+ Thuy quyên chiêm 98,2879% - 1.362.254.090 km3

+ Thach quyên chiêm 1,7111% - 23.716.500 km3

+ Khi quyên 0,0009% - 129.000 km3

+ Sinh quyên 0,0001% - 11.200 km3

- Trong thuy quyên, sư phân bô nươc kha phưc tap:

16

+ Nươc trong biên va đai dương

+ Nươc ơ thê răn

+ Nươc trong hô đâm

+ Nươc trong sông ngoi

- Nươc la tai nguyên co vai tro to lơn đôi vơi san xuât va đơi sông. Nươc đc sư dung rông rai trong cac linh vưc hoat đông cua con ngươi :

+ Trong sinh hoat: Lương nươc sư dung chiêm khoang 8%tông lương nươc ngot trên TG. Lương nươc tiêu dung k ngưng tăng do sô dân tăng lên nhanh chong va do nhu câu sư dung nươc cua môi ngươi.

+ Trong công nghiêp: Nhu câu nươc chiêm 23% cơ câu sưdung nươc. Nươc đc sư dung lam dung môi, hoa chât, lam sach nguyên liêu, …

+ Trong nông nghiêp: Nươc la tai nguyên vô cung quy gia. Lương nươc sư dung chiêm 69% trong cơ câu sư dung nươc trên TG.

A.P.Carpinxki cho răng: Nươc la loai khoang san quygia nhât, nhưng nươc k đơn thuân la môt nguyên liêukhoang, đo không chi la phương tiên đê phat triên nông nghiêp va công nghiêp, ma nươc la ngươi thât sư dân dương cua nên văn minh nhân loai, đo la mau sông đê tao nên sư sông ơ nhiêu nơi chưa co sư sông.

Cac vân đê môi trương lên quan đên sư dung nươc ngot.

17

VI. KHAI NIÊM MÔI TRƯƠNG. CHƯC NĂNG CUA MÔITRƯƠNG

1. Khai niêm môi trương Môi trương la tâp hơp tât ca cac điêu kiên va hiên

tương bên ngoai co anh hương tơi môt vât thê hoăc môt sư kiên. Bât cư môt vât thê, môt sư kiên nao cung tôn tai va diên biên trong môt môi trương.

Môi trương sông la tông hơp nhưng điêu kiên vât li,hoa hoc, sinh hoc, kinh tê, xa hôi bao quanh va co anh hương tơi sư sông, sư phat triên cua tưng ca nhân va cua tưng công đông con ngươi.

Theo UNESCO: Môi trương cua con ngươi bao gôm toan bô hê thông tư nhiên va cac hê thông do con ngươi tao ra, trong đo, con ngươi sông va băng lao đông cua minh, khai thac tai nguyên thiên nhiên va nhân tao nhăm thoa man nhu câu cua con ngươi.

2. Chưc năng cua môi trương. Môi trương la không gian sông cua con ngươi, la không gian đê xa

hôi loai ngươi tôn tai va phat triên.- Chưc năng xây dưng: Cung câp măt băng va nên mong

cho xây dưng nha ơ, cac khu đô thi, khu công nghiêp,…

- Chưc năng vân tai: Cung câp măt băng va không gian cho viêc xây dưng cac công trinh giao thông đương thuy, đương bô va đương hang không.

- Chưc năng môi trương: Cung câp măt băng cho sư phânhuy cac chât thai

18

- Chưc năng giai tri cua con ngươi: Cung câp măt băngva không gian cho hoat đông giai tri ngoai trơi cuacon ngươi.

- Chưc năng san xuât: Cung câp măt băng va cac yêu tôcân thiêt khac cho cac hoat đông canh tac nông nghiêp, nuôi trông thuy san, cung câp măt băng, không gian xây dưng cac hô chưa, cac nha may xi nghiêp.

Môi trương la nơi cung câp cac tai nguyên, nguyên liêu, nhiên liêu, năng lương cân thiêt cho hoat đông san xuât cua con ngươi.

Môi trương la nơi chưa cac chât phê thai, cac năng lương thưa do con ngươi tao ra trong sinh hoat va san xuât

Chưc năng giam nhe cac tac đông co hai cua thiên nhiên tơi con ngươi va sinh vât trên Trai Đât

- Khi quyên giư cho nhiêt đô cua Trai Đât tranh đc bưc xa qua cao, chênh lêch nhiêt đô lơn, ôn đinh nhiêt đô trong kha năng chiu đưng cua con ngươi.

