Artikel dongeng
-
Upload
independent -
Category
Documents
-
view
1 -
download
0
Transcript of Artikel dongeng
sasakalaDongéng “Sasakala Manuk Beureum” (Dongeng Sasakala Di Kec. Cikalongwetan Kab. Bandung Barat)
oleh: Randi Herawan
Baheula aya budak baong, lamun dahar éta budak téh tara
daék cicing sanajan ku indungna sok dicarékan ogé. Kolotna
baleunghar, jeung jadi jalma anu dipikaserab ku warga anu aya
di désa éta. Unggal poé, indung jeung bapana mung sakur bisa
nyarék, da ngagebug komo nepi ka nampiling mah teu waranieun,
sabab manéhna anak hiji-hijina, dipikanyaah jeung dicumponan
sagala kahayangna.
Hiji waktu, pabeubeurang, budak éta hayang dahar jeung
lauk nila. Ku indungna dipanggoréngkeun lauk nila anu gedé.
Saméméh dahar, indungna nyarék ka si budak, lamun dahar jeung
lauk mah, ulah gajag-gijig kaditu ka dieu, bisi kabuhulan
atawa kabeureuyan. Keur dahar, si budak teu ngagugu, angger
waé balangdahar téh, teu daék cicing jeung gogoléran. Keur
ngeunah-ngeunah nyapek, si budak ngagoak bangun tarik pisan.
Indungna langsung nyampeurkeun ka si budak, apal yén budakna
téh pasti kabeureuyan ku cucuk.
Harita kénéh, indung jeung bapana rareuwas, ninggali
budak gulang-guling kaditu-ka dieu di tengah imah, nahan
kanyeri bari nyepengan beuheung. Teu lila ti kajadian éta, si
budak dibawa ka tabib, tapi teu saranggupeun ngubaran. Poé
isukna dibawa ka tabib séjén, angger kénéh teu saranggupeun
ngubaran. Mangpoé-poé teu kaubaran, beuheung budak bareuh,
ngagedéan. Budak ngan sakur bisa ngagolér di kamar, ari
kolotna mah sakur pasrah jeung tawekal ka Allah SWT, ninggali
kaayaan budak.
Kira-kira ka lima poéna budak géring, kolotna ngadu’a ka
Gusti anu Maha Suci yén lamun seug aya piubareun pikeun
kacageuran budakna, kirimkeun ayeuna pisan piubareunana, tapi
lamun euweuh piubareunana pondokkeun umurna, da geus teu téga
ninggali kaayaan budak anu diganggayong.
Wanci sareupna, aya manuk anu teu kapaluruh ti mana
asalna, jol geus aya di kamar budakna anu keur gering. Manuk
éta warnana beureum, eunterup dina lawang janéla. Pikir
kolotna, sugan manuk éta téh meureun, piubareun pikeun
budakna, sabab teu kanyahoan geus aya dina janéla. Geup waé si
manuk ditéwak ku bapana, tuluy rék dipeuncit diala getihna. Si
manuk ngagoak, apal manéhna rék dipeuncit. Bapana reuwas
kacida. Si manuk ngomong, “lamun hidep hayang piubareun pikeun
budak anjeun, ka dieu kaula bakal ngabantuan, lain kitu carana
kaula rék diala getihna, tapi ka dieu nyokot cai kana batok ku
kuring urang sababan pikeun piubareun budak anjeun”. Bapana
ngagugu mawa cai sabatok, si manuk nganclumkeun pamatukna kana
cai éta, tuluy dititah diinumkeun ka si budak.
Geus kitu méré piubareun mah, si manuk hiber deui teuing
ka mana. Ari kolot budak mah atoh, sabab du’ana dikabulkeun
jeung teu sapoé-poé acan si budak cageur kalayan jagjag deui
sabiasana. Ti saprak kajadian éta, manuk beureum kudu disambat
dina jangjawokan kabeureuyan atawa kabuhulan, lantaran manéhna
pernah neundeun jasa ka manusa, nya éta pitulung ka kulawarga
anu kasusahan, lantaran budakna gering
Pengertian
Media adalah sebuah alat yang mempunyai fungsi menyampaikan
pesan (Bovee,1997). Media pelajaran adalah sebuah alat yang
berfungsi dan digunakan untuk menyampaikan pesan pembelajaran.
Pembelajaran adalah proses komunikasi antara pembelajar,
pengajar, dan bahan ajar.
Tujuan dan manfaat Media Pembelajaran
:) Tujuan media pembelajarana. mempermudah proses pembelajaran di kelas,
b. meningkatkan efisiensi proses pembelajaran,
c. menjaga relevansi antara materi pelajaran dengan tujuan
belajar, dan
d. membantu konsentrasi pembelajar dalam proses pembelajaran.
:) Manfaat Media Pembelajaran
a. Pengajaran lebih menarik perhatian pembelajar sehingga dapatmenumbuhkan motivasi belajar,
b. Bahan pengajaran akan lebih jeras maknanya, sehingga dapatlebih dipahami pembelajar, serta memungkinkan pembelajarmenguasai tujuan pengajaran dengan baik.
c. Metode pembelajaran bervariasi, tidak semata-mata hanya
komunikasi verbal melalui penuturan kata-kata lisan pengajar,
pembelajar tidak bosan, dan pengajar tidak kehabisan tenaga,
d. Pembelajar lebih banyak melakukan kegiatan berajar, sebab
tidak hanya mendegarkan penjelasan dari pengajar saja, tetapi
juga aktivitas lain yang dilakukan seperti: mengamati,
melakukan, mendemonstrasikan, dan lain-lain.
Selain itu manfaat media pembelajaran bagi pengajar dan
pembelajar, adalah:
:) Manfaat media pembelajaran bagi pengajar,
yaitu:
a. Memberikan pedoman, arah untuk mencapai tujuan,
b. Menjelaskan struktur dan urutan pengajar secara baik,
c. Meberikan kerangka sistematis mengajar secara baik,
d. Memudahkan kendali pengajar terhadap materi pelajaran,
e. Membantu kecermatan, ketelitian dalam penyajian materi
pelajaran,
f. Membangkitkan rasa percaya diri seorang oengajar, dan
g. Meningkatkan kualitas pengajar.
:) Manfaat media pembelajaran bagi pembelajar, yaitu:
a. Meningkatkan motivasi belajar pembelajar,
b. Memberikan dan meningkatkan variasi belajar pembelajar,
c. Memberikan struktur materi pembelajar dan memudahkan
pembelajar untuk belajar,
d. Memberikan inti informasi, pokok-pokok, secara sistematik
sehingga memudahkan pembelajaran untuk belajar,
e. Merangsang pembelajar untuk berpikir dan beranalisis,
f. Menciptakan kondisi dan situasi belajar tanpa tekanan, dan
g. Pembelajaran dapat emahami materi pelajaran dengan sistematis
yang disajikan pengajar lewat media pembelajaran.
Pertimbangan Pemilihan MediaMedia yang dipilih harus sesuai dengan:
1. Tujuan pengajaran,
2. Bahan pelajaran,
3. Metode mengajar,
4. Tersedia alat yang dibutuhkan,
5. Pribadi pengajar,
6. Minat dan kemampuan pembelajar, dan
7. Situasi pengajaran yang sedang berlangsung.
Fungsi Media PembelajaranMedia pembelajaran berfungsi untuk merangsang
pembelajaran dengan: 1. Menghadirkan objek sebenarnya dan objek yang langkah,
2. Membuat duplikat dari objek yang sebenarnya,
3. Membuat konsep abstrak ke konsep konkret,
4. Memberi kesamaan persepsi,
5. Mengatasi hambatan waktu, tempat, jumlah, dan jarak,
6. Menyajikan ulang informasi secara konsisten, dan
7. Memberi suasana belajar yang tidak tertekan, santai, dan
menarik, sehingga dapat mencapai tujuan pembelajaran.
Sasakala Cau Manggala Aya Sikian
2 Votes
JAMAN baheula, cau Manggala kamashur minangka caupangeunah-ngeunahna. Pangpunjulna ti antara sakabéh cau. Amis,pelem, jeung seungit melenghir. Katambah bisa asak sorangan dinatangkalna, teu kudu hésé meuyeum model cau séjénna.
Nya ku lantaran kitu, cau Manggala teu meunang samanéa dipelak jeungdidahar. Jaman harita, cau Manggala husus tuangeun Kangjeng Raja.Tong boroning somah, cacah kuricakan, dalah bangsa ménak ogé, anulain kulawedet raja mah, teu meunang melak jeung ngadahar. CauManggala wungkul dipelak di kebon kagungan raja. Wungkul tuangeunraja. Saha nu ngarempak éta aturan, bakal ditibanan hukuman anubeurat kacida.
Kacaturkeun dina hiji mangsa, pangeusi nagara kaserang panyakitmurus. Kolot-budak, awéwé-lalaki, sakur nu katerap, taya numanggapulia. Karasa sore paéh peuting, karasa isuk paéh beurang téhenyaan. Dukun lepus, paraji sakti taya nu mampuh ngungkulan. Ubarjeung jampé pamaké taya nu metu.
Ngan kulawedet raja anu salamet téh. Saréhat belelejag baé. Atuhbasa paragegedén laporan, yén pangeusi nagri gempar ku panyakitmurus, raja malik teu suka. Paragegedén diseukseukan, pajar merelaporan palsu. Bakat ku napsu-napsuna raja, sakur gegedén nu laporan
diasupkeun ka panjara, sabab dianggap ngahianat jeung ngawiwirangwibawa raja.
“Mun enya gé rahayat gempar, kakeunaan panyakit, meureun kami ogékudu katépaan,” kitu pamadegan raja.
Ku ayana éta kajadian, sakabéh pangeusi nagri, taya nu wani betus.Kanyeri jeung kapeurih maranéhna, disaridem baé ku sorangan.Panyakit beuki mahabu. Nu maot beuki loba.
Barang kaayaan geus parna pisan, torojol aya hiji resi. Ngahajalugay ti patapaanna, lantaran teu téga ningali kawaluratan rahayat.Dawuhan resi, “Piubareun panyakit murus téh nya eta cau Manggala!”
Rahayat atoh teu atoh dibéré piubareun téh. Atoh ku ayana pituduh.Teu atohna, sabab padaapal, apan cau Manggala mah teu meunangdidahar ku rahayat. Lamun aya nu wani-wani ngarempak, hukuman patibagéanana.
Tapi teu burung réa nu nékad. Ceuk maranéhna, “Ku panyakit murusurang téh paéh! Ngadahar cau Manggala sarua paéh! Pati-pati paéh ogéteu panasaran ari geus diihtiaran mah! Hayu batur, urang ngarala cauManggala piubareun!”
Der cau Manggala kagungan raja téh diranjah ku saréréa. Amdidalahar. Enya baé matih. Panyakit murus dadak sagala cageur.
Barang kaémpér-émpér ka karaton, yén pelak cau aya nu ngaranjah,raja teu kinten werana. Laju maréntah, sangkan nyarék nu jadi ulon-ulonna.
“Kaula nu tanggung jawab. Kaula sayaga narima hukuman ti raja,” SangResi gancang nyérénkeun diri ka gulang-gulang, bisi utusan rajameubeut-meulit ka rahayat nu teu tuah teu dosa.
Putusan raja, resi ditibanan hukuman gantung di kebon cau.
“Saméméh nyawa kaula paragat, kaula hayang nyarita heula kabalaréa,” resi ngasongkeun panuhun, samémé logojo nalikeun tambang.
“Cik pok omongkeun naon paménta anjeun téh!” raja ngidinan.
Bari ngarawu keusik, terus diawurkeun ka lebah dapuran cau, resisasauran, “Ti mimiti poé ieu, cau manggala lain ngan wungkuldahareun raja, tapi kum kadaharan balaréa! Malah raja mah jadi moalbeukieun, kajaba lamun salin jinis jadi cocodot!”
Tamat kasauran resi, sakedét nétra, raja sakulawarga salin jinisjadi cocodot. Hiber tingkeleper bari ricit disarada. Ari Sang Resiteukanyahoan ngiles, duka ka mana.
Ti harita, cau manggala jadi loba sikian. Tapi tetep padamikaresep, kaasup ku cocodot téa. Atuh hasiatna, angger, bisadipaké ngubaran panyakit murus
Gunung PabeasanGunung Pabeasan teh hartosna mah pabeasan urang Clburuy sareng
Padalarang. Dugi ka ayeuna yen eta gunung Pabeasan dibuka teh jadi warisan urang desa Ciburuy sareng Padalarang. Anu menghasilkeun jadigedong, jadi sedan, jadi sagala rupi teh ku ayana Gunung Pabeasan.
Katelah ayouna oge Gunung Pabeasan. Jadi sanes beas anu aya didinya namung ayeuna dibuka ku sadayana, malah Pa Haji oge jadi kauntungan teh ti Gunung Pabeasan. Upami teu aya kapur sareng batu di ditu Pa Haji oge moal janten ... Malih dugi ka ayeuna tiasa ngamulyakeun di Bandung, di Cimahi.
Gunung Pabeasan anu rawuh (?) Gunung Aseupan. Aseupanana kumplit, dulangna kumplit, panggangan hawuna kumplit aya. Sumuhun ieu mah ngawangun dulang, dulang, aseupan sapertos aseupan nangkub, jalan kareta, kareta api, kapungkur mah sapertos kareta.
Cariosna Gunung Pabeasan teh ayeuna parantos kabuka. Nya janten masarakat desa ciburuy sareng masarakat desa padalarang jadi kararaya teh ku ayana kabukana Pabeasan. Dugi ka sanggem Bapa oge Bandung sareng cimahi ku dugi ka ayeuna jadi kota teh ku ayana kabukana pabeasan. Sanes Bandung sareng cimahi bae pembangunan anu dikapuran ti pabeasan teh, malah Jakarta oge, sapertosna traso mah Jakarta.
Salajengna Pabeasan ieu teh dibukana kirang langkung ramena mah taun lima puluh, ramena pisan taun genep puluh, dugi ka ayeuna. Eta batu di Pabeasan teh sajabina dibeuleum, digling, ditumbuk, diragaji. Moal uninga panginten Aden mah aya batu diragaji. Eternit ti pabeasan, togel oge ayeuna mah anu digiling ti pabeasan, laieng popok ieu tulang anu potong, gips, ti Pabeasan, nyaeta batuna tina batu uyah tea. Jadi hartosna di dieu teh ageung mangpaatna.
