Rize Kenti Doğal Güzellikleri ve Rekreasyonel Potansiyeli

I. Rekreasyon Araştırmaları Kongresi: 991 - 1005, 12 – 15 Nisan 2012, Kemer, Antalya,

Bütün hakları saklıdır ISBN: 978-605-5437-79-4

Rize Kenti Doğal Güzellikleri ve Rekreasyonel Potansiyeli

Deryanur DİNÇER T.C. Rize Üniversitesi,

Pazar Meslek Yüksekokulu

E-posta : [email protected]

Turan YÜKSEK T.C. Rize Üniversitesi,


Mine ÇİLLİ T.C. Rize Üniversitesi,


Serap YILMAZ

T.C. Karadeniz Teknik Üniversitesi,

Orman Fakültesi

Peyzaj Mimarlığı Bölümü

ÖZ

Dünyamızda artan kentleşme ve endüstrileşme hızına paralel olarak rekreasyonel

faaliyetlere duyulan gereksinim de artmaktadır. Gerek doğal güzellikler gerekse, tarihi zenginlikler yönünden zengin bir potansiyele sahip ülkemizde, mevcut kaynakla- rımızın birçoğu tanıtım eksikliği nedeniyle yeterince ön plana çıkarılamamış, bir kı-

sımı kendi kaderlerine terk edilmiş ya da yanlış kullanım sonucu tahrip olmuştur. Batıdan Trabzon-Of, güneyden Erzurum-İspir, doğudan Artvin-Yusufeli ve Arhavi ile komşu olan Rize kenti, flora ve fauna açısından oldukça zengin kentlerimizden biri-

sidir. Karadeniz Bölgesi’nin eşsiz güzelliklerinden nasibini almış olan Rize; yaylaları, kaplıca ve içmeleri, akarsuları, şelaleleri, gölleri, tarihi-kültürel değerleri içeren geleneksel konutları, kaleleri, taş kemer köprüleri, camileri, müzeleri ve flora zenginliği

ile de oldukça yüksek rekreasyonel potansiyel taşımaktadır. Bu çalışmada, yeterince tanıtımı yapılamamış Rize kentine ait zenginliklerin rekreasyonel potansiyelinin ortaya konulması, vurgulanması, bu konuda yapılabilecek çalışmalara, planlamalara

ışık tutulması bunun sonucunda da bütün bu zenginliklerin koruma altına alınarak tanıtılması hedeflenmiştir. Çalışmada kişisel gözlemler, fotoğraflar ve literatür bilgi- lerinden yararlanılmıştır.

Anahtar sözcükler: Rize kenti, rekreasyon potansiyel, flora-fauna, tarihi eserler

mailto:[email protected]

Poster Bildiriler 992

GİRİŞ

Sanayi devriminden günümüze değin sürmekte olan teknolojik gelişmeler haya-

tımızı kolaylaştırmanın yanı sıra monotonluğu ve bu monotonluğun getirdiği

yorgunluğu ortaya çıkarmıştır. Teknolojinin gelişmesi ile sanayileşme, sanayi-

leşmenin artması ile iş olanakları ve sanayi bölgelerine göçler başlamıştır. Bu

göçlerle büyüyen kentler gün geçtikçe kalabalıklaşmış ve yaşanması yorucu

mekânlar haline gelmişlerdir (Müderrisoğlu 2002). Sanayileşme sürecinde hızlı

ve monoton üretim temposu insanların verimliliği üzerinde olumsuz etki ya-

ratmış ve bunun karşılığında boş zamanların rekreasyonel aktivitelerle değer-

lendirilmesi ile üretim potansiyelinin arttırılması hedeflenmiştir (Şahin vd., 2001).

Rekreasyon, yenilenme, yeniden yaratılma veya yeniden yapılanma anlamına

gelen Latince recreatio kelimesinden gelmektedir. Türkçe karşılığı da yaygın bir

şekilde boş zamanları değerlendirme olarak kullanılmaktadır. Bu, rekreasyonun

boş zaman tanımı ile sıkı sıkıya ilişkili bir kavram olduğunu göstermektedir.

Çünkü, rekreasyon her şeyden önce boş zamanı olan insanların gerçekleştirebi-

lecekleri etkinliklerle ilgilidir. Boş zaman, insanların çalıma saatleri dışındaki

zamanlarını tanımlar (Karaküçük, 1997).

Rekreasyonun günümüze kadar gelen çok çeşitli tanımları vardır. Bunun ne-

deni ise tanımların değişik sosyal yapılara ve görüşlere sahip toplumların rek-

reasyon anlayışlarını yansıtmalarıdır (Akesen, 1978).

Aydemir ve ark. (1999) rekreasyonu, bireyin kendi istek ve içgüdüsüne göre,

olanakları ölçüsünde yaptığı, bedensel ve ruhsal dinlenme gereksinimini karşı-

layacak, bireyi yenileyen, çalışma ve yaşama gücünü ayakta tutan, sürdürdüğü

sürece bireye zevk veren, gelir sağlama kaygısından uzak boş zamandaki eyle-

mini kapsayan davranışların tümü olarak tanımlamaktadırlar.

Gülez (1990)’e göre rekreasyon, kişilerin günlük yaşamlarında zorunlu olarak

kullandıkları zamanların dışında serbest ve boş zamanlarında, yıpranan ruh ve

vücutlarını eski zindeliğine kavuşturmak üzere kendi isteği ile yaptığı etkinlik

yada etkinliklerdir.