- Thuy quyên thưc hiên chu trinh tuân hoan nươc, giư cân băng nhiêt đô cac chât khi, giam nhe tac đông co hai cua thiên nhiên đên con ngươi va sinh vât

- Thach quyên cung câp năng lương, vât chât cho cac quyên khac cua Trai Đât, giam tac đông tiêu cưc cuathiên tai tơi con ngươi va sinh vât

Môi trương co chưc năng lưu trư va cung câp thông tin cho Trai Đât- MT ghi chep va lưu trư lich sư đia chât, lich sư

tiên hoa cua vât chât va sinh vât, lich sư xuât hiên va phat triên văn hoa cua loai ngươi.

19

- MT cung câp cac chi thi không gian va tam thơi mang tinh chât bao đông sơm cac nguy hiêm đôi vơi con ngươi va sinh vât sông trên Trai Đât.

- MT lưu trư va cung câp cho con ngươi sư đa dang cuacac nguôn gen, cac loai đông vât, thưc vât,…

VII. THÊ NAO LA HIV/AIDS ? CAC CON ĐƯƠNG LÂY TRUYÊN VA CACH PHONG TRANH

1. Khai niêm: - HIV/AIDS la đai dich nguy hiêm cua thê ki, la môi

hiêm hoa đôi vơi sưc khoe, tinh mang cua con ngươi va tương lai, noi giông cua cac dân tôc, tac đông nghiêm trong đên kinh tê – xa hôi cua môi quôc gia.

- Theo quy đinh tai Điêu 2 cua phap lênh phong chông nhiêm virus gây ra hôi chưng suy giam miên dich măcphai ơ ngươi thi HIV/AIDS đc hiêu:

+ HIV la loai virus gây ra hôi chưng suy giam miên dich măc phai ơ ngươi. HIV co thê lây truyên qua quanhê tinh duc, qua đương mau hoăc truyên tư me sang controng thơi ki mang thai, sinh đe va cho con bu.

+ AIDS la giai đoan cuôi cua qua trinh nhiêm HIV gâytôn thương hê thông miên dich cua cơ thê, lam cho cơ thê không con kha năng chông lai cac tac nhân gây bênh va dân đên chêt ngươi.

2.Đương lây truyên cua HIV: HIV lây truyên chu yêu quaba đương: đương tinh duc, đương mau va me truyên sang cho con

20

HIV lây truyên qua đương tinh duc: Đây la đương lây truyênchu yêu va phô biên nhât ơ nhiêu nươc trên thê giơi.

- Cac cach lây truyên:

+ Quan hê tinh duc giưa nam va nư hoăc quan hê tinh duc đông giơi đêu co kha năng lây truyên HIV nêu như môt trong 2 ngươi co HIV. Nêu quan hê tinh duc không an toan vơi nhiêu ngươi thi xac suât co HIV cang cao.

+ Nhưng ngươi viêm loet đương tinh duc, bi bênh lâu, giang mai dê bi lây HIV hơn nhưng ngươi không măc cacbênh nay. Nhưng ngươi măc HIV ma măc cac bênh nhiêm khuân lây qua đương tinh duc thi cang dê lây HIV cho ngươi khac.

HIV lây truyên qua đương mau : Lây truyên HIV qua đương mau chiêm khoang 20% cac trương hơp trên thê giơi.

- Cac cach lây truyên:

+ Qua tiêm chich: Ngươi tiêm chich dung phai kim tiêm, ông tiêm co HIV.

+ Qua truyên mau: Ngươi truyên mau co thê sư dung dung cu truyên mau không sach, co nhiêm HIV hay nhân mau cua ngươi nhiêm HIV

+ Sư dung cac dung cu y tê như dao, dung cu nhô răng,kim châm cưu,… chưa đc tiêt trung đung cach co thê lây nhiêm HIV.

+ Da bi xây xat dinh mau, mu, dich tiêt sinh duc cua ngươi nhiêm HIV.

21

+ Thu tinh nhân tao, ghep cơ quan cua ngươi đa co HIV.

HIV lây truyên tư me sang con:- Nguy cơ tre sơ sinh bi lây co HIV tư me co HIV

khoang 20 – 30%.- Sư lây truyên HIV tư me sang con co thê xay ra

trong luc me đang mang thai do HIV tư mau me đi quanhau thai sang thai nhi.