Tah sajabina ti Pabeasan teh di dieu tempat-tempatna parabot dapur we kitu hartosna, aya. Sapertos Gunung Hawuna aya, dulangna aya, aseupanana aya, pawonna oge aya, dugi ka masigitna aya, karangna karang Panganten aya. Ari Karang panganten mah tempat pangkuleman.
Sapotong mah bapa terang dina waktos Dayang Sumbi, wartosna kapungkur anu hoyong gaduh istri tea, nanging ku margi ibuna anu dipikahoyong tea nya aya tanjakan sanes, mangga ditikah nanging kududisayagikeun parahu jeung parabot dapur sagala itu ieu. Ti dinya kawitna mah. Anu bade dibendungna teh sanghiang Tikoro, pacaket ka
ditu. Di mana bade lalayaran teh ayeuna parantos ditutup gunung teh ayeuna batu parantos kantun gejlig sanes, kumargi kabujeng kasiangannya henteu janten, kabujeng ngabaracak boeh rarang senggemna kitu. Hiyong paparahuan parahuna parantos aya, parabot dapuma di dieu, karetna oge didieu kareta api, disebatkeun batu kareta, malih dugi ka upami percanten mah batu kareta ongkoh batu nya nanging dikitu teh harus,iatu ageung namung upami dikitu teh beng, beng, beng, ayeuna parantos didamek kapur, mungjalanna mah aya keneh erelna mah batu, batu bodas, teras we marapat ka ditu aya. Sumuhun sapertos erel we namung batu bodas. Maksadna mah sanes kareta api, kareta bendi panginten. Ieu sajarahna mah rupina tilastina Sangkuriang Kabeurangan tea. Sakitu we heula ieu mah.
Terjemahan
Gunung PabeasanGunung Pabeasan (beas = beras) maksudnya adalah sebagai
perberasan orang Ciburiy dan Padalarang. Sekarang Gunung
Pabeasan itu dibuka menjadi warisan- orang Ciburuy dan
Padalarang, yang dapat menghasilkan gedung, mobil sedan, dan
lain-lain, itu sernua karena ada Gunung Pabeasan itu.
Sampai sekarang pun disebut Gunung Pabeasan, bukan karena
di sana ada beras, tapi karena seperti sekarang setelah dibuka
temyata Gunung Pabeasan itu mendatangkan keuntungan. Jika
tidak ada kapur dan batu di sana, Pak Haji pun barangkali
tidak akan jadi ...Malah sampai sekarang dapat mendatangkan
kemulyaan di Bandung, di Cimahi.
Selain Gunung pabeasan terdapat Gunung Aseupan (kukusan).
Kukusannya lengkap, dulangnya lengkap, panggangan, tungku,
semuanya lengkap. Demikianlah ada yang berbentuk dulang,
kukusan tertelungkup, jalan kereta, dan dahulu batu yang
seperti kereta pun ada.
Sekarang Gunung Pabeasan itu sudah dibuka Masyarakat desa
Ciburuy dan pa dalarang menjadi makmur setelah Gunung Pabeasan
dibuka. Boleh dikata Bandung dan cimahi jadi tota karena
terbukanya Gunung Pabeasan. Malah bukan hanya Bandung dan
Cimahi saja yang pembangunannya menggunakan kapur dari
pabeasan, tetapi juga Jakarta, sebab traso dari sini diangkut
ke Jakarta.
Pabeasan itu dibuka pada tahun lima puluh, ramainya tahun
enam puluh, dan sampai sekarang ini. Batu dari Pabeasan itu
selain dibakar, ada juga yang digiling, ditumbuk, dan
digergaji. Eternit un berasal dari Pabeasan, demikian pula
tegel yang digiling berasal dari Pabeasan, lalu gips untuk
menembok tulang yang patah juga dari pabeasan, bahannya
berasal dari batu uyah (=garam). Jadi jelaslah banyak sekali
kemanfaatan dari sini.
Selain perberasan (pabeasan) terdapat pula perabot dapur,
seperti ada Gunung Hawu (=tungku), dulang, kukusan, dapur,
malah masigit (mesjid) pun ada, juga ada karang Panganten,
yaitu tempat tidur.
Sebagian saya tahu ceriteranya yaitu berkenaan dengan
Dayang Sumbi. Katanya jaman dahulu ada yang ingin beristri,
tetapi karena yang dicintainya itu sebenarnya ibunya sendiri,
lalu wanita itu mengajukan permintaan, mau dinikahi asal
disediakan perahu dan perabot dapur selengkapnya. Itulah asal
mulanya. Yang akan dibendung itu sanghiang Tikoro. Jika akan
berlayar naik perahu, tinggal menutup saja saluran air itu
dengan batu, sekarang batunya itu tinggal menjatuhkan saja,
tetapi karena kesiangan tidak jadi, sebab di timur segera
tampak fajar. Ingin berperahu-perahu, perahu sudah tersedia,
demikian pula-perabot dapur, dan kereta sudah tersedia, disana
ada batu kereta, malah jika kita pukul batu itu berbunyi
nyaring, sekarang batu itu sudah dibuat kapur, tapi jalan
kereta itu masih ada, batu putih, terus lurus. Bukan kereta
api, barangkali kereta bendi. Rupanya semua itu berasal dari
sejarah sangkuriang kesiangan. sekian dulu saja tentang hal
itu.
Keterangan
Bapak M. Endang menerima ceritera "Gunung pabeasan" dari
Aki Sukanta seorang "paraji sunat" (tukang menghitan), di
ciburuy pada tahun 1927 , waktu ia akan dihitan. ceritera
tersebut sampai sekarang masih biasa diceriterakan orang.
Maksud penceriteraan ialah agar orang tau keadaan sekitar
kampung halamannya.
Bapak M. Endang menerangkan bahwa ceritera itu dipercaya
kebenarannya oleh masyarakat.
Yus
Deskripsi Cerita Mbah Jambrong
Cerita Mbah Jambrong adalah cerita rakyat Ciburuy
Padalarang-Sunda. Cerita yang tidak asing lagi bagi masyarakat
sunda ini berbahasa sunda. Masyarakat sunda terletak di daerah
Jawa Barat. Mbah Jambong merupakan tokoh yang digambarkan
sebagai mahluk raksasa yang menunggu sebuah telaga. Ukuran
tubuh Mbah Jambrong digambarkan sangat besar, betis nya saja
ukurannya seperti pohon kelapa bahkan melebihi pohon beringin.
Cerita ini diceritakan turun menurun dan menjadi kepercayaan,
seperti jika terjadi kecelakaan di telaga, biasanya
dihubungkan gangguan dari Mbah Jambrong.
Lampiran Cerita Mbah Jambrong
Ceritera
dedemit-
E. Karna, Padalarang, 1924
Ciburuy Padalarang-
Sunda
Laki-laki
Pedagang
Sunda, Indonesia
Ciburuy, 29 Oktober 1975
Embah Jambrong
(Dedemit Situ Ciburuy)
Aya budak di dieu teh jenenganana Kandi putrana Omo. Tah
kitu barudak teh bararaong nguseup ti peuting di Ciburuy.
Lajeng barudak teh ngarala lauk kieu we dinya sisi eta ieh
diia sisi situ teh di ditu. Keur kitu ujug-ujug seok teh
hujan, hujan gede. Kumaha ieu cenah hujan. Na ari pek teh
manehna ngareret ngalieuk bitis, tangkal kalapa rain. Bitis
buluna jambrong. Eu eta Embah Jambrong. Dugi ka katengger eta
budak teh, si Kandina kalengger, tuh anak tukang itu tukang
tunggu bangkuang.
Malihanana Endans ayeuna anu rada sepuhan kungsi
ngajerit. Endang teh kantos mondok di dinya teh aya eta aya
bagbagan, nungguan lauk. Ari cengkat ti dinya, jeung-tangkal
caringin ieu mah masih keneh jangkung eta cenah eta
jangkungna teh, ngan jambrong, bitisna wungkul, jadi meureun
sagede kumaha mastakana. Jadi ngalengkahna oge ti dieu teh
ngan salengkah tuh dugi ka bumi itu teh, les bae teu aya,
budakna kaburu teu eling. Kapan walahwah-waleuhweuh maling
laukna oge teu tulus. Jadi ayeuna teh budakna ge teu daekeun
ka ditu deui budakna teh.
Upami ayeuna aya kacilakaan sanes, di situ, kapercantenan
ieuh, aya anu titeuleum tabuh dua, tentara kirang kumaha
alatna, alat sagala rupi dicandak, kanggo penyelam kanggo
sagala rupi bade milari letnan titeuleum. Tapi teras aya salah
sahiji nyaeta Ibu Karni nu sok kitu teh kana Embah-Embah teh,
Bapa nyuhunkeun tulung ka dinya, kumaha ieu teh Bu? Entong
diteangan ayeuna engke jam salapan wengi, ayeuna mah aruih we
entong moal kenging, mangga we ieu candak tektek wungkul,
dipasihan we tektek sareng endog. Sumuhun tentara mah hartosna
mah teu percanten, dugi ka dijaring sagala rupi, naha ari
parantos dugi ka tabuh salapan ih geuning di handap we.
Terjemahan
Embah Jambrong
Ada seorang anak bernama Kandi, anak Omo. Pada suatu
malam anak-anak itu memancing di Ciburuy. Anak-anak itu
menangkap ikan di pinggir telaga itu. Tiba-tiba turunlah hujan
lebat. Wah bagaimana kita kehujanan, kata mereka. Pada waktu
mereka menoleh nampaklah sebuah betis yang besar, ya bukan
pohon kelapa, melainkan betis yang berbulu lebat. O, itulah
Embah Jambrong. Anak itu, si Kandi, jatuh pingsan, Kandi itu
anak tukang bangkuang (nama sejenis ubi).
Endang yang lebih tua dari padanya pernah berteriak-
teriak. Pada suatu malam Endang bermalam di tepian telaga itu
menjaga ikan. Waktu bangun ia melihat seseorang, betisnya saja
lebih tinggi dari pohon beringin itu, dan berbulu-bulu.
Betisnya saja setinggi itu, apalagi kepalanya. Langkahnya itu
dari sini sampai ke rumah itu, lebih lanjut ia tak dapat
menyaksikannya sebab jatuh pingsan. Setelah siuman ia bicara
tidak tentu ujung pangkalnya, mau curi ikan pun tidak jadi.
Setelah itu ia jera tidak mau pergi lagi ke telaga.
Jika terjadi kecelakaan di telaga, biasanya dihubungkan
dengan kepercayaan. Ada seorang tentara yang tenggelam pada
jam dua. Segala alat dikerahkan, alat penyelam, dan alat
lainnya dibawa untuk mencari letnan yang tenggelam itu. Saya
sendiri pergi kepada ibu Karni, yaitu orang yang tahu akan
Embah-Embah, minta tolong kepadanya. Jangan dicari sekarang,
nanti saja jam sembilan malam, sekarang lebih baik pulang saja
dulu, bawalah ini sirih sekapur dan telur, katanya. Tentu saja
tentara itu tidak mempercayainya, dan pencarian diteruskan,
jaring pun dipergunakan. Ternyata setelah jam sembilan mayat
itu diketemukan di dasar.
Keterangan
Menurut Bapak E. Karna ceritera "Embah Jambrong" itu
didengarnya dari sdr. Kandi umur 17 tahun di ciburuy pada
tahun 1975, jadi belum lama berselang. Menurut pengakuan sdr.
Kandi ia mengalami peristiwa itu. Tentang peristiwa yang sama
dialami pula oleh sdr. Endang ceritera tersebut sekarang sudah
beredar di masyarakat desa ciburuy. Kepercayaan akan Embah
Jambrong itu sendiri mungkin telah ada sebelumnya, sebab di
daerah lain pun nama Embah Jambrong itu ada dikenal. Bapak E.
Karna beranggapan bahwa ceritera itu ada kebenarannya sebab
ada orang yang mengalaminya yaitu sdr. Kandi, dan juga banyak
orang lain yang menyaksikan.
Yus Rusyana
Sumber: Rusyana, Yus dan Ami Raksanagara. 1978. Sastra Lisan
Sunda. Jakarta: Pusat Pembinaan
dan Pengembangan Bahasa.
Analisis Cerita Rakyat ‘Mbah Jambrong’ dengan tujuhlangkah Strategi Respons Pembaca
1. Menyertakan (engaging)
Jika saya menjadi Masyarakat Ciburuy saya akan
menghindari datang ke telaga dimana dipercaya ada Mbah
Jambrong, dan jika saya menjadi orang tua di kampung itu saya
akan melarang anak-anak untuk memancing atau bermain di telaga
tersebut. Dan jika ada kecelakaan di sekitaran telaga saya
tidak langsung mengatakan bahwa penyebab kecelakaan tersebut
ada hubungannnya dengan Mbah Jambrong.
2. Merinci (describing)
a. Tokoh Cerita dan Penokohan
1. Mbah Jambrong: mahluk Raksasa yang senang mengganggu
“Na ari pek teh manehna ngareret ngalieuk bitis, tangkal kalapa rain. Bitis
buluna jambrong. Eu eta Embah Jambrong.”
“Pada waktu mereka menoleh nampaklah sebuah betis yang besar, ya bukan pohon
kelapa, melainkan betis yang berbulu lebat. O, itulah Embah Jambrong.”
2. Kandi: seorang anak yang hobi memancing di telaga
“Aya budak di dieu teh jenenganana Kandi putrana Omo. Tah kitu barudak teh
bararaong nguseup ti peuting di Ciburuy. Lajeng barudak teh ngarala lauk kieu
we dinya sisi eta ieh diia sisi situ teh di ditu.”
“Ada seorang anak bernama Kandi, anak Omo. Pada suatu malam anak-anak itu
memancing di Ciburuy. Anak-anak itu menangkap ikan di pinggir telaga itu.”
3. Endang: seorang remaja yang mencuri ikan
“Kapan walahwah-waleuhweuh maling laukna oge teu tulus. Jadi ayeuna teh
budakna ge teu daekeun ka ditu deui budakna teh.”
“Setelah siuman ia bicara tidak tentu ujung pangkalnya, mau curi ikan pun tidak
jadi. Setelah itu ia jera tidak mau pergi lagi ke telaga.”
4. Ibu Karni: orang yang tahu akan Embah-Embah
“...Ibu Karni nu sok kitu teh kana Embah-Embah teh,...”
“...ibu Karni, yaitu orang yang tahu akan Embah-Embah,...”