Diğer bir tanıma göre rekreasyon, insanların iş, görev ve ödev gibi yerine ge-

tirilmesi zorunlu etkinlikleri ve yükümlülükleri sonrasında kalan boş zamanla-

rında dinlenmek, eğlenmek, yenilenmek, bireysel açıdan tatmin olmak için gö-

nüllü olarak katıldıkları etkinlik yada deneyimlerdir (Kraus 1977).


MATERYAL-METOD

Rize kentinin doğal güzellikleri ve tarihi kültür varlıkları araştırmanın materya-

lini oluşturmaktadır. Araştırmanın metodunu, literatür çalışmaları, yerinde

gözlemler ve fotoğraflar oluşturmaktadır.

BULGULAR

Alanın Konumu ve Mevcut Durumu

Rize kenti batıda Trabzon, Güneyde Erzurum ve Bayburt, doğuda Artvin illeri

ile kuzeyde Karadeniz’le çevrilidir. Rize kentinin yüzölçümü 3920 km2’dir. Çok

engebeli ve dağlık bir arazi yapısına sahip olan Rize’nin kıyı şeridinin uzunluğu

80 km genişliği ise 20-150 m arasında değişmektedir. Kıyı şeridinde akarsuların

taşıdığı alüvyonlarda oluşan düzlükler yer almaktadır. Kıyı şeridinde yer yer

falezlere ve taraçalara rastlanır. Kıyı şeridinin hemen arkasında 150–250 m’yi

bulan tepeler yükselir. Bu alandan itibaren Karadeniz’e dökülen akarsular dar

ve derin vadiler oluşturur (Yüksek ve Kurdoğlu, 2006).

Dik yamaçlı ‘V’ profilli bu vadiler yaklaşık 2000 m yüksekliğe kadar devam

eder. 2000 m yükseklikten sonra 3200 m yüksekliğe kadar olan kısımlarda basık

sırtlar dik yamaçlı ‘U’ profilli vadiler yer alır. Bu sahada çok sayıda buz yalağı

ve moren set gölleri yer almaktadır. Yüksekliği 3000 m’yi aşan alanlar Rize’nin

en sarp kısımlarını oluşturmaktadır. Bu alanda Rize’nin en yüksek noktası olan

Kaçkar tepesi (3937 m) yer almaktadır (Yüksek ve Kurdoğlu 2006). Rize yöre-

sinde Karadeniz iklimi hüküm sürmektedir. Yıllık ortalama sıcaklığı 14 C0’dir.

Yıllık yağış miktarı 2300 mm’nin üzerinde olan Rize Türkiye’nin en çok yağış

alan ilidir. Rize ilinde çok nemli, megatermal, hiçbir mevsimde su noksanı ol-

mayan, diğer bir ifadeyle her mevsim su fazlası olan okyanus tesirine yakın

iklim tipi hakimdir (Yüksek 2001). İklim özelliklerinin çok elverişli olması kıyı

kesiminden dağlara doğru çok farklı ve türce zengin bir vejetasyonun gelişme-

sine imkan tanımıştır. Kıyı ve aşağı rakımlarda geniş yapraklı gür ormanlara

sahip olan Rize ili Türkiye ormanlarının %25’ini barındırmaktadır.

Araştırma Alanının Doğal Zenginlikleri

Yaylalar

Rize yöresi uygun ilkim özellikleri ve coğrafi yapısıyla geleneksel yaşam biçim-

lerinin kısmen de olsa sürdürüldüğü onlarca yaylaya sahiptir. Bu yaylalar trek-

king, dağcılık, tırmanış, yamaç paraşütü, fotoğrafçılık, flora-fauna incelemesi,


jeep safari, foto safari, kamp karavan turizmi, motosiklet ve bisiklet turu vb.

doğa sporlarına uygun ve yayla turizmine son derece elverişlidir.

Rize’nin ulaşım ve konaklama tesislerine sahip yaylalarından başlıcaları: Ay-

der, Yaylaköy (Elevit), Çat, Tirovit, Sal, Pokut, Hazindağ, Aşağı ve Yukarı Kav-

ron, Anzer (Ballıköy) ve İkizdere Çağırankaya yaylalarıdır. Bu yaylaların yanı

sıra konaklama tesislerinin bulunmadığı daha çok dağcılar ve kampçıların ziya-

ret ettiği yaylalardan başlıcaları ise; Amlakit, Apivanak, Avucur, Başyayla,

Ceymakcur, Ortayayla, Ovit, Palakçur, Palovit, Samistal, Sıraköy ve Sırtyay-

la’dır (Somuncu ve Yılmaz 2006).

Şekil 1. Elevit ve Kavron-avusor yaylalar (Yüksek, 2012)

Ayder yaylası: Çamlıhemşin ilçesinin yaklaşık 16 km güneydoğusunda ve de-

niz seviyesinden 1250 m yükseklikteki Ayder yaylası, zengin flora ve faunanın

yanı sıra kaplıcası ile de bölgenin en çok tercih edilen tatil yerlerinden biri olup

ulaşım ve konaklama tesislerine sahiptir.

