Post on 04-Apr-2023
P R O (E M IUM
Nonnulla in hoc opusculo , seupersonarum , seu rerum
nom ina usurpanda nobis fuerunt, quae in latinae linguae
usunon.
versantur , vel alium sensum accipiunt.
Personarum nom ina ex Thuani historiis plerumque petivimus , vel ex ali is ejusdem aetatis auctoribus qui latinè
scripserunt. Quae vero non anteae sermone ga ll ico versa
erant, eo modo transtulimus , ut analogia diligenter serva
retur.
R erum nom ina ex quinti decim i vel sexti decim i saeculi
consuetudine sumus mutuati ; sed vocabulis qu1busdam ,
quae ad latinae linguae morem referri posse non videbantur,
gallicae appellationi s reddendae veniam aliquando sump
snmus .
IN DEX
N O M IN A P R O P R IA
A. A LB IN IUS,A. d
’
Aubigné (ex Thuano) .A L IG ER IUS , Dante Alighieri (ex Thuano).
Am osrus , L’A rioste (italice Ariosto. Cf. Balassus
,Ban
cus , etc., ex Thuano).
A R THUR US , Arthur (Cf. Walterus , G untherus , etc .,Thuano) .
A UR A TUS , Daurat (ex Thuano).
BA ÎFIUS , Bal'
t‘
(ex Thuano).
BA R TA SS IUS , DuBartas (ex Thuano).
BELLA I L'
S , DuBellay (ex Thuano .
BELLA QUEL'
S , Belleau (ex ThuanoTH . BEZ A , Th . de Bèze (ex Thuan0) .BER TA LTUS , Bertault (Cf. R einaldus R igaltus , etc exThuano)
Bocuervs , Botxchet (ex Thuano).BR O DA EUS
,Brodeau(ex Thuano ) .
BR UN ETTUS LA TINUS , Brunetto Latini (Cf. Brunellus , Brunetus . etc., ex Thuano).
BUCHA N A N US , Buchanan (ex Thuano).CA N TA LUP IUS , Chantelouve (ex Thuano).CA R TER IUS
, Chartier (ex Thuano).CA STELLA NUS , Chastelain (ex Thuano).FL . CHR ISTIA NUS , Florent Chrestien (ex Thuano) .CLA VA EUS , Clavé (Cf Budaeus , etc., ex Thuano).CO L IN IUS , Col igny tex Thuano) .
CO LLET ICTUS , Colletet (ex Thuano).
CR ETI N US , Crétin (Cf. G revinus , R apinus ,FA UCHETIUS
,Fauchet (Cf. Huetius , R ondeletius , etc., ex
Thuano).
TH. GA LLUS , Th . Lecoq (ex Thuano) .
G A R N ER IUS , Garnier (ex Thuano).
GR A TIA NUS P O N TIUS , Gratien duP ont (ex Thuano) .G R EVIN US , G révin (ex Thuano).
HEN O TICA m omo , La Ligue (ex Thuano) .
HER O ETUS , Heroèt (Cf. Bochetus , Butetus ,HO T M A N US (Botman (ex Thuano).
HUETIUS , Huet (ex Gall ia christiane).
JA LL IUS , La Ja ille (ex Thuano) .
JO R DA N US , Jourdain (ex Thuano).
JO DELL IUS.Jodelle (ex Thuano).
LA UDUN IUS , P . de Laudun (Cf. Larcantius , Lartigius , Gueri
nius , etc.,ex Thuano)
MAJOR (a Belgis).J . Le Ma ire (des Belges) (ex Thuano).
MA R OTU8 . M arot (ex Thuano).
_ 3 _
M A LHER BA , Malherbe (Cf. Malae-Berbee , ex Thuano;.
P A P YR IUS M A SSO N IUS , P apyrius Masson (ex Thuano).
M A SUR IUS , Desmesures (Cf. M aserius,M arolius
,Alta
rius , etc., ex Thuano) .
M escnmorvs,M eschinot (Cf. Babelotus , etc., ex Thuano).
A . M IN TUR N US , A . M inturne (ex P ossevini Tractatu de
P aes i).
M O LER IUS , Mol ière (Cf. R iverius , etc., ex Thuano).
M O L IN ETUS , Molinet (Cf. Bochetus , Butetus.M O N I N IUS. Du Monin (Cf. Laudunius . G uerinius , etc., ex
Thuano)A N T . A MONTE-CHR ISTIA N O
,A . de M ontchrestien (Cf. R i
chardus a Sancto Lando , etc., ex Thuano).
M O SSETUS , M ousset (Cf. Bochetus ,M USSA TUS , Mussato !Cf. Balassus , Bancus , etc., ex Thuano \
O R LA N DUS , R oland (italicè Orlando).P A SCA SIUS , P asquier (ex Thuano).
P A SSER A TIUS , P asserat (ex Thuano).
P ELLETA R IUS,Pelletier (ex Thuan0).
P ER IO N IUS,Perion (J. P er ion i i dialogi ,
P ER R O N US. DuFerron (ex Thuano).P ON TUS TH 1A R DUS
,P ontus de Thiard (ex Thuano) .
P R A TENSIS,DuP re t (ex Thuano).
P omm us. Des Portes (ex Thuano).
R A P IN US , R apin (ex Thuan0) .
R E N A UDIN US , R enaudin (Cf. R apinus , G revinus. etc.
R IN A LDUS , R enaud (italicè R ina ldo).
R O N SA R DUS , R onsard (ex Thuano) .
R UTEBO VIUS. Ruteboeuf (Cf. Bovius , le cap itaz'
we Boeuf,ex
Thuano)SA LELLUS , Sale](Cf.Brunetellus , Bacellus , etc ex Thuano).
SA M M A R THA N US,Sainte-Marthe (ex Thuano).
SA N G ELA SIUS , Saint—Gela is (ex Thuano).
SC.E VA , Scève .
S IB ILET I'
S . Sib ilet (Cf. Butetus.Hoche tus , etc.:
P. STELLA , P. de l’
Etoile (ex Thuano).STEPHA N US , Estienne (ex Thuano) .STUA R TA (Maria) , Marie Stuart (ex Thuano).TA L IA (Jac. a), Jacques de la Taille (Cf. Palia , etc., ex
Thuano).TIL IUS , DuTillet (ex Thuano) .TO R QUA TUS TA SSUS , Torquato Tasso (Cf. Balassus, Bancus , etc., ex Thuano) .
VA LKELIN US A FR AXIN ETO , V . de la Fresnaie (Cf. Fraxinetum
,ex Thuano).
V ILLO , Villon (Cf. Ba isso, Bullo, etc ex Thuano).VINEA , De la Vigne (ex Thuano).
N O M I N A C O M M U N IA
A dne:vus (rhythmus), Annexée (rime).B alada , Balade (ex Infortunati Arte poetica) .
Oatenatus (rhythmus), Enchaînée (rime).Concatenatus (rhythmus) , Concatenée (rime) .
Coronatus (rhythmus), Couronnée (rime).Cruciatus (rhythmus) , Croisée (rime); cruciare, croiser
(ex Infort. Arte poetica).
Fraternas (rhythmus) , Fraternisée (rime).
Implici ius (rhythmus), Entrelacée (rime) .Imperator ius (rhythmus) , Emperière (rime) .
Joculator, Jongleur.Leoninus (rhythmus), Léonine (rime). (Ex Infort. A rte
poetica).M oralis fabula , Moralité.M yster ium,
Mystère (pièce de theatre). (Ex Infort. A rtepoetica).
P lebez'
a fabella , Fabliau.P r0pago, Provignement.
R eciprocas (rhythmus) , R ime d echo.
R etrogradus (rhythmus) , R ime rétrograde .
R egalis campus (cantus), Chant royal (ex Infort.
poetica ).Ehytlzmus , R ime (ex Infort. Arte poetica) .
R ondellus, R ondeau(ex Infort. Arte poetica).
Ser vaniasium, Servantois (ex Infort. Arte poetica) .
Sonettum, Sonnet (italicè sonetto).
P R ]EFA TIO
N ulla umquam aetas plura de poetica opera quam
sex tum decimum saeculum nob i s reliqui t; nulla enim
in w tata tan tam vicissi tudinum varietatem expertze
sun t domestica li tterae. P rzecipuze illins saaculi A rtes
poetica in hoc Opusculo perpenden tur. N on vero so
lum in an imo habemus ad id cperam dare ,ut
, qua in
i is przecepta tradan tur , stud iose repetamus ; immo
nob i s hoc praesertim est proposi tum ,ut ex i lla quasi
recogn i tione con t inuos poes i s nostraa progressus d ili
gen ter persequamur. Itaque non in tra ipsarum A rtium
fines nos tram hanc comm en tationem circum scribemus ,
sed ex singulis A rtibus aliquam aequalis poesis ima
ginem ducere conab imur. Cum en im plures vatum
greges sex to decimo szeculo vicissim floruerin t , sua
cuique est propria et peculiaris Poetica unde appare t
n ihilmag i s interesse ad explorandum gallica poes is
in eadem ae tate curriculum, quam illa Opera scrutavi ,
quibus singulae poetarum quasi fam iliare disciplinam
doctrinamque suam mandaverun t .
A Fabro G ratianoque P on tio es t in i tium . Ii vero ad
superiorem potins aetatem respiciun t consenuit du
dum m edia ae tatis poes is , e t , ad alteram quas i infan
tiam revoluta,sui s ipsius inepti is nescio qua puerilitate
indulge t.
Jam Sib ileti A rs, qui M arotum pro magistro habet ,
G raecam_Latinamque an tiqui tatem redolere crepi t sed
gallici ingenii vena . quamvis ex veterum exemple
_ 7 _
rium pertractatione nonn ihilassumpsemt vernaculum
tamen odorem saporemquc retine t ; immo libe rius eu
daciusque exsultare nondum ansa es t elegans quidemet faceta ,
rariss ime assurgi l. P on tanus eadem prope
de poesi , qua Sibi letus , senti t . Hic vero eo tempore
scribi t , quo. priscarum a tatum heres,max ima laude
vigebat M arotus ; ille con tra laben tem jam languen
temqué superiorum vatum d isciplinam adversus flo
rentiss imos juvenes frustra defendere conatur , qui
poesim nostram ex veterum im i tatione ab in tegro insti tuere decreverun t.
P elletarius R onsardi discipulus es t ; sed an te ed i tur
ejus A rs , quam inceptis prom issi sque finem imposueri t
P leias , omnesque nova poes i s fructus ad maturi tatem
duxeri t. R onsardus ipse , quamv is tota recen tiorum
vatum disciplina ab eo proficiscatur , n ih il tamen de
poetica arte scripsi t , quod i llins ingen io vere par v i
deatur. Laudunius vero aliquid nov i nusquam
afi'
ert Sib iletum h inc,illinc P elle tarium sequi tur .
Valkelinus A rtem illa tempestate compon it , qua ad
summum fortuna gloria que fastigium P leias perve
nerat; recentiori poes i idoneum exs trui t monum en
tum , quo R onsardum ejusque d iscipulos posterorum
memoria comm endet,eorumque 0peri quas i coronam
impomat. Quibus ex fon tibus h ic hauserit , primum
perpendemus ;deinde qua pra cepta de s ingulis generibus mandet ;tum vero , quemadmodum poesis nostra
h i storiam recolat ; post autem, qua partes ei in ter
R onsardum ac M alherbam ass ignari debean t ;den ique ,
cum M alherbe nullam A rtem reliqueri t , Bola o, illins
quasi hered i , Valkelinum conferemus .
Si prima specie poes i s nostra sex to decimo sa culo
his toria summatim attingi tur , totum illins a vi spatium
— 8
in duas partes a quab ili ter distribuendum s ic videtur,
ut altera ad m ed iam a tatem referatur , in altera autem
veteris d i sciplina sub i ta qua dam commutatio impro
vi so fiat.Sed , quamvis a posteriore sa onli parte priorem
longe d iscrepare non infitiandum si t,b aud fieri potest ,
ut nulla in priore ind icia appareant , unde poesis nos
tra ad veterum im i tationem restauratio portendi
queat , qualem R onsardus ejusque am ici susceperun t.
Ha c autem ipsa signa in superiorum annorum A rtibus
poeticis facile deprehendemus .
Sex tum decimum sa culum a Cretino usque ad
M alherbam patet . Sed nusquam poesis nostra perpe
tuus tenor sub i to quodam b iatu in terrumpi tur. Ex
Fabro ad Sib iletum ,ex Sib ileto ad P elletarium ,
ex
P elletario ad Valkelinum , per gradus quosdam pro
gress io fit .
A b eo autem tempore quo Valkelinus A rtem condi
di t , un iversa summ aque dom estica poetica figura
pra scrip ta es t, qualem M alherbe ipse et Bola ns emen
dabun t quidem ,non vero immutabun t . Ex Valkelin i
A rte recen tioris in Francia poesis origines utcumquerepetenda sun t.
PRIM A PARS
ns m ma suum rum m inus menus
Quanta esset a qualis poes is 1n0pia jud icand i c0p iam nobis pra bet Fabri A rspoetica , qui , Info rtunati beres ac d iscipulus , sexti decim i sa culi ini tium cum
prox imi sa onli fine copulat. Qua dam de illius vi ta et operibus referuntur :buie
poetarum gregi es t adnumerandus , inter quos principem locum ob tinent M eschi
no tus, C retinus M olinetusquc. Qua gallica poesis sub Ins magistris esset
figura : Fabri A rs poe tica cum innui a qualium va tum sub tili ta te peni tus con
gruit ; ips is carm inum regulis suum opus circumscrib i t d ivinamque vatum
artem ad sedulam harum observantiam redigi t. Totius poetica compend ium
argumento est. De varsu ipso. De vari:s p oematum generibus : poetarum
ingenium certi s ac pra $ti tuti s vel rond elli vel ba la dce term inis includ itur.Maximum A rtis partem rhythm is Faber impend it. De d ivers is ipsorum rhy th
mam m generibus. De vari i s r hythm o rum inter se imph candorum rationibus .
R ecta proprieque inscriptum e s t Fabri opusculum A rs poet ica qua doceaturomni s r hythmorum descrip tio ; hoc enim titulo continetur tota a qualis poesisvirtus ac natura.
G ratxanus P ontius, de cuius vita et 0peribus panca memorantur, in A rte poetica ,nono e t triges imo sa culi anno ed i ta , puerilibus Fabri inep ti is aliquid etiam sp i
nos ius ads truere videtur ; ejusdem tamen adversus recentiores quosdam poe tas
indi gna tio manifes ta os tendi t eos a superioribus poetica magi stris sensim
descisoere.
In priore sexti decim i sa onl i parte morem a superioribus
traditum media que a tatis instituta Francica poesis sequitur. Verum ,
ex quo prima habuerat initia ,non ai fuerat
idem semper et unus curriculi tenor ; duas enim nostra
poesis a tates longo in i llo temporis interva llo jure d iscarnas , querum altera summa in apicis carm inibus sublim itate , clarissimo in lyricis dicendi ni tore ac splendore, dicacissimis in plebeia fabella salibus commendata erat;itaqua si eundem cursum usque ad sex tum decimum
sa calum Gallia poeta tenuissent, non certe,restitutis
G ra corum R omanorumque vatum exemplaribus, in vete
rum temerariam sa pius et incautam im ita tionem domes
tica poesis , evita disciplina fastidiosa , tam vehementi im
petu confugisset. Etan im , quamvis ea , qua a maj oribus
composita fuerant, opera multum longeque a consummata
Latina ac Gra ca antiquitatis arte abessent, tamen, si
10
j amdudum oblivione quas i sepulta non j acuissent, sexti
decim i sa culi recentiores poetas profecto dehorta ta assent,ne quidquid vernacula musa fudisset ca co contemptupro
sequerentur, et pro recto pulchroque nihil,n isi quod Gra ci
R omanique scriptores sacravissent, habere vellent. P ro
facto , veterum opera non immerito mirati , ad eorum sim i
litud inem Gellicum ingenium fingere tentavissent; hanc
vero legitimam antiquitatis observantiam patria vena res
pectuquodam certe temperassent. At contra ,ineunte j am
sexto decimo sa culo , nemo fere inter Francos est, qui ve
tera nostrorum vatum scripta meminerit ap icis priscaruma tatum carm inibus , commenticia qua dam historia suc
cesserant, inficetis ineptisque nugis commendata ;provincialium autem poetarum cantus exceperant nescio qua
verborum rbythmorumque pra stigia , quibus j am poesistota constare videbatur;quod vero ad plebeiam gall ici in
gen i i vanam attinet, viget quidem ea nec quicquam pris
t ini sa li s am isit , sed in se non habet, unde d ivinum poeta
rum instinctum affiatumque excitet ac tueatur. Itaque non
mirandum est, quod sexti decim i sa onl i scriptores , cum
i llis indigena poesis operibus , qua sola norant , perfecta
antiquitatis monumenta conferrent , summa contemptione
nostros , summa reverentia et quasi religione Gra cia R o
ma que vates sunt prosecuti.
Quanta esset, in primis sexti decimi sa culi temporibus ,nostra poesis inopia , Petri Fabri Ars poetica (I) recte judicandi copiam nobis pra bet ha c est enim doctrina disci
plinaque his poetis accommoda , qui illa tempestata summis
laudibus florebant.
Immo longum jam erat temporis Spatium , ex quo ga ll ica
musa omnia ded id icerant, qua veram poes im alunt. Fabri
R hetorice non modo ad ipsam hanc a tatem spectat,
qua am isse est,sed etiam ad extremam quinti decim i sa
culi partem referri debet. Satis est argumenti , quod igno
tum quendam Artis poetica auctorem per omnia sequi tur ,
qui .regnantibus Ludovico undecimo et Carolo octavovigebat. Hujus nomen , quamvis vel Jordanus (I ) vel
Joannes Caletensis (2) vocatus esse videatur , in incerto
positum est I nfor tuna ti cognomentum sibi ipse assumpsit. Operi , quod Infortunatus composuit, titulus est Jardin de plaisance et fleur de rhe
'
tor iqne Multis omnium
poematum , quae tum in usu posi ta erant,exemplis totum
pa ne volumen constat;quidquid ad poeticam artem pertinet quadraginta paginarum modum non egred itur. Hanc
quidem partem , quanquam multo j am ante sextum deci
mum sa culum tempore Infortunati opus ed itum fuit,dili
genter perpendere a proposito nostro non abborrebat
magnum enim Opera pretium est illud manifestius apparere , quibus scil icet vincul is inter se contineantur utriusque
sa onl i poeta , vel qui ultimam quinti decim i sa onl i partem ,
vel qui sexti decim i primos annos tenent sed i lla ipsacognatio tam aria est, ut in Infortunati Arte immorandi
nobis immunitatem faciat. Hujus enim Faber pra cepta
adsciscit , versus pro exemplis afi”
ert , verba ipsa sa piss ime
usurpat. A mborum quidem O perum non idem est ordo ;at
eadem prorsus materies ac discipl ina nec quicquam apudInfortunatum reperimus , quod Faber ab eo non sit mu
tuatus . Intimam igitur utriusque doctrina congruentiam
paucis his verbis notare satis habemus , ut sexti decim i
sa culi initium ad proximi sa culi finem sine ulla contro
versia revocari et referri possit
(I ) Verard i ed i ti o , foi.9.
(2) Ibid ., fot. 136 at 139.
(3) N ouvellemen t imprime à P aris . O pusculo nec annus nec auctoris nomen
vel cognomentum inscn ptum es t
(4 ) N on ab s re tamen erit Infortunati A rtom poe ti cam brevitor hoc saltem loco
recognoscere. Decem sunt capi taI. Defini tur rhe torice .
II. R ecensentur ant iqui A rtium poe ticerum aucto ros .
III. De serxbxtur tot1us 0pu5culi ordo.
_ 12 _
Faber, quem Infortunati baradam ac discipulum fuisse
constat , carm ina qua dam et ipse composuerat, antequam
A rti poetica manum admoveret ex his supersunt Ludo
vici regis Ep itaphia et Tractatus de p raesen ti tempore (I),in quo undecim dom ina inter se colloquentes ante oculos
inducuntur, Neapol is scilicet, urbs Venetia ,Florentia ,
R oma,urbs Mediolanum , Francia , Hispania , Anglia,Flan
dria ,Austria , actor denique , id est poeta ipse. Ha c
poemata , a qualium auribus et judicio accommodate , non
perpendere in animo nobis est; scire tamen interest Fa
brum , priusquam pangendorum versuum scientiam profi
teretur , carmina et ipsum condidisse horum vatum disci
plina congrua , qui summa gloria tum fiorebant. Ab i isdempoetis , quos in fingendis poemat ibus im itatus erat, pra
capta exemplaque , in componenda Arte, mutuqtur ;eorumnom ina maximis laudibus afficit, Opera vero prò
'
perfectis
habet. P ra cipui inter bos sunt M eschinotus , Cretinus M o
linetusque , qui gal lica poesis quasi principes tum judi
cantur. M eschinotum Petrarca a quales comparant;Moli
netus pro altero Nasone accipitur ; Cretinum autem
IV.—Qua sint poems v i t1a 1° 1na quab ilium inter se versuum compos i tio .
2° P amm apt i r hythmorum soni. 3° N on propria locutiones. 4° E arnndem vo cum
i tera tio.5° Verba vel ex latino sermone incautius as sumpta ,vel corrupta , vel n im a
aspera. 6° £qm‘
ooca ttona contorta . 7° Prevue figura usus , qua Synalymphe
gallica vocatur.V et VI. De vari is nguria.V.De syncopa, apocopa , synonymo. VI.De e quivo
m tione et d ialogo.VII. De masculini s femin ini sque r hy thm“.
VIII . C onsilia qua dam vatibus da r hythmorum usudantur, qui fusi ondi.qm
s equend i sint.IX. Enumerantur viginti r hythmw um species. 1° Leon i…» r hy thmus . 2° Cm
cia tua r hythmus vel super quartam , vel super quintam , vel super s ex tam li
neam . 3° R ondelli , quorum sex figura adnumerantur. 4° R etrogm d a r i i r hythm i .
5° e t 6° P oemata qua gallica chapelet (5) et bergere tte (6) nomen acc:piunt.
7° Forma psalmod 1e.8° Ep ilogus vel gallica fatras. 9° Ba la da ba la da r etr ograd o ,
ba tad a per d ialogam. 10° C ant ilena (chanson). 1 1° Camp i r egole:. 12° P oem a quodGalli refra in volant et refra in branlant vocant. 13° Ser va nùun
'
um . 14° A mato
t ium Sam a n taa ium . 15° e t 16° P oema ta gallica lei (15) al vi rela i (16) d ieta.
17o R hythmua adua… (annexée ). 18° R hythmua ca tena tus (cnchainée ). 19° R hythm…i mp lici ta.; (entrelacée ).20° R hy thmus co rona tua (couronnée ).X. De moralita tibua, coma di is (pro [areas m yatemn
, cron is ta, r oma n ica ,
M atan za.
(I) Ep i taph“ duroy Lom a. Tm ictò touchan t te b mp: da ma intenan t.
_ 13 _
Homem ,Vergilio , A ligerio , non cedere summa omnium
est Opinio (I ) nul lus unquam , ut ai'
t Steph . P ascasiuspoeta exstiti t, quem sui a quales majore cultu et adm ira
tione sint prosecuti ;huic Joannes Major a Belgis tertium
mox H is toriar am librum ,huic M arotus Ep igrammata de
d icabit. Tres ill i poeta ,quorum vita satis magnam quinti
decim i sa onl i partem primosque saxti decim i annos com
plectitur, ad utramque a tatem pertinent, et a Carteri i Cas
tellafiique a vo, quorum se a lumnos esse profitentur, usque
ad C . M arotum ,quem pro suo discipulo ipsi habent , tem
porum perpetuam seriem connectere videntur.
Qua nostra poesis summa sub his mag istris esset
figura,paucis verbis explanari potest. Quod en im ad car
m inum matariam attinet, nihi l pr0pe extra allegoriam
scribitur;ipsa autem condendorum versuum ars puerilis
quidam spinosusque ludus facta est.
Ex quo editum fuerat poema cui de R osa titulus ins
criptus, cuncti poeta ad ejus sim ilitudinem certatim sese
finxerant;allegoriam , qua j am illincusque ad posteriorem
sexti decim i sa culi partem perpetua nostra poesis tan
quam silva permansit , adeo fovit scolastica disciplina a
theologis et jurisconsultis instituta , ut omnia scribendi
genera ?heatrumque ipsum mox invaserint ficta i lla persona , querum exsangui forma vitam i nfundere nequiquam
vates conabantur. Ab his inanibus somniis gallicam musam
Vi llo frustra devocavit totius poesis materiam j am postillius mortem allegoria recuperat. N otissimum M eschinoti
poema (3) Ra tionem quas i personam inducit in qua vertitur
universi operis argumentum . M olinetus poema de R osa
inscriptum in prosam orationem transfert ac M artis tem
plum componit;A ndreas Vinea , horum poetarum d isci
pulus et a mulus , cum Carol i octavi in ltaliam expeditionem
(1 ) C f.G.Tory , Camp i flor id i lib . I , fo].4 , verso.(2) R ech . da la France, hb .VI I , cap.XIII , (01.660.(8 ) Lea lunette: da P r inces .
celebret , se et poeta et historie i officia exsecuturum esse
credit , si rerum ipsarum narrationem procemio decorat ‘
quo christiana Fides , N obilitas , Bonum consil ium cum
regia M aj estate in aliquam hortum convenisse fingitur
et bellum adversus Italos ac Turcas decrevisse . Item de
omnibus ejus temporis vatibus ;j am memoratum paulo su
perius fuit, quomodo Faber pra cipuis Europa civita tibus
humanam personam vocemque induat cunctos apudpoetas , quorum nom ina exemplaque ipse refert
,idem ani
madverti potest mentis habitus. qua veritatis immemor et
incuriosa , totem excogitand i v im vana simulacra fingendo
inaniter consumare solet.
De ipsa poesis farrag ine hactenus . Quantum ad pangen
dorum versuum artem,poeta sunt potius pra stigiatores
circulatoria nescio qua sollertia pra diti , quam vates sanoto
hoc nomine non indigni . Totam i i operam ad id conterunt,
ut lectorem verborum rhythmorumque tamquam ins idiis
irretiant; omnemque veritatis colorem am ittunt, omnem
sententiam torquent et adulterant. Cuncta se puncta cre
dunt tulisse , si versus ita disposuere , ut crucis , trianguli ,furca , rostri formam legentium oculis pra beant;verborum
arguties infelicesque cavillationes sectantur;subtilissimam
quamque rhyt/mzorum figuram afi‘
ectant. Il lins a tatis quasi
m iraculum est ea octo versuum series a M eschinoto com
posita , qua duobus et triginta modis , sa lvo sensurhyt/zmo
que , versari potest. Cretians , cujus, ut P ascasius a i t (l),omne studium in ambiguis vocibus sonisque consistit, ad
am icum ,nom ine Honoratum Jallium ,
epistolam scrib it.
qua ex his versibus initium sum it
P ar ces vins verts Atropos a trop os
Des corps humains ruez envers en vers ,Dont un quidam
,aSpre aux pots , a propos ,
A fort blasmé ses tours pervers par
(I ) R ech . d a la Fr ance .lib .VII.cap. XIII.
_ 16 _
Totum volumen (I ) in duas partes est distributum prio
rem , qua de oratoria arte d isserit, a proposito nostro
a l ienam,silentio pra term ittemus ; posterior vero. qua
Ars poetica inscripta est, perpendenda nobis atque dili
genter excutienda. In hac tamen multi sunt loci , qui ad
poesim ipsam non pertinent ;i ll is enim temporibus R hetorice et Grammatica cum poesi tam artis vinculis sunt
conjuncta , ut poeta oratoris nomen sa pius accipiat ,
grammatici vero partes plerumque occupet. Nihil igitur
m irum ,quod Faber , Infortunati exemplo , tautologia , anz
plzibologiae, sgncogne, apocapae, solaecismo, pleonasmo, etc.,magnam Operis partem impendat. In i is autem , qua cumque
ad poeticam artem vere spectant , versam defini t, poema
tibus in a qualium vatum consuetudine positis leges assi
gnat,varias denique rhythmorum sive species sive figuras
docet.
Versum primo describit, et quid inter mascul inum fam i
ninumque rhythmum intersit , paucis verbis explanat;tum
ca sura leges tradit omnis versus , quo planius elegan
tiusque pronuntiari possit tamquam incisione quedam
notamdus est, in qua requiescat is qui legit, a lique inter
posita sententia mora ; quod quidem carminibus numerum
addit Haec ca sura in cujuslibet verbi finem ,poeta ar
b itrio,incidit;sed in regali campo et in hoc carm inis genere
quod servantas iuni dicitur , quartam syllabam , qua quidem
mascul ina sit oportet, semper motet ca sura necessarium
est. Illius autem versus, qui duodecim syllabis constat,
mullam in a l iam syllabam pra ter sextam ca sura incidit.