- Sư lây truyên cho tre xay ra khi sinh con. Khi đe con, do nươc ôi, dich tư cung, âm đao co chưa HIV thâm qua cac vêt xây xat rât nho trên cơ thê con hoăc chui vao măt, mui, miêng đưa tre.

- Sưa cua nhưng ngươi me co HIV co thê la nguôn lây truyên HIV cho tre nho khi con bu sưa me. Nuôi con băng sưa cua ngươi me co HIV gây nguy cơ lây nhiêm tư 10 – 15%.

3. Cach phong tranh HIV/AIDS. HIV lây chu yêu qua 3 đương, vi thê viêc phong

tranh HIV chu yêu qua 3 đương: - Phong tranh HIV qua đương tinh duc:

+ Dung bao cao su đưng cach khi quan hê tinh duc qua đương âm đao.

+ Tranh tiêp xuc vơi dich va mau cua cơ quan sinh duccua ban tinh trong trương hơp quan hê tinh duc không giao hơp.

- Phong tranh HIV qua đương mau:

+ Sư dung loai bơm kim tiêm 1 lân rôi bo đi22

+ Nêu bơm kim tiêm sư dung lai thi phai khư trung băng cach đun sôi trong nươc 20 phut.

+ Khư trung cac dung cu y tê

+ Khi lao đông, chơi thê thao,… co sư va cham vơi vung mau chay cua ngươi khac thi sat trung vêt thươngbăng chât khu trung ( nươc ôxi gia, côn,…) rôi băng lai cân thân.

+ Không dung chung ban chai đanh răng, dao cao râu hoăc cac dung cu chich, xăm, rach da.

- Phong tranh HIV qua đương tư me sang con:

+ Đên cac phong kham va tư vân trươc, trong khi mang thai va sau khi sinh con.

+ Sư dung thuôc dư phong lây truyên HIV.

+ Ap dung cac biên phap điêu tri dư phong trong khi đe.

+ Tuân theo cac tư vân vê biên phap nuôi con cho ba me nhiêm HIV. Sư dung sưa thay thê cho sưa me nêu mebi nhiêm HIV.

+ Tuân thu cac quy trinh kham va xet nghiêm cho tre đên 18 thang đê khăng đinh tinh trang nhiêm HIV.

VIII. KHAI NIÊM MA TUY. CAC LOAI MA TUY THƯƠNG GĂP. TAC HAI CUA MA TUY ĐÔI VƠI BAN THÂN, GIA ĐINH, XA HÔI.

1. Khai niêm ma tuy23

Ma tuy la nhưng chât gây nghiên co nguôn gôc tư nhiên hoăc tông hơp, khi đưa vao cơ thê ngươi dươi bât ki hinh thưc nao ( hut, hit, chich,…) se gây ưcchê hoăc kich thich manh hê thân kinh, lam giam đau, gây ao giac, dân tơi thay đôi 1 hay nhiêu chưcnăng cơ thê lam cho ngươi sư dung co sư ham muôn không kiêm chê đươc, phai tăng liêu lương đê thoa man cac cơn them khat, tư đo sưc khoe can kiêt, nhân cach suy thoai, gia tai khanh kiêt, băng hoai noi giông, dân tôc.

Ma tuy co 2 loai chinh la: ma tuy co nguôn gôc tư thưc vât va ma tuy đc tông hơp tư cac loai hoa chât.

2. Cac loai ma tuy thương găp Thuôc phiên: - Co nguôn gôc tư thưc vât- Cây thuôc phiên la loai cây thân co, thân thăng

đưng, cao tư 1-1,5m, moc ơ nơi khi hâu mat, thich hơp vơi đât set vôi. Khi đa gia , ngươi ta chich qua lây nhưa đê hut.

- Luc đâu hut thuôc phiên co sư khoai lac, tao cam giac hưng phân, lam giam đau nhưc, mêt moi. Dân dân, ngươi hut mât hêt nghi lưc, y chi va cam giac không con.

- Ngươi sư dung ma tuy, hut thuôc phiên xuât hiên cacbiên chưng như: viêm da day, viêm ruôt man tinh, phat ban ngoai da, …

Moocphin: - La ma tuy ban tông hơp

24

- La chât đc dung lam giam đua va nguyên liêu ban tông hơp đê san xuât thuôc tri ho, giam đau,… trong y hoc.