Sal-Pokut ve Hazindağ Yaylaları: Çamlıhemşin ilçesinin güneyinde, Fırtına ve

Hala derelerinin oluşturduğu vadiler arasında yer alan Sal- Pokut ve Hazindağ

yaylaları, orman üst sınırı civarında 1750-2000 m yükseltilerde yer almaktadır.

Doğa yürüyüşü ve dinlenme için oldukça uygun olmasının yanı sıra, zengin bir

biyoçeşitliliğe ve çok güzel bir sivil mimariye sahiptir.

Aşağı ve Yukarı Kavron Yaylaları: Ayder’e yaklaşık 10 km mesafede Aşağı Kav-

ron, 14 km mesafede 2300 m yükseklikte Yukarı Kavron yaylaları bulunmakta-

dır. Bu yaylalar Kaçkar dağı zirvesine yakın olmaları sebebiyle dağ ve yayla

turizmi için önemli potansiyellere sahiptir (Zaman, 2007).


Elevit ve Palovit Yaylaları: Elevit yaylası, Hacıvanak ve Trovit Buzul vadilerinin

birleşme mevkiinde, 1900m yükseltide bulunmaktadır (Zaman 2007). Kaçkar

Dağları’nın kuzeybatı yamacında, biryanı tümüyle ormanla kaplı, diğer yanı ise

dağ yamacına dayalı Palovit vadisi, zengin biyoçeşitliliği, şelalesi, tarihi yayla

evleri ve yaban hayatı bakımından görülmesi gereken eşsiz bir güzelliğe sahiptir .

Anzer (Ballıköy) Yaylası: Rize il merkezine yaklaşık 85 km mesafede, Kırklar-

dağı’nın eteklerinde yer alan Anzer, Meles, Petran, Kabahor ve Garzavan yayla-

larıyla çevrilidir. Zengin bir biyolojik çeşitliliğe ve eşsiz jeomorfolojik yapıya ve

manzara seyir yerlerine sahiptir.

İkizdere Çağırankaya Yaylası: Adını dik yamaç ve uçurumlarda ses yankısı

oluşmasından alan yayla, İkizdere ilçesi’ne 25 km uzaklıkta olup, ilçenin doğu-

sunda 3200 m rakımda yer alır (Zaman 2007).

Kaplıca ve içmeler

Şifalı su kaynakları bakımından çok zengin bir il olan Rize’nin içme ve kaplıca-

larından bazıları şunlardır: Andon içmesi, Ayder Kaplıcası, İkizdere Termal

Kaplıcası, Cimil Ilıcası, Aşağıköy İçmeleri, Şimşirli (İkizdere) İçmeleri.

Ayder Kaplıcası: Çamlıhemşin’e yaklaşık 16 km uzaklıktadır. Kaplıca sularının,

romatizmal hastalıklara, kan dolaşımı ve kan hastalıklarına, sinir sistemi uya-

rılmasına olumlu etki yaptığı bilinmektedir. Bu nedenle nisan ayından başlaya-

rak tüm yaz aylarında yoğun bir ziyaretçi trafiğine sahiptir. Bu alandaki turizm

hareketliliği termal turizmle başlamıştır (Somuncu ve Yılmaz 2006). Ayder kap-

lıcası konaklama ve ulaşım imkânları mevcut olup belirli dönemlerde kapasite-

sinin üzerinde kullanım yoğunluğuna maruz kalmaktadır, bunun sonucunda

çevre olumsuz yönde etkilenmektedir.

Şekil 2. Ayder ve İkizdere kaplıcaları (1)


İkizdere Termal Kaplıcası: Termal kaplıca 2004 yılında, her biri 240m² ve dört

daireli, 5 adet, toplam 1200m² inşaat alanına sahip bungalov tipi apart otel;

875m² inşaat alanına sahip termal hamam ve 8670 m² inşaat alanına sahip 3

yıldızlı Turizm Yatırım Belgeli Termal Otel inşa edilmiştir (1).

Andon İçmesi: İl merkezine 20 km. uzaklıkta bulunan Andon İçmecesi mide

hazımsızlığı, cildiye problemleri, böbrek ve safra kesesi hastalıkları için tavsiye

edilmektedir (1). Andon içmesinin yeterli ulaşım ve konaklama tesisi bulma-

maktadır.

Akarsular

Rize İli, hareketli morfolojik yapısı, yağışlı iklimi ve çok sayıdaki yeraltı su kay-

nakları sayesinde çok zengin bir hidroğrafik yapıya sahiptir. Rize sınırları içinde

doğu-batı yönünde ortalama her 250-300 m'de büyük veya küçük mutlaka bir

akarsuya rastlanır. Rize'nin akarsuları kısa boylu, yatay eğilimli fazla olan hızlı

akışlı akarsulardır. Rize sınırları içinde uzunluğu 5 km'den fazla olan 23 akarsu

vardır. Ancak bunlardan 16 tanesi doğrudan doğruya Karadeniz'e ulaşmakta

olup geri kalanı ise bu 16 akarsudan birinin kolu durumundadır. Doğrudan

doğruya Karadeniz'e ulaşan akarsuların en uzun olanları Çağlayan deresi, Arılı

Deresi, Fırtına Deresi, Hemşin Deresi, Sabuncular Deresi, Taşlıdere, İyidere,

Yeşildere, Çiftekavak, Büyükdere, Pazar, Venek dereleridir (Verep 2006).