(I ) G r an t et vray ar t da p teine r hélor ique comp ile et composé per tres expert.scienti t ue et vray orateur P i erre Fab ri , en son vivant curé da M éray (R ouen,17 janvier 1521(2) Toute ligne de plusieurs syllab es , pour la pronuncer plus entend iblement e t
plus élégamment , porter doxb t de soy m esmes une incis ion ou couppe , a laquelle
le lysant se penlt e t doxbt lici temcnt reposer comme point oufin de sentence , et es tce qui fai t la rithme plus armonieuse.
17
Hic j am apparet ea versificandi lex , quam Bola ns bis ver
sibas mandabit
Que toujours dans les vers le sens coupant les motsSuspende l
’
hémistiche , en marque le repos.
Ba c est summa versus figura , qui , s i Fabro creditur,
certo quadam ac definito syllabarum numero , ca sura et
rhgtbmo consta t. Illud imprim is an imadvertendum est,
n ihi l da fem inina ca sura Fabrum tradere. O pusculi quidem
fine,figuram gallica synalymphe vocatam defini endo
explicat, qua tum efficitur, cum vocalis e,
quam vel
mutam vel femininem dicimus , vocabulum quoddam ter
m inat, proximi autem vocabuli prima l ittera altera vocalis
est: immo memorat hanc ab Int‘
ortunato traditam esse
legem, ut fem inina vocalis eo modo posita nullum , ne m i
nimum quidem,sonum reddat. Sed ipse exemple afi
°ert in
quibus non fit elisio
i 8 l 6 1
En ceste forme et maniere6 8 8 1 II 8
Bien ma] congrue et pon chere , etc.
Nihil alioqui in hac figura quod ad fem ininem ca suram
vere pertineat;nondum enim poeta cavare d idicerant, ne
muta vocali e,
m extrema hem istichii syllaba posita ,
consonans littera occureret.
Quod ad varias poematum species attinet, singula Faberdescribit carmina ab a qualibus poetis culta. quibus no
m ina gallica redduntur lay, virelay, rondeau, chapellet,palinode , epi logue , refrain branlant, ba llade , chant royal,servantois. Eadem omnino sunt genera qua ab Infortu
nato definita erant, qua vero sola poeta j amdiunoverant.Ex his poematibus, qua in priore media a tatis parte anostris vatibus culta sunt, qua dam j ampridem exolevere
duodecim syllabarum versus,quem i ll i celebrandis fortium
virorum pra clare factis sa pins accommodaverunt, tanta2
dudumoblivione oppressus est , ut eum Faber inter vil iaantiquitatis veteramenta ponat (I ). Nulla autem in totoopere mentio fit de i ll is poematibus qua proxima a ta tis
vates sive ab Ital is sive a veteribus mox mutuabuntur. Cum
vero de singulis generibus , in a qualium usupositis , nihilArtis poetica auctor doceat, quod non ad meram eorumstructuram et quas i fabricationem pertinere videatur
, in
j ejunis ill is definitionibus morandum non existimamus .
Ceterum , tempus j am prox imum est, quo ha c omnia generanostri poeta repud iabunt. Itaque il lud tantummodo ami
madvertemus , quibus scilicet angustis limitibus gallicapoesis, qualem Faber effingit, circumscribatur ut ea ,
pristina gloria immemor,grandissima vetustatis genera
silentio oppressa j acere sinit , ita nihil novi circumspicere
videtur,quod languentem poeta rum vanam reficiat. Inani
circa voces sonosqua studio senescit , vatumque ingenium
certis ac pra stitutis vel rondelli vel baladae terminis in
cludit.
Qua cum ita sint, non certe admirationem illud habere
potest , quod Faber maximam Artis poetica partem
rhythmis impendit. De diversis ipsorum rhythmorum ge
neribus primum quaerit, deinde de variis rhyflzmorum inter
se implicandorum rationibus .
Ii rhgt/wni , qui leonini dicuntur , omnium mobilissim i
sunt,eodem prope pasto , quo cunctorum animalium nobi
lissimum habetur leo. Fit ambiguus rag/ti mus cum duo vel
plures versus extremum verbum,seuduarum
, seuplurium
etiam syllabarum ,commune inter se habent, quod quidem
in diversos sensus adm ittitur Alio modo effi citur aj as
modi rlzgtlunus , cum extrema vox , qua una tantum syllaba
constat,duobus aut pluribus etiam vers ibus communi s est,
sed in diversum sensum accepta Est al iud , humilius
(I ) A ntique maniere da ri thmer, ut a'
i t ipse Faber.2 ) Livre livr e
(3 ) Sena, se…
19
quidem et parum elegans , ambigui rhythmi genus , cum
plurium syllabarum vocabulo ,quod versum term inat
,duo
vel plura vocabula in altero varsurespondent,diversem in
sententiam admissa,sed aut i isdem aut certe simi l ibus
litteris scripta (I ) R espuit Faber omnem licentiam ac
tivum passivumque verbum inter se sociandi;vel verbum
cum eo substantivo jungendi. quod ex ipso deductum est;vel duo vocabula maritandi , quorum unum nul la alia re ab
altero distat, nisi quod adjuncta est particule qua dam ,
qua non mutatur quidem sensus , sed tantum aut confir
matur aut extenuatur In leonini rhythmi condicionem ea lege recipiuntur monosyllaba verba qua versum
finiunt, si proxima syllaba inter se recte congruant (3) .Tum sequitur alia s leoninus rhythmus , qui non pro
nuntiatione, sed litteris vel qui pronuntiatione , non
litteris difi‘
ert. Hand vero inter se convenire possunt
vocabula quorum. etiamsi i isdem litteris scribantur , a lte
rum diw res im patitur, a lterum vero duos ambarum sylla
barum somos in diphthongum cogit Inde succedit abj ec
tior quidam rhythmus , cum ultima tantummodo syllaba
duorum aut plurium versuum eadem est,sive tota , sive
j am a voca li , sive extremo solum exitu A ccedit denique
vilis$imus omnium rhythmus , quem Faber gallica rithme
de boute-chonque vel rithme de goret vocat in
versibus qui hoc rhythmorum genus recipiunt, idem sempersyllabarum numerus est, sed vocum exitus m inime inter se
congruunt ta lem ol im rhythmum ut ipse Faber animadvertit, veteres in Gallia epicorum carm inum scriptores
(I ) Em ollence, ea:celle en ce, j’
gen t temps .
(2) Bette , tras-belle.
(3) M a chane, mea cha n“, mea champe.
(4 ) Jus tice , jus te gue.
(5) P aola, cos te.
(6) Cor d elia , corde:lin .
('
I ) A my, r emy, (uy.
)8) P ias tr e, gaate, ouvrage.
_ 20 _
assumpserunt, quo tempore nostrorum m aj orum aures
nondum tanta religioni assueverant.
Quot et quibus modis rhyflnni sese intersecent, j am hinc
Faber docet. Ha c primum notatur ratio, qua primus versus tertio convenit, quarto secundus , quintus autem sonum
mutat et septimo respondet, congruentibus inter se sexto
et octavo (I ). Inde apparat nondum eam legem acceptam
esse, qua masculini fem ininique rhythmi certa ratione vices
variant ;primum enim hujus ordinis observantiam gal lica
poesi a Ronsardo impositam esse constat .Alio modo versusdisponi possunt, non absimili quidem ,
n is i quod leon ini
inter se sunt quartus et quintus hanc ordinem sequi solent
i i cantus quorum nomen gallica balaa’
a est A liquando
primus secundusque rlzgt/mzus quarto et quinto congruunt ;tertius vero diversum reddit sonum ac sexto septimoque
respondet (3) . Sunt etiam series qua dam duorum ,trimm
,
quattuor ,quinque , vel etiam sex versuum in eundem
sonum desinentium ; ha vero in multis carminum gene
ribus usurpantur, in i is pra cipue quae gallica lays et
virelays nomen accipiunt. P lerumque duo tantum sim i
lium vocum exitus intersecantur : sed ea poeta a Fabro
licentia detur , ut tot rhytlm ws inter se componat , quot
ipsi libet, gratam modo ac jucundam sonorum concord iam
servet. P erm isso ol im utetur R onsardus , qui poesim nos
tram innumeris versuum inter se sociandorum rationibus
d itabit.
Hos j am rhythmorum lusus , quibus a quales poeta l i
bentius indulgent, Faber enumerare ca pit . A ffirmat anteomnia nobilissimos pra stantissimosque
'
rhgt/zmos ex ambi
guis vocabulis fieri Inter quos catenatum rhythmum
(I ) Fa ict, p rem iòr e,fa ict, tegier e, ta i tte, (a rgomen t, ba ttle, entend ement.
(2 ) Hommes , m en t,sommes , tell em en t, en tend em en t, all
'
a i r e, accid en t, néceeea i r e.
(3 ) Huma ine, p eine, r evas tue, ca ino, m cer ta ine , aba tue , d esver tue, tue, ma in e, venue,
(4 La plus noble e t excellenta rithme se fa ict de termes equivoques .
_ 21 _
primo definit , qui tum efficitur,cum a lterius versus finem
ambiguum verbum obtinet, proximus autem versus initium
ab eadem voce in ambiguum sensum accepta ducit. Alias
ejusdem generis,sed hum ilior , rhythmus usurpari potest ,
qui ex monosyllab is verbis in amb iguam sententiam ad
miss is constat. Est figura qua dam anadiplosis seu
gradatio d ieta , qua a lterius versus finis pro insequentis
init10 adhibetur id vero intellegitur inter hanc figuram
et ca tenatum rhytkmum discrimen ,quod non ambigua vo
cabula inter se sunt (I ) , Alia figura epanalepsis voeatur
qua versus et initium et finem idem vocabulum temat
qua quidem in communi more , ut alt Faber , non versatur .
Inde sequi tur implici tus rhythmus, qui tum fit, cum ultima
syllaba vel monosyllabi vocabuli quod versus finem
obtinet, pars qua dam repetitur , unde proximus versus
initium capi t :necesse autem est,ea
, qua repetumtur , in
aliam sententiam initio accipi ac fine ; sed non ambigue
usurpari debet monosyllaba vox qua versum term inat ;
ca tena tum enim in rhythmwm sic recideretur Fit ad
nexus rhythmus quotiens extremum versus vocabulum, vel
hujus vocabuli seuprima seupostrema pars iteratur , sylla
bis quibusdam adj ectis , qua verbum et sententiam mu
tant hoc vero dinosci debent implicitus adnewusque
rhythmus , quod adnezcus a l ias addit syllabas ut alterum
vocabulum , sententia aliquando levissima versa , fingatur ;
implicitus vero extrema voeis unam vel plures syl labas
repetit, quibus proximum versum , me una quidem adjuncta
littera,incipiat. Fit coronatus rhythmus cum duo ultima
versus vocabula ambigua sunt , vel cum pa ne ultima syl
(1 ) Sa inete equi ta ira ung d iable pn s tE n le prenant elle bat is t,En le batant elle encba ina ,
E n l’
encbainant ellentraxna
(2) A l’assault , gallans a l
’
assault.
A rm a -vous to s t, sa illez armez , etc.(3) G r aci eulzr—cux ,
a i ns i—e i , m elencotieuw—lieux ,eouey
-ei , congno ietre-na tetr e.
(4 ) A nnex ee-a nnew an t, oere-vern'
flen comp osee-eomp oean t, d iver s-d iversement .
— 22
laba , sive plures etiam syllaba iterantur, et a lteram vocem
componunt, qua non eamdem sententiam extremo varsu
retinet, ac proximo vocabu10 suberat Est quidam vilior
ejudem generis rhythmus , cum , post coronates syllabas.
una velplures adduntur, qua coronam quasi novis floribus
decorent Sequitur denique retrogradus rhythmus; isautem efficitur quotiens sententia m inime mutatur , si is ,
qui legit , versus a fine legare incipit, et usque ad initium ,
inverso sic ordine , retrograditur (I ).
Nihilmagis nostra poesis inanita tem arguit, quam quod
totem pa ne Artem poeticam his rhythmorum captionibus
Faber impendat. Immo fin ii. Opus plurium figurarum des
criptio, unde planius intellegitur , quas in nugas galli ca
Musa descenderet. N on j am de rhythmis, ne da vocibus
quidem agitur, sed de ipsis litteris. P aronomeon efficitur
cum omnia ejusdem versus vocabula similem ini tio li tteram
referunt figura vero diversum ae peculiare nomen est,
prout littera l m ,r, s , etc., has partes accipit.Haec et talia
non ad poetam attinent,sed potius ad opararium quendam ,
cujus omnis cura in oneroso steri liqne labore eonsum itur.
Hoc est Artis poetica summarium , qua a qualis poesis
imaginem exprim it , qualem i lli s temporibus sese babaha t,antequam G ra corum Latinorumque vatum imitationem
al iud quoddam indicium apud Gall ia scriptores, quam
alienarum vocum non satis verecunda mutuatio , denun
tiara j am videatur. R hythmorum ibi , ut att P ascasius
quantum voles;sensus vero magna penuria. Exhausta
j ampridem e st priscorum poetarum vena summo in P a r
nasso , juxta sacros Masaram fontes , constitute est fabri
(1 ) Guerre e faict maint cha telet let ,E t mainte bonne vi lle vi lle.E t ges ta ma int jardine t ne t, etc.
(2 ) Les vers icy si sont cours couronnezE t par ainsi per leur dro i t nom nommez , etc.
(3 ) A mesure ma dame ruse ma.
(4 ) R ech.de la a ce, hb .W I , cap.XII.
quomodo ajas Ars , hoc tempore edita , quo j am poesis nos
tra ad vetaram im itationem sese fingere incipit. Cretini
tamen M olinetique mag i s quam recentiorum vatum d iscipl inam redolere videatur.Immopuerilibus Fabri inepti is al iquid
etiam spinosius adstruit. Bum sci licet reprehendit , quod
leoninum pr0prie rhythmum tantopere colit,testaturque
multos esse nobiliores difficilioresque versus, ambiguos
videl icet, coronatos, retrogmdos, quasi eo nob ilior rhyth
mus esset , quo magis arduus (l). Alia rhythmorum genera
definit commendatque, qua Faber ipse omiserat concate
na torum fraternorum imperator iorum reciprocaram.
Fabrum per omnia sequi solet hoc tantummodo inter
ambos interest,quod G ratiani Ars poetica etiam argutior
et,ut ita dicam , insidiosior videtur.
Sa pissime R onsardo ejusque discipulis exprobratum est,
quod , domesticam vanam plus a quo dedignati , totos sese
ad antiquitatis im itationem fiexerunt. N on certe dubitari
potest , quin nim ium sollicita fuerit ista G ra corum R oma
norumque observantia; nihil vero planius demonstrat ,
quantum opus poetis nostris esset movam aliquam quasi
medullam a veteribus haurira, quam Gallica poesis imago
nobis a Fabro G ratianoque tradita . Licet quidem infelicem
sa pe P leiadis audaciam reprehendere vel irridere ; nihil
tamen ea tentavisse j am videtur,quod non excusara posset
priorum vatum steri le ac puer i le artificium , si usque ad
mediam sexti decim i sa culi partem in eodem statupoesis
nostra permansisset.
Sed paulatim ea proficiet a Cretini a tate prim i s tenus
R onsardica schola inceptis. Jam inter Fabri G ratianique
tempora profectus quidam deprehendi possunt. In hujus
Arte aliqua nobis obversantur indicia , ex quibus prox ima
commutatio pra sagitur. Ipse Gratianus nihil novi non res
(I ) 11 y a ma inctz aultres termes et ri thmes plus nobles , difficiles et supérieuresla d iete léonina , comme equivocques , coronees , retrogradees.
25
puit, solitosque nostra poesis mores tanta rel igione observat
,ut vehementer indignetur quod poeta multi sint
, qui
varias ambiguorum rhythmom m figuras fastidiant (I) sed
ex his ipsis querimoniis manifesta apparet ejusdem tem
poris vates a superioribus poetica magistris sensim des
ciscara ; et , quamvis crassos artifices (2) Gratianus bos
vocat, non tamen prohibera potest , quin Gal lia poeta
omnes has compedes , quibus impliciti m isere torpebant,
exentara tandem conentur. In Sibilati Arte, qua j am per
pendenda nobis est , m ira progressio notabitur ad illam
nostra poesis renovationem,a R onsardo ejusque am icis
medio sa culo susceptam .
(I ) C ertains poè te s mesprxsent lesd icts b emlx styles et termes graves commeequivocques , coronez , etc., dmantz as tra chose fort contrainte .(2) Grossiers composeurs.
SECUN DA PAR S
DE SIDILE'
II A" ! M E"“É'
l'
FOI'
IAI I LIBELLO , Bill «QUII Î ILWS GEI SDI ‘
Î IWLUS ESI IISGRIPWS
S ibilati poetica longe alia s color esse jam videtur. Qunnam poeta op imxoris
demum segatis cxspeeta ti onem moverint : claris s imi inter eos sunt .I. M ajor a
Belgis , Heroetus , Bochetus , Salellus , Soa ve , P ontue Thiardus , Beza , P as cas ius ,P elletanus . P ro R onsardi P le iadisque proxim is anteces soribus i i jure naband i sunt. S ib ilati A rs cum hac nostra poes i s a ta te penitus congrui t ; atta
men C l. Maro to libantius quam ali i s se adjungxt :hujus indoles e t ingeniumbrevi ter exprimuntur. Qua de S ibi lati vi ta acceperimus . A rti s poe tica sum
marium . De feminina ca sura . De vocabuli s ex lati no sermone as sumpti s.
De d iversis versuum generibus . De r hy thm i s inter se implicand is . De
sub tilibus r hythm orum versum que liguria, quas Marota s ipse nsurpaverat.
De van is poematum gcneribus major eorum pars. qua Faber de sernpserat , jamexolescunt aut immutantur ; nova vero ex ve terum im itat ionc or1ri ca perunt.Quatenus gra cam lat1namque antiquitatem S ib iletus norit. H is temporibusajua A rs ap tis s ime es t, quibus domes tica Musa nihil aliud quam primum signume t quasi mutum ex speetat, ut liberius latiusque saniend i ae scribend i curriculumBibl ipsa aperiat.
Ho c s ignum a Bella io da tur, cujus ex Defen sion e et i llus tr a tione nostra poesi s renova tio sami t initium . P roximo anno libellum cui Quintilius eensor » ti tuluses t i nscrip tus , Fontanus ed it. Breve opuscull compend ium. P ontanus pro
ultimo pa ne in ter bos poetas adnumerandus , qui ad pri orem sa culi partem res
pie iunt. N ih ilutcumque protecit ejus censura mcx enim R onsardus ejusqueam ici exspee tationem quam Bellaius movarat , certatim expleverunt.
Novem post annis , quam Gratianus opusculum in vulgusemiserat , Artem Sibiletus edidit , cui longe a l ius color et
quasi soums est. G allicum poesim , qualem ex hac nobis
animo fingere licet , multum ab ineunte sa culo profecisse
manifeste patet. G ra corum Latinorumque imitatio novos
j am toutes vatibus nostris reclud it. P rofecto non antiqui
tatis expers Faber fuerat ;immo veteres lectitare solebat,
Ciceronem pra sertim , quo familiarissime utebatur. Infor
tunatus etiam ,si paulo altius res repetenda sunt , R oma
nam l ingnam non ignorabat;hujus tempore latinis vocibus
ge ll icum sermonem refercire j am ca pamt .doetiss imus quis
que vir ;ipse vero , quamvis haec verba reprehendat, qua
a quales poeta a veteribus non satis verecunda aume
bent (l), latina tamen antiquitatis ementissimus est atque
observentissimus. At in extrem is quinti decimi sa culi
ennis , nihil aliud quam dicendi supellectilem ex vetustate
nostri scriptores qua runt Sibileti contra a tete , non verba
solum vetes inde mutuamtur , sed etiam nove genere petunt
et moves tamquam Spiritus baurire tentent.N on tamen infitiendum est poetas quosdam vel e primis
sa culi ennis exstitisse , quorum opera , sive antiquitatis
imitatiome sive locupletiore vene commendata , aliquam
0pimioris segetis exspectetionem moverunt. Celeberrimus
inter eos, Joannes Mejor a Belgis , Fabri tempora cum
Sibilati temporibus jungers dici potest; nem ipse Mol ineti (2) Cretinique (3) discipulus est , Maroti autem me
gister , a quo ipsi Homero comparatur
Jean Lemeire , Belgeois ,Qui aut l
’esprit d’Homère le Grégeois.
N on in hoc poeta insistendum nobis est inter Fabri Sibi
latique a tatem quas i medius , Joannes Major , quamvis ejus
auctoritate hi c sa pe se ipse tueatur, neque ad unam,neque
ad alteram totus bertinet.Illos igitur vates j am aggrediemur, qui Sibileti poetica
vere referri possunt. Clarissimi inter eos , ne omnium mo
m ina proferemus , sunt Heroetus , Bochetus , Salellus ,
Soa ve ,Beza Pontus Thiardus P ascasius , P elletarius .
P lerorumque vite ab prim is quinti decim i sa onl i ennis
usque ed R onsardi tempora patet , nullusque fere ex i is est,
qui in priore a ta tis parte M olinetum Cretimumque non im itatus sit , in posteriore autem prim is P leiadis inceptis nonaut faverit, aut etiam sese ipse edjunxerit.
(1 ) Cap. Il.
(2 ) Se M olineti alumnum esse J. Major ipse proflte tur : pra eipu0 poema ti suohune t itulum inscribxt Temp le d
’h onneur et d e eer tus comp ose par ma ie tr e .I. La
me i r e,d iscip le de M olinet.
(3) In terno lttus tra t ionum libro, quidqui d ipse faeultatis hab et, se Cratino debere
testatur.
- 28
Multis n vincul is pristina nostra poesis disciplinaconstringuntur. Ehytlzmorum verborumque cavillationi
bus omnes indulserunt (I ) ; allegoria vero in plerorum
qua operibus floret, velut hereditas qua dam e superioribus
poetis accepta Sed tamen pro R onsardi P leiadisque
proximis antecessoribus jure habendi sunt. Soa ve ,Beza
,
P elleterius , ut P ascasius ipse scribit recentiorum va
tum quas i pra cursores Jacobus P elle
tarins Cenomanus poes im nostram novis coloribus induare
ca p it, multumque Primus qui novum
apcruit curriculum fuit Mauritius Soa ve ;nam , quamvis
priorum vatum in juventute vestigia secutus esset , eos
pr0grediante a tate deseruit, ut aliam viem tenteret (5)Sca vae eidem bos versus Bellaius scripsit
Gentil esprit, ornament da la France ,Qui , d
’
A pollon saimotament inspiré,
T’as le prem ier dupauple ratiré
Lo in du chemin tracé per ignorance .
P ontus Thiardus , qui inter P le iadis poetas ipse adnumerari
solet, etiam cum juvenis admodum esset, j am tentaverat
quomodo poesim renovare posset. In eparum pra fatione :
Curavi , inquit, ut carminum meorum stilum locupletius
(I ) Multa pos t anni e quam R ons ardus ejusque am i c i poe s im nos tram res taura
verant, S teph .P e scasxus glorxatur quod Galli poe ta R emp r ocos (Ummed . G rammat .lib . lll), vel R ecur r en tes (S ld . A polh n. E p i s t. versus tanta sollert ia condule runt.ut antiquita tem i psum hoc superaven nt ; et
, quamv i s ipse in is tiusmod i ludus
magna m esse cura quam ingenii profitea tur, non tamen potes t quxn sub trhum
r hythmo rum multa exemple i n galli ca poesis honorem proferat. (R ec/t . d e la
Fra nce, lib .VII , cap.XV, Io ) .665
(2 ) In Boena t i poemete Temp le d e bon ne r enomm ée » inson pto R ehgxo ,
Devotio ,m i li tari s Di sciplina , A rtes , Scrantua , e tc., cum ommbus O lympxDIIS i ndu
cuntur. Soa ve Frane iscx delph ini mortem per allegorism in carm i ne cui A r ion
t itulus as t daplorat Salellus illum componi t Dia togum non m inus a tatem
quam gucundum ,i n qua Jup i ter Cup idoque d a sua a tar que p oten tia d wp uta n t (1538)
in altero Dia logo M allinum Sangelas ium a t Victorem Brodaeum sub duorum navi
tamm speme indua t, ejusdem Francisc i ln te ritum denature s .
(3) R ech . de la Fr ., lib .VII , cap.VII , lol.616.
(4 ) Ib id ., te l.615.
(5) ram.,ibid .
ornarem , quam superiores Cuncti prorsus vetes , quorumnomina supra retulimus , ga ll ica poesis restaurationem et
pra senserant et ipsi susceperant :itaqua R onsardus ejus
que discipuli , quamvis priorem poesim dedignari soleant ,
bos tamen summa observentia max imisque laudibus sem
per prose0uti sunt.
Sibi lati Ars poetica cum hac nostra poesis a tate penituscongruit, que omnes ill i vates fioruarunt. A ttemen ,
quen
quem Salalli, Sca va , Haroeti cetarorumque et nom ina et
exemple sa pissime proferet, Clementam M arotum libentius
quam elios sequitur, eumque pro duce et magistro potis
simum habet. Multum interest hoc d iligenter nota ri M a
roto enim,etiamsi cum ceteris ejusdem temporis vatibus
multe ai s int communia , pr0pria certe ac pecuhar is indoles
inest. Cum omni doctrina at eruditione poesim serm‘onem
que nostrum hi refercient, i lle contre domesticam ga ll ica
musa vanam persequitur , at, quamvis e Mejore Sca vaque
ad carm inum artem sit institutus , Rutebovii Villonisque
vestigia musquem repudiat. G ra cerum certe pra sertimque
Latinerum l itterarum elegantiam nitoramque redolet
pra ter Velarium O rosumque , quos sese lagissa ipse testetur (I ), Vergilium ,
N asonem ,Catullum , M ertielam ,
P etro
nium movarat ;sed ad artes litterasque pessime , ut alt, a
pueris erat insfitutus
c’
estoyent da grams bastes
Que les regens du temps jadis.Jama is j e n’
entre en paradis
S’i ls ne m ’
ont perduma jeunesse
N unquam vero aruditionem plurim i fecit :quidquid apudveteres ardui videtur, penitus fastidit, gallicemque l ingnam
J’ay lauaussi le R omant da la R osaM ai s tra en amour
,et Valera , et C rosa
C ontans les [s i ts des antiquas R oma ins .(2 ) Ep is t., XL….
_ 30 _
ec poeticam a rerum verborumque obscuritate molestio
r isque doctrina ostantatione semper defend it .Talem ad poetam Sibilati Ars tota respondei
, qua jam
nobis excutiende est, ut poesis nostra id temporis veramspeciem attingere possimus. P anca vero da ipso Sibi latoprius mamorenda .Duodecimo sa onli anno netus erat. Quamvis in curia
parisiensi causidicus esset , hujus muneris officia non eum
prohibuarunt , quin l itteris et poesi sese penitus dederet :
latini et gra ci sermonis peritissimus , in exteres Europaregiones multum peregrinatus est , ec pierasque linguas ,
qua in i is usurpantur , did icit. Petrus Stelle , cujus fam i
liaris fuit, eum in commentariis virum probum erud itum
qua vocet :ambo in cercarem simul , bellorum civilium
tempora, ab Henotica factionis ducibus conj ecti sunt , Sibi
letusque paulo post interiit, quem e custodie emissus est
N on plura da aj as vite eccepimus. Quadragesimo octavo
sa onl i anno A rtom poeticam edidere t,ea ipse tempestata ,
que R onsardus cum am icis diurne nocturnequa menuvete
rum exemplaria , Aurato magistro, versabat et Pindari ,Homari , M aromis O peribus tamquam incnbebet.
Sibilati Opus in duos li bros divisum est. Alter da poesigenaretim et universe scribit , da pangendorum versuum
legibus , da diversis rhythmorum inter se connectandorum
modis : in altero omnia carminum genera recensentur et
eXpli6antur.
Quod ad versus naturam definiendam attinet,eadem
prepe qua Faber Sibiletus trad it ;sed fem ininae ca sura
leges , querum expertam esse Fabrum memoravimus , ipse
diligenter docet eesqne tastatur , quamvis e Maroto
olim, cum juvenis admodum esset.plerumque fnerint violata ,
ab Optimo quoque vete j am summa cura sarvari.
(I ) A nno 1589.
(2) S ut.cap., li b . l.
prium , paulo inferius notab imus , cum diversa poesi s genera , qualia in ojus Arte definiuntur , per
‘
pendenda nobis
erunt. Quod vero ed rhythmos ipsos attinet, mej orem ve
niam poetis eoncedit.Ehgthmum gallica rithme da goret
dictum prefecto repudiat , quam inter rhythmos hujus
saltem nominis vera dignos admumerare abhorret ; sed
simplex vocabulum e idem w'
tbulo meritari non vetat, cui
part icule qua dam adj ecte (l ) ;diphth'
ongi simplicisque
l ittera rhythmum pro legi tn 10 habet (2) ee quidem licano
tie,ut ipse alt , pudenter uti debent poeta , quia eo jucun
diores sunt rhythmi quo l itteris et sono inter se congruan
tiores ;sed multo satins esse recta judicat, si duas voces
non rectissime socies , quem si locupletes rhythmos , emissa
sententia cura ,nim ia rel igion i obsecntus , efi
‘
ectes. At ,
quamvis liberalior , quam Faber, esse videatur Sibiletus ,ambigui tamen rhythmi ite amens es t, ut eum omnium
rhythmorw n alegantissirhum esse existimet et aures
maxima dulcedine efficere Immo Artis poetica fine
omnia versuum genera docet, qua Faber G ratianusque j am
descripserant, fraternorum, scilicet , adnexorum , catena
torum, etc. Hos enim lusus , quibus sol is , in prim is sexti
decimi sa onli temporibus , poesis nostre constiteret, quos
que eb ernditissimo quoque p roxima a tatis vate non
repudiatos esse supra memoratum est , M arotus , Sibilati
dux atque exemplar, summo studio et ipse ol im colueret.