5. Tentara: tidak percaya hal-hal aneh dan tidak mempercayai
ibu Karni
“Sumuhun tentara mah hartosna mah teu percanten,...”
“Tentu saja tentara itu tidak mempercayainya,...”
6. Masyarakat: percaya keberadaan Mbah Jambrong serta selalu
mengaitkan kecelakaan yang terjadi di telaga dengan Mbah
Jambrong
“Upami ayeuna aya kacilakaan sanes, di situ, kapercantenan ieuh”
“Jika terjadi kecelakaan di telaga, biasanya dihubungkan dengan kepercayaan.”
b. Latar
Latar tempat di Telaga Ciburuy, Jawa Barat.
Terlihat dalam cuplikan cerita berikut:
“Aya budak di dieu teh jenenganana Kandi putrana Omo. Tah kitu barudak teh
bararaong nguseup ti peuting di Ciburuy. Lajeng barudak teh ngarala lauk kieu
we dinya sisi eta ieh diia sisi situ teh di ditu...”
“Ada seorang anak bernama Kandi, anak Omo. Pada suatu malam anak-anak itu
memancing di Ciburuy. Anak-anak itu menangkap ikan di pinggir telaga itu.”
c. Alur
Alur maju terlihat dari konflik yang disajikan, klimaknya
terdapat di akhir cerita.
d. Sudut pandang
Sudut pandang dalam cerita ini jika dilihat di awal cerita
sudut pandang nya orang ketiga yaitu sebagai pencerita namun,
pada akhir cerita ditemukan ungkapan “saya” yang mengarah pada
sudut pandang orang pertama, seperti dalam cuplika cerita
berikut:
“...Tapi teras aya salah sahiji nyaeta Ibu Karni nu sok kitu teh kana
Embah-Embah teh,...“
“...Saya sendiri pergi kepada ibu Karni, yaitu orang yang tahu akan Embah-
Embah,...”
3. Memahami (conceiving)
“...Ari cengkat ti dinya, jeung-tangkal caringin ieu mah masih keneh
jangkung eta cenah eta jangkungna teh, ngan jambrong, bitisna wungkul, jadi
meureun sagede kumaha mastakana. Jadi ngalengkahna oge ti dieu teh ngan
salengkah tuh dugi ka bumi itu teh, les bae teu aya, budakna kaburu teu
eling...”
“...Waktu bangun ia melihat seseorang, betisnya saja lebih tinggi dari pohon
beringin itu, dan berbulu-bulu. Betisnya saja setinggi itu, apalagi kepalanya.
Langkahnya itu dari sini sampai ke rumah itu, lebih lanjut ia tak dapat
menyaksikannya sebab jatuh pingsan...”
Kita dapat melihat penggambaran bentuk tubuh Mbah Jambrong
yang bertubuh besar, ukuran betisnya saja digambarkan melebihi
tinggi pohon beringin, itu hanya betis nya saja apalagi bagian
tubuh yang lain.
“Upami ayeuna aya kacilakaan sanes, di situ, kapercantenan ieuh...”
“Jika terjadi kecelakaan di telaga, biasanya dihubungkan dengan
kepercayaan...”
Selanjutnya jika kita melihat cuplikan cerita diatas
terlihat bahwa masyarakat setempat sering menghubungkan
kejadian dengan Mbah Jambrong.
“Upami ayeuna aya kacilakaan sanes, di situ, kapercantenan ieuh, aya anu
titeuleum tabuh dua, tentara kirang kumaha alatna, alat sagala rupi dicandak,
kanggo penyelam kanggo sagala rupi bade milari letnan titeuleum. Tapi teras
aya salah sahiji nyaeta Ibu Karni nu sok kitu teh kana Embah-Embah teh, Bapa
nyuhunkeun tulung ka dinya, kumaha ieu teh Bu? Entong diteangan ayeuna
engke jam salapan wengi, ayeuna mah aruih we entong moal kenging, mangga
we ieu candak tektek wungkul, dipasihan we tektek sareng endog. Sumuhun
tentara mah hartosna mah teu percanten, dugi ka dijaring sagala rupi, naha
ari parantos dugi ka tabuh salapan ih geuning di handap we.”
“Jika terjadi kecelakaan di telaga, biasanya dihubungkan dengan kepercayaan.
Ada seorang tentara yang tenggelam pada jam dua. Segala alat dikerahkan, alat
penyelam, dan alat lainnya dibawa untuk mencari letnan yang tenggelam itu. Saya
sendiri pergi kepada ibu Karni, yaitu orang yang tahu akan Embah-Embah, minta
tolong kepadanya. Jangan dicari sekarang, nanti saja jam sembilan malam,
sekarang lebih baik pulang saja dulu, bawalah ini sirih sekapur dan telur, katanya.
Tentu saja tentara itu tidak mempercayainya, dan pencarian diteruskan, jaring pun
dipergunakan. Ternyata setelah jam sembilan mayat itu diketemukan di dasar.”
Melihat cuplikan cerita tersebut juga kita dapat memahami
terkadang perkataan seorang yang dianggap sakti memang
terkadang benar adannya. Namun, untuk masyarakat yang sudah
mengenal pendidikan memang terkadang tidak mempercayai hal-hal
tersebut.
4. Menerangkan (explaining)
Mengapa tentara tidak mempercayai omongan ibu Karni?
Karena Tentara sudah mengenal pendidikan. Jadi, mereka tidak
mempercayai hal-hal yang sifatnya diluar batas nalar.
5. Menghubungkan (connecting)
Cerita Mbah Jambrong mahluk yang menunggu telaga dan
menggangu masyarakat yang mengunjungi telaga ini banyak juga
kita temui di cerita-cerita daerah lain, namun dengan versi
yang agak berbeda. Serta cerita ini juga sering di angkat ke
layar kaca.
6. Menafsirkan (interpreting)
Dalam cerita ini dapat kita tafsirkan bahwa masyarakat di
desa masih sering mempercayai hal-hal yang sifatnya diluar
nalar.
7. Menilai (judging)
Cerita Mbah Jambrong ini sangat mudah dipahami pembaca
karena ceritanya sangat sederhana. Alurnya pun tidak
menyulitkan pembaca untuk mengerti maksud dari apa yang ingin
diceritakan
Ceritera
dedemit-
M. Endang, Padalarang, l920
Ciburuy Padalarang-
Sunda Laki-laki
Lurah Desa Ciburuy (l944-1975)
Sunda, Indonesia
Ciburuy, 29 Oktober
Dedemi-dedemit Situ Ciburuy
Dina kaayaan tahayulan Situ ciburuy ieu teh sok seueur tahayul-tahayul anu kaayaan-kaayaan kitu, sapertos di Siiu anu sok disebatkeun Si Dongkol, tah Si Dongkol. Si Dongkol teh sapertos munding, mangrupi na mah munding. Malih upami cai ageung sok muncul,amper sami munding sareng nyuruwukna antawis ti Sadang ka dieu dugi ka meulah cai teh.
Malih hiji waktos aya mahasiswa duka ti mana bade karulem di dieu lajeng didongkapan ku eta dugi ka bubar. Eta parantos aya nu terang ti mahasiswa oge. tajeng tentara bade latihan salajengna mendak anu ngajugrug di cai dugi ka teu cios latihanana, bauna luar biasa saurna teh.
Jadi kaayaan di Situ Ciburuy teh tahayul-tahayulna masih aya. Sok sering kajantenan muncul. Atuh laukna aya oge deleg tea anu disebat si Kohkol, eta deleg, deleg ageung. Namung upami muncul dinasawaktos aya anu sombong. Upami ayeuna bari mancing bari sombong, kumaha we sombong, dugi ka dironom ku lauk teh. Malih aya hiji kajantenan, Pa Suwita, anjeunna nuju nguseup dina bobojong, dugi ka di dieu ku deleg disanggut nu pangageungna nyaeta nu disebdt si Kohkol tea. Nyaeta anjeunna teh sombong. Nguseup teu beubeunangan wae mah cenah, datang-datang jurig ka dieu. Ku lauk dironom, dikantunkeun ku anjeunna, da teras maot anjeunna ge bakat ku soak.
Lajeng pulisi lalu lintas nya kitu sombong. Nguseup ti enjing-enjing dugi ka tabuh satu wengi teu kenging. Nya sombong, sok we disanggut jurig oge ka dieu lah. Henteu lami dongkap nyaeta anu disebat si layung tea. Dikantunkeun sagala rupina. Lauk emas si Iayung mah.
Ari si Kohkol mah nyaeta deleg bakat ku ageung. Disebat si Kohkol teh ku nu nguseup pedah siga lisung kitu. Ari si Rawing'mah sareng si Layung aya di dieu. Si Rawing mah hejo laukna teh, ari nu rawing teh jejebema bakat ku parantos lami teuing.
Eta kaanehanana dina perkawis tahayulna lauk.Ayeuna hubunganana, hubungan tahayul teh antawis Ciburuy teh
hubunganana sok sareng Balong Randu, Karawang, Cikampek. Hubungananateh sok dongkap ka kuncenna upami bade namu di dieu teh. Kade Pa Kuncen barudak ulah gararuyang bae lantaran ieu aya tamu ti Balong Randu. Katawisna upami aya tamu, lauk mijah sareng bijil hurang,'dugi ka tiasa disiukan di sisi teh hurang, eta aya tamu. Mung upami parantos kitu teh kedah iatna we ka tatamu anu biasa. Wayahna upami aya tamu mah ulah ngojay ulah naon margi . . . . . Osok aya kajantenanana anu titeuleum, sok teu pupuguh we, sok barudak sakola, atanapi tentara. Jepang, Jepang ge kumaha kirang tiasa ngojayna. Jadi teu kaharti eta Jepang anu tiasa ngojay kitu dugi ka tikerelep di model kieu.
Kaanehanana dina tahayulna kapungkur dina waktos jaman Jepang teh aya Jepang leungit senjata, bedil sareng bayonet, leungit di Ciburuy, murag. Dugi ka saembara sing saha anu kenging eta bedil
bade dipasihan peresen ku Jepang. Namung parantos opat dinten teu aya bae. Salajengna bapa AURI ti Bandung kana mobil teras ancrub kana rakit, na da eta mah duanana ngojay-ngojay ngawitan saurang rep teuleum, ditulungan ku saurang lep deui dugi ka duanana-maot. Tapi saparantosna maot eta, naon margina si bedil sareng bayonet kapendak muncul. Tah ieu keajaibanana.
Malih eta mah sanes dongeng, dilalajoanan ku sadayana waktos harita, jaman beh dieu, eta mah masih keneh aya ti kapungkur dugi kaayeuna RPKAD waktos latihan di dieu, nyaeta pedah kirang tata tertib, bedelatihan henteu sumping heula ka pakuncen Bapa Haji Lomri.
Jadi upami sagala rupi hal teh, malih upami Aden gaduh murangkalih sakola bade piknik-piknik teh wayahna we ka dieu heula we margi parantos sering kajantenan, ajaibna atanapi tahayul ciburuymah sok aya kajantenan kitu. Alhamdulilrah ayeunu mah sok aya bubuhan barudakna parantos sering diwartosan.
Terjemahan
Siluman Telaga CiburuyTentang Telaga ciburuy itu terdapat banyak tahayul-
tahayul, misalnya tentang adanya si Dongkol, yaitu siluman
yang berupa kerbau. Jika air telaga besar ia biasa muncul,
tampaknya hampir sama dengan kerbau, dan apabila ia maju, air
pun dari Sadang sampai ke sini menjadi terbelah.
Pada suatu waktu ada rombongan mahasiswa entah berasal
dari mana, mau bermalam di sini, didatangi oieh si Dongkol
itu, maka mereka pun bubar. Demikian pula.ada tentara yang
akan berlatih menemukan ada sesuatu dalam air, mereka tidak
jadi berlatih, sebab tercium bau luar biasa.
Jadi di Telaga Ciburuy itu masih ada tahayul-tahayul, dan
masih sering terjadi mereka muncul. Demikian pula siluman yang
bernama si kohkol yang berupa ikan deleg(gabus) yang besar,
yang biasa muncul apabila ada orang yang berlaku sombong, ia
dikelilingi ikan gabus. Malah ada suatu peristiwa waktu pak
Suwita sedang memancing di tanjung, pancingnya disambar si
Kohkol. Karena ia memancing tidak juga mendapat ikan, ia
berkata kalau pancingnya tidak dimakan ikan dimakan siluman un
jadilah. Lalu, Ikan berdatangan dan mengelilinginya, ia pun
pergi meninggalkan tempat itu, dan kemudian meninggal Dunia
karena ketakutan.
Demikian pula ada seorang polisi lalu lintas yang berlaku
sombong. Ia memancing dari pagi hari sampai jam satu malam tak
seekor ikan pun yang dapat ditangkapnya. lalu ia berkata,
wahai siluman makanlah pancingku. Tidak lama datanglah siluman
yang biasa disebut si layung yang berupa ikan mas. Ia pun
pergi dan segalanya ditinggalkan.
Si Kohkol adalah ikan deleg (gabus) besar. Disebut
demikian oleh para pemancing sebab tubuhnya seperti lesung.
Siluman lain bernama si Rawing, ikan yang hijau rupanya, sirip
punggungnya sudah sobek-sobek karena ketuaan.
Demikianlah keajaiban yang berkenaan dengal tahayul ikan.
Ada hubungan ketahayulan antara Ciburuy dengan
Balongrandu, Karawang, Cikampek. Apabiba siluman dari sana mau
bertamu ke sini biasanya ia datang kepada juru kunci. Hati-
hati Pak Kuncen, anak-anak jangan berkubang sebab ada tamu
dari Balongrandu. Gejala yang tampak apabila sedang ada tamu
ialah ikan-ikan banyak bermunculan, demikian pula udang sampai
dapat kita sauk dari pinggir, itu adalah tanda ada tamu. Dalam
waktu seperti itu para pengunjung hendaknya hati-hati, harus
menahan diri jangan berenang di sana, sebab biasa terjadi
peristiwa ada yang tenggelam tanpa suatu sebab. Hal itu pernah
menimpa anak-anak sekolah, dan tentara Jepang, padahal tentara
Jepang itu tidak kurang kepandaiannya berenang. Jadi kurang
dapat dimengerti tentara Jepang yang pandai berenang itu
sampai tenggelam di sana.