- Co tac dung chon loc, trưc tiêp tơi va ưc chê thân kinh trung ương va môt sô trung tâm bi kich thich gây nôn, co đông tư, châm nhip tim, …

- Ngươi sư dung moocphin măt bi mu, mong tay va môi thâm tim, bi rôi loan tâm li, noi không thât, mât ngu, chay nươc măt,…

Heroin: - La phê phâm đc ban tông hơp tư moocphin, tinh thê

co mau trăng, hoa tan trong nươc, san xuât dươi dang bôt, đong thanh banh hinh chư nhât, năng khoang 360g, nhan bên ngoai la hinh 2 sư tư châu qua câu, ki hiêu 9999, 999, loai *** va nhan hiên con voi.

- Co tac dung giam đau manh hơn moocphin, nhưng đôc hai hơn nhiêu.

- Đc chê biên thanh 2 loai:

+ Loai bôt trăng hông, xôp như bông goi la heroin 4 con goi la bach phiên đê chich vao tinh mach.

+ Loai bôt mau nâu hông goi la heroin 3 dung đê hut, hit.

- Nghiên heroin lam cho con ngươi thay đôi vê tinh cach, thu ghet đông loai, mât kha năng sinh duc, dêgây cac hanh vi vi pham phap luât.

Amphetamin:

25

- La chât bôt, tinh thê mau trăng, hoa tan trong nươc, san xuât dươi dang bôt, viên nen, con nhông hoăc dung dich thê tiêm chich

- Gây kich thich manh hê thân kinh trung ương, lam tăng sư co bop cua tim, co mach mau ngoai biên,…

- La chât gây nghiên nhanh chong va rât nguy hiêm Methamphetamin: - La bôt tinh thê mau trăng , hoa tan trong nươc, san

xuât dươi dang bôt, viên nen, con nhông hoăc dung dich đê tiêm chich.

- La dang đâm đăc cua amphetamine, co tac dung manh hơn amphetamine nhiêu lân

- Gây kich thich manh hê thân kinh trung ương, la chât co đôc tinh va co kha năng gây nghiên nhanh, năng gâp 500 lân thuôc phiên.

Methadone: - La chât ma tuy co tac dung giam đau manh gâp 5 lân

moocphin. - La chât không mau hoăc bôt tinh thê mau trăng.- Co tac dung lam giam đau, êm diu, ưc chê hô hâp va

phê sương.- Cac tac dung khac gôm: ha đương huyêt, co đông tư,

giam ho va giai phong Histamin gây ngưa da.

+ Tac đông lên hê tiêu hoa: giam co bop da day, giam nhu đông ruôt, tăng co thăt cơ tron môn vi,…

+ Tac đông lên hê nôi tiêt: giam hoocmon kich thich nang trưng va giam hoocmon kich thich hoang thê.

Methaqualone:

26

- La chât ma tuy co tac dung an thân, gây ngu, đc chiđinh dung cho cac chưng mât ngu ban đêm hoăc trang thai thân kinh bi kich thich căng thăng.

- Tôn tai dươi dang chât bôt tinh thê mau trăng, lưu thông dươi dang viên nen 200ng.

LSD ( Lysergrde): - LSD con co tên goi khac la Lyrergic Acid

Diethylaminde, la chât ma tuy đang đc lưu hanh rôngrai ơ nhiêu nươc.

- LSD đc san xuât dươi dang viên con nhông, viên giây, viên nen ham lương khac nhau tư 20 đên 500microgam.

- LSD la chât gây ao giac manh, co cam giac không sơ hai, co thê lam đc nhưng viêc ma ngươi luc binh thương không dam lam như đi trên dây, nhay trên caoxuông,…

MDMA ( Ecstasy): - Trong y hoc, ngươi ta không dung MDMA lam thuôc

chưa bênh măc du no co tac dung điêu tri thân kinh.- Dung MDMA co thê nhay nhot thâu đêm đên sang ma

không cam thây mêt moi- MDMA đc cac cơ sơ san xuât bât hơp phap dươi dang

viên nen, viên con nhông va bôt vơi liêu lương 50 –100mg.

Diazepam: - La 1 loai ma tuy co tac dung an thân, gây ngu,

chông kinh giât va thư gian cơ, dung cho cac trươnghơp mât ngu, lo lăng, đông kinh.

27

- Đc san xuât dươi dang viên nen 2-5mg, 10mg, ông tiêm trên 2ml/riso; 0,4mg/ml.