Cretino Epigrammata his versibus ded icet
L’homme sot art et non soevamt ,
Comme un rotissenr qui lave oye ,
La faute d’
eutruy nomea avant
Qu’ i l la cognoisse , qu’ il le voya
I ) L ib . I , cap.VII. A!ettm-vp en nettr e.
(2) Ibid ., cap.VIII. Ra in a-d ron e, autre-vmtre.
(3) La plus élégante , comme calle qui is iet east unison et rasemblanee pluségala et da ca plus po ignante l’ouîa (L ib. 1, cap.VII.)
33
Ma is voir da haut scavoir la voya
Seanrez per trop m ieux m’
excuser
D’
aucume erreur si fa it l’avoye
Qu’
nn amoureux da muso user.
epistulem Henrico secundo soribit
En m’
esbatent j e fais rondeaux en rhythms ,Et en rythmant bien souvent j a m
’
enrime,etc.
Cancellario autem Pratensi
Puisqu’
en ce donc tous anltres precellez ,Je vous suppl i , tres noble Pré , scel lezLe m ien acquist. etc.
R ondelli , quem Steph . Cleva o m ittit
P our bien louer et pour astra loué , etc.
omnis materia in inficetis verborum cavillationibus varse
tur . Ludovica denique regina mortem cum dadat,bos
versus i‘
und it, qui Cretini M olinetiqne vere digui sunt
R ien n’est ca bas qui cette mort ignore ;
Coignac s’en coigne en se poi trine blesme
R omorantin la parte rememore ,Anjoufa i t joug
,A ngoulesme da mesmo,
Amboise en boit una amertume extresme , etc.
Haec tamen et ejusmod i carm ina ad poeta juventutem per
tinent talibus argutiis paulatim sese exped ivit, et domes
ticas gal l ica G ermana virtutes , e M esehinoto ejusque
a qualibus corrupta s et adulterates , cum politiore ac gra
viore antiquitatis arte conciliare conatus est.
Sibilato illes rhythmor um versuumque figures ,quibus
M arotus ipse indulserat , non om ittere licebat. Itaque Artis
poetica pars qua dam ad eas respicit ;sed i llud inter Sibi
letum Fabrumque interest,quod hic m iseros a qualium
e . r. 3
34
lusus , pra ter quos nullam poesim movarat , toto in Operedescribit ec commendat , il le vero quidquid da rhythmis
catenatis , adn€a:is , etc., ipse attingit, ad finem Operis inultimum caput releget ;immo plerosque declarat , obsUlet iores j am et rariss ime in poetarum usu pos itos (I ). non
multum abesse quin penitus oontemnentur.
Nihil vero in S ibilati Arte proximam poesis renovatio
nem mag is s ignificat. quam qua cumqua ad diverse poe
matum genere pertinent. Ex his enim apparat mej oram
eorum partem , qua Faber dascripserat , ant exolescere aut
mutari , nova vero ex veterum imita tione oriri°
et j am in
muito honore verseri .
De balada tamen ac campo regali eadem prepe ec Faber
ipse tradit :sed ex sola rondelli definitione , cujus que ttuor
genera adnumere t plane intellegitur a quales hujus
temporis vates , qui. velut M arotus , ejusmodi poema non
dum colera desierant , multiplicibus severiorum legnm
modis expedira id valle . Ceterum hujus generis consuetu
dinam eb elegantissimo quoque vate desertem esse Artis
poetica scriptor tastatur Item da carminibus gallica
lay et virelay d ictis , qua , ut ipsa alt,tam pervi
nunc a celeberrimis poeti s a stimantur, ut eorum velmen
t ionem facere supersed isset , nisi timuisset a l iquid da majo
r ibus detrahera , quos , cum ex prisca esperitate et barbarie
in pohtiorem humanioremque cultum a quales vocaverint ,
summo honore ac veneretione affici justum est (4) Has
enim omnes poematum species Heroetus , Soa ve, Salellus
et catari rarissime coluerant, M arotus vero in prim is modojuventa temporibus.
(I ) De Vie ille moda. (L ib . 11 , cap.XV ).(2 ) L ib . 11, cap. 111.
(3) Ibi d ., ebid . Les poè tes les plus triana ont quitté les rondeaux a l'antiqui té ,e tc .
(4 ) L ib . 11 , cap.XII e t XIII. P our le peud’
usage qu’
ils ont aujourd ’huy entre lespoète s oélèbres , j e les eus se ai sément la isse: a te déolarer, s i j e n
‘ausse cra int
fa ire tort a l’antiquité , laquelle de ses rudesses e t eepre tez nous ayant fa ict entrer
aux polis seures , do ibt as tra veneree da nous comma nostra mère et mais tres se.
_ 35 _
O bsoletis pristina poesis genaribus e l ia succedunt , in
quibus Sibiletus , ut per est, d iu multumque immoratnr.
Epigramma (l) primum describit,quod M arotus ad sum
mum leporis ec venustatis j am perduxeret. Hoc genus tot
versus tantummodo recipit , quot operis cujuslibet titulus
edm ittat : i taqua Latin i poeta pro optima epigrammatis
figura disticlaon judicevere . Verum fit sa pins ut duo solum
versus totem sententiam cepere non possint ;immo triginta
vel etiam quadraginta versibus constant Maroti qua dam
epigrammata . Sed , quo plures sunt versus, eo m inus con
cinnnm epigramma : quam ob ceusam duodecim versus
Optimus quisque vates in hoc Opere excedera non solet.
Quamvis trium versuum numerus nescio quid abrupti in se ,ut ipse confite tur
,behce t , ejusmodi epigrammata Sibiletus ,
Italorum vatum auctorita te fratus , non respuit. R hyth
morum in hoc poematio diversos ordines docet ocio ver
suum figura , qua sa piss ime usi erant prisci poeta .a quales
adolescentes summ0pere delecta ri d icit . cum sententia
numeriqne perfectionem quendam ee afferet,legentium vel
aud ientium auribus gratissimam ; quettuor in hac prim iversus intersecentur
,tum etiam que ttuor ultim i , eo autem
pacto , ut quartus et quintus versus inter se congruent.
Nul lum tamen inter ejusdem a tatis poetas epigrammatis
genus pluris a stimatur , quam decam versuum . Vat ibus id
pra cipit Sib iletus , nt duo ultim i versus quem acutiss ime
carmen concludant ;nam in his , ut recte alt, vertitur omnis
poematii laus.
S ecundum posterioris l ibri caput ad sonettum attinet,
quod M ellinus Sangelas ius , Maroti discipulus ,ab Ital is
mutuatus erat. Hoc Sibiletus primo definit. Sonetti epi
grammatisque , ut O pinatur , materia eadem est , nisi quod
jocos et lusus sonetti gravitas excludit. Nul lum alium ver
sum qnam decem syllabarum in sonetto A rtis poetica
(I ) L ib. 11, cap. 1.
36
scriptor edmittare vnlt ;multopere hoc poematio juveri
a quales vetes declarat, quod , quamvis in G alliam nuper
rime importatum sit, summa tamen laude propter venus
tatem fioret.
O da ipse (I ) , etiamsi al iud nomen ai esset, multo j am in
honore verseri ca parat. Hoc Oti te vocabulum primus Sibiletus in poetarum consuetudinem induxit :sed quedrege
s imo septimo sa onl i anno P elleterins j am ejusdem generis
poemata ediderat ipse SibiletusMellini cantilanam aliquam
profert, quam pro lyrici carm inis exemplere habet. Nihil
da pindarico genere memorat , quod nullus adhuc vates
coluerat;in leviore varo ode. quam solam novit , brevis
sim is versibus ,lyra sono facile congruentibus , tristes
la tosve emoris affectus exprim i tasta tur.De Epistula et Elegia septimum ejusdem l ibri caput dis
pnta t :multis j am ante annis poeta quidem alegiace colue
rent ; inter eos Carol i Fonteni nomen profarre satis
habemus , qui Catarina sororis interitum , anta quadrege
simum sa onl i annum mortua,versibus gravis ec sinceri
luctns pleniss imis defieveret. M arotus vero non modo in
Epistula ,cujus magister ac princeps sine controversia
habetur, sed etiam in elegis poeticam artem ad summum
provexisse existimatur . Inter utrumque genus m inimum
interesse Sibiletus ducit. Epistula , ut Opinatur , omnia ,
qua cumqua l itterarum commercio mandari possunt , sui
juris habet ;elegi tantam varietatem farra non videntur
tristes sunt ac debiles , amatoriosque afi‘
ectus pra sertim
exprimunt ;quos quidem apistula non repud iat, sed pro
priam sibi subscr iptionem ac superscrip tionem retinet ,
magisque familiari d icendi more utitur.
In octavo capi te da bucolicis qua rit Sibiletus. Hanc
ecloga formem novit, qua perpetuum orationis tenorem
servat ;immo ejusmodi opus hac laga probat , ut multa
l) L ib . 11 , cap.VI.
37
proso])opce ice ipsam carminis perpetuitetem distinguent.Sed
ille tempestata personas in eclogis vetas plerumque indu
oebant :itaqua communis dialogi nomina bucolica omnia
que dramatice genera , qua tum nota erant, Sibiletus com
plectitur.Jemdndum erat,ex quo pastorale carmen poeta
nostri colare ca parant : M . Soa ve Salellusque , ut j am
entee memoratum est , ejusmodi poemata , ma res altius
repetamus , non semel condiderant ;Maroins autem in his
plurimas sibi leudes conciliavaret. Omnes illi poeta , et
catari , qui idem genus tractarunt , bucol ica numquam ab
allegorie separant Maroti eclogis , qua pro hujus poemetis
axempleribns judiceri possunt , penitas convenit Sibilati
definitio ;nihil enim aliud est, si huic cred itur, hoc poesis
genus , quam elternum inter duos pestores carmen , qui ,
per qua dam involucra ,de regum morte
,da temporum
ces ibns, da reipublica mutationa inter se colloquuntur
Duo alia genere , e Mereto quoque onlie , Sibiletus des
cribit : poema gallica bleson dictum,quod perpetua
laude vel continue vitnparetione constat et veterem
illam setiram quam prisci Gallia poeta fratras ie
vocabent. Hujus generis farragimem in omnibus uniuscu
jusque viti is verseri docet ;quo autem absurdiorem esse
male inter se cohaerentium sermonum quasi contextum , eo
elagentius fieri poema. Ejusmodi opus M arotus, ut relatum
est, trectaverat ;sed novam ei vim novo cum nom ine (4)incusserat : hac enim sententiarum destinate obsouritate
tactus , inimicos impune lacessendi ccpiam sibi ipse fecerat.Ba c sunt genere , qua ,
e Fabro ignota , Sibiletus definit
et commendat , si i is ap icum carmen ed icimus , de quo pau
cissima tradit :hujus enim naturam adeo prave intellegit,
Dialogue entra bergers, trai tans sons propos et termes pastoraux , morte daPrinces , calam i tés da temps , mutation da république et talles choses sons allegorie claire.
(2) Lib . 11, cap.X.
(è) (bid ., cap. IX.
(4) Coq-à-l’asne.
ut poema de R osa inscriptum ab I liade et £‘
neide non
socernet.
In quartodecimo posterioris libri capite da translatiomosive conversione disserit , quem pro pecul iari quodam go
nore ipso et ojus a quales ducunt. Multi j am sunt anni, ex
qui bus poeta nostri , desertis nondum domesticis moribus
et exemplis , a l iquid tamen majus et gravins in antiquis
litterarum monumentis inosso suspicati , Latinos G ra cosquo
scriptoras in suam l ingnam certatim transferunt. Heroetus
P letonis A ndroggnum gallica vorteret et O vidii A r tom
amatoriam Salellus Euripid is H elenam (1) et I liadis duo
decim primos libros ;P elleterins Flacci A r tom poeticam,
Vergili i , Martial is , Homari , Petrarca qua dam opera ;O ctavianus Sengolasius O dgsseam, E neide ;Forcadellus
M aronis , N asonis multas partes . Maroins denique primemVergilii oologam transtuleret et Catulli nuptiale carmen
erat imitatus . A ntiquitatis cultus ot imitatio tem vehemen
ter i lla tempestato vigebent, ut nihi l m iram sit,quod voto
rum exemplerium conversioni tantum Artis poetica scriptor conferat. Conversio inquit , ost frequentiss imum
poema , et poetis doctisquo lectoribus idoo gratissimnm ,
quia magnum osso opus omnes arbitrantur, si qua cumquaantiqui vetos invemernnt sermonis mostri ques i colore
induantur Ipse autem Euripid is Iphigeniam verteret.
N on longum quidem temporis Spatium inter Fabrum
Sibiletumque interpositum ost multum tamen commutatam
osso nostra poesis rationem non magari potest. P riscagenera paulatim O bscurantur;nova florero emparant, qua
mox omnes poeta ,R onsardo duce , certa tim colent. Nobi
lioros sensus spiritnsqno domestica musa sumpsit. Poesis
(I ) B onjot. B ibl.rr XII , p.4.
(2) La vers ion on traduction ost aujourd'huy le poema le plus iréqnant at mieux
recon des os times poète s e t des doctas lec teurs , a caus e que chacun d’
enx es timo
grand mnvre rondra la pura et argent i na invontxon de s poetas doréc e t enrich ic da
nostre langue. (L ib . 11 , cap.XIV.)
lingua poesisquo discipline conci liari potest , oem vehe
mentissimo commendat ac pra cipit. Nono in capite vatom
allocutns : Vol im,inquit , to Gra ci Latinique sermonis
intima motione penitus esso imbutnm;ea enim sunt O ffi
cina ,ex quibus Optima scribendi tamquam instrumenta
ducimus (I).
P rox imem quidem a tatem non occupat Sibiletus , noe
R onsardi P leiadisque proposita consilieque j am tum pra
sumit ;pangendorum enim versuum artem potins demonstrat , quam ex intima poesis ratione ot quasi visceribus
praecepte ee , qua tradit, hauriat ; quamquam Gra ca R o
mana que vetustetis non est ignarus ,’
multum tamen ebest
quin eam porcelleat; m inus dramatice veterum genere
novit , quam ut a l iud quicquam possit , nisi longinquam
incertamqne inter haec et gal l icas fabulas oognationem
deprehendere ; da epico genere n ihi l scribit , quod non
vagum sit ;A ristotelis poeticam ignorat Placci vero , quem
tamen bene movarat ne m inima quidem mentio apudeum invenitur. His temporibus Sibi lati opus apium est ,
quibus domestica Musa nihil a liud quem primum signum
aXSpecta t , ut latiorem sibi campum ipsa aperiat. Jam e
Fabri a tate multum profecit ; nunc vero majora etiam
ceneri ardet,mobilioremquo audaciam sumit. Hos Francica
poesis profectus recentiorum vatum grox , qui superiorum
hered itetem tento contemptu abd iceverunt,mimis oblivis
cotnr . Sibiletus , ut constat , societatem cum his posteafecit ;n ihil vero in hoc m irabile ;gall icas enim litteras
poeta ,quos pro magistri s habet , j am tum restaurare coope
rant,idquo curriculum petefecere, in quo R onsard i ingo
mium liberius mex exsultabit.
Uno post anno,quam A rtom Sibiletus om iserat, Defen
s ionem et illustrationem Francica lingua Belle ins edidit,
(l) Je dés iro en toy portatela cognois sanca des langues gracque et latine , ear
alles sont les deux forgas d’
ounous tirons los p ièces me i lleures da nos tre harnois.(2) Cf. Goujat. B ibl.fr ., 1 11 , cap . 111.
_ 4 1 _
in qua nove qua dam poesis forma ratioque expresso doscribitur. Ab hoc 0pusculo sumit initinm illa litterarum
rasteuratio , cujus tot indicie j am apud Sibiletum apparebant. Magis quidem notus est libellus , quam ut illum
exentara necesse videatur;c eterum nihil in eo, quod apudposteriores A rtium poetica rum scriptores , da quibus infra
d isserotur , non roporiamus . Sed panca dicendo sunt da
Fontano i llo , qui opusculum quoddam , Quintilii censoris
nom ine , adversus Belle ii vix editam Defensionem com
posa it .
Fontenus eamdem ,quam Sibiletus , disciplinam sequitur.
In libelli editiono , qua septuagesimo sexto sa onli anno
emissa fuit, Quintilii censura adjunxit ipse A rtis poeticacompendium quoddam,
ubi posteriorem Sibilati librum in
breve cogere satis habet. Maroti discipulus est, qui ejus
patrocinium in dubiis rebus plurim i fecit (I). Do Fonte nivita qua accepta sunt repetere non multum interest
opusculum ,de quo solo hic agitur, proximo anno compo
suit, postquam Defensionem Belle ins odiderat.Nulli ordini adstrictus , Bellaii vestigiis insistit, at , qua
cumqua mendose ipsi videntur, prout occurrnnt, notet .
Quidquid autem reprehendit, tum ed lingnam portinai .tum ad nove poesis genera , qua ex antiquita to arcassi
Defensionis auctor jusseret.
Voce bula qua dam non recipere vult Pontanus, qua , e
Bella io in nostram consuetudinem i llata,volexciderunt
vol etiemnum in communi more varsentur multa s
translationos ca rpit, ques duras odiosesquo esse puta ted minutule tem curiose montem edvertit, ut orthogra
pkianz ipsam roprehondet Jem voro ha c subtiliter per
l) Goujat. B ibl. fr ., VI p. 112.
(2) Ibid ., XI.
(3 ) Hiulque, te manque fia no, buccina teur , a liene, moles tie , oblivieum.
(4 ) Liquid e, rasserener , einueu:e, p a tr ie, etc. (p.98, dà .da
(5) De connait s to iana.etc. &i ).
(6) Defi ance , etc.
soqui desinamns.Queritur imprim is Quintilius consor, quod
hanc illustrenda lingua viem Belle ins ostendit, si Gra ce ,Latine Italicaquo verba Francia vates adhiboent hand
enim , nt ipse alt, defonditur hoc pecto lingua vel illustretur, sed ofi
'
enditur at olovetur N on immoritum id
crimen vocabula tamen, qua Belleins ejusque amici ex
antiquis fontibus datorsare , non ite multe sunt , ut eccusari
jure possint, quod domesticum sermonem vitiavorint. Sed
fatendum est non absurde Fontanum indigneri , quod poo
ticem lingua consuetudinem e vulgo al ienare (2) Belle insvelit , ut doctis modo eruditisque auribus eccommodotur.
Quantum ed nove poesis genere attinet, Bella ium censor
incuset quod mores e majoribus traditos repudiat , priorumquo vatum Opere ded ignetur. Tu eccusos e grand
tort ot tres ingratement l’ignorenco da nos majeurs , los
quols m’
ont esté ne simples n’
ignorans ny dos choses, nydos parolles.Gui ll. de Lauria,Jean de Meung, Guill.Alexis,le bon maine da L
’Yre , Messire N icolas Oromo, A lain
Chartier , Villon ,M oschinot at plusieurs autres m’ont pas
moins bien escrit en la langue da leur temps que nous e
present en le nostre Queritur de inde quod epistulerum
genus Belle ins fastidit elegos contra , quos hic com
mendaveret, ob hanc ceusem exclud i vult, quod nulle via
in i is si t, nisi ut legantes ma stitie efficient ode vero
nullum Opus esse contondit, cujus vicam apud mejores
nostros rectissime cantilema implevorit sonetta denique
nullius prati i asse effirmat,quod faciliora sunt et in mo
diocrium poetarum artem cednnt
E s t-ce la detiensa ot illustration on plus tost oflenso at denigration (p.
(2) Estranger la poésie.(3) P .87.
(4 ) P . 102.
(5) P .
(6) P . 100.
(7 ) P . 104. Vela una brava poesie pour en mesprisor toutes les autres excellentesIraneoiees .
Quamvis enim in novos ve tes ideo invebatur, quia a
communi hom inum consuetudinem poesim evocant , nihilP ontanus m irari solet, quod non erduum spinosumqno vi
deatur. N ullam ob a l iam causem priores ve tes a stimat,
n isi quod in subtili multiplicique arte versati sunt ;eo pul
chriore poesis genere jud icat, quo difficilioris molestio
risque Opera . D’
autent sont plus beaux quo da diffici le
lecture (I ) . Excellence da vers et l igaturas, nombreuse
multipli cation de cadences unisonentes ot argute rontree,
refrains et reprinses avec la maj esto da le chose tre ictee ,tosmoignent lamagnificence et richesse do nostra lengue
et le noblesse et fél icité des esprits francois Eendom
ob causem Bella ium roprehendit quod ambiguos rhgtbmos
fastidiosa respuat. Tn rejettes le plus exquise sorto da
ryme que nous at an cecy tu blesmes ta isiblament
M eschinot , Mol inet, Crétin ot Marot Immo recantiores
poetas non semel eccuset, quod priore poesis genere
propter difficulte tom ebominontur La difficulté des
equivocques los to fa ict rejeter
Pontanus pro ultimo pa ne inter bos poetas haberi potest,qui ed priorem sa onl i partem respiciunt, nihilqno auda
cius institui j am volint itaqua aliquam da i llo mentionem
faciandam putevimus quamvis nullam proprio A rtom
poeticam scripsorit. Nihil utcnmque profecit acerba ojus
censure ;mox enim R onsardus ejusque amici exspectetio
nem , quam Bella ii Defens io movarat, certatim o1mleverunt;tum vero tantis ipsi laudibus floruere , ut superiores cnncti
poeta vel summa in perpetuum oblivione ec fastidio, ut
ipso P ontanus , opprimerentur , vel ed eos , ut Sibiletus , de
quo supra dictum est , et P elleterius , de quo j am dicetnr,
sese serius ocins edjungerant.
(I ) P . 09.
(2 ) P . 99.
(3 ) P . 109.
(4) M ini.C f., p.99 at 103.
TERTIA PARS
ur numm.nousnnm, uununum inus rumms
Quamvis P ellatar n vita in duas partes distribuì poss it , quorum una ad Maroti.altera ad R onsardi tempora referatnr, buio tamen multo pot ins A rtis poeticascrip tor se applicat. O pusculi summarium da poetico sermone
,omnia nova ,quae recantiores poeta in nos tram lingnam induxorant
,summa diligamtia P elle
terins tuetnr ac eommendat. Da poesis orne tibus . Do d iversorum versuum
uan. De carm inibus Latinorum ri tueond ih s . Do vari is poesis generibns :priorum votum poemata Innd i tns respnumtnr. P elleter ins P le iad i s spes , volumtales , cons iha exprim i t, sed antequam nnem i is imposnerint recan tiores poeta .
R onsardus nullam poeticam eond id i t,hoc saltem nom ino non ind ignam. Lan
dnni i A rs poe tica.cujus breve compend ium proponi tnr, tamquam b i torm is os t
ut enim prior pars ad pri s cos Gallia poe ta s ac genera pertine t, i ta pos teriorR onsard i P leiad i sque d isciplinam s equi tur. Smgularnm A rt ium , da quibussupra dis sertnm es t, summa vis atque indoles brevitor recognosei tur.
P elleterins , ut j am entee memoravimus , unus ex illis
poetis est, qui anto R onsardum ,reparanda ranovanda que
poesi nostra Operam doderent. Idem Bellaio suesit, ut
so nettorum genus coleret ; idem primas R onsardi odas invulgus emittendes curevit ; immo francica oda princepsauctor fuisse a Colleteto (I ) dicitur.Jurisconsultus , madicus
, philosw hus, mathematicus , omnibus scientiarum per
tibus a queb ilis , docti cognomen inter cunctos ejusdem
a tatis poetas ecceperet. Bjus vitam , qua in multa cesuum
varieta te j acteta ost , hoc loco narrare supervaceneum
videtur Illud tantum mem inisse refert, P elleterium in
priore a ta tis parte carm ina composuisse superiorum vatum
d iscipl ina et axemplis accommodate , sed , postquam R on
sardns ejusque am ici poesis illustranda signum dedissent ,in recentiorum poetarum gregem ,
ut peulo superius dictum est, maturo concessisse . Quinquagesimo quinto sa onli
(I ) Hw t. dee p ot ter franca is.
(2) V. Goujat. B ibl. franc XII. Hauréan. [list. li ttéra ir e du M a ine. Paris ,Dumoulin, 1879, t. IX.
_ 45 _
anno A rtom poeticam edidit, septem j em annis postquam
Defens ionem et i llus trationem francica lingua Belle ins
omiserat. Itaque , quamvis ojus vita in duas partes distribuì
poss it , quorum una ad Maroti , altera ad R onsard i tempore
referotur , huic tamen multo artioribus vinculis A rtis poo
t ica auctor sese applicot.
Totum opus in duos libros divisum. In priore , poesis etvetustotem et excellentiam P elleterius , ut Sibiletus entee ,
magnifico pra dicat ; tum voro de natura ot arto d isserit,poetem cum oratore confort , da im itatione et conversione
pra cepte tradit , ga ll is vatibus pra scribit nt domesticum
sermonem non dedignentur. Hand spectat ad nostrum pro
positum ha c prioris libri capita. persoqni ; vix enim ad
quamlibet poeticam pertinet , ntre plus valeot , maturano
sine arte , ,
en ars sine natura , vorbos ius disputare , vel quidinter oratorem votomquo intersit, qua vero inter poes im
d icendiquo facultatem naturalis cognatio deprehendatur ,
longe oporosaque d isceptatione enquiraro. Ceterum nihil
in his communibus locis invonire potest, quod ipsi Pelle
te rio voro sit proprium .
G ellicem dehinc lingnam A rtis poetica scriptor oxploret,multumque ec diu in hac qua stiono immoretur ; ex quo
enim recantior votum provontus ed ditanduzn sermonem
onimum advertorat , nulla scribi poterot Ars . qua non
omnes patria lingua opes d iligenter investigaret, doce
retqna quot ot quibus modis angenda et amplificanda
assent . In i i s omnibus , qua ad sermonem attinent , ma
Valkolinns quidem , cujus poeticam mox perpendemus ,
R onsardi pra cepte consiliaque majoro studio quam Polle
te rius exsequitur.Ad hoc omne ingenium contulerat P leia
d is princeps , ut poeticum quondam sermonem fingoret, e
prosa oretione diversum :cuneta vero rationes modique ,quibus hoc propositum ossequi hic tentaverat
,docet ipse
P elleterins et maximo diligentia pra cipit. Vocabulo e
G ra ce Latinaqno consuetudine assumpto , quibus modeste
— 46
semper usum esso R onsardum constat , poetis ornanda lingua cupidis primum commondat Qua ,
ut e tt , in honore
erunt, si , parco detorto, e domestico usunon abhorront.
Equidom , addit, verba ponere non dubitebo qualia suntregnicoles , imo etiam repulse, quamvis in communi nostro
consuetudine vocabulum repousse j ammidem versotur ;
unum vero ed poeticum; alterum ed oratorium scribendi
usum pertinebit. Inde apperet hanc R onsardi rationem
s ibi P elleterium adscivisso, qua nobilior, gravior ac magis
e vulgari consuetudine romotus poetarum quam oratorum
sermo fingerotur. Vocas ox pluribus vocabulis composites
probat , quas ad Homari oxampler P leiadis votes creava
rent, ut majus epithetis pondus adj icerent. Tastatur adjoetiva nom ina substantivorum moro j am a poetis recto usurpari vol edvorbiorum partibus officioquo indui
Flocci auctoritate nisus , prisce verbo , qua situs informis
desorteque votustes premnnt, in communem ioquondi usum
revocare jubet poetas , inter qua unum refert, quod nunc
etiam G allicus sermo nsurpat Item da vocibus , qua
vari is ol im Gallia d ialectis propria , j ampridam ox legitimo
dicend i more excidorant Immo , inquit, ne P rovincielia
quidem aut Vesconica verba reiciende sunt , qua pra senti
note signab imus;omnia enim vere gal l ica sunt vocabula ,
qua quidem intro regni fines adhibentur Francica
lingua usum ,quod ad verborum struendorum rationem
Specte t , R onsardus ad Latini sermonis similitudinem
revocare tentaverat , quam e quinto decimo sa culo magis
atque mag is daseruorent nostri scriptoros :P elleterins ot
ipso quoritur quod nulla vocum collocationi libertas reliota
ost; huic vitio,inquit , ille qui mederi coneretur , optime
do domesticis litteris promeroret Omnia denique nove ,
(I ) La verd pro la verdura etc.
(2) Ilmarche magnifique
(3) Héberger(4 ) Tout es t francoi s, puisqu'
ils sont dupai s dn roi
48
autem syllabarum continuos versus , herol'
cis poematibus o
R onsardo prius destinatos quem Franci armo ipse celebraret , epicis rebus maxime idoneos osso judicat;nam, ut
ett, decam syllabarum metro brevior cursus ost.