Keajaiban tahayul dahulu terjadi waktu ada seorang
tentara Jepang yang kehilangan senjata, senapan dan bayonet,
terjatuh di Ciburuy. Diadakan sayembara, barang siapa yang
dapat menemukan senjata itu akan diberi persen. Tapi sampai
empat hari lamanya ditunggu tak juga muncul. Selanjutnya ada
dua orang anggota AURI dari Bandung yang datang ke sini pakai
mobil lalu naik rakit di Ciburuy, dan berenang-renang, mula-
mula yang seorang tenggelam, ditolong oleh kawannya, tapi
akhirnya keduanya tenggelam sampai meninggal.
Ada juga peristiwa yang bukan sekadar dongeng sebab
disaksikan oleh semua orang, terjadinya pun jaman sekarang.
Kejadian itu menimpa anggota RPKAD yang sedang mengadakan
latihan di sini, karena kurang mentaati tata tertib, yaitu
waktu hendak mengadakan latihan tidak terlebih dahulu datang
kepada juru kunci, yaitu Bapak Haji tomri.
Jadi sebaiknya apabila akan melakukan suatu hal di sini,
misalnya kita akan membawa anak-anak sekolah berpiknik,
datanglah terlebih dahulu kepada juru kunci itu, sebab sering
terjadi peristiwa yang disebabkan oleh keajaiban tahayul
Ciburuy. Alhamdulillah sekarang sudah lama tidak terjadi apa-
apa sebab anak-anak sudah sering diberi tahu.
Keterangan
Bapak M. Endang menerima ceritera “Dedemit Situ Ciburuy”
itu dari dari orang-orang di desa Ciburuy, padalarang,
Bandung, pada tahun 1933. la mendengarnya dalam percakapan
orang-orang tua, atau pada saat berkumpul dalam rapat-rapat di
desa. Ceritera itu menurut keterangannya masih biasa
diceriterakan sampai sekarang. Ceritera itu disampaikan dengan
maksud agar pendengar mengetahui hal ihwal disekitar Ciburuy
dan bertindak menurut adat-istiadat di sana. Yang terutama
menceriterakan ceritera ialah orang-orang tua, akan tetapi
anak-anak pun suka pula menceriterakannya. Menurut M. Endang
pada waktu mendengarkan ceritera itu timbul rasa takut.
Bapak M. Endang mengatakan bahwa ceritera itu walaupun
bisa dianggap tahayul, tetapi banyak kejadian yang membuktikan
kebenaran isinya.
Yus Rusyana
ASAL-USUL PRABU SILIWANGI
Sri Baduga Maharaja (Ratu Jayadewata) ngawitan pamaréntahan jaman Pajajaran, anu maréntah salila 39 warsih (1482-1521). Dina mangsa ieu pisan Pakuan ngahontal penclut perkembanganana.Dina prasasti Batutulis diwartakeun yén Sri Baduga dinobatkan dua kali, nyaéta anu kahiji sabot Jayadewata narima tahta Karajaan Galuh ti bapana (Prabu Déwa Niskala) anu saterusna boga gelar Prabu Guru Dewapranata. Anu kadua sabot manéhna narima tahta Karajaan Sunda ti mitohana, Susuktunggal. Jeung kajadian ieu, manéhna jadi pangawasa Sunda-galuh sarta dinobatkan déngé gelar Sri Baduga Maharaja Ratu Haji di karajaan Pakuan Pajajaran Sri Sang Ratu Dewata.
Jadi, sakali deui sarta pikeun pamungkas kalina, sanggeus "sepi" salila 149 warsih, Jawa Kulon nyaksian deui iring-iringan rombongan raja anu pindah tempat ti wétan ka kulon. Pikeun nuliskeun kaayaan kepindahan kulawarga karajaan bisa ditempo dina Pindahna Ratu Pajajaran.
Prabu SiliwangiDi Jawa Kulon, Sri Baduga ieu leuwih dipikawanoh kalayan ngaran Prabu Siliwangi. Ngaran Siliwangi geus kacatet dina Kropak 630 minangka lakon pantun. Naskah éta ditulis warsih 1518 sabot Sri Baduga masih hirup. Lakon Prabu Siliwangi dina sagala rupa vérsina berintikan carita inohong ieu jadi raja diPakuan. Kajadian éta ti sagi sajarah hartosna waktu Sri Badugamiboga kakawasaan anu sarua badagna jeung Wastu Kancana (akina) landian Prabu Seungit (nurutkeun tetempoan para pujangga Sunda).
Nurutkeun talari lila, jelema ajrih atawa henteu kaci nyebutkeun gelar raja anu saéstuna, mangka juru pantun memopulerkan sebutan Siliwangi. Kalayan ngaran éta pisan manéhna dipikawanoh dina pustaka Sunda. Wangsakerta ogé ngungkabkeun yén Siliwangi lain ngaran pribadi, manéhna nulis:
"Kawalya ta wwang Sunda lawan ika wwang Carbon mwang sakweh ira wwang Jawa Kulwan anyebuta Prabhu Siliwangi raja Pajajaran. Dadyeka dudu ngaran swaraga nira".Indonésia: Ngan urang Sunda sarta urang Cirebon sarta kabéh urang Jawa Kulon anu nyebutkeun Prabu Siliwangi raja Pajajaran. Jadi ngaran éta lain ngaran pribadina.
Mangsa ngoraWayah ngorana Sri Baduga kaceluk minangka ksatria pemberani sarta tangkas, komo hiji-hijina anu kungsi ngéléhkeun Ratu Japura (Amuk Murugul) wayah bersaing memperbutkan Subanglarang(pamajikan kadua Prabu Siliwangi anu ngagem agama Islam).
Dina sagala rupa hal, jelema sezamannya kainget ka kebesaran mendiang buyutnya (Prabu Maharaja Lingga Buana) anu gugur di Bubat anu digelari Prabu Seungit. Ngeunaan hal éta, Pustaka Rajyarajya i Bhumi Nusantara II/2 ngungkabkeun yén urang Sunda nganggap Sri Baduga minangka gaganti Prabu Seungit, minangka silih anu geus leungit. Naskahnya ngeusi kieu (hartina waé):
"Di medan perang Bubat, manéhna loba membinasakan satruna alatan Prabu Maharaja pohara ngawasa élmu pakarang sarta mahérberperang, henteu daék nagarana diparéntah sarta dijajah batur.
Manéhna wani nyanghareupan pasukan badag Majapahit anu dipingpin ku sang Patih Gajah Mada anu jumlahna henteu terhitung. Ku alatan éta, manéhna babarengan kabéh pengiringnya gugur henteu cangkaruk.
Manéhna sok ngarep-ngarep kamakmuran sarta karaharjaan hirup rahayatna di sakumna bumi Jawa Kulon. Kemasyurannya nepi ka kasawatara nagara di pulo-pulo Dwipantara atawa Nusantara ngaranna anu séjén. Kemashuran Sang Prabu Maharaja
membangkitkan (rasa reueus ka) kulawarga, menteri-menteri karajaan, angkatan perang sarta rahayat Jawa Kulon. Ku alatan éta, ngaran Prabu Maharaja mewangi. Saterusna manéhna di sebutPrabu Seungit. Sarta turunanana tuluy disebut kalayan ngaran Prabu Siliwangi. Demikianlah nurutkeun penuturan urang Sunda".
Perang BubatKesenjangan antara pamadegan urang Sunda jeung kanyataan sajarah kawas anu diungkabkeun di luhur gampang dijajagi. Pangeran Wangsakerta, penanggung jawab penyusunan Sajarah Nusantara, nganggap yén inohong Prabu Seungit nyaéta Maharaja Linggabuana anu gugur di Bubat, sedengkeun gagantina ("silih"na) lain Sri Baduga melainkan Wastu Kancana (aki Sri Baduga, anu nurutkeun naskah Wastu Kancana disebut ogé Prabu Wangisutah). Tah, urang Sunda henteu nengetan béda ieu ku kituna nganggap Prabu Siliwangi minangka putera Wastu Kancana (Prabu Anggalarang). Tapi dina Carita Parahiyangan disebutkeun yén Niskala Wastu Kancana éta téh "seuweu" Prabu Seungit. Naha Déwa Niskala (ayah Sri Baduga) diliwat? Ieu disebabkan Déwa Niskala ngan jadi pangawasa Galuh. Dina hubungan ieu inohong Sri Baduga memang penerus "langsung" ti Wastu Kancana. Nurutkeun Pustaka Rajyarajya I Bhumi Nusantara II/4, ayah sarta mitoha Sri Baduga (Déwa Niskala sarta Susuktunggal) nganboga gelar Prabu, sedengkeun Jayadewata boga gelar Maharaja (sarua kawas akina Wastu Kancana minangka pangawasa Sunda-galuh). Ku kituna, kawas dikedalkeun Amir Sutaarga (1965), Sri Baduga éta dianggap minangka "silih" (gaganti) Prabu Seungit Wastu Kancana (ku Pangeran Wangsakerta disebut Prabu Wangisutah). "Silih" dina pengertian kakawasaan ieu ku para pujangga babad anu saterusna ditanggapi minangka pergantian generasi langsungti ayah ka anak ku kituna Prabu Siliwangi dianggap putera Wastu Kancana. Kawijakan dina kahirupan sosialTindakan kahiji anu dicokot ku Sri Baduga sanggeus resmi dinobatkan jadi raja nyaéta ngalakukeun amanat ti akina (WastuKancana) anu ditepikeun ngaliwatan bapana (Ningrat Kancana) sabot manéhna masih jadi mangkubumi di Kawali. Eusi talatah
ieu bisa kapanggih dina salah sahiji prasasti titilar Sri Baduga di Kebantenan. Eusina kieu (hartina waé):
Muga salamet. Ieu tanda peringatan pikeun Rahyang Niskala Wastu Kancana. Turun ka Rahyang Ningrat Kancana, mangka saterusna ka Susuhunan ayeuna di Pakuan Pajajaran. Kudu menitipkan ibukota di Jayagiri sarta ibukota di Sunda Sembawa.
Muga aya anu ngurusna. Ulah ngabeungbeuratanana kalayan "dasa", "calagra", "kapas timbang", sarta "pare dongdang".
Mangka diperintahkan ka para patugas muara ambéh ulah memungutbea. Alatan merekalah anu sok bakti sarta membaktikan diri ka ajaran-ajaran. Merekalah anu teges mengamalkan aturan déwa.Kalayan teges di dieu disebut "dayeuhan" (ibukota) di Jayagirisarta Sunda Sembawa. Nu nyicingan kadua dayeuh ieu dileupaskeun ti 4 macem pajeg, nyaéta "dasa" (pajeg tanaga perorangan), "calagra" (pajeg tanaga kolektif), "kapas timbang" (kapas 10 pikul) sarta "pare dondang" (paré 1 gotongan). Dina kropak 630, runtuyan pajeg kasebut nyaéta dasa, calagra, "upeti", "panggeureus reuma". Dina koropak 406 disebutkeun yén ti wewengkon Kandang Wesi (ayeuna Bungbulang, Garut) kudu mawa "kapas sapuluh carangka" (10 carangka = 10 pikul = 1 timbang atawa nurutkeun Coolsma, 1caeng timbang) minangka upeti ka Pakuan unggal warsih. Kapas kaasup upeti. Jadi henteu dikenakan ka rahayat sacara perorangan, melainkan ka pangawasa satempat.
"Pare dondang" disebut "panggeres reuma". Panggeres nyaéta hasil leuwih atawa hasil ngan-ngan tanpa usaha. Reuma nyaéta urut ladang. Jadi, paré anu tumuwuh telat (turiang) di urut ladang sanggeus dipanén sarta saterusna ditinggalkeun alatan patani muka ladang anyar, jadi hak raja atawa pangawasa satempat (tohaan). Dongdang nyaéta pakakas pikul kawas "tempatsaré" pasagi opat anu dibéré tali atawa tangkai berlubang pikeun memasukan pikulan. Dondang kudu sok digotong. Alatan bertali atawa bertangkai, wayah digotong sok gulawing ku kituna disebut "dondang" (gulawing). Dondang ogé husus dipaké pikeun mawa barang antaran dina selamatan atawa arak-arakan. Ku alatan éta, "pare dongdang" atawa "penggeres reuma" ieu leuwih boga sipat barang antaran.
Pajeg anu bener-bener saukur pajeg tanaga dina wangun "dasa" sarta "calagra" (Di Majapahit disebut "walaghara = pasukan gawé baktos). Pancén-pancén anu kudu dilaksanakeun pikeun kapentingan raja diantarana: néwak lauk, moro, miara saluran cai (ngikis), digawé di ladang atawa di "serang ageung" (ladang karajaan anu hasil paréna di peruntukkan pikeun upacara resmi). Dina kropak 630 disebutkeun "wwang tani baktos di wado" (patani tunduk ka wado). Wado atawa wadwa ialah soldadu karajaan anu mingpin calagara. Sistem dasa sarta calagara ieu terus nerus sanggeus jaman karajaan. Walanda anu di nagarana henteu mikawanoh sistem sarupaning ieu memanfaatkanna pikeun "rodi". Wangun dasa dirobah jadi "Heerendiensten" (digawé di taneuh milik pangawasa atawa pembesar). Calagara dirobah jadi "Algemeenediensten" (dines umum) atawa "Campongdiesnten" (dines Kampung) anu ngait kapentingan umum, kawas pemeliharaansaluran cai, jalan, imah jada sarta kaamanan. Jenis kahiji dipigawé tanpa imbalan nanaon, sedengkeun jenis kadua dilakuankalayan imbalan sarta dahar. "Preangerstelsel" sarta "Cultuurstelsel" anu duanana mangrupa sistem pelak paksa ngamangpaatkeun talari pajeg tanaga ieu. Dina ahir abad ke-19 bentukna robah jadi "lakon gawe" sarta lumaku pikeun tingkat désa. Alatan boga sipat pajeg, aya sangsi pikeun maranéhanana anu melalaikannya. Ti dieu urang Sunda miboga paribasa "puraga tamba kadengda" (digawé saukur pikeun nyingkahan hukuman atawa dendaan). Wangun dasa dina dasarna tetep lumangsung. Di désa aya kawajiban "gebagan" nyaéta digawé di sérang béngkok sarta ti tingkat kabupatén digawé pikeun nyambut taneuh para pembesar satempat. Jadi "gotong royong tradisional mangrupa digawé pikeun kapentingan umum luhur paréntah kapala désa", nurutkeun sajarahna lain gotong royong. Memang tradisional, tapi ideu dasarna nyaéta pajeg dina wangun tanaga. Dina Pustaka Jawadwipa disebut karyabhakti sarta geus dipikawanoh dina mangsa Tarumanagara dina abad ke-5.