Kaçkar Dağları, hızlı akışlı akarsuların kaynağıdır. Bunların en önemlileri Fır-

tına Deresi, Taşlıdere, İkizdere, Karadere ve İyidere’dir. Bu derelerde akarsu

sporları (kano-rafting) için gerekli debi rejim miktarı vardır (2).

Şekil 3. İkizdere ve Çat dereleri (Yüksek, 2012)


İyidere Deresi: Ovit Yaylasından başlayıp birçok derenin birleşmesiyle oluşan

İyidere (78,4 km) Rize ilinin en uzun akarsuyudur. Ayrıca ortalama 28,35m³/s ile

debisi yüksek olan derelerden biridir (Verep 2006). Kar sularının arttığı Nisan-

Mayıs aylarında parkur zorlaştığı için profesyonel raftingcilerin tercih ettiği bir

alandır (2). Ancak son yıllarda yapılan HES (Hidro-elektrik Santralı) çalışmaları

nedeniyle İyidere havzası sahip olduğu güzellikleri kaybetme tehlikesi ile karşı

karşıyadır.

Fırtına Deresi: Kaçkar Dağları’nın Karadeniz'e bakan yamaçlarındaki derelerin

birleşmesi ile oluşan ve beslenme sahası en geniş olan (1149.3 km) Fırtına Dere-

si, Ardeşen İlçesi’in yaklaşık 2 km batısında Karadeniz'e dökülür. Fırtına deresi,

debisi en yüksek ve çevresindeki doğal güzellikleri ile beraber koruma altına

alınmış bir vadide yer almaktadır. 68 km uzunluğundaki Fırtına Deresi, akarsu

turizmi (kano-rafting) açısından elverişli parkura sahiptir. Bu nedenle yerli ve

yabancı sporcular bu dereyi özellikle tercih etmektedirler (Verep 2006), (2).

Büyükdere: Tekfur Tepesi’nden başlayan Büyükdere, Yenice yakınlarında ba-

tıdan gelen büyük bir kol ile birleşerek Çayeli’nin batısından Karadeniz’e dökülür .

Göller

Rize İli’nin sahip olduğu çok dik arazi yapısı göl oluşumuna izin vermezken

2400m'yi aşan bölümlerinde buzul aşındırması ve biriktirmesi sonucu oluşmuş

olan 19 adet küçük boyutlu göl bulunmaktadır. Bunların bir kısmı buzyalağı, bir

kısmı da moren set gölüdür (Verep 2006).

Ambar Gölü: Rize İli’nin, 0.07 km2 yüzölçümüyle 2950 m yükseklikte yer alan

en büyük gölüdür.

Büyükdeniz Gölü: Yaklaşık Ambar Gölü’yle aynı büyüklükte olan bu göl, 2900

m yükseklikte yer almakta olup Rize’nin diğer büyük gölüdür.

Öküzyatağı Gölü: 2775 m yükseklikte yer alan bu göl ise 0.01 km2 yüzölçümü

ile Rize İli’nin en küçük gölüdür.

Şekil 4. Avusor ve Yedigöller (Yüksek, 2012)


Şelaleler

Ağaran Şelalesi: Çayeli’ne 12 km uzaklıktadır. İlçenin içinden akan şairler deresi

üzerinde bulunan şelale gerçek bir tabiat harikasıdır. 92 metre yüksekliğe sahiptir.

Bulut Şelalesi: Çamlıhemşin ile Ayder Yaylası arasındaki Tar Deresi’nden

250 m yükseklikten üç kademeli olarak vadiye akar, Çamlıhemşin ilçe merkezi-

ne 2 km uzaklıktadır.

Palovit Şelalesi: Kaçkar Dağları Milli Parkı içindeki doğal güzelliklerden biri de

Palovit Şelalesi’dir. Zilkale Harabesini geçtikten sonraki yol ayrımında başlayan

Palovit Vadisi’nin duraklarından biri olan heybetli şelale 15 metre yüksekliğe

sahiptir(2). Yöredeki şelaleler içerisinde en bol suya sahip olanıdır.

Gelin Tülü Şelalesi: İl merkezine 90 km. mesafede olan Ayder Yaylası'nda yer

almaktadır. Ayder Yaylası’nda yer alan şelalenin suyunun düşüş şekli gelin

tülünü andırdığı için bu isim verilmiştir (2).

Şekil 5. Palovit şelalesi (Yüksek 2012) Gelintülü şelalesi (3)

Araştırma Alanının Tarihi ve Kültürel Zenginlikleri

Geleneksel Konutlar

Rize’de doğal çevrenin ve yaşama biçiminin oluşturduğu bir mimari gözlenir.

Hane halkının sosyo-ekonomik ve kültürel yapısı geleneksel konutların mimari-


sini belirlemiştir. Yapılar çoğunlukla birkaç evlik guruplar halinde arazi yapısı-

na uygun şekilde, yamaç ve tepelerde konumlanmıştır.

Eski Rize Evleri: Şehir merkezinde çok az sayıda ev koruma altına alınmıştır.

Bunlardan sadece iki üç tanesi yaşatılmaktadır. Bu evlerin yapımında gelenek-

sel yapı malzemeleri ve teknikleri kullanılmıştır. Bu evler, yığma taş ve dolma

göz tekniğinde yapılmış duvarlara, dört yana eğimli kiremitle kaplı çatılara

sahiptirler (Çelebi, 1985).