Quod ed rhythmum attinet, quem poeta quidem (I) non
necessarium esse contendobent, non modo eum non abolori
veli t, sed etiam , cum nullum sit inter prosam oretionam
oc poesim manifestius discriman , vatibus suodet, ut locu
plotissimos rhythmos exquirent;hand absurde enim scribit
m inus , sublatis rhythmis , inter utrumquo genus interesse ,quam ut hanc sibi licentiam poeta Vindicare liceat. Cor
m ina Latinorum ritu condita non t'
unditus respuit , sed
sornpulosem rem asse ac Spinosam arbitrotur ; nom ,
inquit , bravem longamvo syllabarum vim obsorveremus
O portebet , et brovos vocales hoc consonontium litte rarum
comcursu expediremus , quibus sa pissime groventur
Nihil da masculinorum femininorumque rhythmorum vici
bus tradit ;sed A rti s poetica fino poemata qua dam 0pus
culo adjungit, in quibus haec lex , numquam entee ob ipsoservato, summo studio custod itur.
M eximem totius voluminis portam ad vario poesis generoinsumit : omnia pa ne , quae describit , praeter sotiram ,
comcadiem , tragoediem , Sibilato noto erant. De apistulo,
elegis , epigrammatibus , priores Artium pooticerum scriptoros P ellete rins per omnia sequi tur sed , cum da ceteris
poematibus agit, multum a Sibilato diste t. Si e i creditur,omnes in sonetto versus gravissim i sint O portet nullemque
prope sententiam petientur, qua non ad phi losophia fontesportineot Hoc poometis genus , quas i ex duobus vol
(I ) « Despériers » primam Flacci satiram in versus rhythm is carente s transtulorat.
(2) Il faudra it savoir observer la longue et brièvo natura da nos syllabas, etbien oooutrer la [soon vulga ire d'orthograph ier, et oster ces conenrrenoes da con
sonnes e t ces lettres doub les que l‘on met as syllabas brèves(3 ) 11 (le somme t ) do i t as tra élab ouré , do i t résonner en tous ses vers sérieuse
ment,et doi t as tra quasi tout phi 1090ph iqne en concepùons
e tiam tribus clousulis fieri debet : ill i enim poeta omne
ferent punctum , qui poematic in medio sic lectorem deloc
tebunt, ut j om ad finom se pervenisse ex istimot, mox vero
novas vires coll igent , opusque egregio quadam conclus ione
coronebunt.Eroticom modo odem Sib iletus movarat omn ia
oda genera P elleterins novit :hujus Operis in materiam
d ii , heroes , rogos , amoros , convivio , etc., ut opinatur ,
incidunt ;diversos sermonis habitus , prout fam il iaria su
blimiavo tractot, induit hoc poema ; numquam vero . ma si
doos quidem celebre t , herol'
ci stili emplitudinem ec magni
ficent iam ossoctotur ;stropha , qua deoem versuum nume
rum excedera non debent , artiss ime inter se connectantur
necesse ost, modo sensus ox una in a lteram no invadat.
Sotiram , quem nul lus adhuc in Gal lia votes coluera t , idoo
P ellete rins porvi facit, quia nihi l a l iud proficore hanc
putat,n isi quod eos , qui reprohenduntur, vehementius
exulcerat: nulle enim res tem invisa est, quam ante
omnium oculos costigari . Horoì‘
cnm carmen quid sibi
vollot , Sibiletus vix novoret hujus generis/ quod solum ,
ut att, summa gloria poetam illustra i,m inus expertem
esse P elleterium apparat;epicos votes modesto incipore
jubet , philosophia quosdam locos poematis materia inse
rera , loctoris denique animum oxspectatione suspensum
tenere . Epi ci generis maximo egregium exemplar M oronispoema arbitratnr, quod summa admiratione colit;priscos
autem Ga llia votes epica carmina condidisse non mescit
multum ,inquit, ha c poetam juvero possunt, ejusque
ingenium alare (l ) . Quod ed sca nice Opere attinet,
nullum al iud genus Sibiletus cellebat, quem qua in media
a tete nato erant P elleterius , cujus tempore antique
Gra cia R oma quo genere j am restaurato tueront,do i is
(I) D iray en passant qn'an quelques—uns d ’icenx bien chois iz la poète hérolquepourra trouver a faire s on profit , comme sont les aventuras das ehevah ers , les
amours , voyages enchantenrs , combats et semblables choses(2 ) Sil) . A r s p ool., lib. II , cop .VIII.
6 . l’.
pra cepte trad it. Coma dio‘ vita quesi imago est eam in
tres partes recto d istribuit, quorum prima ros exponit,
secundo implicat , tortio expedit. Putat nullam adhuc fuisse
in Gallia Opus,cui vis com ica inessot. Hoc poematis
genus,inquit , gratissimum tamen est ac digniss imum
quod ed pristinam apud veteres laudem revocatur
Indo ad tragoed iam versus,recto docet quid s it inter comi
cum tragicumque opus d iscriman , sive ad personas respi
cias,sive ad sermonem
,sive ad fabula oxitum ;deinde da
choro pra cepte tradit , qualia in Horati i ad Pisones ep istole inveniuntur.
Brevi ex hoc compendio facillimo apperet qualis fuerit eSibi lati temporibus Francica poesis processus. Quomvis
Maroti discipulus ol im fueri t P ellete rius , nul la in Arte
poetica M oroticae a ta tis vestigia deprehenduntur. P riorum
votum genero fund itas roicit , vehementerque ipso queri
tur, quod nullum al ium campum per tot sa culo poesis
nostra sibi patefocerit Quantum ad l ingnam,P leiadis
institute usque servat : m iretur quam longo tempore
domesticus sermo in barbarie j acuerit, qua non ito pridem
ab a qualibus poetis ex nostra eloquendi consuetudine
oxpelli ca pta ost (I). A ntiquita tis autem opera adeo
venorotur, ut ex iis exemple semper , pra cepte plerumque
orcossat; A ristotelem quidem nondum novit,sed Flacco
fam iliarissime utitur ot ei ipse sese regondum utique pra
bere solet. A d R onsardi P le iad isque d iscipl inam tota Pella
terii Ars poetica referri debet.
R onsardus ipse , cujus vestigia P elleterins summa dil i
gentio persequitur, Artis poetica epitomam quondam
decam post omnis composuit. Hoc vero opusculum intra
tres horas e poeta absolutum esse constat;ceterum nihi l
(1 ) « C ombien da temps (notre langue ) a es té languis sante en barbarie jusquesenviron nos tre ange (lib . 11, De oda ) . De pr i scis autem mad ia a ta tis generibus :
C ombw n longtemps a es té sofis tiquée en balladcs , rondeaux, lay s , virelays,triolets
_ 51 _
fare in eo, quod apud P elleterium non inventum fuerit .
Eadem de sermone ac vocabulis,do diversis versuum
generibus , de rhyt/mzo pra cipiuntur.Quod ad totem poes i s
formom spectat , nihi l n is i in universum ac summatim
R onsardus tradit.Postrema autem compendupars in ortho
graphie ot grammatica versatur. N on igitur in hoc ins is
temus ;cum autem dua Franciadis pra fationes da epico
solum carmine d issorant,eas , in pra sentia sa ltem , rol in
quemus (l) , ut Laudunii A rtom dehinc aggred iemur , qua .
quamvis incohatum pridem et pa ne confectum Volkehm
poema eo tempore esset , cum ipse edito fuit , multo tamenentee enotuit
,quam in manus hom inum hujus opus perve
mirat .
Paucis enim omnis postquam posterior Franciad is pra
fatio vulgata erat suam A rtom Laudunius amisit, qua
non magni quidem est momenti , sed tamen silentio pra
term itti non debet. In quinque libros totum Opus distribu
tum quorum primus ot secundus ad priorem sexti decimi
sa onli portam toti rosp1o1unt. Vetere in his poesis genera .rhythmorumque modos ac rationes , queles Cretinus et
M eschinotus usurpovorant, sommo studio Laudunius per
trectet ; et, quamvis i llo exolevisse non diss imulet, bos
vero ergutioros ot spinos iores arbitrotur Sibi lati potins
quam R onsardi a qualis ac discipulus in hoc Artis parte
videtur. Nonagesimo octavo sa onl i anno ambiguum rhyth
mum,quem Belle ins quinquaginta ante omnis fund itus
re3puorat, pro pra stentissimo ot maxime egregio Laudu
nius habere non dubitat Verum ha c et talia non i ll i
ipsi,sed potins Sibilato attribuendo sunt, cujus Artom in
duobus primis capitibus im itatur , immo iisdem sa pe vorbis
(I V. P artem IV, cap. 11. De ep ico ca rm in e.
(2) Anno
(3) Faseheuses at difficilos
(4 ) « La prem ière (ri thme ) plus excellemte at moins us i tce pour as tra le plusdifficile es t l’éqn ivoque (lib . 1 , cap.XII) .
transcribit (I). J’
ey traicté en ces deux l ivres des sortes
et genres de poèmos qui sont contenus es autres arts poo
tiques , et ay suyvi leur style on ce quem’
a semblebon
Catari libri da gtaneribus ex antiquitato essumptis et de
poetico sermone d isserunt ; in his vero nihi l prope est ,nisi eadem ipsa qua apud Valkelinum j am invoniemus .
Omn ia autem arido prorsus atque axili modo troduntur .
Nihil aliud plerumque docet Laudunius , quam qua ver
suum species operi cuique accommodendum sit et qua esse
debent singulorum genorum quasi structure . Axpoea y_vfmv etonagrommatibus multo plus aequo tribuit ; bucolicorum
sinceram et morem vim parum intellegit , nullumque ojus
generis carmen recipere videtur , quod per allegoriam
totum non fiat ; de hormco poemata nihi l scri bit , quod
memorare Opera s it pretium. Illud fortasse in ojus Arto
leudandum ,quod , quamvi s Horatio sa pins obsequatur et
A ristotalis auctoritate sese aliquando tegat , eos sa ltem non
tam arto interpretotur quam a quales solebant ha c Lou
dunii liberalitas in i lla quinti libri parte pra sertim apparat,quo tragoedia leges oxponit;mul l is enim term inis fabulom ,
ut a quales critici solebant, circumscrib i jubet. quominus
e i liceot tot personas recipere , quot res ipse poscit ;eam
que regulam pra clariss imo rofutat, qua trag icum opusintro quettuor et viginti horas coartendum esset.
Quantum ad poeticam l ingnam. recentiorum poetarum
vestigia non semper servat.Vocebule quidem voi da Gra co
Latinove sermone fioxa , vol a novis vatibus cauto ficta non
comm ittit ut roiciat ; sed omnes P leiadis quasi propagi
nes edj octivaque nom ina in edvorbiorum locum acceptanon plane edmittit , eos vero voces, qua ox diversis Fren
cia dialectis assumpta erant, nullo modo potitur P ro
xima j oin esse M alherba tempore apparat.
(1 ) C f. ea qua da ecloga tradi t.et de poes ie genere gallica « blason d ie te .
(2 ) A d lectorem. Secund i libri line.(3) L ib. IV.
Si,omnibus XVI sa onli ente Valkelinum A rtibus per
troctatis,singulorum pr0pria vis definienda nobis est dici
potest o Fabro G ratienoque nostra poesis imaginem roddi,
qualem se hohobot , antequam media a tatis institute ot
mores a vatibus desororentur ; Sibiletum quippe quiMaroti discipulum esse se profiteri soloot, manifesta j am
muta tionis et summa ad veteres im itandos inclinetionis
indicio multa j am pra bere ; Pelleterium P leiadis spes ,volunte tes
,cons ilie exprimera
, sed antequam i is finem
imposuerint recantiores poeta ,totumque poesis quasi cur
riculum amansi , sotiram ,elegos , apicum carmen ex voto
rum im ita tione , ut alia scribendi genera , ercoss iverint.
R onsardus, a tatis sua princeps
,nullam poeticam A rtom
,
hujus nom inis vere d ignom ,reliquit./ Laudunii denique
opus tonquàm biforme est ut enim prior pars ad priscosGall ia poetas ac genero toto pertinet , ito R onsardum in
posteriore plerumque sequitur at P le iadis pra cepte sa
p ius recante t;sed nihi l prope in omni opere tradit, quodnon j ejun ius strigosiusquo esse videatur.Jem igitur Valke
lini e Froxinoto A rtom poeticam perpendemus , in aequo
multum oc diu,ut justum ost, immorabimur.
PARS QUARTA
DE VALI ELIN I A FM XINE'
III AIT! N IEÎ IBA
P R O CE M IUM
Valkolinus a Fraxineto multa j am laude fiorobet,quem
ax eclogis pra sertim et sonettis erat consecntus , cum oni
mum ad componendam A rtom poeticam odj ecit.Tune enim ,
septuagesimo quarto sa onl i anno , consummatum pa ne est
P leiad is opus , nostra que poe tica summa quaedam effigios
exprimi potest. Antiqua omnia scribendi genera R onsardus
ejusque discipuli rost ituorunt, ab odia,quos ed Pindari
Flaccique s im ilitudinem finxerat recentiorum votum prin
ceps , ad horoi‘
cum ca rmen,cujus exemplor et formem ex
E neide idem petierat. In cursu maximarum rerum est
P leiadis magister et summa glorie circumfiuit prudentissimus quisque judex G ollicos littoros ed summum evoctos
esse arb itrotur,ompliss im isque veterum O peribus a que
lium poetaram carmine vol pra fort , vol saltem a quat ;
cuneta spes, quascumque a l iquot adolescentium grex , go
neroso quodam studio elotorum,intra collegi i olicujus
perietes.quinque ot viginti onto omnis , conceperunt , impiotaj am sunt ot tamquam coronata ;ex hoc ludo , velut ox equo
Troj ano ,meros principes ex iisse nemo non profitotur .
Nul la igitur acrior opportunita s fieri potest ad conscribendam A rtom poeticam , qua recentiorum votum institute
doceat ac gloriam quas i consecret.
Ubi primum hoc sibi consi lium Valkelinus proposuit ,
poetam P hil . P orta um , quo fam iliariter ute ba tur, cons
cium facit;a b eo autem rex Henricus tertius admonitus ,
_ 55 _
denique A rtom poeticam cum Valkalini Opere conferomus ,
qua ex collatione brevis qua dam totius libelli clausule ex
primetur (I ).
P R IM U M CA P U'I‘
QUID EX SUP ER IO R IBUS DE A R TE P OETICA SCR IP TIS
VA LKELIN US HA USER IT
Quando o t qua men te ed conscribendam poe ti cam Valkolinus animum edj eeerit.
V i da .Flacc i , A n s to teh s auctori ta te ni ti tur. V i da e t Valkelini A rte s inter se
confernntur in li guria qui busdam c t scri bendi ornemenh s to ta versatnr im i ta tio.
Qua documento da G ra cm e t la tina poems h is toria, qua pra cep te ed d iverso
genere opta , qua den ique cons…a c t jud i C i a Flacco Valke linns S i t mn tna tus
fere to ta R om am poe ta A rs ab eo trans la te as t . Quero A ri s to teh s poe tica ad
nos trorum votum , s ex to d ec imo s a culo,uti li ta tem op time accommoda esse t.
Quid ab oo Valkclinn s hansen t : ea primum recensentur, qua singula poeticage ne ra eontingnnt ; de inde de summ i s 81 1.1 8d princi pi is agitur, qualem ad
gra m ph ilo soph i e xemplar no s ter po e ta inform a t. Quomodo ot qua te nus eum
dome s t i ca poe s i s consue tud i ne qui dquid a ve teribus pe ti t, conci liare e t accom
modarc ton tc t A n s totoh s Floccique sentanti i s ac pra cepti s Francieum aliquam
cultum habitnmque indui t . a t vete rum sedula im i tati one sa pius capitur et
sedncitur.
Illud singulare animadvertondum est in fami l ia poetarum ,
ed quam portinai ipsa Valkelinus,quod nullam novitotis
eo umquam laudem afi‘
octa t, sed veterum contra auctorita te
se semper tuetnr. Belle ins , qui primus quesi signuni eli
quod sustulit ad illustrandam Ga ll ia poesim ,votes horta
tur ut La tinorum G raecorumquc spoliis domesticas Opes
augoant , et , maj orum exemplum sconti, Capitolii muros
tentent. Quidquid novi in nostram poesim inferre Homsar
dus ejusque am ici conantur,
veterum exemplo semper
commendant. Valkelinus ipse,primo poematis initio , Aris
totalis Floccique auctoritate nititur , Vida quoque ot M in
turni , quorum Artes poetica ad G ra corum R omanorumque
votum exemplor tueront composita .
(I ) C aput quintum.
57
N os scavents majeurs nous ont dosje trecé
Un sentier
Pour co ensuivent les pos dufils da N icomeche ,Duherpour da Calabro, et tout ce que romeche
Vide et Minturno apres, j’
ay cost oeuvre oppresté.
Vida M inturnusque , ut ett, nihil umquam aliud , quam vo
terum pra cepte recantent A ristotelem et Fleccnm vero
pro ducibus ec magistris habet.
Ita que in M inturni Arte , qua quidem tante oblivione
j omdudum sepulta est, non insistamus necesse est. Quod
ed Vidom attinet, cujus Opus , Valkelini tempore , multis
laudibus fiorobat, pouco de eo sunt disserenda.
Vida Ars poetica ,tres in libros divisa , multis ann i s
prius edita fuorat quam Gallus poeta snem incepisset (l).
Pr imo in l ibro qua ritur da instituendo vate , quid ojus ju
d icium ourosque informat , qui scriptores ai sint legondi ;tum voro qua baboot poesis principio ot quibus fonti bus
amanet. Secundus da inventione ac dispositione in epicis
carm inibus disserit , qua prope solo , ut trag oediom Flacous ,
intueri ac curare Vide videtur. Tertius ed poeticam elocu
tionom totus spectat.
P aucissime sunt qua Volkelinus eb Italo vato mutuatur .
Multa quidem in utroque poemata oognationem quondam
referunt ; sed nulle plerumque elia est causa. nisi quod
ambo poeta Horatium imitentur tastes loci,quibus apicum
ca rmen modestius i ncipore poetas uterque jubet (2) auditoremqno inmodies res , non secus ac notes , ropere vol
etiam i ll is suadet, ut monum in annum quidquid scripserint
proi nant (4).Quibusdam tamen in a l i is non dubitari potest,
(I ) 1527.
(2) Vida II , 30.Volk. Il.
(3) Vida II, 60.Volk. Il.
(4) Vida III.Volk. III.
quin Vidom ipsum Volkolinus imitetur. In primi libri initioversus infra roloti
Muses , s’
il ost perm is d’ense igner l’
art dos vers
Et montror d’Hélicon las saints écrins
ha c Vida carmina revocent, ex quibus totum Opus principium sumit
Sit fas vostra m ihi vulgare arcana per orbom ,
Pierides , penitusquo sacros recludore fontes.
Epici poomatis imago , quam primo in l ibro Valkelimus exprimit, l ineamento qua dam o Vida , quamvis ipsa multo
longius potoat, ercoss ivit. Saoundi libri versus
Et comme nous voyons beaucoup d’herbes plentees
D’
un bon terroir on l ’antro , et les grefi‘
es entees
Dessus un°
outro pied derechef revenir
Et da leur prem ier trono perdre le souvenir ,Tout da mesmo los tra its , les phrases et le grace ,Fremont d ’une autre langue on nostre lengue place ,S’
y j oignont tellement qu’
on diroit quelquefois
Qu’nn tra i t latin ougrac est naturel
hnno Vida locum manifesto reforunt
Cau sata , muta toquo solo felicius olim
Cernimus ed ca lum translatos surgere planta s ,P omo quoque utilius sucos oblito priores
P roveniunt , etc. (I ) .
P ootarum ina quolem venam comparaverat Italus votes cum
fiuvii cursu
Interdum et si lvis frondes et fontibus humor
Dosunt , nec vict is semper cova dumino rip is
P lone fluunt, nec semper egros vor pingit apricos
Sors eadem incertis contingit sa pe
(I ) Vida. A r s p oet., III, 231.(2) Vida.A re p oet., II, 410.
— 59
Home similitudinem Velkolinus his versibus imitatur
M a i s comme tuvois b ien que toujours verdoyantes
Les forests ne sont pas , ni les eaux ondoyantes ,Et quo jusques aux bords O rme et Seine toujours
N’
omplissemt regorgeant les rivos da leur cours.A insi feible est parfois le veine (I).
Tertium librum incipit Vida juventutem hortondo ut sacros
fontes recludet
N e to opero incopto deterreet ardue metaAudendum ,
puor.atque invicto pectore agendum .
Jem te Pierides summa en de rupe pr0pinquum
Voce vocent, viridiquo ostentent fronde
Hos versus, tertii quoque libri ini tio , noster poeta sibi
ciscit
Jannos , prenez courage, ot quo ce mont terribleQui duprem ier abord vous semble ineccessiblo
N e vous estonno point;jeunesse , i l font oser ,Qui veut euhaut dumur son ense igne poser.
A haute voix dosje le neuva ine cohorte
Vous ge igno , vous appello et vous ouvre le
Elle respond dosje des paniers ploins d’
a illets
In eodem libro a l iam similitudinem poulo inferius o Vide
Velkolinus mutuetur
Comme le voyageur qui d’
un beaulac eproche
En son bord se va mettre oucoupeaud’uno roche
La demeurent longtemps oisif on son ropos
Il n’
a rien pour objet que les venta et les flots
Toutefois les forests dedens l’ombre vitreo
M ontront de cent couleurs leur robe dieproe ,
i l) Volk. A re pool., Il.
60
Et l’
ombre dos mai sons , dos tours et des chesteoux
Cette eaulny represento aucrista l de ses eaux
Il s’
esj ouit da voir quo l’
onda lny raportoP er un double pla isir cos forest en la sorte
Tout ainsi le poète on ses vers reviraP er divers passo—temps celuy qui les lire ,Esmervoillé da voir tant de choses si belles
En ses vers repeignant les choses naturelles,Et da voir son esprit da ca monde distra i tM iror d
’
un entro mondo un autre beauportrait.
Quibus in versibus hnno latini poemetis locum pr0po trans
criptum esse apparat
Caucum forte o l im placidi liquidissimo ponti1Equore vicina spectat de rupe viator,Tantum illi subj ecto oculis est mobilis unde ;Ille tamen silvos interquevirentia prataInspicions m iretur , aqua qua purior humor
Cuncta refert,captosquo oludit imagine visus
N on a l iter votes nunc buo traducere mentos
Nunc illuc, anim isque legontum opponere gaudotDivorsas rerum species , dum ta die vitat
N on longius patent oe qua Velkolinus ex Vida Arte
poetica in suam transtulit itaque dici potest in figuris
quibusdam et scribendi ornamentis totem versuri im itatio
nem . Quod ed pra cepte , ad leges , ed poetica artis quasi
si lvam et materiam spectat , nihil prorsus ob Ita lo poetaGallus assumpsit. Ab Horatio ot Aristotele quidquid ad
ipsom poesis medullam pertinet, d iligeùtissimus veterum
discipulus , ercossivit.
Flocci Ars poetico et qua dam ejusdem opistula plurimoai obtulerunt val documento da Gra ca Latina quo poesis
h istoria , vel pra cepte ed diverse scribendi genera opto ,
(I ) Viti. A re poet , III, 64.
61
ve1 etiam consilie , judicio , voriesquo da toto poosi sen
tanties.
Quantum ed antiqua poetica historiam , elegorum et
îemborum invontionem Valkelinus secundum Borotium
memorat (l) ;docet quomodo prisca sca na orti motum et
luxuriem paulatim oddidorit tibicen satyrici poematis
originos explica t qua initio habuerit tragicum Opusostendit (4) vete
’
ris coma dia licentiam increpat
De variis scribendi generibus nul le pra cepte det Flaccus ,
qua non apud Valkelinum inveniantur. P leroquo ad opi
cum carmen dramaticaque poemata pertinent.Vetem Gallus
poeta monet, ut sibi convoniontia , quoties nova formatur
persona , fingot non ex fulgore fumnm sed ox fumo ln
cem det (7) ad oventum semper festinot (8) primo mediummodioqno imum rectissime aptet qua dam ex Specta
torum oculis toile t (IO);vetet ne fabula quinto actu vel
m inor vel productior componatur no deus tamaro in
ters it ne quarta persona loqui laboret chori
officio et partes in tragico carm ine explenet (l4).
Quod ed cons ilie , judicio , voriesquo da toto poosi sen
tanties attinet , Flaccum Volkelinus per omnia sequitur;
pra cipit et ipse ut poema quodvis simplex sit et unumne votes culpa olicujus fuga in vitium ducatur ut di
verses operis partes cogere in totum d iscot utmateriam
viribus suis a quam sumet qua sit ordinis virtus
docet quomodo novo nuperquo ficto vocabula fidom
s int habiture quibus vicibus vel cadent volremas oentur
(I ) Hor. A re p oet., 75-82. (Il)
2) Hor, A re p oet., 203-219. (12) Hor. A re pool., IBS-192.
(3 Hor.A re poet 220-250. 131
(4) Hor.A r e poet., 275—28 1. (14 ) Hor.A re poet., isa-201.
5) Hor.A r e p ost., 18 1-264. (15) Ibid ., I—24.
(61 Hor.A re p oet., 119-127. (16) I bid ., 24431.
(7 ) Hor.A re p oet., 136—145. (17 ) I bi d ., 32437 .
(81 Hor.A r e poet., 146-151. (18) Ibi d ., 38-41 .
(9) Hor.A re p oet., 151-154. (19 ) Ib id ., 43—45.
(10) Hor.A re p oet., 178-186. Ibid ., 46-60.
— 62
verbo (I), quem difficile sit pr0prio communie dicere
quo pacto fieri deboat imitatio a tatis cujusquo mores
effingit poeta officium demonstrat mele memorat
qua sibi ipsi votes facere so lent votare exemplaria
assiduo versori jubet da priscorum poetarum imme
ritis laudibus detroh it genti sua gratuletur , quod
nihil intentotum roliquit, voti busquo suadet no l ima labore
ofi‘
endontur aos deridot, qui nec ungues nec barbom
curant pomero (lo); se coti ipse comperot, qua ,secondi
exsors. ferrum valet acutum raddore I) ;recto sapere scri
bendi principium et fontem esso ostendit vita exem
pler doctum imitatorem rospicero jubet da puerorum
illiboroli institutions quaritur consilie alique da veri
s imil itudine , da venia quibusdam vitiis concedendo edicit,
picturom cum poosi confort , mediocres poetas Holicono
excludit indignetur quod docti indoctiquo passimpoemata conscribunt , et carm ine novam per annos premipra cipit (l6);vitae viem o poetis monstratam ess e teste
tur assentatoros ercot boni prudontisque am ici
officium indicot vosenos poetas exegitat et acerb is
denique recitotoribus illudit
In infinitum evadunt, ut apperet, se qua eb Horatio
Valkelinus petiit : voro dici potest totem R omani poetaA rtom ab oo translatem esse , si modo i i loci
,brevissimi
quidem rerissimiqno, excipiuntur, qui G ollorum moribus
ot auribus nullo modo accommodori poterant. Primus Val
kolini liber centum ot triginta quinque Flocci versus con
(I ) Ibid ., 60-72. (Il) Ibid .,
(12) Ib id ., 309—31 1 .
I bi d ,
(13) Ibi d ., 3124122 .
(4 ) Ibi d ., 153-178. (14 ) mm..3233 33.
(5) Hor.Ep i et., l. II, op. 1 , v. 118-131. (15) lbi d ., 333—373.(6) Hor.Ep iet ., Il, ép. 1 , v.219—228. (16) I bid ., 379-390.
('
I ) Hor.A re p oet ., ass. (17 ) Ibid ., 891-401 .
(8 ) Ibid . 270—275 . (18 ) Ibi d ., 419—445.(9) Ibid ., 285-294. (19) I bid ., 445-452.
I b id ., ass-em. (ao;Ibid ., «aa—no.
— 64
tarum vena. Cum tragoedia leges docet, oem in sex
partes , neque plures neque peuciores , distribuit ; epici
carm inis vim expresso definitions restringit , formem certis
cond icionibus nocess itatibusque sub icit,
omplitud inem
voro augustis finibus term inot. Ha inexorabiles surda que
logos temporum imporitia m ire O pitulebantur , in quibus
Ga lli poeta ,maj orum discipl ina funditus repudiata , do
mesticem poes im ab integro incoharo susceperant. Tot
perfoctis antiquitatis operibus. tot varii s generibus stupefecti , in omnium rerum tumultnm corte inoidissont. nisi
ducem oc magistrum invonissent , qui incertos et perturbatos eorum amimos omni fluctuationo levaret. N on a l iam ob
ceusam in A ristotelis verba juraro cosperunt ; gra ous phi
losophus i is ques i totius antiquitatis oraculum fuit Aris
tota l ice norme quidquid componere tentabent, ms tiri j am
essuevernnt (I ).
Valkelinus ipse , quamvis Aristotelia formulas aliquondo
caveat , ojus auctoritoti sa pins se regondum commodat.