Piagam-piagam Sri Baduga séjénna mangrupa "piteket" alatan langsung mangrupa paréntahna. Eusina henteu ngan pembebasan
pajeg tapi ogé penetapan wates-wates "kabuyutan" di Sunda Sembawa sarta Gunung Samaya anu dinyatakeun minangka "lurah kwikuan" anu disebut ogé désa perdikan, désa leupas pajeg.Kajadian-kajadian dina mangsa pamaréntahananaSawatara kajadian nurutkeun asal-asal sajarah:
Carita Parahiyangan Dina asal sajarah ieu, pamaréntahan Sri Baduga dilukiskan kitu:
"Purbatisi purbajati, mana mo kadatangan ku satru ganal satru alit. Resep kreta tang lor kidul kulon wetan kena kreta rasa. Tan kreta ja lakibi dina urang reya, ja loba di sanghiyang siksa". (Ajaran ti karuhun dijungjung luhur ku kituna moal datangna satru, boh mangrupa laskar boh panyakit batin. Gumbira sejahtera di kalér, kulon sarta wétan. Anu henteu ngarasa sejahtera saukur laki-rabi jelema loba anu sarakah ngeunaan ajaran ageman).Ti Naskah ieu bisa dipikanyaho, yén dina waktu éta geus loba Rahayat Pajajaran anu pindah ageman (Islam) kalayan ninggalkeun ageman lila. Pustaka Nagara Kretabhumi parwa I sarga 2.Naskah ieu nyaritakeun, yén dina tanggal 12 bagian caang bulanCaitra warsih 1404 Saka, Syarif Hidayat ngeureunkeun pengiriman upeti anu sakuduna di bawa saban warsih ka Pakuan Pajajaran. [Syarif Hidayat masih incu Sri Baduga ti Lara Santang. Manéhna dijadikeun raja ku uanya (Pangeran Cakrabuana) sarta jadi raja merdika di Pajajaran di Bumi Sunda(Jawa Kulon)]Sabot éta Sri Baduga cikénéh menempati karaton Sang Bhima (saméméhna di Surawisesa). Saterusna diwartakeun, yén pasukan Angkatan Sagara Demak anu kuat aya di Palabuhan Cirebon pikeunmenjada kamungkinan datangna serangan Pajajaran.
Tumenggung Jagabaya reujeung 60 anggota pasukanana anu dikirimkeun ti Pakuan ka Cirebon, henteu nyaho kehadiran pasukan Demak di ditu. Jagabaya teu berdaya nyanghareupan pasukan gabungan Cirebon-demak anu jumlahna pohara badag. Sanggeus berunding, pamustunganana Jagabaya menghamba sarta asup Islam.
Kajadian éta membangkitkan kaambek Sri Baduga. Pasukan badag geura-giru disiapkeun pikeun narajang Cirebon. Tapi pengirimanpasukan éta bisa dicegah ku Purohita (pendeta pangluhurna) keraton Ki Purwa Galih. [Cirebon nyaéta wewengkon warisan Cakrabuana (Walangsungsang) ti mitohana (Ki Danusela) sarta wewengkon sakurilingna diwarisi ti akina Ki Gedeng Tapa (Ayah Subanglarang).
Cakrabuana sorangan dinobatkan ku Sri Baduga (saméméh jadi Susuhunan) minangka pangawasa Cirebon jeung gelar Sri Mangana.Alatan Syarif Hidayat dinobatkan ku Cakrabuana sarta ogé masihincu Sri Baduga, mangka ékol pembatalan penyerangan éta bisa ditarima ku pangawasa Pajajaran].
Tah kitu kaayaan anu disanghareupan Sri Baduga dina mimiti mangsa pamaréntahanana. Bisa dimaklumi naha manéhna mencurahkan perhatian ka pembinaan ageman, pembuatan parit pertahanan, nguatkeun angkatan perang, nyieun jalan sarta nyusun PAGELARAN (formasi tempur). [Pajajaran nyaéta nagara anu kuat di darat, tapi lemah di sagara. Nurutkeun asal Portugis, di sakumna karajaan, Pajajaran ngabogaan kira-kira 100.000 soldadu. Raja sorangan ngabogaan pasukan gajah saloba 40 buntut. Di sagara, Pajajaran ngan ngabogaan genep buah Kapal Jung 150 ton sarta beberaa lankaras(?) pikeun kapentingan perdagangan antar-pulaunya (waktu éta perdagangan kuda jenis Pariaman ngahontal 4000 buntut/tahun)].Kaayaan beuki rangkeng sabot hubungan Demak-cirebon beuki dikukuhkan kalayan perkawinan putera-puteri ti kadua belah pihak. Aya opat pasangan anu dijodohkan, nyaéta:
Pangeran Hasanudin jeung Ratu Ayu Kirana (Purnamasidi).Ratu Ayu jeung Pangeran Sabrang Lor.Pangeran Jayakelana jeung Ratu Pembayun.Pangeran Bratakelana jeung Ratu Ayu Wulan (Ratu Nyawa).
Perkawinan Pangeran Sabrang Lor landian Yunus Abdul Kadir jeung Ratu Ayu lumangsung 1511. Minangka Senapati Sarjawala, panglima angkatan sagara, Karajaan Demak, Sabrang Lor pikeun samentara aya di Cirebon.
Persekutuan Cirebon-demak ieu pisan anu pohara mencemaskan Sri
Baduga di Pakuan. Warsih 1512, manéhna ngutus putera makuta Surawisesa menghubungi Panglima Portugis Alfonso d'Albuquerquedi Malaka (sabot éta cikénéh gagal ngarebut Palabuhan Pasai atawa Samudra Pasai). Sabalikna usaha Pajajaran ieu geus ogé meresahkan pihak Demak.
Pangeran Cakrabuana sarta Susuhunan Jati (Syarif Hidayat) tetep ngahormatan Sri Baduga alatan unggal minangka ayah sartaaki. Ku alatan éta permusuhan antara Pajajaran jeung Cirebon henteu ngembang ka arah ketegangan anu melumpuhkan sektor-sektor pamaréntahan. Sri Baduga ngan henteu gumbira hubungan Cirebon-demak anu teuing, lain ka Karajaan Cirebon. Ka Islam, manéhna sorangan henteu membencinya alatan salah saurang permaisurinya, Subanglarang, nyaéta saurang muslimah sarta katilu anakna -- Walangsungsang landian Cakrabuana, Lara Santang, sarta Raja Sangara -- diidinan saprak leutik nuturkeun ageman indungna (Islam). Alatan permusuhan henteu nerus ka arah pertumpahan getih, mangka séwang séwang pihak bisa ngamekarkeun kaayaan dina nagarina. Demikianlah pamaréntahan Sri Baduga dilukiskan minangka jaman karaharjaan (Carita Parahiyangan). Tome Pires milu nyatet kamajuan jaman Sri Baduga kalayan koméntar "The Kingdom of Sunda is justly governed; they are true nga" (Karajaan Sunda diparéntah kalayan adil; maranéhanana nyaéta jalma-jalma jujur). Ogé diwartakeun kagiatan perdagangan Sunda jeung Malaka nepi ka ka kapuloan Maladewa (Maladiven). Jumlah pedes bisa ngahontal 1000 bahar (1 bahar = 3 pikul) sataun, komo hasil tammarin (asem) disebutkeunana mahi keur ngeusian muatan 1000 kapal.
Naskah Kitab Waruga Jagat ti Sumedang sarta Pancakaki Masalah karuhun Kabeh ti Ciamis anu ditulis dina abad ke-18 dina basa Jawa sarta hurup Arab-pegon masih nyebutkeun mangsa pamaréntahan Sri Baduga ieu jeung mangsa gemuh Pakuan (kamakmuran Pakuan) ku kituna teu matak olohok lamun ngan Sri Baduga anu saterusna diabadikan kebesarannya ku raja gagantinadina jaman Pajajaran.
Sri Baduga Maharaja landian Prabu Siliwangi anu dina Prasasti
Tambaga Kebantenan disebut Susuhuna di Pakuan Pajajaran, maréntah salila 39 warsih (1482 - 1521). Manéhna disebut sacara anumerta Sang Lumahing (Sang Mokteng) Rancamaya alatan manéhna dipusarakan di Rancamaya.
LARANGAN - LARANGAN DI MARIBAYA
Selain dikenal sebagai tempat keramat, Maribaya mempunyai beberapa
larangan, yang tidak boleh diucapkan atau dilakukan disekitar Maribaya. adapun larangan-larangannya adalah:
1. Menggunakan atau memainkan kecapi,suling, dan goong besar.
2. Mencuci (pakaian) dengan cara dibanting-banting.
3.Mengucapkan kata pedas dengan kata lada.
4. Menggunakan atau memakai sanggul doeh (gelung) dan baju merah.
Dari larangan-larangan tersebut diatas apabila kita dengan sengaja melanggar konon katanya akan terjadi sesuatu kejadian yang aneh diluar dugan sebelumnya, misalnya:
1. Menggunakan atau memakai alat kesenian seperti: kecapi, suling, dan goong besar dan kalau kita mengucapkan kata pedas dengan kata lada konon katanya akan terjadi hujan yang disertai angin secara tiba-tiba diluar dugaan kita sebelunnya.
2. Tidak boleh mencuci (pakaian) dengan cara dibanting-banting, dan apabila melanggarnya akan terjadi kejadian yang sama.
3. Mengenakan atau memakai sanggul doeh (gelung) dan baju merah biasanya terjadi hal-hal yang aneh terutama dalam segi pengobatan akan berkurang khasiatnya, konon katanya (Maribaya) merasa tersaingi kecantikannya.
Yang lebih istimewa lagi hal-hal yang terjadi disekitar Maribaya ialah, kalau ada suatu tindak kejahatan (perampokan), penjahat tidak bisa keluar dengan mudah, pasti bingung dan akhirnya tertangkap juga
Setiap hari ayah Maribaya (Eyang raksa Dinata) hidup dalam kecemasan walaupun ia mempunyai seorang puteri yang cantik. Karena ia bukan orang berada sehingga takut kalau-kalau puterinya celaka. Oleh karena didorong ingin membahagiakan anak cucunya kelak dikemudian hari, ayah Maribaya (Eyang Raksa Dinata) pergi ke Gunung Tangkuban Perahu untuk bertapa selama 7 hari 7 malam tanpa makan dan minum. Didalam bertapanya ia mendapatkan suara gaib (suara tanpa wujud atau rupa) dan diberinya ia 2 (dua) buah bokor yang berisi air. Dari suara gaib tersebut kedua bokor tersebut harus dibawa ke sebelah barat dan sebelah timur dan isinya harus ditumpahkan di hutan. Setelah mendengar petunjuk dari suara-suara gaib tersebut ayah Maribaya meng akhiri tapanya. Kemudian ayah Maribaya pulang dan sesampainya di rumah langsung mengerjakan apa yang diperintahkan suara gaib tersebut. Setelah 2-3 hari dimana ditumpahkannya kedua bokor yang berisi air tersebut keluar Sumber Air Panas Mineral Belerang, yang kemudian digunakan sebagai pengobatan penyakit kulit dan sejenisnya, sehingga semenjak saat itu banyak orang berkunjung ketempat tersebut (sekarang Taman Wisata Maribaya). Mereka datang disamping untuk berobat juga berekreasi menghirup udara segar alam pegunungan. Orang tua Maribaya (Eyang Raksa Dinata) mempunyai lima orang anak masing-masing bernama: Marhadi (Prabu Langlang Buana), Maribaya, Emeh,Karsih, Karsah. Dari hasil tersebut orang tua Maribaya dapat menghidupi keluarga dan hidup dalam kecukupan. Untuk mengenang puterinya orang tua Maribaya memberi nama tempat tersebut MARIBAYA.. Setiap hari ayah Maribaya (Eyang raksa Dinata) hidup dalam kecemasan walaupun ia mempunyai seorang puteri yang cantik. Karena ia bukan orang berada sehingga takut kalau-kalau puterinya celaka. Oleh karena didorong ingin membahagiakan anak cucunya kelak dikemudian hari, ayah Maribaya (Eyang Raksa Dinata) pergi ke Gunung Tangkuban Perahu untuk bertapa selama 7 hari 7 malam tanpa makan dan minum. Didalam bertapanya ia mendapatkan suara gaib (suara tanpa wujud atau rupa) dan diberinya ia 2 (dua) buah bokor yang berisi air. Dari suara gaib tersebut kedua bokor tersebut harus dibawa ke sebelah barat dan sebelah timur dan isinya harus ditumpahkan di hutan. Setelah mendengar petunjuk dari suara-suara gaib tersebut ayah Maribaya meng akhiri tapanya. Kemudian ayah Maribaya pulang dan sesampainya di rumah langsung mengerjakan apa
yang diperintahkan suara gaib tersebut. Setelah 2-3 hari dimana ditumpahkannya kedua bokor yang berisi air tersebut keluar Sumber Air Panas Mineral Belerang, yang kemudian digunakan sebagai pengobatan penyakit kulit dan sejenisnya, sehingga semenjak saat itu banyak orang berkunjung ketempat tersebut (sekarang Taman Wisata Maribaya). Merekadatang disamping untuk berobat juga berekreasi menghirup udara segar alam pegunungan. Orang tua Maribaya (Eyang Raksa Dinata) mempunyai lima orang anak masing-masing bernama: Marhadi (Prabu Langlang Buana), Maribaya, Emeh,Karsih, Karsah. Dari hasil tersebut orang tua Maribaya dapat menghidupi keluarga dan hidup dalam kecukupan. Untuk mengenang puterinya orang tua Maribaya memberi nama tempat tersebut MARIBAYA
Sasakala Turunan Maribaya
Dina umumna turunan Cibitung Désa Sukamukti Kacamatan CisompetKabupatén Garut sorana tareugeung boh awéwéna boh lalakina, atuh barudakna ogé nya kitu ngala ka kolotna. Lamun diajar tembang, boh Sunda atawa Indonesia rata-rata silung, susah dioméanana. Atuh kana kuro ogé nya kitu sarua waé nu kasebut "Seni Suara" mah. Lamun aya perlombaan seni suara antara SD-SDsakacamatan, can pernah kaparengkeun asap juara. Naon sababna anu matak kitu, naha ti jaman purbakala? Atawa rada béh dieu, nu matak kitu téh, cenah asal muasalna kieu.