Tuzcuoğulları Konağı: Yapı Rize’nin merkezinde, Piriçebi Mahallesinde yer al-

maktadır. Yapı Rize İli’nin en eski evlerinden olup 1870 yıllarında yapıldığı

düşünülmektedir. Üç katlı olarak inşa edilmiş mabeynli bir evdir. İçerisinde çok

sayıda oda bulunmaktadır. Yapının zemin katı ve orta cephesi taş yığma tekni-

ğinde inşa edilmişken, ön cephelerde dolap çatma tekniği uygulanmıştır. Bu

teknik Rize ve çevresinde yoğun olarak kullanılan bir tekniktir. Cephelerde

açılmış sürgülü pencerelerin sayısının fazla olması yapıda aydınlatmaya verilen

önemi gösterir. Yapının üst örtüsü kırma çatı olup ‚dedren‛ saçak yapısı uygu-

lanmıştır. Ahşap oyma dolap kapakları yapının tek süsleme unsurlarıdır (Eren,

2006; (1)).

Reyhanlılar Konağı: Çamlıhemşin İlçesi, Yukarı Çamlıca Mahallesi’nde yer alan

yapı 19 yy’da yapılmıştır. Diğer konaklar gibi engebeli bir arazide eğimli bir

alana kurulmuştur. Konağın kuzey kapısı üzerindeki eski sayılarla yazılan ra-

kamlara göre yapı hicri 1890 yılında yaptırılmıştır. Konak, bodrum üzeri iki

normal kattan meydana gelmiştir. Bodrum katının altında düzgün kesme taşlar-

la 1 m yüksekliğinde temel kurulmuştur. Bodrum katı da düzgün kesme taşlarla

yapılmış olup, depo ve ahır olarak kullanılmaktaydı. Altı adet pencere açıklığı-

na yer verilen bu kattaki pencerelerin söveleri düzgün kesme taştır. Yapının üç

yönünde taş malzeme kullanılmışken, ön cephedeki duvar, ahşap arası taş dol-

gu tekniğiyle yapılmıştır. Ayrıca bu katta, iki katlı, dışa taşıntılı, üçgen alınlıklı

bir çıkma bulunmaktadır. Bu çıkmanın yapı malzemesi ahşaptır.Yapım tekniği,

malzemesi ve plan özellikleriyle Çamlıhemşin yöresindeki diğer konaklarla

benzerlik göstermektedir. Yapıda dikkati çeken en öncelikli özellik ise taş mal-

zemenin ustalıkla kullanılmasıdır. Yansıttığı bu özellikleriyle yöredeki en önem-

li konaklardan biridir (1).

Şevket Ataç Evi: Fındıklı İlçesi, Çağlayan Köyünde yer alan yapı 19. yüzyılda

yapılmıştır. Yöreye has mimari ve yapısal karakteri taşımaktadır. Bodrum üstü

tek katlı, serenderli ve çay bahçesiyle bir kompleks konumundadır. Bodrum kat

ahır, üst kat yaşama mekanıdır. Yapı sistemi ve malzemesi ahşap karkas arası


blok taş dolgu, temel ise moloz taş örgü sistemidir. Konak, orta sofalı plan ti-

pinde, semer çatılı ve geniş saçaklıdır(1).

Nayla (Serender): Rize’de evlerin hemen yanında bulunan ve çeşitli erzakların

korunması amacıyla ahşaptan yapılan ‘nayla’ adı verilen serenderlerin, Rize

kültüründe ve mimarisinde önemli bir yeri vardır. Şekil 6. Yöresel mimariye ait Konak ve Konut (Yüksek, 2012)

Kaleler

Rize Kalesi: Kale şehir merkezinin güney batısında yer alır. İç kale ve aşağı kale-

lerden meydana gelmektedir. Yoğun yerleşme sebebiyle aşağı kale tamamen

yok olmuş batı tarafında ki bazı sur parçaları günümüze kadar gelebilmiştir.

İç Kale: 150 m yükseklikte doğal bir yükselti üzerinde kurulmuştur. Planı

düzgün olmayan bir yamuk şeklindedir. İç kaleyi çevreleyen duvarlar kısmen

düzgün kesme taş ve moloz taşlardan inşa edilmiştir. İç kale, yarım daire planlı

beş kuleye sahiptir.

Aşağı Kale: Zamanında iç kaleden kuzeydoğu ve kuzeybatı yönlerine doğru

açılarak uzayan ve denize ulaşan surlarla çevrili iken bugün sadece batı surları-

nın bir bölümü ile bazı kule kalıntıları kalmıştır ((1);(2)).

Ciha Kale: Pazar İlçesinin 7 km güneyinde, Yücehisar Köyü sınırları içerisinde

yer alır. 14. yy. haberleşme ve güvenlik amacıyla tarihi ipekyolu üzerinde inşa

edilmiştir. Kaleden günümüze yer yer sur kalıntıları ulaşabilmiştir. Halen daha

yakınında devam eden taş ocağı nedeniyle özellikle batı kısmında çökmeler

oluşmaktadır.


Kız Kalesi: Pazar İlçe merkezinin batısında küçük bir yarımada üzerinde ku-

rulmuştur. Kayalık bir zemin üzerinde bulunan kalenin kara ile bağlantısı ke-

silmiştir. Yaklaşık 7 metre eninde 7 metre boyunda olup kare plana sahiptir.