Quid ob i l lo assumpserit , dehinc qua ramus :se primumnobis recensondo passim sunt , qua singula poetica generacontingunt; deinde vero da summ is ejusdem principiis.
qualem ad gra ci philosophi exompler Valkelinus infor
mot, panca disseromus.
A ristotelis Ars poetica da coma dio in transitu et stric
tim qua rit, totaquo , ut j am entee dictum est , in tragoedia
et in epico carmine versatur. Comoedia tamen aristoteli
com definitionem non comm ittit Valkelinus ut omittat.
La comédio ost donc una contrefa isance
D’
un fait qu’on tient meschant per la commune usance ,M e is non pos si meschant qu
’
e se meschenceté
Un remède ma puisse estro bien oporté
Comme quand un gorson una fille o ravie
O n peut. en l’espousent lny racheter la via
(I ) V. Egger. L’
Hetlén ieme en Fra nce, 13° lecon .
(2 ) Volk. A n poet ., III. A ri st.A re, V.
I tem da tragoedia.
Me is lo sujet tragic est un fa i t im itéDo chose greve st juste , an ses vers lim ité ,Auquel on y doit voir de l’ofi
‘
roux , duterrible ,Dupitoyable aussi (I) .
Dixorat Aristoteles tragoediam solis conversione plerum
que circumscriptam esse (2) his term inis multo severins
e tiam Valkelinus , non tragoediam modo,sed coma diam
quoque definit
Le trag ic , lo com ic dodans una journos
Comprend ce que fait l’
antro (l’
ép0péo) eu cours de son
[annéeLe theatre jamais no doit estro rempli
D’
un argument plus long quo d’
un jour accompli
De Homorico Margits judicium gra ci philO SO phi Ga llus
poeta sequitur
Aupoèmo tragic se raporto et referoUne Il iade en soy. Le Margita d’Homere
R espondoit eu com ic, où des hommes moyens
(Comme des plus grands rois), des humbles citoyens
Se voyoit la natura et la fat,-ou bourgooiso
Comme Hero'
iquo escrito en la longue grégeoise , etc.
Quod ad apicum genus attinet, ab Aristotele Valkolinus
presi poematis notionom accipit Ea rofert qua de pra
cipna in heroi'
co poemata persona natura ac moribus
philosophus tradii (6)
Cela fa it qu’un Homore ouVirgile ne fai t
Qu’nn homme so it toujours ou vainqueur ou perfeit,
[etc (7)
(I ) Ibid ., III. Ibid ., VI . (5) A ris i .A re, I. Volk .A re, Il.
(2 ) A rist. A rs, V. (6) A rist. A rs , XII.(3) Volk .A re , Il. (7 ) Volk. A re, 11(4) A rist.A r e , IV. Volk. A r s, 111.
G . P .
— 66
Quidquid denique da attica comesdia initiis. de gra cas
tragoedia origine Valkelinus memorat eb Aristotele vel
ab ojus interpretibus hausta sunt (I ) ab i is certe eccepi iquomodo per vindem iam , juxto a ltare cui hirci exta impo
sito erant , dithyrembicis carm inibus Bacchus pater cole
broretm‘
, quibusque vicibus ex his lyricis centibus nato sit
tragoedia et odoloverit
De variis poetica generibus non plura ob z A ristotslo ar
coss ite : sed ipsum gra ca Artis principium Valkelinus
assumit,ed quod philosophus tote m poesis naturam ratio
nomque redogerot. Nih il autem aliud ast , quam imitandi
nobis insite facultas qua dam docet Aristoteles ex hac vi
ortum esse totum poeta Opus et offioium, que quidem
vehementer impulsi, sive res, qua sub sensus nostros co
dunt , sive species quosdam animo nostro fictas et excogitates
im itamur ;ab hoc fonte derivant varia omnium l ibere
l ium artium ipsiusque poes is forma . Omnem hanc gra cas
Artis portam Volkelinus im itatur , qua Aristoteles, ex his
elementis profectus , ipsom poesis originem eXplanet vario
rumque genorum initio.
O n vo id aussi quo l’homme ayant dos se naissance ,
Le nombre , l’
narmonia et la controfa isance
Tro is po ints que le poète observe en tons ses vers ,
Que da le sont venus tous les genres divers
Qu’on o da poésie, a ra ison que na issantePrem ier cetto nature en tous contrefaisenie
Fist quo celuy qui tut enclin pour im iter
S’
enherdit peuà peuda nous ropresontor
Tous les gestes d’
autruy, chanter e l’
aventure ,Ra portant ola voix l
’
accord et la mesure.
Depuis il s’ensnivit qu’
on beaucoup do facons
Elle fut divises en l’
esprit des garcons
(I ) V.Egger.Op.cit..14-1ecom.(2) Volk. A rs, Il.
— 67
Selon que da leurs moeurs le coustumo diverso
A fa ire los poussoit dos vers o la traversa.
De la vient qu’on voyoit los sagos gonereux
Les gestes imiter des hommes va leureux,
Les prudens controfe iro una vioille prudence
Et mettre d ’un Nestor l’esprit en evidenceLos autres plus legers los actions logorosIm itoient des mauva is
,et comme harongerss
Touchoient l’
honneur da tous usent da mots picquentsAucontra ire da ceux qui les dieux invoquantsFoisoient à leur honneur dos hymnes venerables (I).
P aulo inferius ed eadem sese referi
C’est un art d’imitor, un art da contrefaire
,
Et l ’imi tation est neturello en nous ;
Cotereque jam , ut orsus erat, A ristotelis interpres , pere
git
Et nous plaist en pe inture una chose hideuse ,Qui soroit e la voir en essence fos chonse , etc.
Ad aristotelicam imitationis rationem etiam reforri potestha c j am memorata sim ilitudo quo poetem fium ini Val
kelinus comperot, cujus equis si lva , nubes , a dificie pro
xima rom ittuntur. N on voro opus est omnes locos persequi , in quibus ad summum idem principium Gallus poeta
revertitur. Dubitari certo potest num illam poetica quasi
philosophiem satis concoxissst :e philosopho saltem su
cum ot sanguinem haurit, quo suum ipsius Opus elet , em
plificot , maj ors grevitate ac digni tate cumulat.
Nihil magis quam ba c apud Valkolinum Vidas , Flacci ,A ristotelis assiduo im itatio , s ignificet quantum profecerit
poesis nostre eb hornm votum temporibus , quos Faber at
(1 ) A rist.A re, IV, I 2 . Volk . A re, I .(2 ) Ibid ., IV, I . [bid .
(3) P ars posterior, cap. 1 .
— 68
ipse Sibiletus pro exemplaribus habuerant. P ostquam verodiligenter perpend imus , quae ex antiquitate Valkelinus
hauserit. j am hinc nobis anquirendum est, quo modo et
quatenus cum domestica poesis consuetudine quidquid a
veteribus petit conciliet et accommodet.
Illud primum animadvertemus , nihi l fere Valkelinum
ab i is mutuari , quod non aequalium temporum quasi coloreimbuere conetur, sive subiciat
,sive adm isceat exemplis
ab Horatio aut ab Aristotele arcessitis nova quaedam
exempla ex praesenti vitae more vel ex patriis monumentis
ducta . Tragoediae vi ac natura secundum A ristotelem ex
planata,tragicarum personarum nom inibus ab eo relatis
R odomontis ipse nomen et exemplum addit (l) ; item cum
graeci philosophi verba ad dramaticorum 0perum cursum
attinentia refert. de quibusdam Orlandi furiosi locis mentionem facit. Ill is Hor ltii vers ibus translatis , quibus latinus
poeta vates operis summam recte apteque componere
jubet , in locum ejus fabri , /Em ilium circa ludum habitan
tis R enaudinum quendam ,d iligentem artificem
,suffi
cit Quam Virgilio Varioque veniam , Caecilio ol im ac
Plauto concessam , Flaccus tribui velit R onsardo Bai
fioque , ut quondam Thiardo ac Scaevae, donandam ipsecenset (5) ne omnia ejus modi exempla singillatim perse
quamur , eadem semper esse solet Ga ll i vatis cura , ut vete
rum sententi is ac praeceptis Francicum aliquem cultum
habitumque induat.
Sed aliquando veterum im itatione captus ac seductus ,
furtiva nescio qua anim i propensione Valkelinus impellitur ut poesis nostrae historiam ad G raecarum Latinarùmve
l itterarum vices ac progressus perperam aptet. Fieri non
nunquam fatendum quidem est , ut prope idem sit utrim
(l) Valk . A r:pool., III .
(2) Hor. A rs pool., v. 32 .(3) Volk . A n poel., I .
(4 ) Hor . A r s p ool., v . 54 .(5) Volk . A r s p ool., l .
— 69
que poeticae cursus tum igitur non v ituperatione d ignus
est Valkelinus , quod satis habeat si P lacci aut A ristotelis
Artem gallica convertat. Cum de veteris nostrae comoed iae
initi is processuque mentionem facit , hunc Horati i locummanifeste transfert, ad graecam scaenam pertinentem
Successit vetus his comoedia , etc. (I);
nihil vero ex his versibus est, quod in domesticam Gallo
rum comoediam non apte recteque cadat Sed plerum
que non satis quadrat (quod quidem inferius explanabitur)accommodatio , et argui potest poeta quod vehementius
Placci vel A ristotelis imitatione sollicitatur , quam ut pa
triae poesis origines progressionesque bene interpretari
valeat.
De consilns , praeceptis , summaque poetici ingeni i , ser
monis , cultus denique ratione , saepius , ut supra dictum est,R omanum poetam G raecumque philos0phum sei te call ide
que Valkelinus sequi tur. Ea scilicet, quae de fingendorum
vocabulorum licent ia , Flaccum im 1tatus , trad it, ad domes ti
cum sermonem rectissime apta ri possunt;multae sunt a l io
qui sententiae, multa judicia , quae, nulla ab aetate , nulla a
poesis forma a liena,ex epistula ad P isones in Valkelini
Artem tanquam in dom icilium suum immigrare dicas.Seepe
vero nullam ob aliam causam Flacci vestigiis Gallus poetainsistere videtur
,nisi ut nihil apud eum relinquat , quod in
suum opus transtulisse non gloriari possit z ubi scil icet
poetas incusat, quod ungues barbamque non curant ubi
de puerorum educandorum discipl ina queritur fatendum
(I ) Hor. A n p ool., v . 280. Valk . A re p ocl III.
A ins i dedans P aris j ‘ay veupar les collègesLes sacrxlèges es tre appelez sacrnlège sE s jeux qui se fa iso ieut, en nommant franchementC eux qui de la grandeur usoxent indignement,E t per son nom ancor appeler toutes choses , e tc.
(2) Cf. Egger. L’Hotle
'
n . cn Fr .
(3 ) Hor. A rs p oel., 2% et seq .
(4 ) Hor.A r s p ocl. 322—332.
est eum intempestiva Horati i imitatione seductum esse.
Haec'
tamen leviora sunt;illa vero graviora veniaque mi
nus digna :praeterquam enim quod quibusdam versuum
generibus insistit, quibus in G raecorum et Latinorum usu
positis , non vero ad domesticam poesim pertinentibus , nul
lus in Gallica Arte locus esse deberet (l) , manifesta imperitiae signa saepius interpres edit. Quae quidem nusquam
alias magis persp icue apparent,quam cum Valkelinus ,
translatis his versibus , qui Satyrorum in scaena partes apudFlaccum explanant, P lacci ejusdem sotiras subinde recor
datus diversa duo genera confundit, alterum omnino gree
cum et theatro desfinatum , alterum ad R omanos modo
pertinens et a scaena alienum (2)
De ce bois sont sortis les Satyres rageux
Qui ducommencement de propos outrageuxA ttaquoient tout le monde , estant dessus l
’
etage
M ais depuis ils se sont polis à l’avantage.
R ecte hactenus ;j am vero in errorem labitur
Les bons esprits d’
olors , afin que deSpiteux
Ils puissent m ieux taxer les vices plus honteux ,Ils mettoient en avant ces satyres rustiques
Qui sont dieux ehontes , impudents , fanta stiques ,Qui les fautes nommoient et le nom des absents
Et les forfa its secrets quelquet‘
ois des presents .
Tolle estoit des Grégeois la Satyre prem ière .
Lucile a R ome m ist la nouvelle en lum ière , etc.
Eur ipidis 0yclòpum non quidem noverat poeta noster;fa
tendum alioqui est nullam apparere causam , cur in Loti
nam A rtom Graecae scaenae Satyros Flaccus intulerit :nihil
vero mag is quam hic Valkelini error ostendit incertissi
(ll lombo scilicet. Volk.A r s p ool., I .
(2) Egger. L‘
Itallénismc en Fra nce, 16 legon.
(3) Volk . A rs p ool., Il.
decidat, laudandus potius videtur , cum expressas angus
tasque aliquas vel graeci phi1050phi vel latini poetae for
mulas cavet, quam reprehendendus , cum Gallos votes
severiori eorum disciplinae subicit ac domesticas Camenas
alionis vinculis onerat.
SECU N DU M CA P UT
DE P O EM A TUM G EN ER IBUS EX A N TIQUITA TE A SSUM P TIS
1. De lyricis. 1° De oda , qualem R onsardus a P indaro es t imi ta tus ; summa
odmiratione p indaricos R on sardi odos Valkelinus prosequitur , sed mi tiorem
A nacreontis venam anteponil. 2° De hymno . 30 De elegia . 11.De Epico
carm ine quw nam a superioribus A rtium scrip toribus trad ita es sent : borc icipoema ti s vis ac na tura ob i i s e t a R onsardo ipso parum intellegi tur ;Volkelini
de eodem genere przeccpta epici vo tis jus integrum s ervant. 111.De dramati co
genere. 1° De Francica tragmd iaa origine ; tragi cum opus severiorihus legibusVolkelinus , ut omnes ejusdem tempori s votes , submi t. P oe tis suadet, ut domestico facto celabrent. 2° De commd ia pouco o Valkelino traduntur sep ti decim isaaculi comcad ize , quae cx priscxs med ia:a le tis generibus manat, veterum s ive
praacep ta sive exempla non magno adjumento esse poteront. 3° De tragicocomcndia. 4° De pastorali carmine quae fuerit ante Valkch num hujus poema ti sna tura ; ingenuam rustica poes i s venam non intellex is se s exti decimi sa onlivotes videntur. IV.De d idoctico genere. 1° De pr0prie d idoctico poemata
hujus generis exemplum Valkelinus in A rte poe tica trad i t, pouco vero prmcephde eadem poetis mandat. 2° De Ep istola ac Sati ra.communi s ermonum nom ine
nuncupati s . V. De levioribus poematum generibus :De E pigrammote quids entiat Volkelinus. Brevi s totius capitis conclusio.
Cum j am exploratum sit , quid ex superioribus de arte
poetica scriptis Valkelinus in universum hauserit, singula
poesis genera ex veterum exemplo restituta dehinc persequemur. Cetera enim , quae mediam per aetatem et priore
sexti decim i saeculi parte in usuet honore fuerant, a R on
sardo ejusque discipulis , praeter sonettum, repudiata sunt ;ea quidem Valkelinus non omittit ;sed suum locum pauloint
'
erius habebunt, cum de nostrae poesis h istoria , qualis
in ejus Arte effingitur , nobis erit quaerendum . Quod poetae
ipsius vestigia non sequimur venia nobis baud aegre
_ 73 _
conced i potest; i lle enim , quanquam opus in tres libros
d istribuit , nullum tamen curare ordinem videtur l ).Lyrica
primum carm ina , deinde epicum poema,tum dramatica
genera et d idacticum opus explorabimus ; de minoribus
vero poematis , cum pleraque infim i sint momenti , quaedam
denique attingemus.
I. DE LYR IC IS 1° De oda . Odorum genus pri
mum est , quod recentiores sexti decim i saeculi poctao a
veteribus assumpserint;j am enim quinquagesimo saeculi
anno lyrica carm ina ad antiquitatis imitationem adducta
R onsardus edit. Ex lyricis poesim apud omnes gentes ini
tium semper duxisse constat ; voces enim quosdam sive
circumfusorum rerum species, sive vividus gondi i aut do
loris impetus ab hom inum vel rudissimorum pectoribus
clicare solet ; eae autem ad lyricum genus pertinent. Odaevero , qualem ad veterum exemplar finxit R onsardus , n ihilcommune cum his priscarum gentium cantibus : immo ih
dus triae art is hoc Opus est , multa diligentia multoque sol
lertia elaboratum .
Jam quidem a primis mediae aetatis temporibus maxima
laude fioruerant plurimo lyricorum carm inum genera :haecvero , in G alliae solo nata et extra veterum im itationem
culto. ex omni memoria dudum evanuerant . Flacci autem
Opera , plurim is ante R onsardum anni s,votes nostri nove
ront ;verum in ejus odis, quamvis saep1us asourgat , ea vis ,i s impetus non esse solet
, quo poetae impulsi excelsapoesis templo tentare potuissent:itaque venustissimo pot ins
Horati i lepore et concinna elegantio delectati fuerunt , quama ss imulato in odis quibusdam sublimioris spiritus instinctuconcitati et offiati . P indarico Opera M arotum
, qui paucis
annis ante P leiadem fiorèbat,nondum nosse constat. Is est
noviss imus veteris nostrae poesis magister; ojus autem
face to venustaque , sed tennis et angus ta vena grandioris
(I ) V. qui ntum caput ,
_ 74 _
in odae perpetuitate sti li non capax erat : quod quidem
P salmorum convers io satis ostendit , in quibus totiens
laborat vel etiam deficit, tantae lyrici cantus mol i susti
nendae impar. Elegans certe verborum versuumque artifex
est ;sed gravitate caret, nec is esse potest , qui novorum
temporum spei ac voluntatibus satisfaciat.Quod ad R onsar
dum attinet,se quasi P indarum a lterum aequalibus haberi
voluit :cum , post Maroti lapidas quasi nugas , vel quoque
pusillos saepius angustosque psalmos , odae P indarico more
fictae in manus hom inum pervenere , summam undique
m irationem moverunt inaud itam enim sublimitatem et
in domestico sermone quasi .peregrinam haec carm ina,
Thebanae lyrae aemula , afiectabant. Stili digni tas, imag i
num Splendor, totius 0peris novus quidam color et sucus,
ex intimis antiquitatis visceribus assumptus , legentium et
aures et animum mulcebant, gallicamque poesim cum
perfectiss imis gravissim isque veterum operibus exaequore
videbantur .
In primo Artis poeticae l ibro Valkelinus odam attingit
eam primum definit, deinde quibus condicionibus legibus
que obnoxia sit, docet.
L’ode d’un grave pied,plus nombreus e et pressee ,
Aux dames et seigneurs par toy s01t adressee ;
De mots beaus et choisis tula tagonneras ,De mile belles fleurs tulo couronneras .
En cent sortes de vers tula peux varier ,Ma is toujours aux accordo duluth la marier ,Et que chacun couplet rentre de telle sorteQue quelque mot poignant en so fin i l raporto
Sentant son epigrammeSi d’une fiction d ’
un long discours tucauses,Tu pourras diviser cette longueur en pauses.
R onsard i odos magna admiratione Valkelinus prosequitur ;bos versus in eoclemjlibro legimus
"15
Depuis que R onsard eut amené les modesDutour et du retour et durepos des odes ,Imitant la pavone oudu roy le grand bal,Le Francois n’
eut depuis en Europe d’égol.
Uberiores quidem sunt et extra modum hae loudes; sed
excusari et possunt et debent;R onsardo enim tanta anim i
vis et impetus erat,ut , quidquid in lyrica poesi elatiss imum
et sublim iss imum versatur , mente conciperet;ac, si al i is
temporibus viguisset, domesticaeque Iinguae expedita s tuminvenisset paratasque opes , non dubium est, quin j am a
principio poesim nostram in summum evexisset. E stuat
ipse angustos intra l im ites :vinculorum impatiens , quibusmens cohibetur , eo , libero caelo se jamjam permissurus ,
frangere nequiquam tentot, frenditque et saepius quaritur
quod exim iam illam pulchritudinis speciem ,quam animo
et cogita tione concepit, verbis numerisque exprimere non
possit. Hanc autem generosam indignationem veri poetaeesse non infitiandum est. Hand igitur contemnendum R on
sardi ingenium , nec Valkelini laudibus plane indignum .
Immo, quamvis grandio quae professus est et spe praesumpsit
,rarissime impleat, in odorum ipsarum justa certa
que conformatione , in stropharum et antistropharum
vicibus , in sonorum verborumque splendore , maj esta squaedam inerot, quae , etiamsi nihi l in se haberet sat is
express i ac sol idi , aequalium tamen admirationem baud
immerito excitabat, et judic io non dedecorobot. Venia igi
tur Valkelino non negando est, si omnium laudibus laudes
ipse suas m iscet.At vivida Pindari et quasi animosa oda , quae cantata ,
immo sa ltata erat, ex heroum ,civitatum , deorum praeco
n iis , ex magna circumstantium corona , ex splend idae ipsius
pompae apparatu, quae omnia tanquam adventicia et a re
aliena nobis videntur, spiritum ipsum ducebat et praesentis
actus etfectum. Itaque Floccus , qui in longe diversis tem
"16
poribus , longe alia civitate carmina scribebat, prudentiò
rem semper et coutiorém sese praebuit , quam ut p indaricom odom tentoret:
P indarum quisquis studet aemulari , etc.
R onsardo non eadem verecundia fui t antiquos lyrici
carminis habitus renovavit, cum i l la odae species et formavix aliud quicquam esse posset, quam frigidior insulsior
que vetustatis im itatio.
P indaricum tamen genus summo in honore erat , cum
Henricus Stephanus , quinquagesimo quarto saeculi anno ,
A nacreontis opero primum in lucem edidit. Ampullantem
R onsa rdum et sesquipedalibus verbis ad P indari exemplumturgescentem ,
nihil magis temperare poterot, quam i ll ins
vatis carm ina , quorum amoenissimus lepos venustiss ima
que festivitas tam vehementer a Thebani poetae sublim itate
d iscrepabant. Simul oc Teii semo blond issimae odae , velut
totidem opes , tumidam nostrorum votum venom nunxe
runt , ex plus quam humona a lti tudine ad simplicem l i be
ramque t‘
omiliaritatem ,communi mortalium in usupositam,
lyra j am descendxt:R onsardus ipse , nescio qua contagione
tactus, o Pindaro desciscit pennosque Daedalea ope cero
tos , quibus modo nitebatur , obdicat, et altos nubium trac
tus ofi‘
ecta re j am desistit, quos onteo, infeliciore saepeaudacia , tentaverot (I ).
Volkelinus , quippe qui multis annis m inor R onsardo sit,A nacreonticae quam P indaricae venae amontior videtur.
Plurimi quidem ,ut j am apporuit , Pindari odas faciebot
sed intima quadam anim i proclivitote A nacreontis lepores
veneresque magnificae Thebonae lyrae obscurita ti antepo
nebat. Quod quidem sponte , omi ssis ambag ibus , in his
versibus confitetur :
(llV.Sainte—Benn . A nacr éon auxw om u.
M a is rien n’
est si pla isant que lo courte odelette ,P leine de j eud
’
amour , douce et mignordelette (l).
N ec tantum in Arte poetica quid sentiot opertis verbis
declarat, sed etiam pleraque ejus Opera eondem voluntatis
inclinationem manifesta significant. Nullus enim est,inter
sexti decim i saeculi poetas , in quo plura inveniantur, quae,levi quadam et suavi venustate , A nacreonticom venom
redoleant. Versus supra relatos ill i sequuntur, in quibus
pindaricoe musae recursum aliquem formidore et obom inari
videtur
Si tuveux du scovoir philosophe y meslerP ar la Muse il le faut o ton oide appeler .
Et non l’os suj ettir aux mots sentencieux
Sans qu’elle sente un peu son a ir capricieux
P indarum summa reverentia , e longinquo majore , Val
kelinus prosequitur , sed movult , ut ipse alt ,et s’esp uir et rire
Et sur la Teienne et la Saphique lyre
Versuum operosom laboriosomque artem obhorret, qui
bus poeto primum ,deinde lectores ipsi torquentur.
C’
est le but , c’est la fin des vers que resj ouir ,
Les Muses autrement ne les veulent oul'
r
Quomvis enim maxim is laudibus primos etiam R onsardi
odos cumulet, sentit fortasse , naturae magis instinctuquam
ratione ipsa , nostrorum poetarum ingenium tontae altitu
dini impar esse ;non autem a l iud est posterorum judicium
de generosa P leiadis audacia .
(l) Volk. A ro p ool., lib. I.(2 ) Volk. A ro p ool., lib . I.(3l [bi d .
(4 l Ibid .
— 78
2° De Hymnz'
s De hymn is pouco tradit Valkelinus ;satis habet praecipuorum votum , qui in hoc genere fiorue
runt , nom ina prom iscue commemorare , O rphei , Homeri ,Collimachi , Morull i , Claud iani , quibus Dovidem etiam
odjungit. P elletorii facilitatem param meritis laudibus
officit,R onsordumque ot
'
firmat veteribus in hoc genere
praestitisse. De hymno hactenus :nihil ad ipsom generis
naturam spectat.
3° De E logio . De elegia non plura. Horati i versus ,
qui ad eam pertinent, repetit Valkelinus , docetque qui ver
suum numeri ac modi ad hoc genus occommodori debeont
Ces pla intes invénteesPar nos alexandrins sont bien representeesEt par les vers communs , soit que diversementEn stances i ls soient mis , ou bien joints autrement (I ).
Benique poetas hortotur ut breves sint et politissimum
Cynthiaa am icum sequontur.
II. DE EP ICO CA R M INE. Nobis,Fabri Sib iletique Artes
poeticas excutientibus , vetera G ollorum votum herol'
co
oblivione ac silentio paene morso j ampridem esse opporuit.
Haec grandio primum fortioque poemata , quae mcx dul
ciores amoris afi‘
ectus non enervoverunt quidem ,sed mol
liore quodam suco imbuerunt. paula tim ad frigidas insul
sasque &n—q—(opiag, ad amatorios cavillationes et argutiolas
descenderont; in Orlandi A rthurique locum hi successe
rant belluli omatorculi , quales effingit poema de R osa inscriptum . Languescebat igitur in his futtilibus nugis epicopoetarum vena , cum I lias , O dyssea E neisque in hom inum
notitiam pervenerunt , votibusque nostris , domesticae anti
quita tis rudibus , summum vernaculae Musee tostid ium in
cussere. Tentaverunt igitur Homari Vergiliique imita
(ll, Valk. A ro p ool.,
— 80
nullum vero discipl ina indicium dat , qua totom ep ici carm inis formam contingere videatur. Kesta t j am ut in ipso
poemate qua ramus , quid de hoc genere R onsardus judicet .
Quattuor Franciadis l ibri , quam conficere non ei contigit ,frigidi sunt enervesque;ha ret longuetque fabula et dis
j ectis partibus constat , qua ,undique collota
,vix uni
poematis forma reddi possunt. N on aliter quam a quales
de heroi'
co opere Ro nsardus sentit id nihil al iud est,ni si
immensa aliqua machina , cujus alveus , certis quibusdam
intervallis , contionibus , pra li is , somniis , naufrag iis , refer
ciendus s it ;ha c ep ici carminis membro ex omnibus anti
quorum votum poematis colligere et in unum corpus co
gere , hoc est heroi'
ci poeta Opus. O ctogesimo quarto
sa onli anno , priori pra fotioni alteram R onsardus sufficit,
qua post ejus mortem (I ) edito fuit. In hac m inutissima
qua dam troduntur pra cepta de verborum circuitu, de
similitudinibus , de vocalium et consonorum usu,de gallico
etiam orthographia. Incompositum inordinotumque totum
opus.Qua dam certe , quae ad epici carminis ipsom virtutem
spectant, pra clare docentur, cum imprim is historici heroî
cique vatis officia dinoscit R onsardus ; sed tamen veram
meromque totius generis vim non plane intellex isse poetaipse dici potest ;non modo artis term inis carmen includ it ,sed etiam multo magis artificio quam l ibero poetarum in
genio conferre in henoi'
cis pangendis videtur. Quomvis
prope solus inter a quales poetas Homericorum poematum
varam intellegentiom sa pius hobuerit (2) , Vergilium Ho
mero ipse pra fert. Ceterum ex arte et fictione omne epi
cum opus fieri orbitratur. Si ei creditur , Iliadis scriptor,cum vel let /Eocidarum gratiam sibi concil iare
,ex vetere
fabula divinum poema eondid it, in quo omnes personas suo
arbitrio finx it. Nihi l igitur m irum ,quod R onsardus facti
(l) 1587.
(2 ) Hoc carmen legare satis es t , qui ex hoc veren initinm som itJe veux lire en un jour l'Iliade d ’
I-Iomère.
- 81
ciam epicorum quasi structuram tantum doceat , cujus ad
exemplar suum i . se da Franco carmen composuerat.