Ceuk ujaring carita
Baheula jaman Kademangan Nagara kabawah ka Sukapura. Waktu jaman pamaréntahan kumpeni, nu jadi Bupati di Sukapura jujulukna Rd Adipati Aria Wiradedaha. Kacaturkeun di daérah Bantar peundeuy aya hiji jelema nu katelah Ki Maribaya. Éta jalma téh resep pisan ngulik-ngulik élmu-éImu kabatinan, terutama kawedukan, kawedasan, malah téa kaliwat élmu nu bisa ngalemeskeun atawa ngahalimpukeun sora Malah jangjawokanana ogé tug nepi kaayeuna masih aya kénéh, sarta sok diparuhit kunu mikahayang supaya sorana jadi alus, matak dédéngéeun nu ngadéngékeun. Ari jangjawokanana nyaéta kieu:
Siro rindu mungguh diku.Siromili mungguh di Swara puwas.Héyang Sang puwas.Héyang ka batararong buana.Pun sampan mihapé sanghiang sawara.Kaluhur ka panca gantung,ka ngulangan sapisan,rél satowél kawung cawené.Cawené tangtungan aing.Ti peuting datang ka beurang. Ti beurang datang ka peuting.
Ki Maribaya téh pohara resepna kana kasenian, terutama jaman harita mah terebang gémbung. Batur-baturna aya tiluan, nyaéta Ki Dipa, Ki Dibja jeung Ki Manta. Ari dalangna nyaéta Ki Maribaya. Mimitina mah Ki Maribaya sabatur-batur biasa waé nyalawatna téh sok di imahna. Lamun Ki Maribaya keur nyelok, tatangga-tatanggana sok jul Jol nyalampeurkeun. Komo awéwé mah, lamun keur nyusuan budak, col budak ditinggalkeun, gancang nyampeurkeun Ki Maribaya téa, atuh ku salakina gancang digéunggéureuhkeun supaya ulah kitu gawé. Budak nu ceurik oar-oaran, kudu dibawa lalajo nu nyalawat téa.Cenah béja pabéja-béja tina hal pangabisa Ki Maribaya, nepi kaceuli kuwu Tonjong. Dina hiji poé manéhna diangkir ka imah kuwu téa sina nyalawat.Atuh susuganan matak barieukeun nu nenjo. Kayaning, opak, wajit, dodol, angleng, gegeplak, rangginang, borondong, peuyeum ketan, kolontong, gogodoh, ladu, bugis jeung réa-réa deui atuh! Sanggeus sagala sasajén sadia, prong Ki Maribaya. ngamimitian.Jalma-jalma nu ngadaréngékeun mimiti ceulina curinghak. Tatangga-tatangga Ki Lurah jul-jol daratang awéwé lalaki, teu katinggaleun barudak-barudak nu lalajo jempling kawas goong katincak, iwal ti sora nu nyalawat waé nu kadéngé téh. Komo étamah sanggeus Ki Maribaya ngélok jeung beluk, nu ngadéngékeun téh bati uh-eh jeung cruk-crék, tina ngarasa kagét jeung pohara katajina ku sora Ki Maribaya. Ari sora-soranu tiluan deui mah teu pati diperhatikeun.
Da éta mah bangsa awéwé nu ngora mani pasedek-sedek hayang pahareup-hareup lalajona, hayang sidik kana beungéut Ki Maribaya. Atuh golongan nini-nini ogé embung katinggalkeun kunu ngarora, hayang pahareup-hareup. Dibélaan sésélékét, nganorokaya éléh tanaga kunu ngarora, atuh ngan bati gegelendeng waé. Ki Lurah ngarasa sugéma ngadéngé sora Ki Maribaya jeung tatabeuhanana. Ari tingkah paripolah nu lalajo nu pikaseurieun, loba nu géhgéran. Aya kajadian nini-nini nu keurnyeupah, poho ngaluah kana tampolong, sisigna, ogé kalah diteureuy lain dipiceun. Atuh eueuleugeungan kabelih ku sisig.Aya lalaki nu udud nyerebung, poho ududna teu diseuseup, diantep waé digégél, teu ingeteun seuneuna géus antel kana biwirna, karasa-karasa géus nyundut biwir, atuh ngagurubug bari ngomong, pokna. "Haduh haing hanas!" cenah bari kekerepekan. Aya ogé nu nahan pikiiheun, diantep terus nepi ka teu karasa cipruk kana samping, da panonna. Teu lésot ka Ki Maribaya. Tugnepi ka isuk-isuk téh teu aya nu mungkar nepi ka tamatna. Ngaran Ki Maribaya beuki kasohor kamana-mana. Satiap aya hajatan Ki Maribaya nu diondang kudu ngahibur. Dina hiji waktu Ki Maribaya nampa panyaur ti Bupati Sukapura R.A. Wiradadaha. Gancang ku manéhna ditemonan. Sanggéus datang, cedok nyembah pok unjukan. "Aya pikersaeun naon gusti nyaur ka abdi?" Bupati. "Andika téh nu ngaran Ki Maribaya téa' "Sumuhun leres pisan." "Kieu nya nu matak disaur ku kaula, géus ngadéngé béja tina hal pangabisa andika kana nyalawat. Ku kituna kaula
panghiburkeun!" "Unjuk sumangga gusti, seja ditumutkeun pisan. Dinten naon kedahna abdi ka dieu?" "Engké waé malem jumat nu deukeut nya, andika kudu ka dieu!" "Unjuk sumangga." Jawab Ki Maribaya. Kacaturkeun dina malem jum' at. Bangsa ménak-ménak kabupatén, istri pameget géus karumpul hoyong nyaksian. Jam dalapan peuting Ki Maribaya ngamimitian ngukus, terus sagala rupa jangjawokan dipapatkeun kaasup paranti asihan sagala rupa. Prung Ki Maribaya ngamimitian nyalawat, sorana pahalimpu, gonjéar. Anu ngadaréngé mani bolotot mata simeuteun, teu aya nu ngaromong sakemek. Komo para istri mah pasedek-sedek hayang pahareup-hareup, geuspoho ditemah wadi. Komo istri juragan koléktor, juragan Kumetir, juragan Asésor, juragan Demang silih sigeung hayang pahareup-hareup. Beuki maju ka tengah peuting, sora Ki Maribaya beuki tambah hégar, koléar-kaléor téh komo lebah-lebah belukna mah Eee auu éhéng auu éhéng beuleum cau... tutung géhéng.... Cenah. Anu ngadaréngékeun mani nahan ambekan, terus géhgéran. Ki Maribaya ngalinggék, istri pameget ngilu ngalinggek. Tengahpeuting para panabeuh rareureuh heula, terus ngaropi. Atuh ménak ménak ngaraleueut. Di dinya mani ngageder nu ngarobrol. Sanggeus reureuh, prong deui maraju. Kasubuhnakeun mah sagala élmu panemu jampé pamaké Ki Maribaya diketrukkeun kabéh, asihan si leugeut teureup, si Runcang-rancang, si Sonomoho dipapatkeun.
Naaa... éta mah dasar picilakaeun atuh! Teu ku henteu istri kanjeng Bupati nu katelah Nyi Rd. Ratna Wulan teu ka ampeuh teu katahan, ngarangkul terus nangkeup teuweul mani montél ka Ki Maribaya. Atuh istri-istri nu Hanna,juragan Kolektor, juragan Asésor, juragan Kumetir, juragan Mantri hudang kabéh ngarangkulan ka Ki Maribaya. Atuh gér
ribut salaki-salakina pada ngabedolan pamajikannana. Kangjeng Bupati hahaok maréntah ka Upas supaya Ki Maribaya ditangkep. Ari Ki Maribaya manéhna teu gugup, tenang waé sanajan ku Upas terus ditéwak ogé teu ngalawan. Caritana rivangan terus bubaran. Di imah masing-masing maranéhna terus paséa antara salaki jeung pamajikan. Atuh Kanjeng Bupati benduka istrina, diseuseulan laklak dasar. Istrina nangis mundut dihapunten ka carogéna. Isukna Ki Maribaya dipariksa ku Kanjeng Bupati kalayan babasannya kasar nya garihal. Pokna. "Maribaya, manéh geus nyieun kaonaran ka rumah tangga kaula jeung nu séjén. Rumasa kana dosa manéh?" "Ampun gusti, jisim abdi teu pisan-pisan midamel kaonaran kanarumah tangga nu sanés. Jisim abdi teu ngaraos lepat, kaulanun. " Sanajan manéh teu ngaku sarebu kali ogé, manéh tetep meunanghukuman. Manéh kudu dibelok saminggu!" Ki Maribaya tetep teu ngaku, kaputusan Bupati tetep teu bisa dirobah. Saterusna kaluar ti pangbelokan, Ki Maribaya ngédalkeun supata. Pokna. Ti semet ayeuna,aing jeung katurunan aing,cadu alus sora,sabab teu nguntungkeun,kalahka nyilakaken
Ki Maribaya téh boga budak awéwé ngaranna Nyi Massetiawati. Keur parawan leungit tampa lebih ilang tampa karana, duka kamana léosna, mun aya nu maling duka saha bangsatna, mun maotteu kapanggih banusanana. Budak nu kadua ngaranna Nyi Mas Setianingsih boga salaki ka Rd. Mas Surayadi. Anu saterusna boga turunan nu ngaran Ki Mas Suta, inyana ngumbara ka Cibitung Désa Sukamukti ayeuna. Terusturun tumurun nyebarkeun katurunan. Tapi sakabéhna teu aya nu
Home Link 1 Link 2 Link 3
NINI-NINI MALARAT JEUNG DELEG (GABUS) KASAATAN[1]
Jaman baheula aya nini-nini malarat teu kinten-kinten, papakéanana geus butut sarta laip, disampingna ogé, ngan ukur bisa nutupan orat. Kitu deui dahar leueutna salawasna ngan sapoé sakali baé, malah-malah sakapeung mah datang ka potpisansapoé dua poé henteu manggih-manggih sangu, ngan ukur nginum cai wungkul. Ari buburuh dederep henteu kaduga jeung geus henteu laku, wantu-wantu enggeus kolot kurang tanagana. Jadi kahirupanana taya deui ngan tina ngaroroték baé dina tegal-tegal atawa kebon awi, ari beubeunanganana dipaké nukeuran béas atawa cangkaruk ka tatanggana.
Pandéning imahna ngan sempil baé, ditangkodkeun kana pongpok imah baturna, kitu ogé hateupna bilikna geus balocor, wantu-wantu henteu aya pisan, anu daék nulung mangngoméankeun, ku tina henteu boga sanak baraya, sumawona anak incu, éstuning nunggul pinang.
Ari éta nini-nini téh sakitu nya kokolotanana henteu pisan nyaho ka gusti Alah, ulahbon ngalampahkeun téa kana paréntahna, jenenganana ogé henteu apal, pangrasana ieu bumi jeung langit téh jadi sorangan baé, euweuh anu midamel.
Dina hiji mangsa éta nini-nini geus dua poé henteu manggih-manggih dadaharan, sosoroh nukeuran sangu ka tatanggana taya nu méré.
Ti dinya manéhna tuluy ngajentul di imahna bari humandeuar pokna, “Aduh, cilaka teuing diri aing ieu, nya ayeuna paéh langlayeuseun téh”.
Sanggeus ngomong kitu téh, tulcel, boga niat rék ngaroroték deui ka tegal, bari sugan manggih dangdaunan atawa bongborosannu ngeunah dihakan, keur tamba ulah langlayeuseun teuing.
Geus kitu bral leumpang ngajugjug ka tegal kaso urut nyundutan, anu deukeut kana talaga, sarta di sabeulahna deui nyandingkeun walungan gedé. Barang datang ka dinya, éta nini-nini téh manggih lauk deleg pirang-pirang, rék pindah tina walungan kana talaga. Sanggeus nepi kana tengah-tengah éta tegal kabeurangan, panon poé geus kacida teuing panasna, jadi deleg kabéh awakna taluhur kukumurna, ku tina seuseut datang ka henteu bisa maju leumpangna. Kusabab éta deleg kabéh pada nyandang susah tanwandé manggih bilahi paéh kasaatan.
Di dinya éta nini-nini téh bungah kacida, pikirna geus tangtu manggih untung meunang lauk pirang-pirang boga keur nukeuran sangu. Tapi manéhna héran neuleu aya hiji deleg, anu panggedéna ti sakabéh baturna, jeung deui leumpangna ogé pangheulana, kawas-kawas nu jadi ratuna sarta bisaeun ngomong,pokna, “Samiun Alah kuring neda hujan! Samiun Alah kuring neda hujan!” Kitu baé omongna bari tatanggahan ka luhur. Ariku nini-nini téh didéngékeun baé saomong-omongna éta deleg téh, hayang nyaho kumaha kajadianana. Barang geus kira-kira satengah jam lilana datang hujan gedé naker wani cileungcangan, ti dinya éta deleg barisaeun deui leumpang tuluy kebat lumakuna, ari nini-nini téh datang ka ngadégdég awakna tina bawaning tiris kahujanan sarta léngoh balikna teu barang bawa.
Kacaritakeun éta nininini téh sanggeus datang ka imahna tuluy mikir bari ngomong di jero haténa, “Ih boa lamun aing ogé nedawidi ka nu ngaran Alah téh, meureun di paparin, ari piomongeunana mah nya cara deleg téa baé, ngan bédana aing mah rék neda uwang.
Ti dinya éta nininini ség baé tapakur di imahna, bari ngomong tatanggahan ka luhur nurutan sakumaha kalakuan deleg téa. “Samiun Alah kuring neda uwang! Samiun Alah kuring neda uwang!” Kitu baé omongna teu eureun jeung pikirna anték kacidapanedana ka gusti Alah, datang ka geus teu aya pikiran deui kanu séjén.
Ari jalma anu imahna di tangkodan ku imah nininini téh, bangetngéwaeunana, ku sabab gandéng jeung bosen, saunggal poé unggalpeuting ngadéngékeun omongna éta nininini, ngan kitu baé, tayapisan répéhna. Tuluy baé nyentak ka nininini téh pokna, “Nini!Répéh aing gandéng, ngan kitu baé euweuh deui kasab, moal enyaAlah téh sumping ka dieu, seba duit ka manéh; jeung kitu baé mah anggur ngala suluh, ngala daun ka leuweung meureun aya hasilna; jeung deui; lamun manéh henteu beunang di carék, geura undur baé imah manéh ulah ditangkodkeun ka imah aing.