Kalenin duvarlarında muntazam taş işçiliği görülür. Güney surları yıkılmıştır.

Sağlam kalan duvarlarda mazgal pencereleri ve yuvarlak kemerli üst kat pence-

releri yer alır. 13. ve 14. yüzyıllarda Trabzon Devleti zamanında yapıldığı tah-

min edilmektedir. Kale, Osmanlılar zamanında da onarılarak kullanılmıştır ((1); (2)).

Zil Kale: Kalenin yapılış tarihini belirtecek kesin veriler olmamakla birlikte 14.

ve 15. yüzyıllara tarihlendirilmektedir. Rize İli, Çamlıhemşin İlçe merkezinin 15

km güneyinde Fırtına Deresinin batı yamaçları üzerinde kurulmuştur. Kalenin,

üzerinde inşa edildiği sarp kaya kütlesi, denizden 750, dere yatağından ise yak-

laşık 100 m yüksektedir. Kale, dış surlar, orta surlar ve iç kaleden meydana

gelmektedir. Bir teras yardımıyla orta surlar seviyesine çıkılır ve ikinci bir kapı

ile kale içerisine girilir ((1); (2)).

Kale-i Bala (Yukarı Kale): Çamlıhemşin İlçe merkezine 40 km uzaklıkta, Hisar-

cık Köyü sınırları içinde, Fırtına Deresi’nin kaynaklarına hakim bir noktada

kurulmuştur. Yazılı kaynaklarda geçen bir diğer adı da Varoş Kale’dir. Kalenin

ana planı dikdörtgen olarak tanımlanabilir. Doğusu, güneyi ve kısmen kuzeyi

de sarp kayalıktır. Batı taraf eğimli bir arazi üzerindedir ((1); (2)). Şekil 7. Zilkale ve Kale-i Bala (Yüksek, 2012)

Taş Kemer Köprüler

Rize’nin yüzlerce yıllık kültürel birikiminin eserlerinden biri de taş kemer köp-

rülerdir. Özellikle Fırtına Deresi üzerinde onlarcasına rastlanabilmektedir. Köp-

rülerin tümü, akarsu yatağının iki yanında karşılıklı birer ayak üzerine yükselen

yuvarlak ya da hafif sivri kemerli bir yay formundadır. İlk çağlardan itibaren


farklı zaman ve mekanlarda farklı toplumlar tarafından kullanılan bu formun,

tercih edilmesindeki ana faktör kullanımından doğan işlevidir. Köprülerin tü-

münün kemer biçiminde yapılmasının temelinde yatan düşünce, köprünün

fevkani yapısı ile sık sık sel suları ile taşan akarsuların altında kalmamasını

sağlamaktır. Ormanlık bir bölge olmasına rağmen köprülerin, ahşap yerine

taştan yapılmasının nedeni; taşın, suya karşı ahşaba göre daha sağlam ve daya-

nıklı bir malzeme olmasıdır ((1); (2)).

Şenyuva Köprüsü: Fırtına Deresi üzerinde doğu-batı doğrultusunda uzanan

köprü tek gözlü, kemerli taş köprüdür. Yörenin en büyük ve en eski köprüsü-

dür. Dere seviyesinden yaklaşık 15-20 m. yükseklikte ve 40 m. uzunluktadır.

Kemer ve korkuluklar düzgün kesme taştan, ayak dolguları ise yığma taştan

yapılmıştır. İniş ve çıkış kısmında basamaklar vardır. Her iki tarafına daha son-

radan yaklaşık 1 m yükseklikte demir korkuluklar yapılmıştır ((1);(2)).

Köprüköy Köprüsü: Çamlıhemşin ilçesi sınırlarında olup Fırtına Deresi üze-

rinde kurulu taş köprülerinden birisidir. Köprünün batı ayağına küçük bar tab-

liye kemeri ilave edilmiştir. Tabliyesi iki yandan dik olan köprünün korkuluk

duvarları kısmen yıkılmıştır. Köprünün 19. yüzyıl sonlarında Türk ustalar tara-

fından yapıldığı bilinmektedir((1);(2)).

Çağlayan Köprüsü: Fındıklı ilçesinde yer alan Köyün merkezinden geçen Abu

Deresi üzerinde kurulmuştur. Bölgedeki yaygın taş köprülerden birisidir. Tek

bir kemer gözünden oluşur. Son yıllarda kullanılmayan köprünün korkulukları

yıkılmıştır. Yapıldığı tarih bilinmemektedir((1);(2)).

Güneyce Köprüsü: Güneyce'nin merkezinden geçmekte olan İyidere Suyu üze-

rinde yapılmış tek gözlü taş köprüdür. 1901 yılında inşa edilmiştir. İkizdere

ilçesi sınırlarında bulunmaktadır((1);(2)). Şekil 8. Çağlayan ve Çat köprüleri (Yüksek 2012)


Camiler

Rize İli merkezinde ve ilçelerinde çok sayıda tarihi cami ve türbe bulunmakta-

dır. Rize yöresinin camileri bölgenin zengin halk mimarisinin etkisi altında

kalmışlar ve mahalli özellikleri bünyesinde barındırırlar. İlçe ve köylerdeki ca-

miler de Rize yöresinin dağınık yerleşme karakterine göre şekillenmişlerdir. Bu

camiler bir ya da iki mahallenin ihtiyacı için yapılmış, oldukça küçük camiler-

dir. Camiler yapılırken konut mimarisinin genel özellikleri alınarak kullanılmış-

tır. Yapı malzemesi olarak ahşap ve taş malzeme kullanılmıştır. Ahşabın bu-

lunma kolaylığından dolayı bazı camiler ahşap yığma tarzda yapılmışlardır(1).