Valkelinus , etiams i nullum temporis modum heroi co
poemati A ristoteles ass ignasset , unius anni spatio totumOpus circumscrihi vult ;art iora qua dam Flocci pra cepta
sa pins refert; non sane his vinculis satis exped ilus est,
qua nullam al iam vim habent , ni si ut poeta impetum re
tardent. Sed nusquam tamen apud eum occurrunt ha su
perstitiosa futt ilesque formula ha c totius poema tis in
certas partes descriptio , -ha e amplificanrla ma teria arti
ficio , qua superiores solo trad iderant. Immo nescio quid
l ibera le ac generosum inest in his , qua de epico generescribit
Tel ouvrage est semblable a ces fécons herbages
Qui sont fournis de prez et de gras pasturages ,D
’
une haute fustaye et d’
un bocage
Les cerl'
s soi t en la ta il le ou soi t dans les ga ignages
Y font leurs viand is , leurs buissons , leurs ombrages
Les abeilles y vont par escadrons bruyants
Chercher parmi les fleurs leurs vivres rousoyants ;Le ba uf laborieux
,le mouton y posture ,
Et tout autre anima l y prend sa nourriture.
En l’
ouvrage hérol'
que a insi chacun se pla ist ,Mesme y trouve dc quo i son esprit il repa ist ;I.’
un y tondra la fleur seulement de l ’histoire ,Et l
’
autre a la beauté dulangage prend gloire
In his vers ibus nihi l artificiose concinnati , nihil ad angus
tiorem generis formam compos iti , nih il quod l iberum poeta
cursum imped iat vaga qua dam licentia potins quam
artior severitas reprehendi potest. In Homari Hesiodique
poematibus , priusquam subtilia de quoque genere pra cepta
Artes poetica tradid issent, expedita qua dam facilitas
(Il Volk. A ro,
G . I’.
— 82
inerot promptoque cop ia nullis legibus adstricto . Primam
hanc et notivam antiqui tatem supra re latos versus redoleredicas . tum cum largo plenoque fiumine effusum nullis im
padimantis odha resceret poetarum ingenium (I).
Jam vero evento personasque Volkelinus persequitur,
qua in epici poematis matariam cadere possunt.
C’
est un tableaudumonde , un m iroir qui rapportaLas gestes das morte ls an differente sorte ;O n y void paint au vray le gendarme va i llant ,La saga cap i taine una villa as sa i llant ,Les conseils d’un vie il homme , escarmouches , botoilles ,Las ruses qu’on pratique ausiège des muroilles ,Les j oustes , les tournois , les festins et les jeux ,
Qu’
una grand re ina fa i t auPrince courageux
Qua la mar a j etté po r un p iteux naufragaA près m ile dangers a bord a son rivaga;
O n y void les combats , las horangues des chefs ,L’
haur après le malheur , et les tristes maschefs
Qui tolonnent las roys , les erreurs , les tampastesQui das Troyens arronts pendant dessus las tastes ,Les sectas , las discords , las points religieux
Qui brouillant les humains entre aux litigieux ;Les ostres on y void et la terra descrite ,L
’
O céon merve illeux quand l’
A quilon l’
irrita ,
Les amours , les duels , les superbes déda insO ù l
’ambition m ist les deux frères thébains ,
Les enfers ténébreux , les sacrettes ma g ies ,Les ougures por qui las citez sont régias ,Las fiauvas serpentonts , bruyants an leurs canaux ,
La cercle da la Luna où sont les gros journaux
Das choses d’ ici—bas , prières , socriflcas ,Et das Empires grands las loix et les polices.O n y void discourir le plus souvent les dieux.
(ll V. Egger.Hollém on Fr .
_33 _
Un Terpondra chanter un chant mélodieux ,
A l’axemple d’
0rphée ;at plus d’
une MédéeAccorder la toyson par Jason demandée ;O n y vo id le daspit où poussa CupidonLa fille da Dica e et la povra Didon.
Cor toute poésie il contient an soy-masma,
Soi t tragique ou com ique ousoit autre poème
N ullis , ut apparat , term inis , circumscribitur o Valkelino
campus , in quo apicus poeta exsulta ra at ingenio quasi
habenas rem ittara possit. Quid da heroi'
co genere santiat,
noviss im i duo versus concludere videntur. In eodam b bro
j am haec scripserat
Ma is i l faut de cet Art tous les préceptes prendreQuand tuvoudras parfa it un tal ouvrage rendre ;P ar cy por la meslé rien ici tune l i s
Qui ne rende les vers d’
un tal oeuvre embell is.
Epi ci carm inis apud priscas gentes amplitudini optimeconvanit hujus dafinitionis licentia, qua hqroi
'
corum ma
teriam in immansum potere sini t , at quidquid ceteris gene
ribus proprium ast epico generi odjungit;eo modo nullis
epos limit ibus includitur , quom inus a i liceat omnem vita
imaginem atti ngere omnemque rerum humonorum mamo
riam complacti magnum oliquod receptaculum est, quo
cuneta poesis tanquam venula confiuunt. Ba c l ibertas ,quam heroi
‘
co poeta Valkalinus concadit,mox sub angus
tiss ima d iscipl ina jugum cadet. Volkalino ipsi . quamvis
ep ici vatis jus integrum servat , non adeo gratulandum
fortasse est;nullam enim ob a liam causam eum latins spa
tiari passus est , omnibusque vinculis exped ivit, nisi quod
incertus erat, quomodo totius generis formam animo con
ciparat. Primos tantummodo I sraè'
h'
dz'
s versus novimus .
l) Volk . P rim . Cont.
84
quas Artis poetica secundo libro ipsa adscripsit.nec ullum
da hoc vix incohato poemata judicium farra possumus:sad. si opus absolvisset , pro verisimil i habendnm est , eum
Franciadem potins quam [Harlem alteram compos iturum
fuisse.
III. DE :»naaxxr nco G ENER E . 1° De tragoed ia Dra
maticis generibus media in a tata usitalis tragoediam comoe
d iamqua recentiores sexti decim i sa culi poeta sull'
aceront.
Tribus post annis. quam Balla ius G alliae lingua Defian
s ionem.adidarat , C'leomtmmJodellius , primum domestica
sca na tragoediam docet. Quamvis hoc Opus per se ipsum
non maxim i si t prati i , ex ao tamen ini tia recantioris Fron
cia theatrum ducit :primum intra quattu0r et viginti horas
res contrahitur, primum una est atque s implex ;ad C ra corum poetarum exemplar tolom tragoediam Jodellius fingit;non octuosa fabula , non multa persona , brevissimi actus ,quos chorus med ios intercinit. Post Jodellium , tragicam
artem a ltius axaggarovit G arnarius ; sad laudes , quibus
fioruit, ad id fere solum pertinent, quod politiore et gra
viora utitur gallare dicend i . Ipsa tragoedia vis eadem , qua
apud Jodellinm ,monet.
Omnia in Valkelini A rte da tragoedia pra cepta inve
niuntur. quibus Jodellius et G arnarius sponte gratuitoque
G allicam sca nam adstrinxeront non hoc genus eadem l i
bertote frui , qua apicum ,sini t. In primo l ibro duodecim
syllabarum versus gravi tragoedia aptos esse jure docet;in secundo ea , qua mandavara t Flaccus , ipsa interpretatur.
De fabula s implicita te nihi l pra scribit;sad semel atque
i terum vatat, ne diei unius Spatium excedat res
La tragic , le comic , dedans una journé e
Comprend ce que fa it l’
autre aucours de son annee (I).
ll) Volk. A n p ., Il.
Paulo autem inferius
La theatre jamais ne doit astra rempli
D’
un argument plus long que d’
un jour accompli .
Quintos in actus distribuendo est fabula , qua
Ne doi t point avoi r plus de cinq actes parfa its(l).
Tres persona satis sunt
Et ne parla un quatrième an l’
etage avec trois
Trois parlant seulement suffisent o la fois
Sequuntur omnia ‘
qua da rahus ax Spectatorum visu tollen
dis , da varis im ili tudine , da chori partibus Floccus tradii .
N ihi l omnino apud Volkalinum adhuc da hoc genera
invenimus. quod ax Epistula ad Pisones non qua s iverit.
Illud , quamvis ab aodem fonte s it orcess itum. notandum
tamen est , poetis eum grotulori quod domestica facto
celebrare ans i sunt ve terumqua vestigia aliquondo dese
rara : in tertio enim l ibro , da tragicis epicisqua vatibus
locutus , ha c addit
Ils n’
ont pas mérité pan da gloire at d’
honneur ,
B’
avoir la issé duC rac et duR oma in sonneur
Le vieux chem in battu, fa isant chanter lo gloire
De leurs gestes privez aux filles da Mémoire .
A gnosci quidem faci le possunt hi Flacci versus
N ec minimum meruare decus. etc.
Sed , secundo in l ibro.Horati i non j am vestigus insistitVal
kalinus , ubi poetas horta tur ut fabularum argomento ex
patri is histori is patant
(l) II.
(‘l ) Il.
(8) Hor.8 5 ot n q.
86
Chercher loin ne te faut ,Un monde d
’
orgumens , car tous ces derniers ages
Tragiques ont produit m i la cruelles rages.
Vetat quidem pra sentium temporum facto in sca nam
ducere
Ma is prendre il na faut pas les nouveaux orgumens ;
Les viaux servant toujours da saurs enseignamans ;Puis lo Musa n a veut soubs la vray se contraindre;Elle paint duvieux temps tout ca qu
’
elle veut faindra.
E qualium vero temporum evento postera votum a toti pro
argumento erunt
P ovre France ,Tas massacres cruels aux beaux ons qui suivront
Aux poètes tragics de sujets serviront (l ).
Domestica facto celebrarej amdudum Itali cooperant:quarto
decimo sa culo A lbertinus M ussatus tragoedia , cui ti tulus
E ccerz'
nis , argumentum ex P atavii historia qua siverot. In
Francia vero , eo ipso anno, quo Artam Valkelinus incoha
vit, Colinii mortem poeta quidam , nom ina Cantalupius ,
sca na mondaverot; anno autem , quo A rs edita fui t , A nto
nius a Monte—Christiano tragoediam ,Scola . siva M ar ia
S tuarla , nomine inscriptam , docet. P ra sentium tempo
rum res in thea trum inducere merito Volkelinus tragicos
vetot ;sed ai gratulandum est , quod G ra corum R omana
rumque historiorum argumentis G ollicam tragoediam non
includot. Ha c libertas sca na nostra non d iutius conce
detur septimo decimo sa culo nulla prone fabula probari°
poterit , in qua Latina G ra ca que persona ante spectotorum
oculos non prodaont;nullam penitus docere liceb it, qua
domestica historia ras attingot.
2 ° De comwd ia. Lagibus supra relatis , qua traga dia
— 88
domesticis cujusque gentis moribus imbuto odao est , ut ex
patrio domici lio non em igrare poss it , quin peregrino insolensqua \ ld68 llll‘ . N ul la alioqui arant in tragico genere
vernaculorum vatum vestigia , qua a quales poeta seque
rentur :myster ia enim , null ius plerumque pre ti i , o legitimo tragoedia specie longius oberant , quam ut al iquid ex
i is hauriri posset ;com icum contro genus , quamvis hoc
nomen media in a late non us ita tum fuisset , quibusdam
quasi rodicibus , patrio solo fix is , innitabatur;j am pra ci
puas recentioris comoed ia personas odumbraveront prisci
Ga l lia poeta , quales septimo decimo sa culo M o‘erius ob
solvit. Itaque sext i decim i sa onli comoed iam. etiams i A ris
tophonem rorius , P loutum sa pins oc Terentnum im itatur ,
neque gra co…neque latinam esse vere offirmari potest;ex com icis med ia a ta lis generibus manot. et , quamvis
Jodellius , G rav inus ceterique ha c in prologis exogitent ac
derideant , inde tamen at t'
obulorum argumento at persona
rum mores daducunt. Quapr0ptar comicum Opus l ibertate
semper usum est.quam tragicis vatibus nunquam conces
sare A rtium poetica rum scriptures. A ngustioribus term inis
hanc licentiam coh ibare at domesticas coma dios in artio
rem veterum imitationem invitas compingere non tentavit
Valkelinus .
3° De lragìcocomwdia. Trogicocomoed iam definiando
explicare satis habet Valkelinus , qua in sca nam nostram
nuperrime inducto erat. Octogé simo enim sa onl i anno primom hujus generis fabulom (l ) G arnerius docuerat. Fit
tragicocomoed ia , inquit Valkelinus ,
Quand i l y a dumeurtre et qu’on voit toutefo is
Qu’
à la fin sont contens les plus grands et les rois
Brevis haec ast dafinitio et ad rem satis accommoda . Va
temm auctoritate pa ne insolitum genus tuetur Volkelinus
(ll Bm damanlo.
(2) A n p ., lib. lll.
89
Euripidis I onom , O reslmn, Ipbigem'
am, Holonom , A lces
tam tastatur.
4 “ De pastorali carmine. Pastora le carmen Sib iletus ,ut antea dictum est , dramatico generi odjungit sexti
decimi enim sa onli ecloga , quanquam sca na non desti
nata , personas plerumque inducunt alternis vicibus interloquantes . Ante R onsard i tempo o notum esse cultumquo
in Ga l l ia bucolicum carmen memoravimus , cujus artificio
som et multum ab i psa veritate obhorrentem sneciem ac
formam M arotus , Vergilium racentioresque Ital ia poetas
imita tus , domestico solo insevit.Hunc bucolicorum fucatum
colorem nostri de inceps votes retinuerunt. Balloqueus.
natura pictor , in pastoralibus poematis optimates
ragesque inducit opilionum vestibus indutos . R onsardus ,
quamvis oma ni ruris rivos , nemoraque at saxo museo cir
cumlita amet inafi’
ectatoque sa pius lepore in carm inibus
depingot, bucol ica tamen ad facticium idem genus aecom
modot. In i ll is enim Catharina M ad ica a val Carol i noni
laudes plerumque celebrant li eta per allegoriam persona ,
vel s imulatos amores mantiuntur elegontibus odao versibus
oc tam exquisito subtilitate , ut non pastores , rustica vita
consuetud ine imbutos , sed aulicos , omni morum sermo
uisque urbanitot i e t mund itia assuetos , in sca namp rodxre
apparaat.
In Volkalini Arte nul la da bucolicis pra cepta . Tertio
libro ejus generis origines memorat , glorioturque tum
quod eclogas in Franciam ipse intulit,
Et ce fiageol estoit resté Napol i ta in
Quand pasteur das prem iers sur les rives duCla in
Bard i j e l’embouchay.
tum !l ) quod versibus prosam in hoc opere princeps od
(ll In n s poema tibus , quibus t itulus gallica Foro—s to rie s inscriptus es t, ultimoecloga prosa vers ibusqne mi s te sunt.
— 90
junxit. In primo l ibro, postquam da variis cujusque vatis
officiis d isseruit, his illa add it
L’
un fa it una satyre et l’autre una idyllia
Qui jusqu’
oux petits chants des pasteurs s ’humilie.
Hanc ipsom vocem Bola ns in Arte poetica eidem poema
tum genari aptat
Tella , aimable an son air,ma is hum ble dans son style ,
Doit éclater sons pompe una éléganta idylle
Si ex uno verbo quid da pastorali poemate santiat Valke
linus judicare licerat, dici fortasse posset eum sinceriorem
veritatis colorem in hoc genere desiderasse . Ad levissima
enim pastorum carm ina dascendere , quid est aliud quam
fucatam priorum poetarum elegantiam rapudiare at ad
rusticorum morum simplicitatam bucol ica revocare ? Sed
ipsa Valkalini in aodem genere Opera non sinunt, ut illum
credamus olio da eclogis ac poeta s a quales sensisse . In
his carm inibus , qua undeviginti annos natus ed idit
politissim i urbanissimique pastoras Normannia silvos ele
gontiss im is versibus resonant. M ittamus varo prima ha c
juventutis poemata , cum ea , quamvis magnam adm iratio
nem concitassent, omnium 0perum corpore,quod ipse
quinto°
septimi decim i sa culi anno edidit , quas i pa nitarat ,excluserit. Quod ad I dyllia spectat , pastoralibus a qualiumvotum poematis longe pra stant. Ipse in pra fotione Ce
nom d’
idyllia , inquit, m’
a semblé se rapporter m ieux à
mes desseins , d’
outant qu’i l ne signifie et ne représente que
diversas petites images at gravures en la sem blonce da
celles qu’on grave aux lapis , aux gammes et calcédoines ,pour servir quelquefois da cachet. Ha c definitio ad idyl
l ium pertinet, quale composueront veteres;at ipsa Valkel ini carmina gra corum eclogarum odorem quendam redo
91
lent. Sed tamen non ha c est vara sinceroque bucolici
poematis natura in his quoque putid ior sermo est, exqui
sitiores sententia quam ut in pastorum vitam incidere
poss int (l).Quamvis ingenuam rustica poesis venam multoin o pere significant, ad bellulos A s im o: pastoras, quapost aliquot annos adito fuit, potins quam ad Theocriti
Bucolica , totum volumen raferri debet.
IV. DE DIDA CTICO G ENER E. 1° De prop r io didactioo
poemate. Hoc genus levissima Valkelinus ottingit. Illud
pra sertim notandum videtur, d idacticum poema ab eo
duci pro medio quodam inter bucolica epicumque carmen
genere i taqua ad id Opus hunc poetam vocat , cui , quamvis
harol’
cum non satis spiret , majus tamen altiusque ingenium
es t , quam ut intro bucolicorum fines sese continaat.
Si d’une longue aloine .un bel oeuvre tuveux
P arfo ire pour pas ser jusqu’
aux derniers neveux ,Chante d
’
un a ir moyen, non tel que l’
héroi'
que ,
Ni si bas descendant que la vers bucolique ,M a is qui da l
’
un et l’
antro un vers anlesaera
Qui tantost s’
élevant tantost s’
aba issera
N obis inferius (3) explorando erit Volkelini Ars poetica ,
non j am qualia pra cepta documentaqua tradat, qua s ituris ,s ed quomodo didacticum ejusmod i Opus animo conceperit.
De Ep istula ac Satira . Epistulam elegosque ortis
s ima cognatione inter sa continari S ibiletus.ut supra me
moratum est , putat. Epistula P elletorius non incuriosus
e st , satiram vero pro opere nul l ius momenti habet .
Alterum genus M arotus primum in Gall ia tractaverat ;ejus
vero nunc etiam feruntur multa prope perfecta ep istola .
Alterius usque ad R onsardum ejusque discipulos insolens
lll V.Sointe-Beuve. Tableau do la poésie auXVI° oi òclo,(2) Lib .
(3) Cap.V,
_ 92 _
nomen apud nos fuerat . R ecentiorum quidem votum pluracarm ina pro veris sotiris jud icari debent:Bella ii A ulicus
poeta , R onsard i Violata D ryas, de lempomm aem mn i3
S em o.multa etiam R opini , P asserotii aliorumque poemata .
Sad nemo onta Valkelinum justas oc legi timas satiras , ho c
nom ine inscriptos , ex destinato composuerat. Cum igi tur
hoc genus ga l l ica poesi primum ipse intulerit , m irum
videri potest. quod in Arte tom pouco da eo disserat. N ec
plura da Epistula ,quam satira sociam odjungit.Utrumque
opus in tertio libro oggressus , satis habet ad Horati i exam
plum poetas vocare , recteque interpretari quid inter R oman i
vatis satiras et epistulos interessa videatur.
Aux Satyres il tache
Arracher da nos coeurs las vices qu’ il attache ,
Et (que) tout aucontraire aux Epitras i l veut
Mettre et plantar en nous toutes vertus s’i l peut (l).
Cum varo universo utrique generi propriom vim ac natu
ram reddere vult , d iscriman quoddam attingit, quod ad
primam tantummodo speciem attinet.
Une Epistre s’
escrit aux personnes absentes ,La Satyre se dit aux personnes présentes.
Ceterum , Flacci exemplo , communi sermonum appellotione
Epistolas Sotirasque nuncupot :
Et pourroient proprementSoubs le nom de Sermons se ranger a isément.
Cum igitur eadem sit omborum 0perum materia , restabal
ut extraneis discriminibus ea distingueret.
V . DE nan om sus P O E M ATUM G EN ER IBUS . De opi
grammale Ex cunctis leviorum poematum generibus ,
qua Valkelinus in Arte aggred itur , epigramma solum ex
veterum imitatione arcess itum erat. Inhoc genere Sibiletus
et Pelletorius d iu immorali arant;ea , qua tradideront su
periores Artium scriptores , i isdem prope verbis Valkelinusrepet it
Surtout brave et r ’entrante et subtile al le soi t.
Elle sent l’Haro’
ic et tient duSatyrique ;Toute grave et moqueuse alle ense igue et si pique .
L’
Epigromme n’estont qu’un propos raccourci ,
Comme una inscription coorte on l’
ascrit auss i (l).
Ha c dafinitio , qua quidem recto est , nihi l sane novi
all‘
art : i l lud solum mirabi le videri potest , quod heroicum
Opus ep igrammata aliquondo contingant ; sexi nemo nascit
quam longa lotequa apigrammaticum genus apud veteres
paterat :hoc enim nomine vocabant quidquid monumento
cuilibe t inscribi solebat;nec dub i ta ri potest quin eam epi
grommati vim subiciat Volkelinus.
Si , recognitis omnibus poetica generibus , qua in Arte
definiuntur et explicantur , brevis qua dam conclus io j am
ducenda est , i llud ante omnia manifesta patet.Volkelinum,
uti decebot, ga llica poesis imaginem eflinxisse , qualem
sa culi fina sese habebat:sua quidem poetae sunt paculioria
studia , nec omnem propria voluntat is inclinationem , ut
planius in olio capi ta (2) explanabitur , ax animo ac mente
abdicavit ; sed omnium pra ceptorum ,quibus singula
poemata subicit, nullum pa ria ex R onsard ica disciplina
non haustum esse clarius apparat , quam ut ultra insistere
nob is opus sit.
TER TIU M CA P UT
DE G A LLICJE P OESIS A P UD VA LKELIN UM HISTOR IA
Faber, S ib iletus , P elle torius domestica antiqui ta ti s ignari e t incuriosi erantVolkelinus contra, quamvis , velut P leiadi s d iscipulus, med ia a tatis opero geno
raque porvi a s timat, ea summa d iligentia mamoral e t persaquxtur. De ve te
ribus Gallie bard is. De vernacula lingua origini bus . De r hythm i nostrorumque versuum inventione. De variorum ganaram mntio. Quid Valkelinusin attingendo gallica lingua poes isquo h is toria ab ejusdem a tatis critici s , e t
pra sertim o C l. Fsuche tro s rt mntna tus . Domes tica vetus te tis , q uantumtempora ierebant, pen t is snmus , quidqui d alienngena pepuh ,
Itali imprim i s , a
prioribus Gallia vatibus olim mutua ti pro suo vmd icobont, ge ntis sua laud i bus
Volkelinus adjungi t : lyri corum carmmum ,herolcorum poematum ,
r hylhm i
ips ius invent ionem non immeri to pa tri i s poet is o ttribut t. E quales Francia
votes I talia vatibus cppom'
t, inmo antaponi t :de loud 1bus , qua s i is li bentius donot ,aliquid decerpi pre fecto debet ; sed , ut j tld lC l8 , qua d a R onsardo ejusque d isci
pulis tart, non Valkelini prudentiam ded ecoront, i ta domes tica poe sis no tiones ,
qua in A rte poe tico recolligi pos sunt, quamv i s multi sint loci , ub i to to errol
via , erud itam ejus diligentiam manifesto tes tantur.
Ad gra ca latina que poesis historiam j am non reverte
mur. De antiquorum votum operibus non racte Volkelinus
sa pius jud ica t:Homero Maronem anteponit; Seneca tra
goedias multo pluris a quo a stimat , G allisque vatibus
imitandos proponit;multa alia j am recoluimus.ubi pecca i .Sed qua cumqua da antiquitate a quales accaparant , per
callet:A ristotelem Horatiumque penitus tenat, at, quotiens
olicujus poematis pra cepta tradi i , non solum exempla
refert ex G ra cis Latinisque l itte ris patita , sed etiam singu
lorum generum fontes a prima usque origine parsequitur.
Ea tamen notiones apud eum modo inveniuntur , qua
a qualium poetarum prudentiam non excederent.Quod vero
gall ica poesis initia progressusque tam diligenter repeta t ,summ0pere loudandus est, ceterisque ejusdem a tatis
vatibus longe antecellere videtur.
Priores ill i poeta , quorum Artes excuss imus , domestica
antiquitatis ignori incuriosique sunt. Faber nulla prope
genera , nulla nostra poesis monumento curat , nisi qua
noviss im is madia a tatis temporibus communi poetarum
un peu légèrement (l). Depuis longtemps ancor
Guil laume da Lorris.Jean de Meung Clopinai on prisoit àParis Avec peuda ra i son Sed , quamvis vernaculam
ontiquitotem , ut R onsard i d iscipulum decet , as;>erne tur,
quidquid da prioribus Gal l ia poetis accep it , maxima
dil igentia memorai . Itaque , si qua cumqua da avita vetus
ta tis monumentis passim in tribus l ibris sparsa sunt oc
disseminata colligamus , totius nostra poetica ab ramo
tissim is originibus usque ad a qualio sexti decimi sa culi
tempora imago qua dam , (vix adumbrata quidem at sa pinsmendosa) , e tfingetur.
In tertio l ibro da ipsis longinquiorum a tatum poetisaliquid attingit. P ostquam enim Flacci exemplo docuit ,quomodo s ilvestribus priscorum temporum hom ini bus vita
viam poeta primum monstroverint. O rphe0 A mphionique
veteres Ga ll ia bardos compara i
Premier a insi jadis nos P oètes Druides ,N os Somothas gaulois , nos Bards , nos Sarronidas ,Pol icèrent lo Gaule
Quemodmodum domestica l ingua nata sit et adolevarit ,non rectajudicat;immo Hispanorum Italorumqua sermonem
G allicis ax fontibus houstum esse puta t
De nostre Cathelane oulangue Provenca le
La langue d ’Italie et d’Es i gne est vossolle
Tancred da Hautevi lle
Conduisant douza fils da la terra ferti le
Mist en P ouille et Calabra un vulga ire francois
In Ga llica vers ificotionis originibus non m inus grovitar
pecca t. Nemo enim illo tempora noverat quemadmodum
nostra versuum pangendorum ratio ex G ra corum Latino
rumque matris , quamvis longe abhorreat,initium duxisset.
Omnia qua ad hanc oognationem spectant vix temporibus
noetris satis explanata sunt :haud fieri poterot ut Valkeli
num non fugarent. Itaque a provmcialibus antiqua Gallia
vatibus rhythmum sponte inventum asse, fortuito tanquam
casu, arbitratur
A lors das troubadours
Fui.la rima trouvé e en chantant leurs amours (I ).
Jam vero diversorum generum origines diligenter persequitur
Et quand leurs vers rimez ils m irant en estime ,Ils sonnoient, ils chantoient, ils balloient sous leur rime
Duson se fit sonnet, duchant se fit chanson,Et dubal la baloda en diverse fagon
Tum docet qua vita consuetudo priscis esset vatibus
Ces trouverres alloient par toutes les provinces
Sonner , chanter, danser leurs rimes chez les princes
Jooulatores a poetis recte d inoscit :Normanni , ut ai’
t,
Foisoient da leurs faits inventer aux Trouverres
Les vers que leursJouglours , leursContours at Chanterres
R echontoiant par apres
Hanc poesis nostra a tatem Homericis temporibus non
immerito comporat
Ainsi les Grecs avoiant
Des R apsodes qui lors tous les cormes scavoient,
98
D’
Homère at d’
Hésiode aslant las secreta ires.
Intarprètes , conteurs das fabuleux m istères
De ces poetas vieux (I).
Veterum poematum personas denique non ignorat
N os vieux P aladins connus par tout le monde
Et las preux cheval iers da nostre Table—R onde,
Duprophète Merl in les forts anchontamens ,Et) Turpin l
’
archavesque en ses racontemens .
Nostra Amadis da Gaule en viei l P icard rimé,etc.
Dum vero apicum genus supra Ligeris ripam pra sert im
vigebat , lyrica imprim is carm ina colabant P rovincia votes .
Omnia genera qua in eorum usu posita arant novit Val
kelinus et refert Quorum a ltera per nom ino tantum
citare satis habet;a ltera autem a ttentius inspicit. In sanci to
d iu moratur , quo nullum poema,a Latini s vel G ra cis
assumptum ,Valkalini tempore vehementius fiorebat.
P riscos omnes poetas qui in hoc genere valuerunt, memo
rat M ox vero , in posteriore med ia a tatis parte , sonet
lmn exolescit et summa denique obl ivione 0ppressum j acet,donec M ellinus Songelos ius id ab Ita l is repetat et patrioGa ll ia solo ,
proprio quas i dom ici lio,restituat. Nullus
deb ino inter a quales poeta s axstitit , qui in hoc genere non
multum versatus fuerit :cunctos Volkalinus recensat, R on
sardom ,cujus vox
P ar dessus le Toscan sot bien se fa ire entendre (5)Baxfium , qui
Fit nostre vulgaire et plus bas et plus dous
(I lL ib . 1 .
(2 ) L i b .u.
(3 ) Cha n ter els , sor ven lo is , lungona, p a lor ellos,dop or ls , soulao, connota, lr n
'
olols ,
la is , vur ola i s , vi lla n cllos , yeux p a r tis , som cllos, e tc .