3. Tac hai cua ma tuy Đôi vơi ban thân :- Đôi vơi hê hô hâp: Kich thich hô hâp gây tăng tân

sô thơ trong thơi gian ngăn, sau đo gây ưc chê hô hâp. Ngoai ra, co thê gây phu phôi câp, tran khi mang phôi, viêm phôi,…

- Đôi vơi hê tim mach: Kich thich lam tăng nhip tim, anh hương trưc tiêp lên tim, gây co thăt mach vanh tao nên cơn đau thăt ngưc, năng hơn co thê nhôi maucơ tim. Ngoai ra, con gây nên tinh trang co mach, lam tăng huyêt ap.

- Đôi vơi hê thân kinh: Ngoai tac dung kich thich thân kinh giai đoan đâu gây hưng phân, sang khoai, lê thuôc thuôc,… cung co thê gây cac tai biên như co giât, đôt quy,…

- Đôi vơi hê sinh duc: Lam suy giam kha năng tinh duc- Ngươi sư dung con chiu nhưng anh hương khac như

hoai tư tê bao gan, ao thinh, ao thi, …- Lam huy hoai sưc khoe, lam mât kha năng lao đông,

hoc tâp, lam cho thân kinh ngươi nghiên bi tôn hai.- Pha hoai thê xac va nhân cach ngươi nghiên. Gây rôi

loan sinh li, tan pha, huy hoai cơ thê ngươi nghiên- Nhưng ngươi tiêm chich ma tuy con măc nhiêu tai

biên như: lây nhiêm HIV/AIDS, nhiêm trung cuc bô,…- Dê măc cac bênh gan, thân

28

- Ngươi sư dung ma tuy bi suy giam kha năng chông đơ bênh tât, thương măc cac bênh nhiêm khuân như ghe lơ, hăc lao, giang mai,…

- Gây tac hai lâu dai cho con cai, noi giông: cac chât ma tuy anh hương đên hoocmon sinh san, lam giam kha năng sinh duc, …

- Gây rôi loan tâm li, huy hoai nhân cach, đao đưc, tai năng,…

- Vi lê thuôc vao ma tuy, đê co tiên mua ma tuy, ngươi nghiên dê măc phai cac hanh vi vi pham phap luât…

- Ma tuy lam cho ngươi nghiên rôi loan vê sinh li , tâm li, cuôc sông rơi vao tinh trang bê tăc, dân tơi pham tôi, chêt ca tinh thân va thê xac.

Đôi vơi gia đinh:- Gia đinh co ngươi nghiên phai ganh chiu nhiêu nôi

bât hanh: ngươi nghiên ham chơi, không chiu hoc hanh, lao đông, lai con ngay cang tiêu nhiêu tiên lam cho gia tai gia đinh ngay cang khanh kiêt.

- Sư bât hoa thương xuyên xay ra giưa nhưng ngươi nghiên ma tuy vơi cac thanh viên trong gia đinh do mâu thuân vê lôi sông, thai đô ưng xư, tung quân vêkinh tê, lam cho tinh cam gia đinh mât mat, hanh phuc gia đinh tan vơ, vơ chông ly hôn, thanh danh gia đinh bi hoen ô.

- Gia đinh co ngươi nghiên, con cai không đc hoc hanh, phai đi lam đê kiêm sông. Nhiêu tre lang thang trên phô dê sa vao tê nan xa hôi , cươp giât,… lam cho gia đinh cang tan nat hơn

29

- Gia đinh tôn thơi gian, chi phi chăm soc va điêu tri cac bênh cua ngươi nghiên ma tuy gây ra

Đôi vơi xa hôi:- Ngươi nghiên không nhưng gây nhưng đau khô cho gia

đinh, ban thân ma con gây nhiêu phiên muôn cho hangxom, lang giêng, lam cho trât tư an toan xa hôi thương xuyên bi đe doa; gây mât trât tư an toan xa hôi như trôm căp, giêt ngươi,…

- Nghiên ma tuy anh hương đên đao đưc, thuân phong mituc lâu đơi cua dân tôc, lam giam sut sưc lao đông cua xa hôi.

- Anh hương đên an ninh quôc gia, trât tư an toan xa hôi.

- La nguôn gôc, điêu kiên nay sinh, lan truyên HIV/AIDS.

- Anh hương đên giông noi, huy diêt giông noi- Lam thiêt hai rât lơn vê kinh tê cua xa hôi.- Lam tăng chi phi ngân sach xa hôi cho hoat đông

ngăn ngưa, khăc phuc, giai quyêt cac hâu qua do ma tuy đem lai.

30