Panyentakna éta nu boga imah ku nininini henteu digugu, tonggoy baé ngomong nyuhunkeun duit ka Alah anggur beuki tambah maksudna.
Bareng geus nepi ka lima poéna, anu boga imah téh, beuki kacida garétékeunana, henteu beunang dicarék, sarta dititah undur henteu los. Ti dinya éta jalma tuluy nyokot karung goni beunang ngeusian ku beling, datang ka pinuh sarta dipékprékan,supaya jejel ambih beurat, niatna rék dipaké ngabobodo ka nini-nini téa, sina di nyanaan duit paparin Alah ragrag ti luhur, jeung sugan nyeurieun ditinggang tonggongna, ku éta karung ambih kapok moal ngomong kitu-kitu deui.
Kira-kira geus wanci sareupna ku éta jalma karung téh dibawa naék ka para, tuluy diponcorkeun tina sipandak ditindihkeun kahandap mener kana tonggongna nininini téh kalengger tina bawaning nyeri. Ana geus inget, nénjo aya karung ngadungkuk kacida atoheunnana, panyanana nya éta karung duit, paparin ti Alah.
Anu boga imah téh suka seuri nénjo kalakuan nini dug-dug deg-deg, semu banget atohna. Geus kataksir piengkéeunana bakal
meunang éra kabobodo, karana nu dikarungan téh tétéla pisan yén beling.
Geus kitu karung téh disembah ku nini-nini téh bari ngomong kieu, “Nuhun Alah! Nuhun! Naha loba-loba teuing maparin duit téh, mana ari keur ajengan, aya kénéh nun?” Ti dinya tuluy geuwat dibuka. Geus kitu kersana nu agung, dumadakan éta beling kabéh jadi duit, aya uwang emas aya uwang pérak, jeung deui kumaha gedéna baé aya nu jadi ringgit, aya nu jadi ukon.
Ari isukna tatangga kabéh daratang ngadegdeg, yén éta nini-nini meunang bagja boga duit pirang-pirang, asal tina dibobodo, malah kapala distrik sumping ka dinya ngalayad, sarta tuluy dilaporkeun ka nagara jeung ditétélakeun asal purwana. Ari timbalan ti nagara, éta nini-nini henteu kaidinancicing di kampung, bisi aya nu nganiaya dipaling duitna, jeungdiurus dipangmeulikeun lembur imah, katut eusina. Ti wates harita éta nini-nini téh jadi sugih teu kinten-kinten.
Kitu deui dipikanyaah ku menak-menak tina saregep kumawulana jeung tambah alus budina, kalulutan ku jalma réa sobatna, tinasuka tulung ka jalma-jalma nu miskin, sumawonna ka nu keur kasusahan, margi ngaraskeun kadirina basa keur malarat kénéh.
Kacaritakeun éta jalma, anu méré karung beling téa, kabitaeun naker neuleu éta nini-nini téa jadi beunghar, lantaran dibobodo karung beling ku manéhna. Geus kitu boga niat hayangnurutan.
Ti dinya tuluy nganjang, sejana rék badami, supaya dibales ku éta nini-nini téa sina nindih ku karung beling ka manéhna, pokna, “Nini saterangna éta duit téh asalna beling beunang kula ngarungan, dipaké ngabobodo ka sampéan, kusabab satadina kaula giruk ngadéngékeun ajengan ngomong baé nyuhunkeun duit
ka Alah, tatapi ahir-ahir éta beling dumadakan wet jadi duit kabéh. Ku prakara éta ayeuna kaula rék neda dibales ku sampéan, hayang ditinggang ku karung beling, karana tanwandé jadi duit ogé cara nu geus kalampahan, tatapi kaula mah hayangditinggang ku dua karung, nu galedé, ambeuh kaula leuwih beunghar manan nini. Wangsul nini téh, “Hadé heug baé geura tapakur, cara kaula baréto”. Ti dinya éta jalma téh tuluy balik, sadatang ka imahna heug baé tapakur nurutan sakumaha polahna nini-nini téa sarta ngomong, pokna, “Samiun Alah kuring neda uwang! Samiun Alah kuring neda uwang!” Kitu baé omongna jeung pikirna ujub kacida nangtukeun yén bakal meunangduit ti Alah dua karung goni parinuh. Bareng geus nepi ka lima poéna, nini-nini téh tuluy ka imahna éta jalma nu keur tapakur téa, bari mawa dua karung beling beunang méprékan, sarta tuluy dibawa naék nka para, ti dinya heug éta dua karunganana ditindihkeun kana tonggongna.
Barang blug ninggang, sek baé kapaéhan malah-malah tulang tonggongna datang kapotong.
Arina inget ngageuwat ménta parukuyan ka pamajikanana, heug karung téh dikukusan, ari mentas dikukusan tuluy disembah, bari ngomong nurutan cara omong nini-nini téa, pokna, “Nuhun Alah! Nuhun! Naha maparin duit réa-réa teuing, mana ari keur ajengan? Aya deui?”
Barang geus tamat ngomong karungna dibuka, béh beling kénéh baé henteu daékeun jadi duit, ti dinya kacida hanjakaleunana datang ka ngalembah rék ceurik tina bawaning aral, ség baé bijil omongna suaban ngahina ka gusti Alah pokna, “Ih naha Alah téh wét pilih kasih, dipangnyieunkeun duit sawaréh? Ari kaula henteu? Jeung deui: kumaha naha atawa Alah téh geus diganti deui tayohna, da nu baréto mah bisa nyieun duit ku beling, ari Alah nu jeneng ayeuna tayoh-tayoh henteu bisaeun?
Ti wates harita éta jalma gering heubeul pisan nyeri cangkéng,tatamba kapirang-pirang dukun. Tina aya kénéh berkah Alah bisacageur ogé, tatapi tanpadaksa, jadi bongkok tonggongna, datangka henteu kuat nyiar kahirupan rosa-rosa, lawas-lawas manéhna jadi malarat cara nininini téa, kawas-kawas jadi tépa malaratna éta nini ka éta jalma téa
Legenda “Majalaya ““Dewi Selasih”Alkisah dahulu kala setelah Situ Sipatahunan mengering, di Sebelah Barat situ berdiri sebuah Kerajaan “Megamendung” dengan Rajanya Sang Purwakarta bergelar Raja Mandala. Sang Raja mempunyai pramerswari bernama Sang Dewi “Nyimas Plered”. Sang Raja dikaruniai 8 orang putra laki-laki. Nama para putra Raja tersebut dinamai dengan sebutan Mandala. Putra sulung bernama Mandalawangi, kedua Mandalagiri, ketiga Mandalacipta, keempat Mandalarsa, kelima Mandalajati, keenam Mandalabraja, ketujuh Mandalaseta, kedelapan Mandaladenta, dan kesembilan Mandalaraga.Sekalipun kerajaan itu terkenal subur makmur gemah ripah lohjinawi, namun Sang Maha Raja tetap saja murung. Pasalnya, beliau menginginkan lahirnya seorang putri sebagai momongan. Kemudian, Sang raja dianjurkan oleh para pendeta untuk bertapadi “Puncak” Gunung di atas kawah “Air Panas”. Maka, berangkatlah sang raja bertapa untuk mendapatkan petunjuk Hyang Widi. Akhirnya, permohonan dalam tapanya itu dikabulkan,saat Sang Raja pulang , Sang Dewi “Nyimas Plered” hamil dan melahirkan seorang putri yang cantik jelita.Putri tersebut diberi nama Dewi Mandalasari. Konon betapa sayangnya Sang raja terhadap putrinya tersebut. Sampai-sampai Beliau melupakan putra-putranya yang lain. Bahkan, urusan pemerintahan dan kepentingan rakyatnya pun diabaikannya. Setiap harinya, Sang Raja hanya bermain dan menimang-nimang putrinya di Kaputren.Keadaan itu, membuat Sang Dewa murka. Seorang raja tak sepantasnya berlaku demikian. Pemimpin tidak boleh mementingkan kesenangan pribadinya tanpa memperhatikan kepentingan rakyat dan negaranya. Maka, Sang Dewa menurunkan penyakit kulit yang tiada obatnya. Penyakit kulit itu, mewabahpada hampir seluruh rakyat Megamendung. Selain itu, seluruh wilayah kerajaan mengalami kekurangan air karena kemarau panjang.Kenyataan demikian, membuat Sang Raja tersadar dari kekhilafannya. Ketika beliau menerima laporan dari para petinggi kerajaan, tampak begitu sedih dan menyesali. Ia tak tahu harus berbuat apa untuk rakyatnya. Sang Raja mengutuk dirinya sendiri atas apa yang telah diperbuatnya. Begitu pula pada putra-putranya, Ia minta maaf karena selama ini telah
mengabaikannya.Kemudian Sang Raja mengadakan “Simewaka” semacam sidang para petinggi dan abdi dalem kerajaan. Beliau meminta saran dan pendapat dari para pembantunya dalam mengatasi keadaan “Tigerat” yang melanda negerinya. Salah seorang pendeta “Mpu Sadang “ menyarankan agar Sang Raja bersemedi di hulu sungai, tempat “cai raat” untuk meminta petunjuk Hyang Widi. Menurut Para Pendeta itu, hanya Sang Rajalah yang akan diterima permohonannya oleh Dewa. Maka, akhirnya usul tersebut disetujui oleh Sang Raja, dengan perasaan berat pada putri kesayangannya, Beliau pun pergi untuk bertapa.Berbulan-bulan Raja Mandala bertapa, belum juga Ia mendapat wangsit Dewa. Sementara itu, rakyat Kerajaan Megamendung semakin dicekam kelaparan dan penyakit. Hujan pun tak kujung datang. Pohon-pohon mulai layu, rumput pun menjadi kering, hamparan kerajaan Megamendung tampak kusam berdebu. Nyimas Plered mengajak para wanita untuk membuat “kendi.” atau “ Gentong : untuk sekedar menampung embun agar bisa mendapatkan setetes airHinggga pada suatu malam purnama, tiba-tiba terdengar petir menyambar, dan bumi bergunjang. Seluruh rakyat Megamendung ber-”rame-rame” berteriak “Cai-cai”. Namun sampai pagi pun tiba hujan tak kunjung turun. Ternyata, pada malam itu, Sang raja mendapat wangsit dari Dewa. Wangsit itu menyebutkan bahwa, jiga negerinya ingin kembali subur makmur dan terhidar dari wabah penyakit, maka Sang raja harus membuang putri bungsunya ke hulu Sungai Citarum di hutan sebelah selatan SituSipatahunan.Sesaat Sang Raja tercenung dengan menerima wangsit tersebut. Ia dihadapkan pada dua pilihan yang sulit. Jika ia memilih kebahagiaan dirinya, maka rakyat dan negara akan binasa. Bila ia memilih rakyat dan negaranya, maka ia harus menderita dengan kehilangan putri kesangan satu-satunya. Lama Sang Raja berpikir tentang hal itu. Namun sebagai seorang raja, ia harusrela berkorban demi negaranya.Lalu beliau bergegas pulang ke Kerajaan, dan mengabarkan hal itu kepada istrinya. Betapa terkejut Sang Dewi Nyimas Plered mendengar hal itu. Ia menangis sejadi-jadinya. Karena Ibu manayang akan rela kehilangan putri satu-satunya. Konon menurut cerita, air mata Nyimas Plered ini memenuhi kendi yang sedang dibuatnya sampai-sampai “Cai rata” dengan bibir kendi tersebut. Namun ia tiada kuasa menolak perintah wangsit dewa,
sekalipun hatinya hancur harus kehilangan belahan jiwanya.Maka berangkatlah Sang Raja membawa putrinya ke Hulu Sungai Citarum di hutan sebelah selatan danau Situ-Sipatahunan, walaupun sudah “pada melarang” oleh para pembantunya. Namun Sang Raja tetap kukuh pada pendiriannya. Kata Sang Raja, “Aku rela melakukan ini demi rakyatku, yang penting cai mahi untuk senegara”. Kepergian Sang Raja diam-diam diikuti oleh ketiga putranya yaitu : Mandalawangi, Mandalagiri, dan Mandalacipta. Mereka bertekad untuk menjaga adiknya yang dibuang sambil mencari kedigjayaan.Ketika sampai di suatu bukit, Sang Raja berdiri di atas batu untuk “Sindang” istirahat sejenak. Di atas batu itu, pikiran Sang Raja melayang-layang pada masa lalu “nyoreang katukang” saat ia begitu bahagianya menimang-nimang putri kesayangannya ini. Namun sekarang, belahan jiwanya ini harus dibuang ke hutan. Walaupun demikian, ia pun berkeyakinan bahwa dewa akan menjaga putrinya ini. Konon tempat istirahat Sang Raja itu di sebut Sindang Kerta, Batu Layang, dan Soreang.Saat Sang Raja beristirahat dan melihat ke belakang, ia kaget melihat tiga pemuda yang diam-diam mengikutinya. Lalu dipanggilnya ke tiga pemuda itu yang ternyata putra-putranya. Betapa marah Sang Raja dan menyuruh ke tiga anaknya itu berdiri di atas “batu berjajar” ke tiganya. Sang Raja bersabda, “kalian jangan meragukan kekuasaan Hyang Widi atas semua ini, pasti kelak dikemudian akan menjadi banjaran bagja bagi kita semua”. Betapa malu dan takutnya ke tiga putra mahkota tersebut. Maka mereka pun berpamitan pada ayahandanya untuk pergi berkelana.Sesampainya di Hulu Sungai Citarum, Sang Raja meletakkan bayinya itu di sela-sela akar pohon yang bercabang. Beliau berdoa dan memohon kepada Hyang Widi, “Ong santi-santi, semogadewata mengabulkan pengorbananku ini”. Berlinanglah air mata Sang Raja ketika melihat bayinya tersenyum saat diletakkan di bawah pohon itu. Pergilah Sang Raja meninggalkan putrinya itu dengan rasa berat hati. Konon ceritanya daerah Hulu Sungai Citarum dikenal dengan nama Cisanti.Sahdan segerombolan penyemun (badog) yang begitu kejam di bawah pimpinan Ki Dasta, sampailah ditempat itu. Ketika merekamau istirahat di bawah pohon yang rindang, tiba-tiba terdengarsuara tangisan bayi yang diiringi suara gamelan. Tiba-tiba dalam pikiran Ki Dasta terbayang-bayang hidup tenang di rumah dengan rengekan bayi. Dan saat suara tangis bayi itu semakin