(4) R ambaud , Foulques , R amond , Hughes , A rnaud .(5) L ib . I .
(6) m a.
Tum vero docet quomodo in cantilena locum oda suf
facto sit :
La temps qui tout pol it rendit depuis poliesLa grace et la douceur de ces chansons jolies .
Mais , a dire le vray , la France n’
aut jama is
Un repos assez long pour joui r da la pa ix .La m isere toujours sa tristesse o meslée
Avec la ga illardise où alle ast appeléeToutesfois im itant tant qu
’
elle peut les vieux.
Elle tient aux m alheurs son courage joyeux ,
Et nous a ramené da la lyra cornue
(Qui fut auparavant aux nostras inconnue)Les chants et les accords qui vous ont contente,Sire , en oyant si bien un David rachanté . (l).
Quod ad dramatica media a tatis O pera attinet, qua dam
da his quoque Valkelinus scribi t. M orales pra sertim fabulas non modo memorat , sed etiam laudat pulchrasque esse
confitetur :
Ains i nos vieux francoi s usoient da leur R abac
De la flute da bouis et dubadoo avec
Quand ils représentoiant leurs moralitez belles
Quid inter eas ac justam tragoedia formam intersit,
docet;deinde cunctos a quales poetas recensat , qui Gall i
com sca nam ad veterum imita tionem vocavarant. Alias
superiorum a tatum fabulas , qua gallica soties vocantur,
non a Valkelino omissas esse jam antea animadvertimus ;
i lle enim in secundo l ibro O s tendit quomodo hujus generis
libertas in vitium incidarit. De mysteri is quidem nihil tra
dit;sad , cum poetas hortator (3) ut christiana argumento
in sca nam inducant, non dubitari potest quin i llud media
a tatis genus ipse mam inerit.
(l) [ bi d .
(2) [b id .
(3) V. caput quartum .
101
N on forsan est unde miramur si novissima superio
rum temporum genera Valkelinus morit , qua non ita
pridem multi s laud ibus fiorerent. Sed miram magis illud
habari potest, quod , remotissimas nostra poesis lingua
qua origines persacutus , de piarisque rectiss ime jud icat, et ,
quamvis sa p ins sit ubi claudicet , in eos tamen errores non
delabitur , quibus a qualium a to s decepta gallicarum rerum
incunabula absurdis commentis adulteraverot. Quid enim
recti da domestica vetusta ta non modo inveniri sed etiam
inquiri poterot ob i i s , qui nostra gentis origines a Scythis
et Babyloniis repeterent? Ill i vero , qui rerum memoriam
ex tam longinquo vatustote revolvare dubitabont , a Troja
nis sa ltem vel etiam a G ra cis Francos ortos asse faci le
patiebantur. Ha autem prova opiniones . cum ad ipsius
popul i historiam ,tum ad poesis sermonisque fontem pert i
nebant. Scyth ica ,Babylonia , Trojana lingua penitus
ignaris et insolentibus grammaticis criticisque non in men
tam venit domesticum sermonem inde repetere ;sed al iter ,non vero levins , paccabant: quinquagesimo sexto sa onl i
anno P erionius quidam commentationem latine scriptam
ediderat,in qua francicom linguam a gallica , gallicam
vero a G ra co derivatam esse docebatur l ) .
Quod si Valkalinus , in hanc omnium rerum perturbatio
nem dalapsus , ex tot erroribus nostrorum originum histo
riam non plane quidem expadivisset , sed id lum inis i is
a ttulisset , quo in A rte poetica illustrantur, nemo inter
erud itiss imos sa onl i vi ros a i merito comparari posset. Sed
aodem lpSO tempora , quo manum 0per1 admovabat , per
versa opiniones, quibus anim i imbuti erant, j am ca peront
labafactari et excidera . Franciscus Hotmanus septuage
simo secundo sa culi anno F ranco - G alliam edit, in qua
Francorum originem non j am ad Scythas vai ad Troj anos ,sed ad Germanos ravocat. Joannes Tilius (2) et P opyrius
(l) .l P eriom t B io logi do (in…ga llica on'
gino, 1546.
(“Z) R amo“da rovo da Fra nco, 1577.
102
M assonius (I ) chortas , tabularia ,veteres anna les expio
rant,summaque diligentia atque industria domestica
vetustatis imaginem restituunt . M ox ipsi poesis lingua quefontes excutiuntur. Qaa slionmn da Francia septimum
octavumque librum , qui da priscarum a latum vers ibus ,
sermone , l itteris disputant, non prius quidem P ascas ius
em ittit,quam A rti poetica finem Valkelinus imposuerit ;
sed Claudi i Fauchati i Commentatio (le Frrznoici sermo nis
poes isquo origine (2) multo adjumento poeta fuit. Quamvis
enim Artem a liquot j am ante annis agressus sit , quam hoc
Opus editum fuerit , non dubium est quin maximos inde
fructus perceper it. P rimus l ingnam nostram neque gal l i
cam ,neque gra cam , ne germanicam quidem esse Faucha
tius docuit. La plupart des paroles sont tiréas du
latin N on modo hoc principium s ibi Valkelinus ads
ciscit , sed etiam omnia fare. qua cumqua da vatere Ga ll ia
poes i novit , a Fauchatio,i isdem sa pe verbis
,mutuatur .
Bardorum cantus,quos Artis poetica scriptor memorai ,
i l le j am in lumen ravocaverat. N os vie ils poetas gauloisappelez Bards chantoyent auson des instrumans les fa its des
hommes illustres Lyrica epicaque veterum poetarum
carm ina idem ex si lentio at oblivione vindicoverat Ce
fut lors que les Coolcor et Jugleor , Trouverres et Chan
terres , coururent par les cours da ces princes pour réciter
et chanter leurs contes sans ryme, chansons et autres
inventions poétiques , usons du roma in rustique Quod
pristinos Gall ia votes Homeristis comparat , Valkelinum
probovimus : sed hoc ipsum o Fouchetio petitum non
infitiandum est. Les Trouverres venoyent aux grandes
assemblées et festins donner p lai sir aux princes ce qu’on
tl ) A nna les (a linea, 1577.
(2 ) 1581 .
(3) L i b. 1 , cap . 111.
(4) L ib . 1 , cap . VI.
(5) L ib . cop. IV.
_ 104 _
quod tantum profecerant domestica littera , ut nihil j am
apud vicinam gentem asset, quod ma inari ipsi deberent.Immo sese mox hasternis magistris pra ferre ansi sunt.
Jam Bellaius patrium sermonem defenderot, affirmarotque
eum ,cum illustratus fuisset, Italica l ingua non imporem
fora. Henricus Stephanus in D ialogis , dum i tal ica verbo
sermoni nostro adjuncto esse quaritur, vicinorum 0pibus
nostras multo anteponendas esse contendit.Omnis denique
a qualium poetarum a tas , j am alata SUperbaque quod
nullo alieno pra sidio sibi deinceps Opus esse credat, Italis
a mulotur et de i i s , quantum fieri potest, detrohit.Qua cum ita sint, non m irandum videtur quod Valkeli
nus , quotienscumque occasio sese dedit , Italorum votum
venam ex gallico fonte manavisse doceat. P elletorius qui
dem jam testotus erat A riostum ex nostrotibus monumentis
plurimum sibi assumpsisse (I ) sad strictim ha c dicuntur
suum galli ca poesi jus a Valkelino tandem restitutum esse
vere dici potest.Inter Italos poetas , A ligerio excepto
,cujus famo trans
Alpes minus enotuerat, Petrarca in primi s et A riostus Torquatusque Tassus , sonetti s ille , hi varo epicis poematibus
italicam poesim in summum perduxeront. Utrumque genus
pro G olliaValkelinus , ejusdem Fauchatii auctoritate fratus,non immerito vindicat. In primo libro lyrica ca rm ina,sonella pra sertim , a prioribus nostris vatibus invento esse
docet
Des Grecs et des R omains cet art renouvelé
Aux Francois les prem iers fut ainsi révélé.A leur exemple prist le bien disant P étrorqueDa leurs graves sonnets l ’ancienne remarque .
Mais i l marcha si bien par cette vieille trace
Qu’i l orna le sonnet de sa première grace ,
(I ) C omme sont les aventures da chevaliers , les comba ts e t semblableschos es , desquelles l'A rios te a la it emprunt chez nous. (A rs p ool, Il. De epicopoemate.)
105
Tant que l’
Italian est estimé l’auteurDe ce dont le Francois est premier inventeur (I).
Paulo autem inferius
Et ce qui fis t priser P etrarque le m ignonFut lo grace des vers qu’i l prist en AvignonEt Bembo reconnaît qu’ils ont pris en SicileLa prem ière facon da la rima genti lle ,Que l
’
on y int planter avecques nos romantsQuand conqui se alle fut par nos Gaulois Normands
Immo ex his novissimis versibus apporet ne rhythmam
quidem ipsum Italorum votum inventioni o Valkelino
relinqui .
De apicis poematibus , A riostum ex veteribus Gall ica
poesis monumentis quidquid ab ipso inventum creditur
housissa contendit A rtis poetica auctor
Et l’A rioste o pris las gestes hasardeuxDe nos vieux Paladins
, etc.
Jom varo addit
Nostre Amadis da Gaule en vie i l Picard riméN
’
estoit moins que nos Pairs entre nous estimé
(l) Qui voudra feuille ter nos v ieils poètes , il trouvera dedans les mots dont lesItaliens se parent le plus , voire les nome et d i ti érences de leurs rymes , sonnets ,ballades, lai s et autres . (C l.Fauchatii lib. 1, cap.V.) N on absurde ha c :Sonollotamen,
quale a pn s txm s Gallia vatibus inventum e t cultum fui t,nullam pa ne co
gna tionem es se cons ta t cum italicis ejusdem nom im s poematibus.
(2 ) P étrorque et ses semb lables se sont a ida: des plus beaux traits des chansonsda Thiébaut, le Chas telai n d e C oney et autres anciens poètes franco i s. iFouche tii
lib. 1 , cap.V.)
(3 ) Il y 8 grande apparance que nos Franco i s ont monstre aux autres nationsd'
Europe l'
usage da la ryme .Joan da la Ensino contas se que la ryme est pas séed
‘
Italie en Espagne ; les Ita liens sont d'accord la tenir das P rovaneaux ou S icilians, deux penplee suje ts des Francois. (Faucha ti i lib . 1 , cap. VII ). N equeFouche tius , neque Volkelinus noverant j am a primi s imperi i roman i sa culis inlatin is vers ibus r hylhmum sa pins nsurpatum esse.(4 ) Les Italiens , Espagnols , A lemans al autres ont es te controints iorger lenrs
romans et con te s iob lenx sur les talles quelles inventions da nos trouverres,chan
terres , contaor e t jugleor tant caresse z por toute s les cours d'Europe pour leurschansons da la Table ronde
, R oland , R enaud e t P alad ins. (P anchetti lib. I , cap.V.)
— 106
D’
Amad is l’
Espagnol a so langue embellie ,Et sa longue embell it da nos P a irs l’Italie (I ).
Conclud it denique
Quand nous reprendrons ces beaux larcins connus ,De rien nous ne pouvons leur en astra tenus.
In aodem l ibro paulo inferius ad eadem ravartitur
Or,l’
Valon estant tout la prem ier vulgaire ,Et l’Itale et l’Espagne ont formé l’axempla ire
Duleur sur son R oman, ayant pris pour lagons
De nos chants et sonnets les antiques faqons .
Et puis,comme celuy qui da ruse molina
Derobe le chavo] en l’estable voisine,Luy fa it le crin ,
la quaue et l’
ore ille couper,
Et quelque temps après le ravand pour tromperA son masme voi sin
,a ins i nostre langage
Ils ont pris et planté dans leur terroir sauvage ,Et l ’ayant desguisé nous le revendent or
Comme fins maquignons plus cher qu’
on poids da l’or .
Ex his intellegitur non modo Valkelinum ab Ita l is id
repetere quod G ollorum ast , sed etiam vicinam trans Alpesgentem orguere quod a l ienas opes , quibus gloriata nos
tram poes im tam d iu dedignata est , turpi quodam furto
nobis subripuerit.
Immo,italica -poesis antiquas laudes elevare hand con
tantus , a quales Gallia votes alienigenis vatibus non Oppo
nit modo sed anteponit Valkalinus. Hand profecto satis
verecundus plerumque est in his landand is . In Sati ra ad
Libram,dicet ipse se , cum admodum juvenis esset
,Bel
la ium observasse , R onsardum autem numinis instar
coluissa P rogred iante a tate nihi l ex tanta reverentia
(I lL ib . II.
(2) .le connarssoy Bali e t R onsard j ’adoroy.
QU A R TU M CA P UT
QUA TENUS R O N SA R DI VESTIG IA VA LKELIN US I N A R TE
P OETICA SER VET
R onsardi d i sciplinam Volkelinus nunquam deserui t, sed ex omn ibus magi stri di scipulis , eos volunta ti s quedam i nch na tione antepo sui t, qui primum R onsord ica
Musa impe tum coh ibere po tius quam properare ten tobant. Qna nam sint interR onsardum al. Volkeli num pra cipua d iscrim ina : illud primum notandum e s t,
quidqui d in gallico poos i vernocuh s quasi rad icibus inn iti tur s i lentio s epaliri
Volkelinum non pa ti : nihil in A rte inveni tur, ex quo patria poes is perpe tuum
lauerem med i i s sa culi ann is repente m tcrrnptnm esse appareat. Quod ad s ex»
monem attine t, re ici t P oetica scriptor quidquid li beriori s li centia R onsardus
sumpsera t. E endom mode st iom in ipsa versuum pangendorum arte serva t.Illud Volkeh num a R onsardo maxime sejungi t, quod ad christianam antiqui
totem poe ta s , sive tragicos, s ive ep ico s , revocat. De sacro poos i in s exto
decimo sa culo . O pto t Valkelinus , ut christiana argumento chri s ti ana que per
sona ad perfectam antiqua poes is formam occommodentnr. Quamw s non
eadem ex omnibus part ibus s i t utriusque voti s d isciplina , universo tamen A ri is
poetica doctrina ra tioque ex R onsa rd i pra ceptis pandat. N ihi l ex M alhe rba
ins t1 tutis assump s i t sibi Valke linus , neque in condendorum versuum arte , nequein toto sermonis d isciplina. Bum tamen, moderato ingenio remi ssaque indole
pra ditnm ,inter R onsardum ac M alherbam med ium fui sse conced i potest, s ed ea
lege , ut a R onsardo ot tum esse M alherbam ipsum concedatur.
Etiamsi Volkelinus , ut paulo superius relatum est,R on
sardum suinma adm iratione reverentiaque cumulet atque
pro duce et exemplore habeat, non tamen il l ins doctrina
d isciplina que sic est addictus , ut eam per omnia temere
saquatur. Quatenus magistri sui vestigia Artis poeticascriptor observet , j am nobis est perpendendum .
P er mul tas annos Artam in manibus Volkelinus habuit ,antequam edaretur. 0perum omnium pra fotionem , qua
quinto septim i decim i sa culi anno em issa sunt , his verbis
ord itur Lecteur , ce sont ici des vieil les et des nou
velles poésies viei lles , car la plus part sont composs es il
y o longtemps ; nouvelles , car on n’
escr it point à cette
heure comme on escrivoit quand elles furent escritas . Si
elles ne sont tellas qu’el les doivent astra,c’est mon défaut ,
cor de mon temps on escrivoit assez bien. N on dubitari
— 109
potest , quin A rs poetica his poematibus adnumerando sit ,
qua ante multos annos se condidisse votes confitatur.
A bsolutum carte erat Opus , antequam Franciscus M al
herba , qui primum , ut ipse alt , R onsardicos mores in ver
s ibus scribendis secutus fuerat,ab i ll ins imitatione sese
removisset , et, ax Provincia Lutetiam reversus , galli cas
litteras ad sui ingeni i effigiem fingere tentovisset.A ttamen
per hos viginti vel etiam triginta annos , quibus Artem
poeticam Valkelinus elaboravit , mul ta in viciss itudinum
varietata j octata erat domestica poesis. Nihil quidem
ex gloria Franciaclis scriptor om iserat ; immo usque ad
proximi sa onl i initinm ajua nomen pro Phoebi i psius
nom ine hoberi non desiit , nullaque a tas unquam da R on
sard i laudibus tacitura asse vidabatur. At , quamvis Bo
la um gravi ter errore constat, cum ideo Bertaltum P or
ta umque modestiores fuisse contendit,quia i is R onsar
dica disciplina ruina documento fuerat, primo tamen
poetarum proventni , qui novorum rerum auctores exs
titerant, nova qua dam a tas paulatim accreverat, i is
dem prope studi is imbuto et ad P leiadis ducam velut ad
magistrum conversa , qua vero recentiore quasi nota gal
licam poesim signavit. A lteri , sicut Borto ssius, R onsardi
ca omplitudinis ac sublimitatis modum excesserunt tum i
dnmque dicend i genus sunt consecto ti , Vasconicis auribus
aptiss imum ; a lteri contra , cum tantam ingeni i vim non
hoberant .at m itiore indole essent pra diti , magistri at
vitia et virtutea attennaverunt.
Nobis Valkelini Artem excutientibus , sive ad pra cepta
doctrinamque , sive ad scribendi rationem et pangendorum
versuum artem respiciomus , eum apparebit R onsard i qui
dem disciplinam nunquam daseruisse , sed quidquid apud
gallici Pa rnassi principem audacius liberiusque esset ,cum in poetico m inus probavisse , tum in d icend i genere
multis condimentis mitigavisse , et ex omnibus magistri
discipulis aos voluntatis quadam inclinatione anteposuisse ,
— 1 10
qui primum R onsardica Musa impetum cohibere potins
quam urgera ac properare tantabant. Cartoni critici qua
tenus P leiadis vestigia Valkelinus sit secutus . Alteri Artem
poeticam quasi quoddam R onsard i ipsius testamentumessa putout , cui mortui paulo ante vatis voluntates rel igio
sissime mandata sunt quod quidem judicium, quamvis in
summa rectum essa foteamur. tamen ,si nili il ax eo rem it
tere liceat , non satis laxomanti habere nobis videtur.
A lteri contro (l) contandunt M alherba Bola ique officia
a Valkelino anticipata esse,at, quanquam summ is laudibus
R onsardum cumulet, eos potins religioni cuidam ottri
buisse,quam sincera fide et ax animo quid da i llo sentirei
exprompsisse nihi l a l iud , si i is cred itur , Ars poetica ast,
nisi tropa um ex triumphata Pleiade relatum . Neutro qui
dem sententia plane probab ilis nobis videtur ; i lla vero
propius quam ha c ad varitatem accedit.
Multa tamen sunt , ex quibus pateat nonnihil discrim inis
inter Valkelini R onsard ique d iscipl inam interesse . Illud
primum animadvertendum est,Valkalinum , quamvis pris
carum a tatum genera operaqne m inim i facere solea t , non
tamen ea omnino rej ecisse . Immo moralibus prioris sca na
fabalis , festivis maj orum cantilenis laudes quosdam ,ut
supra relatum est,libentar tribuii . Ipsa autem d il igentia
,
qua media a tatis monumento persequitur ac colligit , non
eum esse ostend it Valkelinum , qui , ve lut R onsardus pri
m iqne ejus discipuli , quidquid in ga l l ica poes i vernaculis
tanquam radicibns innititur , omn i oblivione s ilentioque
sepaliri velit. N on dubitandum est , quin Ars poetica, s i,
a liquot ante annos,a quol ibet P leiad is poeta composita
esset,nullam domestica vatustatis curam habuisset , at
quidquid gra carum lotinarumque l itterarum lnm ine cornis
set , penitus exstinguare esset conata .Valkelinus contra nus
quam comm illi t , ut omedia a tate recentiorem poes is nostra
(Il G cnty . A r tis p oelica:p ro:/a lia.
— 1 12
dederat. In tertio libro Valkelinus eos deridat , qui in do
mesticam d icend i consuetudinem latinus voces nullo discri
m ine importabant , quas i his adventiciis marcibus nostram
l ingnam d itorent , potins quam perturbarent et adultera
rent. Hanc quoque licentiam prudentar R onsardus sibi
sumpserat;sed non infitiondum est nonnullos ejus discipu
los hanc verecundiam hand imitatos esse ;hos reprehendit
Valkalinns, qui
veulent prendreLe latin o la barba et vulga ire le randra (I ).
Quamvis omnia prope R onsard i da i llustrando l ingua pracepta sibi adsciverit, est tamen in R onsard ica dicendi ra
tione , qual ia saltem in pindaricis pra sertim odis incohato
erat,nonnihil aspari et ardui , quod ab facil i m itique Val
kal ini ingenio abhorret. N on enim ignorat lingnam , ex quo
Ballaius Defèns ionem edid it , hand unam eondemque per
tot annos permansisse
Car depuis quaranta ans dasj a quatre oucinq foi sLa faqon a changé da parler en francois
Porta i autem sermonem , ut dulciorem liquidioremque , plu
rim i facit. P ostquam ,in primo l ibro
,cunctos a quales
poetas, qui sonellorum genus coluerant
, ordine recensuit
ha c odicit
Desportes , d’
A polon ayant l’ama remplie ,Alors que nostre langue estoit plus accomplie ,R eprenant les sonnets , d
’
art et de jugement
P lusque devant encore ascrivit doucement.
Hanc sermonis suavitatam sectatur Valkelinus , eamqne
potins a P orta o quam a R onsardo prioribusque ejus dis
cipulis effictam et expressam esse orbitratur.
(l) A rs p ool., lib . Ill.
(2) Salin e .
— 1 13
Da tota pangendorum versuum ratione , R onsardi con
suetudinem ,ut inferius paulo appareb it, Valkelinus im ita
tur.Sad , cum o li i magistri nom ine exemploqua abuterantur ,
oudacioram ipsa licentiam cavet. Sexti decim i sa onl i
poeta ,non contanti quod veterum genera sermonemque
mutuabantur, gall icos versus , ut antea dictum est,ad gra
cam lotinamque prosodiam accommodare tentavarant.
Immo, si Agrippa A lbinio creditur , j am ante sextnm deci
mum sa culum versus istiusmodi conditi erant ; i lle enim
I liadem et O dysseam in hexametros a M osseto quodom ,
quinti decim i sa culi postremis annis, translatas se ipsevidisse offirmat (I) . Quam quidem inveterati moris repen
tinam mutationem Sibiletus non probat , Bella ius vero (2)recipere videtur.Quinquagesimo tertio sa culi anno disticha
Jodellius compon it. Tribus post annis , P ascas ius , auctore
R amo , elegiam ejusmod i versibus mandat. Paulo post
Jacobus a Ta l ia da versibus gra co latinoque mora pan
gend i s commentationem (4) edit, in qua tanto rhythmorum
sotietate se coptum esse confitetur, ut aliam viam ad P or
massum sibi aperuerit , a G ra cis tantummodo Latinisque
j am antea tritam . Sexagé simo sa onl i anno novum hoc
carm inum genus adsciscit Baifius , quippe qui poesim cum
musica artioribus quibusdam vincul is conjungendam cen
seat. Doctissim i prudentissimique viri hanc versuum ratio
nem accepere : Ra pinus , Sammarthanus , P asseratius ,
multique ali i , quorum nomina referre non interest,Baifii
exemplum val secuti sunt vel saltem laudavare . R onsardus
ipse , ab ejusdem generis carminibus m inime a l ienus , duas
odos Saphico more composuit, in quibus syllabarum pro
sodiam ,non omi sso rhythmo, observat Quamvis Valke
(1 ) P oli loo mmm mooloos du siour d’A ubigne.Genève .
(2 ) De/îom o ol i lluolm lion , etc.;Il,'7.
(3) 1562.
(4 ) La ma n ier o do fa i re dos ver s on franeoz'
s comme on gr ac ol on la lin.
(5) P rimus qui i s tiusmod i versus lacerat, Claud ius quidam Bo le tus, s i P ascasiocred i tur, fui t.(Qua s i . do Fra ncia , lib .VII, cap . XII , foi .
G .
— 1 14
linus ab omni novitate abhorrere soleat. non tamen fieri
potest, ut ea fund itus repudiat , qua tot celeberrim i votes
eruditissim ique Gallia judices probavare . Itaque non ansus
quid santiat aperte ac plane confiteri , ad posteros ab a qua
l ibus appel lat
Je ne scay si ces vers auront authoriteC’est à toy d
’
en jugar.saga Postérité (I ).
Sed non tantum latet sub his involucris intima ejus 0pini0 ,
ut versibus ve terum mora factis favissa ex istimetur. P osteri
vero , ad quos appellat.da h is , quanquam iterum oc sa pins
recrudescera tentaverunt, eadem , qua ipse , sensere . N on
hic locus est dissarendi cur a Latina consuetud ine abhor
reant nostri versus. Ipse Jacobus a Talia in commantatione
ha c scribit: Nostre parlar vulga ire n’
est pas propre nycapable a recevoir (1 -
s h ombres et des p ieds. Volkelinus
quidem nullam sententia sua causam all‘
art :ai tamen gra
tulandum est quod domesticam poesim ob andaciss imis
eorum impetibus defendit , qui ipsom votum l ingnam quasi
incudi raddere volebant at ad veterum im itationem fingere.
N on al iter da vers ibus Latinorum ritucondi tis videtur ipse
sentire,quam P ascasius , qui hos poeticis lus ibus adnume
rat P rudentissimus cautiss imusque R onsardi discipulus,nihil adm ittere solet
,etiams i magistri vestigia sint dese
renda ,quod insolentins et inconsidaratius videatur.
Illud vero Valkelinum a R onsardo ac plerisque ejus dis
cipulis maxime sej nngit , quod ga l l ico P arnasso omnes
Gra cia R oma que deos expellere vult,et ad christiana
argumento trag icos pra sertimque epicos votes revocare.
Cum recentiores sexti decim i sa onl i poeta ad veterum
imitationem totos se fingerent. non modo poesis tanquam
supellectilem ab i is arcess ivere. sed etiam . eorum cultu
(I ) L ib . Il.
(2 ) O p . ci t., lib.VII , cap.XIII, lol.650.
1 16
quisquam poeta sumat.qua ad christianam rahmonem non
pertineat
P lanst auciel que tout ban , tout chretien at tout sa int
Le Francois ne prist plus de sujet qui fust feint lLes anges à miliers , les ames eternelles
Descendra i ent pour oui’
r ses chansons immortel les
Terti i denique l ibri fina. G ra corum ipsarum , qui domesti
cas ipsi fabulas celebravarunt , exemplo et auctorita te se
non immerito tuetnr
Si las Grecs comme vous Chrestians eussent escrit.
Ils eussent las hauts fa i ts chanté da Jésus-Christ.
Doncqnes a las chanter ares j e vous invite .
Jam vero poetas a quales compellat pra sertimque amicum
P O Pti? um
Desportes , que ta Musa à Dieutoute tournee
Ne soi t des vers d’A maur désormais prophanae !
H ebdomadem Bartassius j am , ut supra dictum est, cam
posuerat, in qua Dei opera summa carm inum magnificentiacelebrat. N on multo past R onsardus poema de Lego
incohavit, cujus triginta tantummodo versus usque ad nos
pervenerunt. Valkelino igitur , qui magnum ejusdem gene
ris apus da Davidis pra clare factis arsus erat, magistri
i psius exemplum pra se farra licuisset. Sad mullam ab a l iam
causam R onsardus sacri carm inis argumentum aggressus
erat , nisi ut pa ne incredibilam a muli Bartassii gloriam
obscnraret ;at, quamvis octoges imo secundo sa culi anno
christianorum poematum corpus quoddam , cui titulus
M asa christiana , ex pra clarissim is a qualium votum ape
ribus excerptum esset,quasi pr0phana lascivia non sem
per se indulsisse cotholici poeta testori voluissent, vere
tamen dici potest ad gra ca antiquita tis deos , heroe s,fabulasque potius quam ad christianam religionem , lyricam
epicamque i ll ins a tatis poesim pertinere .
1 17
Quad vera ad tragoediam spectat , argumento ex sacris
h istori is patito nunquam poeta amo ina daseruerant. Qua
dragasima sa culi anna Bnchananns in Burdigala collegio
duos dacuit fabulas , qua , quamvis ad imitationem gra ca
sca na accammadata assent , ex Scriptura tamen matariam
hauseront ; una enim Joannes B ap tistas, altero autem
Jeplzte inscripta erat. Undecim past annis , Theodorus Beza
myster ium quoddam ,in Lausanna Univers itota, sca na
mandavit , cui titulus A brahamus .Jodellius quidem , justa
legitima que tragoedia parens , non j am ex christiana rel i
gionis monumentis argumento petiit, sed ex gra co latina
que antiquitate.At quindecim past annis , quam C’leopatram
ipse docuerat , tres tragoedias M osurins composuit, qua
David pugnans , fuyions, victor inscripta sunt. Eadem feretempore Florens Christianus Bnchanani tragoediam gallicavartit. Septuagesima secundo sa culi anna , Jacobus a Ta l ia
fabulom docet, cui Saitlfa r iasas titulus est , et , in commen
totiana , quam in prima operis fronte pra pasuit , argumentoex sacris h istoriis housto valde commendat. Octo pastann is G arnerius S edeciam theatra comm ittit. In prim is
denique proximi sa culi temporibus,Antonius a Monte
christiana Dae idem, sive A da lteram , et A man/am,sive
Vani talem ,sca na mandai .