İskender Cafer Paşa Camii: İslampaşa Mahallesi'nde geniş bir hazire içinde İs-

lampaşa ve Kurşunlu Camii olarak da anılmaktadır. H. 978/M. 1570 yılında

İskender Cafer Paşa tarafından yaptırılmıştır. Cami ahşap bir son cemaat yeri,

taş duvarlı ve kubbe ile örtülü bir harim kısmından meydana gelmektedir. Ca-

minin duvarları moloz taşlarla örülmüştür. Ayrıca sekizgen kubbe kasnağı üze-

rinde yuvarlak kemerli pencereleri vardır. Eskiden ahşap olan mahfil son yıllar-

da betonarme olarak yenilenmiştir (1).

Değirmendere Camii: Değirmendere Mahallesi'ndedir. Bu cami de yenilenerek

günümüze gelmiş tarihi eserlerden birisidir. İlk cami H.1200/M.1786 yılında

yaptırılmıştır. Bu cami H.1327/M.1911 yılında onarılmıştır. Minaresi sonradan

yapılmıştır (1).

Orta Camii: Şehir merkezinde Yeniköy Mahallesi’ndedir. Dikdörtgen planlı

cami kalın taş duvarlı ve kırma çatılıdır (1).

Şeyh Camii: Şehir merkezinde, eski Vilayet Konağı'nın güneyinde eski Piri Çe-

lebi Mahallesi'nde yer alır. İlk cami 1711 yılında yapılmıştır. Bu yapı bazı ona-

rımlarla 1953 yılına kadar gelmiştir. Bugünkü caminin inşası 1953-1965 yılları

arasında tamamlanmıştır. Şeyh Camii, Merkez Camii'nden sonra Rize'nin en

büyük ve özen gösterilerek yapılmış camisidir. Beş bölümlü bir son cemaat ma-

halli ve kare bir harimden meydana gelen çifte minareli bir eserdir (1).

Güneyce Hacı Şeyh Camii: 1887 tarihinde yapılmıştır. Zemin katında taş duvar-

lı bir medrese katına sahiptir. Esas cami ahşap olarak inşa edilmiştir. Zemin

katında taş duvarlı bir medrese katına sahiptir (1).

Müzeler

Atatürk Evi Müzesi: Müftü Mahallesi’nde yer alan yapının yapımına 1920 yılla-

rında başlanmış, 1921 yılında tamamlanmıştır. Yapı, zemin kat üzeri iki kattan

meydana gelmiştir. Birinci katında toplantı salonu, Atatürk’ün Rize’ye geldi-


ğinde giymiş olduğu kıyafetlerin aynıları yer alır. İkinci katta Atatürk’ün yatak

odası, dönemin milletvekillerinin çalışma odaları, Atatürk tarafından kullanılan

eşyalar, dönemin milletvekillerine ait fotoğraflar ve Rize’nin eski fotoğrafları

yer almaktadır ((1), (2)).

Rize Evi Müzesi (Sarı Ev): Rize Müzesi Müdürlüğü 1984 yılında Atatürk evi

olarak hizmet vermeye başlamıştır. Sivil mimari örneği olan ev 19. yy. sonları n-

da inşa edilmiştir. Bir zemin ve iki normal kattan oluşmaktadır. Zemin katı sergi

salonu olarak kullanılmaktadır. Birinci kat idare odaları olarak, ikinci kat ise

teşhir salonu olarak kullanılmaktadır. Rize müzesinde; 76 arkeolojik eser, 594

sikke, 1129 etnografik eser olmak üzere toplam 1799 eser bulunmaktadır(1).

Çaykur Çay Müzesi: Çay imalatında kullanılan aletlerin sergilendiği çay tekno-

loji müzesi ile, bölge, ülke ve dünyadaki çay içme ve demleme tekniklerinin yer

aldığı çay kültür müzesidir .

SONUÇ VE ÖNERİLER

Yapılan araştırma ve gözlemlerin sonucunda Rize İli rekreasyon alanlarının

çeşitli kullanımlar açısından zengin bir potansiyele sahip olduğu saptanmıştır.

Bu alanlarda, trekking (doğa yürüyüşü), rafting, termal turizm, heliksi (helikop-

terle kayak), kuş gözlemciliği, motosiklet ve bisiklet turu, dağcılık, yayla turiz-

mi, jeep safari, foto safari, kamp-karavan turizmi, yamaç paraşütü gerçekleştiri-

len ve/veya gerçekleştirilebilecek turizmler arasında sayılabilir. Ancak, gereken

tanıtım ve organizasyonlar tam olarak yapılamadığından bu alanlar yeterince

tanınmamaktadır. Ayrıca, yanlış kullanımlar ve bilinçsiz restore çalışmaları

sonucu yok olma, bozulma tehlikesiyle karşı karşıya kalan alanlarda mevcuttur.