keras Ki Dasta memerintahkan anak buahnya mencari asal suara itu. Ternyata suara itu berasal dari bawah pohon yang bercabang.Aneh juga, keajaiban terjadi. Ki Dasta yang begitu kejam tanpabelas kasihan, hatinya menjadi lemah dan terenyuh melihat bayiperempuan itu. Timbullah kasih sayang dalam hatinya untuk merawat dan membesarkan bayi itu. Kata Ki Dasta, “Karena aku temukan bayi ini di sela-sela pohon tarum dan tiba-tiba aku mengasihinya, maka bayi ini akan ku rawat dan ku jadikan Raja dengan nama Sela Asih”. Semua anak buah Ki Dasta merasa kaget bercampur bahagia. Akhirnya mereka akan menetap di satu tempat, tidak berpetualang lagi.Sampai di tepi rawa di sisi Situ Sipatahunan, Ki Dasta memerintahkan anak buahnya membangun padepokan. Maka berdirilah bangunan kokoh yang terbuat dari bambu atau “galah”sebagai tempat berlatih kedigjayaan. Tempat itu dinamai “Kedathon Saung Galah”. Di tempat itu pula Sang Dewi Mandalasari atau Dewi Sela Asih dididik dan dibesarkan menjadiseorang putri yang Sakti Mandraguna. Dan setelah dewasa, Dewi Sela Asih dinobatkan menjadi Ratu Saung Galah dengan gelar Raja Dasta. Konon tempat-tempat itu sekarang dikenal dengan nama Kadatuan, Cisunggalah, dan Raja Desa.Kerajaan Saung Galah yang berada di tengah-tengah pesisir SituSipatahunan, kemudian dikenal sebagai wilayah Madyalaya. Daerah yang subur banyak mengandung emas, dan berbagai macam sumber makanan bagi penduduknya. Kerajaan Saung Galah begitu kaya, sehingga setiap gerbang masuk wilayah kerajaan dibangun dengan emas. Gerbang tersebut dinamai Dorawati yang artinya pintu gerbang kerajaan perempuan. Konon sampai sekarang dikenal tempat-tempat atau nama desa Darawati.Pada suatu ketika, Ki Dasta Sang Maha Patih mengumumkan suatu sayembara untuk calon suami pendamping Dewi Sela Asih. Siapa saja yang mampu menundukan Dewi Sela Asih, ia akan dijadikan suami Sang Dewi dan sekaligus menjadi Raja di Madyalaya. Tentusaja sayembara atau perang tanding itu diminati oleh para kesatria dari berbagai negara. Berlangsunglah adu tanding melawan Dewi Sela Asih. Namun tak seorang pun yang mampu memenangkannya.Tersebutlah seorang pengembara bernama Mandalawangi yang datang ke tempat itu. Ia mendengar kabar bahwa kerajaan Madyalaya sedang mengadakan sayembara untuk calon suami Ratu Sela Asih. Atas dukungan Mandalagiri dan Mandalacipta, Raden
Mandalawangi turut serta dalam sayembara itu. Setelah pertarungan tujuh hari tujuh malam, akhirnya karena tersentuh ujung payudara Sang Dewi, maka ia pun menyatakan kalah dari Raden Mandalawangi. Dan akhirnya Raden Mandalawangi dinyatakansebagai pemenangnya.Pesta perkawinan dilaksanakan begitu meriah selama tujuh hari tujuh malam. Pada saat malam pengantin tiba-tiba terjadi gempayang dahsyat disertai hujan badai dan halilintar. Rupanya Hyang Widi tidak merestui pernikahan mereka yang ternyata kakak beradik seibu sebapak. Bumi pun menjadi gelap dan halilintar bersahutan. Kedua mempelai itu terpental bersama tempat tidurnya “kasur” ke arah timur. Keesokan harinya berdiri kokoh tiga gunung yang berjajar yaitu gunung Selasih, gunung Kasur, dan gunung Mandalawangi.Demikian cerita rakyat ini, konon gunung Selasih itu adalah jelmaan Dewi Selasih sehingga selalu rimbun ditutupi pohon. Sahdan, katanya kalau kemarau panjang, dan melakukan pembersihan rumput di gunung Selasih, maka akan turun hujan. Katanya hal ini karena Sang Dewi merasa malu. Kemudian Guagarba Sang Dewi, konon diidentikan dengan Gua Karang Gantungan. Dan gunung Mandalawangi sebelah timur gunung Salasih berdiri kokoh melindunginya
NGAMUMULE BUDAYA SUNDAChandra Nur Fajar
Asalamu’alaikum wr. wb. (muqadimah) Girang pangajen anu ku sim kuring dipihormat, Bapa miwah ibuguru anu ku sim kuring dipihormat, rerencangan sadaya anu ku sim kuringdipikameumeut.
Sagala puji anu janten panghias ati kasanggakeunka Gusti anu Maha Suci Alloh Robul Ijati, sagala puja anujanten panghias rasa kasanggakeun ka Dzat nu Maha Kawasa AllohAza Wajala, anu asih teu pilih kasih anu héman taya kendatnaka sadaya mahluq anu aya di alam dunya. Rohmat rawuh kasalametan mugia salamina di kocorgolontorkeun ka Panutan Agung Paduka Alam Kanjeng NabiMuhammad S.A.W., miwah kulawargana, sohabatna, sareng urangsalaku umatna. Hadirin anu dipihormat.Neda widi dina leresan ieu sim kuring seja gabung tumalapung,sabda tumapala dipayuneun sadaya, anu gaduh maksad kanggongalaksanakeun salah sahiji ujian praktek basa sunda nyaetabiantara. Kukituna dina danget ieu simkuring bade mintonkeunjejer “Ngamumulé Budaya Sunda”. Hadirin anu mulya, budaya anu tumuwuh di masing-masing bangsa sarengsuku bangsa teh ngajanggelek jeung ngawujudna nyaeta dinabasa, kasenian, pakean sareng adat kebiasaan sanesna. Upami diwincik hiji – hijina kabudayaan téh seueurmacemna, mung mangsa kiwari tos teu pati maliré kana budayaurang sunda margi tos kalindih ku budaya deungeun, anu teusaluyu sareng ajén urang sunda. Patarosanana kumaha carana urang ngajaga sinarengngariksa budaya urang sunda?. Pamendak sim kuring mah, kahijiurang sadaya sing rajin diajar, khususna tina rupi-rupi materianu aya patalina sareng budaya sunda. Urang sing wanoh, sing
kenal kana budaya sunda. Kadua, urang sing heman, sing nyaahkana budaya urang, kana basa sunda umpamana, urang kudurancingeus bisi aya batur anu ngaruksak kana basa sunda, anunyarita ku basa sunda tapi teu puguh alang ujurna, sunda lainmalayu lain. Urangna sorangan deuih ulah mirucaan nyarita basasunda bari teu kantenan undak usukna. Pon kitu deui kanakasenian asli sunda, aya paribasa jati kasilih ku junti.Degung, kawih kahihilapkeun da moho teuing kana dangdutelektunan. Mudah-mudahan, ti ayeuna kapayun aya kereteg dinamanah urang sadaya, hoyong ngamumule, ngajaga sinarengngariksa budaya sunda, budaya urang sadaya, Amiin. Sakitu anu ka sanggakeun pamungkas pihatur, agungcukup lumur jembar pangampura, tina sadaya kakirangan sarengkalepatan.
Wassalamu’alaikum wr.Asslamu’alaikum wr. WbNu dipika hormat Bapak Kepala Sekolah, sareng Bapak Ibu
Guru SMPN 1 Luragung, teu hilap rerencangan sadayana anu dipika deudeuh. Langkung tipayun hayu urang sasarenganmanjatkeun puji sinareung syukur ka kersaning Gusti Allah SWT,anu parantos masihan nikmat sehat jasmani, sareng rohani,kalayan tiasa kempeul dina dintuen ieu. Teu hilap solawatsareng salam mugi tetep ngocor ka junjungan urang NabiMuhammad Saw, ka keluargina sareng sohabatna, teu hilap oge kaurang sadaya salaku umatna sampe akhir jaman, Amin.
Saderek sadaya nu dipika hormat,,,Salajeungna abdi cumarios didieu bade ngawartoskeun
“Perluna Para Rumaja Ngamumule Basa Sastra Sunda Jeung Seni BudayaSunda”. Ku saha deui atuh upami teu di mumule ku urang sadaya.
Duh Kacida hanjakalna upami basa sunda dugi ka teu diperhatoskeun deui ku urang. Bade kumaha upami anak incu urangbasa sundana deet pisan. Komo mun sampe teu tiasa ngomong makeBasa Sunda, teu bisa ngabedakeun antara basa sunda leumeussareng kasar, Teu teurang naon adat jeung kebudayaan sunda,Boa-boa lamun hayang diajar basa Sunda jeung sastra Sunda ogekudu ngulik ka mancanagara, ka Walanda, kusabab di Indonesia
teu aya ahlina. Atuh basa Sunda teh kari waasna wae, karisajarah, di Jawa Barat teh baheulana marake basa Sunda.Deudeuh teuing Ki Sunda.
Saderek sadaya nu dipika hormat,,,Sakali deui kuring umajak, ngamumule basa Sunda jeung
budaya sunda teh lain tanggung jawab pamarentah wungkul, laintanggung jawab sastrawan jeung budayaaan Sunda wungkul, tapitanggung jawab urang sarerea, para rumaja. Saha deui nu barisngajaga hirup-huripna, ngariksa, miara basa sareng budaya basaSunda teh iwal ti urang. Kanggo ngajaga jeung ngamekarkeunbudaya daerah, budaya nasional, Basa Sunda sareng Budaya Sundateh milik urang, milik urang Sunda, milik nagara Indonesia.Maju mundurna basa Sunda,sareng kebudayaan sunda mekarhenteuna basa Sunda gumantung ka urang, para rumaja.
Saderek sadaya nu dipika hormat,,,Rupina mung sakitu anu tiasa abdi tepikeun. Hapunteun
anu kasuhun pami aya cariosan anu kirang merenah. Hatur nuhunka sadayana.wabillahi’taupik walhidayah wassalamu’alaikum Wr. wb
berbagi itu indah TAREKAH NGEUNAAN SENI TRADISI
Assalamua’laikum Wr.wb.
Alhamdulillahi Robbil ‘Alamin, Alhamdulillahi ladzi hadzana lihadza wamakunna linahtadya laula an haddzanallah. Laqad ja’akum rosulullahi min Robbina bil haqi bashiron wanadziro.Asyhadualla illaha illalloh, waasyhadu anna Muhammadan Rosululloh.Allohumma sholli ala Muhammad wa’ali Muhammad. Amma Badu.Bapa miwah ibu girang pangajen hormateun simkuring,Hadirin anu sami linggih dina ieu pasamoan,Puji sinareng syukur urang sanggakeun ka Gusti nu Maha Suci anu Maha Welas tur Maha Asih henteu aya pilih kasih kasugri nukumelip di ieu bumi, anu parantos maparin mang rewu-rewu nikmat ka urang sadayana. Ku nikmat sareng hidayah mante-Na dina danget ieu simkuring tiasa silaturahmi, patepung lawung patepang raray dina ieu waktos.
Solawat miwah salam mugia salamina dilungsurkeun ka jungjunan alam Nabi Panungtung anu Parantos ngalungsurkeun cahaya ka
imanan ka Umatna, Nabi panutan urang, Nabi Muhammad S.A.W. teuhilap rahmat sareng salam oge di lungsurkeun ka kulawargana, katut muslimin sareng muslimat sadayana. Amin Ya Robbal a’lamin. Bapa miwah Ibu girang pangajen anu di hormat.
Dina ieu waktos simkuring bade nyobi medar perkawis “Tarekah Ngeunaan Seni Tradisi” . mugia aya mangfaatna kanggo ngahirup-huripkeun deui ieu seni tradisi anu ayeuna katinggalna meh pareum.
Hirup jeung mekarna kasenian, salawasna luyu jeung kabutuh masyarakatna, tangtu wae dina kamekaranana oge baris kapangaruhan ku kaayaan lingkungan jeung paneka jaman. Lamun urang nyoreang ka tukang, fungsi kasenian dina jaman bihari raket patalina jeung upacara adat. Ari kiwari geus robah jadi pintonan pikeun hiburan. Robahna teh laindina fungsina wungkul, tapi deuih dina prak-prakan magelarkeunnana.
Hadirin nu ku simkuring di hormat. salaku urang sunda geus jadi kawajiban urang pikeun miara tur ngamumule seni tradisi sunda, ulah nepi ka seni tradisi urang teh diaku ku bangsa deungeun. Contona pakakas Angklung nu kiwari diaku ku malaysia. Ieu kajadian teh ulah kaalaman anu ka dua kalina. Kumargi kitu, hayu urang wangun Jawa Barat teh jadi propinsi anu luhur ajen seni tradisina. Tancebkeun tekad sing pageuh, tembrakeun kalawan jentre, yen urang teh “Nyaah, Bogoh, tur Resep kana seni tradisi Jawa Barat”.
Aya sababaraha tarekah pikeun miara tur ngamumule seni tradisiSunda, diantarana :1. Urang kudu bener-bener mikanyaah jeung micinta seni tradisiJawa Barat2. Urang sasarengan diajar neuleuman seni tradisi3. Buktikeun yen seni tradisi Jawa Barat moal eleh ajenna ku seni tradisi bangsa sejen.4. Ngadu’a ka Gusti Alloh sangkan para nonoman sunda dipaparinhidayah kanggo miara, ngamumule tur ngajenan seni tradasina.
Bapa miwah Ibu girang pangajen anu di hormat. Rupina heunteu panjang anu kapisanggem, harepan urang mugia naon anu di pedarku simkuring sing aya manfaatna. Seni tradisi Jawa Barat tetep
mekar tur nanjeur pikeun ngigeulan paneka jaman. Sakitu nu kapihatur, bilih aya basa nu kirang merenah langkung saur bahecarek neda di hapunten.
Boboko eusi kalapaNinggang kana pileuiteunAbdi bogoh seni sundaSieun nepi ka leungiteun
Dahar liwet reujeung pedaSambelna-sambel tarasiMun rumasa urang sundaPiara seni tradisi
Saninten buah sanintenDibawa ka parapatanHapunten abdi hapuntenBilih aya kalepatan
Billahi Taufik Walhidayah Wasalamu a’laikum wr.
Read more: http://humaneaters.blogspot.com/2011/03/conto-biantara-basa-sunda.html#ixzz2kDGDQNvM