Ceterum , Gra ca Latina que tragoedia im itatio , qualem
effinxarat Jodellius , dramatica media a tatis genera non
penitus exstinxerot. P ervenit ad nas fabula qua dam da
Caina a Thama G alla , octogesimo sa culi anna , composita ,
qua , quamvis tragoedia titulum ferat,n ihil a l iud est , nisi
mysterium. Normannia provincia,in qua natus erat Valka
linns et totam a ta tem agit, christianarum fabulorum stu
diosissima tune etiam permanserat, postquam gra ca lati
na que vatusta tis persona sca nam nostram j am invase
rant;nec dubitari potest,quin poeta myster i is agendis
sa p ins interfuerit.N on tamen ejus generis formam retinere veli t veterum
— 1 18
enim amontior est, quam nt domesticos votes gra carum
romonarumque ratiani ga ll ica poemata non optare jubea t.Sed i llud aptot
, ut christiana argumento christiana que
persona ad perfectom antiqua tragoedia effigiam accom
madentur
He quel pla i sir sera it-ce a cette heure da voir
N os poètes chrestians les facans recevoir
Dn tragique ancien, et voir a nas misteres
Les payans asservis sous les loix sa luta iresDe nas sa ints et martyrs , et duvieux testament
Voir una tragedia extra ite proprement (I)
Jom vero mul ta indicot ipse argumento , qua poeta ,val
ex Scriptura , velex christianarum rerum antiqua memoria ,
haurira possnnt
Au l ieud’une Andromeda aurocher attaché e
Un sa int Georges venir bien armé , bien monté ,La lance a san arrest
,l’
epae a san costé ,
Assa i ll ir le dragon qui vena it etfrayable
G anlnment devarer la pucel le agreable .…O belle catastrophe 'Ou voir un Abraham , sa fay, l
’
ange et son fils ,Voir Joseph retrouvé ! les peuplas deconfis
P ar le pasteur guerrier, qui , va inqueur d
’
une fonde
Mantra da Dien les fa its admirables aumande !
N on is fui t Francia tragoedia cursus,quem Valkelinus
optaverat. Nostri enim poeta magis atque magis a chris
tianis argumentis obharruarunt;vel , quotiens tabulam oli
quam ex socris h istoriis haurira valuerunt , in spectatarum
fastid io plerumque incidere. Corneli i P olyeactas m inimum
apud doctissima elegantissimaque septimi decim i sa onl i
120
dum corruptam ad sanitatem revocavit. Multum quidem
R onsardo adam it , nihil prope oddidit.Quidquid autem correxit et emendavit, ad grammaticam
pra sertim et ad versificatianem pertinet. Valkelini vero
neque in sermone neque in versibus est a liquid,quad
M alherba severitotem pra significare videatur. Interd icit
hic poetis hiatn;sententiam ex varsuuna in alterius ini
tium transilira vetai ;nullum carmen recipit, in qua hemis
tichii ca sura sensum ipsum non suspensum teneat;nullum
probat rhythmwm, qui teretiss im is auribus non aptus sitaculorumque ipsarum artissima religioni non serviat;
omnem denique verborum inversionem ex poeti co sermone
excludit . N ullam autem ex his legibus a Valkelino serva
tam esse vere dici potest.Etiams i totum nastri poeta opus in duas portes dividi
aporteret , quorum altera R onsardi im itationi concede
retur,altera vero , Satira scilicet et Ars poetica , o magistri
vestigi is poululum declinaret, non dubium est , quin ha c
ipso ad meram Kansardi disciplinam pertineot. Hiatus mit
tamus , quos nusquam cavit sa pissime in ipsa Arte fit ntsensus , quem praximus versus usque ad finem non per
duxit , in primos a lterius carminis syllabas relobotur. In
numera sunt exempla
S’
ilmarche deda igneux par dessus les planqans
Des a ires (Lib . I)Et s
’
Homere il seconde
En age (Lib. I).
Le jardinier fasché da voir les pieds superbes
De ce houta in (Lib. II).
Hem istichi i ca sura nihi l fixi certique est , quom inus una
quolibet ex omni bus versus syllabis ins ideat
En recompence i l fa it memaire da R emband (Lib . I).M a is depuis i ls se sont polis à l’avantage (Lib . II).
Lucile a R oma m ist la nouvelle en lum iere (Lib. II).
121
R bythmom n quidem Valkelinns non incuriosus est, sed
tamen licentiam aliquondo sumit, qua , quanquam apud
am icum ,M alherba indignationem profecta movisset. Ver
b o rum denique inversiones , quos R onsardus in sermonem
po eticum princeps induxerat, in Arte creberrima occur
runt
Pour un si grand ouvrage en franqais accompl ir (I) .Autrement Apalon ne guidant pa int nas pas
Monter an double mont ne nous saufl’rirait pos (I) .
Et truchemens des dieux beaucoup les appela ient (I) .Les autres plus legers les actions legeresIm ita ient des prem iers (I).
P ar ci por la meslé rien icy tune lis (I) .
Quod ad lingnam attinet, ex qua tat vocabula M alherba
e xpnlit, fotandum quidemest non eadem scribendi colare
A rtem poeticam imbui , qua pastarolia adulescentis Volke
lini poemata . Quidquid nim is ardui in primis R onsardi car
m i nibus erat , poeta master, ut j am dictum est , maturis
pra cipne in annis , cavit lenior et m i tior , senecta acce
dente , l‘
actus est. Sed tamen eadem prope da lingua ipsa ,qua P leias , sentit. Inveniuntur in Arte poetica et propogi
nes (1) et diminutivo verba (2) et composita gra co more
epitheta (3) et omnia denique R onsardici sermonis quasi
instrumento .
Cum nulla da versificatione pra cepta Volkelinus tradot,
exemplo , qua omnia prope i lli R ansordaqne communia
esse ostenderent, ex ejus Arte hausimns. Nunc vero
locus ex hac excerpendus , in qua , quid da tota sermonis
ratione judicat, Volkelinus fuse lotequa expramit. Nihil
l ) Halener (lib . I ) , outer una chanson etc.
(2) N ouvelet, verdelet (lib. Il), fleurettes , vermeillettes (lib. Ill), etc.
(3) Douz-bellone agneaux (hb . I ).Satyre pied-d e—bauc (li b. Il), ete.
122
autem scribit, quad ad Kansardi doctrinam non plane res
pandare videatur
Tupeux‘
faindra das mots dont an n’
a point usé ,Et puis las mots nouveaux que les nostras inventent,Qui da l
’ital ien lo langue representent ,O uqui sont dum il ieuda lo G race amenez ,Sarant recens , pourvuqu
’
avec propre motiereLa France rarement en sai t fa ite héritière ,Et tous les mots qui sont proprement FraneaisezEt tous ceux qui ne sont dufrancois dasgnisaz ,
Et les vieux composez desquels tousj aurs en France
O n usa it o l’égal da la grecqua élaquence (I ).
In hoc Artis poetica loco morori non necesse est :eadem
fare sunt, qua apud P elletorinm j am invenimus ;nul lum
Volkelinus illustranda l ingua modum omittit,quem R on
sardus Bellaiusque commandoverint.Poetas denique eorum
exemplo hortator, ut ex variis omnibus dialectis verba
patant
L’idiome norman , l
’
angevin , la monceau,
Le franca is , la picard , le pol i tourangeau,A prens , comma les mots da tous arts mécaniqnes ,Pour an ornar apres tes phrases paetiques
Jom quidem in aliqua secundi libri loco , quem supra rattu
l imus , invectns erat Valkelinus adversus has votes , qui ex
cunctis Gal l ia pravinci is insolentia vocabula in l ingnam
inferre tentabant sed non a se ipse d issentit;ha enim
criminationes ad primam R onsard ici sermonis asperitatem
pra sertimque ad oudaciores magistri discipulos specta nt ,ex quibus unius , Edaardi M aninii , nomen et
,exemplum
citantur. G allicum sermonem ,non fortasse qualem R on
QU IN TU M . CA P U'I‘
VA LKEL IN US ET DO L:E US INTER SE CO N FER UN'
I‘
UR
N ih il Bola us o Valkelino mn tnatus est :ah illa superiori s voti s poeticam ne lee
tam esse quidem pra certo haberi potes t. U triusque A rtis canteruntur arda ,
[arma , d i scipli na :Dala i portino , quamvis non sa tis jus tam int1marum rerum
rationem ducat, vaga et inca rnpas i ta Valkelini licentia lange anteponendo es t.
Illius poema , multa gravina oc pres sm s,n ih i l laxomanti severi s d idactm i generi s
legibus conced i t ; in Valkelini autem opere ni tidus quidam color fam iliarisqne
licentia laudari posaunt, quamv is ille non sa ti s senns es se , ha c vero ultra modum
lascivire solent. De summa poesis di sciplina non multum poeta nos tra Bola us
odjecit, ms i quia , s ingulorum poematum leges cart ina exprespinsque descn benda ,votum ingen ium angus tioribus aliquondo spoli is inclus i t ; i lla fui t pra cipua
Dala i gloria , quad fi ancica paesi ra tionem ipsom pro firm i ss imo fundamento
supposa i t. P anca da utriusque votis sermone oc versuum pangendorum arte
d i s serontur. N e illud quidem abhvi scendum ,nullam pa ne auctori ta tem Val
kalini poetica fuis se Dala i vero A rs suprema quasi poesi s norma, ut ed ita e st,ab omnibus poeti s eritici sque judicato ma , e t nunc etiam summa in honore
habetur.Volkelinus sa culi sul lasciviam ac tumultum pra se ieri ; sed in omnium rerum
certamine ac controvers ia i i jam fructus na ti sunt, qua s falicioris a le tis poetaolim decerpent.
Continuus est a R onsardo ad M alherbam ,a M alherba ad
Dola um gall ica poesis tenor. Vere dici potest VolkeliniArte ipsius Dala i Artem quasi anticipatam esse. Imma cri
tici quidam contenderunt plurimo Dola um a Valkelino
mutuatum fuisse, eumqna accusaverunt, quod nullam su
perioris poeta mentionem facit. Nullum vero argumentum
afi‘
erunt, unde Bola us ab hoc aliquid hausisse manifesta
appareat;duorum enim vel trium versuum cognatio qua
dam non tantam vim habere potest, nt septimi decimi
sa onli poeta et furti et ingrati animi crimenmerito subeat .
De Vergil io hoc Valkelinus scripserat
N ul ne peut en sa langue atteindre a sa hauteur (l).
Bola us vero prim i l ibri initio
Un téméra ire auteurP ensa da l’art des vers atteindre lo hauteur.
(ll Lib. 1.
De sca na discipl ina ha c Volkelinus
La theatre jamais ne doit astra rempliD
’
un argument plus long qua d’
un jour accompli (I ).
Illa autem Bola us
Qn’en un lieu, qu
’
en un jour , un seul fait accompl iTianne jusqu
’
à la fin le théàtre rempli
A m bo ha c exemplo , pra ter qua nullum aliud , olicujus
s a ltem momenti , raferri potest.non ad id valere arbitramnr ,ut Bola us Valkalinum vel imitari , vel etiam nossa cre
d a tnr tota enim,versontnr in locutiane quadam , quam
s ib i unica Valkelinum orrogare absurdum esset , et in duo
bus rhytlwnis , quibus nihil tam exquisiti reconditique
i nast , ut eos Bola us sparite invenire non patuerit. Quod
v ero ad locos attinet, in quibus ea dem prope sententiad iversis verbis ab utroque vate expromuntur , crebros qui
d em eos esse non infitiandum est;sed illud ex his tantum
inferri debet , non Valkelino Dola um ,sed Horatio et Do
la um at Valkalinum obsecutos essa. Ali i tamen loci referri
possunt , in quibus ambo , quamvis Flaccum non imitantur ,
eadem pa ne d isserunt. Primi libri initio , ut unum saltem
exemplum proferomus , Bola us suum cuique vati genus
assignat , et omnes omnia non tentare passe docet quad
quidem Valkelinus in prima quoque l ibro j am scripserat
Des poètes ainsi l’un fa it, etc.
N ihi l vero mirandum est,quod duobus A rtium scriptoribus
eadem aliquondo occurrant. Ut ipsa alt Valkelinus ,
Qui va mesme chemin at fa i t mesme voyage
Quelquefois se rancontre en un mesmo passage
Ceterum , etiamsi ab ingrati anim i crimine sui Dola um
(Il Lib. Il.
(2) L ib . III.
(3) A tartia decima varsn usque ad vices imum sep timum.
(4 ) Lib .
126
mores non vindicarent , illud profacta non moda nihi l a
Valkelino hune excapisse , sed ejus A rtom ne novissa qui
dem ostendit, quod domestica mediam per a tatem poesis
historiam penitus ignorat , minimam vero et praviss imam
sa pins sexti decim i sa culi notionem habet. Fieri quidem
patuisset , ut, etiamsi Valkelini apus legisset , non tamenpoesim nostram a ltius quam a Villano repeteret; sed
quamvis omnia , qua cumqua anta M alherbam nostri poeta ,
pra ter Villonem ac Mare tum , compasuarant, null ius esse
prati i ratus,non saltem in poesis historia tam graviter
aut tam sa pe peceavisset. Quomodo enim credi possit Val
kal ini A rtom Dola o notom fui sse,cum nostras majoras a
theatra abhorruisse , vel mg,/storia a peregrinis (1 ) qui
busdam acta essa doceat ? Cateras errares , in quos delabi
tur,arguera non apus ast: tanta superiorum a la tum
imparitia non intallegeretur , si Valkelini penitus insolens
et ignarus Bola us non fuissat.
Sed ambarum Artas poetica j am camparanda :quorum
ordinem primum ac d ismsitianem perpendemus ; deinde
tota utriusque operis forma , tum universo discipl ina confe
rentur ; panca denique da poetico sermone ac versuum
pangendorum ratione dicendo erunt.
De ordine in Valkelini Arte al iquid j am attigimus. Quod
poeta i lle , qui multis natura muneribus instructus ornatus
qne erat , in summam hominum oblivioném tam cito venit,nulla manifestior causa est
,quam quia , velut artifex de
quo Flaccus et ipse noster mam inernnt , totum ponendi
p ascins aperisque summa infelix , n ihil prape unquam ,nis i
incampositum ac confusum , condidit.Bola us contra ordine
ac via proced it. Hand negandnm quidem est ejus divisionem
, qua nec poesis historia, neque naturali quorundom
generum inter se cognatione nititur, non satis ad varitatemaccadere et ax poeta arbitrio sa pins pendere. N on bene
(I ) P èlerins.
— 128
multa longius a Valkelini varbosa diflusaque licentia , qua
tamen suam ipsa jucunditatam aliquondo habet. N on carte
ai crim ini i llud verti potest , quad nimiam remiss ionem
cavet:sed inter salutam lasciviam et ferreom severitotem
medium quoddam erat. Nulla fare in quottuor Dala i l ibris
digrassio invanitur , nisi cum , ultim i initio , Flarentinum
quendam inducit, qui ex pessima medica optimus orchitectaevoserat.Omni ornamento obstinat, nec nllum laxomantumsibi ipse eoncedit. Valkalinus contra quam plurim is verbo
rum sententiorumque lum inibus suum poema ornat et dis
tingnit. Summa diligentia nimiam austeritatem evitat :
i taqua sim ilitudines , figuros ornamentaque alia ex a l i is
serit. Brevis quidem aliquondo ast, cum pra cepta tradit et
votes artis leges docet: imma quidam ejus versus referri
possunt , qui in proverbi i consuetudinem , valuti tot Dala i
carmina , merito venissent (I ). Sed non semper aroum ten
dit et ramissa propri i ingeni i vena tatus plerumque indulgat. Est in ejus Arta al iquid la ti et festivi . Nihil , ut
exampla aliqua profaromus , jucundius esse potest, quamha c j am relata similitudo inter poeta ingenium placidaque
lacus a quara . In primo l ibro artem carminibus scri bandis
necessariam esse eadem prope venustate et gratia perfiguram ostendit
Quand un homme va pour un plaisant sonlosDans qualque beaujardin drassé par entrelas
D’
a ires , da pourmenairs et de langues allees ,Portis diversement an sentes egallaes ,S’ i l marche dé da igneux par dessus les plancons
Des a ires , compartis en diversos facons ,Et qu’i l rompe en passant les bordures tonduesEt d
’
un genti l dada] les hayettes fendues
Au l ieu d ’aller joyeux par les peti ts sentiersDivisant le parterre en sas divers quartiers ,
(l) Ce sant tableaux parlante que les vers bien as cri ts (lib.l).
— 129
Le jardinier , fosché da voir les pieds superbesDe ce houta in gastar son jardin et ses harbes ,De mots injurieux a lny s
’
adreSsera
Et hors da san jardin depit le chassera .
De mesmo an tous les arts formez sur la natura
Sans art i l no faut point marcher à 1’aventure ll.
Bola us ha c da rhythmo j ej nne scribit
Aujong da la ra ison sons peine alle fléch it ,Et , loin da la gener , lui sort et l
’
enrichit
Valkalinus contro aptissima j ncnndissimaque figura utitur
Comme on void que les voix fortement antonnees
Dans le cuyvre°
etreci des trampettes sonneesJettent nn son plus cla ir, etc.
In secundo libro non satis paesi esse , si placeot auresque
mulceat, eadem pr0po mado ostendit :
Comme en la vigna on void dessaubs la fanille verte
La grappe cramoisie estro souvent converte
Sans qu’on la pnisse vo ir, a insi soubs les discours
D’
un conte paetique et dessaubs les amours
Des horas et des dieux entremeslez da fables
Sant das ensaignemens richament profitables .
Nec timet Valkelinus a proposito nonnnnquam digred i , ut
festiviar fiat. Prim i libri fine da P olygnoto , Scapa et Diocle
tribus A ntigani pictoribus, historiunculom quondam lo
quociter norral;secundo in l ibra , j nventutis sua a tatem
respicit , cum , ut ipse alt,
sans haine et sans anvie
Nous pas sions dans Po itiers l’
avril da nastro via.
(1 ) Volk .A n pool., li b .
(2 ) Bol.A n pool., lib . 1.
(3 ) Volk . A n p ool., lib .
G .
130
Multa alia exampla allegari passant :ha c vera , qua supra
rettulimus , satis ostandnnt quomodo didactici operis severi
totem temperet noster poeta . Illa ipsa festivitas eum carta
in vitium sa pins trahit:parum pressus ast , nim is verbo
sus , et ingeni i sui prompta facil itate plus a qua delectotur;verum tamen in ea nitidus quidam color fam iliarisqne
licentia laudari possunt, quamvis i l le non satis sonus esse ,ha c vero ultra modum lascivire soleat.
De pra ceptis ac summa poesis discipl ina , non mul tum
Valkelino Bola us , ut j am dictum est , add ìdit , eam vero
laudem sibi vindicara merito potest, quad s ingulorum paemotum leges cortins expressiusque descripsit. Nihil dubi i ,nihil incompti esse sinit poeta ;da omni re , qua ad poes im
pertinet , decretaria quasi modo jud icat ; ejusque breves
acnta que sententia sanum illud at acre judicium testantur
cujus ipse sibi cons .—i ns est. Magna quidem ha c virtus ;sad , cum cuncta poesis genera fixis definitisque lim itibus
includere tentaret votes , timendum erat,ne poetarum
venam angustioribus spatiis aliquondo circumscriberet .
Quod quidem vitium non semper vitara potnit.Epigramma ,
cujus vim recto Valkelinus expresserot, artioribus term in is
Bola us constringit. Trag a diam austeris legibus subicit ,
qua ,etiamsi o Valkelino j am tragico operi essent impo
sita,ram issiores tamen apud hunc esse vidabantur. Sed
alia qua dam gravins reprehend i debent. Idyllii , da qua
pauciss ima Volkelinns scripserat , naturam fuse lotequa
explanara vult sexti decim i sa culi poeta ;at , quanquami llud opus rustica puel la compara t, versuum in hac ipso
loco magnificentia parnm ad eam s implicitatam opto potes tvideri , quam s implicissimo generi ipse occommodori recte
jubet (l). P indaricam adam non satis intellegit , cujus leges ,
qualas ab eo docentur , ad id voleront,ut nescio quem
d ivinum mentis instinctum frigidus poeta ossimulorat e t
i l) V. Egger. O p. c it., 27° logan.
Sed bene novit artem cuilibet operi necessariam esse
Tout par art se fa it , tout par art se construit
Et sur tous le poète en san daux exercice
Mesle avec la nature un plaisant artifice (l).
Ingenium etiam , quamvis arte fartunatius esse putet, judicii et rationis imperio sub icit
R ends aubon jugement sujette ta f'
ureur
Imma in sim i l itudine aliqua , quae supra relata est, pae
s im non a g resti new ari sed cultissima comptissim0que
harta camparat . Sed , quamvis multum in scribenda sauae
menti tribuat. tamen extra modum numerumque saepius
eum vagari i'
atendum est. Paesi nastrae acriare ac seve
riare disciplina apus erat, qum audaciarem ac lasciviarem
r atum impetum comprimeret. Itaque , etiamsi Balaeum
poeta rum venam aliquanda artius coercere sit fatendum
optime tamen de francica paesi meritus est , cui vaga omni
solutaque licentia interdixit ac pra firm issima fundamenta
rationem ipsam supposuit.
N on certe pervenisset Valkelini Ars poetica in tantam
posterorum ablivianem , quamvis instituendae paesi nas
trae et ard inandae impar esset , si , seu versibus , seu scri
bendi genere , limatiar fuisset. Sed nulla ex parte tantumclaud icat. P enitus ignarat Valkelinus quomodo duodecim
syllabarum v ersus , quibus utitur , regi fiectique debeant .
Quanquam sexti decim i saeculi paetae , R onsardus in prim is , nullis laud ibus magis commendentur , quam quod
peritissim i carm inum artifices t'
uerunt , non tamen negan
dum eos magni versus vim et formam parum intellexisse .
Valkelini carm ina , saluta incanditaque copia praflueutia ,
temere ferri videntur ;non quidem illud vitia ei vertendum
est. quad non certa constansque caesura s it, quodque ver
sus a lter saepius in a lterum transiliat ;sed ex hac licentia ,
_ 133 _
quam nostri saeculi poetae perfectas prope arti subj ece
runt, Valkelini versus nihil nisi claudi et h iulci ducunt;
eam nullo discrimine usurpat , quas i hanc tantum vim ha
bere deberet, ut poetam al ias ex ali is versus fundere , omni
lege solutum , pateretur. Vagatur carminum modus , et,incerto gressu, nunc praperat , nunc languet;modo sex ,
modo duadeviginti syllabis consta re versum dicas. Quan
tum inter Valkelini Bolaeique A rtem in hoc inters it, ex
planare j am non opus est. In hujus carminibus nihil vagi ,nihil non fixi sensus semper una cum rl:ytlzma in hem is
tichio suspend itur , in versus fine terminatur. Illud certe
apud Balaeum reprehendi potest, quad ad unam eamdem
que norman paene omnes versus , quascumque pangit , redigere videtur pendulum enim harolagii pondus vibrari
diceres , cujus ad fixas matus numeri modique se fingerent;sed haec ipsa constantia , quamvis laetiar saepius varietas
desideretur , paetae versibus acutum quendam rigorem
praestat , quae cum didactico genere plane congruit peni
tus animis auribusque sententiae insident, et tanto altius
memoriae infixae manent , quanto minus vaga rem issaque
sunt carm ina , quibus inscriptae fuerunt.De scribend i genere idem inter poetamutrumque discri
men Valkelinus hullam aetatis partem Lutetiae inter aulicas egit;quamvis ejus sermo non in tanta pravita te versetur , quanta Bartassii , qui in Vasconia tatam vitam
traduxerat, nunquam tamen urbanitatem illam et incor
ruptam d icendi rationem assequi potuit, quae apud Perronum P artaeumque laudabatur. Quantum in versuum pan
gendorum arte peccaret, sibi conscius erat confitentem
poetam saoundi libri initio habemus
Fa ites que vostre grace , a riantes Charites ,Couvre icy le defaut de ces regle s escritasEn vers ma]agencez l).
[l) L ib. Il.
134
Sermomis autem vitia non ignarat, eumqna paemite t, quod
non sit magis enucleatus .
Que ne soit sa Muse et plus mette et polie (I).
R ecte haec Daniel Huetius : Si Vauquel in ava it joint à
ses ta lents la pol itesse du grand monde , i l ira it de pa iravec les plus célèbres poètes de son siècle (2) Sed nun
quam vati contigit , ut elegantiss imorum ingeniorum , qui
bus P arisi i domicilium erant,fam iliaritate frui posset.
Imma queritur saepe quod officia muneraque ipsum impe
diunt , me satis diligentem operam poematibus suis impen
dat. Sermo ejus diffusus est, nec ullam habet concinnita
tem ;verba parum idonea saepius usurpantur , totum scri
bendi genus incultum. Balaeum contra , quamvis in poeticaejus stilo solliciti aliquamdo nonnihil sit et angusti , hoc
Valkelino longe praestare manifesta patet, quod multo ma
gis presso ac proprio sermone utitur;numquam circumfluens ac redundans , numquam incertus ac vagus , numquam
memdosus est. Ars, etiam cum optime succedit, deprehend i
potest;sed nusquam in sti lo lascivia,vel indiligentia , vel
discors aliqua colorum varietas. Currente ca lamo scrip
sisse Valkelimus videtur:lituram et limae labarem magis
metuebat , quam ut enucleate presseque diceret. Baleens
contra nul lum verbum panit , quod non diligentissime exa
m inaverit ;semper sibi ipse instat et sol l icita cura omnia ,
quaecumque scrib it, ad unguem castigat.
Ut j am paucis verbis concludatur, si ad tatam utriusque
operis discipl inam spectamus , septim i decim i saeculi poeta ,
quamvis Valkelinum ne movisse quidem videatur , eadem
saepe vel sim i l ia docet, sed multo magis expressa praecepta
trad it. Quod ad poesis historiam attinet , Valkelino certe
cedit Balaeus. Hoc praesertim superiori vati praestat, quod
Lib .
(2 ) O r igina , p .556.
— 136
acum ina , jejuna sermonis sanitate , suae ipse aetatis virtutes
effingit septimi decimi sacculi vates , ita Valkelimus a
Frax ineta vere ad i l lud sextnm decimum saeculum pertinet ,cujus et lasciviam , et tumultum ,
et nondum admltam lim
gnam , et nondum digestam erud itiomem prae se fert ;sed
in omnium rerum certam ine at controversia non oblivis
cemdum nobis est eos j am fructus natas esse et paulatim
mitescere,quos felicioris aetatis paetae ol im decerpemt . Ad
sexti decim i saeculi origines perfect”a tandem proximi
saeculi poesis revocari debet. Inter vates Kansardi aequa
les , nemo magis quam Valkelimus , inter Valkelini operamullum magis quam Ars poetica hoc verum esse confirmat.Etanim , in hoc centum prope annorum spatio
,quod
Fabri Arte usque ad Valkelinum emems i sumus , m ira modo
profecisse mostram poesim memo infitiari potest , quae, cum
in prim is saeculi anni s,omni poetico sensu impetuque
a l iena , nihil aliud esset, nis i verborum rhythmarumque
verm iculatum quasi pavimentum , mom modo totum j am
instrumentum et quas i supellectilem , G ra corum Latino
rumque vatum alumma , reparavi t, sed etiam novo demum
sanguine et suca penitus imbuta est, ac maximis auctibus
in magnum altumque increvit. Poetica quas i fimm ina ultra
modum efi‘
usa cohibebumt quidem M alherba Bolaeusque :
sed non defiectetur ammi s , et, intra ripas revocatus , eun
dem semper alveum retinebit.
V1m ac Pea 1.m 1
Lutetia:Paris iorum, in Sorbona
A . d. V. Rolandas mart. amm. M DCCCLXXXII.
Facuttati: Littera in Academia Parùwm i Decuma ,
A . HlM LY.
Tuus M A N DE'
I‘
UR
Academic Parisiens is Hector,
G REARD.
I N D E X
Puo…
Pam P A R S . De Fabri et G ratiani Pamtii A rtibus poeticis .
SECUN DA m us . De Sibilati Arte poetica et P antani libello
cui Quintilius cemsor titulus est imscriptus
Tu m m us . De Pelletari i , R onsardi , Laudumn A rtibus
poeticis
QUA RTA ru s. De Valkelini Ar te poetica
P r imum caput. Quid ex superioribus de A rte poetica
soris Valkelimus hauserit
Secundum caput . De poematum generibus ex anti
quitata assumptis
Tertium caput. De G allicas poesis apud Valkelimum‘
historia
Qua r tum caput . Quatenus Kansardi vestigia Valke
limus in A rte poetica servet
Quin lum ca put. Valkelimus et Bola us inter se confe
runtur.
N ance i i. Ex typta N m a'
ana Officina Quarn aro recto .