Sorunların çözümlenebilmesi için;

Rekreasyonel alanların altyapı eksiklikleri giderilmeli, her birinin sahip

olduğu farklı özellikler uzmanlar tarafından sınıflandırılmalı ve kullanı-

cı isteklerine göre planlanmalı ve ziyaretçilerin beğenisine sunulmalıdır.

Ziyaretçilerin rekreasyonel alanlarından yararlanmaları nasıl yapılaca-

ğına dair usul ve esaslar düzenlenmeli ve yasalarla güvence altına alın-

malıdır.

Rekreasyonel alanlarda kurulması düşünülen tesis ve işletmelerin doğal

yapı ve yöre mimarisi ile uyumlu olmasında dikkat edilmelidir.

Rize yöresinin rekreasyon potansiyeli fazla olan alanlar ulusal ve ulus-

lar arası piyasalarda talep görecek şekilde planlanmalı ve markalaştı-

rılmalıdır


Rize ilinin rekreasyonel alanlarından yararlanılırken ‚Koruma-Kullanım‛

ilkesinden ödün verilmemelidir.

KAYNAKÇA

Akesen, A. (1978). Türkiye’de Ulusal Parkların Açık Hava Reaksiyonu Yönünden Nitelikleri ve

Sorunları. İstanbul: İ.Ü. Orman Fak. Yayın No:262.

Aydemir, Ş. Aydemir, S., E. Ökten, N. Öksüz, A., M. Sancar, C. ve Özyaba, M. (1999). Kentsel Alanla-

rın Planlanması ve Tasarımı. Trabzon: K.T.Ü. Mimarlık Fak. Ders Notları, No:54.

Çelebi, M.R. (1985). Yapı Elemanları, I-II-III-IV. İstanbul: Yıldız Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayı-

nı.

Eren, M. E. (2006). Tarih ve Kültür Kentimiz Rize’de Özgün ve ya İşlevini Kaybetmiş Kagir ve Taş

Yapıların Korunmasına Ait Öneriler, 1. Rize Sempozyumu 16-17-18 Kasım Rize Valiliği.

Gülez, S. (1990). Orman İçi Rekreasyon Potansiyelinin Saptanması İçin Geliştirilen Bir Değerlendir-

me Yöntemi, İ.Ü. Orman Fak. Dergisi, Seri:A, 40 (2).

Karaküçük, S. (1997). Rekreasyon (Boş Zamanları Değerlendirme) Kavram, Kapsam ve Bir Araştırma

(İkinci Baskı). Ankara: Seren Ofset.

Kraus, Richard G. (1977). Recreation Today: Program, Planning and Leadership (Second Edition), Kali-

forniya: Goodyear Publishing Company.

Müderrisoğlu, H. (2002). Açık Hava Rekreasyonunda Taşıma Kapasiteleri Rekreasyonel Kullanım

İlişkilerinin İncelenmesi (Doktora Tezi). İstanbul: İ.Ü. Fen Bil. Enstitüsü.

Somuncu, M. ve Yılmaz, M. (2006). Rize İlinde Yayla Dağ Turizminin Gelişimi ve Yöredeki Ekono-

mik, Kültürel ve Ekolojik Etkileri‛ 1. Rize Sempozyumu 16-17-18 Kasım, Rize Valiliği.

Şahin, Ş. Çabuk, A. ve Dilek F. (2001). Sürdürülebilir Peyzaj Planlama Kapsamında Mersin / Tarsus Kıyı

Bölgesinin Turizm Açısından Değerlendirilmesi. Ankara: T.C. Ankara Üniversitesi Araştırma

Fonu Müdürlüğü Yayınları.

Verep, B. (2006). Rize’nin Su Kaynakları ve Su Kalite Özellikleri, 1. Rize Sempozyumu 16-17-18, Ka-

sım, Rize Valiliği.

Yüksek, T. (2001). Rize-Pazar Deresi Yağış Havzasında Farklı Arazi Kullanım Şekilleri Altındaki

Toprakların Bazı Özellikleri İle Aşınım Eğilimi Değerlerinin Araştırılması (Doktora Tezi).

Trabzon: K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.

Yüksek, T. ve Kurdoğlu, O. (2006). Rize Yöresindeki Yayla Kullanımlarının Toprak ve Su Kaynakları

Üzerinde Oluşturduğu Sorunla, 1. Rize Sempozyumu, 16-17-18 Kasım, Rize Valiliği.

Yüksek T. (2012). Fotoğraf Koleksiyonu.

Zaman, M. (2007). Doğu Karadeniz Kıyı Dağları’nda Yaylalar ve Yaylacılık. Erzurum: Atatürk Üniversi-

tesi Yayını No: 960.

İNTERNET KAYNAKÇASI

Rize Valiliği Resmi İnternet Sayfası http://www.rize.gov.tr 20.01.2012

Rize İl Kültür, Turizm Müdürlüğü İnternet Sayfası, http://www.rizekultur.gov.tr 20.01.2012

http://www.trekearth.com/gallery/Middle_East/Turkey/Black_Sea/Rize/Ayder_Plateau/photo618249

.htm

http://www.rize.gov.tr/

http://www.rizekultur.gov.tr/belge/1-60379/goller.html



Rize Kenti Doğal Güzellikleri ve Rekreasyonel Potansiyeli

Documents

Transcript of Rize Kenti Doğal Güzellikleri ve Rekreasyonel Potansiyeli